k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln...

22
jif{ !@ c+s $% sf7df8f} +, z'qmaf/, r}t !^, @)^# SAPTAHIK Nepali National Weekly Friday, March 30 k[i7 @$ d"No ?= *÷– c?0ff e§/fO{ l;+uf/ / ;f}Gbo{df gf/Lsf] jr{:j k/Dk/fb]lv g} :yflkt 5 . gf/Lx¿ l;+uf/k|lt k|frLgsfnb]lv g} ;hu Pj+ uDeL/ 5g\ . ;dosf] kl/jt{g;“u} ;f}Gbo{k|lt k'?ifx¿ klg cfslif{t x'g yfn]sf 5g\ . klx/gb]lv ;f}Gbo{ k|;fwg;Dd s'g} o:tf] If]q 5}g hxf“ k'?ifsf] ?lr gxf];\ . xfn} ul/Psf] Ps ;j] {If0fn] klg s:d]l6S; tyf km]o/g]; k|f]8S;g k|of]u ug] { pkef]Qmfx¿dWo] ^* k|ltzt k'?if /x]sf] b]vfPsf] 5 . k'?ifx¿df y| ]l8ª / jflS;ª ug] { rng ca ;fdfGo x' “b} uPsf] 5 . Tolt dfq ge} k'?ifx¿ z/L/sf cgfjZos /f} + x6fpg …n]h/ x]o/ l6«6d]G6Ú klg u/fpg yfn]sf 5g\ . k'?ifx¿ d]lgSof]/ / k]l8Sof]/ t uy] { g}, ljleGg k|sf/sf km]l;onsf] dfu klg ug{ yfn]sf 5g\ . x]o/ :6fOln:6 gLn 8]le8sf cg';f/ k'?ifx¿ c¿ If]qdf h:t} l;+uf/ / ;f}Gbo{df klg ck8]6 /xg rfxG5g\ . pgLx¿nfO{ klg cfkm" c¿eGbf sd gb]lvpm“ eGg] rfxgf x'G5 . clxn] leqL ;'Gb/tf;“u} aflx/L ;'Gb/tfnfO{ cfsif{s agfpg k'?ifx¿ klg ;f}Gbo{ :ofxf/tkm{ cfslif{t ePsf x'g\ . gLn eG5g\— d]/f] ;}n'gdf k'?ifx¿ klg cfkm\gf] ;'Gb/tfnfO{ lgvfg{ km];gcg';f/sf] x]o/ :6fOn agfpg tyf c¿ ;f}Gbo{;DaGwL ;d:of ;dfwfg ug{ cfp“5g\ . lxhf]cfh v'n]sf ljleGg ;}n'g tyf x]G8;d kfn{/x¿n] k'?ifnfO{ klg pgLx¿sf] cfsf/, agfj6, ¿k/+ucg';f/ d]n vfg] u/L x]o/ :6fOn agfpg], km]l;on ug] { ;Nnfx lbg yfn]sf 5g\ . k'?ifx¿sf] ;f}Gbo{ :ofxf/ Pj+ km];gk|ltsf] ?lrsf ljifodf Unf]an k"hfsf] sfObf ;'gLtf dWok[i7df sn]hsf cflzif eG5g\– …xfdL k'?ifx¿ l6k6k / :6fOln; x'g'sf] Pp6f k|d'v sf/0f o'jtLx¿nfO{ cfkm"lt/ cfslif{t ug' { klg xf] . w]/}h;f] o'jtL :df6{ o'jsnfO{ g} dg k/fp“5g\ . ;don] dflg;sf] b[li6sf]0fdf kl/jt{g NofPsf] 5 . km];g]an klx/g tyf a|fG8]8 PS;];l/hn] dflg;sf] ;fdflhs x}l;otnfO{ a9fpg] sfd u5{g\ . uflosf glngf lrqsf/ elG5g\– s]xL ;docl3;Dd k'?ifnfO{ ;f}Gbo{sf af/]df Tolt hfgsf/L x'“b}gYof] / pgLx¿sf] ;f}Gbo{ ;d:of ;dfwfg ug] { 7fp“x¿ klg lyPgg\, t/ cfh x/]s If]qsf] k|ult;“u} k'?ifx¿sf] Ao'6L / km];g If]qdf klg k|ult ePsf] 5 . k'?ifx¿sf nflu pTkfbg ePsf ;f}Gbo{ k|;fwgx¿sf] af“sL k[i7 !) df k'?ifx¿sf] abln“bf] ?lr k'?ifx¿sf] lj1fkg Pj+ km];g;DaGwL ljleGg sfo{qmdnfO{ k'?ifx¿n] klg k5\ofpg / ckgfpg yfn]sf 5g\ . d]/f] >Ldfg\ klg km];gcg'¿k klx/g nufpg / cfkm"nfO{ :df6{ b]vfpg rfxG5g\ . cfh x/]s If]qsf k'?if ;f}Gbo{ Pj+ km];gk|lt uDeL/ x'g yfn]sf 5g\ . hf] cfºgf] n'S;k|lt ;r]t x'G5g\ pgLx¿nfO{ uDeL/tfsf ;fy lnOG5 . jl/i7 Ao'l6l;og sdnf >]i7n] ljut !% jif{b]lv k'?ifx¿nfO{ ;f}Gbo{ ;]jf k|bfg ub} { cfPsL l5g\ . >]i7sf cg';f/ ;f}Gbo{;DaGwL ;d:of dlxnf– k'?if b'j}nfO{ x'G5 . km/s olt xf] ls dlxnfx¿ cfºgf] ;f}Gbo{nfO{ yk cfsif{s agfpg d]sck u5{g\ eg]

Transcript of k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln...

Page 1: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

jif{ !@ c+s $% sf7df8f}+, z'qmaf/, r}t !^, @)^# SAPTAHIK Nepali National Weekly Friday, March 30 k[i7 @$ d"No ?= *÷–

� c?0ff e§/fO{l;+uf/ / ;f}Gbo{df gf/Lsf] jr{:j k/Dk/fb]lv

g} :yflkt 5 . gf/Lx¿ l;+uf/k|lt k|frLgsfnb]lvg} ;hu Pj+ uDeL/ 5g\ . ;dosf] kl/jt{g;“u};f}Gbo{k|lt k'?ifx¿ klg cfslif{t x'g yfn]sf 5g\ .klx/gb]lv ;f}Gbo{ k|;fwg;Dd s'g} o:tf] If]q 5}ghxf“ k'?ifsf] ?lr gxf];\ .

xfn} ul/Psf] Ps ;j]{If0fn] klg s:d]l6S; tyfkm]o/g]; k|f]8S;g k|of]u ug]{ pkef]Qmfx¿dWo] ^*k|ltzt k'?if /x]sf] b]vfPsf] 5 . k'?ifx¿df y|]l8ª /jflS;ª ug]{ rng ca ;fdfGo x'“b} uPsf] 5 . Toltdfq ge} k'?ifx¿ z/L/sf cgfjZos /f}+x6fpg …n]h/ x]o/ l6«6d]G6Ú klg u/fpgyfn]sf 5g\ . k'?ifx¿ d]lgSof]/ / k]l8Sof]/t uy]{ g}, ljleGg k|sf/sf km]l;onsf] dfuklg ug{ yfn]sf 5g\ .

x]o/ :6fOln:6 gLn 8]le8sf cg';f/ k'?ifx¿c¿ If]qdf h:t} l;+uf/ / ;f}Gbo{df klg ck8]6 /xgrfxG5g\ . pgLx¿nfO{ klg cfkm" c¿eGbf sd gb]lvpm“eGg] rfxgf x'G5 . clxn] leqL ;'Gb/tf;“u} aflx/L;'Gb/tfnfO{ cfsif{s agfpg k'?ifx¿ klg ;f}Gbo{:ofxf/tkm{ cfslif{t ePsf x'g\ . gLn eG5g\— d]/f];}n'gdf k'?ifx¿ klg cfkm\gf] ;'Gb/tfnfO{ lgvfg{km];gcg';f/sf] x]o/ :6fOn agfpg tyf c¿;f}Gbo{;DaGwL ;d:of ;dfwfg ug{ cfp“5g\ .

lxhf]cfh v'n]sf ljleGg ;}n'g tyf x]G8;dkfn{/x¿n] k'?ifnfO{ klg pgLx¿sf] cfsf/, agfj6,¿k/+ucg';f/ d]n vfg] u/L x]o/ :6fOn agfpg],km]l;on ug]{ ;Nnfx lbg yfn]sf 5g\ .

k'?ifx¿sf] ;f}Gbo{ :ofxf/ Pj+ km];gk|ltsf] ?lrsfljifodf Unf]an

k"hfsf] sfObf ;'gLtf

dWok[i7df

sn]hsf cflzif eG5g\– …xfdL k'?ifx¿l6k6k / :6fOln; x'g'sf] Pp6f k|d'vsf/0f o'jtLx¿nfO{ cfkm"lt/ cfslif{t ug'{klg xf] . w]/}h;f] o'jtL :df6{ o'jsnfO{g} dg k/fp“5g\ .

;don] dflg;sf] b[li6sf]0fdfkl/jt{g NofPsf] 5 . km];g]an klx/gtyf a|fG8]8 PS;];l/hn] dflg;sf];fdflhs x}l;otnfO{ a9fpg] sfdu5{g\ . uflosf glngf lrqsf/ elG5g\–s]xL ;docl3;Dd k'?ifnfO{ ;f}Gbo{sfaf/]df Tolt hfgsf/L x' “b }gYof] /pgLx¿sf] ;f}Gbo{ ;d:of ;dfwfg ug]{7fp“x¿ klg lyPgg\, t/ cfh x/]sIf]qsf] k|ult;“u} k'?ifx¿sf] Ao'6L / km];gIf]qdf klg k|ult ePsf] 5 . k'?ifx¿sfnflu pTkfbg ePsf ;f}Gbo{ k|;fwgx¿sf] af“sL k[i7 !) df

k'?ifx¿sf]

abln“bf] ?lrk'?ifx¿sf]

lj1fkg Pj+ km];g;DaGwL ljleGgsfo{qmdnfO{ k'?ifx¿n] klg k5\ofpg /ckgfpg yfn]sf 5g\ . d]/f] >Ldfg\ klgkm];gcg'¿k klx/g nufpg / cfkm"nfO{:df6{ b]vfpg rfxG5g\ .

cfh x/]s If]qsf k'?if ;f}Gbo{ Pj+km];gk|lt uDeL/ x'g yfn]sf 5g\ . hf]cfºgf] n'S;k|lt ;r]t x'G5g\ pgLx¿nfO{uDeL/tfsf ;fy lnOG5 .

jl/i7 Ao'l6l;og sdnf >]i7n]ljut !% jif{b]lv k'?ifx¿nfO{ ;f}Gbo{;]jf k|bfg ub}{ cfPsL l5g\ . >]i7sfcg';f/ ;f}Gbo{;DaGwL ;d:of dlxnf–k'?if b'j}nfO{ x'G5 . km/s olt xf] lsdlxnfx¿ cfºgf] ;f}Gbo{nfO{ yk cfsif{sagfpg d]sck u5{g\ eg]

Page 2: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007

nfOe zf]

/flz÷ljljw @

j[if

ldy'g

ss{6

l;+x

sGof

t'nf

j[lZrs

wg'

ds/

s'De

dLg

tkfO{+sf] of] ;ftftkfO{+sf] of] ;ftfHof]= k++= cf]h/fh pkfWofo nf]xgL

d]if

Hof]= k++= cf]h/fh pkfWofo nf]xgL

of] ;ftfsf] k~rf·r}t !( ut] M xg'dfg hoGtL, @) ut] M /fli6«o ;xsf/L lbj;, @@ ut] ;f“v'sf] hfqf

k':tsSof;]6 Uofn/L

/+ud~r

:6]k jfg> L

u 0 f ] zD o ' l hs; ] G 6 /k|f=ln=n]u f o sl j h o> ] i7sf ]gof“ uLlt;+u|x…:6]k jfgÚ ahf/df NofPsf] 5 .hfpm“ h'g af6f]df, ;fy b]pm,;Dxflnb]pm nufot * j6f uLt;+u|xLt of] Sof;]6df sfnLk|;fb, h]D;k|wfg tyf ljho >]i7sf] zAb 5 .PNaddf sfnLk|;fb, h]D; k|wfg,efg'eQm 9sfn Pj+ ufos :jo+sf];+uLt ;+uLt ;'Gg kfOG5 .

cgPo/rlr{t /sAofG8 !(&$

P8Ln] cfkm\gf] ;ftf}+ uLlt;+u|x …cgPo/Ú ;fj{hlgs u/]sf] 5 . ;fGtgf/]s8{n] ahf/df NofPsf] of ]uLlt;+u|xdf gf}j6f uLt ;dfj]z5g\ . cg Po/df :juf { bk Lul/o;L, d ltd| } x' “, Rofª\jf,cfOl/; skmL, dfof 5 ls h:tfuLt ;d]l6Psf 5g\ . ;+u|xdflkm/f ]h :ofª \bgn ] tLgj6f,Pl8«og k|wfgn] rf/j6f uLtdfcfjfh lbPsf 5g\ eg] Pp6fuLtdf lkm/f]h / ;Ghosf] o'unufog ;'Gg kfOG5 .

;do;+uLtsf/c f g G b/ f O { n ]afnuLlt;+u|x …;doÚ>f]tfdfemN o f P s f5 g \ . lxdfno cl8of]xfp;n] ahf/df NofPsf] of] ;+u|xdf/fhwfgLsf cf7j6f ljBfno ln§nPGh]N; :s'n, k'ik;bg :s'n,;To;fO lzIff ;bg, ldlgNofG8Oª\ln; xfO{:s'n, PcfO ;]s]G8/L :s'n,cf:kmf]l8n klAns :s'n, h]D; :s'ntyf afUdtL af]l8{ª :s'nsf ljBfyL{n]:j/ k|bfg u/]sf 5g\ .

dfg;Ddfg ldNg]5 . sfddf;kmntf k|fKt x'g'sf ;fy} wg cfh{gug]{ cj;/ h'6\g]5 . k/fqmd Pj+;f]Rg] zlQm a9\g'sf ;fy} cw'/fsfd aGg] tyf gof“ sfd kfOg]of]u 5 . ofqf x'g;S5 . zq' a9\g]Pj+ :jf:Yodf ;d:of pTkGg x'g]x ' “bf vf “bf tyf af ]Nbf ljrf/k'¥ofpg'xf]nf . c¿sf] ljZjf;ul/xfNg' plrt x'“b}g .

cfkmGtx¿sf] ;xof]u ldNg]5 .ofqf x'g;S5 . k/fqmd a9\g] qmdoyfjt\ /xg ]5 . d fg;Ddfgkfpg 'x f ]n f . s '/ f sf6 \g ]x¿k|z+;f ug{ yfNg]5g\ . dg k|;Gg/xg]5 . cfDbfgL Pj+ af]nLsf] k|efja9\g]5 . 7"nf JolQmx¿ k|efljtx'g ]5g\ . cWoogdf ;f ]r]h:t};kmntf ldNg]5 .

k/fqmd a9\g], cw'/f sfd aGg] tyfgof“ sfd kfOg] of]u 5 . cfkmGtx¿sf]plrt ;xof]u k|fKt x'g]5 . wfld{ssfo{df ?lr a9\g]5 . dfg;Ddfg Pj+wg cfh{g ug]{ cj;/ ldNg]5 . ;f]Rg]zlQm a9\g]5 . cWoogdf ;kmntfb]lvG5 . ljjfblt/ cl3 ga9\g'xf]nf ./f]u Pj+ zq' a9\g] x'“bf vfgkfgdf Wofglbg'kg]{ a]nf 5 . ;kmntfsf nfluuf]klgotf ckgfpg'xf]nf .

af]nLsf] k|efj Pj+ k/fqmd a9\g'sf;fy} cw'/f sfd aGg] tyf gof“ sfdkfOg] of]u 5 . cfkmGtx¿sf] ;xof]udfdfg;Ddfg k|fKt x'g]5 . cfDbfgLsf] gof“;|f]t km]nf kg]{5 . cWoogdf kfOg];kmntf sfod} /xg]5 . Joj;fodfnfe x'g] of]u 5 . :jf:Yodf eg]Wofg lbg'xf]nf . c¿sf] ljZjf;lhTg ;lsg]5 . 7"nf JolQmaf6k|z+;f klg kfOg]5 .

dfg Pj+ ef]hg k|flKtsf] cj;/ldNg]5 . c¿af6 k|z+;f klg kfpg'xf]nf .af]nLsf] k|efj Pj+ k/fqmd a9\g'sf ;fy}cw'/f sfd aGg] tyf gof“ sfd kfOg]of]u 5 . zq'l;t k|lt:kwf{ ug'{k/] klgcGttM cfkm\g} lht x'g]5 . :jf:Yodf;d:of b]vf kg{ ;S5 . vf“bf tyfaf]Nbf ljrf/ k'¥ofpg'xf]nf . c¿sf]ljZjf; ul/xfNg' plrt x'“b}g . Joj;foPj+ ofqfaf6 ;f]r]h:t} nfe ldNg]5 .

vr{ Pj+ ljjfb a9\g]5 . c¿af6cfnf]rgf klg x'g;S5 . zq'l;ts8f k|lt:kwf{ ug'{kg]{5 . em"6fcf/f]k;d]t nfUg;S5 . cfOtaf/b]lvdfg;Ddfg Pj+ sfddf ;kmntf ldNg]tyf c¿af6 ;xof]u kfOg] of]u5 . ofqf x 'g;S5 . af ]nLsf ]k |efj Pj + cfDbfgL a9 \g ]5 .:jf:Yosf] Vofn ug'{xf]nf .

;'?df wg cfh{g ug]{ cj;/h'6\g]5 . ;f]Rg] zlQm Pj+ af]nLsf]k|efj a9\g'sf ;fy} c¿sf] dglht]/ gof“ sfd xft kfg{ ;kmnx'g'xf]nf . dfg;Ddfg klg ldNg]5 .ef]het]/df ;fd]n x'g] cj;/ k|fKtx'g]5 . nfek|b ofqf x'g;S5 .;f]daf/ tyf d+unaf/ vr{, ljjfbPj+ lrGtf a9\g] tyf sfddf cj/f]wcfpg] of]u 5 .

dfg;Ddfg ldNg]5 . c¿af6k|z+;f klg kfpg'xf]nf . wg cfh{gx'g] of]u 5 . ;f]Rg] zlQm Pj+k/fqmd a9\g'sf ;fy} cw'/f sfdaGg] tyf gof“ sfd kfOg] of]u5 . cWoogdf ;kmntf ldNg'sf;fy} 7"nf JolQmsf] ;xof]u k|fKtx'g;S5 . a'waf/ tyf laxLaf/ vr{,ljjfb Pj+ lrGtf a9\g] tyf sfddfcj/f]w cfpg] b]lvG5 .

;dli6df ;ftf /fd|f] 5 . cf“6]sfsfddf ;kmntf ldNg]5 . efUon] ;fylbg]5 . wfld{s sfo{df ?lr a9\g]5 .dfg;Ddfg klg k|fKt xf]nf . ;f]Rg] zlQma9\g]5 eg] cWoogdf ;kmntfb]lvG5 . ofqf ug]{ tyf wg cfh{gug]{ cj;/ ldNg]5 . e]63f6df /dfpg]cj;/ h'6\g]5 . ;ftfsf] cGTolt/3/ ]n ' ;d:ofn ] ;tfpg] tyfvr{ Pj+ ljjfb a9\g] of]u 5 .

:jf:Yo u8a8 x'g;S5 . sfddfcj/f]w cfpgfn] dgf]an 36\g]5 . ljjfba9\g'sf ;fy} wgdfn x/fpg] ;Defjgf5 . z/L/df rf]6k6s nfUg;S5 .cfOtaf/b]lv efUon] ;fy lbg yfNg]5 .k/fqmd a9\g'sf ;fy} cw'/f sfd aGg]tyf gof“ sfd kfOg] of]u 5 . wgcfh{g ug]{ cj;/ h'6\g]5 . 7"nf JolQmn]tkfO{+sf] k|z+;f ug{ yfNg]5g\ .

dg k|;Gg /xg]5 . Joj;fo Pj+ k/fqmda9\g'sf ;fy} ofqf ug]{ cj;/ h'6\g]5 . cw'/fsfd aGg] tyf gof“ sfd kfOg] ;do 5 .cfkmGtx¿sf] plrt ;xof]u ldNg]5 .cWoogdf k|fKt x'g] ;kmntf oyfjt\/xg]5 . cfOtaf/, ;f]daf/ tyf d+unaf/:jf:Yodf ;d:of b]vf kg{ ;S5 . sfddfcj/f]w cfpg] tyf lrGtf a9\g] of]u5 . c¿af6 cfnf]lrt klg x'g'kg]{5 .

zq' a9\g'sf ;fy} :jf:Yodf;d:of cfpg;S5 . l/;sf] j]u, vr{Pj+ ljjfb a9\g]5 . ;dodf lg0f{ogx'“bf xft k/]sf] sfd klg km'Tsg]5 .em"6f cf/f]k nfUg ;S5 . ljZjf;u/]sfx¿n] wf]sf lbg]5g\ . cfOtaf/,;f]daf/ tyf d+unaf/ dfg;Ddfgk|fKt x'g]5 . ofqf x'g;S5 . cfDbfgLtyf k/fqmd a9\g'sf ;fy} cw'/f sfdaGg] tyf gof“ sfd kfOg] of]u 5 .

–;8s afn–aflnsfx¿n] ;8ssfkm ' 6k fyx¿df Kn f l :6ssfe m f ] n f ty f b " ws f v fn Lvf ]nx¿df 8 ] G8 « fO8 /fv ]/To;sf] uGw lng] u/]sf] kfOG5 .To:tf] uGwaf6 afnaflnsfx¿sf]dl:tisdf uDeL/ c;/ kg] {ePsfn ] To:tf ] s 'ntaf6hf]ufpg]tkm{ r]tgf hufpg]p2]Zon] sf7df8f}+sf] j;Gtk'/8anLdf ut ;ftf gf6s…xf]l;of/Ú d~rg eof] . l;ljgsf]d'Vo k|fof]hgdf cfof]lht pQmgf6ssf lgb]{zs >Ls[i0f l;Dv8fx'g\ . k|df]b s];L, /fh' s' “j/sfc lt l /Q m s ] x L ;8saflnaflnsfn] clego u/]sf]pQm gf6snfO{ cfof]hs c+s'/gf6 \o ;d"xn] ca eQmk '/,n lntk ' / x ' “ b } b ]zsfcGo efux¿df d~rg ub}{ hfg]of]hgf agfPsf] 5 .

–ljZj /+ud~r lbj;sfcj;/df d+unaf/ /fhwfgLsf]zflGtgu/l:yt lgM;xfo s]Gb|dfToxf“ cfl>t j[4j[4fx¿sf ;fd'gf6s …cf ]em ]ndf / +ud~rÚd~rg ul/of ] . pgLx¿nfO{h'; / kmnkm"n ljt/0f u/]kl5d~rg ul/Psf] pQm gf6sdf6]lnlehg tyf rnlrqsf] k|efj,bz{sx¿x¿af6 6]lnlehg /rnlrqnfO{ lbOPsf] k|fyldstfPj+ To;af6 cf]em]ndf k/]sf]/+ud~rsf] oyfy{ k|:t't ul/Psf]lyof] . x]dGt uf}tdsf] ;+of]hgdfsf7df8f}+ OG6/g];gn :s'nl:ytlsG; lyo6/n] pQm gf6sd~rg u/]sf] lyof] .

+– /fli6«o kmf]6f] kqsf/ ;d"x-PgPkmkLh]_ n] …kmf]6f] sG;g{–PgPkmkLh] k|]; kmf]6f] sG6]:6@))&Ú cfof]hgf ug]{ ePsf] 5 .

ut ;ftf kqsf/ ;Dd]ngcfof]hgf u/]/ PgPkmkLh]n] ;g\@))^ df lvlrPsf tl:a/nfO{ljleGg rf/ ljwf ;dfrf/,jftfj/0f, lkmr/ tyf v]ns'bzLif{sdf k|ltof]lutf ug]{ 3f]if0ffu/]sf] 5 . k|ltof]lutf cfof]hs;ldltsf cWoIf g/]Gb| >]i7sfcg';f/ k|To]s ljwfdf klxnf], bf];|f]tyf t];|f] x'g] tl:a/n] qmdzM!% xhf/, !) xhf/ / % xhf/?k}of“ gub, lzN8 Pj+ k|df0f kqlbOg]5 . oL ;a} tl:a/dWo];jf]{s[i6 7xl/g] tl:a/nfO{ kmf]6f]sG;{g–PgPkmkLh] k| ]; kmf]6f]sG6]:6 @))^ pkflw;lxt gub%) xhf/ ?k}of“ k|bfg ul/g]5 .:jb]z tyf ljb]zsf k|f]km];gn,Pd]Rof]/ tyf lk|mnfG;/ kmf]6f]kqsf/x¿n] ;xeflutf ug{ kfpg]of] k|ltof]lutfdf ;xefuL x'g]tl:a/ g ]kfn;“u ;DalGwtx'g'kg]{5 . cfof]hs ;ldltsfcg';f/ k|ltof]lutfsf] ;Dk"0f{ljj/0f PgPkmkLh]sf] cflwsfl/sj]a;fO6 www.nfpj.com 5 .

–xfn} ;fj{hlgs tl:a/k':ts …n8fO“df hgtfÚ df;dflji6 &) j6f tl:a/sf]b]zJofkL k|bz{gL ofqf o;} ;ftfz'? x' “b}5 . bf];|f ] ;+:s/0fdfk|sfzf]Gd'v of] rlr{t k':tssf]k|sfzs g]kf–non] a9LeGbf a9Lkf7sdfem zflGtsf] ;Gb]z k'uf];\eGg] p2]Zosf ;fy oL k|bz{gLx¿cfof]hgf ug{ nfluPsf] xf] .…n8fO“df hgtf— kmf]6f] k|bz{gLofqfÚ gfd lbOPsf] k|bz{gLdf/flvg] tl:a/n] b;jif{] åGåsfqmddf ePsf dfgjLo tyfef}lts Iflt emNsfpg'sf ;fy}d'n'sdf lbuf] zflGt axfnLsf nfluhgfwf/ lgdf{0fdf ;xof]u k'¥ofpg]ck]Iff g]kf–non] u/]sf] 5 .

g]kfn kqsf/ dxf;+3sf:yfgLo zfvfx¿;“u ;dGjo u/Lg]kf–non] ;a} b; k|bz{gL:yndf:yfgLo ;~rf/sdL { tyfkmf]6f]kqsf/x¿dfem cGtlq{mof

cfof]hgf ug]{5 . !& r}tdflh/Laf6 ;'? x'g] k|bz{gL rf}tf/f,nfxfg, Onfd, gf/fo0f3f6,g]kfnuG~h, wgu9L, tfg;]g tyfkf ]v/f x ' “b } Ps dlxgfkl5sf7df8f}“df k'u]/ ;dfkg x'g]5 .k|j]z lgMz'Ns /xg] pQm k|bz{gLsfqmddf k':tssf s]xL k | lt:yfgLo ljBfno tyfk':tsfnox¿nfO{ ljt/0f ug]{ljz]if Joj:yf klg ul/Psf] 5 .

dx]z o'jfSnadfhfG5' eGofx}g t}“n] < hfGg=== Tof“

uP/ hf]Ss/x'g' 5 / !

lsg hf]Ss/ x'g] <ljrf/k|ltof]lutfdf efulng hfG5' eGofx}g <

lnG5' eGof t xf], s]ug'{ :6]hdf uP/ af]Ng

8/ nfU5 . d'vdfd's'08f] nfpg' ePg,

ls x'G5 <

d's'08f] nfpg] s'/f]lsg u5{;\ . cfTdana9fpg sf]l;; ug'{k¥of]lg, of] pd]/df

;'lbk klg t}“;“u};b:o ef’xf], p;n]slt /fd|/L af]Ng

yfln;Sof] .

sf]l;;u/] gx'g]s]xL 5}g

gfO d t hfGg,d]/f] v'§f sfDof]

eg] k]ml/ e'O“rfnf]hfG5 xf]nf

o:tf] ;f]r /fVg]t“ dfG5] a'sf{nufP/ a;\ tsf]7fdf y'lgP/ .

xf/] eg] ;a}n]luHofp“5g\

xf]nf

t“ w]/} n't] g xf] t ./fd|f] s'/f]sf] nflucl3 a9\g cf“6ug' {k5{ .

kv t ltd|f] s'/f;'Gbf;'Gbf dnfO{

cf“6 cfof]

6«fO u5'{ lg t, dnfO{x]Nk u/ x} lbbL d]/f]5]pdf a; x} <

k|of; u/ k|of;u/, of] a]nfdf

cf“6 u/]kl5 dfqcl3 al9G5

xf] t ;f“RrL===cf“6 u?“ <

a]:6 ckm\ ns k|of;n] g}o'jfnfO{ ;kmntfsf]l;“9Ldf r9fp“5 .

n]lvsf– ;'zLnf s];Llrq– af;' lIflth

;Dks{sf] nflux6nfOg$$#@#^#

Page 3: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007b]z #;ftf ;+If]k

/+ud~r lbj; dgfOof]

r}t (— /f}tx6 36gfdf dg]{x¿sf];ª\Vof @( k'Uof], 36gfdfcfk/flws ;d"xsf] ;+nUgtf ePsf]clwsf/sdL{x¿sf] 7x/ .

• /f}tx6 36gfdf cfkm\gf @$sfo{stf{;lxt @( hgfsf] xTofePsf] eGb} dw];L hgclwsf/kmf]/dnfO{ k|ltaGw nufpg g]skf-dfcf]jfbL_ sf] dfu .

• /f}tx6 36gfdf ;+nUgnfO{sf/afxL geP cGtl/d ;+;b\ 7Kkkfg]{ g]skf -Pdfn]_ sf] r]tfjgL,u[xdGqLåf/f bf]ifLdfly sf/afxLx'g] cfZjf;g .

r}t !)— /f}tx6 36gfdf k|zf;g df}ga;]sf] eGb} g]skf -dfcf]jfbL_ åf/f;/sf/ lj36gsf] dfu, ljwfosx¿åf/f;+;b\df gf/fafhL .

• /f}tx6 36gfdf cfkm\gf %*sfo{stf{ x/fO/x]sf] g]skf -dfcf]jfbL_sf] lhls/, ck/fwLsf] vf]hlagdf;xof]u ug{ laxf/ /fHo ;/sf/nfO{g]kfn k|x/Lsf] cfu|x .

• /f}tx6 36gfsf] 5fglag ug{ nlntk'/lhNnf cbfntsf GofofwLz xl/k|;fbl3ld/]sf] cWoIftfdf hf“ra'emcfof]u u7g, dfcf]jfbLnfO{ cdfGo,kmf]/dåf/f ;+o'Qm /fi6«;+3sf] ;+nUgtfdfhf“ra'em x'g'kg]{ dfu .

• g]kfn ljB't\ k|flws/0fåf/fsfnLu08sL k|yd hnljB't\cfof]hgfsf ljb]zL 7]s]bf/nfO{ 8]9ca{ ?k}of“ Ifltk"lt{ lbg'kg]{cGTf/f{li6«o cbfntsf] 7x/,sfnLu08sLaf6 g]kfn ljB't\k|flws/0fnfO{ 7"nf] 3f6f .

r}t !!— /f}tx6 xTofsf08df ;+nUgePsf] cfz+sfdf ^ hgf kqmfp,s]xL ef/t k;]sf] cg'dfg .

• dw];L hgclwsf/ kmf]/daf6dw];L ljBfyL{ k|mG6 cnu,dw];Lsf] efjgfljk/Lt c/fhstfkm}nfpg] lx;fan] sfd ul//x]sf]k|mG6sf] cf/f]k .

• g]kfnaf6 dn]l;of tyf stf/hfg] o'jfsf] ;+Vof 36\of ],sf]l/ofk|lt ;a}sf] rf;f] .

• k"jf{~rn tyf dWot/fO{sf] ;'/Iffs8f, kf“r lhNnfdf lgif]wf1f .

r}t !@— /f}tx6 36gf;DaGwLhf“ra'em cfof]u k'gu{7g x'g],k|ltsf/ ;ldlt;“u /x]sf xltof/hkmt ug{ u[xdGqLsf] lgb]{zg .

• /fhwfgLdf ckx/0fdf j[l4, Ps;ftfdf !@ JolQm ckXt .

• k|j]lzsf k/LIffel/ lj/f]wsfsfo{qmd gug{ cf7 bn ;xdt .

• 88]Nw'/fdf c1ft /f]usf sf/0f$ sf] d[To', !) l;ls:t .

• lghL ljBfnosf ;~rfns tyflzIfsaLr a9]sf] ljjfbsf sf/0fdsjfgk'/sf ̂ ) ljBfno aGb .

r}t !#— lgjf{rg cfof]u;DaGwL s;'/tyf ;hfo ljw]os Joj:yflksf;+;b\af6 kfl/t, pd]b\jf/ tyf bnn]uNtL u/] s8f ;hfo x'g] k|fjwfg .

• /fhlj/fhdf k|x/L tyf dw];Lhgclwsf/ kmf]/dsf sfo{stf{aLrem8k, ;x/ tgfju|:t .

–dfcf ]j fbL lzlj/dfafnaflnsfsf] ;ª\Vof k|z:t 5 .

Oofg dfl6{g k|d'v, /fi6«;+3Lo g]kfn ld;g

–dw ];L hgclwsf/kmf ]/ddfly k|ltaGw gnufPpgLx¿n] ;+ ljwfg;ef x 'glbg]5}gg\ .k|r08,cWoIf, g]skf -dfcf]jfbL_

–kmf]/ddfly k|ltaGw nufpg]k|r08sf] cleJolQm tfgfzfxLafx]sc¿ s]xL x'g ;Sb}g .

;LtfgGbg /fog]tf, dw];L hgclwsf/ kmf]/d

–uf}/ g/;+xf/df /fhfsfdflg; / ef/tsf cltjfbLlxGb"sf] ;+nUgtf b]lvG5 .

8f= afa'/fd e§/fO{g]tf, g]skf -dfcf]jfbL_

–dfcf ]j fb L lhDd ]j f/bnsf] ¿kdf b]lvPkl5 dfq;/sf/df nfg'k5{ .

gLgf lun k|d'v, o'/f]k]nL ;+;bLo 6f]nL

–/fh;+:yf;“u bnx¿sf]c3f]lift ;xsfo{ 5 .

s[i0faxfb'/ dx/f g]tf, g]skf -dfcf]jfbL_

–dw];L hgclwsf/ kmf]/ddflyk|ltaGw nufOP b'ef{Uo lglDtg]5 .

lrqn]vf ofbj, pk;efd'vljZj /+ud~r lbj; dfr{ @&

sf] cj;/df g]kfnL /+usdL{x¿n]ut d+unaf/ ljleGg sfo{qmdsf]cfof]hgf u/] . /fhwfgLdf sfo{/tljleGg gf6\o;d"xdf cfa4 ! ;o%) eGbf a9L snfsf/sf ];xeflutfdf laxfg !! ah]j;Gtk'/ 8anLaf6 g]kfn k|1f–k|lti7fg, sdnfbL;Dd ¥ofnLlgsflnPsf] lyof] . k~r}afhf;lxtsf]pQm ¥ofnL k|lti7fg 8anLdf k'u]kl5/+u;f/yL tyf Hof]ltk'~h ;fOglyo6/sf snfsf/x¿n] 5f]6f ]ljifoj:t'df gf6s d~rg u/]sf lyP .

sfo{qmddf jl/i7 gf6\osdL{x¿8f= cle ;'j]bL, cz]if dNn, xl/x/zdf{, ;'gLn kf]v/]n cflbn] g]kfnLgf6ssf ;DaGwdf ;Daf]wg u/]sflyP . gf6\osdL{ l3ld/] o'j/fhsfcg';f/ pQm cj;/df /fhwfgLdfsfo{/t Ps bh{g gf6\o;d"xsf

cltl/Qm x]6f}+8fsf snfsf/x¿sf]klg ;xeflutf lyof] .

/+ud~r lbj;s} cj;/ kf/]/;f]xL lbg OG6/g];gn lyo6/OlG:6Ro'6 -cfO6LcfO{_ g]kfnzfvfn] x/]s jif{ k|bfg ub}{ cfPsf]8anL k'/:sf/af6 jl/i7 gf6\osdL{k|r08 dNnnfO{ ;Ddfg u¥of] .cfO6LcfO{ s]Gb|Lo sfof{noaf6cfPsf] ;Gb]z k9]/ k|f/De ePsf]pQm sfo {qmddf 8f= ;'j ]bL,kf]v/]nsf cltl/Qm 8f= ;+uLtf/fodfemL tyf cg'k a/fnn] cf–cfkm\gf wf/0ff JoQm u/] . /+ud~rlbj;s} cj;/df nlntsnfSofDk;df cWoog/t ljBfyL{x¿sf];d"xn] k|1f–k|lti7fg 8anLdfk|lt:yfkg snf k|:t't u/]sf lyP .o;afx]s hgsk'/ / w/fgdf klg:yfgLo gf6\o;d"xx¿n] sfo{qmdcfof]hgf u/]sf] l3ld/]n] atfP .

cGtl/d ;/sf/ u7gsf] lsrnf];fKtflxs ;dfrf/

sf7df8f}+, nf]stGq k|flKtkl57"nf dflgPsf g]kfnL sf+u|];, g]skf-Pdfn]_ tyf g]skf -dfcf]jfbL_ aLrkb af“kmkmf“8sf ljifodf ePsf]cf/ f ]k–k | Tof/ f ]knfO { klxn ];dfGo¿kdf lnOP klg o;n]g]kfnsf] /fhgLltdf uDeL/ ;+s6Nofpg ] ;Defjgf a9 ]sf ]ljZn]ifsx¿n] atfPsf 5g\ . g]kfnLsf +u | ];n ] k |wfgdGqL , jl/i7pkk|wfgdGqL, u[xdGqL, /IffdGqL,cy{dGqL h:tf dxŒjk"0f{ dGqfnocfkm\gf] bnn] kfpg'kg]{ lhls/ u/]sf]5 eg] g]skf -Pdfn]_ cy{ tyf/Iff dGqfno cfkm"n] kfpg'kg]{ bfaLu/]sf] 5 .

To;}u/L g]skf -dfcf]jfbL_jl/i7 pkk|wfgdGqL, u[xdGqL tyf;"rgf tyf ;~rf/dGqL cfkm\gf]bnsf] x'g'kg]{ bfaL u/]sf] 5 .dGqfno af“8kmf“8sf] of] lsrnf]n]k|wfgdGqL;“usf] ;DaGw lau|gyfn ]sf ] ; +s ]t lbPsf ] 5 .…nf]stGqdf bnx¿aLr kmf6f] a9\g'/fd|f] xf]Og,Ú g]skf -Pdfn]_ sf g]tfemngfy vgfnn] ;fKtflxs;“u eg]–…o;n] k|ltufdLx¿nfO{ kmfObfk'U5 .Ú vgfnn] ;d:ofsf] ;fdfwfgug{ cfh} -z'qmaf/_ dfcf]jfbL;lxtsf];/sf/ aGg'kg]{ wf/0ff JoQm ub}{o;f ] ug{ g;s] k|wfgdGqLn]/fhLgfdf lbg'kg]{ atfP .

jfdkGyLx¿aLr a9\b} uPsf]PstfnfO{ Vofn /fVb} k|wfgdGqLlul/hfk|;fb sf]O/fnfn] g]skf-dfcf]jfbL_ sf cWoIf k|r08nfO{cfkm"nfO{ ;3fpg cfu|x u/]sf 5g\ .o;sf nflu g]skf -dfcf]jfbL_ nfO{u[x dGqfnosf] ;f6f] hn;|f]tdGqfno ;DxfNg cfu|x u/]sf 5g\ .g]skf -dfcf]jfbL_ sf s]xL ;b:o;/sf/df ghfg] dgl:yltdf/x]sfn] pgLx¿nfO{ ;dembf/LdfNofpg 8f= z]v/ sf]O/fnf tyfu[xdGqL s[i0fk|;fb l;6f}nfnfO{lgb]{zg lbOPsf] 5 .

g]kfnL sf+u|];sf oL b'j} g]tfg]skf -dfcf]jfbL_ ;“u lgs6 ;DaGw/fVg] JolQmsf ¿kdf lrlgG5g\ .k|wfgdGqLsf] kl5Nnf] sbdn] k5fl8xl6;s]sf] dfcf]jfbL ;/sf/df;fd]n x'g] ljZjf; JoQm ul/Psf]5 . dfcf]jfbL ;/sf/df hfg]ePkl5 g]skf -Pdfn]_ nfO{ ;lhn}dgfpg ;lsg] cg'dfg k|wfgdGqLsf]5 . ;fs{ ;Dd]ngdf efu lnghfg'cl3 k|wfgdGqLn] g ]skf

-dfcf]jfbL_ nfO{ ;"rgf tyf ;~rf/,k'gM lgdf{0f -gof“ 3f]if0ff ul/g]_,hn;|f]t h:tf dGqfno lhDdfnufpg] tyf g]skf -Pdfn]_ nfO{pkk|wfg, k//fi6«, :yfgLo ljsf;dGqfnosf] lhDd]af/L lbg] ;xdltePsf] atfOG5 . ;|f]tx¿sf cg';f/tTsfn} & bnsf @@ dGqL aGg];Defjgf 5 . k|wfgdGqLsf] kl5Nnf];bf;otfkl5 b'j} jfdkGyL bnn]h]7df ;+ljwfg ;efsf] lgjf{rg ug{g;lsg] cj:yf l;h{gf ePsfn]To;sf ] lhDdf k |wfgdGqLn ]lng'kg]{ atfPsf 5g\ . b'j} bnn]k|wfgdGqLn] ;+ljwfg ;efsf]lgjf{rg ;fg{ ;lsg] cleJolQmlbPkl5 dfq cfkm"x¿ ;/sf/df;xe fu L x ' g ] cQ f ] yfk ]sf ]atfOPsf] 5 .

k|wfgdGqL sf]O/fnfn] eg]cfkm"n] h]7df ;+ljwfg ;efsf]lgjf{rg ug]{ k|lta4tf ul/;s]sf]x'“bf To;sf nflu cfkm" clGtd;do;Dd k|of; ug]{ atfPsf 5g\ .

g]skf -Pdfn]_ sf g]tfx¿n] eg]lgs6 eljiod } k |wfgdGqLsf ]O/fnfaf6 ; + ljwfg ;eflgjf{rgsf] ldlt ;g{;Sg] cleJolQmcfpg] atfPsf 5g\ .

g]kfnL sf+u|];nfO{ cy{, u[x,/Iff tyf cy{ dGqfno cfkm} /fVgbafa k/]sf] 5 . g]skf -dfcf]jfbL_nfO{ bftf /fi6«x¿n] lj:jf; ug{g;s]sf] tyf g]skf -Pdfn]_ sf]gf} dlxg] zf;gsfndf b]zsf]v ' n f cy { g L l td f Jojw f gcfPsfn] klg g]kfnL sf +u | ];n]oL dGqfno cfkm} /fVg' /fi6«sf]lxtdf ePsf] ;|f]tn] bfaL u/]sf]5 . j}blzs ;xof]ulagf b]zsf]cj:yf s:tf] x'G5 eGg] zfxLzf;gsfndf b ] lvPsf sf/0fklg tL dGqfno cfkm } /fVgg]kfnL sf+u| ]; afWo ePsf] eGb}b'j} jfdkGyL bnnfO{ k|wfgdGqLn ]cj:yf a ' lemlbg cfu |x u/ ]sfx ' g \ . k | w f g d G q L s f ] o f ]c fu | xkl5 b'j} jfdkGyL bnn]

k|wfgdGqLsf] cfu|xnfO{ a]jf:tf ug{;ls/x]sf 5}gg\ .

kl5Nnf]k6s ljsl;t oL36gfqmdaf6 eg] g]skf -Pdfn]_tyf g]skf -dfcf]jfbL_ sf Psy/Lg ] t f v ' ; L b ] l v + b } g g \ .k|wfgdGqLsf] k|of;df lgdf{0fx 'g yfn]sf] gof“ kl/l:yltnfO{g]skf -dfcf]jfbL_ sf s]xL s]Gb|Lo;b:ox¿n] lj/f]w u/]sf 5g\ .

tL ;b:on] o:tf] cj:yfdfcfkm\gf] bn ;/sf/df uP kl/0ffd/fd|f] gx'g] r]tfjgL cWoIf k|r08tyf jl/i7 g]tf afa'/fd e6\6/fO{nfO{lbPsf 5g\ . o;n] g]skf -dfcf]jfbL_nfO{ ;/sf/df ;fd]n gx'g s]Gb|Lo;b:ox¿sf] bafa k/]sf] 5 eg]csf{lt/ dfcf]jfbL ;/sf/df guP;fwf/0f sfo{stf{ lg/f; x'g] cj:yfl;h{gf ePsf] 5 . csf{tkm{ jfdb]juf}td ;lxt g]skf -Pdfn]_ sf s]xLg]tfx¿ ;/sf/df hfg 5f8]/jfdkGyLaLr Go"gtd ;dxlt u/]/cufl8 a9\g'kg] { kIfdf cl8ub ] lvPsf 5g \ . o;n ] ;fs {;Dd]ngcl3 ;/sf/ u7g u/]/ljb]z ofqf ug]{ k|wfgdGqLsf] rfxgfvl08t ePsf] 5 .

Page 4: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007cledt $

tLtf] ;To

–z'qmgLltcg'jfb M /fdxl/ aGhf/f

tLtf] ;To :tDesf nflu cfkm"n]b]v]sf, ef]u]sf s6' ;To k7fpg xflb{scg'/f]w 5 .

—;Dkfbs

8f= 8L=kL= e08f/L;“ucGt/+u

gLlt–lgod

c“Wof/f]af6 pHofnf]lt/ a9\g, g5'6fp“m ;fKtflxs klqsfx¿ k9\g .;f}hGo M ;fKtflxs–kflIfs klqsf /fli6«o ;~hfn

lr 7L k qlr 7L k q

t:nLdf g;l/g M Ps k|tLs cg]s k|ltWjlg

–xf“:bf 6f9fsf] dflg;n] klg;fy lbG5 t/ ?“bf cfkm\g} dflg;n]klg ;fy lb“b}g .

–hlt cf“;'df ;To x'G5,xf“;f]df x'“b}g .

–xftdf aGb's lnPkl5 d';fklg af3 x'G5 .

/f3j >]i7, t'n;Lk'/, bfª–c¿sf] cfnf]rgf ug'{cl3

cfkm\g} d"Nof+sg ug'{k5{ .–hLjgdf cfOkg]{ sl7g

df]8x¿b]lv efUg] dflg; slxNo}p“ef] nfUg ;Sb}g .

–ha wg af]N5, ta ;Tor'k /xG5 .

;'ne bfxfn, ;'?+uf emfkf–t}+n] s] ul/;\ eg]/ c¿nfO{

xKsfpg'eGbf cfkm" s] ub}{5' eg]/;f]rljrf/ ug'{ w]/} sNof0f x'G5 .

