Quintilien Livre X Integral

8/15/2019 Quintilien Livre X Integral

1/38

nstitūtiōnis Ōrātōriæ

M. FABIĪ QUINTILIĀNĪ

L I B E R D E C I M U S

AD FIRMAM

FACILITĀTEM

N ICOLAS L AKSHMANAN ĒDIDIT

novā significantissimā interpūnctiōne

ong!s vōcāi"#s nōtāt!s

tit#!s$#e a%&ect!s

ÉDITIONS ARIS!ROUENLETTRESCLASSIQUES.FR


2/38


3/38

M. FABIĪ QUĪNTILIĀNĪ 'NSTIT(TI)NIS )*+T)*I, LIBER DECIMUS

CAITULUM R MUM " QU LE#END SINT

1Sed hæc ēloquendī præcepta, sīcut cōgitātiōnī sunt necessāria, ita nōn

satis ad vim dīcendī valent, nisi illīs firma quædam facilitās, quæ apud

Græcōs ἕξ! nōminātur, accesserit" #d quam scrī$endō pl%s an legendō an

dīcendō cōnferātur, solēre quærī sciō & esset dīligentius nō$īs

e'āminandum"""a sī quāli$et rērum possēmus %nā esse contentī"()ērum ita sunt inter sē cōne'a et indiscrēta omnia ut, sī quid e' hīs

dēfuerit, fr%strā sit in cēterīs la$ōrātum" *am neque solida atque rō$usta

fuerit umquam ēloquentia nisi multō stilō vīrēs accēperit + et citrā lēctiōnis

e'emplum la$or ille carēns rēctōre fluitā$it + et quī sciet quæ, quōque sint

modō, dīcenda, nisi tamen in prōcinct%, parātamque ad omnīs cās%s,

ha$uerit ēloquentiam, velut clausīs thēsaurīs incu$ā$it" *ōn autem, ut

quidquid præcipuē necessārium est, sīc ad efficiendum ōrātōrem ma'imī

prōtinus erit mōmentī" *am certē, cum sit in ēloquendō positum ōrātōris

officium, dīcere ante omnia est, atque hinc initium ē-us artis fuissemanifestum est, pro'imam deinde imitātiōnem, novissimam scrī$endī

quoque dīligentiam".Sed ut pervenīrī ad summa nisi e' prīncipiīs nōn potest, ita, prōcēdente

-am opere, -am minima incipiunt esse quæ prīma sunt" )ērum nōs nōn

quōmodo sit īnstituendus ōrātor, hōc locō, dīcimus / nam id quidem aut

satis aut certē utī potuimus dictum est /, sed āthlēta, quī omnīs -am

perdidicerit ā præceptōre numerōs, quō genere e'ercitātiōnis ad certāmina

præparandus sit" 0gitur eum quī rēs invenīre et dispōnere sciet, ver$a quoque

et ēligendī et conlocandī ratiōnem percēperit, īnstruāmus quā in ratiōne,quod didicerit facere, quam optimē quam facillimē possit"

*um ergō du$ium est quīn eī velut opēs sint quædam parandæ 2 qui$us

%tī, u$icumque dēsīderātum erit, possit 2 34æ cōnstant cōpiā rērum ac

ver$ōrum" Sed rēs propriæ sunt c%-usque causæ aut paucīs comm%nēs, ver$a

in %niversās paranda" 5uæ sī $ rē$us singulīs essent singula, minōrem c%ram

postulārent & nam c%ncta sēsē cum ipsīs prōtinus rē$us offerrent" Sed cum

sint aliīs alia, aut magis propria, aut magis ōrnāta, aut pl%s efficientia, aut

a" 6citrā7$" 6in7

NLM ēdidit © lettresclassiques.fr, 7 juin 2015 -1-

Quamdam facilitātemnecessāriam

esse

Il est temps d’acquérir l’aisance del’orateur

Artēs scrībendī legendī dīcendī

cōne! esse

Nunc ad certāminaōrātōrem

pr!parandum

Importancedu"ocabulaire

#tilis esse cōpia"erbōrum


4/38


melius sonantia, dē$ent esse nōn sōlum nōta omnia, sed in prōmpt% atque a

ut ita dīcam in cōnspect% / ut, cum sē -%diciō dīcentis ostenderint, facilis e'

hīs optimōrum sit ēlēctiō"84t quæ idem sīgnificārent sciō solitōs ēdiscere, quō facilius et occurreret

%num e' pl%ri$us, et, cum essent %sī aliquō, sī $reve intrā spatium r%rsus

dēsīderārētur, effugiendæ repetītiōnis grātiā, s%merent aliud quō idemintellegī posset" 5uod cum est puerīle et c%-usdam īnfēlīcis operæ, tum etiam

%tile parum & tur$am enim tantum modo congregat, e' quā sine discrīmine

occupet pro'imum quodque" 9*ō$īs autem cōpia cum -%diciō paranda est &

vim ōrandī, nōn circulātōriam vol%$ilitātem spectanti$us" 0d autem

cōnsequimur optima legendō atque audiendō & nōn enim sōlum nōmina ipsa

rērum cōgnōscēmus hāc c%rā, sed quod quōque locō sit aptissimum":;mni$us enim ferē ver$īs, præter pauca quæ sunt parum verēcunda, in

ōrātiōne locus est" *am scrīptōrēs quidem iam$ōrum veterisque cōm


5/38


e'empla, potentiōra etiam ipsīs quæ trāduntur arti$us, cum eō quī discit

perductus est & ut intellegere ea sine dēmōnstrante, et sequī -am suīs vīri$us

possit / quia quæ doctor præcēpit ōrātor ostendit"13#lia vērō audientīs, alia legentīs magis ad-uvant" 4'citat quī dīcit spīrit%

ipsō, nec imāgine, @am$it%@ rērum, sed rē$us incendit" )īvunt omnia enim et

moventur, e'cipimusque nova illa velut nāscentia cum favōre acsollicit%dine & nec fort%nā modo -%diciī sed etiam ipsōrum quī ōrant perīculō

adficimur"18?ræter hæc vō', āctiō decōra, commodāta uta quisque locus postulā$it,

prōn%ntiandī vel potentissima in dīcendō ratiō, et, ut semel dīcam, pariter

omnia, docent" 0n lēctiōne certius -%dicium, quod audientī, frequenter aut

suus cuīque favor, aut ille laudantium clāmor, e'torquet" 19?udet enim

dissentīre, et velut tacitā quādam verēcundiā inhi$ēmur pl%s nō$īs crēdere,

cum interim et vitiōsa pl%ri$us placent, et ā conrogātīs laudantur etiam quæ

nōn placent"1:Sed ē contrāriō, quoque accidit ut optimē dictīs, grātiam prāva -%dicia

nōn referant" Aēctiō lī$era est, nec ut āctiōnis impetus trānscurrit, sed

repetere sæpius licet / sīve du$itēs, sīve memoriæ penitus adfīgere velīs"

Bepetāmus autem et tractēmus et, ut ci$ōs mānsōs ac prope liquefactōs

dēmittimus quō facilius dīgerantur, ita lēctiō nōn cr%da, sed multā iterātiōne

mollīta, et velut$ cōnfecta, memoriæ imitātiōnīque trādātur"(=#c di% nōnnisi optimus quisque, et quī crēdentem si$i minimē fallat,

legendus est / sed dīligenter, ac pæne ad scrī$endī sollicit%dinem" *ec per

partēs modo scr%tanda omnia, sed perlēctus li$er, utique e' integrōres%mendus / præcipuēque ōrātiō, c%-us virt%tēs frequenter e' industriā

quoque occultantur" (1Sæpe enim præparat, dissimulat, īnsidiātur ōrātor"

4aque in prīmā parte āctiōnis dīcit quæ sunt in summā prōfut%ra" 0taque suō

locō minus placent, adh%c nō$īs quārē dicta sint ignōranti$us & ideōque

erunt, cōgnitīs omni$us, repetenda"((0llud vērō %tilissimum & nōsse eās causās quārum ōrātiōnēs in man%s

s%mpserimus, et, quotiēns continget, utrimque ha$itās legere āctiōnēs / ut

Cēmosthenīs et Dchinis inter sē contrāriās + et Servī Sulpicī atque Eessālæ,

quōrum alter prō #ufidiā, contrā dī'it alter + et ?olliōnis et Fassī, reō

#sprēnāte + aliāsque pl%rimās" (5uīn etiam, sī minus parēs vidē$untur

aliquæ, tamen ad cōgnōscendam lītium quæstiōnem rēctē requīrentur / ut

contrā Ficerōnis ōrātiōnēs %$erōnis in Aigārium, et >ortēnsī prō )erre"

5uīn etiam eāsdem causās ut quisquec erit scīre" *am dē domō Ficerōnis dī'it

Falidius + et prō Eilōne ōrātiōnem Hr%tus, e'ercitātiōnis grātiā, scrīpsit /

etiam sī ēgisse eum Fornēlius Felsus falsō e'īstimat + et ?olliō et Eessāla

dēfendērunt eōsdem + et, nō$īs puerīs, īnsīgnēs prō )olusēnō Fatulō, Comitī

a" 6quis7$" 6ut7c" Aes Iditeurs a-outent ici gInIralement Jēgerit %tileK"


$erba audīta

"ī"ere

+ctiōnemetorquēre ,-dicium

Lēctiōnemlīberam esse

Librōs perlēctōs

res-mendōs

duplicātās ōrātiōnēs

legendās


6/38


#frī, Frispī ?assiēnī, Cecimī Aælī ōrātiōnēs ferē$antur"

(.*eque id statim legentī persuāsum sit & omnia quæ summī auctōrēs

dī'erint utique esse perfecta" *am et lā$untur aliquando, et onerī cēdunt et

indulgent ingeniōrum suōrum voluptātī + nec semper intendunt animum,

nōnnumquam fatīgantur / cum Ficerōnī dormītāre interim Cēmosthenēs,>orātiō vērō etiam >omērus ipse videātur" (Summī enim sunt, hominēs

tamen" #cciditque, iīs quī quidquid apud illōs repperērunt dīcendī lēgem

putant, ut dēteriōra imitentur / id enim est facilius /, ac sē a$undē similēs

putent sī vitia magnōrum cōnsequantur" (3Eodestō tamen et circumspectō

-%diciō dē tantīs virīs prōn%ntiandum est, nē, quod plērīsque accidit,

damnent quæ nōn intellegunt" #c sī necesse est in alteram errāre partem,

omnia eōrum legenti$us placēre, quam multa displicēre māluerim"

(8?l%rimum dīcit ōrātōrī cōnferre heophrastus lēctiōnem poētārum +multīque ē-us -%dicium secuntur / neque inmeritō" *amque a$ hīs, in rē$us

spīritus, et in ver$īs su$līmitās, et in adfecti$us mōtus omnis, et in persōnīs

decor petitur + præcipuēque, velut attrīta cōtīdiānō āct% forēnsī, ingenia

optimē rērum tālium lī$ertāte reparantur / ideōque in hāc lēctiōne Ficerō

requiēscendum putat"(9Eeminerimus tamen nōn per omnia poētās esse ōrātōrī sequendōs & nec

lī$ertāte ver$ōrum, nec licentiā fig%rārum + genus ostentātiōnī comparātum +

et, præter id quod sōlam petit voluptātem, eamquea fingendō nōn falsa

modo, sed etiam quædam incrēdi$ilia, sectātur, patrōciniō quoque aliquō -uvārī" (:5uod, alligāta ad certam pedum necessitātem, nōn semper %tī

propriīs possit, sed dēpulsa rēctā viā, necessāriō ad ēloquendī quædam

dēverticula cōnfugiat" *ec m%tāre$ modo ver$a, sed e'tendere, corripere,

convertere, dīvidere cōgātur" *ōs vērō armātōs stāre in aciē, et summīs dē

rē$us dēcernere, et ad victōriam nītī" =*eque ego arma squālēre sit% ac

rō$īgine velim, sed fulgōrem in īis esse quī terreat / quālis est ferrī, quō

mēns simul vīsusque præstringitur, nōn quālis aurī argentīque, in$ellis et

potius ha$entī perīculōsus"1>istoria quoque alere ōrātōrem, quōdam %$erī -%cundōque s%cō, potest"

