.. GE ÇLI DO.EMl veisamveri.org/pdfdrg/D073846/2000/2000_ARIBASS.pdf · 2015. 9. 8. · Engin...

. .. . GE ÇLI DO.EMl

ve ~ . . .

EGI IMI

D. Mehmet DOÖAN Ayşe Betül AKSU Doç. Dr. Mehmet Emin AY Dr. Yurdagül MEHMEDOÖLU

Doç. Dr. Sabahattin ARIBAŞ Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜVEN Yrd. Doç. Dr. M. Naci KULA Doç. Dr. Mustafa TAVUKÇUOÖLU

Yrd. Doç. Dr. Mustafa KÖYLÜ Yrd Doç. Dr. Erkan PERŞEMBE Ar. Gör. Ahmet ALBA YRAK Doç. Dr. A. Nedim SERİNSU · ·

Doç. Dr. Mualla SELÇUK

BU KiTAP ----~

İSLAMI İLİMLER ARAŞTIRMA VAKFI TARAFINDAN HAZlRLANMIŞTIR

@ ~

ENSAR NEŞRİYAT

..... :

GİRİŞ

ı: ORTA ÖGRETİM ÖGRENCİLERİNİN PSİKO-SOSYAL SORUNLARI

Doç. Dr. Sabahattin ARffiAŞ Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜVEN İnönü Ü. Eğitim Fakültesi Öğretim Üyeleri

Gençlik ve gençliğin sorunları, sürekli olarak güncelliğini koruyan ve üzerinde durulan konulardan biri olma niteliğini sürdüregelmiş ve hala sürdürmektedir. Teknolojik gelişmelerin hızla arttığı, toplumların birbirlerini devamlı etkilediği, sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik şartların hızlı değişmeler sergilediği bir ortam ve çağda yaşayan gençlik, bu süreç içerisinde çeşitli sorunlarla karşı karşıya gelmektedir. Engin Geçtan, "çağımızda çok hızlanan sosyal değişim ve yeni iletişim araçları ile yeniliklere ve değişime maruz kalan gençliğin, önceki kuşağın değer yargılannı benimsernede zorlandığını ve bunun sonucunda da tepkici (reaksiyoner) bir gençlik grubunun ortaya çıktığını" belirtmektedir1

. Moore de "hayat, düşünüş, hissediş, hareket, giyiniş ve daha pek çok şey bakımından değişiklik getiren modern hayat biçiminin gençler ve aileleri ile ilgili olarak bazı sorunlar ortaya çıkardığını" belirtmektedir2. Çağımızdaki bu değişimierin ortaya çıkardığı sorunlar kar-

1 Engin Geçtan. "Toplumumuz Bireylerinde Kimlik (Identity) Kavramı İle İlgili Sorunlar Üzerine Bir Tartışma", 50. Yıla Armağan, Ankara:A.Ü.Eğitim Fakültesi Yayınlan, 1973, s. 63-77.

2 Bernice M.Moore. Yout Taday Tommorrow's Adults, v.s. Department of Health, 1962, s. 5.

154 Gençlik Dönemi ve Eğitimi

:ı~ ,. şısında genç, ya kendi çabalarıyla birtakım çözümlere girişmekte

.;/ıl ya da kendini aşan konularda ilgililerden yardım beklemektedir. Günümüzde birçok toplum, sorunlarımn farkında olan, bunla

ra gerçekçi çözüm yolları geliştirebilen, toplumun diğer bireyleriy-le sağlıklı ve uyumlu ilişkiler kurarak hayatım devam ettirebilen bir gençlik yetiştirmeyi hedeflemektedir. Diğer birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de gençlerin sağlıklı ve başarılı bir biçimde yetiştirilmesi ve hayata hazırlanması büyük önem ve her geçen gün artan bir ağırlık kazanmaktadır. Bu durum, anayasamızın 58. maddesinde "Gençliğin Korunması" başlığı altında, devletin, gençliği çeşitli olumsuz etkilere karşı korumak ve onların gelişmelerini sağlıklı bir şekilde yürütebilmelerini sağlamak için gerekli tedbirleri alniak zorunda olduğu şeklinde hükme bağlanmıştır. Devlet bu görevini büyük oranda eğitim yoluyla yerine getirmek durumundadır. Bu bakımdan eğitim sisteminin, toplumca istenilen davranışları kazandırmanın yanında, öğrencilerin gelişimini destekleme ve karşılaştıkları sorunlarını çözebilmesine yardım edebilme gibi bir rol üstlerrmesi gerekmektedir.