–5nsk6sf] sfd ul/G5 eg]c;To / em"6sf] ;xf/f lng}kg]{ x'G5 .

j;Gt ¿kfv]tL, kgf}tL

ufyfsf/nfO{Pp6f k|]dkq

;fKtflxssf] lgoldt :tDesflGtk'/ ufyfsf ufyfsf/ lszf]/g]kfnn] b'O{ cÍb]lv kf7sx¿sf];+j]bgzLntfnfO{ :jLsf/ ub{ }sflGtk'/sf lrNNff ;8s, kf]l6nf ufnf/ k|0fo cfzoo'St cleJolSt dfqk|:t't ug'{sf] ;f6f] 8fG; /]:6'/f“sf/+uLg ;f“emx¿d'lg e':ofxf s's'/ /af]/f, sfuhsf kf]sfx¿leq u'8'lNsP//ft latfpg'kg]{ clg sf7df8f}+sf3/df x/fPsf afnaflnsfsf syfk|:t't u/]/ sflGtk'/sf] d]sck/lxttl:a/ k|:t't u/]sf]df wGojfb .lszf]/ g]kfn ;fKtflxsdf o'jfk':tfsf] of}g, k|]d / km];gdf dfq;Lldt ePsf] dx;'; ug]{x¿n] pgsf]…lrGtfsf If0fx¿Ú h:tf nueu b'n{ee};s]sf s[lt cWoog u/] n]vsx¿n]dfgjLo ;+j]bgfnfO{ dx;'; u/]/n]Vg'k5{ eGg] pgsf] dfGotf a'em\gw]/} a]/ nfUb}g . xfn;fn} b]zJofkL

e|d0fdf g]kfnsf] jf:tljs tl:a/phfu/ ug{ pgsf] pT;fx / hf]lvdk"0f{;fx;k|lt klg ;fob} s'g} ;r]tgful/sn] cf“vf lrlDng ;S5 .

t/ klg ufyfsf/n] cfkm" yfSb}uPsf] eGg'df s]xL g}/fZotf emNsG5 .Pp6f Jo:t kqsf/, ;Dkfbs, PlS6ld:6n]vsaf6 xNsfkm'Nsf ljifodf lgoldt¿kn] :t/Lo ;flxlTos n]vgsf] ck]Iffug'{ klg cGofo g} x'g ;S5 . :t/Lo/rgfn] dfUg] cfjZos ;do lgZroklg pgn] lbg}k5{ . ufyfsf/n] s]la;{g' x'“b}g eg] pgn] cfh;Dd;+3if{zLn, :jfledfgL / dfgjLo;+j]bgzLntfn ] cf ]tk | f ]t h 'gj}rfl/s dfGotf :yflkt ug] {k|of; u/]sf 5g\\, efjL k':tfnfO{dfu{bz{g ug]{ lhDd]jf/Laf6 ca pgLyfSg kfp“b}gg\ .

–lbj; ;df{, sf7df8f}++

plrt ePgg]kfndf a]nf–a]nfdf gof“–

gf}nf s'/f lelqG5g\ . ToxL lelqg]qmddf ut jif{ /fli6«o:t/sf]

…g]kfnL tf/fÚ 5gf}6 k|lqmofsf]Gjf/fg ul/of] / 5gf}6 sfo{ ;DkGgeof ] . of ] jif { …; 'k/ PlS6ªslDkl6;gÚ sf] Gjf/fg ul/of] .To:tf sfo{qmdsf] p2]Zo eg]sf]/fd|f snfsf/ pTkfbg ug'{ xf] .of] cfkm"leq u'lD;P/ /x]sf] k|ltefk|:t't u/L snf If]qdf cfkm\gf] hLjg;dlk{t ug{ rfxg]x¿sf nflu;'gf}nf] cj;/ klg xf] .

o;sf nf lu cfof ]hskIfnfO{ wGojfb lbg}k5{ t/ o:tfsfo{qmddf efu lngsf lglDtg]kfnsf k|d'v ;x/x¿df dfq;'ljwf k|fKt x'G5 . s] ufp“dfa:g]x¿n] o:tf sfo{qmddf efulng gkfpg] < olb ;xL snfsf/5gf}6 ug{ o:tf sfo{qmd cfof]hgful/G5 eg] ufp“–ufp“df uO{k |efjsf/L tl/sfn ] 5gf }6ul/g'k5{ . clg dfq x'G5, :t/Losnfsf/sf] 5gf}6 .–kfNb]g tfdfª, rfjlxn, sf7df8f}+

:jfut of]Uo!^ k[i7b]lv cfhsf] @$ k[i7sf]

/+uLr+uL ;fKtflxsnfO{ u|x0f ug{kfp“bf d h:tf nfvf}+ kf7sx¿sf]dg rËf x'g' :jfefljs xf] .

h'g dlxnf cfkm}+ sdfP/kl/jf/sf] hLljsf rnfp“l5g\ jfJolerfl/0fL l5g\ jf j]Zofj[lQul5{g\ jf xLgs'nsL klttf-hfltRo"t_ l5g\– pgnfO{ srx/L-j}7s_ df af]nfpg ;lsG5 .

nf ]eaf6 jf d"v{tfjzklxn] s'g} jfbLn] s]xL s'/fatfPsf] lyPg / k|ltjfbLn] pQ/lbg] ;do;Dd klg s]xL atfp“b}geg] p;nfO{ GofofwLzn] k|Zg;f]w]/ k"/} asfpg'k5{ .

jfbLn] h] eg]sf] 5 ToxLs'/f 7Ls 5 egL k|ltjfbLn]:jLsf/ ug]{ pQ/nfO{ ;xL ;TopQ/ elgG5 .

ljutb]lv jt{dfg;Dd cfOk'Ubf w]/}¿kfGtl/t ePsf] 5 …;fKtflxsÚ .kf7sx¿sf] ?lr, dgf ]/~hg,/fhgLlt, 1fg–lj1fg tyf k7gLov'/fsx¿n] el/k"0f{ of] klqsf ;Dk"0f{g ]kfnLx¿sf] 3/b}nf];Dd k'UgcfjZos 5 .

lx +hf ]cfh ;fKtflxsdfP;Pn;L lbg tof/L ul//x]sfefOalxgLx¿nfO{ s]lGb|t u/L ;fdu|Lk ]; ul/Psf] 5 h'g cfkm }df:jfutof]Uo 5 . ;dfhleq n's]sflj;+ult tyf v/fa cfr/0fnfO{g+Uofpg] u/L cfj/0f k[i7df k|sflzt…b'Jo{;gdf o'jtLx¿Ú n]v lgs} pTs[i6lyof] . o:tf s'/fx¿ aflx/ NofO{;dfhdf r]tgf hufpg] ;fKtflxsn]cg';Gwfgd"ns ;fdu|Lx¿ cem a9Lk|sflzt u/f];\ .

—k|sfz zdf{, sf7df8f}+

Wofgfsif{0futfÍdf sljtf :tDedf

k|sflzt d]/f] sljtf …ho–hog]kfnÚsf] t];|f] nfOgdf …d]rLb]lvdxfsfnL, t/fO{b]lv lxdfnÚ eGg]x/km 5'6\g uPsf]df Wofgfsif{0fu/fpg rfxG5' .

s[i0faxfb'/ lji6

lk|o dw'ldtf,ltd|f k|Zgx¿ M t:nLdf g;l/g olt

rlr{t x'g'sf] sf/0f s] xf]nf < lsg d';ndfgx¿pgsf] v]bf] vlg/x]sf 5g\ < pgL lsg ef/tLogful/s x'g rfxlG5g\ < g]kfndf t:nLdfl;tt'ngf ug{ nfos dlxnf–n]vs s'g} 5g\ ls5}gg\ < ;/ † Tolt rf“8} rrf{df cfpgsf nflus:tf] ;fwgf ug'{k5{ <

lk|o † ltd|f k|Zgx¿ ltd|f] cltl/Qm ;/ntf,/rgfTds sf }t "xn, n]vsLo ultdotf,;[li6r]tgf / hLjgbfoL ljwfos, cr]tg Oiof{sf/f]rs Bf]tsx¿ x'g\ elglbp“m eg] d untcg'dfg ul//x]sf] x'g]5' h:tf] dnfO{ nfUb}g .k|Zg ug'{df ltd|f] s'g} bf]if 5}g, g t 5 ltd|fn]vsLo l;dfgfx¿sf] emNsf] . ;To g} eGg] xf]eg] k|Zg gug]{x¿eGbf ;dLrLg k|Zgstf{x¿dfa9L ljsf;sf] ;DefJotf x'G5 . k|Zg;dLrLgtfsf] 5, k|Zg ug]{ / gug]{x¿sf] 5}g .ltdL cfkm} Wofg:y eP/ Psl5gsf nflucfTd;+jfb u/ M olb lrGtsx¿n], j}1flgsx¿n]/ c¿ ljljw ju{sf k|ltefx¿n] k|Zg gu/]sfeP dfgjhflt s:tf] ult z"Gotfdf efl:;Psf]x'GYof] < k|frLg Clifx¿n] klxnf] k|Zg u/] Ms:d} å]jfo xlj;f ljw]dM < -s'g zlQmsf] k"hfug'{ plrt 5 <_ pQ/x¿ :jtM k|:km'l6t x'“b}uP . y]N;, x]¥oflSn6;, ;f]qm]6;, Kn]6f], Uoflnlnof],lgT;], k|mfo8, cfOG:6fOg cflbn] cfkm}l;t df}g k|Zgx¿u/] / plrt sfn–;Ldfleq på]ngsf/L pQ/x¿ d'vl/tu/] . Tof] d'v/tf g} ;Eotf–ultsf] sf/s aGgk'Uof] . Ifdf u/, ltd|f k|Zgx¿nfO{ axfgf agfP/ d}n]cgfjZos p8fg lnP, sl/a c;fGble{s .

;g;gLk"0f { nf]slk|otf / jf:tljs,k|fdfl0fs Vofltdf ljzfn e]b 5 . t:nLdfsf]n]vsLo :t/ / pgsf] cGt/f{li6«o rrf{aLrs'g} ;fDotf 5}g, ;Gt'ng 5}g . pgsf] rrf{sf]d"n sf/0f pgsf] l;h{gfTds ljnIf0ftf geP/pgsf] d"lt{e~hgsf/L ;fx; xf] . d / dh:t}c¿ n]vsx¿eGbf t:nLdf cjZo klg w]/}pRrsf]6LsL ;|i6f x'g\ t/ pgsf] nf]slk|otf /pgsf] l;h{gfTds jf:tljstf Ps–csf{l;t d]nvf“b}gg\ . c¿ s]xL sfn;Dd t:nLdf rrf{sf]r'r'/f]df e}/xg]l5g\ . km]l/ zg}zg} ;dosf]:jefjaf6 pgsf s[ltx¿, tL s[ltleqsf] b+z, pmhf{,/ ckLn dfy lb+b} hfg]5 c¿ w]/} ;d:ofd"nsl;h{gfx¿h:t} . u/d ljifox¿nfO{ sYo hgfpg];flxlTos snfsf/x¿dWo] w]/} sd dfq sfnhoLePsf 5g\— s'g} x]gl/s OA;]g, s'g} hh{ agf{8{ zf,s'g} a/tf]N6 a|]Vt, s'g} z/brGb, k|]drGb cflb .t:nLdfn] t'?Gt} k'¥ofpg] rf]6 tL k|ltefx¿ k'¥ofpgrfx“b}gg\ . rf]6 k'¥ofpg] xtf/f]df cS;/ snfTds /:j:y lrGtgsf] aln r9fpg'kg]{ x'G5 .

t:nLdfsf] zL3| Vofltsf] k|d'v sf/0f xf]

pgsf] /f]if, ljb|f]x, d"lt{e~hgsf/L j[lQ /Jojxf/ . pgL h] n]lV5g\ ToxL cfkm\gf] hLjgdfcEof; ul5{g\ . ltdLnfO{ /fd|f ] 1fg 5d';ndfgx¿sf] wd{ / Jojxf/df gf/Lsf] :yfgs:tf] 5 eGg] ;Toaf/] . pgL ;a} k|sf/sfkfv08tf, dtfGwtf / cGofosf] lj/f]wdf cfkm\gfpkGof; / c¿ k|aGwfTds s[ltx¿åf/f cfkm}nfO{k|:t't ul//x]sL l5g\ slnnf] pd]/b]lv g} .pgsf] …nHhfÚ gfds pkGof;n] nueucGt/f{li6«o :t/sf] ;g;gL Nofof] . kmntM pgLljb]lzg afWo eOg\ . cfkm\gL cfdfsf] d[To'dfklg pgL :jb]z hfgaf6 jl~rt eOg\ .t:nLdfsf] Jo+Uo / k|xf/leq s§/ dtfGw d'Nnf/ df}njLx¿ dfq cfPgg\, wd{u|Gy s'/fgdflyklg st} k|ToIf st} ck|ToIf k|xf/ 5 . To:t};fx;k"0f{ lj/f]wnfO{ d"lt{e~hg eGg] rng 5 .lrQ ga'em\g], af;L ;do k|lts"n ljs[ltx¿sf];fx;k"j{s lj/f]w ug]{x¿nfO{ d"lt{e~hs eG5g\ .clwsf+z k'/f]lxt, kfb/L / df}njLx¿ cdfgjLo¿kn] s§/ x'G5g\ .

cfkm\gf] lj/f]wsf] kmn:j¿k t:nLdfljb]zdf z/0ffyL{h:t} eP/ hLjg latfP/x]sLl5g\ . slxn] o'/f]kdf, slxn] ef/tdf . ef/tLogful/s x'g rfxlG5g\ . a+unfb]zL s§/kGyLx¿r]tfjgL lbG5g\— olb t:nLdfn] ef/tLogful/stf kfOg\ eg] ef/tn] csNkgLo ljklQvKg'kg]{ x'g ;S5 . ;'lgG5, t:nLdfsf] 6fpsfsf]d"No w]/} 7"nf] /sd tf]s]sf] 5 a+unfb]zLd'Nnfx¿n] . ;ndfg ?:bLkl5 cfkm \gf ]d"lt{e~hgsf/L s[ltsf nflu bl08t eP/ gfdsdfpg] t:nLdf ePsL 5g\ . ofb ug{ nfos

tYo 5 M clwsf+z a+ufnL d';ndfgx¿sfglhssf k'vf{x¿ lxGb" wdf{jnDaL lyP . wfld{sdfq xf]Og, /fhg}lts l;4fGt–s§/tf klgdflg;nfO{ k"/f dflg; x'gaf6 jl~rt ug{ ;S5 .a6«{G8 /;]nsf] l6Kk0fL ofb cfof] M lqml:rog,d';ndfg / sDo'lg:6x¿sf] dtfu|xtf :jtGqlrGtgsf nflu ;xof]uL geP/ afws x'g k'U5 .

t:nLdf sljtf klg n]lV5g\ . k];fn]d]l8sn 8fS6/ x'g\, r'gfjn] ;flxlTos ;|i6f .w]/} uxg geP klg ;fdfGo g/gf/Lx¿sf] 7"nf]hdftnfO{ k|efljt ug{ ;Sg] n]lvsf . gf/L:jtGqtfsL Ps hf]l;nL jlsn, t:nLdfn] gf/Lk|Zgdfly clt pT;fxl;t w]/} n]v]sL 5g\ . sdzfnLg, a9L oyfy{jfbL, j:t'tM clt oyfy{jfbL .xfd|f] ;+:sfl/t ;+j]bgzLntfnfO{ zf]ef 8] /sdnf bf;h:t} t:nLdf klg ;s ul5{g\, em6\sflblG5g\ . of}ghut\d} Ps o:tf] ;fj{ef}d ;Toxf] hxf“sf] rrf{ ug{ xfdL Ps};fy eoeLtx'G5f}+, cfslif{t x'G5f}+ . cfkm\gf] Ps sljtfdft:nLdf lgeL{sl;t 3f]if0ff ul5{g\— …d}n]k'?ifx¿l;t of}g;Dks{ u/]+ . cGtdf cfZro{nfU5, lsg k'?ifx¿ d]/f] cf]8/; x\jf]n, b'u{Gwo'Qml5b|lt/ cfzQm eP/ cfslif{t e}/x]sf x'G5g\ .

s]xL ef/tLo pkdxfåLksf n]lvsfx¿ 7"nf];fx; jf lgn{Hhtfl;t cfkm\gf s[ltx¿dfk/Dk/f–e~hs e}/x]sf 5g\ . s]xL 5gs g]kfnLn]lvsfx¿dfly klg obfsbf e]l6G5 . ltgLx¿;do kl/jt{gk|lt lgs} ;r]t 5g\— kl/hftb]lvk|]df zfx;Dd . xfd|f] cl:tTjleq of}gsf] s]Gb|Lo:yfg ePsfn] klg x'g ;S5, xfdL k/Dk/fsf]rfkdf rrf{ ug{ t;{G5f}+ / cfw'lgstfsf] rfkdfTof] alh{t If]qsf] rrf{ ug{df cfslif{t x'G5f}+,t/nLs[t x'G5f}+ . t:nLdf gf/L clwsf/sL cltpT;fxL k|jQmf x'g\ . clt nfdf] sfnb]lv hld/x]sf]gf/L zf]if0fsf] lj/f]w ubf{ k|yd ;f]kfgdf s§/ k|ltlqmofsf]cg'ej ug'{ Tolt c:jfefljs k|ltlqmof xf]Og . ;fj{ef}d:j:km"t{ p2Lkg dfq xf] .

lk|o † ltdLnfO{ 1fg ePs} s'/f] xf], has'g} snfsf/ ljz]iftM ;flxTo–;fws jf ;flwsfefjfleJolQm, ljrf/ ;Dk|]if0fsf nflu pTsl07tx'G5g\ ltgLx¿ Jojwfg/lxt :yfg / kof{j/0fsf]tfsdf x'G5g\ . t:nLdfnfO{ a+unfb]zdf k|j]zug{ k|ltaGw 5 . d'Nnfx¿n] pgsf] 6fpsf]dfly7"nf] k'/:sf/ /flz 3f]if0ff ul/;s]sf 5g\ . d]/f]b[li6df pgnfO{ s7f]/ b08 lbg] 3f]if0ff pgsf]n]vsLo ;kmntfsf] k|ltkmn xf] . olt ;fx;L;+j]bgzLn gf/L n]vs g]kfndf hGdg' cem}af“sL 5 . cfkm\gf] l/j]n 5ljsf sf/0f pgL cem}s§/ k/Dk/fjfbLx¿af6 kLl8t l5g\ M ;'lglZrt3/ a;fpg ;s]sL 5}gg\ .cf“vf] s] bl/rf] d] ls;L x':g sL emNsg,cf}/ lbnsL hgfxf] d]+ ls;L bb{sf 8]/f .

Pp6f /fd|f] k|f/Deg]kfnL sf+u|]; -k|hftflGqs_ n] ut ;ftf cfkm\gf] cfoJoosf]

ljj/0f ;fj{hlgs u/]/ g]kfnL /fhgLltdf Pp6f gof“ k/Dk/fsf]yfngL u/]sf] 5 . ;+;f/el/ g} /fhg}lts bnx¿ cfkm\gf ;dy{s,z'elrGts tyf /fHon] pknAw u/fpg] rGbf, bfg Pj+ sf]ifaf6;~rflnt x'G5g\ . o:tf /fhg}lts bnx¿n] hgtfsf dfem cfkm\gf]5lj :jR5 / kf/bzL{ agfpgsf nflu cfkm\gf] cfoJoosf] ljj/0fnfO{;fj{hlgs ug'{cl3 dfGotfk|fKt n]vfk/LIfsaf6 n]vfk/LIf0f;d]tu/fp“5g\ . o;/L ;fj{hlgs ul/g] cfoJoosf] ljj/0fn] ;DalGwt/fhg}lts bnsf] cfly{s ultljlwsf af/]df p;sf dtbftf pmk|lta9L ljZj;gLo x'G5g\ . ljsl;t ;dfhdf /fhg}lts bnx¿sf] cfoJooljj/0f ;fj{hlgs ul/g] s'/f slt;Dd dxŒjk"0f{ x'G5 eg] To:tf];dfhdf ;DalGwt lgjf{rg cfof]un] cfkm\gf] cfoJoosf] ljj/0f;fj{hlgs gug]{ /fhg}lts bnnfO{ lgjf{rg n8\gsf nflu cof]Uo;d]t7x/ ug{ ;S5 . lgjf{rg cfof]unfO{ k|fKt o:tf] dxŒjk"0f{ clwsf/sfsf/0f ljsl;t ;dfhdf /fhg}lts bnx¿n] cfkm\gf] cfoJoosf]ljj/0fnfO{ klxnf] k|fyldstfdf /fv]sf x'G5g\, t/ g]kfnnufotsltko cNkljsl;t ;dfhdf ;lqmo /fhg}lts bnx¿n] cfkm\gf] cfoJoosf]ljj/0f cfkm\gf dtbftfx¿sf nflu dfq ge} cfkm\gf z'e]R5'sx¿sf nflu;d]t ;fj{hlgs ug'{k5{ eGg] x]Ssf /fv]sf] kfO“b}g .

g]kfndf dfq xf]Og, ef/th:tf] ;+;f/s} 7"nf] nf]stGqdf;d]t /fhg}lts bnx¿n] cfkm\gf] cfoJoosf] ljj/0f ;fj{hlgsu/]sf ;dfrf/ sd} ;'lgG5 . o:tf] l:yltdf clxn] g]kfnL sf+u|];-k|hftflGqs_ n] ;fj{hlgs u/]sf] p;sf] cfoJoosf] ljj/0fnfO{Pp6f /fd|f] k|f/De dflgg'k5{ . vf;u/L clxn] g]kfndf s]xL vf;/fhg}lts bnx¿n] rnfPsf] rGbf cleofgsf] k[i7e"lddf xfd|f/fhg}lts bnn] cfkm\gf] cfoJoosf] ljj/0f ;fj{hlgs ug}{kg]{ l:yltl;h{gf ePsf] 5 . g]skf -dfcf]jfbL_sf] o:t} rGbf cleofgn] lx+;fTds:j¿k lnPsf] / To;sf] k|lt/f]w ub}{ rGbfbftf ju{n] ;d]t cfGbf]ngug'{kg]{ l:ylt l;h{gf ePsf] w]/} ePsf] 5}g . of] l:yltdf /fhg}ltsbnsf gfddf h'6\g] rGbf tyf cGo ef}lts ;xof]usf] lx;fa–lstfakf/bzL{ x'g}k5{, cGoyf /fhg}lts bnsf] gfddf unt tŒjn] rGbfcft+s l;h{gf u/]/ cfdhgtf ql;t x'g'kg]{ jftfj/0f sfod} /xG5 .t;y{ lgjf{rgsf dfWodaf6 ;Qfsf] uf]/]6f]df ofqf ug{ rfxg] /fhg}ltsbnx¿nfO{ p;sf] cfoJoosf] lx;fa ;fj{hlgs ug{ afWo x'g] lsl;dsf]cleofg lgjf{rg cfof]un] ;d]t ;~rfng ug'{k5{ . /fhgLlt eg]sf]hgtfsf] nf]slk|o dt k|fKt ug{sf nflu ;~rfng ul/g] cleofg dfqxf]Og . hgtfsf dfem g}lts ¿kdf lhDd]jf/ x'g], cfly{s ¿kdf kf/bzL{ x'g/ g}lts ¿kdf ;dfhk|ltsf] lhDd]jf/L jxg ug{ ;Sg] u/L g]t[Tj ug{sfnflu klg /fhg}lts bnx¿n] cfkm\gf] cfoJoonfO{ ljZj;gLo ¿kdf;fj{hlgs ug]{ kl/kf6Lsf] ljsf; ug'{k5{ .

g]kfnL sf+u|]; -k|hftflGqs_ n] cfkm\gf] cfoJoosf] ljj/0fh]h:tf] cj:yfdf ;fj{hlgs u/] klg cGo /fhg}lts bnx¿sf nfluklg /fd|f] k/Dk/f yfNg k|]l/t ug'{k5{ . casf lbgdf d'n'ssf c¿/fhg}lts bnn] klg cfkm\gf] cfoJoonfO{ ljZj;gLo ¿kdf ;fj{hlgsu/] eg] To;n] cfdrGbfbftf / ;xof]uLx¿dfem /fhg}lts bnsf];fvnfO{ yk prfOdf k'¥ofpg;d]t d2t k'¥ofpg]5 . o;sf nflu;/sf/n] klg sfg'g agfP/ lgjf{rg cfof]udfkm{t To;nfO{ nfu"u/fpg]tkm{ 7f]; sbd rfNg'kg]{ b]lvG5 .

Page 5: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7;d;fdlos %

;+ljwfg;efsf] cufdLlgjf{rgnfO{ dWogh/ ub} {;fKtflxsn] kf7sx¿sf] lh1f;f;dfwfg ug]{ Joj:yf ldnfPsf]5 . kf7sx¿sf] lh1f;fnfO{g]kfn n SofDk;sf ;xk|fWofksPj+ ;+j}wflgs sfg'gsf 1ftfk"0f{dfg zfSon] ;dfwfg ug'{x'g]5 .

;+ljwfg ;ef

lh1f;fk"0f{dfg zfSo

;+j}wflgs sfg'g ljz]if1

JolQm–cleJolQm

d]/f] ljrf/

tkfO{+sf] ljrf/df ;+ljwfg;ef s] xf] < o;n] s] u5{ < o;sf afwf–c8\rgx¿ s]–s] x'g\ < ltgnfO{x6fpg s] ug'{k5{ < ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg s;/L ;kmn x'g;S5 < ;+ljwfg;efsf nflu ;/sf/ tyfgful/ssf bfloTj s]–s] x'g\ < h:tf k|Zgdf s]lGb|t /x“b} cfkm\gf wf/0ff xfdLnfO{ n]lvk7fpg'xf];\ . k|To]sk|sflzt ;fdu|LnfO{ gub ?= @ ;o k|bfg ul/g]5 .

;fy{s ;+ljwfg–;efsf nflu

sl/a %^ jif {c l3 g };+ljwfgsf] lgdf{0f ;fj{ef}d;Qf;DkGg g]kfnL hgtfn] u7g u/]sf];+ljwfg;efåf/f ul/g'k5{ eGg]s '/ fsf ] lnlvt k | lta4tfTolta]nfsf ;/sf/ Pj+ /fi6«k|d'vn]u/] klg cg]s axfgfdf To;nfO{6 f l/of ] . @)$^ ;fnsf ]hgcfGbf]ngaf6 g]kfnL hgtf;fj{ef}d eP klg pgLx¿n] d"nsfg'g ;+ljwfg cfkm}+ lgdf{0f ug{kfPgg\ . o:tf] k[i7e"lddf !( lbgnfdf ] hgcfGbf ]ng—@ sf ];kmntfkl5 cfufdL h]7leq; + ljwfg;efsf ] r 'gfj ug ] {/fhg}lts ;xdlt ePsf]df o;nfO{h'g;'s} xfntdf klg k"/f ug'{ ;r]tg]kfnLsf] st{Jo xf] .

k|Zg M clxn] ;+ljwfg–;efkl5 g]kfndf ;+3Lo zf;gk|0ffnL x'g'k5{ eGg] cfjfhpl7/x]sf] 5 . ;+3Lo zf;g k|0ffnLeg]sf] s:tf] zf;g k|0ffnL xf] < s]g]kfnh:tf] ;fgf] d'n'sdf ;+3Lozf;g k|0ffnL plrt x'G5 <

–k|sfz zdf{, g]kfnuGhpQ/ M ;+3Lo zf;gk|0ffnL

eg ]sf ] cg ]stfdf Pstf;'lglZrt ug]{ /fhg}lts k4ltxf] . o;df /fli6«o ;/sf/ / If]qLo;/sf/sf] å}w zf;gcGtu{t d'n'srN5 . oL b'j} ;/sf/ hgtfsf];/sf/ x'g] / ;+3Lo zf;g–k|0ffnLdf cfdhgtfn] cfkm\gf]ljsf; cfkm}“ ug]{ tyf If]qLo /:yfgLo klxrfg klg ;'lglZrtug]{ Pp6f pkfo xf] . ;+3Lozf;g k|0ffnLnfO{ ;xL cy{dfa'em\g ;s] To;n] ljsf; /zflGtsf] nx/ Nofpg ;S5, olbo;nfO{ ;xL cy{df k|of]u ug{;lsPg eg] To;n] ljv08g klglgDTofpg ;S5 . ;+3Lo zf;g–k|0ffnL g]kfneGbf ;fgf d'n'sdfklg ;kmntfk"j{s k|rngdf/x]sf pbfx/0f 5g\, h:t}–:jL6\h/NofG8 / cl:6«of .

;+ljwfg;efsf] lgjf{rg ;f/] x'G5cAb'n clhh,

g]kfnuGhdf d';ndfg;d'bfosf cu'jfsf ¿kdflrlgG5g\ . k];fn] pgLjlsn x'g\ t/ cNk;+Vosd';ndfgx¿sf] ;fd'bflosljsf; Pj+ dfgjclwsf/sfIf]qdf klg pgL plQs};lqmo 5g\ . cAb'nclhh;“u ;+ljwfg;efdfd';ndfg ;d'bfosf]k|ltlglwTjsf ;DaGwdf;fKtflxssf nflu hgsg]kfnn] u/]sf] s'/fsfgL M

) gof“ g]kfndf d';ndfg;d'bfosf] xslxt ;'/lIft xf]nf <

– clxn] ;dfj]zLs/0fsf] d'2frsf]{ ¿kdf p7]sf] 5 . /fHo;QfdfcNk;+Vos, blnt, hghflt,pTkLl8t ju{sf] kx'“r 5}g eg]/cfGbf]ng e}/x]sf] 5 . of] c;Gt'li6sf]lr/kmf/sf nflu cfly{s, zf;g;QfPj+ gLlt–lgdf{0ftxdf pgLx¿sf];xeflutf cfjZostf 5 . Tof]gx'“bf;Dd nf]stGq / gof“ g]kfnsf]kl/sNkgf ;Dej x'‘b}g .

d';ndfgx¿nfO{ cNk;+Voswfld{s ;d"xsf ¿kdf kl/efliftul/g'k5{ . ljz]ifflwsf/;lxt cf/If0flbOg'k5{ . ;+ljwfgdf g} To;sf];'lglZrttf x'g;Sof] eg] gof“ g]kfndfd';ndfgnufot cGo cNk;+Vos;d'bfosf] ;du| ljsf; ;Dej 5 .

) ;+ljwfg;efsf] k"j{–tof/Ltyf cGtl/d ;+ljwfgn] To:tf] nIf0fb]vfPsf] 5 t <

– ;a} h]7df ;+ljwfg;efu/fpg k|lta4 b]lvPsf 5g\ .;+ljwfg;efn] Oltxf; g} k|efljtt'Nofpg] dxŒjk"0f{ lg0f{o ug]{5 .hgtfåf/f lgjf { lrt ;efåf/fagfOg ] ; + ljwfgaf6 ; +3Lozf;gk|0ffnL, /fhtGqsf] km};nf tyf/fHosf] k'g/;+/rgf x'g] cfdck]Iff5 t/ ;+ljwfg;efsf ] dxŒjcg'¿ksf] /fhg}lts r]tgf ufp“–ufp“;Dd k'u]sf] 5}g . bnx¿ klgTo;df nfu ]sf b ] lv +b }gg \ .

hgtfnfO{ /fd|f];“u k|lzlIft gu/Lul/g] ;+ljwfg;efaf6 rfx]h:tf]kl/0ffd glg:sg ;S5 . k"0f {nf]stflGqs Pj+ ;dfj]zL zf;g–Joj:yf :yfkgf gx'g] l:yltdf;+ljwfg;efsf] cy{ x'“b}g, t;y{To;nfO{ cy{k"0f{ agfpg cfjZosk/] ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg kl5klg ;fg'{k5{ .

) clxn] g} c/fhs tŒj tyfk|ltufdLx¿ ;nanfpg yfn]sf 5g\ .;+ljwfg;efsf] r'gfj ;fbf{ b]zn] 7"n}b'3{6gf a]xf]g'{kg]{ x'g;S5 eGg] ts{nfO{s] eGg'x'G5 <

– of] ts{ cfkm\gf] 7fp“df 7Lsxf] t/ /fhg}lts bn, nf]stflGqszlQm Pj+ hgtfsf] k|lta4tf /x\of]

eg] tL ;a} k/flht x'G5g\ . ;/sf/klg b[9 eP/ cfpg'k¥of] . d]/f]egfO s] dfq xf] eg] ufp“sf *)k | ltzt hgtfnfO { u0ftGq,nf ]stGq, ; +3Lo zf;g,;dfj]zLs/0f cflbsf ljifodf s]xLyfxf 5}g . o:tf] c:ki6tf /x“bf/x“b} r'gfjdf hf“bf /fd|f] kl/0ffdcfp“b}g ls eGg] lrGtf 5 .

b]z rnfpg] /fhg}lts bnx¿n]xf], u}/;/sf/L ;+3;+:yfx¿n] xf]Og .clxn] klg dfcf]jfbLx¿sf] ckx/0f,rGbf, cfqmd0f hf/L 5 . bnx¿ ahf/dfs]lGb|t 5g\ . bnx¿n] ;femf cleofgagfpg'k¥of] . bnx¿sf] hlt x'g'kg]{xf], Tof] tof/L 5}g . r'gfjsf nflurflxg] sfg'g t cem} aGg ;s]sf

5}gg\ . o:tf] l:yltdf k|ltufdLsf]rnv]n /f]Sb} b]znfO{ ;+ljwfg;efsf]r'gfjtkm{ 8f]¥ofpg' cfjZos 5 ./fHo / bnx¿n] k|lts"ntfnfO{ lrb}{cl3 a9\g'k5{ .

nf]stGqnfO{ ;+:yfut x'gglbg k|oTg x'g' c:jfefljs xf]Ogt/ dfu p7fpgf;fy To;nfO{ v/fatŒj eg]/ a'em\g' x'“b}g, hfohdfunfO{ ;+af]wg ub}{ cl3 a9\g'k5{ .o;sf nflu Pstf, k|:6 c8fg Pj+b[li6sf]0f cfjZos 5 .

) dw]; cfGbf]ng / To;sf]g]t[TjnfO{ s;/L x]g'{ePsf] 5 <

– dw]; cfGbf]ng clwsf/sf]n8fO“sf ¿kdf p7]sf] xf] t/ To;dfePsf] 3';k}7 / ultljlwsf sf/0fTof] lx+;|s tyf ;fDk|bflos ¿kdfe8\lsPsf] b]lvof] . clx+;fTdseGg]x¿n] xftxltof/ lnP/ lsgcfpg] < Hjfnfl;+x / uf]Otsf 5'§}s'/f xf]nfg\, dw];L hgclwsf/kmf]/dn] t Vofn ug'{k¥of] lg .3';k}7sf] z}nLnfO{ x]bf{ To;df;+ljwfg;ef x'g glbg] tŒj klgnfu]sf] d}n] dx;'; u/]sf] 5' .

) dw]; cfGbf]ngn] d';ndfg;d'bfosf ;d:of p7fPsf] 5 ls 5}g <

– b' MvnfUbf ] s'/f dw];cfGbf]ngn] klg cNk;+Vos tyfd';ndfg ;d'bfosf] ;d:ofnfO{;Daf ]wg u/ ]sf ] 5 }g .d';ndfgx¿nfO{ g]kfndf a:b}cfPsf cNk;+Vos wfld{s ;d"xsf¿kdf 5'§} klxrfg lbg' cfjZos5, ;fy} cNk;+Vos ljsf; cfof]u

klg u7g x''g'k5{ / ltgLx¿sf]k|ltlglwTj a9fpg'k5{ . oL ;a}s'/fnfO { v'n:t;“u kmf ]/dsf ]cfGbf]ngn] klg ;d]6\g ;s]sf] 5}g .cfGbf]ngsf cfwf/df ul/Psf] cGtl/d;+ljwfg ;+zf]wgn] k"/} ;d:of;dfwfg u/]sf] 5}g . hg;+Vofsf]cfwf/df l;6 a9fP/ dfq x'“b}g .df}h'bf ;+/rgfleq ;dfj]zLs/0fsf]gf/fnfO{ Jojxf/df ptfg'{k5{ .

) cfGbf]ngsf/L g]t[Tj g}nf]stGq c;kmn kfg{ / ;+ljwfg;efx'g glbg ;lqmo 5 eGg] l6Kk0fL klgx'g] u/]sf] 5, tkfO{+nfO{ s] nfU5 <

– p2]Zo g} v/fa 5 eGgldNb}g . pgLx¿n] clwsf/s} n8fO“cl3 ;f/]sf x'g\ t/ cfjZos;ts{tf gckgfp“bf w]/} uNtL eP .;'?df /fd|} lyof], t/ kl5 cfP/cfGbf]ngn] wfld{s, ;fDk|bflostgfa pTkGg u/fof ] h 'gx''g'x'“b}gYof] . ca To:tf efjgfnfO{k/f:t ug'{k5{ .

) ;+ljwfg;efdf d';ndfg;d'bfosf] k|ltlglwTj ;'lglZrt ug{s] ug'{knf{ <

– ;dfg'kflts lgjf {rgk|0ffnLdf hfg'k5{ . bnx¿n] kfPsf]dt cg'¿k hg;+Vofsf] cfwf/dfhftLo Pj+ If]qLo k|ltlglwTjsf];'lglZrttf ug'{k5{ . To;f] ePdfhg;+Vof cg'¿ksf] ;dfg'kfltsk|ltlglwTj x'g;S5 . If ]qutlgjf{rgdf d';ndfg cf/lIft If]qsfg'gL ¿kd} pNn]v x' 'g'k5{ ./fhg}lts bnx¿n] cfkm\gf] ljwfgPj+ 3f]if0ffkqdf To;sf] :ki6k|lta4tf hgfpg'k5{ .

To;f] t k|ltudgsf] vt/fnfO{;bfsf nf lu cGTo ug { ,hgcfGbf]ngdfkm{t k6s–k6sJoSt ePsf hgefjgfsf] sb/ ug{,/fhg}lts sf/0fn] x'g] u/]sf bf]xf]/f]–t]x]/f ] åGånfO{ cGTo ug{ Pj+cfwf/e"t /fhg}lts s'/fx¿ k"/fug{ klg ;+ljwfg;efsf] r'gfjtf ]lsPs} ldltdf ;DkGg ug{;Sg'k5{ . ;+ljwfg ;efsf] lgjf{rg;DkGg x'gsf nflu b]zdf k"0f{nf ]stflGqs jftfj/0f rflxg]ePsfn] k|ltufdLx¿nfO{ k"0f{ ¿kn]lgoGq0f ug] { Pj+ nf]stflGqszlStsf lqmofsnfk lgjf{w ¿kdf;~rfng x'g kfpg] Joj:yf;/sf/n] ug'{k5{, ta dfq ;fy{sclg hgkIfLo ;+ljwfg;efsf]lgjf{rg x'g;S5 . hgtfn] agfpg];+ljwfg g} hgkIfLo x'g] ePsfn]xfdLn] lxDdt ug}{k5{ / cfufdL h]7dfx 'g ] elgPsf ] ;+ ljwfg;efsf ]

lgjf{rgnfO{ ;kmn agfpg'k5{ . o;/Lhgtfsf k | ltlglwaf6 aGg];+ljwfgnfO{ s;}n] klg d of] ;+ljwfgdflGbg eGg'x'“b}g, a? ;dosf]ultzLntf;“u} ;+ljwfg ;+zf]wgsf]ljsNk eg] v'nf /flvg'k5{ .

;+ljwfg;efsf] lgjf {rg;dod} ;DkGg ug'{ Pp6f kIf xf]eg ] To;df k |efjsf/L Pj +hgkIfLo k|fjwfgx¿ ;d]l6g' csf]{r'gf }tL xf] . xfdLn] ljutsfcg'ejaf6 kf7 l;sL df}lnsk|s[ltsf] ;+ljwfg lgdf{0f ug'{k5{,h;df dlxnf, zf]lift kLl8t Pj+lgDg ju{sf] lxt, ljsf; / dfgjclwsf/nfO { cu|flwsf/ lbg],;fdflhs Gofosf] kIfw/tf, ;fwg–;|f]tsf] Gofo;Ddt ljt/0fsf] Joj:yftyf df}lns clwsf/sf] lgjf{wpkof]usf] Joj:yf ;d]l6g'k5{ .

—sljtf k/fh'nLsf7df8f}+ lzIff SofDk;, sf7df8f}+

h]7df ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgx'g ;Qm}g eGg] yfxf kfp“bf kfp“b}g]tfx¿ o; ljifodf af]Ng 8/fO/x]sf5g\ . d klxnf]kN6 g8/fOsg eG5',;+ljwfg;efsf] lgjf{rg ;f/] x'G5 . ;a}Psdt ePkl5 To;n] s'g} lauf/ ub}{g .z]/ a= b]pjf, ;efklt, g]sf k|hftflGqs

uf}/ 36gfkl5 klg h]7d};+ljwfg;efsf] lgjf{rg ug]{ jftfj/0fsf]cGTo ePsf] 5 . h'g;'s} d"Nodf klg;+ljwfg;efsf] lgjf{rg u5'{ eGg]bnsf g]tfx¿sf] k|lta4tfdfk|Zglrx\g v8f ePsf] 5 . ;+ljwfg;ef ;fg] { if8oGq x'G5 eg]u0ftGqjfbLx¿n] ;+ljwfg;ef lgjf{rgcufl8 g} u0ftGq 3f]if0ff lsg gug]{ <z+s/ kf]v/]n, g]tf, g]skf -Pdfn]_

;+ljwfg;efsf] lgjf{rg sf}/jtyf kf08jaLr ePsf] dxfef/t o'4h:t} xf] . dxfef/tsf] o'4 kf08jn]c+zsf] ¿kdf kf“r ufp“ dfUbf gkfPkl5ePsf] lyof] . clxn] ;+ljwfg ;ef¿kLdxfef/tsf] o'4 hgtfsf] clwsf/ ;w}sfnflu :yflkt ug{ e}/x]sf] 5 .

;'jf;rGb| g]Djfª, ;efd'v

Page 6: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7lzIff ^

P;Pn;L s;sf nflu<‘eljiodf s] aGg] ;f]r 5 <’— ;dfh;]jL aGg'knf{,— d t 8fS6/ aGg],— d OlGhlgo/,—3/df rflx“ a'jfn] kfOn6

aGg'k5{ eGg'Úef 5, t/ drflx+OlGhlgo/ aGg] ;f]rdf 5' .

a"9fgLns07 :s'nsf ;~hox'g\ jf eL=P;=lgs]tgsf ;'gLncyjf cfOl8on Oª\ln; af]l8{ª:s'nsL Crf kf}8]n g} lsg gx'g\,oL lszf]/–lszf]/Lx¿n] P;Pn;Lk/LIff lbg nfUbf–gnfUb} eljiosf]nIo to ul/;s]sf x'G5g\ .eljiodf OlGhlgo/, 8fS6/ clgkfOn6 aGg] ;kgf ;f“r]/ r}t @!b]lv ;'? x'g] P;Pn;L k/LIffsfnflu sDd/ s;]sf oL ljBfyL{/fi6«sf] /fhgLltk|lt k"0f{ ¿kdfa]va/h:t} eP/ tof/Ldf /x“bf3/kl/jf/sf ;b:on] ;d]t afwfk'¥ofp“b}gg\ . lbgsf] !* 306] ;do–tflnsfcg';f/ cfk\mgf] k9fOnfO{ cl3a9fpg] oL ljBfyL{ k/LIffdf pTs[i6c+s Nofpg] xf]8df 5g\ . s]o/Oª\ln; af]l8{ª :s'nsf k| ]l/tb]jsf]6fnfO{ ;/sf/n] ut jif{b]lvaf]8{ k|yd tf]Sg] Joj:yf vf/]hu/]sf] s'/f k6Ss} dg k/]sf] 5}g .…af]8{ k|yd eP/ gfd sdfpg] ;kgfa'g]sf] lyP“,Ú, ;jf]{Ts[i6 c+s NofPklg ;f]r]h:tf] k|l;l4 sdfpguf¥xf] kg{ ] atfp“b} o's]hLb]lvg} ljBfnodf ;jf]{Ts[i6 x'“b} cfPsfb]jsf]6f lg/fz x'“b} eG5g\– …klxn]c¿n] uNtL u/] t/ clxn] xfd|f]eljio;“u v]naf8 eof] .Ú

Psflt/ pkTosfsf lghLljBfnosf ljBfyL{x¿ ;jf]{Ts[i6 x'g]/ eljiodf 7"nf] dflg; aGg]df Ps–

csf{aLr xf]8afhL ul//x]sf 5g\ eg]csf{lt/ pkTosfleqs} ;/sf/LljBfnosf ljBfyL{x¿ cfkm\gf]eljiok|lt a]va/hlQs} 5g\ .

—v} s] aGg] s] < klxn] P;Pn;Lt kf; x'g kfp“m To;kl5 ;f]rf}+nf .

— 3/sf] l:ylt x]bf{ t caP;Pnl; ;Sbf–g;Sb} sfd vf]Hglab]l;g' knf{h:tf] 5 .

sf7df8f}+ afnp4f/ df=lj=,skgsL dL/f gsdL{ x'g\ jf pgsf;xkf7L ;GbLk pgLx¿;“u lghLljBfnosf ljBfyL{x¿sf] h:tf] s'g}7f]; of]hgf 5}g . lghL ljBfnosf]t'ngfdf ;/sf/L ljBfnodf k9\g]ljBfyL{ w]/} 5g\, h;sf] k|ltlglwTj

dL/f / ;lGbkn] u/]sf 5g\ .cfly{s sf/0fn] k9fOnfO{ cl3

a9fpg /ftlbg sfd ug{' clgsIffdf k9fOPsf s'/fk|lt klgplQs} Wofg k'¥ofpg' clwsf+z;/sf/L ljBfnosf ljBfyL{sf] tLtf]oyfy{ xf] . 8fS6/, OlGhlgo/ aGg'cfkm\gf] cf}sftaflx/sf] s'/fhlQs}dfG5g\ pgLx¿ .

;/sf/n] x/]s jif{ lzIffdfljz]if nufgL u/] klg To;sf] plrt;b'kof]u ePsf] kfO“b}g, h;sf]k|df0f ljutdf ;/sf/L ljBfnosfljBfyL{n] k|fKt u/]sf] P;Pn;Lsf]glthf g} xf] . lzIffnfO{ u'0f:t/LoPj+ Jofjxfl/s agfpg] gfddf

;/sf/L txaf6 ul/Psf k|of;x¿afn'jfdf kfgL vGofP;/x ePsf]kfOG5 . gxf];\ klg lsg <

lzIffnfO{ ;do;fk]If agfpg]gfddf ;/sf/n] kf7\oqmdaf6 /fhf/ /fgLsf] tl:a/ t x6fof] t/ s]o;n] k/Dk/fut lzIff k|0ffnLdf;'wf/ xf]nf < s] o;n] s0ff{nLc~rnsf] ;/sf/L ljBfnodf k9\g]ljBfyL{n] sf7df8f}+sf ;'ljwf;DkGgaf]l8{ªdf xl;n u/]h:tf] cfw'lgslzIff lng ;Snfg\ < oL / o:t}k|Zgsf] pQ/ g t ;/sf/;“u 5, gt lzIffdf cfd"n kl/j{tg u¥of}+eGg]x¿;“u g} .