)ērum et ipsa sīc est legenda""" ut sciāmus plērāsque ē-us virt%tēs ōrātōrī

esse vītandās" 4st enim pro'ima poētīs, et quōdam modō carmen sol%tum

est + et scrī$itur ad narrandum, nōn ad pro$andum" ōtumque opus nōn ad

āctum reī p%gnamque præsentem, sed ad memoriam posteritātis et ingeniī

fāmam compōnitur" 0deōque et ver$īs remōtiōri$us, et lī$eriōri$us fig%rīs,

narrandī tædium ēvītat"(0taque, ut dī'ī, neque illa Sallustiāna $revitās, quā nihil, apud aurēs

vacuās atque ērudītās, potest esse perfectius, apud occupātum variīs

a" 6etiam7$" 6Lque7


Nōn omnia qu!summī auctōrēs

dīerint esse

perfecta

#tilēs ōrātōrī lēctiōnem

poētārum

Nōn per omnia poētās essesequendōs

Quō modō (istoriam-tilem esse

Qu! e (istoriā

"ītanda sint

.tilité des po/tes* des

(istoriens*des p(ilosop(es


7/38


cōgitātiōni$us -%dicem, et sæpius inērudītum, captanda nō$īs est" *eque illa

Aīvī lactea %$ertās satis docē$it eum quī nōn speciem e'positiōnis, sed fidem

quærit" #dde quod E" ullius nē h%cMdidēn quidem, aut Nenophontem,

%tilēs ōrātōrī putat, quamquam illum O $ellicum canere P, h%-us ōre O E%sās

esse loc%tās P e'īstimet" Aicet tamen nō$īs in dīgressiōni$us %tī vel historicō

nōnnumquam nitōre, dum in iīs dē qui$us erit quæstiō meminerimus nōnāthlētārum torīs sed mīlitum lacertīs opus esse, nec versicolōrem / illam quā

Cēmētrius ?halēreus dīcē$ātur %tī / vestem $ene ad forēnsem pulverem

facere".4st et alius e' historiīs %sus, et is quidem ma'imus, sed nōn ad

præsentem pertinēns locum & e' cognitiōne rērum e'emplōrumque, qui$us

in prīmīs īnstr%ctus esse dē$et ōrātor" *ec omnia testimōnia e'pectet ā

lītigātōre, sed plēraque e' vetustāte, dīligenter si$i cōgnitā, s%mat / hōc

potentiōra & quod ea sōla crīmini$us odiī et grātiā vacant"

Q philosophōrum vērō lēctiōne ut essent multa nō$īs petenda, vitiōfactum est ōrātōrum / quī quidem illīs optimā suī operis parte cessērunt"

*am et dē -%stīs, honestīs, %tili$us, iīsque quæ sint istīs contrāria, et dē rē$us

dīvīnīs ma'imē dīcunt, et arg%mentantur ācriter + et altercātiōni$us atque

interrogātiōni$us ōrātōrem fut%rum optimē Sōcraticī præparant" 3Sed hīs

quoque adhi$endum est simile -%dicium & ut etiam, cum in rē$us versēmur

īsdem, nōn tamen eandem esse condiciōnem sciāmus lītium ac

disputātiōnum, forī et audītōriī, præceptōrum et perīculōrum"

8Frēdō e'āct%rōs plērōsque, cum tantum esse %tilitātis in legendō -%dicēmus, ut id quoque ad-ungāmus operī & quī sint legendī , quæ in auctōre

quōque præcipua virt%s" Sed persequī singulōs īnfīnītī fuerit operis" 95uippe

cum in Hr%tō E" ullius, tot mīli$us versuum, dē Bōmānīs tantum ōrātōri$us

loquātur, et tamen dē omni$us ætātis suæ, quī quidem tum vīvē$ant,

e'ceptīs Fæsare atque Eārcellō, silentium ēgerit & quis erit modus sī et illōs

et quī posteā fuērunt et Græcōs omnīs et philosophōsRa 2:uit igitur $revitās illa t%tissima quæ apud Aīvium in epistulā ad fīlium

scrīptā & O legendōs Cēmosthenēn atque Ficerōnem, tum ita ut quisque esset

Cēmosthenī et Ficerōnī simillimus" P .=*ōn est dissimulanda nostrī quoque

-%diciī summa & paucōs enim, vel potius vi' %llum, e' iīs quī vetustātem

pertulērunt, e'īstimō posse reperīrī quīn, -%dicium adhi$enti$us, allāt%rus

sit %tilitātis aliquid / cum sē Ficerō, a$ illīs quoque vetustissimīs auctōri$us,

ingeniōsīs quidem sed arte carenti$us, pl%rimum fateātur ad-%tum".1*ec multō aliud dē novīs sentiō & quotus enim quisque invenīrī tam

dēmēns potest quī, nē minimā quidem alic%-us certē fīd%ciā partis,

memoriam posteritātis spērāverit 2 5uī, sī quis est, intrā prīmōs statim

vers%s dēprehendētur, et citius nōs dīmittet quam ut ē-us nō$īs, magnō

a" ;n peut supposer e'sequar ici"


Quī -sus (istori! sit

+ p(ilosop(ōrummulta petenda

0i1cile est dīcere quī sint

legendī

$etustissimōs

auctōres -tilissimōs esse

No"ōs nōnin-tilēs

Quels auteurs faut2il lire 3


8/38


temporis dētrīmentō, cōnstet e'perīmentum".(Sed nōn quidquid ad aliquam partem scientiæ pertinet, prōtinus ad

faciendam etiam TUVWX, dē quā loquimur, accommodātum" )ērum

antequam dē singulīs loquar, pauca in %niversum dē varietāte opīniōnum

dīcenda sunt" .*am quīdam sōlōs veterēs legendōs putant, neque in %llīs aliīs

esse nāt%rālem ēloquentiam, et rō$ur virīs dīgnum, ar$itrantur + aliōs recēnshæc lascīvia dēliciæque, et omnia ad voluptātem multit%dinis imperītæ

composita, dēlectant"..0psōrum etiam quī rēctum dīcendī genus sequī volunt, aliī pressa

dēmum, et tenuia, et quæ minimum a$ %s% cōtīdiānō recēdant, sāna et vērē

#ttica putant + quōsdam ēlātior ingeniī vīs et magis concitāta et plēna

spīrit%s capit + sunt etiam lēnis, et nitidī, et compositī generis nōn paucī

amātōrēs" Cē quā differentiā disseram dīligentius cum dē genere dīcendī

quærendum erit + interim summātim quid, et ā quā lēctiōne, petere possint,

quī cōnfirmāre facultātem dīcendī volent, attingam".?aucōs / sunt enim ēminentissimī / e'cerpere in animō est" acile est

autem studiōsīs quī sint hīs simillimī -%dicāre & nē quisquam querātur

omissōs forte aliquōs quōs ipse valdē pro$et, fateor enim pl%ris legendōs esse

quam quī nōminā$untur" Sed nunc genera ipsa lēctiōnum, quæ præcipuē

convenīre intendenti$us ut ōrātōrēs fīant e'īstimem, persequor"

5uī Græcī legendī

.30gitur, ut #rātus a$ Yove incipiendum putat, ita nōs rīte comērō vidēmur" >ic enim / quem ad modum e' ;ceanō dīcit ipse amnium

fontiumque curs%s initium capere / omni$us ēloquentiæ parti$us

e'emplum et ortum dedit" >unc nēmō in magnīs rē$us su$līmitāte, in parvīs

proprietāte superāverit" Zdem lætus ac pressus, -%cundus et gravis, tum cōpiā

tum $revitāte mīrā$ilis, nec poēticā modo sed ōrātōriā virt%te

ēminentissimus".9#dfect%s quidem vel illōs mītēs vel hōs concitātōs, nēmō erit tam

indoctus quī nōn in suā potestāte hunc auctōrem ha$uisse fateātur" #ge vērō,

nōn utrīusque operis ingress%, in paucissimīs versi$us, lēgem proh


9/38


=*am epilogus quidem quis umquam poterit illīs ?riamī rogantis #chillem

preci$us æquārī 2 5uid 2 in ver$īs, sententiīs, fig%rīs, dispositiōne tōtīus

operis, nōnne h%mānī ingeniī modum e'cēdit 2 / ut magnī sit virī virt%tēs

ē-us nōn æmulātiōne, quod fierī nōn potest, sed intellēct% sequī"

1)ērum hic omnīs sine du$iō et in omnī genere ēloquentiæ procul ā sē

relīquit, epicōs tamen præcipuē, vidēlicet quia d%rissima in māteriā similī comparātiō est" (Bārō adsurgit >ēsiodus magnaque pars ē-us in nōmini$us

est occupāta, tamen %tilēs circā præcepta sententiæ, lēvītāsque ver$ōrum et

compositiōnis pro$ā$ilis" Caturque eī palma in illō mediō genere dīcendī"Fontrā in #ntimachō vīs et gravitās et minimē vulgāre ēloquendī genus

ha$et laudem" Sed quamvīs eī secundās ferē grammaticōrum cōnsēnsus

dēferat, et adfecti$us et -%cunditāte et dispositiōne et omnīnō arte dēficitur

/ ut plānē manifestō appāreat quantō sit aliud pro'imum esse, aliud

secundum" ?ān[asin, e' utrōque mi'tum, putant in ēloquendō neutrius

æquāre virt%tēs, alterum tamen a$ eō māteriā, alterum dispōnendī ratiōnesuperārī"

.#pollōnius in ōrdinem ā grammaticīs datum nōn venit, quia #ristarchus

atque #ristophanēs, poētārum -%dicēs, nēminem suī temporis in numerum

redēgērunt + nōn tamen contemnendum ēdidit opus æquālī quādam

mediōcritāte"

#rātī māteria mōt% caret, ut in quā n%lla varietās, n%llus adfectus, n%lla

persōna, n%lla c%-usquam sit ōrātiō + sufficit tamen operī cuī sē parem

crēdidit" #dmīrā$ilis in suō genere heōcritus, sed m%sa illa r%stica etpāstōrālis nōn forum modo, vērum ipsam etiam ur$em reformīdat"

3#udīre videor undique congerentīs nōmina pl%rimōrum poētārum"

5uid 2 >erculis ācta nōn $ene ?īsandrōs 2 5uid 2 *īcandrum fr%strā sec%tī

Eacer atque )ergilius 2 5uid 2 4uphoriōnem trānsī$imus 2 5uem nisi

pro$āsset )ergilius īdem, numquam certē conditōrum Fhalcidicō vers%

carminum, fēcisset in H%colicīs mentiōnem" 5uid 2 >orātius fr%strā [rtæum

>omērō su$-ungit 2 8*ec sānē quisquam est tam procul ā cognitiōne eōrum

remōtus, ut nōn indicem certē, e' $i$liothēcā s%mptum, trānsferre in li$rōs

suōs possit" *ec ignōrō igitur quōs trānseō nec utique damnō, ut quī dī'erim

esse omni$us %tilitātis aliquid"9Sed ad illōs, -am perfectīs cōnstit%tīsque vīri$us, revertēmur" 5uod in

cēnīs grandi$us sæpe facimus, ut, cum optimīs satiātī sumus, varietās tamen

nō$īs e' vīliōri$us grāta sit" unc et elegīam vacā$it in man%s s%mere /

c%-us prīnceps ha$ētur Fallimachus, secundās, cōnfessiōne pl%rimōrum,

?hilētās occupāvit":Sed dum adsequimur illam firmam, ut dī'ī, facilitātem, optimīs

adsuēscendum est + et multā magis quam multōrum lēctiōne fōrmanda mēns,

et d%cendus color" 0taque, e' tri$us receptīs #ristarchī -%diciō scrīptōri$us

iam$ōrum, ad ἕξX ma'imē pertinē$it %nus #rchilochus" 3=Summa in hōc vīs


'ēsiodumadsurgere

0ē Antimac(ō 5ān6asīque

Apollōniumnon

contemnendum

0ē Arātō

7(eōcritōque

Multōs sē trānsīre

0e elegiā

Arc(iloc(um

ecellentem esse

Les po/tes l6riques


10/38


ēloc%tiōnis, cum validæ tum $revēs vī$rantēsque sententiæ, pl%rimum

sanguinis atque nervōrum, adeō ut videātur qui$usdam quod quōquam

minor est māteriæ esse, nōn ingenī vitium"31*ovem vērō l[ricōrum longē ?indarus prīnceps, spīrit%, magnificentiā,

sententiīs, fig%rīs, $eātissimā rērum ver$ōrumque cōpiā, et velut quōdam

ēloquentiæ fl%mine" ?ropter quæ >orātius eum meritō nēminī crēditimitā$ilem" 3(Stēsichorum quam sit ingeniō validus māteriæ quoque

ostendunt / ma'ima $ella et clārissimōs canentem ducēs, et epicī carminis

onera l[rā sustinentem" Beddit enim persōnīs, in agendō simul loquendōque,

dē$itam dīgnitātem" #c sī tenuisset modum vidētur æmulārī pro'imus

>omērum potuisse + sed redundat atque effunditur, quod ut est

reprehendendum, ita cōpiæ vitium est"3#lcæus, in parte operis, aureō plēctrō meritō dōnātur" 5uā t[rannōs