Günümüzde eğitimden, öğrencilerin sadece zihni yönden de-. ğil, bedensel, duygusal ve sosyal yönden destekleme ve geliştirme

fonksiyonu da beklenmektedir. Öğrenci merkezli eğitim anlayışına dayanan bu yaklaşıma göre, öğrenciyi çeşitli yönlerden tamyarak eğitim ortamlarını ona göre düzenlemek gerekmektedir. Gü-

, nümüz eğitim-öğretim anlayışına göre, öğrenciyi tanımadan, onun .. : ilgi, yetenek, sorun ve ihtiyaçlarını gözardı ederek yapılan bir eği

timin başarı şansının düşük olacağı kabul edilmektedir. Öğrencinin özellikleri ve çevre faktörleri öğrenmeyi en az öğretim teknikleri kadar etkilemektedir. Bu bakımdan çağdaş eğitim, öğrencile-

. • rin kişisel özelliklerini, sosyal ve fiziki çevrelerini, tavır ve beklen. ~: tilerini, çeşitli alanlardaki sorunlarım bilmeyi gerekli görmekte~; dir. Çünkü öğrencideki bunalımlar, onun ihtiyaç ve sorunları,

uyumunu güçleştiren şartlar, öğrenme ve gelişimini etkilemekte, ' · _ engeliernekte ve hatta durdurmaktadır3 . Gençlerin ne gibi ihtiyaç

·\ ları, kaygıları ve üzüntüleri olduğunu öğrenmek ve onları bu ba. kımdan tanımanın, özellikle ruh sağlığı eğitimi yönünden de önemi büyüktür4.

3 Hasan Tan. Öğrenci İhtiyaçları Tarama Listesi ve Kullanılışı- El Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971, s. 5.

4 Feriha Baymur. "Lise ve Dengi Okullara Devam Eden Öğrencilerin Problemleri", Araştırma Raporu, Ankara: M.E.B. Talim ve Terbiye Dairesi Test ve Araştırma Bürosu, 1961, s. 1.

Ortaöğretim Öğrencilerinin Psiko-Sosyal Sorunları 155

Eğitim sisteminin önemli boyutlarından olan öğretim ve yönetim hizmetlerinin yanında "öğrenci kişilik hizmetleri" üçüncü bir boyut olarak yer almaktadır. Öğrenci kişilik hizmetleri içindeki ~n önemli hizmet ise psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleridir. Rehberlik hizmetlerinin amaçlarından en önemlisi, öğrencilerin ihtiyaç ve sorunlarını, bunalımlarını, uyumsuzluklarını gidermek ve onların her yönü ile bir bütün olarak gelişmelerine yardımcı olınaktır5 •

Gençler, gelişimlerinin en hızlı olduğu eğitim döneminde, çeşitli sorunlar ve uyum güçlükleri ile karşılaşmaktadırlar. Bu nedenle onların bu güçlükleri yenerek en uygun düzeyde gelişme ve gerçekleşmeleri için ihtiyaç duyacakları her türlü psikolojik yardımı sağlamak gerekmektedir6• Bu yardımları sağlarken de önemli olan, öğrencilerin sorunları çözümsüz hale gelmeden mümkün olduğu kadar çok sayıda öğrenciye ulaşıp hizmet vererek rehberliğin koruyuculuk fonksiyonunu yerine getirmektir7•

Öğrenciye verilecek hizmetler ve eğitim-öğretim faaliyetleri planlanırken, değişen şartlara ve yeni gelişmelere bağlı olarak öğrencilerin ne tür sorunları, istek ve ihtiyaçları olduğunun belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bunun yanında bu tür çalışmaların her okul türü ve kademesinde belli periyadlarla yapılmasında yarat vardır. Çünkü okullarda yürütülecek olan rehberlik çalışmalarının programları kurumun özellikleri, amaçları ve ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda her kurum için g:ıyrı ayrı geliştirilrnek zorundadı:rB. Hem bu nedenle hem de eğitim-öğretim faaliyetlerinin kalitesini yükseltmek ve öğrencilere birtakım hizmetler sunabilmek için bu araştırmada, Malatya il merkezinde bulunan lise ve dengi okul öğrencilerinin önemli psiko-sosyal sorunlarının neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır.

5 Süleyman Çetin Özoğlu, Eğitimde Rehberlik, A.Ü. Basımevi, Ankara 1977, s. 7.

6 Muharrem Kepçeoğlu. "Eğitimde Psikolojik Hizmetlerin Rolü ve Önemi", Eğitimde Psikolojik Hizmetler ve Sorunlar, Türk Eğitim Derneği Yayınlan, Ankara 1986, s. 31-38.

7 Oya G. Ersever. "İlköğretimde Açık Okul Sistemi ile Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anlayışı", H. Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 1992, sayı: 8, s. 127-132.

8 Muharrem Kepçeoğlu. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, (8. Baskı),

Özerler Matbaası, Ankara 1994, s. 79.

156 Gençli/ı Dönemi ve Eğitimi

Problem

Malatya il merkezinde bulunan ortaöğretim kurumlannda öğrenim gören öğrencilerin önemli gördükleri sorunları nelerdir ve bu sorunlar bazı değişkenler açısından bir artma ya da azalma göstermekte midir?

Alt Problemler

1. Öğrencilerin hangi problem alanlarında ne tür önemli so-runlan bulunmaktadır?