Jofjxfl/s Pj+ ;do;fk]Ifu'0f:t/Lo lzIffsf gfddf nfvf}+vr{ ul/G5, t/ P;Pn;L lbg]ljBfyL{n] sDKo'6/sf] cg'xf/ klgb]v]sf x'“b}gg\ g t kf7\oqmdd};dfj]z ul/Psf] dfOqmf]:sf]ksf] g} .;/sf/n] o:tf s'/fdf vf;} Wofglbg ;s]sf] 5}g . ;/sf/L lzIfflnPs} sf/0f clwsf+z ljBfyL{ lghLljBfnosf ljBfyL{;“u k|lt:kwf{ ug{;Sg] cj:yfdf x'“b}gg\ . o;af6;/sf/sf] 7"nf] nufgL slt ;b'kof]ue}/x]sf] /x]5 hf] sf]xLn] cg'dfgnufpg ;S5g\ .

c:j:Yo k|lt:kwf{nfO{ sd ug{{]/ lzIffdf u'0f:t/Lotf a9fpg]gfddf ;/sf/n] P;Pn;L k/LIffdfaf]8{ k|yf vf/]h u/]sf] 5, t/ of]vf/ ]hL klg s ]jn lghLljBfnox¿nfO{ nlIft u/L u/]sf]kfOG5 . ?s'd–/f]Nkfdf k9\g] ljBfyL{/ ;x/sf ;'ljwf;DkGg ljBfnodfk9\g] ljBfyL{x¿sf nflu Pp6}k|Zgkq tof/ ul/G5, t/ lzIffsf]u'0f:t/ x]bf{ d'l:snn] ^ dlxgf

klg k9\g gkfpg] ?s'd–/f]Nkfh:tfljs6 lhNnfsf ljBfyL { clgsDKo'6/ / ljBfnosf] k9fOsfcltl/Qm lgoldth;f] 6\o';gdfk9\g] ;'ljwf ePsf ;x/L If]qsfljBfyL{x¿nfO{ ;dfg k|Zgkq slt;fGble{s xf]nf <

s]jn gLlt–lgod agfP/ /k};f aufP/ dfq} b'u{d ljs6a:tLsf ljBfnodf u'0f:t/Lo Pj+;do;fk]If lzIff k'¥ofpg ;ls“b}g .…ha k¥of] /flt clg a"9L tftLÚeg]em}+ ha P;Pn;Lsf] glthf cfp“5ta gLlt–lgdf{0fdf a:g]x¿ wdfwdP]g ;+zf]wg / kf7\oqmd kl/dfh{gdfnfUg] k|j[lQ clxn];Dd klg sfodx'g' b'ef{Uo g} xf] . gLlt–lgodagfP/ dfq k'Ub}g, h;sf] plrtsfof{Gjog klg cfjZos 5 . gqoltsf vr{ u/]/ ;~rfng ul/g]P;Pn;Lsf] glthf ck]Iffs[t x'g;Sb}g . P;Pn;L s;sf nflu <3f“;–bfp/f;“u} lstfa RofkLljBfno hfg] ljkGg ljBfyL{x¿sfnflu jf ;'ljwf;DkGg ljBfnodfk9\g] ljBfyL{sf nflu <

u ' 0 f :t/ Lo lzI f f lng/fhwfgL sf7df8f} + g} l5g'{k5{eGg] dfgl;stf df]km;ndf 5 .o;sf] cGTo ub{} x/]s 7fp“dfu'0f:t/Lo lzIff k'¥ofpg] ljz]ifcjwf/0f cjnDag ug' {k5{ .h:tf];'s} sfd u/]/ eP klgu'0f:t/Lo lzIff lng /fhwfgLg} l5g' {kg{ ] cGoyf 3/d} xnf]h f ] Tg ' kg { ] d f Got f a f ]s ]s fcfdgful/snfO { kl/jt {gsf ]cg'e"lt lbnfpg l9nf] ug'{ x'“b}g .

—cflzif n'O“6]nOlGhlgol/ª 5fq, sf7df8f}+ ljZjljBfno

k/LIffdf ;s/fTds ;f]r / cfTdljZjf;

P;Pn;L k/LIffsf nflu ug]{d]xgt a9L eP/ xf]nf, k|ltkmnsf]ck]Iff klg a9L g} /flvG5 . x'gklg c¿ a]nf b}lgs b'O{–tLg 306fk9\g cN5L dfGg]x¿;d]t P;Pn;Lk/LIffsf a]nf cf7–b; 306fkl9/x]sf e]l6G5g\ . To;}u/Lcleefjs tyf ljBfno k|zf;gs;/L ljBfyL{nfO{ ;s]hlt ;|f]tpknAw u/fpg ;lsG5 eGb}ana'tfn] EofP;Dd vl6/x]sfx'G5g\ . o;df pTs[i6 glthfcfcf];\ eGg] :jfy{ n's]sf] x'G5,h;nfO{ gfhfoh eGg ldNb}g . cemo;kfln b; sIffaf6 dfq k|Zgcfpg] ePkl5 gof“ ;'ljwfsf] pkof]uu/L cfÎgf] ;kgf ;fsf/ kfg{ w]/}nfO{pT;fx ldn]sf] 5 . oBlk glthfeGg] s'/f ef}lts ;'ljwf jf rfxgfdfdfq e/ kb}{g, o;sf nflu dfgl;skIf;d]t plQs} cfjZos x'G5 .ljutsf jif{x¿df xfdLn] oxLdfgl;s kIfnfO{ rflxg] hlt dxŒjglb“bf glthf cfÎgf] kIfdf kfg{g;s]sf xf}+ .

Hf:tf] ls, sIff jf 3/df /fd|f]k/kmd]{G; b]vfpg] t/ k/LIffdfrflx+ vf;} /fd|f ] c+s Nofpgg;s]sf w]/} pbfx/0f xfdLn] b]v]–;'g]sf 5f}+ . To;f] t sIffdf eGbfk/LIffdf /fd|f] k/kmd]{G; b]vfpg]k l g gePs f x f ] O gg \ , t /kl5Nnfsf ] ; +Vof cl3Nnfsf ]t'ngfdf lgs} sd 5 . ljBfyL{df/x]sf] dfgl;s kIf sdhf]/ e}lb“bfo:tf] x'g k'u]sf] xf] . cem vf;u/Lul0ft, lj1fg, sDKo'6/h:tfk | f l j l ws l j i f os f n f l uljBfyL{df dfgl;s ;antf a9LcfjZos x'G5, lsgls oL ljifo3f]Sg]eGbf 6]lSgs k|of]u ug{'kg]{vfnsf x'G5g\ . h;sf nflu zfGtlbdfu rflxG5 . zfGt lbdfuToltv ]/ pknAw x ' G5, hadf lg;df ;sf/fTds ;f]r /cfTdljZjf; x'G5 .

sIffdf /fd|f] ljBfyL{df ulgg]Ps 5fqf lk|–;]G6cksf] ul0ftk/LIffdf km]n ePkl5 v}nfa}nf g}dlRrof] . kl5 sfkL hf“Rbf yfxfnfUof], pgn] xn u/]sf klxn] b'O{k|Zg lalu|Pkl5 kl5sf k|Zgx¿ xnt nueu ;a} ul/5g\, t/ pQ/;Ddk'Ug eg] ;lsgl5g\ . k|of]u ul/Psful0ftLo ;"qx¿ 7Ls x'“bfx'“b} klgw}o{tf Pj+ cfTdljZjf; u'dfp“bf tL5fqf pQ/;Dd k'Ug g;s]sf]b]lvof] . ltg} 5fqfnfO{ ltdLn] o;f]u/]sfn] km]n ePsL xf}, ca o;f]u/]/ w}o{ tyf cfTdljZjf;sf ;fy

k|Zgx¿ xn u/] /fd|f] c+s Nofp“5f}+eg]/ dgf]j}1flgs pkrf/ u/]kl5;]G6ck k/LIffdf lgs} /fd|f] c+scfof] . of] pbfx/0faf6 klg s] s'/fk|:6 x'G5 eg], ljBfyL{df Ifdtfx'“bfx'“b} klg cfTdljZjf;sf] sdLeP ;f]r]h:tf] glthf cfp“b}g .To;}n] 6\o';g / u]; ufO8df xhf/f}+vr{ ug]{ cleefjs tyf ljBfnok|zf;gn] ljBfyL{x¿nfO{ k/LIffdfs;/L n]Vg], s;/L ;s/fTds;f]rsf] ljsf; ug]{ clg s;/LcfTdljZjf;L aGg] eGg] Kofs]hk|f]u|fd Nofpg'k5{ .

kf7\oqmddf dfq ;Lldt /fVgrfxg] xfd|f] k|j[lQsf sf/0f efiffljifox¿df ljBfyL{x¿sf] gDa/sddfq cfPsf] 5}g, sf];{aflx/sfk':ts k9\g] ;+:s[lt;d]t aGg;ls/x]sf] 5}g . elgG5, dfgjdl:tis hlt tGsfof ] plttlGsg] / hlt pkof]u u¥of]Tolt lj:t[t aGg] j:t' xf] . To;}n];kmntfsf syfx¿, ;d;fdlosn ]v–/rgf tyf 36gfx¿,dgf]/~hgfTds sfo{qmdx¿nfO{;d]t lglZrt ;do 5'6\ofpg]xf] eg] ljBfyL{x¿df ;s/fTds;f]r Pj+ cfTdljZjf;L efjgfa9fpg ;lsG5 .

o;}u/L sltko ljBfyL{dfcfkm"n] hfg]sf] s'/f;d]t gn]vLc¿sf] x]g]{ jf pQ/ bf“Hg vf]Hg]k|j[lQ kfOG5 . o;f] x'g' klgcfTdljZjf;sf] sdL / cfkm"n]

cfkm}+nfO{ ljZjf; ug{ g;Sg' xf] .h;n] ubf{ cg}lts sfd t eof]eof], slxn]sfxL+ csf{sf] unt pQ/;f/]/ wf]sf;d]t kfOG5 .

jif {el/ k9]sf] s'/f tLg306fsf] lgwf{l/t ;doleq k|:t'tug { 'kg ] { ePsfn ] k/LI f fnfO {6]lSgs;d]t elgG5, t;y{ k"j{tof/L,;s/fTds ;f]r Pj+ cfTdljZjf;sf;fydf k/LIff lbP dfq ;f]r]h:tf];kmntf xft nfUg ;S5 . lbOPsfk|Zgx¿ gxtf/L /fd|f];“u k9\g],hfg]sf k|Zgx¿ klxn] xn u/LsGÎo'h ePsf k|Zgsf ] pQ/cGTolt/ n]Vg], k|To]s k|Zgsf nfluplrt ;do ljefhg ug ] { ,n ]v]sf s'/f /fd|f ]; “u / k"0f {¿kdf k|:t't ug]{ h:tf s'/fx¿rflxg] ePsfn] g} k/LIffnfO{ 6]lSgselgPsf] x'g'k5{ .

lghL ljBfnox¿df ;]G6ckk/LIffkl5 klg ljBfyL{x¿nfO{lzIfs tyf ljBfno k|zf;gsf]lgoldt ;Dks{df /fvL P;Pn;Lk/LIffsf] tof/L ug{ nufOg] k|rngeP klg ;/sf/L ljBfnox¿ o;dfldnfdf Ps sbd k5fl8b]lvG5g\ . kmn:j¿k ;/sf/LljBfnosf] glthf lg/fzfhgs/x“b} cfPsf] 5 . o;tkm{ klgWofg lbP P;Pn;L k/LIffsf]glthf cem /fd|f ] cfpg] ck]Iffug{ ;lsG5 .-clwsf/L 8\ofkmf]l8n klAns :s'n,aQL;k'tnL, sf7df8f}+sf lzIFs x'g\ ._

ljZjdl0f clwsf/L

• sf7df8f}+l:yt ;~rfngdfcfpg nfu]sf] Ps 6]lnlehgRofgnsf nflu Go'h Pl86/, ;aPl86/, l/kf]6{/, Go'h P+s/, l;lgo/k|f]8\o';/, k|f]8\o';/, dfs]{l6ª clkm;/tyf PSh 's ] l6e ; ]qm ]6/ Lsf ]cfjZostf 5 . of]Uo JolQmn]Rofgnsf] kmf]g gDa/ $@##)$$df ;Dks{ /fVg'xf]nf .

• sf7df8f}+l:yt Ps lgDg–dfWolds ljBfnosf nflu d'Voljifo c+u|]hL lnO{ laP jf laP8pQL0f{ Ps hgf c+u|]hL lzIfssf]cfjZostf 5 . cg'ejL JolQmn]ljBfnosf] kmf]g gDa/ $##))^(df ;Dks{ /fVg'xf]nf .

• sf7df8f}+l:yt Ps d]l8sn;fdu|L Joj;foL sDkgLsf nflub'O{hgf k'?if d]lG6g]G;÷dfs]{l6ªOlGhlgo/sf] cfjZostf 5 .l8Knf ]df Og On ]S6 « f ] lgS;OlGhlgol/ª u/ ]/ d ] l 8snl8efO;sf] dfs] {l6ª tyf dd{t;DaGwL Go "gtd b 'O { jif {sf ]cg'ej xfl;n u/]sf JolQmn]cfkm\gf] ;Dk"0f{ JolQmut ljj/0f;lxt kf]i6aS; gDa/ @!*(^ dfcfj]bg lbg'xf]nf .

• sf7df8f}+l:yt Ps lrN8«]G;xf]d :s'nsf nflu cfOP pQL0f{u/]/ c+u|]hL efiffdf bIf dlxnfsf]cfjZostf 5 . ;DalGwt If]qdfGo"gtd % jif{sf] cg'ej xfl;nu/ ]sf dlxnfn ] kmf ]g gDa/$#!))#^ df ;Dks{ /fVg'xf]nf .

• sf7df8f}+l:yt Ps l/on:6]6 8]enk;{ sDkgLsf nflu c+u|]hLefiffdf bIf dlxnf k|mG6 8]:sPSh's]l6e tyf lrof–skmL agfpghfGg] clkm; lkpgsf] cfjZostf5 . OR5's JolQmn] sDkgLsf]df]afOn gDa/ (*%!))(^&^ df;Dks{ /fVg'xf]nf .

Page 7: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7lj1fg÷k|ljlw &

k|Zg M s] h}ljs sDKo'l6ªk|0ffnL ;Dej 5 < o;sf af/]dfs]xL atfOlbg'x'G5 ls <

–;'/]Gb| a:ofn, Od]naf6pQ/ M h}ljs sDKo'l6ª

k|0ffnLnfO{ pNn]v ug'{eGbf klxn]hLjgsf] cfwf/e't tŒjl8PgPsf af/]df a'e\mg' cfjZosx'G5 . l8PgP sDKo'l6ª k|0ffnLn]vaf}+{sf] lx;falstfa klglgd]ife/df ;dfwfg ug{ ;S5 .To:t} h}ljs k|0ffnLdf cfwfl/t8LPgP sDKo'6/n] klg cgluGtLhl6n ;d:ofsf] ;/n ;dfwfgug{ ;S5 . o;sf] pbfx/0f :j¿kxfn} u]d v]Ng] klxnf] hLjf0fljsoGq lgdf{0f ePsf] 5 . OGhfOd-hLljt sf]ifåf/f pTkGg ;|fj_af6 ;~rfng x'g] l6s–6\ofs–6f]gfds of] oGq sf]nlDaofo'lgel;{6Lsf ldnfg:6f]hfglesn] l8hfOg u/]sfx'g\ . cr]nsf On]S6«f]lgssDKo'6/df b]lvg] l8lh6n nlhs;ls{6\;sf] ;6\6f h}ljs sf]ifx¿n]gof“ k|ljlwdf sfd u5{g\ .

To:t} j}1flgsx¿ h}ljssDKo'6/n] clxn]sf] l;lnsg jfdfOqmf]lrK;nfO{ k/f:t ug]{s'/fdf klg z+sf JoQm u5{g\ .l;lnsg sDKo'6/df h}ljs :gfo'/ sf]ifnfO{ lrK;;“u ;Dks{u/fpg] s'/fdf clxn] cg';Gwfge}/x]sf] 5 . hLjf0fljssDKo'l6ª;“u ldNbf]h'Nbf] eP klgTo;sf] jf:tljs k|s[ltrflx+8LPgP;“u ldNg' clxn]sf] d'Voljifo xf] . o;sf] ;f6f] of]k|ljlwn] hLjlj1fgsf] ljZn]if0fub}{ sDKo'6/nfO{ klg To;}u/L;f]Rg nufp“5 . h}ljsOlGb|ohGo tŒjx¿, dl:tis,z/L/sf] k|lt/Iff k|0ffnL, dfgjLoljsf;qmd, ljleGg k|f0fL, sL/fcflbsf ;DaGwdf cWoog e}/x]sf]5 . o;sf] lj:t[t hfgsf/Lsfnflu tkfO{+n] afof] OGkmf]d]{l6S;k9\g' /fd|f] x'G5 .

ax; yfnf}+, :jtGq tyf v'nf ;km\6j]o/sf]

cf]kg ;f];{sf] dfWodaf6 dfq OG6/g]6nufot ;km\6j]o/ 8]enksfclwsf+z sfd ;DkGg x'g ;S5g\ . cf]kg ;f];{sf ;km\6j]o/n] sDKo'6/dfd]df]/L :k]; klg sd lng] ePsfn] g]kfnL k|of]ustf{n] cf]kg ;f];{af6of] kmfObf klg lng ;Sg]5g\ . cf]kg ;f];{ e/kbf]{ 5, ;d:of cfP klgljZjJofkL ¿kdf o;sf k|of]ustf{x¿;“u cfjZos k/fdz{ lng ;lsg]5 .cf]kg ;f];{ sDo'lg6Ln] Ps–csf{df ;xof]usf] efjgf /fv]sf] 5 .

cf]kg ;f];{af6 ljZjsf ;a} gful/sn] lgMz'Ns sDKo'6/ ;km\6j]o/k|of]u ug{ kfpg'k5{ eGg] cleofgsf cu'jf l/r8{ :6nd]G6 x'g\ . l/r8{n];g\ !(*$ df h]Pgo' k|f]h]S6dfkm{t cf]kg ;f];{sf] sfd ;'? u/]sf lyP .To;kl5 cf]kg ;f];{dfkm{t sfd x'g yfn] klg lkmgNofG8sf lngS;6f]/efN8;n] cf]kg ;f];{nfO{ ult lbg] sfd u/]sf lyP . pgn] ;g\ !((*df lngS; ck/]l6ª l;:6d ljsl;t u/]kl5 lgMz'Ns ¿kdf sDKo'6/rnfpg]x¿sf nflu of] /fd|f] ljsNk ag]sf] lyof] .

ljb'/ vltj8f…vl/b ug{ kg]{ ;km\6j]o/sf]

ljsNkdf lgMz'Ns :jtGq tyf v'nf;km\6j]o/sf] k|of]unfO{ a9fcf}+ .Ú

sDKo'6/ k|ljlwnfO{ cfTd;ft\ul//x]sfx¿nfO{ :jtGq tyf v'nf;km \6j ]o/ k |of ]ustf {x¿sf ];d'bfoåf/f ul/Psf] cfx\jfg xf] of] .

dbg k'/:sf/ k':tsfno,/fli6«o ;"rgf k|ljlw s]Gb| /;LcfO{;L;L l;ª\ufk'/sf] ;xof]udflk|m PG8 cf]kg ;f];{ sDo'lg6L-kmf];_ g]kfnsf] cfof]hgfdf …:jtGqtyf v'nf ;km\6j]o/Ú sf] k|of]unfO{a9fcf} + eGg] ljifodf b'O {lbg]sfo{zfnfdf ;"rgf tyf ;~rf/k | ljlw -cfO { l;6L_ lj1x¿n]cNkljsl;t /fi6«x¿df k|f]kfO6/L;km\6j]o/sf] ljsNk lk|m PG8 cf]kg;f];{ ;km\6j]o/sf] k|of]unfO{ klgTolQs} Wofg lbg'kg]{ atfP .

ljZjJofkLs/0f;“u} cfO{;L6LsDkgLx¿n] sDKo'6/ k|ljlw;“u;DalGwt ljleGg ;km\6j]o/nfO{pTkfbg u/]/ Jofkfl/s d'gfkmfcfh{g ug]{ qmd a9\bf] 5, t/ dx“uf]d"Nosf oL ;km\6j]o/ xfd|f] h:tf]cNkljsl;t elgPsf /fi6«sfpkef]Qmfsf lglDt vl/b u/]/ k|of]uug{ ;Dej b]lvPsf] 5}g . g]kfnd}klg vl/b ug ' {kg ] { elgPsfk|f]kfO6/L ;km\6j]o/sf k|of]ustf{pNn]Vo 5g\, t/ cglws[t tj/n]ahf/df pknAw x'g] ePsfn]k|f]kfO6/L ;km\6j]o/sf] k|of]u;“u}pkef]Qmfn] o;}df lge{/ x'g'kg]{ nt;d]t al;;s]sf] 5 .

cglws[t ;km\j]o/ k|of]usf]ljsNkdf :jtGq tyf v 'nf;km\6j]o/sf] k|of]u u/f}+ eGb} kmf];g]kfnsf ;+:yfks ;b:o OlGhlgo/;'jL/ k|wfgfª\u eG5g\– …vl/b ug{;Sg ] ;fdYo { eP k | f ]kfO6/L;km\6j]o/ k|of]u ug{ ;lsG5, t/olb Tof] ;fdYo{ 5}g eg] TolQs};'ljwf ePsf cf ]kg ;f ]; {sf;km\6j]o/ lsg k|of]u gug]{ < eGg]

xfd|f] ts{ xf] .ÚsDKo '6/ vl/b u/ ]k l5

pkef]Qmfn] ljqm]tfnfO{ kl5Nnf]cjlw;Dd ck8]6 ePsf ;km\6j]o/sDKo'6/df /flvlbg cfu|x u5{g\ .To:t} ljqm]tfn] klg pkef]Qmfgu 'dfpg b 'O { 306f nufP/;km\6j]o/ OG:6n u/]/ k7fp“5g\ .ljqm]tfn] sDKo'6/ dfq pknAwu/fpg'kg]{df ;km\6j]o/;d]t xfn]/laqmL ug]{ 6«]G8 g} al;;s]sf] 5 .…cglws[t ¿kdf ;km\6j]o/ kfpg]ePsfn], ;km\6j]o/ OG:6n ug{s'g } ;d:of x ' “b }g,Ú sDKo'6/ljqm]tf k|bLk cu|jfn eG5g\–…;km\6j]o/ vl/b ug'{kg]{ ePdfsDKo'6/eGbf ;km\6j]o/ dx“uf] x'g]ePsfn] sDKo'6/ vl/b ug{ k};fhf]xf] u/]/ cfPsfx¿n] sDKo'6/ g}vl/b ub}{gg\ .Ú

JolQmljz]if dfq xf ]Og,gLltlgdf{0f k|lqmofdf sfd ug]{;/sf/L sfof{nob]lv d'n'ss} 7"nfelgPsf skf]{/]6 xfp;x¿df ;d]to; k | s f /s f cg f l ws [ t;km\6j]o/ k|of]u ul/G5 . dbgk '/:sf/ k':tsfnosf ;Dks{;+of]hg clws[t s]bf/ zdf{ eG5g\—…s'g} lbg o; k|sf/sf rf]/Lsf;km\6j]o/ k|of]u ug{ gkfOg] cj:yfcfof] eg] tTsfnLg cj:yfdfljsNk s] x'g;S5 eGg];Dd klg;f]lrPsf] 5}g .Ú

sDKo'6/ rnfPsf t/ cf]kg;f ]; {sf lji fodf hfgsf/LgePsfx¿nfO{ sfo{zfnfn] cf]kg;f];{sf pkof]lutfsf ljifodfk|:6\ofPsf] 5 . k|wfgfª\usf cg'';f/sfo{zfnfdf lngS; OG6n, a]l;ssdfG8, a]l;s j]a k|f]ufldª, sG6]G6

Dofg]hd]G6 l;:6d, k|f ]kfO6/L;km \6j ]o/af6 cf ]kg;f ]; {df:yfgfGt/ k|lqmofnufotsf ljifodfhfgsf/L lbOPsf] lyof] .

k | f ]kfO6/L ;km \6j ]o/sf ]t'ngfdf cf]kg ;f];{sf sltko;km\6j]o/ sDKo'6/ k|f]ufldªsfnflu cToGt cfjZos dflgG5g\ .Toltdfq xf]Og, efO/;sf b[li6sf]0fn]klg cf]kg ;f];{sf ;km\6j]o/k|f]kfO6/L ;km\6j]o/sf] t'ngfdf

;'/lIft 5g\ . cf]kg ;f];{sf] ck/]l6ªl;:6d k|f]kfO6/Lsf] eGbf s'g}b[li6sf]0fn] sd cf“Sg ;ls“b}g .k|wfgfª\u eG5g\– …ck/]l6ª k|0ffnLdfdfOqmf];km\6sf] ljG8f]hs} s'/fug'{x'G5 eg] klg o;df y'k|} ;d:of5g \ . cf ]kg ;f ]; {df s ]x L;docl3;Dd ;d:of eP klgclxn] k|of]usf b[li6sf]0fn] w]/}pko'Qm e};s]sf] 5 . olt dfq xf],

dfs]{l6ª b[li6sf]0fn] dfOqmf];km\6n]cTolws ;kmntf kfPsf] xf ],p;n ] l j Zjs f c l ws f + zJolQmnfO{ dfOqmf];km\6d} lge{/x'g] agfOlbPsf] 5 .Ú

dfOqmf];km\6 ljG8f]hn] x/]sb'O{–tLg jif{sf] cGt/fndf ck8]6]8ck/]l6ª l;:6d ;fj{hlgs ub}{cfPsf] 5 . ljG8f]hsf] (* e;{gsf]ck/]l6ª k|0ffnLn] dfOqmf];km\6s}ck8]6]8 ;km\6j]o/nfO{ ;kf]6{ ub}{g,t/ cf]kg ;f];{cGtu{t lngS;sf];Gbe{df ;kf]6{ ug{ s'g} PssDkgLsf] dfq x'g'k5{ eGg] 5}g .lngS;sf w]/} l8l:6«Ao';g eP klglngS; a]; l;:6d Pp6} ePsfn]kl5Nnf] k|ljlwnfO{ k'/fgf] k|0ffnLn]klg ;kf]6{ u5{ .

cf]kg ;f];{s} If]qdf s]xLsDkgLn] ;km\6j]o/ tyf k':tslaqmLaf6 ;d]t k};f lng] u/]sf5g \ . k |w fg fª \usf cg ';f// ]8x\of6, gf ]ansf] ;'h] tyf6a f ] { h :t f c f ] k g; f ] ; { s fsDkgLx¿n] s]xL k};f lnP klgTof] ;km\6j]o/ 8]enkdf ;kf]6{sfnflu dfq} lng] ul/Psf] xf] .

sfo{zfnfdf ;LcfO{;L;L,l;ª\ufk'/sf k|aGw lgb]{zs 6f]?ofdfprL, ;LcfO{;L;L l;ª\ufk'/sf;Nnfxsf/ a]+s6/d0f gf/fo0fg, 6af]{lngS; ef/tsf cWoIf gf]l/ofsLkm's'of;', Kofg nf]snfOh];gsfk|f]km];/ Kof6 xn, /fli6«o ;"rgfk|ljlw s]Gb|sf cWoIf ;'j0f{ zfSo,sDKo'6/ P;f]l;P;g ckm g]kfnsfcWoIf ljKnjdfg l;+xn] :jtGqtyf v'nf ;km\6j]o/ ljifodf;xefuLx¿nfO{ ljleGg hfgsf/Lu/fPsf lyP .

SofG;/sf] pTklQ klg km]l/of]z/L/sf] hLjsf]ifsf] km]bdf b]lvg] v/faL g} SofG;/ /f]usf] k|d'v

sf/0f ePsf] s'/f cfGb|f;DaGwL SofG;/sf] cWoog ul//x]sf Sofgf8fsfPs j}1flgsn] atfPsf 5g\ . 6\o'd/ g} SofG;/ /f]usf] k|d'v sf/0f /x]sf]eGg] k|rlnt dfGotfljk/Lt o:tf] hfgsf/L ;fj{hlgs ePsf] xf] . tLj}1flgsn] ;a} 6o'd/ cfGb|fsf] SofG;/sf sf/0f aGg g;Sg] / dflg;sf]hLjsf]ifsf] km]bdf /x]sf] s]xL v/fa tŒj g} To;sf] sf/0f aGg] ljifodfcsf6\o k|df0f /x]sf] bfaL u/]sf 5g\ . SofG;/ x'g] v/fa sf]ifx¿sf]kl/rfg u/L ;dodf g} To;nfO{ gi6 ug{ ;s] SofG;/ nfUgaf6aRg ;lsg] pgLx¿sf] syg 5 .

afUn'ª dxf]T;jdf ;"rgf k|ljlw;fKtflxs ;dfrf/

afUn'ª— afUn'ª dxf]T;jdf ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw -cfO{;L6L_;Da4 Joj;foL tyf sDkgLx¿sf] ;xeflutf pNn]Vo /x\of] . g]kfnpBf]u jfl0fHo dxf;+3 afUn'ª zfvfn] ut z'qmaf/b]lv ;ft lbg;Ddcfof]hgf u/]sf] dxf]T;jdf !% j6f cfO{;L6L sDkgL tyf Joj;foLx¿sf];xeflutf /x]sf] sDKo'6/ P;f]l;P;g ckm g]kfn -Sofg_ wf}nflul/sfcWoIf ch'{g l3ld/]n] atfP . k|bz{gLdf On]S6«f]lgS; pks/0fb]lv kl5Nnf]cjlwsf pkof]uL ;km\6j]o/;Dd /flvPsf lyP .

dxf]T;js} cj;/ kf/]/ Sofg wf}nflul/n] …lehg O–wf}nflul/Úljifodf Pslbg] sfo{zfnf klg cfof]lht u¥of] . pQm sfo{zfnfdfSofg cWoIf ljKnjdfg l;+xn] gof“ g]kfn O{ g]kfnsf] cjwf/0ffcGtu{t;'zf;gsf nflu ljB'tLo dfWodsf] pkof]udf hfg'kg]{ atfP . l;+xsfcg';f/ k|ljlw ljsf;sf] of] o'udf ;]jf tyf b}lgs cfwf/e"tcfjZostfnfO{ ;lhnf] dfWodaf6 ;DkGg ug{ klg ljB'tLo ;'zf;gdfhfg' cfjZos e};s]sf] 5 . sfo{zfnfdf jftfj/0f, lj1fg tyf k|ljlwdGqfnosf pk;lrj k'?iff]Qd l3ld/]n] ljB'tLo sf/f]af/ cWofb]zsf]cfjZostf Pj+ To;sf] sfof{Gjogsf] kIfdf ;xefuLx¿nfO{ hfgsf/LlbPsf lyP . To;}u/L Sofg dxf;lrj /fhg/fh kGtn] k|ljlwdf ;a}sf]kx'“rsf nflu of]hgf sfo{kq k|:t't u/]sf lyP . afUn'ªsf] l5d]sLlhNnf DofUbLsf] gfuLl:yt ;kmn g]6jls{ª kl/of]hgf ljifodf s]lGb|tdxfjL/ k'gsf] sfo{kqnfO{ Sofgsf sfo{sf/L ;b:o lszf]/ kGtn]k|:t't u/] . sfo{zfnfsf] k|d'v cfsif{0f k|To]s afnaflnsfsf nfluPp6f Nofk6k -cf]PnkL;L_ sf ljsf;stf{ z+s/ kf]v|]n lyP . kf]v/]nn]u|fdL0f If]qdf lzIffsf] :t/nfO{ psf:g Ps ;o 8n/ a/fa/ d"Nosf] of]Nofk6ksf] e"ldsf s:tf] x'G5 eGg] ljifodf ;xefuLx¿nfO{ hfgsf/Lu/fPsf lyP . To;}u/L ufp“nfO{ ;"rgfsf] kx'“rdf n}hfg u|fdL0f ;"rgfs]Gb| -6]ln;]G6/_ sf] pkof]lutf tyf To;sf] :yfloTjsf nflu ;d'bfosf]e"ldsf ljifodf Sofgsf ;lrj ljgf]b 9sfnn] sfo{kq k|:t't u/]sflyP . g]kfnL efiffsf] ck/]l6ª k|0ffnL tyf kl5Nnf] ljsl;t ck/]l6ªk|0ffnL dfoqmf];km\6 ljG8f]h le:6fsf] ljifodf ;"rgf k|ljlw d~r g]kfnsfcWoIf cfn]g j}nf]rg t'nfw/n] sfo{kq k|:t't u/]sf lyP .

Page 8: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7

hGdlbgsf] z'esfdgf

k'm;{b *hLjhGt'

tn lbOPsf] lrqdf ̂ j6f km/s 5'6\ofpm

km/s– kfOG6, h'Qf, k"mn, s]z, :s6{, cf}nf .

tn lbOPsf] lrqdf slt ;dfgx¿ n's]sf 5g\ <

b lIf 0f c lk|m sf km j]

g ;] c ls lu{ h :tf :6

Gb| x c :s 6 Nof G8 O

6 Nof g] s] G6 lk lh lG8

a+ G8 uf Gof t xf a h

O cf Sof gf 8f p d'{ h

ª\ G6 lh Daf j] 6L 8f kf

Nof :tf h ; nf g ¿ ;

G8 6f g cf o / Nof G8dfly lbOPsf cIf/x¿df gjf}+ ljZjsk lqms]6df ;xefuL cf7d'n'ssf gfd n's]sf 5g\ . s] ltdL tL gfdx¿ vf]Hg ;S5f} <

n's]sf gfdx¿ M blIF0f clk|msf, Oª\NofG8, :s6NofG8, cfo/NofG8, xNofG8, j]:6OlG8h, ad'{8f, Sofgf8f .

;fKtflxs zAb hfn

hfgsf/Ln's]sf ;dfgx¿ M sk, lunf;, s?jf, ;'/fO{, du .

tl:a/ / ljj/0f b'O{ ;ftfcufl8 cfOk'Ug'kg]{5.

lgb]z kf08]@)%% r}t !&

;'ldt >]i7@)^! r}t @!

k|tLs >]i7@)%& r}t @@

e"ldsf /]UdL@)^! r}t @)

aGbgf ;fx@)^@ r}t !^

Ozfg >]i7@)%& r}t !(

s' k

s' k

s' k

s' k

s' k

gggg g gfd M==================================================hGd ldlt M==================================================:s'n M========================================7]ufgf M ========================================

tl:a/

clgjfo{

hGdlbgsf] z'esfdgf

dl~hnf e'iffn@)%& r}t !(

z'e]R5f kf08]@)%^ r}t @)

>[li6 l;+x@)%% r}t !*

xfOnfclk|msfdf kfOg] xfOnf

gfds Eofu 'tfsf ] z/L/b'Anf]–kftnf] t/ km'lt{nf] x'G5 .o;sf] hLjgsf] clwsf+z ;do¿vdf laT5 eg] k|hggsf a]nfo;n] kfgLsf] ;xf/f lnG5 . oxLEofu'tfdf /+u km]g]{ Ifdtf x'G5 . h:tf] /+usf] kftdf a:of]o;sf] z/L/ p:t} /+udf kl/jt{g x'G5 . of] /+u kl/jt{gnfO{sf]df]6f]kmf]/ elgG5 . sf]df]6f]kmf]/ tLg k|sf/sf] x'G5 .ldnf]gf]kmf]/n] xl/of] agfOlbG5 . To;} u/L nfOkf]kmf]/n] o;nfO{kx]“nf] agfOlbG5 . of] Eofu'tfsf] k|hgg klg rfvnfUbf] 5 .lk8jfOkm /f]8 gfds Eofu'tfdf efn]n] kf]yLnfO{ cfkm\gf]jzdf /fV5g\ . ha kf]yLn] km'n kf5]{ ta efn]n] kf]yLnfO{lnP/ 3'dlkm/ u5{ . lglZrt ;dokl5 cG8faf6 6]8kf]nag]kl5 efn]n] To;nfO{ kf]v/Ldf nu]/ 5f]l8lbG5 .

sf“rh:tf] Eofu'tf;+;f/sf ljleGg Eofu'tfdWo]

;jf{lws /f]df~rsf/L Pj+ cb\e'tlsl;dsf] Eofu'tfdf sf“r Eofu'tfnfO{klg lnOG5 . of] k|hfltsf] Eofu'tfsf]5fnf sf“rh:t} kf/bzL{ x'G5 . clwsf+z

;do ¿vdf g} latfpg] of] Eofu'tfsf] z/L/sf leqL c+u k|:6b]Vg ;lsG5 . aflx/af6} o;sf] /Qm;~rf/ tyf d'6'sf] w8\sgh:tflqmofsnfk;d]t :ki6 cjnf]sg ug{ ;lsG5 . u'“8aflx/ sd}b]lvg] of] Eofu'tf ¿vsf] kft Pj+ 5]:sf a6'n]/ ;'Gb/ u'“8agfp“5g\ . o;n] ToxL u'“8df km'n kf/L lzz' x'sf{p“5 .

rd]/f] /flt p8\g'sf] /x:o

a9\bf] tfkdfgdf hLjhGt'a9\bf] tfkqmdsf

sf/0f sltko hgfj/tyf jg:klt gi6 x'“b}uPsf] / sltkocl:tTjsf] ;+s6dfk/ ]sf ] s '/f xfn }ul/Psf ] Pscg';Gwfgn] b]vfPsf]5 . o;/L jg:klt/ hgfj/df klxn];f]r]eGbf tLj|ultdf

;+s6 b]lvPsf] hLj j}1flgs Pj+ jftfj/0fljb\x¿n]atfPsf 5g\ . a9\bf] tfkqmdsf sf/0f 36Ldf &)y/Lsf Eofu'tf, ! ;ob]lv @ ;o y/Lsf k]Gu'Ogtyf w|'jLo efn' uDeL/ ;+s6df k/]sf] atfOG5 .

rGb|dfdf dfgj a:tL

jgla/fnf] / ;f;{lrlgof“ j}1flgsx¿n] ;f;{ /f]usf]

hLjf0f' jgla/fnf]af6 ;/]sf] bfaL u/]sf5g\ . @))# df ljZjdf * ;o hgfsf]Hofg lnPsf] ;f;{ /f]usf] sf/0fclxn];Dd c1ft g} /x]sf] lrlgof“j}1flgsx¿n] bfaL u/]sf x'g\ . rLg /xªsªdf j}1flgsx¿n] ;+o'Qm ¿kdfu/]sf] cg';Gwfgsf qmddf ;f;{ /f]usf]k|d'v sf/0f jgla/f]nf] g} ePsf] s'/fkQf nfu]sf] xf] . blIf0f rLgdf jgla/fnf]sf] df;' vfg' ;fdfGo dflgG5 .To;/L df;' vf“bf ;f;{ /f]usf] hLjf0f'dflg;df ;g]{ x'“bf jgla/f]nf]sf] df;'gvfg cg ';Gwfgdf ; +nUgj}1flgsx¿n] cg'/f]w u/]sf 5g\ .

cd]l/sL cWoogcg';Gwfg s]Gb| -gf;f_ sfj}1flgsx¿ ;g\ @)@) ;DddfrGb|dfdf dfgj a:tL a;fNgljut ̂ jif{b]lv sfd ul//x]sf5g\, h;cg'¿k rGb|dfsf];txdf au}+rf, ko{6g, pBf]u,cGtl/If ahf/;d]t agfOg]5 .

rGb|dfsf] pQ/L qm]6/efudf ljzfn lxp“ kfOPsfn]lxp“nfO{ kufn]/ ljzfn ;/f]j/Pj+ gbL agfpg] of]hgfagfOPsf] 5 . pQm qm]6/sf]lxp“ ! nfv #) xhf/3gkm'6;Dd x'g ;Sg] cg'dfgj}1flgsx¿sf] 5 .

w]/}h;f] j}1flgsn] pNsf,w"ds]t'sf] jiff{ / Hjfnfd'vLlj:kmf]6sf sf/0f rGb|dfsf];txdf ;of}+ lkm6 afSnf] w"nf]sf]tx ePsf] wf/0ff /fVb} cfPsf5g\ . of] w"nf] k[YjLaf6 hfg]cGtl/IfofqLsf lglDt cfkt\sf]sf/0f aGg ;Sg] atfOPsf] 5 .

rGb|dfsf] ;txdf

j}1flgsx¿n] w/ftnLo 3gTjPj+ s7f]/tf;DaGwL gfk lnO;s]sf5g\ . o;af6 rGb|w/ftndfeljiodf ptfl/g] 7"N7"nf ofg tyfhl6n k/LIf0fsf nflu s]xL 7fp“dfef/ yfDg ;Sg] u/L sl:;Psf] 5eGg] ;+s]t kfOPsf] 5 .

Toxf “sf ] w/ftnLou '?Tjfsif { 0 fsf ] sdLn ]hldgdf lx “8 \bf kfOnf;DxfNg sl7g 5 . s[lqdZjf;lqmof Pj+ ef]hgsf] /fd|f]k|aGw geP;Dd hLjglgjf{xug { c;Dej ePsfn ]cGtl/IfofqLn] k[YjLs} z"Goefudf cEof; ug'{kg]{5 .

/flt p8\g] kG5Lrd]/f]n] k[YjLdf /x]sf]DofUg ] l6s cfwf/dfcfkm\gf] af6f] to ug]{/x:o cd ] l/sfsf ]lk|G;6g ljZjljBfnosfrd]/f ljz]if1x¿n] kQfnufPsf 5g\ . rd]/f]n]nfdf] b"/Lsf] p8fg ebf{To; ls l;dsf ]DofUg]l6s sDkf;sf] ;xof]uln G5 . rd ] / fn ] @)lsnf]ld6/ b"/L to u/]sf]cj:y fd f Pp6 f ; fg f ]hxfhdfkm{t lk5f ubf{ pQm/x:o v'n]sf] xf] .

ljk/Lt lbzfdf rd]/fsf]p8fg u/fp“bf;d]t pgLx¿

DofUg]l6s sDkf;s} cfwf/dfc f k m \ g f ] a f; :y fgd fk'Ug ;kmn ePsf] atfOPsf]5 . rd]/f ];Da Gw L Pscg ';Gwfgn ] pgLx¿sf ]lha|f] z/L/eGbf emG8} ;f9]Ps u'0ff nfdf] x'g] s'/fklg k|dfl0ft u/]sf] 5 .

;j{1 clwsf/L@)%# r}t !^

Page 9: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007 (

d'x"t{df cfkm\g} uLtrnlrqsf] z'ed'x"t{ eGg]lalQs}

rnlrqdf ;xefuL snfsf/ d'x"t{–;6sf nflu tof/L cj:yfdf a:g'kg]{k|rng 5 . d'Vo e"ldsfdf cg'alGwtsnfsf/nfO{ sfo{qmddf b]Vg]laQs}d'Vo ;xfos lgb]{zgn] kl/:yltatfP/ ;+jfb lbG5g\ eg] snfsf/klg To;nfO{ 3f]Sg yfN5g\ . d'x"t{d};+jfb lal;{of] eg] To;sf] k|efj /fd|f]x'“b}g eGg] ljZjf; ul/G5 . To;}n]rlr{t snfsf/n] ;d]t d'x"t{–;6{sf nfludl/d]6]/ ;+jfb 3f]Sg] rng 5 .

rnlrq lzsf/sf] z'ed'x"t{sfo{qmddf eg] snfsf/n] ;+jfb3f]Sg'kg]{ k/Dk/faf6 d'lQm kfP . /ldt9'+ufgf, em/gf yfkf tyf ljqmfGta:g]tsf] d'Vo e"ldsf /xg] pQmrnlrqsf] z'ed'x"t{ sfo{qmddf k'Ubf w]/}n] d'x"t{ ;6s} tof/Ldf cfPsf]cg'dfg u/]sf lyP . k|foM rnlrqdf 5f]6f klx/gdf k|:t't x'g] em/gf yfkf;f8L / rf]nLdf k|:t't x'“bf k5fl8 pleg] bz{sx¿ vf;v'; ub}{ lyP— …o;df tem/gfn] ;f8L dfq} nfp“l5g\ ls Sof xf] <Ú lgwf{l/t ;doeGbf s]xLkl5sfo{qmd ;'? eof] . c¿ sfo{qmddf h:t} Sofd]/f, lgb]{zg, ;fpG8,gl/jn k'm6fpg'kg]{ h:tf sfd ljleGg JolQmnfO{ lhDdf nufOof] t/ d'x"t{–;6sf nflu eg] s'g} snfsf/ tof/ ePgg\ . lgb]{zssf] PS;g;“u} kbf{dfleHo'cn b]lvof] . /x:okl5dfq} yfxf eof] d'x"t{ cl3 g} Pp6f l;+u}uLtsf] 5fofª\sg e};s]sf] /x]5 . d'x"t{ snfsf/ elgPsf /ldt / em/gf tcfkm\g} g[To x]/]/ dVv k/] . g[Todf t pgLx¿ kf]Vt 5g\ g} sfo{qmddfb]vfOPsf] uLtdf :j/;d]t ltg} snfsf/sf] 5 .

r}t !^, @)^#

;'zLnsf] lax], lakgfsf] gfr

;fKtflxs ;dfrf/sf7df8f}+— rnlrq lgb]{zs

lzj / ] UdLn ] b 'O {÷rf/ k ]ur9fO;s]sf lyP . pgL b'nfxf /b'nxLsf nflu agfOPsf] d~rdfly plSnP/ eGg yfn]– …Kof/f;fyLx¿, cfh xfd|f clt ldng;f/rnlrq gfos ;'zLnsf] ljjfxePsf] 5===Ú pgL c¿ klg s]xLeGg vf]Hb} lyP, t/ gfRg] d'8agfPsfx¿n] pgsf] efif0fsf] jf:tf

u/]gg\ . uLt 3lGsof]–…emnslbvnfhf, Psaf/ cfhf, cfhf,cfhf== Ú . a ' l6s ;~rflnsflakgfnfO{ 7f“l6g t ca s;}n]l;sfpg' kb} {g . …Aofs cf]kgAnfphÚdf l;+b"/] /+usf] ODa|f]O8/L;f8L nufP/ cfPsL lakgf gftfn]bfO kg]{ gfos ;'zLnsf] ljjfxdfgfRg] d'8 agfP/} cfPsL lyOg\Sof/, cl3b]lv gflr/x]sL gflosflakgf yfkf gfRb} d~rdf plSnOg\

nf]Ug]dflg;x¿ 3/aflx/ >LdtLn] yfxf kfpg gx'g] w]/} sfdu5{g\, d klg u5'{ t/ of] ls/0f -s];L_ n] d]/} cufl8 tL ;a} s'/fd]/L >LdtLnfO{ ;'gfOlbG5– rnlrq lgdf{tf tyf snfsf/ czf]szdf{ u'gf;f] ub}{ lyP t/ of] u'gf;f]leq cfTdLotf klg lyof] .xf:osnfsf/ ls/0f s];L tyf lgdf{tf zdf{aLrsf] ldqtf w]/} sdnfO{yfxf 5 . zdf{ / s];Ln] xfn} Ps ;df/f]xdf cfkm\gf] ldqtfdf s'g}af/–aGwg gePsf] v'nf;f ub}{ eg]– xfdL cfk;df s] s:tf s'/f /;Daf]wg u5f}{+ tkfO{+x¿ To;sf] sNkgf klg ug{ ;Sg'x'Gg . x'g klgxf]– Ps k6s ls/0f s];L hL/] v';f{gLsf] o'lg6;“u sfo{qmdsf nflust} hf“b} lyP . hËnsf] af6f]df s];L crfgs lrRofP– pm czf]szdf{ . ;a} 5Ss k/], aLr h+undf czf]s zdf{ < t/ ha pgLx¿n]s'/f a'em] ta ;a} k]6 ldrLldrL xf“:g yfn] . To:t} csf]{ 36gfdflgdf{tf zdf{ cfkm\gf] ;fyLsf] ljjfxdf bfª hf“b} lyP . hËns}aLrdf pgL cfkm"n] rnfO/x]sf] uf8Lsf] :6]l/ª 5f8]/ plk|mP– pmls/0f s];L . uf8Ldf ePsfx¿ crlDdt eP t/ ha pgLx¿n] klgs'/f a'em] k]6 ldrLldrL xf“:g yfn] . b'j} k|;Ëdf s];L / zdf{ s] b]v]/lrRofp“b} plk|mPsf lyP, yfxf 5 <– af“b/ . xf], af“b/nfO{ b]v]/ pgLx¿n]Ps–csf{sf] gfd sf8]sf lyP † o:tf] 5 zdf{ / s];Lsf] ldqtf– s]xLcldnf], s]xL u'lnof] .

d]/f] Pp6f ;fyL 5

/ nj]bf ;'?jfndf 7f“l6Psf gfos;'zLn 5]qL tyf pgsL b'nxL;ljtfnfO{ tfg]/ tn emfl/g\ /grfpg yflng\ . gfRg l;kfn';'zLnsL hf]8Ln] klg lgs} /fd|f]gfr]/ b]vfOg\ . ;'zLnsf] ljjfx–pT;jdf gfos lbnLk /fodfemLt cem b+u b]lvGy] . …Tof] a]nfdf

cfkm\gf] lax] o;/L ePg, ldNg];fyLsf] lax]df ;l/s eP/ To;sf]lt;{gf d]6\b}5' .Ú –;'l6ªaf6 d]sckd}cfPsf lbnLk eGb} lyP . Toxf“sf]jftfj/0fdf gflosf Crf l3ld/]n]klg cfkm"nfO{ yfDg ;lsgg\ . kx]+nf]l8hfOg/ ;f8Ldf pgL cfuf] an]em}+an ]sL lyOg \ . l3ld/ ] klglakgf;“u gfRg yflng\ .