īnsectātus, multum etiam mōri$us cōnfert + in ēloquendō quoque $revis, et

magnificus, et dīligēns, et plērumque ōrātōrī similis" Sed et l%sit et in amōrēsdēscendit, mā-ōri$us tamen aptior" 3.Simōnidēs, tenuis aliōquī, sermōne

propriō et -%cunditāte quādam commendārī potest / præcipua tamen ē-us,

in commovendā miserātiōne, virt%s, ut quīdam in hāc eum parte, omni$us

ē-usdem operis auctōri$us, præferant"

3#ntīqua cōm


11/38


12/38


p%rō tamen fontī quam magnō fl%minī propior" 8:0socratēs, in dīversō genere

dīcendī nitidus et cōmptus, et palæstræ quam p%gnæ magis accommodātus,

omnēs dīcendī venerēs sectātus est, nec inmeritō" #udītōriīs enim sē, nōn

-%diciīs comparārat & in inventiōne facilis, honestī studiōsus, in compositiōne

adeō dīligēns, ut c%ra ē-us reprehendātur"

9=*eque ego in hīs, dē qui$us sum loc%tus, hās sōlās virt%tēs, sed hāspræcipuās putō, nec cēterōs parum fuisse magnōs" 5uīn etiam ?halērea illum

Cēmētrium, quamquam is prīmus inclīnāsse ēloquentiam dīcitur, multum

'NSTIT(TI)NIS )*+T)*I, ingeniī ha$uisse et fācundiæ fateor, vel o$ hoc memoriā

dīgnum & quod ultimus est ferē e' #tticīs quī dīcī possit ōrātor / quem tamen

in illō mediō genere dīcendī præfert omni$us Ficerō"91?hilosophōrum, e' qui$us pl%rimum sē trā'isse ēloquentiæ E" ullius

cōnfitētur, quis du$itet ?latōnem esse præcipuum sīve ac%mine disserendī,

sīve ēloquendī facultāte dīvīnā quādam et >omēricā 2 Eultum enim suprā

prōrsam ōrātiōnem, et quam pedestrem Græcī vocant, surgit / ut mihi nōnhominis ingeniō, sed quōdam Celphicō videātur ōrāculō īnstīnctus"

9(5uid ego commemorem Nenophontis illam -%cunditātem inadfectātam,

sed quam n%lla cōnsequī adfectātiō possit 2 / ut ipsæ sermōnem fīn'isse

Grātiæ videantur + et quod dē ?ericle veteris cōmomērō crēderet ma'imē accēdere &

O Secundus, inquit, est )ergilius, propior tamen prīmō quam tertiō P" 4t

hercule, ut illī nāt%ræ cælestī atque inmortālī cesserimus, ita c%ræ et

a" 6%s%7


5o/tes épiques*l6riques et dramatiques

5(alērea0ēmētriummemoriā

dīgnum esse

5latōnem p!nedī"īnum esse

?enop(ontī persuādendi

deam esse

0ē aliīs

p(ilosop(īs

$ergiliumestāre


13/38


dīligentiæ vel ideō in hōc pl%s est & quod eī fuit magis la$ōrandum" 4t

quantum ēminenti$us vincimur, fortasse æquālitāte pēnsāmus" Fēterī omnēs

longē sequentur"98*am Eacer et A%crētius legendī quidem, sed nōn ut TUVWX, id est corpus

ēloquentiæ, faciant, ēlegantēs in suā quisque māteriā, sed alter humilis, alter

difficilis" #tacīnus )arrō, in iīs per quæ nōmen est adsec%tus interpres operisaliēnī, nōn spernendus quidem / vērum ad augendam facultātem dīcendī

parum loc%ples" 994nnium, sīcut sacrōs vetustāte l%cōs, adōrēmus, in qui$us

grandia et antīqua rō$ora -am nōn tantam ha$ent speciem quantam

religiōnem" ?ropiōrēs aliī atque ad hoc dē quō loquimur magis %tilēs"

Aascīvus quidem in >ērōīs quoque ;vidius, et nimium amātor ingeniī suī /

laudandus tamen parti$us" 9:Fornēlius autem Sevērus, etiam sī est

versificātor quam poēta melior, sī tamen, ut est dictum, ad e'emplar prīmī

li$rī, Hellum Siculum perscrīpsisset, vindicāret si$i -%re secundum locum"

Serrānum cōnsummārī mors inmāt%ra nōn passa est + puerīlia tamen ē-usopera et ma'imam indolem ostendunt, et admīrā$ilem, præcipuē in ætāte

illā, rēctī generis voluntātem" :=Eultum in )aleriō laccō n%per āmīsimus"

)ehemēns et poēticum ingenium Salēī Hassī fuit + nec ipsum senect%te

māt%ruit" Ba$īrius ac ?edō nōn indignī cognitiōne, sī vacet" A%cānus ārdēns

et concitātus et sententiīs clārissimus et, ut dīcam quod sentiō, magis

ōrātōri$us quam poētīs imitandus":1>ōs nōmināmus quia Germānicum #ugustum a$ īnstit%tīs studiīs

dēfle'it c%ra terrārum, parumque dīs vīsum est esse eum ma'imum

poētārum" 5uid tamen hīs ipsīs ē-us operi$us in quæ, dōnātō imperiō, -uvenissēcesserat su$līmius, doctius, omni$us dēnique numerīs præstantius 2 5uis

enim caneret $ella melius quam quī sīc gerit 2 5uem præsidentēs studiīs deæ

propius audīrent 2 Fuī magis suās artīs aperīret, familiāre n%men, Einerva 2:(Cīcent hæc plēnius fut%ra sæcula & nunc enim, cēterārum fulgōre virt%tum,

laus ista præstringitur" *ōs tamen sacra litterārum colentīs, ferēs, Fæsar, sī

nōn tacitum hoc præterimus et )ergiliānō certē vers% testāmur O inter

victrīcēs hederam ti$i serpere laur%s" P

:4legīā quoque Græcōs prōvocāmus, c%-us mihi tersus atque ēlegāns

ma'imē vidētur auctor i$ullus" Sunt quī ?ropertium mālint" ;vidius

utrōque lascīvior, sīcut d%rior Gallus"

Saturā quidem tōta nostra est + in quā prīmus īnsīgnem laudem adeptus

A%cīlius, quōsdam ita dēditōs si$i adh%c ha$et amātōrēs, ut eum nōn ē-usdem

modo operis auctōri$us, sed omni$us poētīs præferre nōn du$itent" :.4go

quantum a$ illīs, tantum a$ >orātiō dissentiō, quī A%cīlium O fluere

lutulentum P, et esse aliquid quod tollere possīs, putat" *am et ērudītiō in eō

mīra et lī$ertās atque inde acer$itās et a$undē salis" Eultum est tersior ac

p%rus magis >orātius et, nisi lā$or ē-us amōre, præcipuus" Eultum et vēræ

glōriæ, quamvīs %nō li$rō, ?ersius meruit" Sunt clārī hodiēque, et quī ōlim


0ē aliīs epicīs

@ermānicum

Augustumsublīmem esse

0ē elegīā

0ē saturā


14/38


nōminā$untur":#lterum illud, etiam prius, saturæ genus, sed nōn sōlā carminum

varietāte mi'tum, condidit erentius )arrō, vir Bōmānōrum ērudītissimus"

?l%rimōs hic li$rōs et doctissimōs composuit + perītissimus linguæ Aatīnæ, et

omnis antīquitātis, et rērum Græcārum nostrārumque / pl%s tamen scientiæ

conlāt%rus quam ēloquentiæ":30am$us nōn sānē ā Bōmānīs cele$rātus est ut proprium opus /

@qui$usdam interpositus@" F%-us acer$itās in Fatullō Hi$āculō >orātiō,

quamquam illī epōdōs intervenit, reperiātur" #t l[ricōrum īdem >orātius ferē

sōlus legī dīgnus" *am et īnsurgit aliquando + et plēnus est -%cunditātis et

grātiæ, et varius fig%rīs, et ver$īs fēlīcissimē audā'" Sī quem ad-icere velīs, is

erit Fæsius Hassus, quem n%per vīdimus + sed eum longē præcēdunt ingenia

vīventium"

:8rag


15/38


eōs magis quam similēs" P 5uī et ipse ā nō$īs audītus est, clārī vir ingeniī et

sententiīs crē$er, sed minus pressus quam historiæ auctōritās postulat"1=5uam, paulum ætāte præcēdēns, eum Hassus #ufidius ēgregiē, utique in

li$rīs Hellī Germānicī , præstitit genere ipsō / pro$ā$ilis in omni$us, sed in

qui$usdam suīs ipse vīri$us minor" 1=.Superest adh%c et e'ōrnat ætātis

nostræ glōriam vir sæculōrum memoriā dīgnus, quī ōlim nōminā$itur, nuncintellegitur" >a$et amātōrēs / nec inmeritō / Frem%tī lī$ertās + quamquam

circumcīsīs quæ dī'isse eī nocuerat" Sed ēlātum a$undē spīritum et audācēs

sententiās dēprehendās etiam in īs quæ manent" Sunt et aliī scrīptōrēs $onī +

sed nōs genera dēgustāmus, nōn $i$liothēcās e'cutimus"

1=`rātōrēs vērō vel præcipuē Aatīnam ēloquentiam parem facere Græcæ

possunt & nam Ficerōnem cuīcumque eōrum fortiter opposuerim" *ec ignōrō

quantam mihi concitem p%gnam / cum præsertim nōn id sit prōpositī & ut

eum Cēmosthenī comparem hōc tempore" *eque enim attinet, cumCēmosthenēn in prīmīs legendum, vel ēdiscendum potius, putem" 1=35uōrum

ego virt%tēs plērāsque ar$itror similēs & cōnsilium , ōrdinem, dīvidendī

præparandī pro$andī ratiōnem, omnia dēnique quæ sunt inventiōnis" 0n

ēloquendō est aliqua dīversitās & dēnsior ille, hic cōpiōsior, ille concl%dit

adstrictius, hic lātius, p%gnat ille ac%mine semper, hic frequenter et pondere,

illīc nihil dētrahī potest, hīc nihil ad-icī, c%ræ pl%s in illō, in hōc nāt%ræ"1=8Sali$us certē et commiserātiōne, quæ duo pl%rimum in adfecti$us

valent, vincimus" 4t fortasse epilogōs illī mōs cīvitātis a$stulerit, sed et nō$īs

illa quæ #tticī mīrantur dīversa Aatīnī sermōnis ratiō minus permīserit" 0nepistulīs quidem, quamquam sunt utrīusque, dialogīsve, qui$us nihil ille,

n%lla contentiō est" 1=9Fēdendum vērō in hōc, quod et prior fuit, et e' magnā

parte Ficerōnem, quantus est, fēcit" *am mihi vidētur E" ullius, cum sē

tōtum ad imitātiōnem Græcōrum contulisset, effīn'isse vim Cēmosthenis,

cōpiam ?latōnis, -%cunditātem 0socratis" 1=:*ec vērō quod in quōque

optimum fuit studiō cōnsec%tus est tantum + sed pl%rimās, vel potius omnēs,

e' sē ipsō virt%tēs e'tulit inmortālis ingeniī $eātissima %$ertās" *ōn enim

pluviās, ut ait ?indarus, aquās colligit, sed vīvō gurgite e'undat / dōnō

quōdam prōvidentiæ genitus, in quō tōtās vīrēs suās ēloquentia e'perīrētur"11=*am quis docēre dīligentius, movēre vehementius potest, cuī tanta

umquam -%cunditās adfuit 2 / ut ipsa illa quæ e'torquet, impetrāre eum

crēdās + et cum trānsversum vī suā -%dicem ferat, tamen ille nōn rapī

videātur sed sequī" 111 Yam in omni$us quæ dīcit tanta auctōritās īnest, ut

dissentīre pudeat, nec advocātī studium sed testis aut -%dicis adferat fidem /

cum interim hæc omnia, quæ vi' singula quisquam intentissimā c%rā

cōnsequī posset, fluunt inla$ōrāta + et illa, quā nihil pulchrius audītum est,

ōrātiō præ sē fert tamen fēlīcissimam facilitātem" 11(5uārē nōn inmeritō a$

homini$us O ætātis suæ rēgnāre in -%diciīs P dictus est" #pud posterōs vērō,

id cōnsec%tus & ut Ficerō -am nōn hominis nōmen, sed ēloquentiæ ha$eātur"


&rateurs

0ē cēteribus (istoricīs

Num Bicerō 0ēmost(enēm

"aleat

Bicerōnemomnēs

@r!cōrum"irt-tēs etulisse

Bicerōnem fēlīcissimā facilitāte

rēgnā"isse in ,-diciīs


16/38


>unc igitur spectēmus + hoc prōpositum nō$īs sit e'emplum + ille sē

prōfēcisse sciat cuī Ficerō valdē placē$it"

11Eulta in #siniō ?olliōne inventiō, summa dīligentia, adeō ut qui$usdam

etiam nimia videātur + et cōnsiliī et animī satis + ā nitōre et -%cunditāte

Ficerōnis ita longē a$est ut vidērī possit sæculō prior" #t Eessāla nitidus etcandidus et quōdam modō præferēns in dīcendō nō$ilitātem suam, vīri$us

minor" 11.F" vērō Fæsar sī forō tantum vacāsset, nōn alius e' nostrīs contrā

Ficerōnem nōminārētur & tanta in eō vīs est, id ac%men, ea concitātiō, ut

illum eōdem animō dī'isse quō $ellāvit appāreat" 4'ōrnat tamen hæc omnia

mīra sermōnis, c%-us propriē studiōsus fuit, ēlegantia"11Eultum ingeniī in Fæliō + et præcipuē in acc%sandō multa ur$ānitās +

dīgnusque vir cuī et mēns melior, et vīta longior contigisset" 0nvēnī quī

Falvum præferrent omni$us + invēnī quī Ficerōnī crēderent O eum nimia

contrā sē calumnia vērum sanguinem perdidisse" P Sed est et sāncta et gravisōrātiō, et castīgāta et frequenter vehemēns quoque" 0mitātor autem est

#tticōrum + fēcitque illī properāta mors in-%riam, sī quid ad-ect%rus si$i, nōn

sī quid dētract%rus, fuit" 1134t Servius Sulpicius īnsīgnem nōn inmeritō fāmam

tri$us ōrātiōni$us meruit"

Eulta sī cum -%diciō legātur da$it imitātiōne dīgna Fassius Sevērus + quī,

sī cēterīs virt%ti$us, colōrem et gravitātem ōrātiōnis ad-ēcisset, pōnendus

inter præcipuōs foret" 118*am et ingeniī pl%rimum est in eō et acer$itās mīra

et ur$ānitās @et sermō@, sed pl%s stomachō quam cōnsiliō dedit & prætereā ut

amārī salēs, ita frequenter amārit%dō ipsa rīdicula est" 119Sunt aliī multī disertī, quōs persequī longum est" 4ōrum quōs vīderim Comitius #fer et

Y%lius #fricānus longē præstantissimī" )er$ōrum arte, ille, et tōtō genere

dīcendī, præferendus + et quem in numerō veterum ha$ēre nōn timeās" >ic

concitātior, sed in c%rā ver$ōrum nimius, et compositiōne nōnnumquam

longior, et trālātiōni$us parum modicus"

4rant clāra et n%per ingenia" 11:*am et rachālus plērumque su$līmis et

satis apertus fuit et quem velle optima crēderēs + audītus tamen mā-or" *am

et vōcis quantam in n%llō cōgnōvī fēlīcitās + et prōn%ntiātiō vel scænīs

suffect%ra + et decor, omnia dēnique eī quæ sunt e'trā superfuērunt" 4t

)i$ius Frispus, compositus et -%cundus et dēlectātiōnī nātus + prīvātīs tamen

causīs quam p%$licīs melior"1(= Y%liō Secundō sī longior contigisset ætās, clārissimum profectō nōmen

ōrātōris apud posterōs foret" #d-ēcisset enim, atque ad-iciē$at, cēterīs

virt%ti$us suīs quod dēsīderārī potest + id est autem & ut esset multō magis

p%gnā', et sæpius ad c%ram rērum a$ ēloc%tiōne respiceret" 1(1Fēterum

interceptus, quoque magnum si$i vindicat locum" 4a est fācundia, tanta in

e'plicandō quod velit grātia, tam candidum et lēve et speciōsum dīcendī

genus, tanta ver$ōrum etiam quæ ads%mpta sunt proprietās, tanta in

qui$usdam e' perīculō petītīs sīgnificantia"


0ē 5olliōneB!sareque

0ē cēterīs ōrātōribus

antīquiōribus

0ē recentiōribus ōrātōribus

0ē 7rac(ālō Brispōque

0ē C-liō 8ecundō


17/38


1((>a$ē$unt, quī post nōs dē ōrātōri$us scrī$ent, magnam eōs quī nunc

vigent māteriam / vērē laudandī" Sunt enim summa hodiē, qui$us

inl%strātur forum, ingenia" *amque et cōnsummātī -am patrōnī veteri$us

æmulantur + et eōs -uvenum ad optima tendentium imitātur ac sequitur

industria"

1(Supersunt quī dē philosophiā scrīpserint" 5uō in genere paucissimōs

adh%c ēloquentēs litteræ Bōmānæ tulērunt" Zdem igitur E" ullius, quī

u$īquē, etiam in hōc opere ?latōnis æmulus e'stitit" gregius vērō, multōque

quam in ōrātiōni$us præstantior, Hr%tus suffēcit ponderī rērum & sciās eum

sentīre quæ dīcit" 1(.Scrīpsit nōn parum multa Fornēlius Felsus, Se'tiōs

sec%tus, nōn sine cult% ac nitōre" ?lancus in Stōicīs rērum cognitiōnī %tilis" 0n

4pic%riīs levis quidem, sed nōn in-%cundus tamen auctor est Fatius"1(4' industriā Senecam, in omnī genere ēloquentiæ, distulī, propter

vulgātam falsō dē mē opīniōnem / quā damnāre eum, et invīsum quoqueha$ēre sum crēditus" 5uod accidit mihi dum corruptum, et omni$us vitiīs

frāctum, dīcendī genus revocāre ad sevēriōra -%dicia contendō" um autem

sōlus hic ferē in mani$us adulēscentium fuit" 1(35uem nōn equidem omnīnō

cōnā$ar e'cutere + sed potiōri$us præferrī nōn sinē$am" 5uōs ille nōn

dēstiterat incessere, cum dīversī si$i cōnscius generis placēre, sē in dīcendō

posse, qui$us illī placērent, diffīderet" #mā$ant autem eum magis quam

imitā$antur, tantumque a$ illō dēfluē$ant, quantum ille a$ antīquīs

dēscenderat"1(8oret enim optandum parēs ac saltem pro'imōs illī virō fierī" Sed

placē$at propter sōla vitia + et ad ea sē quisque dīrigē$at effingenda quæ

poterat" Ceinde, cum sē -actāret eōdem modō dīcere, Senecam īnfāmā$at"1(9F%-us et multæ aliōquī et magnæ virt%tēs fuērunt & ingenium facile et

cōpiōsum, pl%rimum studiī, multa rērum cognitiō, in quā tamen aliquando,

a$ iīs qui$us inquīrenda quædam mandā$at, dēceptus est" ractāvit etiam

omnem ferē studiōrum māteriam" 1(:*am et ōrātiōnēs ē-us, et poēmata, et

epistulæ, et dialogī feruntur" 0n philosophiā parum dīligēns, ēgregius tamen

vitiōrum īnsectātor fuit" Eultæ in eō clāræque sententiæ + multa etiam

mōrum grātiā legenda + sed in ēloquendō corrupta plēraque + atque eō

perniciōsissima quod a$undant dulci$us vitiīs"1=)ellēs eum suō ingeniō dī'isse, aliēnō -%diciō" *am sī aliqua

contempsisset, sī @parum@ nōn concupisset, sī nōn omnia sua amāsset, sī

rērum pondera min%tissimīs sententiīs nōn frēgisset, cōnsēns% potius

ērudītōrum, quam puerōrum amōre, compro$ārētur" 11)ērum sīc quoque,

-am rō$ustīs et sevēriōre genere satis firmātīs, legendus, vel ideō quod

e'ercēre potest utrimque -%dicium" Eulta enim, ut dī'ī, pro$anda in eō,

multa etiam admīranda sunt + ēligere modo c%ræ sit" 5uod utinam ipse

fēcisset _ Cīgna enim fuit illa nāt%ra quæ meliōra vellet & quod voluit effēcit"


5(ilosop(es Inter p(ilosop(ōs MD 7ullium

estitisse

B-r 8enecam

distulerit

0ē 8enec!"irt-tibus "itiīsque

Quō modō 8eneca

legendus sit

0e fut-rīs ōrātōribus


18/38


CAITULUM SECUNDUM " QUŌ MODŌ IMITAND SINT

14' hīs, cēterīsque lēctiōne dīgnīs auctōri$us, et ver$ōrum s%menda cōpia

est, et varietās fig%rārum et compōnendī ratiō / tum ad e'emplum virt%tum

omnium mēns dērigenda" *eque enim du$itārī potest quīn artis pars magna

contineātur imitātiōne" *am ut invenīre prīmum fuit, estque præcipuum, sīc

ea quæ $ene inventa sunt %tile sequī" (#tque omnis vītæ ratiō sīc cōnstat & ut

quæ pro$āmus in aliīs facere ipsī velīmus" Sīc litterārum duct%s, ut scrī$endī

fīat %sus, puerī secuntur + sīc m%sicī vōcem docentium + pictōrēs opera

priōrum + r%sticī pro$ātam e'perīmentō cult%ram in e'emplum intuentur"

;mnis dēnique discīplīnæ initia ad prōpositum si$i præscrīptum fōrmārī

vidēmus"

4t hercule necesse est aut similēs, aut dissimilēs $onīs sīmus & similem

rārō nāt%ra præstat, frequenter imitātiō" Sed hoc ipsum / quod tantō

faciliōrem nō$īs ratiōnem rērum omnium facit, quam fuit iīs quī nihil quod

sequerentur ha$uērunt / nisi cautē et cum -%diciō adprehenditur, nocet".#nte omnia igitur imitātiō per sē ipsa nōn sufficit, vel quia pigrī est ingeniī

contentum esse iīs quæ sint a$ aliīs inventa" 5uid enim fut%rum erat,

tempori$us illīs quæ sine e'emplō fuērunt, sī hominēs nihil nisi quod -am

cōgnōvissent faciendum si$i aut cōgitandum putāssent 2 *empe nihil fuisset

inventum" F%r igitur nefās est reperīrī aliquid ā nō$īs quod ante nōn fuerit 2

#n illī rudēs sōlā mentis nāt%rā ductī sunt in hoc & ut tam multa generārent 2

*ōs ad quærendum nōn eō ipsō concitēmur & quod certē scīmus invēnisse eōs

quī quæsiērunt 234t cum illī, quī n%llum c%-usquam reī ha$uērunt magistrum, pl%rima in

posterōs trādiderint, nō$īs %sus aliārum rērum ad ēruendās aliās nōn

prōderit, sed nihil ha$ē$imus nisi $eneficiī aliēnī 2 5uem ad modum quīdam

pictōrēs in id sōlum student & ut dēscrī$ere ta$ulās mēns%rīs ac līneīs sciant"8urpe etiam illud est & contentum esse id cōnsequī quod imitēris" *am

r%rsus quid erat fut%rum, sī nēmō pl%s effēcisset eō quem sequē$ātur 2 *ihilin poētīs suprā Aīvium #ndronīcum + nihil in historiīs suprā pontificum

annālēs ha$ērēmus" Bati$us adh%c nāvigārēmus + nōn esset pict%ra, nisi quæ

līneās modo e'trēmās um$ræ quam corpora in sōle fēcissent

circumscrī$eret"9#c sī omnia percēnseās, n%lla sit ars quālis inventa est, nec intrā initium

stetit / nisi forte nostra potissimum tempora damnāmus h%-us īnfēlīcitātis &

ut nunc dēmum nihil crēscat" *ihil autem crēscit sōlā imitātiōne" :5uod sī

priōri$us ad-icere fās nōn est, quō modō spērāre possumus illum ōrātōrem

perfectum, cum in iīs quōs ma'imōs adh%c nōvimus nēmō sit inventus in quōnihil aut dēsīderētur aut reprehendātur 2 Sed etiam quī summa nōn

adpetent, contendere potius quam sequī dē$ent"