Pskl5 csf]{ lxGbL uLtdfgf lr/x ]sf rnlrqsnfsf/x¿nfO{ b]v]/ ;fOa/;+;f/sf lbk+s/ s;h" eGb} lyP–…g]kfnL lx/f]sf] lax]df t p;s}rnlrqsf uLt ahfP kf] x'GYof] .Úpgsf] u'gf;f] 7Ls} lyof], t/ klggfRg] qmd /f]lsPsf] lyPg . gfos>Ls[i0f >]i7, lzj >]i7, åGålgb]{zsåo /fh]Gb| v8\uL / of]u]Gb|>]i7, ;+uLtsf/ dx]z v8\sf,gflosf /]lhgf pk|]tL, g[To lgb]{zs/fh' zfx, vngfos ljho b]phf;a} gfRg yfn] . 5]pdf a;]sflgb ] {zs t'n;L l3ld/ ] eg]pgLx¿nfO{ x]b}{ d';'d';' xf“l;/x]sflyP . gfos 5]qLn] gof“ afg]Zj/dflbPsf] lax]sf] ef]hdf rnlrqhut\sf k|foM ;a}nfO{ lgDtf] ul/Pklg sltko sfdsf] Jo:ttfn]cfpg EofPgg\, h;df /fh]z,lglvn, /]vf, piff cflb k|d'v lyP . gflosf Pj+ g[Tof+ugf ;f/+uf >]i7 cfkm\gf cd]l/sg >Ldfg\;“u

syf ;'g]kl5 lbnLk /f]Pclegosf] l;nl;nfdf kbf {df

cleg]tf Pj+ cleg]qL /f]Psf] b[io t ;fdfGodflgG5 . cfd bz{snfO { ?jfpg ]l;nl;nfdf sltko snfsf/ /f]Psf klg5g . slt 8f“s} 5f8]/ /f]Psf 5g t sltn]lxSs–lxSs dfq u/]sf 5g\, t/ rnlrqsf]syf ;'g]s} e/df cleg]tf–cleg]qL/f ]Psf ] eg ] ; ' lgPsf ] 5 }g . xfn }sf7df8f + }df ;lxb gfds rnlrqsf]l;l6ªdf syf ;'g]kl5 cleg]tf lbnLk/fodfemLn] t/Ss} cf“;' emf/] .

y'k|} Jofj;flos rnlrqdf clegou/]/ /fd|} k|z+;f a6'n]sf lbnLkn] ;lxbnfO{;fy{s rnlrq dfg]sf 5g\ . d'Voe"ldsfsf nflu lgb]{zs ljho a:g]tn]cfu|x u/]kl5 l;l6ªdf a;]sf lbnLk syf ;'Gg]lalQs} gtd:tsePsf lyP . clxn] lbnLk lgb]{zs a:g]tsf] v'n]/ k|z+;f dfq} ub}{gg\rnlrq ;lxb /fd|f] aGg] bfaL;d]t ug{ yfn]sf 5g\ . To;f] t cfkm"n]sfd ug{ nfu]sf] rnlrq eo+s/ aGb}5 eg]/ avfg ug' { g]kfnLsnfsf/sf] cfkm\g} ljif]ztf dflgG5 . lbnLk /f]Psf] b]v]kl5lgb] {zs ljho a:g]t eg] lgs} v';L lyP . syf ;'Gg] lalQs}d'Vo cleg]tf /f]Psf] b]v]sf a:g]t cfd bz{sn] cfkm\gf] rnlrqdg k/fpg] s'/fdf 9'Ssh:t} 5g\ .

pl8g\ uLtf klg

clnslt gfd / rrf {kfpg]lalQs} df]8n hlt stf/Po/j]hdf Po/xf]:6]h aGg k'U5g\,clg rrf{sf] lzv/ r9\bfr9\b}rnlrqsf gflosfx¿ sfdbf/x 'g hfkfg / cd] l/sftkm {xflgG5g\ . of] >[+vnfdf gflosfuLtf zfxLsf] klg gfd ylkPsf]5 . Do'lhs lel8of], 6]lnrnlrqx'“b} rnlrqdf gflosf aGg k'u]sLzfxL b'O{ ;ftfcl3 dfq hfkfgp8]sL l5g\ . s'g} xNnf jfva/lagf zfxL hfkfg p8]sf]dfrnlrqsdL{x¿ g} 5Ss k/]sf5g\ . b 'O { jif {cl3 rnlrq…aGwsLÚdf clego u/]kl5 pgn]nuftf/ cj;/ kfO/x]sL lyOg\ .k|fKt hfgsf/Lcg';f/ zfxLsf bfh'ljut s]xL jif{b]lv hfkfgdfJoj;fo u/]/ a;]sf 5g\ . bfh'n]af]nfPkl5 pgL kf“r jif{sf nfluhfkfg k'u]sL x'g\ . eQmk'/sL:yfoL afl;Gbf zfxL sfd ug{s}nflu Totf uPsf] atfOG5 .uLtfsf ;xsdL{x¿sf cg';f/hfkfg p8\g'cl3 pgL km]/L g]kfngkms{g] s'/f atfp“b} lyOg\ .

o;/L ;'? eof]bfOsf] ;;'/fnL

ut ;f]daf/ lgb]{zs lbg]zl8;Ln] ;fKtflxsnfO{ 6]lnkmf]g ub}{eg]— …d}n] lgb]{zg ug]{ eg]sf]rnlrq bfOsf ] ;;'/fnLsf ]5fofª\sg ;'? eof] .Ú zlgaf/rnlrqsf lgdf{tf lr/~hLjLa:g]t tyf lbg]z dgsfdgfdlGb/ k'u ]/ k"hfcfhf u/Lrnlrqsf] ;kmntfsf] sfdgfu/]kl5 To;sf] 5fofª\sg k|f/DeePsf] xf] . rnlrqdf k|sfzcf]emf, lglvn pk|]tL, pd]z v8\sftyf /lj 8+uf]nn] clego ub}{5g\ .xfdLn] ;f]Wof}+– …gflosf / c¿snfsf/ sf]–sf] 5g\ <Ú hjfkmcfof]– …5gf}6 x'g} af“sL 5 .ÚxfdLn] km]l/ ;f]Wof}– …gflosf lagf

s;/L z'? eof] 5fofª\sg <Úpgsf] /dfOnf] hjfkm lyof]– …l;aLbfO -lr/~hLjL a:g]t_ rnlrqagfO/xg] dflg; . pxf“n] s;} gs;}nfO{ gflosf agfOxfNg'x'G5 lg .Tof] d}n] lrGtf ug]{ s'/f klgePg .Ú o:tf kf ] rn lrqlgdf {tf < rnlrq agfpg]sltko lgdf {tf gflosfsf ]…8]6Ú gkfP/ cQfln/x]sf] a]nfdfpxf“n] t rfx]sf] a]nfdf hf]s;}nfO{ klg cfkm\gf] rnlrqdfclego u/fpg ;Sg'x'“bf] /x]5 .jfx l;aL bfO, dfGg}k5{ .

lgdf{tf lx6/f]h /f0ff clxn]sf rNtLsf

lgdf{tfsf ¿kdf lrlgG5g\ . klxnf]rnlrq bfbflu/L agfPkl5 /fd|} rrf{kfPsf /f0ff lgdf{0f;“u} clegodfklg ;lqmo 5g\ . rnlrq k|bz{gsf]l;nl;nfdf bz{ssf] k|ltlqmof a'e\mgljZjHof]lt xn k'u]sf /f0ffnfO{rnlrq x]g{ cfPsf bz{sn] c¿snfsf/nfO{ h:t} dfof u/]sf lyP .…x]/ g, o;sf] len]g ToxL t xf] lg†Ú bz{sx¿aLr vf;v'; rNbflgdf{tf /f0ff eg] dVv lyP .Psflt/ bz{ssf] rrf{ csf{lt/ xndfklg xfp;km'n pgL v';L gx'g] t

s'/} lyPg . To;f] t pgnfO{ dVvagfpg lgb]{zs dbg l3ld/]n] klg;3fp k'¥ofPsf lyP .

h] xf];\, klxnf] rnlrqaf6 oltk|z+;f kfpg'nfO{ sd cf“Sg ldNb}g .jiff}+{ d]xgt u/]sf sltko cleg]tf–cleg]qLnfO{ bz{sn] uGg 5f8]sf]cj:yfdf /f]hnfO{ /fd|f] eGg'n] klg/fd|f] ug{ vf]Hg]nfO{ bz{sn] /fd|} dfGbf/x]5g\ eg]/ a'e\mg ;lsG5 . /f]hn]clegodf /fd|} d]xgt ub}{ uP eg] c¿a9L ;kmntf xft kfg{ w]/} lbg nfUg]5}g .nufgL u/]/ clego ;'? u/]sfdWo]sd}n] dfq bz{ssf] dfof kfPsfx'G5g\ . o; cy{df /f]h /f0ff clxn]sfefUodfgL lgdf{tf ;fljt ePsf 5g\ .

tl:a/ M O{ gzf 86sd

Page 10: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007

ukm} t xf] hDsf e]6

!)dgf]/~hg

s];L hf]8L agfpg'sf] sf/0f <Ps / b'O{ c+s 5'§f5'§} eP Ps jf b'O{df g} ;Lldtx'G5, t/ logLx¿ Ps} 7fp“ eP af¥x x'G5 . s];Lhf]8L af¥x agfpg] k|of; xf] . w'd'{; / dfUg] a"9fsfsf/0f xf]Og, xfdL cfkm\g} gfdn] lrlgg rfxG5f}+ .tkfO { + x¿sf af/ ]df bz {sn ] yfx f kfpgaf“sL s'/f <w]/} xf]nfg . d]/L af:;}sf nflu syf, k6syf, ;+jfbxfdLn] g} tof/ u/]sf xf}+ . To;sf] d'Vo ;xfoslgb]{zs klg xfdL g} xf}+ . d]/L af:;}sf] sG;]K6 klgxfd|} xf] .o;sf] cy{ leGg l;l/on lgdf{0fug{ ;S5f}+ eGg] xf] <d]/L af:;}n] xfdLnfO{ w]/} s'/f

l;sfpg'sf ;fy} kl/kSj klg agfPsf] 5 . w]/}gof“ s'/f ug{ ;S5f}+ eGg] cfTdljZjf; klgylklbPsf] 5 .snfsf/ x'g ;lhnf] 5 ls lgb]{zg ug{ <ufx|f] ljifo ePs} sf/0f xfdL lgb]{zg ug{ rfxG5f}+ .:t/Lo / k[ys\ agfpg] Rofn]Ghrflx“ /xG5 . d]/Laf:;}af6 k|fKt rrf{ sfod /fVg klg xfdLn] d]xgtyKb} hfg'k5{ .clj:d/0fLo 36gf atfOlbg'xf];\ g <w'd'{; M s]xL jif{cl3 w]/} lbg wfPkl5 zf}rfnosf]u]6df pleP/ ;nf]6 ug]{ Pp6f /f]n e]6]+, t/ ug{

hflgg;\ eg]/ lgb]{zsn] emfk8 lb“bf eSnSs}n8]+ . To;kl5 Toxf“ kms]{/ uOg“ .a'6jndf xfd|f] sfo{qmd x]g{ xhf/f}+sf] pkl:yltlyof], t/ d sfo{qmd b]vfpg uPsfnfO{k|x/Ln] u]6af6 l5g{ lbPg . d w'd'{;eGbf

klg s;}n] kTofPgg\ . kl5 cfof]hs}cfP/ nfg'k¥of] .

dfUg] a"9f M w]/} jif{cl3 Pp6fl;l/ondf b; ;]s]G8sf]/f]n kfP“, pQm e"ldsfklg ;ft lbgwfPkl5 dfq} km]nfk/]sf] lyof] . t/lj8Dagf † Tof]l;l/on xfn;Ddst} k |;f/0fePsf] 5}g .

— lbj;

cfkm\g} gfdn] lrlgg rfxG5f}+bz{s em'Sofpg]

sfObf

kf]v/fdf sG;6{ cfof]hgf ul/of] eg] uflosf k"hfnfdfnfO{ af]nfOPs} x'G5 . k"hfsf] :6]h–kkm{d]{G; cfsif{sx'g] ePsfn] klg :yfgLo cfof]hsx¿n] k"hfnfO{ af]nfpg}kg]{afWotf 5 . bz{sx¿ klg k"hfsf] k|:t'ltnfO{ cToGt} dgk/fp“5g\ . df]8n kl/ro klg agfPsL k"hfsf] sfdf]Q]hsxfpefp / ;fydf ufog klg ePkl5 bz{snfO{ s] g}rflxof] / < h] xf];\, kf]v/fdf k"hfsf] 5'§} qm]h 5 . o;aLrkf]v/fs} Ps >f]tfn] ;fKtflxs;“u eg]– …k"hfsf] kkm{d]{G;x]g'{;\ t, k"/} lnkl;ª 5 .Ú geGb} xf] ls h:tf] nfUof], t/TolQs} e/df bf]if nufpg' t ePg . s]xL lbgkl5 k"hfsfkf6{g/ lbg]z l8;L e]l§P . lbg]z;“u ToxL k|Zg ;f]lwof] .xf“:b} lbg]zn] eg]– …xf] lnkl;ª g} xf], gfRb} ufpg t ufx|f]e}xfN5 lg, gfr]kl5 :of“–:of“ ug]{ ls uLt ufpg] < Tof] klguLt /fd|f] ufpg ;s]g eg] 9'ª\uf–d'9f x'G5, clg s] ug]{ <k"hfn] s'g} ;f]df rf/j6f uLt k|:t't ul/g\ eg] sDtLdfPp6fdf lnkl;ª x'“b}g .Ú k"hfsf] sfObf klg uhas} /x]5,h] xf];\ kf]v/]nLx¿n] pgsf] dfbstfk"0f{ clegonfO{ g} ePklg ;fy lbPsf 5g\, t/ k"hfn] o;df lrGtf lng' kb}{g .lnkl;ªsf] of] dfldnfdf cGo s]xL ufos–uflosf klg kl55}gg\ . df}sf ldNof] eg] /fd|f] clego u/]/ bz{s em'SofpgpgLx¿ klg kl5 kb}{gg\ . To:t} o;df bz{s klg lhDd]jf/x'G5g\ . bz{sn] klg ufos–uflosfsf] uLt ;'Gg] ls, clegox]g]{ < lg0f{o ug'{k5{ .

s]bf/ / ;Ltf/fd

dfUg] a'9f -s]bf/ l3ld/]_ / w'd'{; -;Ltf/fd s§]n_ sf] s];L hf]8L olta]nf rrf{df 5 . g]kfn6]lnlehgaf6 k|;fl/t 6]lnrnlrq ‘d]/L af:;}’sf] ;kmntfsf] sf/s dflgPsf dfUg] a"9f / w'd'{; rf“8}cfkm\g} lgb]{zgdf csf{] gof“ 6]lnrnlrq lnP/ bz{sdfem cfpb} 5g\ . of] hf]8Ln] ‘d]/L af:;}’ nufotxfn;Dd rf/ k|x;gsf ;fy} tLtf] ;To, uLtf~hnL, hL/] v';f{gL cflb 6]lnrnlrqdf clego ul/;s]sf]5 . ’lbgsf] c7f/ 3G6f ;“u} x'G5f}+’ eGg] dfUg] a"9f / w'd'{;;“u ;fKtflxssf] hDsfe]6 M

k'?ifx¿sf] abln“bf] ?lr km]jfdf d:tL;fKtflxs ;dfrf/

kf]v/f— k|fs[lts ;'Gb/tfsf]/;kfg ug{ rfxg]x¿sf nflubl/nf] uGtJo ag]sf] kf]v/f /Toxf“sf] cfsif{0f km]jftfndf d:tLug { kfpg ] va/n ] ;a }nfO {nf]Eofp“5 . kf]v/fdf /dfOnf] ug{x/]s lbg :jb]zL tyf ljb]zLko{6ssf] cf]O/f] g} nfU5 . gof“jif { glhls“b} uPkl5 /dfOnf]ug]{x¿sf nflu ;'gdf ;'uGw yKg]sfo{ :yfgLo kmf cyf{t\ kf]v/f xf]6nP;f]l;o;gn] ub}{5 .

cfufdL r}t @$ ut]b]lv Toxf“Pp6f d]nf g} nfUg]5, h;nfO{ gfdlbOPsf] 5— …rf}yf] km]jf gjjif{dxf]T;j–@)^$Ú . dxf]T;jdf gf}sfljxf/ ug]{, tfnaf/fxLdf ;doJotLt ug]{, n]s;fO8df /x]sf kajf /]:6'/f“x¿df vfglkg ub}{ /dfOnf]ug{ t kfOg] g} 5, ToxL axfgfdfrlr{t snfsf/x¿sf ] ufog,nf]sbf]xf]/L k|lt:kwf{, elnan v]n,rlr{t xf:osnfsf/x¿sf] k|x;g,afng[To k|ltof]lutf, km'8 :6n,df]6/;fOsn ¥ofnL h:tf sfo{qmdx]g{ / To;df ;xefuL x'g kfOg]of]hgf kmfn] a'g]sf] 5 .

;f +uLlts snfsf/x¿sf];+of]hg ul//x]sf] /]8 PKknsfcg';f/ pb\3f6gsf] ;f“em ufos;'ud kf ]v/ ]nn] n]s;fO8sf ]jftfj/0fnfO{ ;+uLtdo kfg]{5g\ eg]@^ ut] Toxf“ ldUdf z]kf{ k'Ug]5g\ .@* ut] ;f“em b o'lg6L ;d"xn]lxkxk uLt ;'gfp“b} o'jfk':tfnfO{grfp“b} 5 eg] @( ut] bLks ah|frfo{cfkm\gf] AofG8;lxt sfo{qmdnfO{ Psn;f“emsf] :j¿kdf 9fNb}5g\ .

@)^# sf] clGtd ;f“em gof“jif{ @)^$ nfO{ :jfut ub}{ PS;AofG8n] kf]v/f ttfpg]5 eg] j}zfv

! ut] saj]a ;d"xsf uLtx¿sf;fy} ljb]zaf6 cfPsf 8Lh] Pjfgn]g ]k fnL , lxGbL tyf c +u | ]hLuLtx¿nfO{ ldS; ub}{ ;a}nfO{grfpg]5g\ . o;sf cltl/Qmsfo{qmddf :yfgLo ufos wd]{Gb|;]jfg;lxt cGo snfsf/sf] klg;xeflutf /xg]5 . dxf]T;j j}zfv@ ut];Dd rNg]5 .

r]nf;“u l8h],/lsª\ l;gL;fKtflxs ;dfrf/

sf7df8f } +— u '8 k | m fO8 ]dgfpg]x¿sf nflu v';Lsf] va/ ./fhwfgLsf] df};d /dfOnf] ePsf]5 . udL{ a9\b} 5 . laxfg a]n'sLs]xL lr;f] dx;'; x'G5 . of] df};d/dfOnf] ug{ rfxg]x¿sf nflucj;/ klg xf ] . To;}n] klgcfof]hsx¿ /dfOnf] hd36 u/fpg]hdsf]{ ub}{5g\ . l8h] /fh' udL{dlxgfdf /ftel/ l8h]Oª ul//xg?rfp“5g\ . a'd OG6/g];gndfk|lzIf0f lbP/ pgn] s]xL gof“ l8h]klg tof/ kf/]sf 5g\ . cfhz'qmaf/ ;f“em pgL tLdWo] s]xLnfO{a6'n]/ xf]6n xoft l/h]G;Lsf] /S;af/ 3Gsfpg] of]hgfdf 5g\ .

lgDtf] lb“b} pgn] eg]– …cf7ah]kl5 /ftel/ gfRg] d'8 agfP/cfpg' .Ú lrofaf/L uLtdf df]8lnªug]{ df]8nx¿ klg u'?–r]nf l8h]sf]tfndf pkl:yt ;a};“u gfRg]ePsf 5g\ . 7d]nl:yt d?gn~hdf eg] o'lge;{n ldl8ofn]uflosf l;gL u'?ªsf uLtsf] tfndfgfRg] Joj:yf u/]sf] 5 . …/lsªl;gL ljb km\ofG6fl:6s km ];glkmj/Ú zLif{ssf] pQm sfo{qmddfuflosf u '?ªsf ] ufog tyfkm];g ;f]kl5 8fG; kf6L{ x'g]cfof]hsx¿n] atfP .

kl/jt{g Nofpg] s'/fdf ;xdt5}gg\ . s];Lsf cg';f/ ;f}Gbo{k|fs[lts x'g'k5{, ;w}“ :j:y / v';Lx'g' g} ;'Gb/ b]lvg] k|d'v pkfoxf ] . x/]s 7"nf–;fgf ;x/df…Ao'6Lkfn{/Ú h:t} …x\ofG8;d kfn{/Úklg v'Ng yfn]sf 5g\ . :kf ;]G6/tyf kfn{/x¿n] ca dlxnf;“u}k'?ifsf nflu klg ;'ljwfx¿ h'6fpgyfn]sf 5g\ .

Ao'6Lkfn{/ hfg] k|foM k'?ifsf]pd]/ @) b]lv @% jif{ x'G5 . oLk'?ifx¿ kfn{/df d]sck / x]o/:6fOn agfpg hfG5g\ . of] ju{kl5$) b]lv %) jif{sf JolQmx¿ klgkfn{/ wfp“5g\ . ̂ ) b]lv &) jif{sfk'?ifx¿ klg ;'Gb/ / :df6{ b]lvgkfn{/ wfpg] u/]sf] kfOG5 .

kkufos ;'ud kf ]v/ ]ncfkm "nfO { km ];gcg'?k 9fNg?rfp“5g\ . ufos kf]v/]n km];g]jnklx/gsf ;fy cfºgf] x]o/ :6fOndfklg kl/jt{g NofO/xG5 . csf{ufos /fds [ i0 f 9sfn klgkm];gcg';f/ cfºgf] ;f}Gbo{nfO{ k|:t'tug{ kl5 kb}{gg\ . pgL cfºgf]cg'xf/df ePsf] 8G8Lkmf]/ sd ug{dlxgfdf @ k6s km]l;on u5{g\ eg]km ];gcg';f/ g } klx/g klgnufp“5g\ . pgnfO{ sfgdf nufPsf]6kn] cfºgf] ;'Gb/tfnfO{ cem a9fPem}“nfU5 . 9sfn kfn{/df x]o/ sl6ªsf;fy} x]o/ km]; d;fh klg u/fp“5g\ .

km ];gsf ] a9 \b f ] xf ]8n ]k'?ifx¿nfO{ s:d]l6s ;h{/L;Ddk'¥ofPsf] 5 . s:d]l6s ;h{/Ldfklg n ]h/ x ]o/ l6 «6d ] G6 ,UnfOsf]lns, l:sg lkn, cS;Lh]g]l6s l6«6d]G6, af]6f]S; OGh]S;g,

sf]n]hg km]l;on tyf gg–;lh{snkm];g lnlº6ª cflb k'?ifx¿aLrnf]slk|o 5 .

df]8n tyf /]l8of] sfo{qmd;~rflnsf snf ;'Aafsf] ljrf/dfk'?ifx¿ ;f}Gbo{ / km ];glt/cfslif {t x 'g 'sf ] d 'Vo sf/0f;dosf] dfu g} xf] . o'jfo'jtLb'j}df ;'Gb/ b]lvg] rfxgf x'G5 .klxn]–klxn] km];g jf UNofd/sf]If]qdf nfu]sf k'?ifx¿ dfq ;f}Gbo{/ l;+uf/k|lt ;r]t x'Gy] t/ clxn]x/]s If]qdf ;+nUg k'?ifx¿ otflt/cfslif{t x'“b} uPsf 5g\ .

dxfTdf ufGwLsf] …;fbf hLjgpRr ljrf/Ú / cd]l/sL /fi6«kltca|fxd ln +sgsf ] …dflg;sf ]kl/ro n'ufaf6 x ' “b }gÚ eGg ]pb \ u f /n f O { c fhs f ] o ' un ]c:jLsf/ ug{ yfn]sf] 5 . cfhsfkm];g]an k'?ifx¿sf] ljrf/df km];g/ ;f}Gbo{n] g} dflg;nfO{ cnu9+udf k|:t't u5{ .

df]8n tyf sf]l/of]u|fkm/hog ;'Aaf -dfgGw/_ k'?ifx¿dfb]lvPsf] km];g Pj+ >[+uf/k|ltsf]em'sfjnfO{ ;dosf] dfusf ¿kdflnlG5g\ . ;'Aafsf cg';f/ …;a}dfcfkm" c¿eGbf 5'§}, cfsif{s tyf;'Gb/ b]lvpm“ eGg] rfxgf x'G5 .Ú

kl/jlt{t ;dodf ;dfhsf]x]g]{ b[li6df klg kl/jt{g cfPsf]5 . dlxnf / k'?if b'j} :df6{dfqgeO{ ck6'8]6 klg x'g rfxG5g\ .ck6'8]6 /xgsf nflu ;do;“u}rNg 'k5 { . of ] ;don ] k lgcfw'lgstfnfO{ ckgfpg'k5{ /;docg';f/ cfkm"nfO{ kl/jt{gug'{k5{ eGg] ;'emfj lbG5 .

k[i7 ! af6 hf/Lk'?ifx¿ d]sck ub}{gg\ .

klxn] k'?ifsf] ;f}Gbo{ ;d:of;dfwfg ug]{ / ;f}Gbo{;DaGwLhfgsf/L, ;Nnfx lng] 7fp“ lyPg,t/ cfh o:tf w]/} 7fp“ 5g\ . >]i7elG5g\— d]/f] kfn{/df k'?ifx¿ljut !% jif{b]lv ljleGg k|sf/sf]km]l;on, x]o/ :6]6, snl/ªsf ;fy}d]lgSof]/, k]l8Sof]/ tyf cfOa|f] ug{cfpg] u/]sf 5g\ .

h'g lqmd / ;fa'g klxn]dlxnfx¿df dfq ;Lldt x'Gy], cfhtL k|;fwgsf] k|of]u k'?ifx¿n] klgug{ yfn]sf 5g\ . klxn] km]o/g];lqmdx¿df dlxnfsf] Psflwsf/lyof] . k'?ifn] To:tf lqmd k|of]uubf{ xf:of:kb dflgGYof] eg] cfhk'?ifx¿sf nflu 5'§} km]o/g]; lqmdpknAw 5 . k'?ifx¿sf nfluagfOPsf PS;];l/h 6fO{, 38L,jfn]6 -k;{_, h'Qf, ;gUnf;]h, k]gcflb x/]s lrh a|fG8]8 / km];g]anx'“b} uPsf 5g\ . oL ;a s'/fn] s]k|dfl0ft u5{ eg] ca k'?ifx¿dfklg x]G8;d / :6fOln; b]lvg]xf]8 a9\b} uPsf] 5 . gLn 8]le8eG5g\– k'?ifx¿ To:tf] klx/gnufpg rfxG5g\ h'g klx/gn]pgLx¿sf] JolQmTj a9fcf];\ .

rnlrq cleg]tf e'jg s];Lklg :df6{ b]lvg km];gcg';f/sf]klx/g nufp“5g\ . s];L eG5g\–cfh 6]lnlehg tyf km];g ;f]x¿s}sf/0f k'?ifx¿df ;f}Gbo{ Pj+km];glt/ em'sfj a9\b} uPsf] 5 .km];gcg';f/ klx/g nufP klg pgLAo'l6kfn{/ cyjf x]G8;d kfn{/n]s'g } klg JolQmsf ] ;f }Gbo{df

a"9f;'Aafkl5O6x/L uf]N8sk

nfdf] ;dob]lv zfGt k"j{sf]v]nhut\df a"9f;'Aaf uf]N8sk;lsg gkfp“b} k"jf{~rnsf] xl/tgu/L O6x/Ldf csf{] uf]N8sksf];/udL{ a9]sf] 5 . a;{]lg x'“b} cfPsf]of ] / f l i6 «o :t/sf ] km '6ank|ltof]lutf cfk;L ljjfbsf sf/0f b'O{jif{b]lv cfof]hgf x'g ;s]s]f lyPg .

gjo''j/fh Xbo]Gb|sf] gfddfx “ ' b } cfPsf ] uf ] N8sk zfxLzf;gsfndf ljjfbdf d'l5Psf]lyof] t/ cfk;L ljjfbnfO{ yf“lt/fVb} k|ltof]lutfnfO{ lg/Gt/tflbOg nfu]sf] :yfgLo /fli6«o hfu[ltSnasf cWoIf sdn /fO {n ];fKtflxsnfO{ hfgsf/L lbP .

r}t !% ut] O6x/Ldf ;'?x'g] k|ltof]lutf @$ ut] kmfOgn;“u};dfKt x'g] cfof]hs Snasf cWoIf/fO{n] atfP . cg'dflgt !& nfv%) xhf/ ?k}of“ vr{ ul/g] pQmk|ltof]lutf O6x/Ls} hgtf k|fyldsljBfnosf] v]n d}bfgdf x'g]5 .v]ndf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o:t/sf Vofltk|fKt !) km'6an l6dn];xeflutf hgfpg]5g\ . a"9f;'Aafsf]ljh]tf y|L :6f/ / pkljh]tfclk|msg o'gfO6]8n] ;d]t of]k|ltof]lutfdf ;xefuL x'g] 5g\ .To;afx]s df]/ª !!, o's] PkmkLbfhL{lnª, cfof]hs Sna dgfª–d:of{ª\bL, k|]mG8\; Sna, l;lSsd !!,emfkf !! tyf k"jf{~rn RofDK;lnusf ] ljh ]tf l6d O6x/Luf]N8skdf ;xefuL x'g]5g\ .k|ltof]lutfdf klxnf] x'g] l6dnfO{%) xhf/ tyf cGonfO{ qmdzM @%xhf/ gub k'/:sf/ k|bfg ul/g]atfOPsf] 5 .

— ;Gtf]if ofbj

Page 11: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007

neu'? /]vf

!!dgf]/~hg

kf7sx¿sf] k|]d lh1f;f Pj+;d:of ;dfwfg ug]{ p2]Zon]xfdLn] of] :tDe ;'? u/]sf xf}+.cfkm\gf k|]d;DaGwL ljleGg ;d:ofxfdLnfO{ n]lvk7fpg'xf];\. tL;d:ofsf] ;dfwfg ljleGgljz]if1sf] /fo–;Nnfxcg'¿kgflosf /]vf yfkfn] vf]Hg] k|of;ug'{x'g]5. of] :tDesf nflus'g} z'Ns nfUg]5}g. cfkm\gf];d:of ;fKtflxssf] 7]ufgfdfk7fpg'xf]nf.

k|Zg M d @@ jifL{of o'jtL x'“ . d Ps o'jsk|lt#–$ jif{b]lv cfslif{t lyP“ . pm klg d;“u k|]d uYof]{ .xfdL;“u} af“Rg], ;“u} dg]{ s;d vfGYof}+ t/ clxn];'Gb}5' pm 3/–kl/jf/sf] bafadf cs}{ o'jtL x]/]/pm;“u ljjfx ug{ /fhL ePsf] 5 . d;“u ljjfx ug]{jfrf u/] klg pm clxn] hft ldNb}g eg]/ klG5gvf]H5 d s] u¿“ <

kL=cf/=pQ/ M k|]d b'O{tkmL{ x'G5 t/ tkfO{+x¿aLr

k|]deGbf klg ldqtf / cfsif{0f dfq /x]sf] b]lvG5 .olb pm tkfO+{af6 clxn] g} klG5g vf]H5 eg] pm;“u

lkmNdL va/

ePsf] rnlrq …t/fO{, kxf8,lxdfnL xfdL ;a} g]kfnLÚ gf/fsf;fy ;fj{hlgs x'g] tof/Ldf 5 .sf7df8f} +sf] lqk'/ ]Zj/l:yto'gfO6]8 jN8{ 6«]8 ;]G6/sf] ejgdf5fofª\sg ul/Psf] uLtsf] b[Zob]vfp“b} ut ;ftf rnlrq …l;sf/Úsf] z'e;fOt ;df/f]x ;DkGgeof] . lbg]z ;'gfdsf] ;+uLtdfpQm uLt rnlrqsf gfos /ldt9'+ufgf tyf em/gf yfkfn] ufPsf5g\ . pgLx¿dfly g} 5fofª\sgul/Psf] pQm uLtkl5 ca s]xLlbgleq} rnlrqsf] 5fofª\sgyflng] lgb]{zs /fdhL nfld5fg]n]atfP . rnlrqdf gjLg >]i7 tyfljqmfGt a:g]tn] klg d'Vo e"ldsflgjf{x ub}{5g\ .rnlrq n]vs df}gtf >]i7n]rnlrq lgdf{0f u/]kl5 clxn]sfcsf{ Jo:t rnlrq n]vs ;'/h;'Aaf klg lsg kl5 kg]{ < clxn];'/h klg rnlrq lgdf{0f yfNg]of]hgf a'Gb} 5g\ . oL rnlrqn]vsn] xfn} 3f ]if0ff u/]sf ]rnlrqsf] zLif{s …;dfhÚ xf] .k|bLk >]i7n] lgb]{zg ug]{ pQmrnlrqdf w]/}h;f] gof“ cg'xf/nfO{cj;/ lbOg]5 . xfn ;+uLtsf/;'/]z clwsf/Låf/f uLt /]sl8{ªsfo{ yflnPsf] pQm rnlrqsf]5fofª\sg cfp“bf] h]7 dlxgflt/k|f/De x'g] s'/f lgdf{tf tyfn]vs ;'Aafn] atfP . pQmrnlrqsf] Ps d'Vo e"ldsfdfgf losfdf lg?tf l; +xnfO {lnO;lsPsf] 5 .

hj/h:tL ljjfx u/]/ tkfO{+n] ;'v k|fKt ug{;Sg'x'Gg . p;n] tkfO{+nfO{ k|]d ub}{g eGg] s'/ftkfO{+sf] kqaf6} :ki6 5 t;y{ o:tf] ;DaGwnfO{lg/Gt/tf lbg] jf ljjfxdf kl/0ft ug]{ s'/f;f]Rg'eGbf cfkm\gf] ;'/lIft / ;'vL eljiosf nflulrGtg, dgg tyf k|of; ug'{ pko'Qm x'G5 . o:tf]kl/l:yltdf p;n] ljjfxkl5 klg tkfO+ {nfO{wf]sf lbP/ ljrNnLdf kfg{ ;S5, t;y{ ljutsfs'/fnfO{ la;{ +b } gof“ lIflthtkm{ x]g' {xf ];\ /Pp6f gof“ clg kl/kSj hLjg af“Rg] k|of;dfcfkm"nfO{ nufpg'xf];\ .

ufO{3f6df Pp6} lgb] {zssf]lgb]{zgdf # rnlrq lgdf{0f ul/g]ePsf] 5 . /fh' ;'Gbf; lgb]{zs/x]sf tLg}j6f rnlrqdf gof“tyf pbok '/ lhNnf leqs }snfsf/n] clego ug]{5g\, h;dWo]…huljgfsf] 3/Ú / …rf]vf] k|]dÚ dfalatf uf }tdn ] gf losfsf ]e"ldsfdf clego ug] { l5g\ .…huljgfsf ] 3/Ú sf cGosnfsf/df jL/ ]Gb | clwsf/L,dfgaxfb'/ df]t], /Tgf k/fh'nL,eljg /fO{ 5g\ eg] …rf]vf] k|]dÚ dfljsf; ;'Gbf; tyf alatf uf}tdn]gfos–gflosfsf] e"ldsf lgjf{xug]{5g\ . csf]{ rnlrq …of] s:tf];Demf}tfÚ sf] d'Vo e"ldsfdf eg];ljgf v8\sf / xl/ dxt b]vfkg]{5g\, h;sf cGo snfsf/df e/tljs, eljg /fO{, ;Demgf /fO{ 5g\ .afNofj:yfb]lv cWof“/f] sf]7fdfy'lgPsf Ps dflg;sf] syfdfcfwfl/t rnlrq …h+unL dfG5]Ún]k|bz{gdf ;kmntf lbnfPkl5lgdf{tf aLP; anfdLn] csf] {rnlrqsf] 5fof“ª\sg k|f/De u/]sf5g\ . /fd/fhf bfxfnsf] n]vg tyflgb]{zgdf lgdf{0f yflnPsf] pQmrnlrqsf] zLif{s …6fu]{6Ú /flvPsf]5 . pQm rnlrqdf ;'zLn kf]v/]n,glGbtf s];L, k'hfgf k|wfg, lbg]zzdf{, pbo zfx, bfjf z]kf{, z+3/Tgdxh{g cflb snfsf/n] clegoub}{5g\ . of] rnlrqdf /fhg Ozfgsf];+uLt, b]j]Gb| …x'/x'/]Úsf] 5fof“ª\sg tyfafa' anfdLsf] åGå lgb]{zg /xg]5 .rnlrq …cx+sf/Ú r}t dlxgfsf]cGTolt/ gf/fo0f3f6, a'6jn /kf]v/faf6 k|bz{g x'g] s'/f pQmrnlrqsf lgdf{tf ;~hLj k|wfgn]atfPsf 5g\ . l8 «d dr] { G8lkmND;sf ] Aofg/df lgdf {0ful/Psf ] rnlrq cx +sf/df;fDk |bflostf;DaGwL ljifo;d]l6Psf] 5 . ;'zLn If]qL tyfw'|j sf]O/fnfsf] d'Vo e"ldsf /x]sf]pQm rnlrqdf l8h] ;Gtf]ifsf]…lrofaf/LdfÚ l/ldS; uLtsf]Do'lhs lel8of]df clego u/]/rrf{df cfPsL k|]/0ff zdf{sf ;fy}xfn rrf{df /x]sL gflosf Crfl3ld/]n] clego u/]sf 5g\ .lbg]z sfsL{sf] lgb]{zgdf lgdf{0f

v'nf cfsfzdf rnlrqg]kfnL rnlrq lgdf{0fsf s]xL

pTs[i6 sfo{ k|bz{g ul/g] b'O{ lbg]rnlrq dxf]T;j lh/Ldf cfof]hgfx'g] ePsf] 5 . dxf]T;jsf nflu5gf}6 ul/Psf @) dWo] !* rnlrqlbp“;f] k|bz{g ul/g]5g\ eg] b'O{j6frnlrq a]n'sf v'nf cfsfzdfk|bz{g x'g]5g\ .

v'nf csfzdf k|bz{g x'g]Pl/s EofnLsf] Sof/fefgn] r}t !^/ gjLg ;'Aafsf] g'dfkm'ªn] r}t !&sf] ;f“em /+uLg agfpg] ljZjf;cfof]hsx¿n] lnPsf 5g\ .

s 'g } ;do ;u/dfyfsf ]k|j]zåf/sf ¿kdf k|Voft lh/Lsf]k'gM kl/ro u/fpg' dxf]T;jsf]p2]ZodWo] Ps xf] . dxf]T;jdf x'g]ljleGg lqmofsnfksf af/]df k|sfzkfb}{, g]kf–nosf 6f]nL g]tf ls/0fs[i0f >]i7 eG5g\— …rnlrqsf ;fy}:yfgLo pTkfbg klg k|bz{gLul/g]5 eg] :yfgLo o'jfsf nflukqsfl/tf Pj + rnlrqlgdf{0f;DaGwL cGtlq{mof klgcfof]lht ul/g]5 .Ú

lh/Lsf :yfgLoafl;Gbfx¿sf] Ps 6f]nLn] dxf]T;jdfkfNg'x'g] cfuGt'sx¿sf nflulh/Ljl/kl/ 5f]6f] kbofqfdf hfgljz]if dfu{ klxrfg ug'{sf ;fy}ljz]if Joj:yf klg u/]sf] 5 .…dx f ] T;j x fd L lh/ Ls fafl;Gbfx¿sf nflu dfq ge};Dk"0f{ bf]nvf lhNnfs} nflu ljz]if5 . :yfgLo cfof]hs ;ldltsfk|jQmf tyf o'jf kqsf/ /fh]Gb«dfgGw/ eG5g\ . lh/L rnlrqdxf]T;jsf] cfof]hgf oxL r}t !^ /!& ut] lh/L k|fljlws ljBfnosf]kl/;/df x'“b}5 .

Page 12: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007 !$dgf]/~hg

s]jn Ps k|Zg

tkfO{+nfO{ s]6fx¿n] kfg vfPsf] b]Vbf s:tf] nfU5 <

dnfO{ dg kb}{g, t/ vfg] :6fOndfklg e/ k5{ . /]l8of]sf] z}nLd} eg"“ <olb tkfO{ + kfg vf“b} x'g'x'G5 eg]:6fOnn] vfg'xf];\ . c¿nfO{ ODk|];ug'{xf];\ cyjf To;af6 ;w}+sf nflu6f9f /xg'xf];\ . xfxfxf====;ljgf sfsL{, cf/h], sflGtk'/ PkmPd

kfgsf] af:gf Psbd} dg k/] klgvfPsf] b]Vbf 3Lg nfU5, t/ slxn]sfxL+dnfO{ klg vfg dg nfU5 . vf“bf 3/d}a;]/ vfG5', aflx/ vf“lbg“ .