Artis partemmagnam

continēreimitātiōne

Imitātiōnem per sē nōn su1cere

Quid factumesset si (ominēs

imitandō contentōs essent

Ni(il crēsceresōlā imitātiōne

Importancedel’imitation

Limites del’imitation


19/38


1=*am quī hoc agit & ut prior sit / forsitan, etiam sī nōn trānsierit,

æquā$it" 4um vērō nēmō potest æquāre c%-us vestīgiīs si$i utique

īnsistendum putat" *ecesse est enim semper sit posterior quī sequitur" #dde

quod plērumque facilius est pl%s facere quam idem" antam enim

difficultātem ha$et similit%dō, ut nē ipsa quidem nāt%ra in hōc ita ēvaluerit,

ut nōn rēs / quæ simillimæ, quæque parēs ma'imē videantur / utiquediscrīmine aliquō discernantur" 11#dde quod quidquid alterī simile est

necesse est minus sit eō quod imitātur / ut um$ra corpore, et imāgō faciē, et

āct%s histriōnum vērīs adfecti$us" 5uod in ōrātiōni$us quoque ēvenit"

*amque iīs quæ in e'emplum ads%mimus su$est nāt%ra et vēra vīs + contrā

omnis imitātiō facta est, et ad aliēnum prōpositum commodātur" 1(5uō fit ut

minus sanguinis ac vīrium dēclāmātiōnēs ha$eant quam ōrātiōnēs / quod in

illīs vēra, in hīs adsimulāta māteria est"

#dde quod ea quæ in ōrātōre ma'ima sunt imitā$ilia nōn sunt & ingenium,

inventiō, vīs, facilitās, et quidquid arte nōn trāditur" 10deōque plērīque, cumver$a quædam e' ōrātiōni$us e'cerpsērunt, aut aliquōs compositiōnis certōs

pedēs, mīrē ā sē quæ lēgērunt effingī ar$itrantur, cum et ver$a intercidant

invalēscantque tempori$us / ut quōrum certissima sit rēgula in

cōnsuēt%dine, eaque nōn suā nāt%rā sint $ona aut mala \nam per sē sonī

tantum sunt], sed prout ōport%nē propriēque aut secus conlocāta sunt, et

compositiō cum rē$us accommodāta sit, tum ipsā varietāte, grātissima"

1.5uāpropter e'āctissimō -%diciō circā hanc partem studiōrum

e'āminanda sunt omnia" ?rīmum, quōs imitēmur & nam sunt pl%rimī quī similit%dinem pessimī c%-usque et corruptissimī concupierint" um, in ipsīs

quōs ēlēgerimus, quid sita quod nōs efficiendum comparēmus" 1*am in

magnīs quoque auctōri$us incidunt aliqua vitiōsa / et, ā doctīs, inter ipsōs

etiam m%tuō reprehēnsa" #tque utinam tam $ona imitantēs dīcerent melius,

quam mala pē-us dīcunt _

*ec vērō saltem, iīs qui$us ad ēvītanda vitia -%diciī satis fuit, sufficiat

imāginem virt%tis effingere, et sōlam, ut ita dī'erim, cutem / vel potius illās

4pic%rī fig%rās, quās ē summīs corpori$us dīcit effluere" 13>oc autem iīs

accidit quī, nōn intrōspectīs penitus virt%ti$us, ad prīmum sē velut aspectum

ōrātiōnis aptārunt" 4t cum iīs fēlīcissimē cessit imitātiō, ver$īs atque numerīs

sunt nōn multum differentēs / vim dīcendī atque inventiōnis nōn

adsecuntur, sed plērumque dēclīnant in pē-us" 4t pro'ima virt%ti$us vitia

comprehendunt, fīuntque prō grandi$us tumidī, pressīs e'īlēs, forti$us

temerāriī, lætīs corruptī, compositīs e'ultantēs, simplici$us neglegentēs"180deōque quī horridē atque incompositē quidli$et illud frīgidum et ināne

e'tulērunt, antīquīs sē parēs crēdunt + quī carent cult% atque sententiīs,

#tticīs" Scīlicet$ præcīsīs concl%siōni$us o$sc%rī, O Sallustium atque

a" ;n peut supplIer ici JadK"$" 6quī7


:āctissimō

,-diciō eāminandaesse omnia

Nōn su1cereimāginem

"irt-tis e1ngere

B-r oporteat quod imitāt-rus

est quisqueintellegat

Quid simile sit minus esse

:a qu! in

ōrātōre maimasint imitābilia

nōn esse

Il faut imiter a"ec discernement


20/38


h%cMdidēn superant P + trīstēs ac -ē-%nī, O ?olliōnem æmulantur P + ōtiōsī et

supīnī, sī quid modo longius circumd%'ērunt, -%rant O ita Ficerōnem

loc%t%rum fuisse P" 19*ōveram quōsdam quī sē pulchrē e'pressisse genus

illud cælestis h%-us in dīcendō virī si$i vidērentur, sī in clausulā posuissent

O esse videātur P" 4rgō prīmum est ut quod imitāt%rus est quisque intellegat,

et quārē $onum sit sciat"

1:um in suscipiendō onere cōnsulat suās vīrēs" *am quædam sunt

imitā$ilia qui$us aut īnfirmitās nāt%ræ nōn sufficiat, aut dīversitās rep%gnet"

*ē, cuī tenue ingenium erit, sōla velit fortia et a$rupta + cuī forte quidem sed

indomitum, amōre su$tīlitātis, et vim suam perdat, et ēlegantiam quam cupit

nōn persequātur" *ihil est enim tam indecēns quam cum mollia d%rē fīunt"(=#tque ego, illī præceptōrī quem īnstitueram in li$rō secundō, crēdidī

nōn ea sōla docenda esse ad quæ quemque discipulōrum nāt%rā compositum

vidēret" *am is et ad-uvāre dē$et quæ in quōque eōrum invenit $ona, etquantum fierī potest ad-icere quæ dēsunt, et ēmendāre quædam et m%tāre"

Bēctor enim est aliēnōrum ingeniōrum atque fōrmātor / difficilius est

nāt%ram suam fingere" (1Sed nē ille quidem doctor, quamquam omnia quæ

rēcta sunt velit esse in suīs audītōri$us quam plēnissima, in eō tamen cuī

nāt%ram o$stāre vīderit la$ōrā$it"

0d quoque vītandum, in quō magna pars errat & nē in ōrātiōne poētās nō$īs

et historicōs, in illīs operi$us ōrātōrēs aut dēclāmātōrēs imitandōs putēmus"((Sua cuīque prōpositō lē', suus decor est & nec cōm


21/38


inconcessum, pl%rium $ona pōnāmus ante oculōs, ut aliud e' aliō hæreat, et

quō quidque locō conveniat aptēmus"

(80mitātiō autem / nam sæpius idem dīcam / nōn sit tantum in ver$īs"

0ll%c intendenda mēns & quantum fuerit illīs virīs decōris in rē$us atque

persōnīs, quod cōnsilium, quæ dispositiō, quam omnia etiam quædēlectātiōnī videantur data, ad victōriam spectent + quid agātur proh


22/38


cum sit duple' quæstiō / quō modō et quæ ma'imē scrī$ī oporteat / -am

hinc ōrdinem sequar"Sit prīmō vel tardus, dum dīligēns, stilus" 5uærāmus optima + nec

prōtinus offerenti$us sē gaudeāmus" #dhi$eātur -%dicium inventīs +

dispositiō pro$ātīs" Cīlēctus enim rērum ver$ōrumque agendus est, et

pondera singulōrum e'āminanda" ?ost su$eat ratiō conlocandī &versenturque omnī modō numerī + nōn ut quodque sē prōferet ver$um

occupet locum"35uæ quidem ut dīligentius e'equāmur, repetenda sæpius erunt

scrīptōrum pro'ima" *am præter id quod sīc melius -unguntur priōri$us

sequentia, calor quoque ille cōgitātiōnis, quī scrī$endī morā refrī'it, recipit

e' integrō vīrēs, et velut repetītō spatiō s%mit impetum" 5uod in certāmine

saliendī fierī vidēmus & ut cōnātum longius petant, et ad illud quō

contenditur spatium curs% ferantur + utque in -aculandō $racchia red%cimus,

et, e'puls%rī tēla, nervōs retrō tendimus"80nterim tamen, sī feret flātus, danda sunt vēla, dum nōs indulgentia illa

nōn fallat" ;mnia enim nostra dum nāscuntur placent & aliōquī nec

scrī$erentur" Sed redeāmus ad -%dicium et retractēmus suspectam

facilitātem" 9Sīc scrīpsisse Sallustium accēpimus, et sānē manifestus est etiam

e' opere ipsō la$or" )ergilium quoque paucissimōs diē composuisse vers%s

auctor est )arius" `rātōris quidem alia condiciō est & itaque hanc moram et

sollicit%dinem initiīs imperō":*am prīmum hoc cōnstituendum, hoc optinendum est & ut quam optimē

scrī$āmus & celeritātem da$it cōnsuēt%dō" ?aulātim rēs facilius sē ostendent,ver$a respondē$unt, compositiō sequētur / c%ncta dēnique, ut in familiā

$ene īnstit%tā, in officiō erunt" 1=Summa hæc est reī & citō scrī$endō nōn fit ut

$ene scrī$ātur, $ene scrī$endō fit ut citō" Sed, tum ma'imē cum facultās illa

contigerit, resistāmus, ut prōvideāmus + et ferentīs equōs, frēnīs qui$usdam,

coerceāmus / quod nōn tam moram faciet quam novōs impet%s da$it"

*eque enim r%rsus eōs, quī rō$ur aliquod in stilō fēcerint, ad īnfēlīcem

calumniandī sē p


23/38


10s fuit Y%lius lōrus, in ēloquentiā Galliārum / quoniam i$i dēmum

e'ercuit eam / prīnceps, aliōquī inter paucōs disertus, et dīgnus illā

propinquitāte" 0s cum Secundum, scholæ adh%c operātum, trīstem forte

vīdisset, interrogāvit quæ causa frontis tam adductæ" 1.*ec dissimulāvit

adulēscēns O tertium -am diem esse quod, omnī la$ōre, māteriæ ad

scrī$endum dēstinātæ nōn invenīret e'ōrdium P" 5uō si$i nōn præsēnstantum dolor sed etiam dēspērātiō in posterum fieret" um lōrus adrīdēns

O *umquid t%, inquit, melius dīcere vīs quam potes 2 P

10ta sē rēs ha$et & c%randum est ut quam optimē dīcāmus, dīcendum

tamen prō facultāte" #d prōfectum enim opus est studiō, nōn indignātiōne"

bt possīmus autem scrī$ere etiam pl%ra et celerius, nōn e'ercitātiō modo

præstā$it, in quā sine du$iō multum est, sed etiam ratiō" Sī nōn resupīnī

spectantēsque tēctum, et cōgitātiōnem murmure agitantēs, e'pectāverimus

quid o$veniat / sed quid rēs poscat, quid persōnam deceat, quod sit tempus,quī -%dicis animus intuitī, h%mānō quōdam modō ad scrī$endum

accesserimus" Sīc nō$īs et initia, et quæ secuntur, nāt%ra ipsa præscrī$it"13Ferta sunt enim plēraque + et, nisi cōnīveāmus, in oculōs incurrunt"