;ljgf sfsL{, uflosfdnfO{ t dg} kb}{g . x'g t vfg]

dflg;x¿n] kfgnfO{ dL7f] dfg]/ vfG5g\t/ kfg vfP/ hyfefjL lklrs–lklrsy'Sg] z}nL eg] dnfO{ k6Ss} dgkb}{g .

l;h{gf e§ leh], Po/xf]:6]hkmf]x/L nfU5, ufO{n] 3f“; rkfPsf]

h:tf] nfU5 . t/fO{df x'ls{P klg dnfO{kfg vfg] s'/f dg k/]g .

lzjfgLl;+x yf¿, leh]d'v /ftf] x'g] ePsfn] dnfO{ dg

kb}{g, t/ kfgsf] :jfb / af:gfrflx“dL7f] x'G5 . kfg vfG5, clg hldgdfy's]/ uGbf agfp“5, To:tf] t s;nfO{dgk5{ / < d}n] ;'g]sf], lagfd;nfsf]kfg vfg' :jf:Yosf nflu klg /fd|f]x'G5 . d klg slxn]sfxL+ vfG5', t/;'tL{ gxfn]sf]=====

t[lKt gf8s/, gflosf

ef/tsf] a}+unf]/df hlGdPsLcg' u'?ªn] Kn; 6';Ddsf] cWoogl;nf]ª / sf]nsftfsf

ljBfnox¿df cfh{g ul/g\ .xfn xªsªnfO{ sd{ynf]

agfPsL cg'sf a'afef/tLo cfdL{df

sfo{/t ePsfn]pgsf] kl/jf/ef/tdf a:b}

?rfpg] cg' xªsªsf g]kfnL;+3–;+:yfx¿sf] cfu|xnfO{:jLsf/ ug]{ qmddf clxn] Toxf“cfof]hgf x'g] ;f+:s[ltssfo{qmdx¿sf] cfsif{0falg;s]sL l5g\ . g[To pgsf]j}slNks k];f ag]sf] 5 .To;}u/L pgn] uflosf cfefd'sf?ªsf] Pp6f nf]slk|o uLtsf]Do'lhs lel8of]df ;d]t clegoug]{ cj;/ kfPsL l5g\ . % kmL6# OGr cUnL tyf uf]/L cg'nfO{¥ofDkdf pqg] /x/ eg] 5}g .cg' lhdGofl:6sdf klg TolQs}?lr /flV5g\ . cg' elG5g—km';{bsf] ;dodf sldS; k9\g] /;fyL;“uL;“u ulÎkmg' d]/f cGo?lr x'g\ . cg' ;xof]uL :jefjsLePsfn] sfof{nosf] sfddf;xsdL{x¿aLr klg lk|o l5g\ .cg'sf] zf/Ll/s agfj6#&×@^×#^ 5 . v}/f] cf“vfsL oL;'Gb/L lhG; / l6;6{df ;lhP/lx+8\g ?rfp“l5g\ . xªsªl:ytPrs] g]kfn86sdsf nflu l;6Lkfs{df hut\ cDa' u'?ª;“ukmf]6f];];g u/]sL oL ;'Gb/Ln]elgg\– ljb]zsf] Jo:thLjgz}nLsf sf/0f cfkm\gf w]/}/x/ k"/f ug{ kfPsL 5}g .

a}+unf]/, l;nf]ª x'“b}xªsªdf hd]sL cg'

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

;'Gb/tfsf] ;Ddfg

;fKtflxs ;dfrf/sf7df8f}+— s]z sf6\g] k];f

ckgfPsf / dflg;x¿sf] ;f}Gbo{a9fpg] sfo{ ug]{ g]kfnL ;]lna|]6LePsf 5g\ . kTofpg} ufx|f] k¥of]xf]nf . cGt/f{li6«o hut\df VofltsdfPsf ef/tLo s]z ljz]if1hfj]b xlaan] sf7df8f}+df ;}n'gvf]Ng'eGbf w]/} jif{cl3 g]kfnL;f}Gbo{lj1 sdnf >]i7, /fHo>L >]i7,/fwf nD;fnx¿ ;f}Gbo{ kf/vLsfnflu ;]lna|]6L e};s]sf lyP .Tolta]nf ;~rf/ hut\n] clxn]sf]h:tf] km8\sf] dfl/;s]sf] lyPg . o;}n]klg pgLx¿n] sd rrf{ kfP .

clxn] pgLx¿n] ;f}Gbo{ If]qk|ltu/]sf] of]ubfgsf] sb/ l9n} klgePsf] 5 . zlgaf/ xf]6n Pe/]:6dfsf7df8f}+sf cltl/Qm kf]v/f, a'6jn,w/fg tyf lj/f6gu/b]lv cfPsf;of}+ ;f}Gbo{ ljz]if1x¿sf ;fd'Gg]oL tLg hgf ;f}Gbo{lj1nfO{ ;Ddfgul/of] . sfo{qmdsf d'Vo cfsif{0fsf¿kdf /x]sf x]o/ :6fOln:6 gLn8]lj8nfO{ klg sfo{qmddf ;Ddfg

ul/Psf] lyof] . s]znfO{ xl/of] //ftf] /+un] /+ufP/ km/s b]lvPsf8]lj8n] sfo{qmddf cfkm\gf] s]zljGof; snf k|:t't u/]sf lyP .x ]o/ PS;6]G;g, x ]o/ sn/,xfOnfO6sf ;fy} s]z l;+ufg]{ /sf6\g] pgsf] z}nL w]/}n] dg k/fP .…xf]; k'¥ofOPg eg] ;'Gb/ aGgvf]Hbf s'¿k klg algG5,Ú –of}g tyf5fnf/f]u ljz]if1 8f= ;~h'afa' >]i7n];xefuL ;a}nfO{ ;hs kfb}{ eg] .

pgnfO{ klg sfo{qmddf;Ddfg ul/Psf] lyof] . >]i7n] eg]—…5fnfdf k|of ]u x'g ] s]ldsn;+j]bgzLn x'g] x'“bf o; ljifodf;a} ;f}Gbo{ Joj;foLn] 1fg /fVg'cfjZos 5 .Ú /fli6«o ;Lk k/LIf0ftyf cn g ]kfn Ao ' l6 l;ogP;f]l;o;gsf] cfof]hgfdf ;DkGgpQm Ps lbj;Lo ;]ldgf/df 8]lj8n]cfly{s cj:yf sdhf]/ ePsf tLghgfnfO { tLgdlxg ] lgMz 'Nsk / L I f0 f lbg ] 3f ] i f 0 f f ubf {sfo{qmd:yndf tflnsf] u8u8fx6u'lGhPsf] lyof] .

x/]s z'qmaf/k|To]s o'jfx¿sf]

w8\sg

lgoldt cWoog u/f}+

cfPsf] lyof] . ef}lts ¿kdfg]kfnaf6 ;w}+ 6f9f /xg'k/] klgpgL g]kfnnfO{ cToGt} dfoful5{g\ . hLjgofkgs} qmddf kf“rjif{cl3 xªsª k'u]sL cg'n];fKtflxs;“u elgg\– xªsªcfPkl5 7"nf] ;ª\Vofdfk|jfl;Psf g]kfnLx¿;“ucfTdLo x'g] df}sf kfPsL 5' .;fg} pd]/b]lv g[To ug{

;fOa/ un{

Page 13: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007 !%rnlrq ;fgf] kbf{

dgf]/~hg

Od]h Rofgndf …So '6leh]Úsf ¿kdf lgs} klxn]b]lvrrf{ sdfPsf ;'zLn g]kfn pQmRofgn 5f8]kl5 g]kfn jfg;“ucfa4 ePsf lyP . s]xL ;dokl5km]l/ g]kfn jfg klg 5f8]/ pgLRofgn g]kfnsf nflu sfo{qmdpTkfbg ug]{ ;+:yf Uofn]S;Ldf;+nUg eP . To;kl5 s]xL ;dopgL st} b]vf k/]gg\ . ca km]l/sfo{qmd lgdf{tf tyf ;~rfns;'zLn 6]lnlehgsf] kbf{df b]lvgyfn]sf 5g\ . ;'zLn g]kfn jfg6]lnlehgaf6 k|ToIf k|;f/0f x'g]sfo {qmd …x ]nf ] g ]k fnÚsf ];~rfnssf ¿kdf b]lvg yfn]sfx'g\ . pQm Rofgnaf6 x/]s lbg;f“em kf“r ah]b]lv 5 ah];Dd k|;f/0fx'g] pQm sfo{qmddf bz{sx¿sf]cg'/f]wsf Do'lhs lel8of]x¿ b]vfOG5 .

sflGtk'/ 6]lnlehgaf6k|;f/0f x'g] xf:o>[+vnf …uf]v]{nf}/LÚsf] gof“ >[+vnfdf ?~r] ufosk|sfz kf}8]n klg ;xefuL ePsf5g\ . lzlz/ ;'j]bLsf] lgb]{zgtyf n]vgdf lgdf{0f e}/x]sf] pQm>[+vnfdf kf}8]n xfn Ps x'Nofxfo'jssf ¿kdf clego ub}{5g\ .gof“ PNad lgsfNg] tof/Lsf]aLrdf pQm >[+vnfdf clegou/]sf] kf}8]nn] atfP . xf:o>[+vnf…uf]v]{ nf}/LÚ x/]s z'qmaf/ ;f“em;f9] ;ft ah] k|;f/0f x'G5 .

g]kfn 6]lnlehgaf6 x/]scfOtaf/ /flt ;jf ( ah] k|;f/0fe}/x]sf] 6]ln>[+vnf …b'O{ yf]kfcf“;'Úsf lgb]{zs Zofd e§/fO{n]pQm 6]ln>[+vnf 5f8]sf 5g\ . capQm 6 ] ln>[ +vnfsf ] lgb ] {zghgsbLkn] ug{ yfn]sf 5g\ .hgsbLk >[+vnfsf lgdf{tf klgx'g\ . e§/fO{n] pQm >[+vnfsf]lgb]{zg ug{ gEofpg] ePkl55f8]sf ] atfPsf 5g\ . xfn

rnlrq …dof{bfÚsf] lgdf{0fdfJo:t e§/fO{n] To;} sf/0fn] >[+vnflgb]{zg ug{ gEofPsf x'g\ . pgn]pQm >[+vnfsf] @% efu lgb]{zgu/]sf lyP . e§/fO{n] 5f8]kl5 capQm >[+vnf lgdf{0f ;d"xdf n]vsgog/fh kf08] tyf d'Vo ;xfoslgb]{zs cf]dk|sfz lg/f}nf klg;+nUg ePsf 5g\ . cfkm" lgb]{zsePkl5 hgsbLkn] kf“r efusf]lgdf{0f ;s]sf 5g\ .

lrtjgsf cfOl8on-/]l8of] hSsL_ sf] pkflw xft kfg{;kmn Zofd;'Gb/ lu/L clxn] b'MvL5g\ . pkflw xfl;n u/]kl5 /]l8of]hSsLsf ¿kdf :yflkt x'g] pgsf];kgf 6'6]sf] 5 . ut c;f]hdfsflnsf Pkm=Pd=n] cfkm\gf] rf}yf]jflif{sf]T;jsf cj;/df t];|f ]Do'lhs Pjf8{;“u} 3f]if0ff u/]sf]sf] aGg] …sflnsf cfOl8oncf/h] ckm b Oo/ @)^#Ú sf]v 'n f k | l t :kw f { a f6 pg LcfOl8on aGg ;kmn ePsf lyP .la/n} cfof ]hgf x 'g ] o:tfk|ltof]lutf lrtjgd} klxnf] k6scfof]hgf ul/Psf] lyof] . lrtjgjL/]Gb|gu/sf @@ jifL{o lu/L clxn]cfof]hsn] u/]sf] bfaLcg';f/ ;Ddfg/ k'/:sf/ gkfPsf] u'gf;f] ub}{5g\ .

/lQmdsf] ;8s ;f+:s[lts cleofg

clUgHjfnfclUg cyf{t\ lglvn pk|]tL / Hjfnf

cyf{t\ lj/fh e§, oL b'j} hgfnfO{ vngfosgGb' >Ljf:tjn] cK7]/f]df kf/]sf x'G5g\ .ToxL cK7]/f]af6 lg:sg pgLx¿ Ps x'G5g\/ clUgHjfnf ag]/ vngfossf sfnfst'{tsf] e08fkmf]/ ub}{ p;nfO{ tx;–gx;kf5{g\ . jL/uGhsf Jofkf/L gGb' >Ljf:tjlgs} cl3b]lv g]kfnL rnlrq lgdf{0fdf ;+nUg5g\ . cfkm"n] lgdf{0f u/]sf] rnlrqdf cfkm}+ v n g f o sag]sf] b]Vbf sltko rnlrqsdL{ eG5g\– …c¿ gfos jf gflosfaGg rnlrq lgdf{0f u5{g\, gGb' vngfos aGg rnlrq agfp“5g\ .Úh];'s} eP klg df]6f3f6f / ch+usf] z/L/sf wgL gGb' vngfossf¿kdf ;'xfPs} 5g\ . o;};ftf kf]v/f, gf/fo0f3f6, jL/uGh, x]6f}+8f,w/fg, bds cflb :yfgaf6 k|bz{g cf/De ul/Psf] rnlrq…clUgHjfnfÚsf lgdf{tf gGb' g} x'g\ . pgsf] u[xgu/ jL/uGhdf;Dk"0f{ 5fof“ª\sg ul/Psf] of] rnlrqdf c?l0fdf nD;fn tyf /]lhgfpk|]tL u/L b'O{hgf gflosf 5g\ . k"0f{tM åGåk|wfg of] rnlrqdf dx]zv8\sfsf] ;+uLt ;'Gg kfOG5 .

hdfgtlgb ] {zs P;= /fdgfygn] of ]

rnlrqsf] lgdf{0f w]/} cl3 ;'? u/]sflyP, hlta]nf gflosf sl/Zdf sk'/sf] ljjfxklg ePsf] lyPg . rnlrqsf d'Vo snfsf/cldtfe aRrg x'g\ eg] o;df pgsf] hf]8Lsf¿kdf blIf0f ef/tLo cleg]qL ljhofzflGtn]clego u/]sL l5g\ . sl/Zdf sk'/sf] hf]8LeP/ ;ls{6sf] gfdaf6 rrf{ kfPsf c/zbjf/;Ln] clego u/]sf 5g\ . ljh' zfxsf] ;+uLt

;'Gg kfOg] of] rnlrqdf cldtfe gfd rn]sf clwjQmf x'G5g\ .sl/Zdf / c/;b Pp6} SofDk;sf ;xkf7L x'G5g\ . pgLx¿ Ps–csf{nfO{ k|]d u5{g\ . s]xL ck/fwL;“usf] le8Gtdf cldtfe cGwfx'G5g\ . To;kl5 pgL PSnf] hLjg lhpg yfN5g\ . pgsf ;fyLcf“vfsf 8fS6/ cg'kd v]/;“u dfq pgL glhs x'G5g\ . To;kl5syfdf …6\jL:6Ú cfp“5 . c/;bdfly Pp6f xTofsf] cf/f]k nfU5 .sl/Zdf pgnfO{ arfpg cldtfenfO{ cg'/f]w ul5{g\, t/ cldtfes'g} d'2f n8\g rfx“b}gg\ . ;a}n] cg'/f]w u/]kl5 pgL pQm d'2f n8\gtof/ x'G5g\ . To;kl5 36gfsf] /x:o v'Ng yfN5 . of] rnlrq cfh;fj{hlgs x'“b}5 .

kmfo/ xfp; 8us's'/sf] klg lbg cfp“5 eGg] g]kfnL pvfg w]/} xb;Dd of]

;ftf ;fj{hlgs x'g] c+u|]hL rnlrq …kmfo/ xfp; 8uÚ ;“u ldN5 .of] rnlrqsf] s]Gb|Lo kfq s's'/ xf] . /]S; gfd u/]sf] pQm s's'/xlnp8sf] rnlrqdf ;'k/:6f/ x'G5 . p;sf] /xg–;xg b]v]/ ;+;f/sf;a} s's'/ O{iof{ u5{g\ . hgfj/nfO{ rnlrqdf clego u/fpg] tyfpgLx¿sf] :ofxf/;DaGwL ljifodf ag]sf] of] rnlrqsf] lgdf{0f Go"l/h]G;L k|f]8S;gn] u/]sf] xf] . afnaflnsfx¿sf nflu eg]/ agfOPsf]of] rnlrq k"0f{tM xf:ok|wfg ePsfn] jo:sx¿nfO{ klg dg kg{;S5 . 6\j]G6L ;]Gr'/L kmS;n] ljt/0f u/]sf] of] rnlrqsf lgb]{zs6f]8 xNofG8 x'g\ eg] o;df hf]; xr/;g, a|L 6g{/, a|'; u|Lgj'8,8\of; ldxs, :6]eg s'Nk cflb snfsf/n] clego u/]sf 5g\ .

kf]v/fdf hgjfbL ;f+:s[lts sfo{qmdsf] /Gsf]kf]v/f– ;efxnleq bz{s

6gf6g lyP . bz {sbL3f {sf ]k5fl8sf] 9f]sfaf6 cfk\mgf b'O{c+u/Ifssf ;fydf k|r08 cufl8a9] . Tof] b]v]/ afnaflnsf vf;v';ug{ yfn]– …k|r08 cfPÚ . w]/}n] tnv sf6] sfo{qmdsf] cltlysf ¿kdfpgnfO{ cfdGq0f ul/Psf] xf]nf .p:t} klx/g / z}nLdf d~rcl3cfOk'Ubf ;a}sf] d'vaf6 Ps;fykm'l:sof]– oL dgf]h uh'/]n tsf6Ls'6L k|r08h:t} /x]5g\ .To;kl5 ;efxndf xf“;f] u'lGhof] .

oL 5b\de]ifL k|r08nfO{ …bxjgsnL ;f]Ú gfds sfo{qmdsfnflu 8flsg\ xjgsnL cyf{t\ ;'idfkf}8]nn] . To;kl5 pgL d~rsf];f]kmfdf a;]/ xjgsnLsf] k|Zgsf]pQ/ lb+b} uP . dfcf]jfbL cWoIfk|r08s} xfpefp / z}nLdf k|:t'tePsf uh'/]nn] bz{snfO{ x“;fpgs'g} s;/ af“sL /fv]gg\ .

Ps csf]{ k|:t'ltdf klgdgf]hn] bz{snfO{ k|z:t dgf]/~hglbP . clxn]sL Jo:t tyf rlr{t

gflosf /]vf yfkfnfO{ b]vf yfkfsf ¿kdfJo+Uo ubf{ bz{sn] tfnL ahfP . pgn]k|wfgdGqL sf]O/fnfb]lv Pdfn]sf g]tfdfwj g]kfn;DdnfO{ Jo+Uo k|xf/ u/] .;a}h;f] sfo{qmddf /fhf 1fg]Gb|sf]klx/gdf k|:t'lt x'g] dgf]h o;k6s eg] /fhfsf] klx/gdf pgLk|:t't ePgg\ . pgL eGb} lyP–…/fhfsf] Sofl/s]r/ ubf{ /fhfjfbL

eOG5 eg]/ ;fyLx¿n] eg]kl5 d}n]clego ug{ 5fl8lbP“ .Ú

nf]stflGqs u0ftGqsf nfluhgcleofgcGtu{t g]kfn sDo'lg:6kf6L{ Pdfn] lhNnf sld6L sf:sLn]cfof]hgf u/]sf] ljljw hgjfbL;f+:s[lts sfo{qmddf dgf]h uh'/]nsf]k|:t'lt cfdkf]v/]nL bz{ssf] klxnf] /f]hfO;d]t aGg k'Uof] .

lg/+s'z k~rfotL Joj:yf9fNg hgjfbL uLt 3Gsfp“b} ufp“3/rxfg]{ hgjfbL ufos h]jL 6'x'/]sf]k|:t'ltn] g]kfnLkgsf] ememNsf]lbof] . bz{sn] pgsf] k|:t'ltaf6dgf]/~hg;“u} efj'stf klg ;“ufn] .dfofk|Lltsf bf]xf]/Ldf hd]sf ufosab|L k+u]gLn] lg/+s'ztf 9n]sf] 5}g,hgtfsf ] zf;g cfÚ5}g eGb}g]tfx¿nfO{ ;t{s /xg va/bf/L ub{}lyP . csf{ bf]xf]/L ufos eujfg\e08f/Ln] klg bz{ssf] ;fy kfPsf lyP .sfo{qmddf /fhwfgLaf6 cfPsf pb]z>]i7, dfwj >]i7 cflb :yfgLosnfsf/n] klg ljljw hgjfbL uLttyf g[To k|:t't u/]sf lYfP .

nf]stflGqs u0ftGqsf nfluhgcleofg ;kmn kf/f + } eGg]gf/fsf ;fy ;DkGg hgjfbL;f+:s[lts sfo{qmddf snfsf/x¿n]hgcfGbf]ng efu–@ df uf]nL nfu]/;lxb ePsf] 36gfnfO{ clegodfkm{th:tfsf] To:t} k|:t't u/]sf lyP .sfo{qmd :yfgLo ;efu[xdf tLglbg;Dd rn]sf] lyof] .

kf]v/fdf ;fs{ sf/ ¥ofnL

kf]v/f— Ujf/UjftL{ lrNNff /cfsif{s sf/ kf]v/f gu/ If]qdf k|j]zu/], h;sf] zx/jf;Ln] EfJo :jfutu/] . oxf“ ;w}+ gu/If]qdf u'8g]sf/x¿nfO{ :jfut ul/Psf] eg]lyPg . g]kfn, ef/t, a+unfb]z, e'6fg,kfls:tfg, >Ln+sf tyf dflNbE;sfljz]]if lsl;dn] l;+ufl/Psf sf/nfO{gu/sf k|To]s rf]sdf gu/af;Ln]:jfut u/]sf lyP .

If]qLo :t/df zflGt, ldqtfPj+ Jofkfl/s :fDaGwnfO{ a9fjflbg] p2]Zo;lxt ;'? ePsf] ;fs{sf/ ¥ofnLnfO{ ko{sLo ;x/kf]v/fdf pNnf;do tj/n] :jfutubf{ sf/rfnsx¿ klg cf–cfkm\gf] b]zsf]emG8f kmx/fp“b} /f]dfl~rt ag]sf lyP .ljZjnfO{ g} gof“ ;Gb]z k|jfx ug{cfof]hgf ePsf] sf/ ¥ofnL a+unfb]zsf]9fsfaf6 ;'? ePsf] xf] .

g]kfnsf sf“s8le§f k|j]zu/]sf] ¥ofnL emfkf, x]6f}+8f x'“b} kf]v/fcfOk'u]sf] ¥ofnLnfO{ :jfut ug{km]jftfnsf] lsgf/df ljz]if d~ragfP/ cf}krfl/s sfo{qmd g}ul/Psf ] lyof ] . ¥ofnLsfo{qmd:yndf cfOk'Ubf ljleGgemf+sL, j]ze"iffdf /x]sf ljleGghghfltsf] :yfgLo ;+:s[lt Pj+kGr}afhfaf6 :jfut ul/Psf] lyof] .

sfo{qmdnfO{ yk /f]rsagfpg ;fs{ /fi6«aLr km]jftfndf8'Ëf bf}8 k|ltof]lutf;d]t ul/of] .pQm bf}8df dfnlbE; k|yd, ef/tlåtLo tyf kfls:tfg t[tLo eP .;xefuLx¿n] / +uLr+uL a]n 'gp8fp“bf cfsfz /+uLla/+uL eof] eg]km]jftfndfly dfOqmf]nfO6 p8fgtyf Kof/fUnfOl8ªsf] b[Zon] x/]ssf]dg cfglGbt t'Nofof] .

lj/f6gu/— aGb / x8\tfn ;w}+sf nflu aGb u/f}+ eGg];Gb]z;lxt t/fO{df km}lnPsf] cfGbf]ngn] ;a} If]qdf k|efj kf/]sf]ljifonfO{ ;dfj]z u/L tof/ ul/Psf] j[Qlrq …sf]xL 5}g k/fO{Ú utzlgaf/ lj/f6gu/df ;fj{hlgs ul/of] . kqsf/ z+s/ v/]nsf] lgb]{zg /kl/sNkgf tyf ufos ;'ldt v8\sfsf] lgdf{0f, ;+uLt Pj+ k|:t'ltdf tof/ul/Psf] @! ldg]6sf] of] j[Qlrqdf lxdfn, kxf8 / t/fO{sf b[ZonfO{;dfj]z ul/Psf] 5 .

…lzIff, :jf:Yo, ;8s oftfoft / pBf]u aGb ;w}+sf nflu aGbul/g'k5{,Ú j[Qlrqn] ;Gb]z lbPsf] 5 . …xfdL kxf8df a:5f}+ kxf8] xf}+,lxdfndf /D5f}+ lxdfnL elgG5f}+, t/fO{df a:5f}+ dw];L elgG5f}+– xfdL;a} g]kfnL xf}+,Ú j[Qlrqdf elgPsf] 5 . t/fO{df rls{Psf] cfGbf]ng /To;af6 k/]sf] k|efjnfO{ ptfl/Psf] j[Qlrqdf aGbsf sf/0f pkrf/u/fpg gkfPsf tyf laxfg–a]n'sf vfg wf}wf} k/]sfx¿sf] cfjfh ;d]l6Psf]5 . lj/f6gu/df c1ft ;d"xsf] cfqmd0fdf xft sfl6Psf ;Gtf]if;/sf/sf] pkrf/fy{ j[Qlrqsf] l;8Laf6 ePsf] cfDbfgL k|of]u ul/g]s'/f 5fof“sf/ ljgo /fhj+zLn] ;fKtflxsnfO{ atfP .

a'6jn– sf]xL /ftf] tf/f c+lst sldh / kfOG6df t sf]xLdvdnL rf]nL, k6'sL / l56sf] u'Go";lxt k/Dk/fut kf];fsdf ;lhPsfkm'lt{nf snfsf/n] a'6jnsf k|To]s ;8s / uNnLdf gfRb}–ufp“b} g]tfx¿nfO{;Qfsf] n'5fr'“8L 5f]8]/ hgcfGbf]ngsf] DofG8]6–;+ljwfg ;ef / nf]stflGqsu0ftGq :yfkgf k"/f ug{ va/bf/L ub}{ Pp6f gof“ ;f+:s[lts cleofg ;'?u/]sf 5g\ . hgtfn] clwsf/ kfPsf] b]Vg grfxg] k|ltufdLx¿n] km]l/if8\oGq ug{ yfn]sf] atfp“b} snfsf/x¿n] hgtf Psh'6 eP s;}sf]s]xL gnfUg] s'/f klg uLt;+uLt Pj+ g[Todfkm{t b]vfp“b} hgtfnfO{cfzfjfbL aGg clkn u/]sf 5g\ . olt dfq xf]Og, pgLx¿n] dw];cfGbf]ngsf sf/0f e8\lsPsf] ;fDk|bflos ;b\efj sfod /fVg/ g]kfnL–g]kfnL ldn]/ a:g'kg]{ ;Gb]z klg lbPsf 5g\ . dd{:kzL{uLt Pj+ g[TonfO{ dg k/fP/ ahf/sf Joj;foL tyf a6'jfx¿n]:j]lR5s ¿kdf ;Sbf] cfly{s ;xof]u u/]/ snfsf/df pT;fx / k]|/0ffyk]sf] b[Zo klg ;“u} b]Vg kfOG5 .

b]zsf] cj:yfnfO{ uLt–;+uLtdfkm{t k|:t't u/]/ hgjfbL ;f+:s[ltskmf“6df 5'§} klxrfg agfPsf] /lQmdn] clxn] km]l/ a'6jnaf6 gof“ cleofg ;'?u/]sf] 5 . …;+ljwfg;efsf] lgjf{rgdfkm{t nf]stflGqs u0ftGq :yfkgf u/f}+,;fdGtL, ¿9LjfbL 5f8f ;+:s[ltlj?4 k|xf/ s]lGb|t u/L :jR5 hgjfbL df}lns;+:s[lt lgdf{0f u/f}+Ú gf/fsf ;fy /lQmdn] cfOtaf/ a'6jnaf6 ;8s ;f+:s[ltshfu/0f cleofg yfn]sf] xf] . cleofgdf /lQmdsf cWoIf hLjg zdf{, dxf;lrj/]d /fgf, gf/fo0f zdf{, bnaxfb'/ e08f/L, sdnf s];L, hLjg /fgf, s[kf lu/L,v8s k'g, nIdL u'?ª cflb bh{gf}+ snfsf/ ;xefuL 5g\ . a'6jndf cleofgsf]pb\3f6g ub}{ /lQmdsf cWoIf hLjg zdf{n] ;+ljwfg;efsf] r'gfj ;DkGggx'“bf;Dd cleofg hf/L /xg] hfgsf/L u/fP .

sf]xL 5}g k/fO{

Page 14: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007 !^;ftfsf] :j/

;+uLt

hf]x]j dfgGw/

hGdldlt M d+l;/ @@3/df af]nfpg] gfd M l;gLgfdsf] cy{ M lkoflg:6sf] gfdtkfO{+sf] kl/ro M uflosfhGd:yfg M OnfdtkfO{+sf] uf]Ko s'/f M lzlIfsf?lr M ;+uLt, vfgf ksfpg], l;nfO–a'gfOcWoog M :gfts;f+uLlts u'? M slnsfy{s u'?ªklxnf] k|]d M cf7 sIffdf cWoog ubf{ /fh]z xdfnnfO{ dg k/fPsf]klxnf] 8]l6ª M >Ldfg\;“u uf]bfj/Ldfxlgd'g M lrtjgklxnf] k|]dkq M sIff !! df cWoog ubf{ csf]{ sn]hsf] s]6fn]klxnf] k6s ahfPsf] afhf M xfdf]{lgoddgkg]{ kl/sf/ M g]kfnLdgkg]{ /+u M ;]tf], /ftf], gLnf]dgkg]{ klx/g M ;f8L / rf}aGbLdgkg]{ df};d M hf8f]dgkg]{ v]n M Sof/d, r];, n'“8f]km';{bdf M 3/sf] ;kmfOslQsf] Jo:t x'g'x'G5 M w]/} 5}g, 7Ls} xf]dgkg]{ ;+uLt M nf]sl/; p7]sf] a]nf M r'k nfu]/ a:5'dgkg]{ cfkm\g} afgL M ;a};“u /fd|f] Jojxf/ ug{ ;S5'v/fa afgL M vfgfdf w]/} Wofg hfG53'Dg dg kg]{ :yfg M 7]+rf], sf7df8f}+hLjg s] xf] M O{Zj/sf] j/bfghLjgsf] nIo M k};f sdfP/ j[4f>dnfO{ ;xof]u ug]{ .

l;gL u'?ª

lsg–lsg====== s:tf] k|sf/sf]uLt xf] <–of] /f]dflG6s uLt xf] . uLtdfljb]zdf a;]sf] k|]dLn] :jb]zdf/x]sL k|]ldsfnfO{ cufw dfof u5'{eGg vf]h]sf] 5 .of] uLtsf nlIft >f]tf sf] x'g;S5g\ <–ljz]if d]/f] uLt o'jfju{n] g} ?rfpg]ePsfn] o'jfju{d} nlIft 5 .uLtsf] ;a}eGbf cfsif{s kIf <–;+uLt xf], t/ zAb / :j/dfklg sd d]xgt 5}g . Nofl6gDo'lhsdf cfwfl/t eP/ sDkf]hul/Psfn] d]nf]l8o; 5 .uLtsf af/]df s:tf] k|ltlqmofkfpg'ePsf] 5 <– >f ]tfx¿n] Psbd} /fd | f ]eGg'ePsf] 5 . nfdf] ;dootfd]/f] s'g} uLt gcfPsfn] klg>f ]tfx¿n ] o;nfO { dgk/fOlbg'ePsf] 5 .Do'lhs lel8of] s:tf] ag]sf] 5 <–Do'lhs lel8of]sf] cfwf efub'aO{sf] d?e"lddf 5fofª\sgul/Psfn] bz{sn] klxnf] k6sg]kfnL lel8of]df d?e"ld x]g{kfpg'x'G5 . ;du|df lel8of]dfgof“kg 5 .

s]xL jif{cl3 PSsfl; x/fPsf]w/fgsf] ;}n'ª AofG8 km]l/ ;lqmox'g yfn]sf] 5 . AofG8sf ;b:ox¿sf]xL ljb]z t sf]xL cfkm\g} sfddfJo:t ePkl5 x/fPsf] of] AofG8sf;b:ox¿ clxn] k'gM Psh'6 ePsf5g\ . ef]sndf k|bLk ;'Aaf, ln8lu6f/df a'4 yfkf, a];df b]pdfglnDa", 8«ddf ;ljg ;fksf]6f cflb;b:o /x]sf] ;}n'ª AofG8n] xfn}…h'g]ln lyof]===Ú uLt /]sl8{ª u/LTo;sf] Do'lhs lel8of];d]t tof/kf/]sf] 5 . /fhLj bfxfnsf] lgb]{zg,a'4 yfkfsf] ;Dkfbg Pj+ /ljg /fO{sf]5fof +sg /x]sf ] pQm Do'lhslel8of]df AofG8sf ;b:ox¿sf;fy} ljh]Gb|, cg'h tyf ;'idfn]clego u/]sf 5g\ . ;ft jif{cl3w/fgdf klxnf] k6s AofG8x¿sf]k|ltof]lutf cfof]hgf ug]{ ;}n'ªAofG8n] Tolta]nf cfkm\gf] 5'§} PNadklg lgsfln;s]sf] lyof] .

/fh' kl/of/, ladfs'df/L b'/f,nIdL Gof}kfg], s[i0feQm /fO{, OlGb/fu'?ª, eujtL b+ufn, gj/fh3f]/f;}gL, lag vftL, lj? nfdf,df08jL lqkf7L, c~hgf u'?ªh:tfgfd rn ]sf pGgfO; hgfnf]sufos tyf uflosfsf] :j/ Pj+clegonfO{ Pp6} lel;8Ldfkm{t x]g{kfOg] Joj:yf dxfaf}4 /]s8{\;n]u/]sf] 5 . s[i0f lkmND;, l8lh6nsf7df8f}+ tyf uf]ljGb /fO{åf/flgdf{0f ul/Psf gf}j6f nf]sbf]xf]/LuLtsf Do'lhs lel8of] Pp6} ;+u|x…nf]s5xf/LÚ df x]g{ kfOg]5 . ;+u|xdf…dfof df¥of} lgÚ, …vf]nLsf] lsgf/fÚ,…r/Ln ] aLp vfof ] Ú h:tfnf]sbf]xf]/Lsf Do'lhs lel8of]x¿;+u|lxt 5g\ .

;'ud uLt÷;+uLtsf] k|j4{gug{] p2]Zon] Onfdsf snfsf/x¿n];b/d'sfdl:yt dx]Gb|/Tg ax'd'vLSofDk;sf ] k | fª \u0faf6 utzlgaf/b]lv ;+uLtofqf cf/De u/]sf5g\ . h]aL 6'x'/] tyf /fd]zsf]…ufp“ufp“af6 p7Ú uLtaf6 k|f/DeePsf] pQm ;+uLtofqfsf] klxnf]> [ +vnfdf :yfgLo 8]9 bh{gufos÷uflosfn ] :j/;d | f6 \gf/fo0fuf]kfn, bLk >]i7 cflbsfuLt ufP, h;df ufos k|]dWjhk|wfgsf] …3'DtLdf gcfpm x}Ú ufosbLks vqLn] ufP eg] v;f{ª /]l8of]dfPs bh{ghlt uLt /]s8{ u/fO;s]sf

ckm

la6

ckm

la6

ckm

la6

ef]s nfu]sf] 5, ca vfgf vfp“ x}, ufos lbJo ;'Aaf Ps /]i6'/f“df .tl:a/ M ;fOa/ ;+;f/ 86sd

b lau as wdfsf

v]dgfy kf}8]no'PO{— gjjif{ @)^$ sf]

k"j{;GWofdf o'PO{sf] b'aO{l:yt cngf;/ lnh/NofG8df b lau as/]:6'/]G6 cns'h o'PO{sf] cfof]hgfdfdfr{ @@ / @# df b lau aswdfsf eJotfsf ;fy ;DkGg eof] .sfo{qmd c?l0fdf nD;fnåf/f …d}5f]/L ;'Gb/LÚ uLtdf ;'Gb/ g[To k|:t'tub}{ ;'? ePsf] lyof] eg] bf];|f] k|:t'ltxf:osnfsf/ -/ftfds}_ ls/0f s];Lsf]/x\of] . s];Ln] o; k6s a]Unfa]Un}b'O{ xf:ouLt k|:t't u/] .

nuQ} uflosf l/df u'?8n]cfkm\gf rlr{t uLt ufP/ ;a}nfO{5d5DtL grfOg\ . b o'lg6LAofG8sf snfsf/x¿n] clxn]k|rngdf /x]sf lxkxk ¥ofk k|:t'tu/] . Vofltk|fKt ufos v]d/fhu'?8 d~rdf cfpgf;fy bz{sx¿n]tfnL / l;7Ln] pgsf] :jfut u/] .csf{ xf:osnfsf/ -KjfSs d'vdfxfGg'h:tf]_ lzjxl/ kf}8\ofnsf]k |:t ' ltn] cs} { /f }gs 5fof ] .kf}8\ofnsf Jo+Uo, r'6\lsnf, sljtfcflbn] ;a}nfO{ xf“:g afWo t'Nofof] .clxn] rrf{df /x]sf d'Gb|] cyf{t\

lht' g]kfnsf] k|:t'lt ;a}eGbf/f]rs / a]hf]8 lyof] . g]kfnsf];d;fdlos ljifoj:t', uLt–;+uLt,rnlrq, /fhgLlt, lxkkk, nf]suLtcflbnfO{ Jo+Uo xfGb} pgn] pkl:yt;a}nfO{ k]6 ldrL–ldrL x“;fP . lgdf?Dafsf] k|:t'ltn] bz{sx¿nfO{ h'?s–h'?s kf/]sf] lyof] . pQm cj;/dfzflGt zfxn] …u}/Lv]tsf] l;/} xfGof]ÚuLtdf g[To k|:t't u/]sL lyOg\ .

ca'wfaL AofG8 cyf{t\ P8LAofG8n] tLgj6f uLt k|:t't u¥of]eg] :yfgLo k|jf;L g]kfnL snfsf/;/:jtL nfdf, gj/fh l3ld/],s0f{axfb'/ yfkf cflbn] klg uLttyf g[To k|:t't u/]sf lyP .sfo{qmddf ;a}eGbf x]g{ nfossf]k|:t'lt eg] ;d;fdlos ljifodfcfwfl/t gf6s lyof] . lzjxl/kf}8]n, ls/0f s];L tyf c?l0fdfnD;fnsf] pQm gf6sn] k|jf;Lg]kfnLnfO{ ;Gb]z dfq lbPg,bz{sx¿nfO{ x“;fPsf] klg lyof] .sfo{qmd v]d/fh u'?ªsf] …jfl/ hd'gfkfl/ hd'gfÚ uLt clg bz{s tyfsnfsf/x¿sf] g[To;“u} ;dfKtePsf] lyof] .

Onfd] ufos t'nf/fd kf}8]nn] ufosof]u]z j}Bsf] nf]slk|o uLt …;kgfe'nfO{ ;f/fÚ ;lxt cfwf bh{g uLtufPsf lyP . sfo{qmddf ufose"k]Gb| /fO{n] bLk >]i7sf] …lat]sfs'/fÚ ;lxt s]xL uLt ufPsf lyP .sfo{qmddf ufos /d]z >]i7 tyfuflosfx¿ s[i0ff g]kfnL, ;'gLtflbofnLn] klg uLt ufPsf lyP .pQm ;f+uLlts sfo{qmddf s]xL:yfgLo snfsf/n] g[To klg k|:t'tu/]sf lyP .

c+u|]hL uLt …cf] Sof/f]nÚnfO{ g]kfnLefiffdf pNyf u/]/ l/ldS; u/]sf5g\ . PPgP; Do'lhsn] o;} ;ftf;fj{hlgs u/]sf] zdf{sf] PsnPNad …l8«dNofG8Údf pQm uLt;dfj]z 5 . l8:sf] / 6]Sgf] ;+uLtld>0f ul/Psf uLt ;'Gg kfOg]pQm PNaddf /fhg/fh lzjfsf]6L,;'gLn ab]{jf, ;lGbk vgfn cflbsf];+uLt 5 . o;}u/L PPgP; Do'lhsn]o;} ;ftf k"j ] {nL nf ]sbf ]xf ]/LuLlt;+u|x …km"nsf] y'“ufÚ ;fj{hlgs

NofPsf ] 5 . ufos bLksah|frfo{af6 l/ag sf6L pb\3f6gul/Psf] pQm zf]?ddf ofdfxfsf;a} ;+uLt ;fdu|L kfOg]5 .

ufos ljwfg >]i7n] cfkm\gfefO ljw]os >]i7;“u ufPsf] uLt…w]/}–w]/} dfofÚsf] Do'lhs lel8of]dfgflosf od'gf pk|]tL;“u pgLx¿n]u/]sf] clegonfO{ w]/} bz{sn]?rfPsf 5g\ . pQm uLt ;dfj]zPNad …sfodÚnfO{ eg] ufos >]i7n]ahf/df NofPsf lyPgg\ . o;} ;ftfOGb| ]0fL Sof;]6 sDkgLn] pQmPNadnfO{ ;fj{hlgs u/]sf] 5 .PNad ;fj{hlgs ePnuQ} pQmPNaddf ;dfj]z k'/fgf ufos;'Gb/ >]i7sf] nf]suLt …5SsfnfO{5f8L rf}sf bfp xfg]sf]Úsf] l/ldS;uLtsf] Do'lhs lel8of] tof/ kfl/g]ePsf] 5 . ptf ljwfgsf cleGgldq nf]sufos of]ufh v8\sfsf]nf ]suL lt PNad …:s 'nSofDk;dfÚsf] Do'lhs lel8of] tof/e} o;} ;ftf ;fj{hlgs ePsf] 5 .Do'lhs lel8of] ;fj{hlgs ePsf]tLg ;ftfkl5 PNad ahf/dfNofpg] of]hgf /x]sf] pgn] atfP .PNaddf pgn] uflosfåo l;Gw' dNntyf df08jL lqkf7L;“u nf]sbf]xf]/LuLtx¿ ufPsf 5g\ .

pN6f] ;fOsnofqL lj/]zk|;fbbfxfnn] ;fs{ e|d0fsf nflu vr{h'6fpg uLltPNad lgsfNg] ePsf5g\ . u[xgu/ ufO{3f6 cfOk'u]sfbfxfnn] Ps sfo{qmdsf] cfof]hgf

u/L ;fs{ e|d0fsf nflu /sd ck'uePsfn] clGtd ljsNk:j¿kuLltPNad lgsfNg'k/]sf] atfP .bfxfnn] cfkm}+n] uLt n]v]/ s]xL ;ftfleq}latf{df]8sf] g]zgn /]sl8{ª ;]G6/dfuLt /]sl8{ª u/fO{ PNad l/lnh ug{nfu]sf] hfgsf/L lbP . pgn] PNadsf]zLif{s …tfn g a]tfnÚ /fv]sf 5g\, h;dfcf7j6f uLt /xg]5g\ . k|sfz cf]emfsf]rn]sf] rng PNadsf] …P afp eftvfg cfpmÚ h:tf] rlr{t uLtsf n]vsk/fh'nLn] pSt PNaddf cfkm}+n] :j/lbg] ePsf 5g\ . cf7j6f uLtdWo]tLgj6f uLtsf] Do'lhs lel8of] klgagfOg]5 . …af]s] bfx|LÚ PNadsf ufos>Ls[i0f n'O“6]nn] klg pQm PNadsf]Pp6f uLtdf :j/ lbg] atfOG5 .

g]kfnL kkufosx¿dflypgLx¿n] g]kfnL k/Dk/fut ;+uLtlaufb}{ uPsf] cf/f]k nfUb} cfPsf]5, t/ ;+;f/el/ km\o'hg ;+uLtsf]rrf{ rn]sf] a]nfdf kkufos k|lgnPn ltdN;]gfn] sf7df8f}+sf] g]kfn;+uLt ljBfnodf ;f/+uL ahfpg]k|lzIf0f lnO/x]sf 5g\ . lu/Lz–k|lgn ;d"x 6'lqmPkl5 …d] !*ÚPNaddfkm{t rrf{df cfPsf k|lgncsf] { PNadsf] tof/Ldf 5g\ .;f/+uLsf ;fy} lkofgf]sf] klg ljz]ifk|lzIf0f lnO/x]sf ufos ltdN;]gfxfn cfufdL PNadsf nflu cfkm}+uLt /rgf ug]{ tyf ;+uLt l;h{gfug]{ sfddf klg Jo:t 5g\ . pgsf]cfufdL PNaddf ;f/+uL / lkofgf]sf]w'g klg /xg]5 .

/fhfsf] k|ToIf zf;gdfa:bf d'Vo;lrj ef]h/fh l3ld/]sf]dgdf d'n'sn] sf“r'nL km]g]{ s'/fdfx/]s lbg cfzf / lg/fzfsf cg]st/+u p7\y] . ut ;ftf /fhwfgLdfcfof]lht Ps PNad ljdf]rgdfd'Vo;lrj l3ld/]n] cfkm" uLtsf/aGg k'u]sf] /x:o vf]Nb} pQm s'/f;'gfP . Ps bzskl5 pbfPsfufos ;'b]z zdf{sf] PNad …k|x/Úsfnflu d'Vo;lrj l3ld/]n] klg uLt/rgf u/]sf 5g\ . csf{ ;lrj P;\kLsf]O/fnfn] klg cfkm\gf efjgfnfO{uLtdf 9fn]/ ToxL PNaddf ;d]6]sf5g\ . ;+uLtsf/ cDa/ u'?ª,k'/fgf gfos tyf ufos l;kLnf]xgL cflbsf] pkl:yltdf pQmPNadsf] ljdf]rg ;DkGg eof] .;+uLt lz/f]dl0f o1/fh zdf{n]klg PNaddf ;d]l6Psf s]xLuLtdf ;+uLt e/]sf 5g\ .

l/ldS; ;+uLt xfjLe}/x]sf ] a]nfdf ufos;~ho zdf{n] nf]slk|o

u/]sf] 5 .df]6/;fOsnsf] pTkfbgdf

cu|0fL dflgPsf] cGt/f{i6«o sDkgL…ofdfxfÚsf ;+uLt pTkfbgn] klgcGt/f{li6«o ahf/df cu|0fL :yfgcf]u6]sf 5g\ . ofdfxfsf uLtf/,lsaf]8{h:tf OG:6«'d]G6n ;fdu|Lg]kfnL ;+uLtsdL{x¿n] klg lgs}k|of]u u5{g\ . oBlk clxn];Dd oxf“pQm sDkgLsf ;+uLt pTkfbgx¿sf];f]?d ;~rfngdf cfPsf] lyPg .u t ;f]daf/ laxfgb]lv eg]

lqk'/]Zj/l:yt la6\;OG6/g];gnn] pQm

s D k g L s f ]c f l ws f l /s

; f ] ? d;~rfngdf

glhsaf6

Page 15: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7kf7ssf] kftf] !&hLt'’rfsf] hf]S;

[email protected]

sljtf n3'syf

d'DaO{ hfg] 6]«gsf] Pp6fl8Aafdf Ps hgf a"9L cfd}, P]Zjof{/fo, cleif]s aRrg / hLt'rfofqf ul//x]sf lyP . 6]«g Pp6fc“Wof/f] 6g]nleq l5/]sf] dfq s]lyof], PSsfl; DjfO“ vfPsf] cfjfh;'lgof] clg nuQ} ufnfdf dHhfn]yKk8 xfg]sf]] cfjfh cfP5 . 6]«gs]xL a]/d} 6g]n kf/ u/]/ aflx/cfP5 . c“Wof/f]df To:tf] cfjfh;'g]/ a"9L cfd}n] dgdg} ;f]lrg\ Mof] cleif]s aRrgnfO{ DjfO“ vfgslt xtf/ efÚ xf]nf, lax] t x'g}nfu]sf] lyof] lg . ca hxf“ kfof]ToxL“ DjfO“ vfof] eg]/ P]Zjof{n]ufnfdf yKk8 lbPsL xf]lng\ .

cleif]s aRrg -dgdg}_ Mof] df]/f lht'rfn] c“Wof/f] ePsf]df}sf 5f]kL d]/L P]Zjof{nfO{ DjfO“ vfof]xf]nf clg d eg]/ xf]nf, P]Zjof{n] dnfO{ufnfdf yKk8 xflgg\ .

P]Zjof{ -d';'d';' xf“:b}_ Mlht'rfnfO{ l7Ss k¥of] . c“w]/f]dfd eg]/ DjfO“ vfg vf]h]sf] xf]nf,a"9L cfd} kl/g\ clg a"9L cfd}n]ufnfdf wGojfb lbPsL xf]lng\ .

lht'rf M ca csf]{ 6g]n t

xf/h:tf]Xbosf] tf/h:tf], ltdL g} ;+;f/h:tf]cfh s:tf]–s:tf] nfU5, d'6' b'Vg] Kof/h:tf]s'lGg s:tf] v]n v]n]+, lht] klg xf/h:tf]km]l/ s:tf] e|d x'G5, lzlz/} jxf/h:tf]e}uf] o:tf] uLt ufpm, l7xLdf kxf/ h:tf]

–;+ud pk|]tL

c;nd]/f] sbd c;n, ltd|f] s;d c;nhLjg / hut\leq, lbn g/d c;na];/dLsf] ;+;f/df, vf; ;/d c;nk[YjLnf]s cfkm}+df ljlrq, oxf“ s/d c;nd[To'j/0fsf] rfxgf 5, d]/f] of] hgd c;n .

—bz{g lbg]z

lsg xf] lsg <;DxfNg ;lsg“ dgnfO{ cfhstf xf] stf dg d]/f] efUof]lsg xf] lsg ltd|f] gfdsf] l;Gb"/n]of] d]/f] vfnL l;p“bf] ;hfpg dgnfUof]rflx“b}g dnfO{ dx“uf] /];dL ;f8Lltd|f] lgZrn dfofdf ;lhg rfxG5'd]/f] d'l:sndf ;fy b]pmlsg xf] lsg ltdL;“u ;w}+ oxL dfU5'ltd|} a]x'nL agL 3'D6f]df ;lhg]dL7f] rfxgf dleq hfUof]aGwgsf] uxgfn] l;+uf/Llsg xf] lsg ltdLnfO{ kfpg dg nfUof]ltd|} nflu of] hLjg ;f“r]sL 5'ltd|} nflu kn–kn af“r]sL 5' .tfl/km ;'Gg rfxG5' dfq ltd|} cfjfhsf]rfxG5' lsg xf] lsg ltd|} dfq ;fysf] .

—lgzf /]UdL

lgi7'/L ofbn]af“Rg'sf] s] g} cy{ ef] / ltDn] 5f8L uPkl5k/fO{ eof} cfh dnfO{ dfof df/]kl5d]/f] cl:tTj /x]g ltDn] dfof cGt} ;f/]kl5kl/0ffd oxL /x]5 wf]sf kfOg] dfof u/]kl5d]/f] eGbf ltdLnfO{ c¿sf] ljZjf; ef]hLjgsf] nIo, of]hgf ;a} v]/ uf]lhp“b} hn]sf] lrtfdf hLjg ef] nf;;l/lgi7'/Lsf] ofbn] ;tfp“5 3/L3/L .

—bLks sfsL{ ‘bLk’

lrGtf lsg x'GYof] <xftdf ;Lk 5 ltd|f], sfdsf] lrGtf lsg x'GYof] <km';{b slxNo} 5}g ltdLnfO{, bfdsf] lrGtf lsg x'GYof]] <km';{b ltdLnfO{ sxf“ 5 /, cfkm\gf af/]df ;f]rL a:g]dxfg\ sfo{ u5f}{ clg gfdsf] lrGtf lsg x'GYof] <cGgkft v]tLafnL, 6Gg 3/df ePkl5s'g} klg ;dodf, dfdsf] lrGtf lsg x'GYof] <cfkm\gf sfdx¿ ltdL, ;a} cfkm}+ u5f}{ eg]vfhf vfg kfp/f]6LnfO{, hfdsf] lrGtf lsg x'GYof] <slt w]/} sfd u5f}{, ;w}+ ltdL x'G5f} Jo:tlr7L n]Vg] km';{b 5}g, vfdsf] lrGtf lsg x'GYof] <

—ab|Lk|;fb lzjfsf]6L

dg k/]sf] dfG5]n]

cfG

bf]n

g

cfpg b] cleif]s, km]l/ d]/f] xTs]nfdfDjfO“ vfPsf] cfjfh lgsfn]/ t]/f]b''j} ufnf k8\sfpg'k5{ .

)))lqms]6 jN8{sksf ] nx/

rln/x]sf] lyof] . y'k|} lqms]6k|]dLPs} 7fp“ a;]/ /dfp“b} >Ln+sf /OlG8ofsf] v]n x]b{} lyP . TolQs}df;lrg t]Gb'ns/ Ps /g klg lnggkfO{ cfp6 eP5 / >Ln+sfnfO{dg k/fpg] dflg;x¿ /dfp“b} 8s–cfp6, 8s–cfp6 eGb} lrRofpgyfn]5g\ . TolQs}df las'/fd -hf];b]vfp“b}_ M stf 5 …8sÚ, stf 5 …8sÚ,To;nfO{ tGb'/L agfP/ vfg'k5{ of/ †

)))xfQL / d';fsf] 7"n} b':dgL

lyof] . Psk6s Pp6f xfQL af6f]dfnf];] kf/fdf n:s“b} lyof], d';fsf]Pp6f ;fgf] ;d"xn] xfQLnfO{ b]v]5 .Pp6f d';fn] ;fg b]vfp“b} eg]5 M ;fyLxf], cfh of] xfQLnfO{ kf7 l;sfpg'k5{,o;nfO{ To;} 5f]8\g' x'“b}g .

csf]{ d';f lx/f] kN6]/ yk]5 Mxf] of/ † o;sf] t bf/f lgsfn]/k7fpg'k5{ cfh .

TolQs}df csf]{n] yk]5 M nToltn] of] df]/fn] s] kf7 l;S5 / †o;sf] t Pp6f v'§f ef“lrlbg'k5{clg dfq yfxf kfp“5 d';fx¿ klgslt vt/gfs x'G5g\ <

clGtddf /x]sf] n'/] d';fn]eg]5 M ;fyL xf], 5f]8\b]pm o;nfO{ .of] cfh PSn} 5, o;nfO{ p;sf]Uofªdf ePsf] a]nf lk6\g'k5{ .

)))oftfoft b'3{6gf ePsf] s]xL

a]/d} las'/fd 36gf:yn k'u]5 .Ps hgf dflg;sf] Pp6f xft} sfl6Psf]/}Ú5, kL8fn] ubf{ 7"nf] :j/df ?“b} lyof] .las'/fd uP/ ;Demfpg yfn]5 M x}g,tkfO{ o;/L cflQg' x'“b}g, g?g'xf];\ .ptf x]g'{;\ t, Tof] dflg;sf] t 6fps}sfl6“bf t /f]Psf] 5}g, tkfO{+ ?g] <

o;/L rNYof] u}+8f dfg]{ if8\oGqk|jL0f bQ

lrtjg /fli6«o lgs'~h;“u}6f“l;Psf hutk'/ uflj;sf Ps:yfgLo afl;Gbf crDd dfGb} eGb}lyP– …kfOn6 / ;}lgs klg u}+8fsf]vfu cf];f/k;f/df <Ú …u}+8f dfg]{,vfu lsga]r ug]{nfO{ sf/faf;xf]Og, d[To'b08 lbOg'k5{ clg dfqu}+8fsf] ;+/If0f x'G5,Ú –pgLx¿n]cfqmf]lzt x'“b} eg] .

u } +8 f dfg ] { / vfucf];f/k;f/df 7"n} lu/f]xsf] rnv]n/x]sf] xfn} Ps kfOn6;lxt * hgf;dfltg' / pgLx¿nfO{ k'k{Ifsfnflu h]n rnfg ul/g'n] k'li6e};s]sf] 5 . kfOn6b]lv lnP/;j{;fwf/0f;lxt b]zs} lhDdfaf]s]sf ;}lgs;d]tsf] ;+nUgtfn]u } +8fsf ] ; +/If0fdf k |ZglrGxp7fPsf ] 5 . o f ] lu/ f ] xd fl j l e Gg s fdd f ; + n U gcleo'Qmx¿ 5g\ . Psn] u}+8f dfg{nufpg], csf{n] uf]nL lbg], Psn]dfg]{ / csf{n] ToxL vfu ljb]zdflaqmL–ljt/0f ug] { ;d]t of ]36gfaf6 :ki6 ePsf] 5 .

lrtjg /fli6«o lgs'~hsf]s;/fl:yt sfof{nodf ;fj{hlgsul/Psf ] u } +8 f dfg ] { , vfucf];f/k;f/df ;+nUg Ps k"j{ kfOn6tyf Ps ;}lgs;lxt * cleo'QmnfO{aofgkl5 k'k{Ifsf nflu h]n rnfgul/Psf] lyof] . Ps ;}lgs hjfgn]lbPsf] uf]nL k|of]u u/]/ k"j{kfOn6/d]zrGb| kf]v/]nn] ( j6f u}+8f dfg{

nufPsf] 36gf klg ToxL+ ;fj{hlgsePsf]] lyof] .

k "j {k fOn6 kf ]v/ ]nn ]cdn]vuGhl:yt ;}lgs lzIffnodfsfo {/t hdbf/ dfwjaxfb '/a'9fyf]sL;“u P;=Pn=cf/= /fOkmnsfuf]nL vl/b u/]/ lrtjg /fli6«olgs'Gh / j/k/sf h+un Pj+;fd'bflos jgdf u}+8f l;sf/ u/]sf]kqsf/x¿;dIf :jLsf/ u/]sflyP . lgs ' Ghn ] k "j {k fOn6kf]v/]n;lxt cf7 hgf cleo'Qme/tk'/ sf/fuf/ rnfg ug'{cl3s;/f sfof{nodf kqsf/ ;Dd]ngu/L cleo'Qmx¿ tyf a/fdbul/Psf ;fdu|L ;fj{hlgs u/]sf]lyof ] . kf ]v/ ]n;lxt ;a }cleo'QmnfO{ yk cg';Gwfg ug{k'k{Ifsf nflu h]n rnfg ul/Psf]lgs '~hn ] hgfPsf ] 5 .cleo'Qmx¿af6 a/fdb ul/Psf;fdfgdf aGb's Ps, lk:tf]n #,uf]nL $^ j6f, u}+8fsf] vfu !, sf/!, df]6/;fOsn @, df]afOn ;]6 @,t/fh' / 9s !, gub @@ xhf/ # ;o%^ / v's'/L;d]t kqsf/ ;Ddn]gdf;fj{hlgs ul/Psf] lyof] .

sf7df8f} + l8NnLahf/ 3/ePsf cleo 'Qm kf ]v/ ]nnfO {lgs'Ghsf ;xfos ;+/If0f clws[tc0fgfy a/fnsf] g]t[Tjdf uPsf]6f]nLn] af # r %!() g+ sf] ;]tf]sf/leq /flvPsf] vfu, Soflnj/#)=)^ c6f]d]l6s /fO{kmn;lxt oxLkmfu'g % ut] kqmfp u/]sf] lyof] .

@% jif{;Dd OlG8og Po/nfoG; /cf/PgP;Ldf kfOn6 ag]/ sfdul/;s]sf &^ jifL {o kf ]v/]nsf7df8f}+af6 kqmfp k/]sf lyP .pgn] u} +8f dfg{ rflxg] uf]nL;}lgsaf6 lng] / To;af6 :yflgoaf ]6 ] , dfem L d ';x/x¿nfO { {Hofnf:j¿k /sd lbP/ u}+8f dfg{nufPsf lyP . c6f ]d ] l6s/fOkmn;lxt kqmfp k/]sf kfOn6sf]

nfO;]G;cg';f/ pgL;“u $ j6f:jrflnt xltof/ /x]sf] b]lvG5 .

lgs'Ghn] cg';Gwfgkl5 hf/Lu/]sf] k| ]; lj1lKtdf cleo'Qmk"j{kfOn6 kf]v/]nn] )%# ;fnb]lvnuftf/ lgs'Gh / j/k/sf] h+unIf]qdf u}+8fnfO{ uf]nL xfgL dfg{nufPsf] s'/f pNn]v 5 . kf]v/]nn]af/f 8'd/jfgf 3/ ePsf xl/axfb'/ljZjsdf{nfO{ cfkm}+n] uf]nL lbO{

l;sf/ ug{ v6fP/ )%# ebf}dflgs'Gh glhs kbdk'/ uflj;af6Ps u}+8f uf]nL xfgL df/]/ vfunu]sf lyP . To:t} )%$, )%(,)^!, )^@ / )^# ;fndf lgs'Ghsf]cfONofG8 If]q, ;'?ªIf]q / dft[e"lddWojtL{ ;fd'bflos jgdf k6s–k6s u/L gf}j6f u}+8f cleo'Qmkf]v/]nn] dfg{ nufO{ vfu nu]sf]lgs'~hsf ;xfos ;+/If0f clws[tsdnh+u s'“j/n] atfP .

d + l;/sf ] k lxnf ] ;ftfdbL{3f]nglhs dfl/Psf] u}+8fnfO{klg k"j{ kfOn6 cleo'Qm kf]v/]nn]dfg{ nufO{ csf{ u}+8f dfg]{ cfkm"nfO{/sd lbPsf] cleo'Qm ljZjsdf{n]atfP . ljZjsdf{nfO{ cfkm\gf] lghLaGb's lbP/ cleo'Qm kf]v/]nn]lgs'Gh If]qdf u}+8f dfg{ k7fp“y]. To;kl5 k"j{kfOn6 cfkm} + uf8LlnP/ cfpg] / vfu lnP/ hfg]u/ ]s f ] ljZjsdf {n ] atfP .clxn];Dd slt u}+8f df/L slt/sd k fPsf ] eGg ] k | Zgdfcleo'Qm kf]v| ]nn] clxn];Dd (j6f u} +8f df/] klg To;sf] *j6f vfu dfq nfg ;s]sf] /clxn];Dd sl/a ;f9] ̂ nfv ?k}of“k|fKt u/]sf] atfP .

uf ]nL lbg] ;}lgs hjfga'9fyf]sLnfO{ k"j{kfOn6 kf]v/]nn]lbPsf] ;"rgfsf cfwf/df kqmfpul/Psf] lgs'Ghn] hgfPsf] 5 .cleo'Qm kf]v|]nn] ;}lgs hjfgnfO{/sd lbO{ pgLaf6 ;of} + uf]nL

lnPsf] :jLsf/ u/]sf 5g\ . otf;}lgsaf6 uf]nL vl/b ug]{ csf{lt/u}+8f dfg]{ cleo'Qm ljZjsdf{ / Pscsf{ u}+8f dfg]{ cleo'Qm 8Da/nD;fnnfO{ uf]nL lbO{ u}+8f dfg{nufPsf] cleo'Qm ljZjsdf{ /nD;fnn] atfP . otf ;}lgs hjfga"9fyf]sLn] cfkm"n] uf]nL s;}nfO{glbPsf] / kf]v/]nn] cfkmgf] hUufljjfbsf] l/; kf]Vg o:tf] cf/f]knufPsf] bfaL u/]sf 5g\ .

k"j{kfOn6 kf]v|]nn] ljleGgdfWodaf6 sf]l/ofnufot t];|f]d'n'sdf Pp6f vfu !@ nfv?k}of“df laqmL ug]{ u/]sf] pgL;“u};+nUg csf{ Ps cleo'Qmn] atfP .

h]n rnfg ul/Psfdf d'Vocleo'Qm k"j{ kfOn6 kf]v/]n;lxtaf/f 8'd/jfgf 3/ ePsf ;}lgshjfg a'9fyf]sL, xl/ ljZjsdf{,sf7df8f} + 7d]nsf 6f“;L u'?ª,dsjfgk'/ bfdgsf lbg]zs'df/a:g]t, lrtjg kbdk'/ uflj;sflx/fnfn nf]Krg, af/fsf ;f]kmnnf]Krg tyf gjnk/f;L k|ultgu/sf8Dd/ nD;fn 5g\ . k"j{kfOn6kf]v/]n;lxt ;a} cleo'QmnfO{/fli6«o lgs'Gh tyf jGohGt' ;+/If0fP]g @)@( sf] bkmf % -s_ adf]lhd% b]lv !% jif{;Dd s}b ug'{kg]{dfu lgs'Ghn] ;/sf/;“u u/]sf] 5 .k6s–k6s ;/sf/n ] ljleGgaxfgfdf t:s/nfO{ l/xf u/]sfsf/0f u} +8f rf]/L l;sf/L a9]sf]lgs'~hsdL{x¿ atfp“5g\ .

;“u;“u} 3'DtL sf6\bf psfnLd} /ft k¥of]cfkm\gfx¿sf] cfh cfkm}+;“u ;fy 6¥of]cfkm" ;f“rf] aGg dnfO{ lsg o:tf] aft u¥of]dg k/]sf] dfG5]n] lhGbuLdf 3ft u¥of];TonfO{ lht x'“bf ltdLnfO{ >fk k¥of]dg k/]sf] dfG5]n] lhGbuLdf 3ft u¥of];“u;“u} 3'DtL sf6\bf psfnLd} /ft k¥of]cfkm\gfx¿sf] cfh cfkm};“u ;fy 6¥of]dg k/]sf] dfG5]n] lhGbuLdf 3ft u¥of] .

—cgGt ;+of]uL

qmflGtsf/L :jefjsf bnaxfb'/ /lbns'df/L ljjfxkl5 Pp6f ufp“df 3/ agfP/a;] . cfkm\gf] lszf]/jodf kf6L{df sfd u/]sfb'j}n] Ps–csf{nfO{ Tolta]n} lrg]sf lyP . To;}cj;/df pgLx¿aLr k|]d klg df}nfPsf] lyof] .jftf{af6 zflGtk"0f{ /fhgLltdf cfPkl5 pgLx¿n]ljjfx u/]/ s'g} ufp“df /fhgLlt ug]{ kf6L{sf]gLltcg';f/ o; If]qdf cfPsf lyP . pgLx¿ cfkm\gf]/fhg}lts cl:tTj sfod ug{ x/]s s'/fdf cl3 ;y]{ /ufp“n]x¿nfO{ k|efljt t'Nofpg] k|of; uy]{ .

PskN6 ufp“d} ePsf] x]Nykf]:6df pkrf/x'“bfx'“b} Ps afnssf] Hofg uof] . ufp“n]x¿cfqmf]lzt eP . bnaxfb'/ tyf lbns'df/Ln]To;sf] g]t[Tj u/]/ 8fS6/nfO{ s'6lk6 u/] .x]Nykf]:6leqsf sfuhkq Roftr't kf/] . glhs}ePsf] PDa'n]G;df cfuf] nufP . cGTodf8fS6/nfO{ dfkmL dfUg nufP/ ufp“ s6fP .ufp“df ePsf] pQm cfGbf]ngsf sf/0f s'g} klg8fS6/ ufp“df cfPgg\ . ah]6sf] cefjsf sf/0fx]Nykf]:6sf] ejg klg lgdf{0f ePg .

Ps jif{kl5 lbns'df/L ue{jtL eOg\ . glhs}ePsf] c:ktfn klg aGb lyof] . ufp“df Pp6fdf]6/;fOsn afx]s c¿ ;jf/L;fwg gePsfn]lbns'df/LnfO{ ;b/d'sfd k'¥ofpg lgs} ufx|f] eof] .ue{jtL dlxnfnfO{ df]6/;fOsndf r9fP/ nfgufx|f] kg]{ ePkl5 ufp“sf o'jfn] lbns'df/LnfO{af]s]/} ;b/d'sfd k'¥ofpg] of]hgf agfP t/ nfdf]af6f]df Joyf ;xg g;sL aLr}df lbns'df/Lsf]lgwg eof] . bnaxfb'/sL qmflGtsf/L >LdtL tyfufp“sL g]t[ pkrf/ g} gkfP/ dl/g\ . s]Gb|dfkf6L{n] >4f~hnLsf] sfo{qmd /fVof] .

—lji0f's'df/ clwsf/L

Page 16: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7;Gb]z –ljljw !*

;fKtflxs ;fyLsf nflu kmd{gfd M =================================================================================================

pd]/ M =============================== prfO M ================================================

k];f M =============================== lzIff M =================================================

:jefj M============================= j}jflxs l:ylt M ==================================

cle?lr M ===========================================================================================

j0f{ M ================================= =

Od]n M ===============================================================================================

7]ufgf M===============================================================================================

tkfO{+ s:tf] ;fyLsf] vf]hLdf x'g'x'G5 <

===========================================================================================================

===========================================================================================================

gf]6 M tl:a/ / gub ?= %).– clgjfo{ 5 . cfkm"n] pNn]v ug{ rfx]sf]yk ljj/0f 5'§} kfgfdf k7fpg ;lsg]5 .

kfpg] M

;Gb]z M

k7fpg] M

s'kg ;Gb]z

k|lt ;Gb]z ?= @)÷— clgjfo{

gof“ jif{ @)^$ sf cj;/df cfkm\gf O:6ldq tyf z'e]R5'x¿nfO{;fKtflxsdfkm{t z'esfdgf lbg rfxg] kf7sx¿n] cfkm\gf]z'esfdgf ;Gb]z ;fKtflxssf] sfof{nodf r}t @) ut]d+unaf/;Dd cfOk'Ug] u/L k7fpg x'g cg'/f]w ul/G5 .;

'rg

f

ul/asf] dfofs'/f cfheGbf & jif{cl3sf]

xf] . d cfºgf] k|fylds lzIff cfºg}ufp“df k"/f ul//x]sf] lyP“ . To;a]nfd]/f] lrghfg Pshgf gjcfuGt'ss]6L ;fyL;“u eof] . pgL ToxLufp“df k9\g cfPsL lyOg\ . b'O{–rf/ lbgsf] lrghfgkl5 xfdLb'j}hgf ldNg] ;fyL eof}“ . xfdLhtf uP klg ;“u} hfGYof}+ . xfd|f]ldqtfn] 3lgi7 ¿k ln“b} lyof] .k/LIffsf] ;do klg glhls“b} lyof] .hf“r lau|g] xf] ls eGg] 8/ txfdL b'j}nfO{ lyof], lsgeg] xfdL b'j}sf]nIo k/LIffdf /fd|f] c+s xfl;n ug]{lyof] . k/LIff glhlsP klg xfdLkm';{b ldnfP/ ;“u} 3'Dg lg:sGYof}“ .To;a]nf cfºgf ] afNosfnsf/dfOnf–/dfOn f s ' / f Ps–csf {n fO { ; ' g fp “ Yo f } “ . Ps/d f On f ] ls l;ds f ] J o lQ mePs fn ] d pgn f O { ;w } +lh:sfp“y]“ t/ pgL efj's k|s[ltsLx'gfn] rf“8} g} l/;fp“lyg\ / pgnfO{v';L kfg{ d}n] w]/} k|of; ug'{kYof{] .

xfd|f] k/LIff /fd|f] ePsfn]kl/0ffd klg /fd|} cfof] . xfdLb'j}hgfn] k|yd >]0fLdf ( sIffpQL0f{ u¥of}“ . pQm kl/0ffdn] xfd|f]xf};nf tyf k|]/0ffsf] hudf Ps–Psj6f O“6f yKg] sfd u¥of] . xfd|f]ldqtfsf] s'/f klg ca la:tf/}–la:tf/} ufp“df rrf{sf] ljifo x'gyfNof] . Ps–csf{nfO{ dg k/fpg]x'gfn] km';{bsf] ;dodf xfdL ;“u}3'Dg lg:sGYof}“ . of] s'/f Toxf“sfdflg;nfO{ dg k/]g / pgLx¿n]pgsf cfdf–a'afnfO{ elglbP .pgsf cfdf–a'afnfO{ klg of] s'/fdg k/]g5 lsgls d ul/asf] 5f]/f .ca pgsf cfdf–a'afn] pgnfO{

d;“u e]6\g lbg 5f]8] . P;Pn;Lk/LIff glhls“b} lyof] . xfdLn]cWoogdf klg lgs} Wofg lbPsflyof}“ . Ps lbg pgsf cfdf–a'afahf/ uPsf] a]nf pgn] xfdLb'j}hgf Ps} 7fp“df a;]/ k9f}“ egLaf]nfOg\ / d uP“ klg t/ of] s'/fpgsf cfdf–a'afn] yfxf kfO{ dnfO{g/fd|f];“u ufnL ug'{eof] / eGg''eof]–cab]lv p;nfO{ e]l6;\ eg] 7Lsx'“b}g, lsgls t“ ul/asf] 5f]/f xf];\,d]/L 5f]/Lsf] OR5f t}+n] k'¥ofpg;Sb}g;\ . To;kl5 t d]/f] pgL;“u

e]6 x'g klg d'l:sn eof] . P;Pn;Lcfpg Ps lbg dfq af“sL lyof] .lgs} d]xgtsf ;fy k9L hf“r lbP“ .hf“rsf qmddf klg d}n] pgnfO{e]6\g ;lsg, lsgls pgsf a'afn]dnfO{ e]6\g] cj;/ g} lbg'ePg .dnfO{ cToGt vNnf] nfUof], lsglspgL d]/L cToGt ldNg] tyf dgkg]{;fyL lyOg\ . pgL d;“u e]6\g gkfPklg lr7L n]lVyg\ t/ Tof] lr7Ld;Dd cfOk'Ub}gYof] . P;Pn;Lsf]l/hN6 cfof] . xfdL b'j}hgf k|yd>]0fLdf pQL0f{ eof}“ .

–aLaLP; k|yd jif{dfcWoog/t wd{/fh v8\sfsf7df8f}“df dWod vfnsf] hflu/vf“b}5g\ . % lkm6 % OGr cUnfv8\sf kqldqtf, e|d0f tyf;ª\uLtdf ?lr /fV5g\ . u“x'uf]/f]j0f{sf v8\sf /utsf] gftfnfO{eGbf efjgfsf] gftfnfO{ dxfg\dfGg] ;fyLx¿sf] vf]hLdf 5g\ .cljjflxt v8\sfnfO{d_rkhadka@ hotmail.com tyfkf]:6 aS; gDa/ *%^^sf7df8f}“df kqfrf/ ug{ ;lsG5 .

— tf/fk|;fb …a}u'gLÚ sf]prfO % lkm6 # OGr 5 . @@jifL{o tf/fk|;fb Joj;fodf;+nUg eP klg aLaLP;sf]cWoognfO{ klg hf/L /fv]sf5g\ . ux'“uf]/f] j0f{sf cljjflxttf/fk|;fb em"6f] gaf]Ng] tyfwgL–ul/aaLr e]befj gug]{;fyLsf] vf]hLdf 5g\ .kqldqtf Pj+ e|d0fdf ?lr/fVg] tf/fk|;fbnfO{baigunitara@ hotmail.com dfOd]n ug{ ;lsG5 .

d]/f] z/L/df wtL{n] uf;, af;tyf k|fs[lts ;f; km]g{ lbP;DdhLjgel/ dfof ug]{, ;'v–b'Mvdf ;fylb+b} d]/f ;f/f rfxgf Pj+ sfdgf ltd|}nflu ;dlk{t ub}{{ c“ufnf]el/sf] dfof .

jL/]Gb|n=, ltdLn] /fv]sf] k|:tfj d}n]

c:jLsf/ ug{ ;lsg“ . ltdL d]/f]rf]vf], ;Rrf k|]dL ag, ;fydf ltd|f]Tof] Gofgf] sfvnfO{ d hLjge/;lDem/xG5' .

/fh]Gb|cfb/0f Lo dfdf–dfOh '

nufot ;a}df ;fOgf] cg';f/sf]

Gofgf] clejfbg clg gd:sf/ . b'Mvdfk/fOsf] t slQsf] cfzf x'G5 eg]xh'/x¿ t cfkm\g} x'g'x'GYof] lg . sltk|of; ubf{ klg===, dfdf of] ;+;f/ o:t}/x]5, cfkm" t cfkm\gf] x'g ;lsPg eg]cfkmGtsf] t emg\ s] g} cfzf /x\of] / <To;}n] dfdf oF] ;+;f/df cfkm\gf] eGg]sf]xL x'“bf]/x]g5, sf]xL===.

[email protected]

kqldqx¿ ;'lk|of clg k|Lltsf;fy} ;fyLx¿ ;'lgn, ;Gb]z, lgd{n,lgd{nf, lg¿, t]hk|sfz tyf ;'lgtfnfO{w]/}–w/} ;Demgf clg dL7f] k|]d .

hLjgclgtf, ljZjf; u/ Xbob]lv g}

rflx;s]sf] 5' . ltd|f] dfofdf ;dlk{t5', olt kfun ePsf] 5', ls ltdLlagfsf] hLjg lhpg c;Dej 5 . a'e\mg]k|of; u/, d s]jn ltdLnfO{ g} rfxGy]+/ rflx/xG5', clg ltd|} kvf{Odf cfzfsf]lbof] afln/xg]5' .

;dLknIdL, d ltdLnfO{ Psbd} dg

k/fp“5', cfO ne o' .Pr=aL=

lxhf] /ftL ;kgLdf ltdLnfO{b]v+], ltdLnfO{ x]g]{ OR5f klg yf]/}lbgdf e]6]+, cfvfel/ cf“;' ltd|f];kgLdf kfP“ ToxL cf“;' k'l5lbgcfh Pp6f kq sf]/+]===, k|f0f Kof/Lclj/n dfof 5 .

;fhg

;fKtflxs ;fyL;Gb]z hLjgsf] uf]/]6f]daf6 5'6fpgsf nflu pgsf

cfdf–a'afn] pgnfO{ aflx/ nuLk9fpg] lgwf] ug'{eof] . of] s'/f d}n];fyLaf6 yfxf kfP“ . pgL hfg] lbgd pgsf] 3/df k'u]“ t/ pgsfcfdf–a'afn] dnfO{ pgL;“u e]6\glbg'ePg / s]jn xft xNnfO{…afOafOÚ ug]{ cj;/ dfq kfP“ . dleqleq} /f]O/x]sf] lyP“ . d To;}lg/fz x'“b} 3/ kmls{P“ . pgL uPkl5d Psbd} PSnf] dx;'; ug{ yfn]“,dnfO{ PSn} a:g dg nfu]g . To;}n]pgn] lbPsf] 7]ufgfsf cfwf/df dpgsf] ufp“ uP“ . lbp“;f] 7Ls !@ah] d Toxf“ k'u]] “ . pgsf] 3//+uLr+uL lyof] . d}n] yfxf kfP“,cfh pgsf] ljjfxsf] lbg xf] . d

pgnfO{ e]6\g lgs} xtfl/P“ t/ e]6\gkfOg“ . d Tot} 5]pdf al;/x]“ .Ps 3G6fkl5 pgnfO{ cGdfpg] a]nfeof] . d xtfl/P/ pgL;“u af]Ngcufl8 uP“ t/ Toxf“ klg dnfO{e]6 \g lbOPg . dnfO{ ws]n]/n8fOlbP . pgn] klg dnfO{ b]vLcf“;' v;flng\ t/ s]xL af]Ng;lsgg\ . o;/L cfkm"n] dg k/fPsf]dfG5]nfO{ cfºg} cufl8 cs}{n] nu]sf]b]v]/ d Psbd} efj's eP“ / gbLsf]au/df cfP/ PSn} /f]O/x]“=== /f]O/x]“ .

– Pgs]6L

g'jfsf]6 / /;'jfdf gof“ kbofqf dfu{gjbLk chgjL

g 'jfsf ]6 tyf /; 'jfsf ]k|fs[lts Pj+ ;f+:s[lts dxŒjsf:ynx¿sf] cjnf]sgsf nflu gof“kbofqf dfu{ klxrfg ul/Psf] 5 .gof“ dfu{ kf“r lbg ofqf ug{ ;lsg]u/L agfOPsf] 5 . ofqf cjlwdfljleGg ufp“j:tL, s'08, lxd>+[vnfPj+ df}lns ;+:s[ltsf] ;]/f]km]/f]df/Dg kfOg]5 .

/fhwfgLaf6 glhs eP klgko{6sLo uGtJosf ¿kdf k5fl8k/]sf] g'jfsf]6df ko{6sLo ;DefjgfgePsf] xf]Og . g'jfsf]6df ko{6ssfnflu ;Defjgf vf]Hg] qmddf !#hgf ko{6g Joj;foLsf ] Ps;ldltn] xfn} pQm kbofqf dfu{klxrfg u/]sf] xf] . sf7df8f}+sf]a "9fgLns07af6 ;'? x'g ] of ]kbofqf dfu{ /;'jfsf] uf];fOs'08dfk'u]/ 6'lËG5 .

lxGb ' tyf af }4wdf{jnDaLx¿sf] kljq tLy{:ynuf];fOs'08 k'Ug /;'jfsf] w'Gr] tyfl ; Gw ' k f Nr f ] ss f ] x ] n Da ' –nf }/Lljgfos eP/ hfg] dfu{k|rlnt 5g\ . oL b'j} dfu{ cf–cfkm\gf] :yfgdf dxŒjk"0f{ Pj+cfsif{0f 5g\ t/ o;sf] ljsNkdfclxn] to ul/Psf] kbofqf dfu{cln km/s 5 .

gof“ kbofqf dfu{ klxrfgug]{ ;ldltsf ;+of]hs Pj+ 6fgsflgjt{dfg cWoIf bLks dxt gof“kbofqf dfu{ a9L /f]df~rs ePsf]

bfaL u5{g\ . a"9fgLns07af6 ;'?x'g] kbofqfsf qmddf klxnf] lbglzjk'/L hnfwf/ x'“b} l;qm];Dd k'Ug;lsG5 . l;qm]af6 /fhwfgLsf] ;a}tyf g'jfsf]6sf clwsf+z u|fdL0fe]ssf] b[Zofjnf]sg ug{ ;lsG5 .bf ]; |f ] lbg lnv', afns'df/L,dfg]e~Hofª x'“b} dfGs]8f“8f;Dd k'Ug;lsG5 . t];|f] lbg dfGs]8f“8faf6;'of]{bosf] cjnf]sg ub}{ ;d'Gb|6f/,;'Gb/fb]jL x'“b} af3df/fsf] ;'of{:tglhs}af6 lgofNg ;lsg] u/L

kbofqf dfu{ to ul/Psf] 5 .ofqfsf qmddf :yfgLo

tfdfª, du/, g ]jf/;+:s[lt;“ukl/lrt x'g] cj;/kfOG5 . ofqfsf ] rf }yf ] lbgaf3df/faf6 dfnfe~Hofª,lzv/a]+;Lsf] ;fu/s'08 x'“b} nfª6fªlxdfnsf] /fpr'nL cfwf/lzlj/;Ddk'Ug ;lsG5 . hxf“af6 sf7df8f}+pkTosf, g'jfsf]6 /;'jfsf] clwsf+zefusf ;fy}, u0f ]z, dgf:n',uf}/Lz+s/, ndh'ª lxdfnnfO{ cf“v}df

c6fpg ;lsG5 . # xhf/ & ;o*% ld6/ cUnf ] / fpr 'nLcfwf/lzlj/af6 ;'? x'g] kf“rf} “lbgsf] ofqf /;'jfsf] PNnf] s'08x]b}{ uf];fOs'08 k'u]/ 6'lËG5 .

of] kbofqf dfu{df lzjk'/L/ nfª6fª /fli6«o lgs'~hsf]cfsif{0fsf ;fy} !% j6f kljq s'08sf];d]t ofqf ug]{ cj;/ kfOG5 .af3df/fb ] lv uf ];fOs'08;Dd:yfgLo ufp“n]x¿n] nueu ! ;o@% lsnf ] ld6/ 3f ]8 ]6f ] af6f ]agfO;s]sf 5g\ . o;n] ofqfnfO{;/n agfPsf] 5 .

of] sf7df8f} +af6 ;'? x'g]Psdfq kbofqf dfu{ xf] . lhNnfljsf; tyf ufp “ ljsf;;ldltx¿n] :yfgLo afl;Gbf;“u;xsfo{ u/]/ k|fyldstfsf ;fyk"jf{wf/ ljsf;df Wofg lbP :yfgLohghLjgdf cfly {s kl/j {tgcfpg]5 . plrt k|rf/k|;f/ ug{ ;s]of] dfu{ l5§} k|rngdf Nofpg;lsg] ko{6g Joj;foL /fhg8+uf]n atfp“5g\ .

uf];fOs'08 ghfg]x¿sf nflua"9fgLns07af6 ;fu/s'08 x'“b}g'jfsf]6 b/af/;Dd k'Ug] csf]{ dfu{klg 5 . pQm dfu{df ko{6ssf] ofqfcjlw nDAofpg tyf 5f]6\ofpg yksfo{qmd ;d]t agfpg ;lsG5 .of] kbofqf dfu{nfO{ k|rngdfNofpg cfjZos kxn ug ] {k|lta4tf g'jfsf]6 pBf]u jfl0fHo;+3n] hgfPsf] 5 .

Page 17: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7

k|Zg M xfn d #* jif{sf] eP“,b'O{ jif{klxn] d /fd|f];“u ln+u pTyfggx'g] ;d:of lnP/ lrlsT;ssxf“k'u]sf] lyP“ . pgn] dnfO{ %) PdhLsf]PG8«f]h tyf k]g]u|f cf}ifwL Ps jif{;DdPs lbg la/fP/ nuftf/ vfO/xg];Nnfx lbP . cf}ifwL vfpGh]n tpTyfg /fd|} eof], t/ Tof] bL3{sfnLgk|efj kfg]{ vfnsf] cf}ifwL xf]Og /x]5eGg] s'/f kl5 yfxf kfP“, lsgeg]Ps jif{kl5 cf}ifwL 5f8\gf;fy klxn]sf]eGbf cem a9L ;d:of cfOk¥of] .lxhf]cfh of}grfxgf x“'bfx'“b} klg ln+upTyfg x'“b}g . slxn]sfxL+ clnclnpTyfg x'“bf klg of}g;Dks{ ubf{ jLo{embf{emb}{ aLr}df lzlyn e} cfwL jLo{of]lgaflx/ g} kf]lvG5 . To;}n] lg/fzeP/ slxn]sfxL+ cfTdxTof;d]tu¿“h:tf] nfu]/ cfp“5 . o:tf] ;d:ofsf]:yfoL ;dfwfgsf] af6f] 5 ls 5}g <olb 5 eg] pkrf/ ljlw s] xf]nf <

—;'=pQ/ M ln+u lsg pQ]lht

gePsf] xf]nf <lnË /fd|f];“u pQ]lht gx'g]

ljleGg sf/0f x'g ;S5g\ . To;sfzf/Ll/s tyf dfgl;s kIf b'j} x'g;S5g\ . z/L/df ePsf cGo /f]u,rf]6k6s tyf cf}ifwLsf] k|efjn] klglnËdf pQ]hgf gePsf] x'g;S5 .lnËsf] plTyt x'g ;Sg] tGt'df/Qmk|jfxnfO{ gsf/fTds ¿kdf k|efjkg]{ s'g} klg l:ylt lnË pQ]hgfgx'g] ;Defljt sf/0f x'g;S5 .dw'd]x, d[uf}nf jf sn]hf]sf] v/faL,k|hgg cË jf To;sf] :gfo'k|0ffnLnfO{ k|efljt kfg]{ u/L ePsf]rf]6k6s jf /f]u, /Qmgzf jf/Qmk|0ffnLdf ePsf] v/faLn] lnËpQ]lht gx'g] ;d:of u/fpg ;S5 .PnhL{, /Qmrfk tyf dfgl;s /f]usf]pkrf/sf qmddf vfOg] sltkocf}ifwL klg o;sf] sf/0f x'g;S5 .pbfx/0fsf ¿kdf s'/f ubf{ lnËpQ]hgfdf gsf/fTds ¿kdf k|efjkfg{ ;Sg] PnhL{, /Qmrfk clgdg/f]usf pkrf/df k|of]u ul/g]cf}ifwLn] lnË pQ]hgfdf gsf/fTdsc;/ kf/]sf] x'g;S5 . To;} u/Ltgfj, lrGtf, Unflg, pbf;L,cfTdljZjf; sd x 'g ' , of }g;Ifdtfsf] lrGtf, of}g;DaGwLs '/ fdf g } c?lr x 'g ' , of }ghf ]8L;“usf ] ;DaGwdf ePsf ]Psgf;]kgn] lbSs x'g', of}g/f]ujf cGo /f]u nfUnf ls eg]/ lrGtf,efjgfTds c;Gt'ng jf cGodgf ]j }1flgs /f ]u x 'g ' h:tfs'/f klg lnË pQ]lht gx'g]sf/0f x'g;S5g\ .

rflxPsf] a]nf lsg lzlyn <lszf]/fj:yf tyf o'jfj:yfdf

lnËsf] pQ]hgf ;lhn} x'G5, t/pd]/;“u} of] ;xhtfdf s]xL sdLcfpg yfN5 . tkfO{+n] gn]Vg'ePklg x:td}y'g ubf{ jf gUg lrqx]bf{ jf dlxnfsf] z/L/sf] :kz{ubf{ ln+u b¥xf] x'G5 eg] zf/Ll/skIf 7Ls} ePsf] a'lemG5 . cGoa]nfdf /fd|f];“u pQ]lht x'g] t/a]nfavt lnË pQ]lht gx'g];d:ofn] ;tfpg] s'/fdf w]/} xb;Dddfgl;s kIf dxŒjk"0f{ x'G5 .tgfjk"0f{ jf 8/ ePsf] l:yltdfeg] lnË pQ]lht g} gx'g jf ePsf]pQ]hgf klg x/fpg ;S5 . ;kmngePsf ] l :yltdf cfÎgf ]of}g;fyLnfO{ cfÎgf] of}g Ifdtfk|b{lzt ug'{kg]{ bafa eP ;d:ofcem rsf] { x 'g ;S5 . o:tf ]

!(lh1f;f÷kfnf]

k'?ifsf] JolQmTj s] df x'G5<ca xfd|f] kfnf]

of] :tDedf xfdLn] /fv]sf k|Zgsf] #) zAbdf ga9fO{ pQ/k7fpg'kg]{5 . k|To]s pQ/sf ;fydf cfk\mgf] k"/f gfd, 7]ufgf /pd]/ n]Vg glal;{g'xf]nf . k|Zg gDa/ Ps ;w}+ cfufdL k|Zgsf¿kdf /xg]5 . Pp6f kfgfdf Pp6f pQ/ dfq :jLsf/ ul/g]5 .!= /S;L / o'jtLdWo] s] sf] nt -g;f_ vt/gfs < lsg <@= tkfO{+nfO{ s]n] ;'vL / ;Gt'i6 agfp“5 <#= s] /S;L jf gzfn] b'Mv e'Ng ;lsG5 <$= g]kfndf v]ns'bsf] ljsf;sf nflu s] ug'{k5{ <%= dlxnfx¿nfO{ ## k|ltzt cf/If0f slt plrt xf], lsg <^= tkfO{+ k|wfgdGqL eP s] ug'{x'G5 <&= s]6f / s]6Lsf nflu ljjfx ug]{ plrt pd]/ s'g xf] < lsg <*= a'l4 7"nf] ls an < lsg <(= b]zelQm s] xf] <!)= b]zaf6 lx+;f cGTo ug{ s] ug'{k5{ <

dnfO{ nfU5 k'?ifsf] JolQmTjp;sf] rl/q Pj+ afgLa]xf]/fdf x'G5 .

xif{ s'zn -!&_, sf7df8f}+JolQmTj dlxnfdf klg t x'G5

lg † s] k'?ifsf] dfq s'/f u¥of </f]zg k'g -!&_, tfg;]g

s]6L k6\ofpg] :6fOn, k};f clgx]o/s6df, ls s;f] ;DkfbsHo" <

kfNb]g tfdfª, -!&_, rfalxn/fd|f] a}+s Aofn]G;, 3/ clg

uf8L x'g'k5{ .uh]Gb| yfkf -@!_, a]tfnL, /fd]5fk

lzIff, ;+od / zflngtfsf;fy} /f]huf/L, wg clg af]nLdf .

[email protected]

d'VotM lx+8fO, af]nfO, vjfO,?lr, ;xgzLntf cflbdf .

u0f]z vgfn -@)_, :ofª\hfd]/f] ljrf/df cfkm\gf] /fi6«,

b]z Pj+ ufp“–;dfhsf] ;]jfdf .s]zj kl/of/ -@!_

Psflt/ >LdtLdf x'G5 eg]csf{lt/ cfTdlge{/tfdf x'G5 .egfOsf] tfTko{ cfTdlge{/tflagf s'g}klg sfo{df ;kmntf kfpg ;ls“b}g .

cg'h+u s'n'ª /fO{, ;f]n'v'Da'afgL–Jojxf/ Pj+ /xg;xgdf .

6Lsf/fd hgsk'/…P /ftf ds} †Ú ;Dkfbs

dxf]bonfO{ Tolt hfaf] s'/f klgyfxf 5}g < n ;'Gg';\, d eG5'–k'?ifsf] JolQmTj /fd|f–/fd|f Ao'l6km'nRjf“s d}of“x¿df x'G5 lg †

/fh]Gb| /f]Ssf -@)_;DkfbsHo", h'“ufdf x'G5,

b'O{dt g} 5}g .>L/fd Gof}kfg]

:jefjdf geP lxkxkklx/gdf x'g ;S5 .

gf/fo0f clwsf/L, zLtngu/cfkm" t hjfg kl/of], t/

klg cf“vfn] b]v] / sfgn] ;'g]cg';f/>LdtLHo"sf] zf;gdf .

gL/h af]xf]/f -!(_, anfh'cfkm " t hf ]; “u k };f ,

kh]/f], wg;DklQ 5 To:tf k'?ifnfO{g} x]l/G5 .

k|ltef >]i7, kf]v/fk'?ifsf] JolQmTj zf/Ll/s

agfj6eGbf sfo{–;Dkfbg Pj+b"/b[li6af6 x'G5 .

/fgf /d]z, xl/jg, ;nf{xLclxn]sf] hdfgfdf k'?if dfq

geP/ x/]s JolQmsf] ;kmntf wg–bf}ntdf x'G5 . xfd|f] ;dfhdf wg–bf}nt gePsf] JolQmnfO{ kz';/xklg dflg+b}g .

;fhg yfdL -!*_, Onfd;j {k |yd t wgb f } nt ,

;'Gb/tf Pj+ lzIff cfjZos 5,

t/ d]/f] ljrf/df lzIff, ;'Gb/tfclg dg kg] { unk|m ]G8 ;fydfePkl5 k'?ifsf] JolQmTj k|:6¿kdf emlNsG5 .

dlgs Gof}kfg] -@$_, uf]/vfk'?ifsf] JolQmTj kl/jf/df

lge{/ x'G5 .u+uf/fd Gof}kfg] -!&_, :ofª\hf

k'?ifsf ] JolQmTj p;sf]z } lIfs, rfl/lqs, ;fdflhs,zf/Ll/s Pj+ cfly{s l:yltdf x'G5 .lr/~hLjL /]UdL -@#_, slknj:t'

dnfO{ t cg'xf/df cfpg]3f“;kftdf eP h:tf] nfU5 .

gf/fo0f Gof}kfg] -!^_rl/q / ;fx;df x'G5 .

k|]d a/fOnLk'?ifx¿sf] JolQmTj pgLx¿sf]

z/L/df x'G5 .lg/f]h e§/fO{

r'/f]6df, p;n] s'g r'/f]6 tfG5To;af6} p;sf] JolQmTj emNsG5 .

k|sfz >]i7 -@)_, l;Gw'nLOdfGbfl/tf, cg'zf;g Pj+

st{Jodf .xl//fd bfxfn -@)_, ;+v'jf;efenfb\dLkg, lg8/ :jefj,

:jfledfg Pj+ axfb'/Ldf .sdn lh;L, -@#_

cfkm"n] b]vfpg] jfgL–Joxf]/fdf ./fd lqkf7L -@)_

lzIff, :jefj, rfnrng clgJojxf/df .

gf]bgfy lqtfn -@%_, wgs'6f:qLsf ] 5ftLdf k '?ifsf ]

JolQmTj x'G5 .;/f]h clwsf/L -@)_, alb{jf;dL7f] af]nLjrg, c;n, OdfGbf/

tyf e]befj /lxt Jojxf/, ;dosf];b'kof]u plrt tl/sfn] ug{ hfGg' Pj+gf/Lx¿sf] OHht ug'{df g} k'?ifsf]jf:tljs JolQmTj emNsG5 .

rGb|f 7s'/L -!(_, eQmk'/dnfO{ t cg'zf;gdf x'G5

h:tf] nfU5 .s]bf/ rfkfufO+{ -@)_, kj{tgd| af]nL Pj+ c¿dfly ug]{

ljZjf;n] g } k '?ifdf ePsf ]JolQmTjnfO{ emNsfp“5 .

bLk]Gb| b]pjftgdg clg wgdf x'G5 .

b'uf{axfb'/ dfemL, /fd]5fkh'“uf, 3d08 clg andf .

dg 5GTofn, uf+]ua'

l:yltnfO{ peformance anxiety

elgG5 . sf]xL ca …d ;kmn x'Ggls <Ú eGg] eosf ;fy o:tf] sfo{ug{ vf]Hbf jf:tljs ¿kd} c;kmnx 'g k ' U5g \ eg ] To;nfO {anticipatory anxiety elgG5 .