0deōque nec indoctī nec r%sticī di% quærunt unde incipiant / quō pudendum

est magis, sī difficultātem facit doctrīna" *ōn ergō semper putēmus optimum

esse quod latet & inm%tēscāmus aliōquī, sī nihil dīcendum videātur nisi quod

nōn invēnīmus"18Cīversum est huīc eōrum vitium quī prīmō dēcurrere per māteriam stilō

quam vēlōcissimō volunt, et sequentēs calōrem atque impetum e' temporescrī$unt / hanc O silvam P vocant" Bepetunt deinde et compōnunt quæ

eff%derant" Sed ver$a ēmendantur et numerī / manet in rē$us temerē

congestīs quæ fuit levitās" 19?rōtinus ergō adhi$ēre c%ram rēctius erit, atque

a$ initiō sīc opus d%cere ut cælandum, nōn e' integrō fa$ricandum sit"

#liquando tamen adfect%s sequēmur, in qui$us ferē pl%s calor quam

dīligentia valet" Satis appāret, e' eō quod hanc scrī$entium neglegentiam

damnō, quid dē illīs dictandī dēliciīs sentiam" 1:*am in stilō quidem

quamli$et properātō dat aliquam cōgitātiōnī moram, nōn cōnsequēns

celeritātem ē-us, manus + ille cuī dictāmus urget, atque interim pudet etiam

du$itāre aut resistere aut m%tāre / quasi cōnscium īnfirmitātis nostræ

timentīs"(=5uō fit ut nōn rudia tantum et fortuīta, sed inprōpria interim, dum sōla

est cōnectendī sermōnis cupiditās, effluant / quæ nec scrī$entium c%ram

nec dīcentium impetum cōnsequantur" #t idem ille quī e'cipit & sī tardior in

scrī$endō aut incertior in legendō velut offēnsātor fuerit, inhi$ētur cursus

atque omnis quæ erat concepta + mentis intentiō morā et interdum īrācundiā

e'cutitur"(1um illa quæ altiōrem animī mōtum secuntur, quæque ipsa animum


Quid C-lius Flōrus C-liō

8ecundō dīerit

Qu! sit ratiō ut pl-ra possimus

nāt-rāliter scrībere

Nōn semper putēmus

optimum essequod latet

B-r G sil"am H

damnet

:crire de faonnaturelle

0ictāre pē,us esse

8ōlōs rīdiculased necessāriaqu!dam nos agere posse

InprōpriaeJuere*

in(ibērī cursum

Ne pas dicter


24/38


quōdam modō concitant, quōrum est -actāre manum, torquēre vultum,

@simul et@ interim o$-%rgāre / quæque ?ersius notat cum leviter dīcendī

genus sīgnificat & O *ec pluteum, inquit, cædit nec dēmorsōs sapit unguīs P /

etiam rīdicula sunt, nisi cum sōlī sumus"

((Cēnīque / ut semel quod est potentissimum dīcam / sēcrētum, quoddictandō perit, atque lī$erum ar$itrīs locum et quam altissimum silentium,

scrī$enti$us ma'imē convenīre nēmō du$itāverit" *ōn tamen prōtinus

audiendī quī crēdunt O aptissima in hōc nemora silvāsque, quod illa cælī

lī$ertās, locōrumque am


25/38


sēcrētum" 5uid aliōquī fīet cum in mediō forō, tot circumstanti$us -%diciīs,

-%rgiīs, fortuītīs etiam clāmōri$us, erit su$itō continuā ōrātiōne dīcendum, sī

particulās quās cērīs mandāmus, nisi in sōlit%dine reperīre nōn possumus 2

?ropter quæ īdem ille tantus amātor sēcrētī Cēmosthenēs, in lītore in quō sē

ma'imō cum sonō fl%ct%s inlīderet meditāns, cōnsuēscē$at contiōnum

fremit%s nōn e'pavēscere"

10lla quoque minōra / sed nihil in studiīs parvum est / nōn sunt

trānseunda & scrī$ī optimē cērīs, in qui$us facillima est ratiō dēlendī / nisi

forte vīsus īnfirmior mem$rānārum potius %sum e'iget" 5uæ ut -uvant

aciem, ita crē$rā relātiōne quoad intinguntur calamī, morantur manum et

cōgitātiōnis impetum frangunt"(Belinquendæ autem in utrōli$et genere contrā erunt vacuæ ta$ellæ, in

qui$us lī$era ad-iciendī sit e'cursiō" *am interim pigritiam ēmendandī

angustiæ faciunt, aut certē novōrum interpositiōne priōra cōnfundant" *ēlātās quidem ultrā modum esse cērās velim / e'pertus -uvenem studiōsum

aliōquī prælongōs ha$uisse sermōnēs, quia illōs numerō versuum

mētiē$ātur, idque vitium, quod frequentī admonitiōne corrigī nōn potuerat,

m%tātīs cōdici$us esse su$lātum".Cē$et vacāre etiam locus, in quō notentur quæ scrī$enti$us solent e'trā

ōrdinem / id est e' aliīs quam quī sunt in mani$us locī / occurrere"

0nrumpunt enim optimī nōnnumquam sēns%s, quōs neque īnserere oportet

neque differre t%tum est, quia interim ēlā$untur, interim memoriæ suī

intentōs a$ aliā inventiōne dēclīnant" 0deōque optimē sunt in dēpositō"

CAITULUM QUARTUM " D$ $MENDĀTIŌNE

1

Sequitur ēmendātiō, pars studiōrum longē %tilissima & neque enim sinecausā crēditum est stilum nōn minus agere cum dēlet" >%-us autem operis est

ēst ad-icere dētrahere m%tāre" Sed facilius in iīs simpliciusque -%dicium quæ

replenda vel dē-icienda sunt" ?remere vērō tumentia, humilia e'tollere,

lu'uriantia adstringere, inōrdināta dīgerere, sol%ta compōnere, e'ultantia

coercēre duplicis operæ" *am et damnanda sunt quæ placuerant et

invenienda quæ f%gerant"(*ec du$ium est optimum esse ēmendandī genus sī scrīpta in aliquod

tempus repōnantur, ut ad ea post intervallum velut nova atque aliēna

redeāmus, nē nō$īs scrīpta nostra tamquam recentēs fēt%s $landiantur"

Sedneque hoc contingere semper potest, præsertim ōrātōrī, cuī sæpius scrī$ere


8crībī optimecērīs

eliquendās "acuās tabellās

ad ecursiōnēsDDD

Atque ad qu!etrā ōrdinem

occurrant

Quid inēmendātiōnedi1cilius sit

Ipsamēmendātiōnem fīnem (abēre

ien utiliser les tablettes de cire


26/38


ad præsentis %s%s necesse est / et ipsa ēmendātiō fīnem ha$et" Sunt enim

quī ad omnia scrīpta tamquam vitiōsa redeant, et, quasi nihil fās sit rēctum

esse quod prīmum est, melius e'īstiment quidquid est aliud, idque faciant

quotiēns li$rum in man%s res%mpsērunt, similēs medicīs etiam integra

secanti$us" #ccidit itaque ut cicātrīcōsa sint et e'sanguia, et c%rā pē-ōra"

.Sit ergo aliquando quod placeat aut certē quod sufficiat, ut opus poliatlīma, nōn e'terat" emporis quoque esse dē$et modus" *am quod Finnæ

m[rnam novem annīs accēpimus scrīptam, et ?anēg[ricum 0socratis quī

parcissimē decem annīs dīcunt ēla$ōrātum, ad ōrātōrem nihil pertinet, c%-us

n%llum erit, sī tam tardum fuerit, au'ilium"

C

AITULUM

QUINTUM

" Q

U%

R%CIU$

SCR BENDA

SINT

1?ro'imum est ut dīcāmus quæ præcipuē scrī$enda sint, ἕξX paranti$us"

*ōn est h%-us quidem operis ut e'plicēmus quæ sint māteriæ, quæ prīma aut

secunda aut deinceps tractanda sint / nam id factum est -am prīmō li$rō,

quō puerōrum, et secundō, quō -am rō$ustōrum studiīs ōrdinem dedimus /

sed dē quō nunc agitur & unde cōpia ac facilitās ma'imē veniat"

()ertere Græca in Aatīnum veterēs nostrī ōrātōrēs optimum -%dicā$ant" 0d

sē A" Frassus, in illīs Ficerōnis dē `rātōre li$rīs, dīcit factitāsse" 0d Ficerō suā

ipse persōnā frequentissimē præcipit + quīn etiam li$rōs ?latōnis atque

Nenophontis ēdidit hōc genere trālātōs" 0d Eessālæ placuit + multæque sunt

a$ eō scrīptæ ad hunc modum ōrātiōnēs / adeō ut etiam cum illā >[perīdis

prō ?hrMnē , difficillimā Bōmānīs, su$tīlitāte contenderet"4t manifesta est e'ercitātiōnis h%-usce ratiō" *am et rērum cōpiā Græcī

auctōrēs a$undant + et pl%rimum artis in ēloquentiam intulērunt + et hōs

trānsferenti$us, ver$īs %tī optimīs licet & omni$us enim %timur nostrīs"ig%rās vērō, qui$us ma'imē ōrnātur ōrātiō, multās ac variās e'cōgitandī

etiam necessitās quædam est, quia plērumque ā Græcīs Bōmāna dissentiunt"

.Sed et illa e' Aatīnīs conversiō multum et ipsa contulerit" #c dē

carmini$us quidem nēminem crēdō du$itāre, quō sōlō genere e'ercitātiōnis

dīcitur %sus esse Sulpicius" *am et su$līmis spīritus attollere ōrātiōnem

potest" 4t ver$a, poēticā lī$ertāte audāciōra, nōn præs%munt eadem propriē

dīcendī facultātem / sed et ipsīs sententiīs ad-icere licet ōrātōrium rō$ur, et

omissa supplēre, eff%sa su$stringere"*eque ego UVTUWX esse interpretātiōnem tantum volō, sed circā


7emporis quoque esse

dēbēre modum

$ertere @r!cain Latīnum

"eterēs nostrōs ōrātōrēs optimum

,-dicā"isse

B-r (!c eercitātiō -tilis

sit

: Latīnīs incarmina

con"ersiōnemoptimam esse

B-r interpretātiō

quoque optimasit

7raduiredu grec

0’autres faons detraduire


27/38


eōsdem sēns%s certāmen atque æmulātiōnem" 0deōque a$ illīs dissentiō quī

vertere ōrātiōnēs Aatīnās vetant, quia O optimīs occupātīs, quidquid aliter

dī'erimus necesse sit esse dēterius P" *am neque semper est dēspērandum

aliquid, illīs quæ dicta sunt melius, posse reperīrī + neque adeō -ē-%nam ac

pauperem nāt%ra ēloquentiam fēcit, ut %nā dē rē $ene dīcī, nisi semel, nōn

possit" 3*isi forte""" histriōnum multa, circā vōcēs eāsdem, variāre gestuspotest + ōrandī minor vīs, ut dīcātur aliquid post quod, in eādem māteriā,

nihil dīcendum sit" Sed estō neque melius quod invenīmus esse neque pār &

est certē pro'imīs locus" 8#n vērō ipsī nōn $is ac sæpius dē eādem rē dīcimus

et quidem continuās nōnnumquam sententiās 2 *isi forte""" contendere

nō$īscum possumus, cum aliīs nōn possumus" *am sī %nō genere $ene

dīcerētur, fās erat e'īstimārī præcl%sam nō$īs ā priōri$us viam" *unc vērō

innumerā$ilēs sunt modī, pl%rimæque eōdem viæ d%cunt" 9Sua $revitātī

grātia, sua cōpiæ + alia trālātīs virt%s, alia propriīs & hoc ōrātiō rēcta, illud

fig%ra dēclīnāta commendat" 0psa dēnique %tilissima est e'ercitātiōnī difficultās" 5uid quod auctōrēs ma'imī sīc dīligentius cōgnōscuntur 2 *ōn

enim scrīpta lēctiōne sēc%rā trānscurrimus, sed tractāmus singula, et

necessāriō intrōspicimus + et quantum virt%tis ha$eant vel hōc ipsō

cōgnōscimus & quod imitārī nōn possumus":*ec aliēna tantum trānsferre, sed etiam nostra pl%ri$us modīs tractāre

prōderit, ut e' industriā s%māmus sententiās quāsdam, eāsque versēmus

quam numerōsissimē / velut eādem cērā, aliæ aliæque fōrmæ d%cī solent"1=?l%rimum autem parārī facultātis e'īstimō e' simplicissimā quāque

māteriā" *am, illā multiplicī persōnārum causārum temporum locōrumdictōrum factōrum dīversitāte, facile dēlitēscet īnfirmitās / tot sē undique

rē$us e' qui$us aliquam adprehendās offerenti$us" 110llud virt%tis indicium

est & fundere quæ nāt%rā contracta sunt, augēre parva, varietātem simili$us

voluptātem e'positīs dare, et $ene dīcere multa dē paucīs"