;dfwfg s] xf]nf <zf/Ll/s xf];\ jf dfgl;s

sf/0f x]/L To;sf] pkrf/ ug'{kg]{x'G5 . 7Ls JolQm;“u, 7Ls ;dodf,7Ls kl/l:yltdf dfq of}g;Dks{ug]{ k|of; u/] nfe x'g;S5 . ;xhjftfj/0f tyf tgfj/lxt eP/ of}glqmofsnfkdf ;+nUg x'“bf kmfObfk'U5 . cfjZostfeGbf a9L kL/ubf{ ;d:of cem alNemg ;S5 .…ck/fwaf]w jf bf]ifLkg cg'ejÚePsf] 5 eg] klg lnË pQ]hgfdfgsf/fTds c;/ kg{ ;S5 .efjgfTds tyf k|0fo ;DaGwsfnflu ;dlk{t eP/ k|of; ug'{k5{ .lbSs cyf{t\ af]/ ePsf] l:yltdfklg o:tf] ;d:of k5{ . o:tf]a ]n fd f ;DaGwnfO { g }/dfOnf] agfpg s] ug{ ;lsG5eg]/ ;f]Rg'kg]{ x'G5 .

cfÎgf] b}lgs hLjgsf] lrGtftyf tgfjnfO{ zogsIfeGbf aflx/}5f8]/ cfP ;kmntf ldN5 . s'g}cg'ej g} gePsf] l:yltdf d]/f]of}gIfdtf s:tf] xf]nf eg]/ Hofb}kL/ ubf{ jf PskN6 c;kmntfsf]cg'ej u/]kl5 cTolws ¿kdfcfÎgf] of}g ;Ifdtfsf af/]df lrGtfjf eo ePsf] l:yltdf ;d:of cemrsf]{ x'g] ePsfn] To;nfO{ 36fpg]k|of; ug'{k5{ . s]xL ;do of}g;Dks{af6 k/x]h u/]/ km]l/ k|of;ubf{ klg kmfObf k'Ug ;S5 .

of}g;Dks{ /fv]/ of}g ;Ifdtfk|bz{g ug]{ bafa gePsfn] cGoof}g lqmofsnfk u/]/ cfTdljZjf;a9fpg 'k5 { . c;kmntfeGbf;kmntflt/ Wofg lbg' cfjZos5 . dflg; oGq xf ]Og eGg]s'/fnfO{ ;Demg' cfjZos 5 /oGqh:t} x/]skN6 pxL glthfk|fKt x'g'k5{ eGg] ck]Iff /fVg'dgfl;a xf]Og . To;}n] Ps–b'O{kN6o:tf] ;d:of eof] eGb}df To;}nfO{lnP/ cgfjZos ¿kdf lrGtf gu/]kmfObf x'g;S5 .

cf}ifwLsf s'/f

dfly elgPsf pkfoaf6ck]lIft ;kmntf xft gnfu] lnËnfO{pQ]lht agfpg tkfO{+n] k|of]uug'{ePh:t} cf}ifwL lrlsT;ssf];Nnfxdf k|of]u ug'{kg]{ x'g;S5,t/ tkfO{ +sf] cg'ejh:t} s]xL;dosf] k|of]ukl5 ;w}+sf nflu;d:of ;dfwfg gx'g ;S5 .cf}ifwLsf] k|of]uafx]s ljleGglsl;dsf zNolqmof u/]/ lnËnfO{s8f jf 7"nf] agfOG5, t/ To;sfklg cfÎg} c;lhnf 5g\ .

cf}ifwLsf] k"0f{ /f;folgs gfdg} n]Vg'ePsf] eP To;sf af/]dfolsgsf ;fy eGg ldNYof], t/tkfO{+n] lbg'ePsf] gfdsf cfwf/dflrlsT;sn] tkfO { +nfO { k '?ifxfdf]{go'Qm cf}ifwL tyf sildenafil

citrate cf}ifwL lbg'ePsf] a'lemG5 .tkfO{+df of}grfxgfsf] sdL gePsf]l:yltdf k'?if xfdf]{go'Qm cf}ifwLlsg lbg' cfjZos dflgof] < kqdflj:tf/df gn]lvPsfn] o;} eGg;lsPg . k]g]u|f cyf{t\ sildenafil

n] lnËdf /ut el/g] sfo{df;xof]u u/]/ pQ]lht x'g d2t u5{ .o:tf ] cf }ifwL PskN6 vfP/;w} +nfO{ k'Ug] xf]Og . csf] { s'/f,o;sf klg cfÎg} gsf/fTdsc;/ x'G5g\, h'g lrlsT;sn]atfpg'ePs} lyof] xf]nf .

o'jfx¿ sG8d k|of]u ub}{gg\;xh pknAwtfsf afah'b

o'jfx¿ sG8d k|of]u ub}{gg\ eGg]tYo Ps cWoogn] b]vfPsf] 5 . @%jif{d'lgsf o'jfx¿n] sG8dk|ltcljZjf; JoQm u/]sf] cg';GwfgdfatfOPsf] 5 .

…cTofjZos dflgP klgof}glqmofdf cg'ejL JolQmx¿sf]egfOaf6 k|]l/t e} k'?ifx¿ sG8dk|of]u ub}{gg\,Ú –nG8g :s'n ckmxfOlhg PG8 6«lksn d]l8l;gsfcg';Gwfgstf{n] eg]sf 5g\– …dlxnfsflglDt eg] sG8d k|of]u clgjfo{ dflg“b}g .Ú

o'jfx¿sf] of}g Jojxf/sf;DaGwdf ljleGg b]zdf ul/Psf] @;o %) j6f cWoogaf6 sG8d k|of]ugug'{sf log} b'O{ sf/0f ePsf]cg';Gwfgn] b]vfPsf] 5 .

k'?ifx¿ of}g lqmofsnfkdf;xefuL x'g'nfO{ ;dfhn] ck/fwdf;+nUg e} ckdflgt ePh:t}7x¥ofp“5 . dlxnfsf ;DaGwdf to:tf] lqmofsnfk kl/jf/af6 dfl/g'jf cfTdxTof a/fa/ g} ePsf]cg';Gwfgdf pNn]v 5 . To;}n] ktL–kTgLaLrsf] ;DaGw dfq ;+;f/e/j}wflgs dflgG5 .

cg';Gwfgn] …o'jfx¿df of}g;fyLaf6 eljiodf cfOkg{ ;Sg] /f]u/ r'gf}tL, sG8dsf] cfjZostf tyfpgLx¿n] ;dflhs Ifdtf slt5 <Ú eGg] ljifo klg ;d]6]sf] 5 .a]nfot, d]lS;sf], c:6«]lnof tyfblIf0f clk|msfsf] tYofÍcg';f/of}gnfO{ k'?ifx¿ pQ]hgfsf ¿kdflnG5g\ eg] dlxnfx¿ kljq dfG5g\ .

dflg; d/] klgjLo{ hLljt

hfkfgsf lrlsT;sx¿n] jLo{a}+ssf nflu jLo{ ;+sng dflg;hLljt} /x]sf] cj:yfdf dfq ug'{kg]{atfPsf 5g\ . pgLx¿n] To;/L;+slnt jLo{ ;Gtfg pTkfbgsfnflu k|of]u ug{ ;lsg] sfg'gagfpg] p2]Zon] Pp6f ;+lxtf tof/kf/]sf 5g\ . hfkfgsL Ps dlxnfn]cfkm\gf] d[ts afa';“u gftf sfodu/fpg Toxf“sf] ;jf]{Rr cbfntdflbPsf] d'2fdf k/flht ePkl5hLljt cj:yfsf] dflg;sf] jLo{dfq ;Gtfg pTkfbgdf k|of]uug'{kg]{ lgisif{df lrlsT;sx¿k'u]sf 5g\ . gjhft lzz' tyfafa'cfdfsf] ;DaGw hLljt /fVgo;f] ug'{ cfjZos ePsf] 7x/lrlsT;sx¿sf] 5 .

Page 18: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2 0 0 7@)3/kl/jf/

z/L/df df]6f] l;of]n] vf]k]/ a'§f agfpg]rng yf¿ hfltsf] k/Dk/fut rng xf] .of] ;+:s[ltn] clxn] cfw'lgs km];gsf] ¿klnPsf] 5 . clxn]sf] k':tfn] o;nfO{ 6\of6'sf];+1f lbG5 . of] 7]6 g]kfnL zAb geP klgkm];gk|]dLx¿aLr nf]slk|o 5 . xlnp8,alnp8b]lv slnp8;Ddsf snfsf/, df]8n,;+uLtsdL{sf ;fy} o'jfju{aLr o;n] cfkm\gf]5'§} klxrfg agfPsf] 5 .

clk|msLx¿ l5gf]n] 5fnf vf]k]/ cg]s

/fhLj tyf :g]xf gjbDktLx'g\ . pgLx¿sf] ljjfx ePsf] s]xLdlxgf dfq ePsf] 5 . pgLx¿t'?Gt ;Gtfg kfpg rfx“b} }gg\,To;}n] ue{ g/xgsf nflu …sG8dÚk|of]u u5{g\ . Ps /ft sG8d km'6]//fhLjnfO{ ;d:of eof] . sdn Ps;Gtfgsf lktf x'g\ . pgnfO{ csf]{;Gtfg t'?Gt kfpg'x'“b}g eGg] yfxf5 . rf/–kf“r jif{ hGdfGt/ sfod/fVg pgn] klg lgoldt ¿kdfsG8d k|of]u u5{g\ . Ps k6s …n]6gfO6 kf6L{Ú af6 sdn d'8 agfP/l9nf] 3/ cfP, t/ To; lbg sG8dg} ;lsPsf] lyof] . sdnn] dg /dgl:yltnfO{ /f]Sg ;s]gg\ . o:tf];d:of hf]sf]xLnfO{ klg kg{ ;S5 .

cljjflxt o'jfo'jtL dfqxf]Og, ljjflxt bDktLx¿nfO{ ;Gtfggrflx“bf] x'g;S5 . ue{ g/xgsfnflu kl/jf/ lgof]hgsf ljleGg;fwg ahf/df pknAw 5g\ .hg;+Vof j[l4nfO{ lgoGq0f ug]{p2]Zon] s]xL ;fwg :jf:Yorf}sLdfklg lgMz'Ns pknAw u/fOG5 t/klg slxn]sfxL“ ;d:of kg{ ;S5 .;fwf/0ftof sG8d km'6\g] tyf cGo;fwg 5f8]sf a]nf klg ;Dks{/fVg'kg]{ x'g;S5 . x'g t Psk6sdfq ;Dks{ /fVbf ue{ /xg];Defjgf dfq cf7 k|ltzt x'G5,Tof] klg c08 lgisf;g ePsf]a]nfdf . c08 lgisf;g x'g] ;doePsf] 5}g eg] ue{ /xg] ;Defjgfx'“b}g . c08 slxn] lgisf;g x'G5,lglZrt ;do jf lbg kQf nufpg;ls“b}g t/ dlxgfjf/L lgoldte}/x]sf dlxnfdf dlxgfjf/L ePsf]gf} lbgb]lv pGgfO; -;fwf/0ftofrf}w_ lbgdf c08 lgisf;g x'G5 .To;}n] gf} lbgb]lv pGgfO; lbg;Ddof}g ;Dks{ g/fVg' cfkm}+df kl/jf/lgof]hgsf] Pp6f pkfo xf] t/ of]k|fs[lts k|lqmof ePsfn] of] c;kmnx'g] ;Defjgf a9L 5 .

cfsl:ds ;Dks{ eof] eg] s] ug]{ <ue{ gx'g ljleGg ;fwg k|of]u

gu/]sf] cj:yfdf jf sG8d km'6]sf]cj:yfdf ue{ /xg glbg ljleGgcf}ifwL ahf/df pknAw 5g\ . o:tfcf}ifwLx¿nfO{ …cfsl:ds ue{lg/f]wsÚ ;fwg elgG5 .

cfsl:ds ue{ lg/f]wssf¿kdf ljleGg cf}ifwL pknAw ePklg xfd | f ] ahf/df s]xLdfqkfOG5g\ . n]ef ]gf ]/h]:6« ]n -)bzdnj @% ldlnu|fd_ / OyfOncf]O:6«f8f]n -%) dfOqmf ]u|fd_cfsl:ds c;'/lIft of}g ;Dks{ePsf] &@ 306f cyf{t\ @ lbgleqvfO;Sg'k5{ / TolQ g} dfqfdf csf]{Ps 8f]h !@ 306fkl5 vfg'k5{ .ljZje/ k|rlnt of] k|0ffnLnfO{ o'Hkd]y8 klg elgG5 . of] cf}ifwL ;]jgu/]kl5 ue{ /xg] ;Defjgf z"Gob]lvb'O{ k|ltzt;Dd /xG5 . xfd|f ]b]zdf oL b'j} cf}ifwL /x]sf] rSsL…;'gf}nf] u'nfaÚ xf] . ;'gf}nf] u'nfa,cf]e/n–Pn cflb rSsLdf rfx]sf]dfqfeGbf cfwf dfq cf }ifwLePsfn] Psk6sdf b'O{j6f / af¥x3G6fkl5 km]l/ b'O{j6f rSsL u/Lrf/j6f rSsL ;]jg ug'{kg]{ x'G5 .

xfn} ahf/df n]ef]gf]h]:6«]ndfq} klg pknAw x'g yfn]sf] 5 .n]ef]gf]h]:6« ]n ) bzdnj &%ldlnu | fd /x ]sf ] Ps rSsL-kf]l:6gf]/–@_, &@ 3G6fleq Ps

rSsL / klxnf] rSsL ;]jg u/]sf]af¥x 3G6fleq csf]{ Pp6f rSsLdfq lnP k'Ug] of] cf}ifwL hd{gLaf6lelqPsf] xf] . b'O{ rSsL ;]jgu/]kl5 ue{ /xg] ;Defjgf z"Gob]lvPs k|ltzt dfq x'G5 . cGo c;/klg sd ug]{ ePsfn] of] cf}ifwLa9L k|rlnt 5 .

o;afx]s …PG6L k|f]h]:6«f]gÚcyf{t\ ldy]k|]:6f]n klg k|efjsf/Lx'G5 t/ o;sf] c;/ a9L x'g]ePsfn] g]kfnL ahf/df k|ltalGwt5 . k|f]h]:6]/f]g ePsf] sk/ 6L kf“rlbgleq kf7]3/df /fVbf ue{ /xg];Defjgf dfq z"Go bzdnj Psk|ltzt x'G5 .ue{ /x\of] eg] s] ug]{ <

cfsl:ds ue{lg/f]ws k|of]uu/] klg plrt ;do jf cGosf/0fn] ue{ /xg ;S5 . ;Gtfgsf]/x/ g} gePsfn] ue{ t'xfpg;S5g\ . ue{ t'xfpg] lg0f{odf k'u]sfbDktLx¿n] lg0f{o lng l9nf]rflx+ug{' x'“b}g, t/ xtf/df c;'/lIftpkfo ckgfpg' klg x'“b}g . * b]lv!@ xKtf;Ddsf] ue{ cf}ifwLsf] d2tn]t'xfpg ;lsG5 t/ oL cf}ifwLn]cTolws /Qm;|fj u/fpg], kf7]3/dfbL3{sfnLg c;/ ug{ ;Sg] x'gfn]g]kfnL ahf/df o:tf cf}ifwLx¿sf]laqmL ljt/0fdf k|ltaGw nufOPsf]5, oBlk !@ xKtf cyf{t\ tLgdlxgf;Ddsf] ue{ tflndk|fKtlrlsT;såf/f dfGotfk|fKt c:ktfnjf :jf:Yo ;+:yfdf uP/ …dfGo"nEofs'd P;lk/];gÚ k4ltaf6sfg'gL¿kdf ue{ kmfNg kfOG5 .sfg'gn] !@ xKtf;Ddsf] ue{nfO{5'6 lbPkl5 hlt rf“8f] kmfNof] pltg} ;lhnf] x'G5 . hlt l9nf] eof]ue{sf] e| "0f plt g} 7"nf] x'g]ePsfn] cfdf / lrlsT;s b'j}nfO{uf¥xf] x'G5 .

hlt g} ;'ljwf eP klg /x]sf]ue{ t'xfpg'eGbf ;dod} ;hutfPj+ ;+od ckgfP hf]lvdk"0f{ tyfvrf{n' pkfo ckgfpg' kb}{g .

;ftfsf >Ldfg\g]kfn h]l;hsf] /fli6«o

cWoIf ag]kl5 s:tf] cg'eje}/x]sf] 5 <

d}n] ;g\ !(($ b]lv g}a'6jn h]l;hdf sfd ;'? u/]sf]x'“ . a'6jn h]l;hsf] cWoIf /g]kfn h]l;hsf] klg sfo{sfl/0fLcWoIf e};s]sfn] /fli6«o cWoIfaGbf Tolt w]/} gf}nf] cg'ej u/]sf]5}g . /fi6«sf nflu ;Sbf] of]ubfgug'{k5{ eGg] lhDd]jf/L / pQ/bfloTjdfq} a9]sf] dfg]sf] 5' .

Joj;fodf nfu]sf] dfG5];fdflhs sfddf nfUbf s:tf]leGgtf kfpg'eof] <

cfkm \gf ] k |ultsf nfluJoj;fo t ug}{k5{ . Joj;fodfJolQmut kmfObf / :jfy{ dfq}x'G5, o;df ;Gt'li6 / hLjgsf];fy{stf x' “b}g t/ ;fdflhssfddf b]zsf] :jfy{ x'G5, sfdug]{ bfo/f km/flsnf] x'G5, eft[Tj/ ldqjt\ efjgf x'G5 . To;}n]

;fdflhs sfddf g} ;Gt'li6 /:jtGqtf kfPsf] 5' .

tkfO{+sf] sfo{sfndf g]kfnh]l;hn] s]–s] ub}{5 <

g ]kfn h ] l;h …zf;gJolQmsf] xf]Og ljlwsf] x'g'k5{ÚeGg] gf/f af]s]sf o'jfx¿sf];fdflhs ;+:yf ePsfn] lglZrt¿kdf To;s} nflu cl3 a9\5f}+ .clxn] g]kfnL gful/s b]zs}Oltxf;df klxnf] k6s cfkm\gf]; + ljwfg cfkm } + n ]Vg kfpg];+ljwfg;efsf] lgjf{rgsf] d'vdf5g\, t/ ;a} ju{ / If]qsf gful/so; ljifodf cem} :ki6 5}gg\ .To;}n] g]kfn h]l;hn] ;+ljwfg ;efs] xf] < of] s;sf nflu lsgx'“b}5 eGg] ljifodf s]lGb|t /x]/b]zJofkL krf{kf]:6l/ª, ;fj{hlgs;'g'jfO{ tyf ;fIffTsf/h:tfhgr]tgf sfo{qmd ub}{5 .

clxn] htftt} gof“ g]kfnsf]rrf{ rn]sf] 5, s:tf] x'g'k5{gof“ g]kfn <

gof“ g]kfnsf nflu ;a}eGbfklxnf /fhg}lts bnsf g]tfx¿sf]k'/fgf] ;f]rfO, dfgl;stf, Jojxf/Pj+ cfr/0f kl/jt{g x'g'k5{ . b]zxf“Sg] lhDdf o'jf g]t[TjnfO{lbg'k5{ . clxn];Dd zf]lift–kLl8tag]sf ;a}nfO{ clwsf/ lbOg'k5{ .k'/fg} cg'xf/ / ;+:sf/af6 gof“g]kfn lgdf{0f x'g ;Sb}g .

nf]stGqnfO{ ;+:yfut ug{ s]ug'{k5{ <

;a} kIf ;+ljwfg ;efsf]r'gfj;Dd lhDd]jf/, ;+j]bgzLn/ cg'zfl;t aGg'k5{ . lj/f]w /cfGbf ]ngsf gfddf 5f8f /c/fhs aGg'x'“b}g . hgcfGbf]ngsf;xofqLx¿aLrsf] Pstf cemdha't agfpg'k5{ . wldnf]

kfgLdf df5f dfg{ vf]Hg] tŒj /zlQm;“u ;hu /xg'k5{ .

casf] ;+ljwfg s:tf] aGg'k5{ <;a} ju{, If]q / hfltn] cfkm\g}

;+ljwfg dfGg] vfnsf] ;+ljwfgaGg'k5{ . s;}dfly e]befj /c;dfgtf x'g'x'“b}g . /fli6«o Pstf/ cv08tfdf st}af6 cf“r cfpg'x' “b}g . ljlwsf] zf;g, dfgjclwsf/ / gful/s :jtGqtfsf]Uof/]G6L x'g'k5{ .

g ]kfnL o 'jfx¿nfO { s]eGg'x'G5 <

/fli6«otfdf Wofg lbg'k5{ .g]kfnL ;+:s[lt, k/Dk/f, j]ze"iff/ /Lltl/jfhnfO{ la;{g' x'“b}g .5f8f ;+:s[ltaf6 6f9} /xg'k5{ .g]kfnL x'g'df uj{ ug{ ;Sg'k5{ .

eljiosf] nIo s]] 5 <;fdflhs If]qnfO{ ca rfx]/

klg 5f]8\g ;lSbg“ . Ps jif{;Ddg]kfn h]l;hnfO{ g]t[Tj k|bfg u5'{

/ To;kl5sf] d]/f] nIo cGt/f{li6«oh]l;hsf] g]t[Tj lnO{ ljZjdf g]kfnsf]lz/ p“rf] agfpg] xf] .

;fdflhs sfddf lx+l8/x“bf>LdtLaf6 s:tf] k|ltlqmof kfpg'x'G5 <

d]/f] kl/jf/sf clwsf+z;b:o nfdf] ;dob]lv ;fdflhsIf]qd} nfu]sfn] d]/f] ;d:of /afWotf >LdtLnfO{ /fd|};“u yfxf5 . pgLaf6 d}n] yk xf};nf /k|]/0ff kfPsf] 5' . pgL klg d]/f]sfdaf6 v';L g} l5g\ . s'g} lj/f]wjf c;Gt'li6 5}g .

tkfO{ +sf] ljjfx dfuL xf]ls k| ]d <

;'?df xfdLaLr nfdf] ;dok|]d rn]sf] lyof], kl5 b'j} hgfsf];Nnfxcg';f/ cleefjs;“u dfu]/ljlwk"j{s ljjfx u¥of}+ .

tkfO{ +sf] ljrf/df s:tf]ljjfx 7Ls x'G5 <

k]|dljjfx g} 7Ls x'G5 . o;dfk|]dL–k|]ldsfn] Ps–csf{nfO{ /fd|f];“ulrGg] df}sf kfp“5g\ . Ps–csf{sf]rfnrng, ?lr / OR5f cfsf+Iff a'em\gkfp“5g\ . hLjgnfO{ s;/L cl3a9fpg] eGg] ljifodf v'n:t 5nkmn,;Nnfx tyf ;dembf/L ug{ ;S5g\t/ dfuL ljjfxdf oL ;a x'“b}g .

Pp6f c;n >Ldfg\ / c;nafa'df s:tf] u'0f x'g'k5{ <

>LdtLsf]] efjgf a'em\g'k5{/ To;sf] ;Ddfg ug{ ;Sg'k5{ .pgL;“u ;w}+ ;To af]Ng'k5{ eg]5f]/f5f]/L;“u ;fyLefOsf] h:t}Jojxf/ ug'{k5{ . pgLx¿;“u s7f]/Jojxf/ ug'{x'“b}g . pgLx¿dflys'g} lsl;dsf] bafa / hah{:tLn f b \ g ' x ' “ b } g . pg L x¿n fO {cfkm\g} OR5f / rfxgf cg';f/cl3 a9\g lbg'k5{ .

—6f]k/fh zdf{

8f= afns[i0f ;fx

a'6jn, ;+udky :yfoL 3/ePsf #( jifL{o cg'kdfg

;}+h" g]kfn h]l;hsf lglj{/f]wlgjf{lrt /fli6«o cWoIf x'g\.

aLP÷aLsd pQL0f{ d[b'efifLPj+ ;/n :jefjsf ;}+h"

cfkm\gf] Joj;fonfO{ 5f]8]/clxn] ;+ljwfg;efsf]lgjf{rgsf] ;DaGwdf

;r]tgf hufp“b} b]zJofkLcleofgdf h'6]sf 5g\. Ps

>LdtL, Ps 5f]/f / Ps 5f]/Lsfafa' cg'k eljiodf cGt/f{li6«oh];Lhsf] g]t[Tj lnO{ g]kfnsf]lz/ ljZj;fd' p“rf] agfpg]

b[9tf JoQm u5{g\.

nf]slk|o 6\of6'

s;/L ug]{ 8fO6sG6«f]n

df]6f dflg; k6s–k6s…8fOl6ªÚ sf] k|of; u5{g\– h;dfslxn] ;kmntf xft nfU5 eg]slxn] c;kmntf . slxn] :jf:Yo;d:ofsf sf/0f t slxn] ;'Gb// cfsif{s z/L/ kfpg] nf]en]lrlsT;ssf ] ;Nnfxdf jf;Nnfxlagf dflg;x¿ cfkm\gf]ef]hgdf lgoGq0f ug]{ k|of; u5{g\ .klxn] o;nfO{ 8fOl6ª elgGYof]t/ k|foM dflg;x¿ 8fol6ªsf]cy{ sd vfgf vfg' jf vf“b} gvfg'eGg] ;DemGy], h;n] ubf{ cg]s:jf:Yo ;d:ofsf] ;fdgf ug'{kYof{] .To;}n] lrlsT;sx¿ 8fol6ª ug]s'/fnfO{ b'?T;flxt u5{g\ .

kmfOa/ M kmfOa/ /];f,kmnkm"n jf ;fukftaf6 kfpg;lsG5 . of] hlt dfqfdf vfPklg o;n] xfdLNffO{ ;Gtf]iflbnfp“5 . ;fukftdf t]n gld;fO{ksfP/ vfP df ]6f ]kg a9\gkfp“b}g . o;df ePsf] /];fn] o:tf]kbfy{ z/L/af6 aflx/ lgisfzgu5{ h;n] af];f] a9fpg d2t u5{ .o;k |sf/sf kmnkm "n tyf;fukftsf] ;]jgn] ef]s klg df5{ .

bfn M x/]s k|sf/sf] bfnn]z/L/nfO{ rflxg] cfjZos k|f]l6glbG5 . o;n] xfd|f] df+;k]zL,5fnf, x8\8L, gª, s]z / /Qmlgdf{0fdf d2t u5{ .

af];f] M af];f]sf] ;]jg xfdLcg]s ¿kdf u5f{}+ . k|foMh;f] vfgft]naf6 g} aG5 . o;sf cltl/Qmk'/L, ksf}8f, ;df];f, k/f}+7f, lkHhf,au{/, s6n]6, cdn]6, la:s'6 jfld7fO{+n] klg xfdLnfO{ kof{Ktaf];f] lbG5, h'g xfd|f] z/L/dfhD5 . xfd|f ] z/L/nfO{ sdaf];f]sf] cfjZostf k5{, h'gljleGg vfBkbfy{x¿af6 k|fKt ug{;lsG5 . ctM e/;s af];f]/lxtef]hg ug]{ k|of; ug'{xf];\ . af];f]ePsf vfBkbfy{ h:t} M dVvg,£o", l/kmfOG8 t]n, rLh cflb vfg]ljrf/ g} gug'{xf];\ .

kl/sf/a6/ ldNs

;fdu|L M @ sk bxL, ! skkfgL, cfwf ;fgf] rDrf cb'jf dl;gf]sf6]sf], ! ;fgf] rDrf lrgL, cfwf;fgf] rDrf g'g jf :jfbcg';f/,Ps rf}yfO ;fgf] rDrf xl/of]v';f{gL dl;gf] u/L sf6]sf], ! 7"nf]rDrf cfO; -a/kmsf] 6'qmf_ .

ljlw M klxn] bxLnfO{ Pp6fulx/f] ef“8fdf /fv]/ /fd|f];“u lkm6\g] .To;kl5 af“sL ;a} ;fdu|L xfnLkm]l/ s]xL a]/ lkm6\g] / ;e{ ug]{ .

– /fw]Zofd >]i7

lsl;dsf b}jL lrq z/L/el/ s'“b\Yf] . o;}sf]ljsl;t ¿knfO{ 6\of6' elgG5 . lx“hf]cfh6\of6'sf] k|rng tLj|¿kdf a9\b} uPsf] 5 .!@ jif{b]lv oxL snf;“u cfa4 afa'/fhf k|wfgo'jfeGbf o'jtLx¿ 6\of6'k|lt x'?Ss x'gyfn]sf] atfp“5g\ . xlnp8sf x:tLx¿sf]gSsn ub}{ o'jtLx¿ 9f8, sDd/, kfv'/fdf6\of6' agfp“5g\ . Toltdfq xf]Og cf]7df sfnf]nfOg/ tyf kftnf cf“vLef}+ ePsfx¿ klgcfkm\gf] sdhf]/Lsf] 9fs5f]k oxL 6\of6'af6ug{ yfn]sf 5g\ .

lj1x¿sf cg';f/ ljz]if d;Ln] z/L/dfl;of] vf]k]sf] & b]lv * lbg;DDfdf 6\of6'tof/ x'G5 . Psk6s 6\of6' ubf{ Go"gtd !xhf/ vr{ x'G5 . :jf:Yosf lx;fan] klg6\of6' kmfObfhgs 5 . o;n] xfQLkfOn], 9f8b'Vg] cflb ;d:of lg/fs/0f x'G5 . klxn]/+usf] cefjdf sfnf] 6\of6' dfq agfpg;lsGYof] t/ lx“hf]cfh /+uLg 6\of6' klgagfpg ;lsG5 .

Page 19: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007v]ns'b @!

;fKtflxs v]n ;dLIffsf7df8f} +— j]:6OlG8hdf

cfof]hgf e}/x]sf] gjf}+ ljZjskdfcflv/ ToxL eof] h;sf] sNkgful/Psf] lyPg . ljZjsksf nflucfof]hsx¿n] ;xefuL !^ l6dnfO{juL{s/0f ubf{ w]/}h;f] v]n ljZn]ifsn];d"x …PÚ af6 c:6«]lnof / blIf0fclk|msf, ;d"x …aLÚ af6 ef/t />Ln+sf, ;d"x …;LÚ af6 Go'lhNofG8/ s]Gof Pj+ ;d"x …8LÚ af6 cfof]hsj]:6OlG8h / kfls:tfg ;'k/ P6dfk'Ug] cg'dfg u/]sf lyP, t/ To;f] ePg .

;d"x …PÚ / ;d"x …;LÚ af6cg'dfg ul/Pcg';f/ g} c:6«]lnof /blIf0f clk|msf tyf Oª\NofG8 /Go'lhNofG8n] ;'k/ P6df k|j]z kfPklg ;d"x …aLÚ af6 >Ln+sf;“uck|Toflzt ¿kdf a+unfb]zn] / ;d"x…8LÚ af6 j]:6OlG8h;“u cfo/NofG8n];'k/ P6df :yfg agfP . w]/}lqms]6k| ]dLsf nflu ef/t /kfls:tfgsf] cg'kl:yltsf sf/0f ;'k/…P6Ú sf v]nx¿ dxŒjxLg e};s]sf5g\ eg] a+unfb]z / cfo/NofG8sf;dy{snfO{ of] ljZjskn] v';Lsf] Pp6fgof“ ;+;f/df k|j]z u/fPsf] 5 .

;'k/ P6sf v]nx¿ k|f/De x'“bfc:6«]lnof, >Ln+sf, Go'lhNofG8 /j]:6OlG8h nfesf] l:yltdf x'g]5g\ .cf–cfkm\gf] ;d"xsf ;a} v]n lht]sfoL $ l6d;“u ;'k/ P6sf] v]n k|f/Dex'“bf @÷@ c+s /xg]5 . of] @ c+ss}sf/0f ;]ldkmfOgndf pgLx¿sf] ofqf;xh x'g ;S5 .;d"x ‘P’

;d"x …PÚdf c:6«]lnof, blIf0fclk|msf, xNofG8 tyf :s6NofG8 lyP .of] ;d"xaf6 k"j{cg'dfg cg';f/ g}c:6«]lnof / blIf0f clk|msfn] ;'k/ P6df:yfg kfP . c:6«]lnofn] cfkm"n] v]n]sf# j6} v]ndf :ki6 lht k|fKt u¥of] .p;n] # v]ndf ! ;o %) cf]e/ v]Nb}! xhf/ ̂ ( /g agfof] . p;sf lj?4ljkIfLx¿n] ! ;o %) cf]e/ v]n]/ %;o %$ /g dfq agfpg ;s] . of]l:yltn] c:6«]lnofnfO{ # bzdnj $#sf] g]6 /g /]6 lbnfof] . of] ;d"xaf6r'lgPsf] csf]{ l6d blIf0f clk|msfn] #dWo] @ v]ndf ljho k|fKt u¥of] eg]c:6«]lnof;“u k/fho a]xf]g'{k¥of] . blIf0fclk|msfn] # v]ndf ! ;o !# bzdnj@ cf]e/ v]n]/ * ;o #% /g agfof]eg] p;sf lj?4 ljkIfLn] ! ;o $)cf]e/ v]n]/ ̂ ;o (% /g agfP . of]

;d"xsf cGo b'O{ l6d:s6NofG8 / xNofG8

c:6«]lnof / blIf0f clk|msf b'j};“uk/flht eP, tyflk xNofG8n]:s6NofG8;“usf] v]ndf ;fGTjgf lhtxft kf¥of] . of] ;d"xsf] ;jf{lwsdxŒjk"0f{ v]n c:6«]lnof / blIf0fclk|msfaLr v]lnPsf] lyof] .;d"x ‘aL’

;d"x …aLÚ df >Ln+sf, ef/t,a+unfb]z Pj+ ad'{8f lyP . of];d"xaf6 k"j{cg'dfgsf ljk/Lt ef/taflxl/Psf] 5 . of] ;d"xaf6 >Ln+sf/ ck|Toflzt ¿kdf a+unfb]zn] ;'k/P6df :yfg kfP . >Ln+sfn] cfkm"n]v]n]sf # j6} v]ndf :ki6 lht k|fKtu¥of] . p;n] # v]ndf ! ;o $^cf]e/ v]Nb} * ;o *% /g agfof] .p;sf lj?4 ljkIfLx¿n] ! ;o $^cf]e/ v]n]/ # ;o &% /g dfqagfpg ;s] . of] l:yltn] >Ln+sfnfO{# bzdnj $( sf] g]6 /g /]6lbnfof] . of] ;d"xaf6 r'lgPsf] csf]{l6d a+unfb]zn] # dWo] @ v]ndfljho k|fKt u¥of] eg] >Ln+sf;+uk/fho a]xf]g'{k¥of] . a+unfb]zn] #v]ndf ! ;o !@ cf]e/ v]n]/ $ ;o/g agfof] eg] p;sf lj?4 ljkIfLn]! ;o !& cf]e/ v]n]/ % ;o (^ /gagfof] . of] l:yltn] a+unfb]znfO{C0ffTds ! bzdnj %@ sf] g]6 /g/]6 lbnfof] . C0ffTds g]6 /g /]6sfafah'b ;'k/ P6df k'Ug] a+unfb]zcfo/NofG8kl5 bf];|f] l6d xf] . oxL;d"xdf /x]sf cGo b'O{ l6d ef/t /ad'{8f >Ln+sf / a+unfb]z b'j};“uk/flht eP, tyflk ef/tn] ad'{8fnfO{k/flht u/]/ ;fGTjgf lht xft

kf¥of] . of] ;d"xsf] ;jf{lws dxŒjk"0f{v]n ef/t / >Ln+sfaLr ePsf] lyof] .

of] ;d"xaf6 ef/t ;'k/ P6sf]dfq ge} ljZjsks} k|an bfj]bf/dflgPsf] lyof] . lqms]6sf ;jf{lwsbz{ssf] ;dy{g /x]sf] l6d eP klgef/tn] ljZjskdf ck]Iffcg'¿ksf]k|bz{g ug{ ;s]g . cfkm"n] v]n]sf]klxnf] v]ndf a+unfb]z;“u ck|Toflztk/fho a]xf]/]kl5 ef/tsf] ljZjsk;Defjgfdf u|x0f nfUof] . bf];|f] v]ndfad'{8fla?4 sLlt{dfg $ ;o !# /gagfP/ @ ;o %^ /gsf] km/flsnf]lht k|fKt u/]kl5 ef/tLo;dy{sx¿df cfzfsf] gof“ lemNsf] b]vfk¥of], t/ s'g} klg cj:yfdf ;'k/P6df @ c+ssf] nfesf ;fy hfg]c7f]6;lxt d}bfgdf cf]ln{Psf] >Ln+sfn]clGtd v]ndf k/flht u/]kl5 ef/tk|ltof]lutfaf6 aflxl/of] . ;d"x ‘;L’

;d"x …;LÚdf Go'lhNofG8,Oª\NofG8, s]Gof tyf Sofgf8f lyP .of] ;d"xaf6 klg k"j{cg'dfgcg';f/g} Go'lhNofG8 / Oª\NofG8n] ;'k/P6df :yfg kfP . Go'lhNofG8n]cfkm"n] v]n]sf # j6} v]ndf :ki6lht k|fKt u¥of] . p;n] # v]ndf !;o $! cf]e/ v]Nb} ( ;o $ /gagfof] . p;sf lj?4 ljkIfLx¿n] !;o %) cf]e/ v]n]/ ^ ;o $! /gdfq agfpg ;s] . of] l:yltn]Go'lhNofG8nfO{ @ bzdnj !# sf]

lyof] . To; a]nf p;nfO{ efUo /kl/l:ylt b'j}n] ;fy lbPsf] lyof],t/ o; k6s s]Gofn] cfkm\gf] To:tf]efUo bf]xf]¥ofpg ;s]g .;d"x ‘8L’

;d"x …8LÚ df cfof ]hsj]:6OlG8h, cfo/NofG8, kfls:tfgtyf lhDafj] lyP . of] ;d"xaf6 klgk"j{cg'dfgsf ljk/Lt kfls:tfgaflxl/Psf] 5 . of] ;d"xaf6 j]:6OlG8h/ ck|Toflzt ¿kdf cfo/NofG8n] ;'k/P6df :yfg kfP . j]:6OlG8hn] cfkm"n]v]n]sf # j6} v]ndf :ki6 lht xftk|fKt u¥of] . p;n] # v]ndf ! ;o #^cf]e/ v]Nb} ^ ;o #% /g agfof] .p;sf lj?4 ljkIfLx¿n] ! ;o $*cf]e/ v]n]/ % ;o &* /g dfq agfpg;s] . of] l:yltn] j]:6OlG8hnfO{ )bzdnj &^ sf] g]6 /g /]6 lbnfof] .of] ;d"xjf6 r'lgPsf] csf]{ l6dcfo/NofG8n] # v]n dWo]j]:6OlG8h;“u k/fho a]xf]g'{k/] klgkfls:tfglj?4sf] ! v]ndf ljho k|fKtu¥of] eg] lhDafj];“usf] v]nnfO{a/fa/Ldf 6'ª\UofP/ $ c+s a6'Nb} ;'k/P6df :yfg agfof] . cfo/NofG8n] #v]ndf ! ;o #( bzdnj $ cf]e/v]n]/ % ;o $# /g agfof] eg] p;sflj?4 ljkIfLn] ! ;o #% bzdnj !cf]e/ v]n]/ % ;o #* /g agfP . of]l:yltn] cfo/NofG8nfO{ ) bzdnj)( sf] C0ffTds g]6 /g /]6 lbnfof] .gjf}+ ljZjskdf /g /]6 C0ffTds ePklg ;'k/ P6df k|j]z kfpg]cfo/NofG8 PSnf] l6d ePsf] 5 .

6]:6 dfGotf k|fKt gu/]sf] /cfO{;L;L slG6g]G6n skdf k|fKtu/]sf] ljhosf cfwf/df ljZjsksfnflu klxnf] k6s 5gf}6 ePsf]cfo/NofG8n] of ] ljZjskdfkfls:tfgnfO{ # ljs]6n] k/flht u/LljZjsk Oltxf;s} ;jf { lws;g;gLk "0f { glthf Nofof ] .cfo/NofG8;“usf ] k/fhon]kfls:tfgL l6ddf dfq ge} p;sf;dy{s / l;ª\uf] kfls:tfgdfv}nfa}nf dlRrof] . kfls:tfgsf sKtfgOGhdfd pn xsn] Ps lbj;Lo lqms]6jf6;+Gof;s} 3f]if0ff u/] .

oxL ;d"xdf /x]sf cGo b'O{l6d kfls:tfg / lhDafj] b'j}j]:6OlG8h;“u k/flht eP eg]kfls:tfg cfo/NofG8;“u klg k/flhteof] . lhDafj]n] cfo/NofG8;“usf] v]nnfO{a/fa/Ldf 6'ª\Uofof], t/ lhDafj] /kfls:tfglj?4 v]lnPsf] v]ndf eg]kfls:tfgn] lhDafj]nfO{ k/flhtu¥of], t/ Tof] lht kfls:tfgsfnflu ;fGTjgf lht dfq x'g k'Uof] .

of] ;d"xaf6 kfls:tfg klg ;'k/P6sf] dfq ge} ljZjsks} k|an bfj]bf/dflgPsf] lyof] . lqms]6sf ;jf{lws qm]hLbz{ssf] ;dy{g /x]sf] l6d eP klgkfls:tfgn] ljZjskdf ck]Iffcg'¿ksf]k|bz{g ug{ ;s]g . p;n] pb\3f6g v]ndfj]:6OlG8h;“u k/fho a]xf]bf{ w]/};dLIfsn] j]:6OlG8hnfO{ 3/]n' d}bfgsf]nfe ePsf] atfPsf lyP, t/ bf];|f]v]ndf cfo/NofG8;“u ck|Toflzt ¿kdfk/flht x'“bf kfls:tfgL lqms]6sf] ;a}uf }/j Wj:t e};s]sf] lyof] .cfo/NofG8;“u a]xf]g'{k/]sf] k/fhokfls:tfgsf nflu slt;Dd 3fts/x\of] eg] Tof] v]nkl5 kfls:tfg ;/sf/n]x:tIf]k u/]/ kfls:tfg lqms]6 sG6«f]naf]8{ / rog ;ldlt b'j}nfO{ e+u u¥of] .kfls:tfgsf] k/fhosf] kL8f oltd};Lldt /x]g, k|lzIfs aa pNd/sf]v]n cfof]hgf e}/x]s} cj:yfdf /x:odod[To'n] klg kfls:tfgL lqms]6 v]nf8Ltyf ;dy{snfO{ yk cfxt agfof] .clxn] aa pNd/ k|s/0fdf hd}sf k|x/Ln]ul//x]sf] cg';Gwfgsf] 3]/fdf s]xLkfls:tfgL v]nf8Lsf] gfd d'l5Pkl5kfls:tfgL lqms]6n] cfp“bf lbgdf yk;+s6 a]xf]g'{kg]{ b]lvG5 .

ljZjsk x]l//xg'ePsf] 5 <xfd|f nflu ljZjsk dxŒjk"0f{k|ltof]lutf eP klg g]kfndf /ftLcfpg] x'gfn] ;a} v]n x]g{ ;s]sf]5}g . cfwf /ftdf Ao'“lemP“ eg]6]lnlehg vf]Ng eg] 5'6fp“lbg t/ef]lnkN6 xfOnfO6 eg] x]g]{ u/]sf] 5' .;a}eGbf /fd|f] v]n s;sf] 5 <d ci6«]lnofsf] km\ofg x'“, o; k6sblIf0f clk|msf tyf j]i6Ol08hsf]v]n klg /fd|f] 5 .of] ljZjskdf v]nsf] s'g kIfx]l//xg'ePsf] 5 <lqms]6sf] ;a} kIf x]/]/ / l;s]/;fWo rNb}g t/ klg /fd|f v]n5'6fp“lbg . sd]G6]6/x¿sf] s'/fklg ;'G5' . d}n] s'g} klg v]nsf]klxnf] !% cf]e/ / kl5Nnf] @%

kf/; v8\sf g]kfnL lqms]6sf:yflkt v]nf8L x'g\.

cn/fpG8/sf ¿kdf /fli6«o l6ddf:yfg kfPsf v8\sfn] w]/} k6s

cfkm\gf] k|bz{gsf andf g]kfnnfO{cGt/f{li6«o :t/sf] ;kmntf k|fKtug{ ;3fPsf 5g\. ;g\ !(*& df

hlGdPsf v8\sfn] !% jif{d'lgsf] /fli6«o l6d x'“b}/fli6«o l6d;Dd cfkm\gf]

ofqf to u/]sf x'g\. gjf}+ljZjsksf ;Gbe{df v8\sf;“u

ul/Psf] kf“r k|Zg M

cf]e/sf v]ndf ljz]if Wofgs]lGb|t u/]sf] 5' .cfkm" klg ljZjsk v]nf}+ h:tf]nfUb}g <xfdLn] ljZjsksf s]xL 5gf}6 v]nv]ln;s]sf 5f}+ . Pp6f v]nf8LePsf gftfn] ljZjsk v]Ng] rfxgfx'g' :jfefljs xf] . of] ljZjskdfxfdL;“u v]n]sf / sltko v]ndfxfdLn] x/fPsf v]nf8Lx¿n] v]n]sf]b]Vbf xfdLdf klg ljZjsk v]Ng]rfxgf x'G5 t/ xfdLn] cem} w]/}d]xgt ug{ af“sL g} 5 .lqms]6df afhL slQsf] /fVg'x'G5 <o;cl3sf] ljZjskdf d ljBfnod}lyP“ . ;fyLx¿;“u afhL /flvGYof] .o;k6s klg gs cfp6 r/0fdf;fyLx¿;“u afhL /fVg] ljrf/ 5 .

% k|Zg

;'k/ P6df le8\g] l6dx¿

g]6 /g /]6 lbnfof] . of] ;d"xaf6r'lgPsf] csf]{ l6d Oª\NofG8n] # dWo]@ v]ndf ljho k|fKt u¥of] eg]Go'lhNofG8;“u k/fho a]xf]g'{k¥of] .Oª\NofG8n] # v]ndf ! ;o ## cf]e/v]n]/ ̂ ;o ̂ ^ /g agfof] eg] p;sflj?4 ljkIfLn] ! ;o #$ cf]e/ v]n]/

^ ;o !% /g agfP . of] l:yltn]Oª\NofG8nfO{ ) bzdnj $! sf] g]6/g /]6 lbnfof] . o;} ;d"xdf /x]sfcGo b'O{ l6d s]Gof / Sofgf8f,Go'lhNofG8 / Oª\NofG8 b'j};“uk/flht eP, tyflk s]Gofn]Sofgf8f;“usf] v]ndf ;fGTjgf lhtxft kf¥of] . of] ;d"xsf] ;jf{lwsdxŒjk"0f { v]n Go'lhNofG8 /Oª\NofG8aLr v]lnPsf] lyof] . of];d"xdf /x]sf] s]Gofn] kl5Nnf]ljZjskdf ck|Toflzt ¿kdf;]ldkmfOgn;Ddsf] ofqf to u/]sf]

j}zfv $ blIf0f clk|msflj?4 Oª\NofG8 af/af8f];j}zfv % cfo/NofG8lj?4 >Ln+sf u]|gf8fj}zfv ̂ j]:6OlG8hlj?4 a+unfb]z af/af8f];j}zfv & c:6«]lnoflj?4 Go"lhNofG8 u]|gf8fj}zfv * j]:6OlG8hlj?4 Oª\NofG8 af/af8f];

ldlt k|ltåGbL l6dx¿ :yfgr}t !# j]:6OlG8hlj?4 c:6«]lnof PlG6u'jfr}t !$ blIf0f clk|msflj?4 >Ln+sf u'ofgfr}t !% j]:6OlG8hlj?4 Go'lhNofG8 PlG6u'jfr}t !^ cfo/NofG8lj?4 Oª\NofG8 u'ofgfr}t !& c:6«]lnoflj?4 a+unfb]z PlG6u'jfr}t !* j]:6OlG8hlj?4 >Ln+sf u'ofgfr}t !( a+unfb]zlj?4 Go'lhNofG8 PlG6u'jfr}t @) cfo/NofG8lj?4 blIf0f clk|msf u'ofgfr}t @! Oª\NofG8lj?4 >Ln+sf PlG6u'jfr}t @$ a+unfb]zlj?4 blIf0f clk|msf u'ofgfr}t @% c:6«]lnoflj?4 Oª\NofG8 PlG6u'jfr}t @^ cfo/NofG8lj?4 Go'lhNofG8 u'ofgfr}t @& j]:6OlG8hlj?4 blIf0f clk|msf u]|gf8fr}t @* Oª\NofG8lj?4 a+unfb]z af/af8f];r}t @( >Ln+sflj?4 Go'lhNofG8 u|]gf8fr}t #) c:6«]lnoflj?4 cfo/NofG8 af/af8f];j}zfv ! blIf0f clk|msflj?4 Go'lhNofG8 u]|gf8fj}zfv @ a+unfb]zlj?4 cfo/NofG8 af/af8f];j}zfv # c:6«]lnoflj?4 >Ln+sf u]|gf8f

;'k/ P6sf v]nx¿

l:yltn] blIf0f clk|msfnfO{ @ bzdnj$) sf] g]6 /g /]6 lbnfof] . oxL

Page 20: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007 @@v]ns'b

;xefuLsf] gfd M7]ufgf M

kmf]g gDa/ M

!= ljZjsk lqms]6 k|ltof]lutf ;a}eGbf w]/} k6s lhTg] d'n's s'g xf] <

=======================================

@= gjf}+ ljZjsk sltj6f d'n'sn] cfof]hgf ub}{5g\ <

=======================================

#= gjf}+ ljZjskdf sltj6f d'n'sn] ;xeflutf ub}{5g\ <

=======================================

$= gjf}+ ljZjsk s'g /fi6«n] lhTg]5 <

=======================================

%= gjf}+ ljZjsksf] …Dofg ckm b 6'gf{d]G6Ú sf] x'g]5g\ <

=======================================

k|yd k'/:sf/% hgfnfO{ !

jif{;Dd ;fKtflxs

låtLo k'/:sf/!) hgfnfO{ ^

dlxgf;Dd ;fKtflxs

t[tLo k'/:sf/@) hgfnfO{ #

dlxgf;Dd ;fKtflxs

lgodx¿!= PseGbf a9L ;xL pQ/ k|fKt ePdf uf]nfk|yfåf/f lg0f{o ul/g]5 . sflGtk'/

klAns];G; -k|f=_ ln=sf] lg0f{o g} clGtd x'g]5 .@= k'/:sf/ sflGtk'/ klAns];G; -k|f=_ ln=sf] sf7df8f} + ;'ljwfgu/l:yt

d'Vo sfof{no / lj/f6gu/, kf]v/f, e/tk'/ / g]kfnuGhl:yt If]qLosfof{noaf6 k|fKt ug{ ;lsg]5 .