0n hōc optimē facient īnfīnītæ quæstiōnēs / quās vocārī thesīs dī'imus /

qui$us Ficerō, -am prīnceps in rē p%$licā, e'ercērī solē$at" 1(>īs cōnfīnis est

dēstr%ctiō et cōnfirmātiō sententiārum" *am cum sit sententia dēcrētum

quoddam atque præceptum, quod dē rē, idem dē -%diciō reī quærī potest"

um locī comm%nēs, quōs etiam scrīptōs a$ ōrātōri$us scīmus" *am quī hæc

rēcta tantum et in n%llōs fle'%s recēdentia cōpiōsē tractāverit, utique, in illīs

pl%rēs e'curs%s recipienti$us, magis a$undā$it + eritque in omnīs causās

grātus" ;mnēs enim generāli$us quæstiōni$us cōnstant"1*am quid interest O Fornēlius tri$%nus plē$is quod cōdicem lēgerit reus

sit P, an quærāmus O violēturne mā-estās sī magistrātus rogātiōnem suam

populō ipse recitārit P 2 O Eilō Flōdium rēctēne occīderit P veniat in

-%dicium, an O oporteatne īnsidiātōrem interficī vel perniciōsum reī p%$licæ

cīvem, etiam sī nōn īnsidiētur P2 O Fatō Eārciam honestēne trādiderit

>ortēnsiō P an O conveniatne rēs tālis $onō virō P 2 Cē persōnīs -%dicātur, sed


:tiam nostra pl-ribus modīs

tractāre prōdesse

0ē sententiārum

dēstr-ctiōne et cōn%rmātiōne

Bum dē persōnīs

,-dicētur* dē rēbus

contendere

Autres eercices d’écriture


28/38


dē rē$us contenditur"1.Cēclāmātiōnēs vērō, quālēs in scholīs rhētorum dīcuntur, sī modo sunt

ad vēritātem accommodātæ et ōrātiōni$us similēs, nōn tantum dum

adolēscit profectus sunt %tilissimæ, quæ inventiōnem dispositiōnem pariter

e'ercent, sed etiam cum est cōnsummātus ac -am in forō clārus" #litur enim

atque ēnitēscit velut pā$ulō lætiōre fācundia, et adsiduā contentiōnumasperitāte fatīgāta renovātur"

15uāpropter historiæ nōnnumquam %$ertās in aliquā e'ercendī stilī parte

pōnenda, et dialogōrum lī$ertāte gestiendum" *ē carmine quidem l%dere

contrārium fuerit, sīcut āthlētæ, remissā qui$usdam tempori$us ci$ōrum

atque e'ercitātiōnum certā necessitāte, ōtiō et -%cundiōri$us epulīs

reficiuntur" 130deōque mihi vidētur E" ullius tantum intulisse ēloquentiæ

l%men quod in hōs quoque studiōrum sēcess%s e'currit" *am sī nō$īs sōla

māteria fuerit e' līti$us, necesse est dēterātur fulgor, et d%rēscat articulus, et

ipse ille mucrō ingeniī cōtīdiānā p%gnā retundātur"

18Sed quem ad modum forēnsi$us certāmini$us e'ercitātōs, et quasi

mīlitantīs, reficit ac reparat hæc velut sagīna dīcendī, sīc adulēscentēs nōn

dē$ent nimium in falsā rērum imāgine dētinērī et ināni$us simulācrīs, usque

adeō ut difficilis a$ hīs dīgressus sit adsuēfacere / nē, a$ illā in quā prope

cōnsenuērunt um$rā, vēra discrīmina velut quendam sōlem reformīdent"195uod accīdisse etiam E" ?orciō Aātrōnī, quī prīmus clārī nōminis professor

fuit, trāditur & ut, cum eī summam in scholīs opīniōnem optinentī causa in

forō esset ōranda, inpēnsē petierit utī su$sellia in $asilicam trānsferrentur"0ta illī cælum novum fuit, ut omnis ē-us ēloquentia continērī tēctō ac

parieti$us vidērētur"1:5uārē -uvenis, quī ratiōnem inveniendī ēloquendīque ā præceptōri$us

dīligenter accēperit / quod nōn est īnfīnītī operis sī docēre sciant et

velint /, e'ercitātiōnem quoque modicam fuerit cōnsec%tus, ōrātōrem si$i

aliquem, quod apud mā-ōrēs fierī solē$at, dēligat quem sequātur, quem

imitētur" Y%diciīs intersit quam pl%rimīs, et sit certāminis cuī dēstinātur

frequēns spectātor" (=um causās vel eāsdem quās agī audierit stilō et ipse

compōnat, vel etiam aliās, vērās modo, et utrimque tractet et, quod in

gladiātōri$us fierī vidēmus, dēcrētōriīs e'erceātur, ut fēcisse Hr%tum dī'imus

prō Eilōne" Eelius hoc quam rescrī$ere veteri$us ōrātiōni$us, ut fēcit

Festius contrā Ficerōnis āctiōnem ha$itam prō eōdem, cum alteram partem

satis nōsse nōn posset e' sōlā dēfēnsiōne"(1Fitius autem idōneus erit -uvenis quem præceptor coēgerit in

dēclāmandō quam simillimum esse vēritātī, et per tōtās īre māteriās, quārum

nunc facillima et ma'imē favōrā$ilia dēcerpunt" ;$stant huīc, quod secundō

locō posuī, ferē tur$a discipulōrum et cōnsuēt%dō classium certīs diē$us

audiendārum / nōnnihil etiam persuāsiō patrum, numerantium potius

dēclāmātiōnēs quam æstimantium" ((Sed / quod dī'ī prīmō, ut ar$itror, li$rō


0ē dēclāmātiōnibus

B-r scrībere(istoriās

carminaque-tile sit

Quō pactō ad "ērās causās

cōnsuēscī possit

Quid pr!ceptor eigere dēbeat

Nōn dēbērenimium in falsārērum imāgine

dētinērī

Bomment rendre utileces eercices


29/38


/ nec ille sē $onus præceptor mā-ōre numerō quam sustinēre possit

onerā$it" 4t nimiam loquācitātem recīdet, ut omnia quæ sunt in

contrōversiā, nōn, ut quīdam volunt, quæ in rērum nāt%rā, dīcantur" 4t vel

longiōre potius diērum spatiō la'ā$it dīcendī necessitātem, vel māteriās

dīvidere permittet" (Cīligenter effecta pl%s prōderit quam pl%rēs inchoātæ et

quasi dēgustātæ" ?ropter quod accidit ut nec suō locō quidque pōnātur + necilla quæ prīma sunt servent suam lēgem / -uveni$us flōsculōs omnium

partium in ea quæ sunt dict%rī congerenti$us" 5uō fit ut, timentēs nē

sequentia perdant, priōra cōnfundant"

CAITULUM SE&TUM " D$ CŌ#ITĀTIŌNE

1?ro'ima stilō cōgitātiō est" 5uæ et ipsa vīrēs a$ hōc accipit, et est, inter

scrī$endī la$ōrem e'temporālemque fort%nam, media quædam, et nesciō an

%s%s frequentissimī" *am scrī$ere nōn u$īquē, nec semper possumus +

cōgitātiōnī temporis ac locī pl%rimum est" >æc paucīs admodum hōrīs

magnās etiam causās complectitur + hæc, quotiēns intermissus est somnus,

ipsīs noctis tene$rīs ad-uvātur + hæc inter mediōs rērum āct%s aliquid invenit

vacuī, nec ōtium patitur"(*eque vērō rērum ōrdinem modo, quod ipsum satis erat, intrā sē ipsa

dispōnit, sed ver$a etiam cōpulat / tōtamque ita conte'it ōrātiōnem, ut eī

nihil præter manum dēsit" *am memoriæ quoque plērumque inhærent

fidēlius quæ n%llā scrī$endī sēc%ritāte la'antur" Sed nē ad hanc quidem vim

cōgitandī pervenīrī potest aut su$itō aut citō" *am prīmum facienda multō

stilō fōrma est quæ nōs etiam cōgitantīs sequātur" um ads%mendus %sus

paulātim, ut pauca prīmum complectāmur animō quæ reddī fidēliter possint

/ mo' per incrēmenta, tam modica ut onerārī sē la$or ille nōn sentiat,

augenda vīs + et e'ercitātiōne multā continenda est" 5uæ quidem ma'imā e'parte memoriā cōnstat, ideōque aliqua mihi in illum locum differenda sunt".4ō tamen pervenit ut is cuī nōn refrāgētur ingenium, ācrī studiō ad-%tus,

tantum cōnsequātur ut eī tam quæ cōgitārit, quam quæ scrīpserit atque

ēdidicerit, in dīcendō fidem servent" Ficerō certē, Græcōrum Eētrodōrum

Scēpsium et 4mp[lum Bhodium, nostrōrumque >ortēnsium trādidit quæ

cōgitāverant ad ver$um in agendō rettulisse"Sed sī forte aliquī inter dīcendum offulserit e'temporālis color, nōn

superstitiōsē cōgitātīs dēmum est inhærendum" *eque enim tantum ha$ent

c%ræ ut nōn sit dandus et fort%næ locus, cum sæpe etiam scrīptīs ea quæsu$itō nāta sunt īnserantur" 0deōque tōtum hoc e'ercitātiōnis genus ita


Bōgitātiōnem-s-s

frequentissimī esse

Bōgitātiōnemita īnstituendumesse ut dīgredī

facile possīmus

Quō pactō "īs cōgitandī

augenda sit


30/38


īnstituendum ut et dīgredī e' eō et redīre in id facile possīmus" 3*am ut

prīmum est domō adferre parātam dīcendī cōpiam et certam, ita ref%tāre

temporis m%nera longē stultissimum est" 5uārē cōgitātiō in hoc præparētur &

ut nōs fort%na dēcipere nōn possit, ad-uvāre possit" 0d autem fīet memoriæ

vīri$us & ut illa quæ comple'ī animō sumus fluant sēc%ra + nōn sollicitōs et

respicientēs et %nā spē suspēnsōs recordātiōnis, nōn sinant prōvidēre"#liōquī vel e'temporālem temeritātem mālō quam male cohærentem

cōgitātiōnem" 8?ē-us enim quæritur retrōrsus, quia dum illa dēsīderāmus a$

aliīs āvertimur, et e' memoriā potius rēs petimus quam e' māteriā" ?l%ra

sunt autem, sī utrimque quærendum est, quæ invenīrī possunt quam quæ

inventa sunt"