#= pQ/ @)^$ j}zfv !) ut];Dd k|fKt eO;Sg'kg]{5 .$= pQ/ k7fp“bf ;fKtflxssf] sl6ª g} k7fpg'kg]{ 5 . kmf]6f]slknfO{ dfGotf lbOg]5}g .

Ps hgfn] c;Lldt pQ/ k7fpg ;Sg]5g\ .%= sflGtk'/ klAns];G; -k|f=_ ln= ;“u ;Da4 sd{rf/L tyf ltgsf kl/jf/n] k|ltof]lutfdf

;xefuL x'g kfpg]5}gg\ .

pQ/ k7fpg] 7]ufgfsflGtk'/ klAns];G; -k|f=_ ln=, sflGtk'/, sDKn]S;

kf]=a= g+= ̂ )!(, tLgs'g], ;'ljwfgu/, sf7df8f}+

ljZjsk lqms]6 lSjh

gjf}+ ljZjsk lqms]6df blIf0f Pl;of

v]n gDa/ !^>Ln+sflj?4 a+unfb]z;d"x …aLÚ df /x]sf >Ln+sf /

a+unfb]zaLr v]lnPsf] v]ndf>Ln+sfn] a+unfb]znfO{ 8sjy{ n]la;lgodcGtu{t ! ;o (* /gn] k/flhtu¥of] . l6«lg8f8 PG8 6f]jfuf]sf] kf]6{ckm :k]gdf v]lnPsf] v]ndf klxn]Aofl6ª ub}{ >Ln+sfn] $ ljs]6 u'dfO{# ;o !* /g agfof] . k|ltpQ/dfa+unfb]z #& cf]e/df ;a} ljs]6u'dfO{ ! ;o !@ /gdf ;Lldt eof] .jiff{n] k|efljt ePkl5 of] v]ndfa+unfb]zsf nflu $ ̂cf]e/df # ;o !)/gsf] gof“ nIo lgwf{/0f ul/Psf] lyof] .>Ln+sfsf ;gy ho;"of{ Dofg ckm lbDofr 3f]lift eP . of] v]nkl5 >Ln+sfn];'k/ P6df cfkm\gf] :yfg kSsf u¥of] .

v]n gDa/ !&kfls:tfglj?4 lhDafj];d"x …8LÚ df /x]/ k|ltof]lutfaf6

aflxl/;s]sf kfls:tfg / lhDafj]aLrv]lnPsf] v]ndf kfls:tfgn] lhDafj]nfO{8sjy{ n]la; lgodcGtu{t (# /gn]k/flht u¥of] . hd}sfsf] lsª\:6gdfv]lnPsf] v]ndf klxn] Aofl6ª ub}{kfls:tfgn] $( bzdnj % cf]e/df;a} ljs]6 u'dfO{ # ;o $( /gagfof] . k|ltpQ/df lhDafj] !(bzdnj ! cf]e/df ;a} ljs]6 u'dfO{(# /gdf ;Lldt eof] . jiff{n] k|efljtePkl5 lhDafj]sf cufl8 @) cf]e/df! ;o (@ /gsf] gof“ nIo lgwf{/0ful/Psf] lyof] . kfls:tfgsf Od/fg glh/Dofg ckm lb Dofr 3f]lift eP .

v]n gDa/ !*Go'lhNofG8lj?4 Sofgf8f;d"x …;LÚ df /x]sf Go'lhNofG8

/ Sofgf8faLr v]lnPsf] v]ndfGo'lhNofG8n] Sofgf8fnfO{ ! ;o !$/gn] k/flht u¥of] . ;]G6 n'l;ofsf]u|; cfO;n]6df v]lnPsf] v]ndf klxn]

tLj| ultsf] cw{ztsgjf}+ ljZjskcGtu{t tLj|

ultdf cw{zts agfpg] sLlt{dfg Ps ;ftfleqb'O{ k6s e+u ePsf] 5 . r}t @ ut] xNofG8lj?4v]Nb} blIf0f clk|msfsf ljs]6lsk/ dfs{ afpr/n]@! andf agfPsf] tLj| ultsf] cw{ztssf]sLlt{dfgnfO{ r}t * ut] Sofgf8flj?4 v]Nb}Go'lhNofG8sf ljs]6lsk/ a|fG8]g Dofs'ndn]@) and} cw{zts agfP/ e+u u/]sf 5g\ .Pp6} ljZjskdf Pp6} sLlt{dfg b'O{ k6s e+uePsf] of] klxnf] cj;/ xf] .

tLj| ultsf] ztsgjf}+ ljZjskcGtu{t tLj| ultdf zts

agfpg] $ jif{ k'/fgf] sLlt{dfg klg e+uePsf] 5 . r}t !) ut] blIf0f clk|msflj?4v]Nb} c:6«]lnofsf DofYo' x]8]gn] ̂ ^ an ztsagfP/ gof“ sLlt{dfg sfod u/]sf 5g\ .x]8]gn] Sofgf8fsf hf]g 8]le;gn] ̂ & andfagfPsf] tLj| ultsf] ztssf] sLlt{dfg e+uu/]sf x'g\ . hf]g 8]le;gn] ;g\ @))# dfj]:6OlG8hlj?4 v]Nb} ̂ & andf zts agfpg]

sLlt{dfg sfod u/]sf lyP .

;jf{lws JolQmut 5Ssfgjf}+ ljZjskcGtu{t ;jf{lws JolQmut

5Ssf xfGg] sLlt{dfg klg e+u ePsf] 5 .r}q !) ut] blIf0f clk|msflj?4 v]Nb}c:6«]lnofsf l/lSs kf]lG6ª\un] ljZjskdfcfkm"n] xfg]sf] 5Ssfsf] ;+VofnfO{ @&k'¥ofP/ o:tf] sLlt{dfg agfPsf x'g\ .o;cl3 of ] sLlt {dfg ef/tsf ;f}/euf+u'nLsf] gfddf lyof] . uf+u'nLn] ljZjsklqms]6df @% 5Ssf xfg]/ To:tf] sLlt{dfgsfod u/]sf lyP .

gjf}+ ljZjsksf v]nx¿Aofl6ª ub}{ Go'lhNofG8n] % ljs]6 u'dfO{# ;o ^# /g agfof] . k|ltpQ/dfSofgf8f $( bzdnj @ cf]e/df;a} ljs]6 u'dfO{ @ ;o $( /gdf;Lldt eof] . Go'lhNofG8 nfp leG;]G6Dofg ckm lb Dofr 3f]lift eP .

v]n gDa/ !(xNofG8lj?4 :s6NofG8;d"x …PÚ df /x]/ k|ltof]lutfaf6

aflxl/;s]sf xNofG8 / :s6NofG8aLrv]lnPsf] v]ndf xNofG8n] :s6NofG8nfO{* ljs]6n] k/flht u¥of] . ;]G6 ls6\;PG8 g]le;sf] af;]6/df v]lnPsf] v]ndfklxn] Aofl6ª ub}{ :s6NofG8n] #$bzdnj ! cf]e/df ;a} ljs]6 u'dfO{! ;o #^ /g agfof] . k|ltpQ/dfxNofG8n] @# bzdnj % cf]e/df @ ljs]6u'dfO{ ! ;o $) /g agfP/ cfkm\gf] nIok|fKt u¥of] . xNofG8sf lanL :6]lnª Dofgckm lb Dofr 3f]lift eP .

v]n gDa/ @)ef/tlj?4 >Ln+sf

;d"x …aLÚ df /x]sf >Ln+sf /ef/taLr v]lnPsf] v]ndf >Ln+sfn]ef/tnfO{ ^( /gn] k/flht u¥of] .l6«lg8f8 PG8 6f]jfuf]sf] kf]6{ ckm :k]gdfv]lnPsf] v]ndf klxn] Aofl6ª ub}{>Ln+sfn] ̂ ljs]6 u'dfO{ @ ;o %$ /gagfof] . k|ltpQ/df ef/t $# bzdnj# cf]e/df ;a} ljs]6 u'dfO{ ! ;o *%/gdf ;Lldt eof] . >Ln+sfsf d'Yy}ofd'/nLw/g Dofg ckm lb Dofr 3f]lifteP . of] v]ndf k/flht ePkl5 ef/tljZjskjf6 aflxl/Psf] 5 .

v]n gDa/ @!j]:6OlG8hlj?4 cfo/NofG8

;d"x …aLÚdf /x]/ ;'k/ P6dfk|j]z kfO;s]sf j]:6OlG8h /cfo/NofG8aLr v]lnPsf] v]ndfj]:6OlG8hn] cfo/NofG8nfO{ *ljs]6n] k/flht u¥of] . hd}sfsf]lsª\:6gdf v]lnPsf] v]nnfO{ jiff{n]

k|efljt u/]kl5 $* cf]e/df ;Lldtul/Psf] lyof] . of] v]ndf klxn]Aofl6ª ub}{ cfo/NofG8n] * ljs]6u'dfO{ ! ;o *# /g agfof] . k|ltpQ/dfj]:6OlG8hn] #* bzdnj ! cf]e/df @ljs]6 u'dfO{ ! ;o () /g agfP/cfkm \gf ] nIo k | fKt u¥of ] .j]:6OlG8hsf lzjgf/fo0f rGb|kfnDofg ckm lb Dofr 3f]lift eP .

v]n gDa/ @@c:6«]lnoflj?4 blIf0f clk|msf

;d"x …PÚ df /x]/ ;'k/ P6dfk|j]z kfO;s]sf c:6«]lnof / blIf0fclk |msfaLr v]lnPsf ] v]ndfc:6«]lnofn] blIf0f clk|msfnfO{ *# /gn]k/flht u¥of] . ;]G6 ls6\; PG8g]le;sf] af;]6/df v]lnPsf] v]ndfklxn] Aofl6ª ub}{ c:6«]lnofn] ̂ ljs]6u'dfO{ # ;o && /g agfof] .k|ltpQ/df blIf0f clk|msfn] $*cf]e/df ;a} ljs]6 u'dfO{ @ ;o ($/g agfof] . c:6«]lnofsf DofYo' x]8]gDofg ckm lb Dofr 3f]lift eP .

v]n gDa/ @#Oª\NofG8lj?4 s]Gof;d"x …;LÚ df /x]sf Oª\NofG8

/ s]GofaLr v]lnPsf]v]nnfO{ jiff{n] k|efljt

u/]kl5 $# cf]e/df ;Lldt ul/Psf]

lyof], h;df Oª\NofG8n] s]GofnfO{ &ljs]6n] k/flht u¥of] . ;]G6 n'l;ofsf]u|; cfO;n]6df v]lnPsf] v]ndf klxn]Aofl6ª ub}{ s]Gofn] ;a} ljs]6 u'dfO{ !;o && /g agfof] . k|ltpQ/df Oª\NofG8n]## cf]e/df # ljs]6 u'dfO{ ! ;o &* /gagfP/ cfkm\gf] nIo k|fKt u¥of] .Oª\NofG8sf lqm:6f]km/ hf]o; Dofg ckmlb Dofr 3f]lift eP . of] v]nkl5 Oª\NofG8n];'k/ P6df cfkm\gf] :yfg kSsf u¥of] eg]s]Gof k|ltof]lutfjf6 aflxl/of] .

v]n gDa/ @$a+unfb]z lj?4 ad'{8f;d"x …aLÚdf /x]sf a+unfb]z

tyf ad'{8faLr v]lnPsf] v]ndfa+unfb]zn] ad'{8fnfO{ & ljs]6n]k/flht u¥of] . l6«lg8f8 PG86f]afuf]sf] kf]6{ ckm :k]gdf v]lnPsf]v]nnfO{ jiff{n] k|efljt u/]kl5 @!cf]e/df ;Lldt ul/Psf] lyof] . of]v]ndf klxn] Aofl6ª ub}{ ad'{8fn] (ljs]6 u'dfO{ ($ /g agfof] .k|ltpQ/df a+unfb]zn] !& bzdnj #cf]e/df # ljs]6 u'dfO{ ( ̂/g agfP/cfkm\gf] nIo k|fKt u¥of] . of] lhtkl5a+unfb]zn] ;'k/ P6df cfkm\gf] :yfg kSsf

u¥of] . a+unfb]zsf df]xDdb c;|km'nDofg ckm lb Dofr 3f]lift eP .

gjf}+ ljZjsk lqms]6sf] ;d"xr/0fsf v]ndf y'k|} ptf/r9fj b]lvP,sLlt{dfgsf] cf]O/f] nfUof] eg]ck | Tof lzt glthfx¿n ]ljZjsknfO{ yk /f]df~rs agfp“b}nu]sf] 5 . o:tf] ptf/r9fj Pj+ck|Toflzt glthfdf ljZjskdf;xefuL !^ /fi6«dWo] rf/ blIf0fPl;ofnL /fi6«n] a9L xiff]{Nnf; /kL8f dx;'; u/] . cem eGg'kbf{blIf0f Pl;ofnL l6dsf] rrf{ s]xLlx;fadf a9L g} ePsf] 5 . rfx]Tof] ef/t / kfls:tfgsf] ;d"xr/0faf6} alx{udgsf] /f]rs syfxf];\ jf kfls:tfgL k|lzIfs aapNd/sf] xTof .

b lI f0 f Pl;ofsf ] 7 "nf ]ptf/r9fjnfO { ;f/f ljZjn]dxŒjsf ;fy x]¥of] . aa pNd/sf]xTof k|;ª\un] ljZjsknfO{ g}5fof“df kfb} { ljZje/ ;g;gLdRrfof ] . j ] :6OlG8h tyfcfo/NofG8;“usf] xf/nuQ} cfkm"a;]sf] hd}sfsf] Ps xf]6ndf cr]tcj:yfdf e]l6Psf pNd/nfO{c:ktfndf d[t 3f]lift ul/Psf]dfs]xL lbgkl5 pgsf] 3f“6L lyr]/xTof ePsf] k'li6 eof] . lqms]6sfsLlt{dfg / ;g;gLk"0f{ glthfsf];f6f] pNd/sf] xTofsf ;DaGwdfk/:k/ lj/f ]w L ;dfrf/n ]lqms]6hut Sof/]ljog e"ldsf]lkreGbf a9L tfTof] .

pNd/sf ] xTofn] lqms]6;+;f/nfO{ t :tAw agfof] g},kfls:tfgL v]nf8L / ;dy{s tyfblIf0f Pl;ofnfO{ -efjgfTds;DaGwsf sf/0f_ efj's klgagfof ] . kf ls:tfgL sKtfgOGhdfd pn xsn] Pslbj;Lolqms ]6af6 lnPsf ] ; + Gof;n]kfls:tfgnfO{ dfq efj's agfPg,

ljZje/ 5l/P/ /x]sf pgsf nfvf}+;dy{sn] klg ToxL cg'ej u/] .kf ls:tfgsf ] ljZjsk ofqf6'ª\luPsf] s]xL lbgd} csf]{ blIf0fPl;ofnL dxf/ly ef/tn] klg To:t}lgolt em]Nof] .

;d "x …aL Ú sf ] v ]ndfa+unfb]zn] ef/tnfO{ x/fP/ txNsfdRrfof] / ToxL xf/ ef/tsf nflu;d"x r/0faf6 aflxl/g] sf/0f aGgk'Uof] . a+unfb]zsf] xf/af6 ef/tn]PsfPs rsf]{ cfnf]rgf / tgfjem]Ng'k¥of] . klxnf] v]nsf] xf/kl5ef/tn] ad'{8fdfly P]ltxfl;s lhtxfl;n u/]/ ;fGTjgf kfP klg csf]{blIf0f Pl;ofnL dxf/ly >Ln+sf;“uxf/]/ ef/tn] ljZjsk alx{udgnfO{cfTd;ft\ ug{ s/} nfUof] .

cGttM ljZj lqms ]6sf ];a}eGbf UNofd/; l6d ef/tn]ad'{8fdflysf] P]ltxfl;s lhtnfO{g} cfkm\gf] axfb'/L dfGg'kg]{ eof] .ef/tn] ad'{8fdfly $ ;o !# /gsf]

ljZjsksf] sLlt{dfgL of]ukmnagfO{ @ ;o %& /gsf] lht xfl;nu/]sf] lyof], t/ xf/kl5 pQ]lhtef/tLo lqms]6 ;dy{sn] ef/tsfljleGGg ;x/df lj/f]w k|bz{g u/] .ljZjsk cl3 xjg, k"hf / o1u/]/ l6dsf] ;kmntfsf] sfdgfu/]sf ;dy{sx¿n] xf/kl5 k|foM;a} v]nf8L tyf k|lzIfs u|]uRofk]nsf] k'Tnf bxg u/] .

o;n] lqms]6 ;+:s[ltdf 8'a]sfef/tsf ;~rf/dfWodsf] ljZjsklqms]6;DaGwL se/]h slxn]pb ]snfUbf ] eof ] t slxn ]dgf ] /~hgfTds . lqms ]6dfck]Iffs [t sdhf ]/ dflgPsf ]a+unfb]zn] ;d"x …aLÚ df ef/tnfO{x/fP/ rdTsf/ dfq u/]g, blIf0f

Pl;ofnL /fi6«nfO{ x/fP klg p;n]oxL dxfb]zsf] /jfkm b]vfof] .hfoG6 lsn/sf] klxrfg agfPsf]aunfb]zn] gof“ zlQmsf] pbo ePsf]ememNsf] ;f/f lqms]6 ;+;f/nfO{ lbof]/ /ftf/ft rrf{ kfof] .

;g\ !((( df ljZjskdf 8]Jo'u/]sf] au+nfb]zn] klxnf] k6s ;'k/P6df k'u]/ Oltxf; /r]sf] 5 .ef/tLo lqms]6sf] babaf /x]sf]g ]k fnd } klg lqms ]6k | ]d Ln ]a+unfb]zsf] axfb'/Lsf] k|z+;f u/]sf5g\, p;sf] kIfdf ;dy{g klg a9\b}uPsf] 5 . To;f] t a+unfb]zsf]k|bz{gnfO{ ck|Toflzt dfGg]x¿sf]klg s'g} sdL 5}g . aunfb]zn]lqms]6df u/]sf ] nufgL tyfv]nf8Lx¿sf] ;dk{0fsf sf/0f pmljZjskdf s'g} klg l6dnfO{x/fpg ;Sg] ;fdYo{ /fV5 eGg]x¿klg Tolt g} 5g\ .

otf kfls:tfg / ef/th:tfhfoG6 l6d aflxl/P klg >Ln+sfn]blIf0f Pl;ofsf] ;fv /fv]sf] 5 .k|foM v]nf8L kmd{df /x“bf ;Gt'lntdflgPsf] >Ln+sfnfO{ o; k6sljZjsksf] alnof] bfj]bf/sf ¿kdfx]l/Psf] 5 . To;df klg ef/tnfO{^( /gn] x/fPkl5 >Ln+sfsf] bdbf/k|bz{gsf] v'n]/} k|z;f ug{ ;f/fb'lgof“nfO{ s/ nfUof] . lqms]6qm]hn] Jofkstf kfPsf] blIf0fP l;o fn ] o; k6ss f ]ljZjskaf6 lzIff klg xfl;nu¥of ] . a +unfb ]zn] b ]vfPsf ]k|bz{gn] g]kfnL lqms]6nfO{ k|]l/tu/]sf] cg'ej lqms]6 clwsf/Lx¿n]u/]sf 5g\ . To:t} :6f/ v]nf8Lsf]e/ tyf Jofks k|rf/n] dfq;kmntf gkfOg] oyfy{ ef/tsf]k|bz{gn] b]vfPsf] 5 .

—clgn af]u6L

Page 21: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

r}t !^, @)^# March 30, 2007 @#v]ns'b

bfxfn eP ld:6/ a"9f;'Aaf

ef/tLo l6dnfO{ 6«kmLa'6jn– a'6jndf ;~rflnt

OG8f] g]kfn 6\jfG6L–6\jfG6L lqms]6k|ltof]lutfdf ef/tLo l6d ljhoLePsf] 5 . a]:6 ckm y|Lsf cfwf/dfv]nfOPsf] k|ltof]lutfdf nuftf/b'O{ v]n lhTb} ef/tLo l6dn] 6«kmLlht]sf] xf] . /fh:yfg 6';{ PG86«eN;sf] cfof]hgfdf n'lDagLjfl0fHo SofDk;sf] d}bfgdf ePsf]klxnf] v]ndf ef/tLo l6d #$ /gn]tyf bf];|f]] v]n ## /gn] lhTb} ljhoLePsf] xf] . k|ltof]lutfdf a]:6Aof6\;Dofg pQd zdf{ / a]:6 an/;'zfGt h}g 3f]lift ePsf lyP .

e}/xjfdf ;'k/ lnulqms]6

a'6jn– g]kfn lqms]6 ;+3¿kGb]xLn] lhNnf:t/Lo ;'k/ lnulqms]6 k|ltof]lutf ;'? u/]sf] 5 .lqms]6nfO{ ;+:yfut ¿kdf ;~rfngug{ / lhNnfsf v]nf8LnfO {Jofj;flos agfp“b} /fli6«o :t/dflrgfpg] p2]Zon] cfof]hgf ul/Psf]of] k|ltof]lutfdf lhNnfsf !@l6dn] efu lnO/x]sf 5g\ . r}t!( ut ];Dd ;~rfng x 'g ]k|ltof]lutfsf] ljhoL l6dnfO{ !)xhf/ tyf bf];|f] x'g]nfO{ % xhf/gub k'/:sf/ Joj:yf ul/Psf] 5 .

– 6f]k/fh zdf{

w/fg— w/fgdf klxnf]kN6cfof]lht clw/fHoJofkL zf/Ll/s;'u7g k|ltof]lutf …ld:6/ a"9f;'AafRoflDkogl;kÚ s~rgk'/, ;Kt/Lsf/fdaxfb'/ bfxfnn] lht]sf 5g\ .PnfOg]6 lhdåf/f ut zlgaf/cfof]lht k|ltof]lutfdf !& hgfk|lt:kwL{nfO{ kl5 kfb} { g]kfnAofofd dlGb/, sf7df8f}+;“u cfa4bfxfn ld:6/ a"9f;'Aaf ag]sf x'g\ .

zf/Ll/s ;'u7g k|ltof]lutfdf ̂jif{otf bfxfnn] lht]sf] of] rf}yf] pkflwxf] . o;cl3 pgn] ld:6/ k"jf{~rn,ld:6/ ;u/dfyf, ld:6/ sf];L tyf;fpbL c/ ] laofdf ;DkGgcGt/f { l i6 «o :t/sf ] lsª8dRoflDkogl;kdf :j0f{ kbs lht]sflyP . pgL ut jif{ ;DkGg ld:6/wd{>L Pj+ ld:6/ lxdfnosf km:6/g/ck klg x'g\ .

xf]rf sbsf @* jifL{o bfxfnca ld:6/ wd{>L aGg] tof/Ldfh'6\g] atfp“5g\ . pgn] ld:6/a"9f;'Aafsf] pkflw;“u} gub @%xhf/ ?k}of“ klg kfP . cf]e/cndfsf7df8f}+s} ;/f]h dfgGw/ km:6/g/ck eP . pgn] gub !% xhf/?k}of“ lht] . ;]s]G8 /g/ck ePsfljdn >]i7n] gub !) xhf/ ?k}of“tyf rf}yf] :yfg xfl;n u/]sfclgn >]i7n] % xhf/ ?k}of“ k|fKtu/] . b'j} sf7df8f}+sf v]nf8L x'g\ .

k'/fgf k|ltof]lutfsf] lx;fa;fj{hlgs gu/]sf] tyf v]nf8LnfO{3f]lift gub k'/:sf/ glbPsf]cf/f]kdf :yfgLo v]nf8Lx¿n]alxisf/ u/]sf] pQm k|ltof]lutfdfw/fgaf6 cfof]hssf b'O{;lxtdf]/ª, emfkf / sf7df8f}+sf !* hgfv]nf8Ln] ;xeflutf hgfPsf lyP .cl3Nnf] zlgaf/ ;DkGg !# cf}+

ld:6/ w/fgsf s'g} klg v]nf8Lof] k|ltof]lutfdf ;xefuL ePgg\ .rf/j6f tf}n ;d"xdf cfof]lhtk|ltof]lutfdf s'n ^! xhf/ ?k}of“gub k'/:sf/ k|bfg ul/Psf] lyof] .JolQmut pkflw ljh]tf a]:6 kf]h/an/fd anfdL tyf d:6 ODk|'ed]G6a8LlaN8/ gL/h zfxLn] gub #÷#xhf/ ?k}of“ k'/:sf/ xft kf/] .

^) lsnf]u|fd tf}n ;d"xdfk|yd x'“b} /fdaxfb'/n] cf]e/cnr/0fdf k|j]z kfPsf lyP . To:t}^% lsnf]u|fddf ljdn >]i7, &)lsnf]u|fddf ;/f]h dfgGw/ / &%lsnf]u|fd tf}n ;d"xdf klxnf] :yfgxfl;n ub}{ clgn >]i7n] cf]e/cndfk|lt:kwf{ ug]{ df}sf kfPsf lyP .cf]e/cn /fpG8df ;/f]h, ljdn tyfclgnsf] r'gf }tL ;dfKt kfb} {/fdaxfb'/ ld:6/ a"9f;'Aaf ePsfx'g\ . u+uf j/bfg, b cy{ AofG8sfef]sln:6 lzj nfld5fg] tyf;kg >]i7n] cf–cfkm\gf ] uLtk | :t 't ub } { zf/Ll/s ;'u7gk|ltof]lutfdf /f}gs yk]sf lyP .

–/fh' l3l;ª

w/fg— ut jif{sf] ljh]tfclk|msg o'gfO6]8sf] r'gf}tL ;dfKtkfb}{ cGttM nlntk'/sf] glan y|L:6f/Snan] w/fgdf ;DkGg gjf } +cGt/f{li6«o cfdGq0f a"9f;'Aaf 6'af]u{uf]N8sk km'6ansf] pkflw lht]sf]5 . w/fg /+ufzfnfdf zlgaf/ ;DkGgkmfOgndf clk|msg o'gfO6]8nfO{z"Gosf lj?4 Ps uf]nn] k/flhtub}{ glan y|L:6f/ bf];|f]kN6 a"9f;'Aafuf]N8sk RoflDkog ag]sf] xf] .

o;cl3 lj=;+=@)^! df klxnf];xeflutfd} p;n] pkflw lht]sf]lyof] . v]nsf] Psdfq lg0ff{os uf]nklxnf] xfkmsf] clGtd ;dodf sKtfg;'/]Gb| tfdfªn] nf]saGw' u'?ªsf] lk|m–lssdf x]8åf/f u/]sf lyP .

;]dLkmfOgndf glan y|L:6f/n]Go"/f]8 l6d Pgcf/6LnfO{ @–) n]k/flht u/]sf] lyof] . k|ltof]lutfs};a}eGbf /f]df~rs klxnf] v]ndfclk|msg o'gfO6]8n] ;8g8]ysf]cfwf/df kf]v/fsf] ;fxf/f SnanfO{$–# n] kG5fp“b} kmfOgn ofqf tou/]sf] lyof] .

kmfOgn v]ndf clk|msg v]nf8L/ bz{saLrsf] em8kn] glany|L:6f/sf] pTs[i6 k|bz{gnfO{ cf]em]ndfkf/]sf] lyof] . &% cf}+ ldg]6df kx]+nf]sf8{ b]vfPsf sf/0f clk|msgo'gfO6]8sf :6«fOs/ ;f]nf cf]6]uaf]nfn]/]k|mL ls/0f lu/Ldfly cfqmd0f u/]sflyP . To;kl5 /]k|mL lu/Ln] ;f]nfnfO{

/]8 sf8{ b]vfP t/ pgL d}bfgaf6aflx/ glg:sL /]k|mLdfly hfOnfu]sflyP . To;} a]nf d}bfg k|j]z u/]sfPs bz{snfO{ clk|msg v]nf8Lx¿n]lk6]kl5 bz{s 9'+uf k|xf/ ub}{ d}bfgdfk|j]z u/]sf lyP . clk|msL v]nf8Ltyf bz{ssf] em8kdf clk|msgo'gfO6]8sf # v]nf8L, & hgf bz{styf Ps k|x/L / s]xL :jo+;]js3fOt] eP . kmn:j¿k v]n #$ ldg]6cj?4 ePsf] lyof] . !% ldg]6sf]v]n af “sL /x] klg clk|msgo'gfO6]8sf] cfu|xdf % ldg]6 dfqk'gM v]nfOPsf] lyof] .

uf ]N8sk ljh]tf glany|L:6f/nfO{ gub k'/:sf/ Ps nfv?k}of“ tyf 6«kmL k|bfg ul/of] .pkljh]tf clk|msg o'gfO6]8n] %)xhf/ ?k}of“ gub k'/:sf/ tyfpkljh]tf 6«kmL xft kf¥of] . ;jf{lws% uf]n u/]sf glan y|L:6f/sf ;'/]Gb|tfdfª Dofg ckm b kmfOgn;d]teP . pgn] Dofg ckm b Dofrsf] @xhf/ tyf ;jf{lws uf]nstf{sf] !%xhf/ ?k}of“ gub k'/:sf/ xft kf/] .Dofg ckm b l;l/h 3f]lift clk|msg

o'gfO6 ]8sf g ]kfnL v]nf8L:jl:tsh+u jlzi6n] @% xhf/ ?k}of“k|fKt u/] . uf]N8skdf s'n ! nfv(@ xhf/ ?k}of“ gub k'/:sf/ k|bfgul/Psf] lyof] .

;dfkg ;df/f]xdf kqsfl/tfaf6tLg bzsotf v]ns'bsf] ljsf;dfof]ubfg lbPsf]df kqsf/ xif{ ;'Aaf,w/fgsf k"j{ km'6an v]nf8Låo s'zaxfb'/tfdfª / /fh' af]x/f tyf ;xof]ubftfnf]s bfxfnnfO{ uf]N8sk cfof]hs w/fgkm'6an Snan] ;Ddfg u/]sf] lyof] .

w/fg gLnf ] , df ]/ª–!!,sf“s8le§f Sna, emfkf / o'gfO6]8

s:of{ª km'6an Sna, l;lSsduf]N8sksf] klxnf] r/0faf6} aflxl/P .w/fgdf klxnf]kN6 cfPsf] lyDk'–!!e'6fg, ;lxb :df/s lnu pkljh]tflqe'jg Sna, ;z:q k|x/Lsf] 1fg]Gb|Sna / cfof]hssf] l;lgo/ l6dw/fg /ftf] Sjf6/kmfOgneGbf dflypSng ;s]gg\ . ;fxf/f Sna /Pgcf/6L klg ;]dLkmfOgnaf6} 3/kmls{P . k|ltof]lutfsf] s'n !! v]ndf!* uf]ndfq ;Dej ePsf] lyof] .uf]N8skdf b]vfOPsf] b'O{ /ftf] sf8{clk|msg v]nf8Ln] kfPsf lyP . kmfu'g@( ut]b]lv cfof]lht k|ltof]lutfdfe'6fg, ef/t / g]kfnsf !@ j6fkm'6an Snan] k|lt:kwf{ u/]sf lyP .

—/fh' l3l;ª

g]qxLg lqms]6sf7df8f}+— gjf}+ ljZjsk lqms]6sf] /demdsf] cj;/ kf/]/ xfn}

:yfkgf ul/Psf] g]qxLg lqms]6 ;+3n] k|yd /fli6«o g]qxLg lqms]6k|ltof]lutfsf] cfof]hgf u¥of] . ut r}t !) ut];Dd k'Nrf]s OlGhlgol/ªSofDk;sf] v]n d}bfgdf cfof]hgf ul/Psf] k|yd /fli6«o g]qxLg lqms]6k|ltof]lutfdf sf7df8f}+nufot sLlt{k'/ / ;fgf]l7dL l6daLr k|lt:kwf{ u/fOPsf]lyof] . klxnf] k6s cfof]hgf ul/Psf] Pj+ g]kfndf g]qxLgx¿sf nflu lqms]6;DaGwLkof{Kt k"jf{wf/ g/x]sf]cj:yfdf yf]/} l6daLrk|ltof]lutf cfof]hgf ug'{k/]sf]cfof]hs ;ldltsf cWoIfnId0fk|;fb 1jfnLn]atfP .

pQm k|ltof]lutfsf]kmfOgndf sLlt{k'/ g]qxLgSnan] ;fgf]l7dL g]qxLgSnanfO{ ** /gn] k/flhtu/]/ pkflw xft kf¥of] . klxn] Aofl6ª ug{ plqPsf] sLlt{k'/ g]qxLgSnan] sLt{g >]i7sf] ! ;o # /gsf] ;xof]udf @ ;o %^ /gsf] of]ukmntof/ kf/]sf] lyof] . @% cf]e/sf] v]ndf sLlt{k'/sf tkm{af6 l58'knfdfn] &^ /gsf] of]ubfg lbPsf lyP . k|ltpQ/df ;fgf]l7dLn] ;a}ljs]6 u'dfP/ ! ;o ̂ * /g dfq agfpg ;Sof] . of] k|ltof]lutfsf] kmfOgndf;jf{lws /g agfpg] sLt{g >]i7 Dofg ckm lb Dofr 3f]lift eP eg] s[i0fsdn>]i7n] Dofg ckm lb l;l/hsf] pkflw xft kf/] .

a"9f;'Aaf uf]N8sk glan y|L:6f/nfO{

Page 22: k'?ifx¿sf ] nflu pTkfbg ePsf ;f }Gbo { k |;fwgx¿sf ] abln ...himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Sapta… · sfodf ?lr a9{ g\]5 . dfg;Ddfg Pj + wg cfh{g

x]d/fh 1jfnLåf/f sflGtk'/ klAns];G; -k|f=_ ln= sf nflu k|sflzt tyf d'lb|t, sfof{no M sflGtk'/ sDKn]S;, ;'ljwfgu/, kf]=a=g++= ^)!(, sf7df8f}+, g]kfn, kmf]g g+= $$*)!)), km\ofS; M (&&–!–$$&)!&*,email:[email protected] btf{ g++= ((÷)%!÷%@, ;jf{lwsf/ M sflGtk'/ klAns];G; -k|f=_ln= ;“u ;'/lIFt k|aGw lgb]{zs M s}nfz l;/f]lxof, lgb]{zs M ljgf]b/fh 1jfnL, :jl:tsf l;/f]lxof, ;Dkfbs M ;'jf; 9sfn

r}t !^, @)^# March 30, 2007clGtd kftf] @$

8fa/ jfl6sf ld; g]kfn@))& sf] clGtd k|lt:kwf{ glhls“b}5 . o;aLr ;xefuL !( hgfk|tl:kwL{sf] k|lzIf0f klg hf]8tf]8sf;fy cl3 al9/x]sf] 5 . Psflt/k|lzIf0fsf] b}lgsL 5 eg] csf{lt/ljleGg ljifodf hfgsf/L lng klgld; g]kfnsf ;xefuLx¿ plQs}Jo:t 5g\ . o; qmddf ;f}Gbo{k|ltof]lutfdf dxŒjk"0f{ dflgg] ld;6\ofn]G6 pkflwsf nflu ;xefuLx¿n]cf–cfkm\gf] k|ltef klg k|:t'tul/;s]sf 5g\ . ld; g]kfnsf !(

km'6an/;“u d:t 8fG;

Sof6jfs u/] l8hfOgx¿n]

;fKtflxs ;dfrf/w/fg– Jofj;flostfsf ]

;“3f/df /x]sf g]kfnL km'6anv]nf8Lx¿ …;ayf]s km'6anÚ eGb}

lbg/ft h'6]sf x'G5g\ .km'6anaf6} hLjg wfGg;Sg] cj:yf ;'? ePsfn]pgLx¿ b+u klg 5g\ .oBlk pgLx¿ km'6ansf]Jo:t Sofn]G8/dfdgf]/~hgnfO { klg;dfj]z ug{ rfxG5g\ .w]/} ;do 3/af6 6f9}/xg] km'6an/x¿ cj;/kfP /dfOnf] ug{ kl5kb}{gg\ .

a"9f;'Aaf 6'af]u{uf]N8sksf] kmfOgndfzlgaf/ pkflw lhTghf]8bf/ k|of; u/]sfglan y|L:6f/ Snasfv]nf8Lx¿ ;f“em eg]

sDd/ dsf{p“b} gfRg d:t b]lvGy] .3/]n' km'6andf nf]slk|o glany|L:6f/sf km'6an/x¿ cfkm\gfkm\ofg;“u ;f“em & b]lv ;f9] (

ah];Dd l8h] ld/fssf] Do'lhsldlS;ªdf gflr/x]sf lyP . w/fg]o'jf–o'jtLx¿n] klg klxnf]kN6b]zsf rlr{t km'6an/x¿;“u gfRg]/ e]6\g] of] cj;/ v]/ kmfn]gg\ .

km'6andf h:t} v]nf8Lx¿g[Todf klg kf]Vt b]lvGy] . k|bLkdxh{g, gL/fhg /fodfemL, clgncf]emf, ;GbLk /fO{, c~hfg s];L,;~hLj >]i7 cflb 8]9 bh{g v]nf8La"9f;'Aaf 6'af]u{ uf]N8sk lht]sf]hf];;“u} em'lDd“b} gflr/x] .

pgLx¿nfO { w/fg ];]nLla|6Lx¿sf] pkl:yltn] klgultnf] ;fy lbPsf] lyof] . ?Gr]ufos k|sfz kf}8]n, ;kg >]i7b]lvld:6/ k"jf{~rn xs{/fh lnDa";lxta8LlaN8/x¿sf ] pkl:yltn ]sfo{qmddf /f}gs ylkPsf] lyof] .

;w}+ df]8ndfkm{t cfkm\gfl;h{gf k|:t't ug]{ km];gl8hfOgx¿ o;k6s cfsif{slj/fnf] rfndf k|:t't eP .pgLx¿n] Sof6jfs dfq geP/cfkm\gf] af}l4stfsf] k/LIf0f;d]tu/fP . OG6/g];gn OlG:6Ro'6ckm km];g l8hfOlgª-cfO{PgcfO{Pd8L_ df 6]S;6fOn,km];g tyf cfGtl/s ;hfj6sfljBfyL{x¿dWo]af6 5gf}6 ePsfdlxnf tyf k'?if u/L !* hgfk|lt:kwL{aLr ld:6/ PG8 ld;cfO{PgcfO{{Pd8Lsf nfluk|lt:kwf{ lyof] pQm km];gsfo{qmd . k|lt:kwL{x¿sf]kl/rofTds k|:t'ltaf6 cl3a9]sf] sfo{qmdsf] k|f/Dedf ;Dk"0f{;xefuLn] sfpJofo z}nLsf]klx/gdf ;fd"lxs g[To k|:t'tu/]sf lyP . To;kl5sf] j]:6 8«];/fpG8df eg] k|lt:kwL{x¿ljleGg k/Dk/fut klx/gdfk|:t't eP, h;cGtu{t g]kfnLhghflt emNsfpg] klx/gb]lv lnP/g]jf/L tyf OlG8og a|fO8n j]c/,s'df/L, df/jf8L, dflNblePgklx/g ¥ofDkdf b]lvP .

df]8n k|lt:kwf{h:t}ljleGg /fpG8 ;d]l6Psf] pQmk|lt:kwf{df klg k|Zgf]Q/sfr/0fdf ;xefuLx¿n] cfkm\gf]af}l4stf k/LIf0f u/fP .sfo{qmdsf] aLraLrdf;xefuLdWo] s}og\n] cfkm"leqsf];f+uLlts k|ltefnfO{ ufog tyfg[Todfkm{t k|:t't u/]/ pkl:yt;a}nfO{ dgf]/~hg k|bfg u/] .sfo{qmddf uflosf s'lGtdf]Qmfgn] klg cfkm\gf rlr{tuLt ;'gfPsL lyOg\ . ljleGgr/0f x'“b} k|lt:kwf{sf] clGtd/fpG8df k'u]sf % hgfk|lt:kwL{nfO{ ;f]lwPsf] km];g6]Sgf]nf]hLsf] dfWodaf6 /fi6«sf]cfly{s cj:yfnfO{ s;/L ;'wfg{;lsG5 eGg] k|Zgsf] pTs[i6hjfkm lbP/ k'?iftkm{ gL/h >]i7

tyf dlxnftkm{ ;nf]gL cu|jfnn]qmdzM ld:6/ PG8 ld;cfO{PgcfO{Pkm8Lsf] pkflw xftk/] . o;} u/L ;Dk"0f{k|lt:kwL{dWo] k|tLIff ;'Aaf;a}eGbf k|ltefzfnL 7xl/g\ .kmf ]6f]h]lgs pkflwtkm{ lk|o+sfl/dfnn] sAhf hdfOg\ eg]j]:6 8«]; /fpG8df 7s'/L;d'bfosf] k/Dk/fut klx/gdfk|:t't ePsL dfnf nfsf}nn]pkflw xfl;n ul/g\ .

–/f]lhg zfSo

;'Gb

/Lx

¿ld

; g

]kfn

k|lt–:kwL{df ;[li6 dfgGw/, nIdL nfdf,gLlndf /l~ht, aGbgf zdf{,gfgLdfof v8\sf, k"gd zfxL, lgzfvft'g, h]gL ah|frfo{, /f]hL ag{jfn,Zj]tf zfx tyf alatf dfgGw/ 5g\ .o;} u/L cGo ;xefuLdf ;LtfZdfrGb, e"ldsf >]i7, ljef k|hfklt,dfgjL 9sfn, ddtf k|wfg, /lZds];L, ;fljqf >]i7 tyf Crf zdf{5g\ . sf7df8f}+ h]l;hsf] ;xeflutfPj+ b lx+8]g 6«]h/sf] cfof]hgfdf ld;g]kfnsf clGtd k|lt:kwf{ r}t @$ut] ;DkGg x'g]5 . o;k6s klg ld;g]kfnsL ljh]tfnfO{ sfOg]l6s :s'6Lk|bfg ug]{ 3f]if0ff sDkgLn] u/]sf] 5 .

–/f]lhg zfSo

sfhf]n eOg\ ld; d]6L

;fKtflxs ;dfrf/O6x/L– cf7hgf

k|lt:kwL{x¿dWo] lg0ff{osx¿sf]gh/df ;a}eGbf cAan 7xl/PsLsfhf]n bf];|f] k"jf{~rn :t/Lo ld;d]6L eOg\ . lk+s 6«of+un 8]sf]cj;/df z'qmaf/ O6x/Ldf ;DkGg;dln+uLx¿sf] Ao'6L sG6]i6 bf];|f]k"jf {~rn ld; d]6LsL ljh]tfsfhf]nnfO{ klxnf] ld; d]6L h'nL>]i7n] qmfpg klx¥ofp“b} km"nsf]u'R5f pkxf/ lbOg\ .

sfhf]nnfO{ km:6 /g/ckd':sfg >]i7 / ;]s]G8 /g/ck lbof/fO{n] s8f r'gf}tL lbP . pkflw;“u}sfhf]nn] a]:6 kkm{d{]G; / a]:6k;{gfln6Lsf] pkflw klg xftkfl/g\ . sG6]i6sf] pTs[i6 tLg:yfgleq /xg ;kmn sfhf]n,d':sfg tyf lbof lgs6 eljiodfsf7df8f}+df cfof]hgf x'g] clw/fHoJofkLld; d]6Ldf ;xefuL x'g]5g\ .

bf];|f] ld; d]6L aGg] bf}8dfw/fg, O6x/L, em'Dsf, ky/L, b'xjL/ lj/f6gu/sf gf}hgf of}g lqmofdf

dlxnfsf] ¿kdf k|:t't x'g] d]6Lx¿Sof6jfs ub}{ k|:t't ePsf lyP .rsf]{ 3fd / ;Lldt bz{s dfemd]6Lx¿ ;f8L, ldgL :s6{, n]x]+uftyf s'tf{–;njf/ klxl/+b} ;+uLtsf]w'gdf k|:t't ePsf lyP .

An' 8fodG8 ;f];fO6L / j'dgj]Nkm]o/ ;f];fO6Låf/f ;+o'Qm ¿kdfcfof]lht pQm sfo{qmddf k|lt:kwL{d]6Lx¿n] cf–cfkm\gf] kl/ro lbPsflyP . kl/ro lbg] qmddf pgLx¿n]gfrufg ug'{, 3/hd u/]/ /fd|f];“ua:g', 3/ ;hfpg', dL7f] vfgfksfpg' ;a}sf] ?lr Pj+ nIo /x]sf]atfP . ;+ljwfg ;efsf] lgjf{rgsfnflu cNk;+Vos ;dln+uLx¿sf]kIfdf klg sfg 'g agfpgpgLx¿n] dfu u/]sf lyP .

nuftf/ bf];|f] jif{ cfof]lhtpQm sG6]i6df dLgfn] a]:6 8]«;ck,km:6 /g;{ck d':sfgn] a]i6 :dfOn,s'df/L e'h]nn] a]i6 x]o/ tyf ;]s]G8/g;{ck lbofn] a]i6 Sof6jfssf]pkflw lht]sL lyOg\ .