CAITULUM SETIMUM " QUEM AD MODUM E&TEMORĀLIS FACILITĀS

AR$TUR

1Ea'imus vērō studiōrum fr%ct%s est et velut @prīmus quīdam pliusa@

longī la$ōris e' tempore dīcendī facultās" 5uam quī nōn erit cōnsec%tus, meā

quidem sententiā, cīvīli$us officiīs ren%ntiā$it + et sōlam scrī$endī

facultātem potius ad alia opera convertet" )i' enim $onæ fideī virō convenitau'ilium in p%$licum pollicērī, quod præsentissimīs qui$usque perīculīs

dēsit / intrāre portum$ ad quem nāvis accēdere nisi lēni$us ventīs vecta nōn

possit"(Siquidem innumerā$ilēs accidunt su$itæ necessitātēs, vel apud

magistrāt%s vel repræsentātīs -%diciīs, continuō agendī" 5uārum sī qua / nōn

dīcō cuīcumque innocentium cīvium, sed amīcōrum ac propinquōrum

alicuī / ēvēnerit, stā$itne m%tus 2 4t sal%tārem petenti$us vōcem, statimque

sī nōn succurrātur perit%rīs, morās et sēcessum et silentium quæret / dum

illa ver$a fa$ricentur, et memoriæ īnsīdant, et vō' ac latus præparētur 25uæ vērō patitur hoc ratiō & ut quisquam sit ōrātor aliquando 2 Eittō

cās%s & quid, cum adversāriō respondendum erit, fīet 2 *am sæpe ea quæ

opīnātī sumus et contrā quæ scrīpsimus fallunt + ac tōta su$itō causa

m%tātur" #tque, ut gu$ernātōrī ad incurs%s tempestātium, sīc agentī ad

varietātem causārum, ratiō m%tanda est".5uid porrō multus stilus et adsidua lēctiō et longa studiōrum ætās facit, sī

manet eadem quæ fuit incipienti$us difficultās 2 ?erīsse profectō

cōnfitendum est præteritum la$ōrem, cuī semper idem la$ōrandum est"

a" *ous proposerions $ien de lire ici JpīlusK pour R6plius7" Civerses autres corrections che les diffIrents Iditeurs"$" >alm corrige & Jīnstar portusK"


8ine e temporī dīcendī

facultāteDDD

Quāsdamsubitās

necessitātēs continuō agendī

accidere

N-llum posseōrātōrem esse

aliquandō tantum

Nōn semper idem

labōrandum

Il faut acquérir l’aisancede l’orateur


31/38


*eque ego hoc agō & ut e' tempore dīcere mālit + sed ut possit" 0d autem

ma'imē hōc modō cōnsequēmur"

*ōta sit prīmum dīcendī via & neque enim prius contingere cursus potest

quam scīerimus quō sit et quā perveniendum" *ec satis est nōn ignōrāre quæ

sint causārum -%diciālium partēs, aut quæstiōnum ōrdinem rēctē dispōnere,quamquam ista sunt præcipua, sed quid quōque locō prīmum sit / ac

secundum et deinceps" 5uæ ita sunt nāt%rā cōpulāta, ut m%tārī aut intervellī

sine cōnf%siōne nōn possint"35uisquis autem viā dīcet, %tētur ante omnia rērum ipsā seriē velut duce,

propter quod hominēs, etiam modicē e'ercitātī, facillimē tenōrem in

narrātiōni$us servant" Ceinde quid quōque locō quærant scient, nec

circumspectā$unt, nec offerenti$us sē aliunde sēnsi$us tur$ā$untur, nec

cōnfundent e' dīversīs ōrātiōnem / velut salientēs h%c ill%c nec usquam

īnsistentēs" ?ostrēmō ha$ē$unt modum et fīnem, quī esse citrā dīvīsiōnemn%llus potest, et e'plētīs prō facultāte omni$us quæ prōposuerint,

pervēnisse sē ad ultimum sentient"84t hæc quidem e' arte + illa vērō e' studiō & ut cōpiam sermōnis optimī,

quem ad modum præceptum est, comparēmus" Eultō ac fidēlī stilō sīc

fōrmētur ōrātiō, ut scrīptōrum colōrem etiam quæ su$itō eff%sa sint reddant,

ut, cum multa scrīpserimus, etiam multa dīcāmus"9*am cōnsuēt%dō et e'ercitātiō facilitātēs ma'imē parit & quæ sī paulum

intermissa fuerit, nōn vēlōcitās illa modo tardātur, sed ipsum ōs coit atque

concurrit" 5uamquam enim opus est nāt%rālī quādam mō$ilitāte animī / ut,dum pro'ima dīcimus, struere ulteriōra possīmus, semperque nostram

vōcem prōvīsa et fōrmāta cōgitātiō e'cipiat / :vi' tamen aut nāt%ra aut ratiō

in tam multiple' officium dīd%cere animum queat / ut inventiōnī,

dispositiōnī, ēloc%tiōnī, ōrdinī rērum ver$ōrumque, tum iīs quæ dīcit, quæ

su$-%nct%rus est, quæ ultrā spectanda sunt, adhi$itā vōcis prōn%ntiātiōnis

gest%s o$servātiōne, %na sufficiat"1=Aongē enim præcēdat oportet intentiō ac præ sē rēs agat" 5uantumque

dīcendō cōns%mitur, tantum e' ultimō prōrogētur, ut, dōnec perveniāmus ad

fīnem, nōn minus prōspect% prōcēdāmus quam grad% / sī nōn,

intersistentēs offēnsantēsque, $revia illa atque concīsa, singultantium modō,

ē-ect%rī sumus" 114st igitur %sus quīdam inratiōnālis, quam Græcī jX

kUX vocant, quā manus in scrī$endō dēcurrit, quā oculī tōtōs simul in

lēctiōne vers%s fle'%sque eōrum et trānsit%s intuentur, et ante sequentia

vident quam priōra dī'ērunt" 5uō cōnstant mīrācula illa in scænīs pilāriōrum

ac ventilātōrum & ut ea quæ ēmīserint ultrō venīre in man%s crēdās, et quā

-u$entur dēcurrere"

1(Sed hic %sus ita prōderit, sī ea dē quā loc%tī sumus ars antecesserit & ut

ipsum illud quod in sē ratiōnem nōn ha$et, in ratiōne versētur" *am mihi nē


Nōta sit prīmum dīcendī

"ia

0ucem esseipsam seriem

rērum

: studiō copiam

sermōnis comparārī

Nāt-rālemmōbilitātem

animī nōnsu1cere

Longē pr!cēdat intentiō

Quid possit impetus consequī

8a"oir sui"resa route

8timuler l’inspiration


32/38


dīcere quidem vidētur, nisi quī dispositē ōrnātē cōpiōsē dīcit, sed tumultuārī"1*ec fortuītī sermōnis conte'tum mīrā$or umquam, quem -%rganti$us etiam

mulierculīs videāmus superfluere / cum eō quod, sī calor ac spīritus tulit,

frequenter accidit ut successum e'temporālem cōnsequī c%ra nōn possit"1.O Ceum tunc adfuisse cum id ēvēnisset P veterēs ōrātōrēs, ut Ficerō dīcit,

aiē$ant / sed ratiō manifesta est"*am $ene conceptī adfect%s et recentēs rērum imāginēs continuō impet%

feruntur, quæ nōnnumquam morā stilī refrīgēscunt, et dīlātæ nōn

revertuntur" btique vērō, cum īnfēlī' illa ver$ōrum cavillātiō accessit, et

cursus ad singula vestīgia restitit, nōn potest ferrī contorta vīs + sed, ut

optimē vōcum singulārum cēdat ēlēctiō, nōn continua sed composita est"15uārē capiendæ sunt illæ, dē qui$us dī'ī, rērum imāginēs / quās vocārī

phantasiās indicāvimus" ;mniaque dē qui$us dict%rī erimus / persōnæ,

quæstiōnēs, spēs, met%s / ha$enda in oculīs, in adfect%s recipienda" ?ectus

est enim quod disertōs facit / et vīs mentis" 0deōque imperītīs quoque, sī modo sunt aliquō adfect% concitātī, ver$a nōn dēsunt" 13um intendendus

animus nōn in aliquam rem %nam, sed in pl%rēs simul continuās / ut, sī per

aliquam rēctam viam mittāmus oculōs, simul omnia quæ sunt in eā circāque

intuēmur & nōn ultimum tantum vidēmus, sed usque ad ultimum"

#ddit ad dīcendum etiam pudor stimulōs + mīrumque vidērī potest quod,

cum stilus sēcrētō gaudeat atque omnīs ar$itrōs reformīdet, e'temporālis

āctiō audītōrum frequentiā, ut mīles congest% sīgnōrum, e'citātur" 18*amque

et difficiliōrem cōgitātiōnem e'primit, et e'pellit dīcendī necessitās, et

secundōs impet%s auget placendī cupidō" #deō pretium omnia spectant, utēloquentia quoque, quamquam pl%rimum ha$eat in sē voluptātis, ma'imē

tamen præsentī fr%ct% laudis opīniōnisque d%cātur"

19*ec quisquam tantum fīdat ingeniō ut id si$i spēret incipientī statim

posse contingere" Sed, sīcut in cōgitātiōne præcipimus, ita facilitātem

quoque e'temporālem, ā parvīs initiīs, paulātim perd%cēmus ad summam"

5uæ neque perficī neque continērī nisi %s% potest"1:Fēterum pervenīre eō dē$et & ut cōgitātiō nōn utique melior sit eā, sed

t%tior / cum hanc facilitātem nōn in prōrsā modo multī sint cōnsec%tī, sed

etiam in carmine, ut #ntipater Sīdonius et Aicinius #rchiās" Frēdendum enim

Ficerōnī est / nōn quia, nostrīs quoque tempori$us, nōn et fēcerint quīdam

hoc et faciant" 5uod tamen nōn ipsum tam pro$ā$ile putō / neque enim

ha$et aut %sum rēs, aut necessitātem / quam, e'hortandīs in hanc spem quī

forō præparantur, %tile e'emplum"(=*eque vērō tanta sit umquam fīd%cia facilitātis ut nōn $reve saltem

tempus, quod nusquam ferē deerit, ad ea quæ dict%rī sumus dispicienda

s%māmus" 5uod quidem in -%diciīs ac forō datur semper, neque enim

quisquam est quī causam quam nōn didicerit agat" (1Cēclāmātōrēs quōsdam

perversa d%cit am$itiō ut e'positā contrōversiā prōtinus dīcere velint" 5uīn


B-r impetus possit id e1cere

Bapiendās rērum imāginēs

8ecundōs impet-s augere

placendī cupidinem

Facilitātemdi1cile essecontingere

8ed id %erī posse

Nōn sit nimia %d-cia

facilitātis

:"iter quel’aisance nede"ienne facilité


33/38


etiam, quod est in prīmīs frīvolum ac scænicum, ver$um petant quō

incipiant" Sed tam contumēliōsōs in sē rīdet invicem ēloquentia, et quī stultīs

vidērī ērudītī volunt, stultī ērudītīs videntur"((Sī qua tamen fort%na tam su$itam fēcerit agendī necessitātem, mō$iliōre

quōdam opus erit ingeniō + et vīs omnis intendenda rē$us, et in præsentiā

remittendum aliquid e' c%rā ver$ōrum, sī cōnsequī utrumque nōn da$itur"um et tardior prōn%ntiātiō morās ha$et / et suspēnsa ac velut du$itāns

ōrātiō, ut tamen dēlī$erāre, nōn hæsitāre videāmur" (>ōc dum ēgredimur ē

port%, sī nōs, nōndum aptātīs satis armāmentīs aget ventus" Ceinde paulātim

simul euntēs aptā$imus vēla, et dispōnēmus rudentēs / et implērī sin%s

optā$imus" 0d potius quam sē inānī ver$ōrum torrentī dare, quasi

tempestāti$us quō volent auferendum"

(.Sed nōn minōre studiō continētur hæc facultās quam parātur" #rs enim

semel percepta nōn carpitur + stilus quoque intermissiōne paulum admodumdē celeritāte dēperdit & prōmptum hoc, et in e'pedītō positum, e'ercitātiōne

sōlā continētur" >āc %tī sīc optimum est & ut cotīdiē dīcāmus audienti$us

pl%ri$us, ma'imē dē quōrum sīmus -%diciō atque opīniōne sollicitī / rārum

est enim ut satis sē quisque vereātur" )el sōlī tamen dīcāmus potius quam

nōn omnīnō dīcāmus"(4st et illa e'ercitātiō cōgitandī, tōtāsque māteriās vel silentiō / dum

tamen quasi dīcat intrā ipsum / persequ

Quintilien Livre X Integral

Documents

Transcript of Quintilien Livre X Integral