2. Öğrencilerin sorunlannın artması ya da azalması üzerinde;

a. Cinsiyetin, b. Okul türünün,

c. Sınıf düzeyinin, d. Algılanan başan düzeyinin önemli bir etkisi var mıdır?

YÖNTEM

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini 1997-1998 öğretim yılı güz döneminde Malatya il merkezinde bulunan ortaöğretim okullarına devam eden öğrenciler oluşturmaktadır. Örneklem de, aşağıdaki tabloda

.·_".adı geçen okulların 1., 2. ve 3. sınıflanndan birer şube alınarak t;oluşturulmuştur. Araştırma kapsamına alınan okul türü ve öğren

__ ·~"'.ci dağılımlan Tablo l'de verilmiştir.

Ortaöğretim Öğrencilerinin Pı;iko-Sosyal Sorunları 157

Tablo: 1 Araştırma Kapsamına Alınan Okul Türü ve

Öğrenci Dağılımı

OkulTürü Sayı

Genel Lise 285

Anadolu Lisesi 69

Anadolu Ticaret Meslek Lisesi 92

Kız Lisesi 97

İmam-Hatip Lisesi 101

Endüstri Meslek Lisesi 77

Toplam 721

%

39.53 9.57

12.76 13.45 14.00 10.68

100.00

Tablo: l'deki genellise türüne örneklem· olması bakımından Malatya Lisesi, Fatih Lisesi, Kubilay Lisesi ve Yeşiltepe Lisesi olmak üzere dört genellise araştırma kapsamına alınmıştır. Diğer lise türleri için de birer okul seçilmiştir.

Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin 336'sı (% 46.60) kız, 385'i (% 53.40) erkek öğrencilerden oluşmaktadır.

Veri Toplama Araçları

Araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmanın bağımlı değişkeni olan öğrenci sorunlannın belirlenmesi için problem tarama envanteri, bağımsız değişkenler hakkında bilgi toplamak için de kişisel bilgi formu kullanİlmıştır.

Araştırmada kullanılan problem tarama envanteri ortaöğretim öğrencilerinin sorunlarını belirlemeye yönelik bir ön çalışma ile hazırlanmış ve geliştirilmiştir. Yapılan ön çalışmada, lise 1, 2 ve 3. sınıflardan birer sınıfa (toplam 97 öğrenci) çeşitli problem alanlarını içeren açık uçlu bir anket uygulanmıştır. Öğrencilerden, ankette belirtilen problem alanlarında veya bunların dışında ne gibi sorunlarının olduğunu yazmaları istenmiştir. Böylece ortaöğretim öğrencilerinin sorunları hakkında ön bilgi toplanmıştır. Toplanan problem maddeleri listelenerek ifade yönünden anlaşılır bir duruma getirilmesi ve hangi problem alanına girdiklerinin be-

158 Gençlilz Dönemi ve Eğitimi

lirlenmesi amacıyla uzman kanısına başvurulmuş ve ayrıca "Problem Tarama Envanteri L Takımı"ndanH da yararlanılarak envanter araştırmada kullanılmaya hazır duruma getirilmiştir. Envanter, altı problem alanından ve toplam 90 problem maddesinden oluşmaktadır.

Verilerin İstatistiki Analizi

İstatistiki analizierin ilk aşamasında, öğrenciler tarafından işaretlenen problemierin frekans ve yüzdeleri hesaplanmıştır. Sonra, her öğrencinin altı alt problem alanından aldığı puanlar toplanarak her öğrenci için bir puan elde edilmiştir* Bu puanlardan yararlanarak ortalamalar ve standart sapmalar hesaplanmıştır. Öğrencilerin problem envanterinden aldıklan puanların ortalamaları araştırmada ele alınan bağımsız değişkenler açısından incelenirken ortalamalar arasındaki farkın anlamlı düzeyde olup olmadığını belirlemek için grupların iki olması durumunda "t -testi", grupların ikiden fazla olması durumunda ise " Tek Yönlü Varyans Analizi" kullanılmıştır.

BULGULAR ve YORUM

Bu bölümde önce, problem alanlarına göre öğrencilerin sorunlara sahip oluş yüzdeleri en yüksekten düşüğe doğru verilmiş ve -sonra da öğı·encilerin sorunlarının artması ya da azalması üzerin-de bazı değişkenierin etkisi incelenmiştir. ·

9 Suat Aydın, Eğitimde Uygulanıalı Rehberlilc, Taraman Matbaacılık, Ankara 1986, s. 70.

* işaretlenen her problem maddesi için 1 puan verilmiştir.


A. Öğrencilerin Problem Alanlarına Göre Sorunları

I. Okul Hayatı İle İlgili Sorunlar ı. Sınavlarda çok heyecanlanıyorum (% 67) 2. Verimli ders çalışma yöntemlerini bilmiyorum(% 54) 3. Derste anlamadığım konulan öğretmene sormaktan çekini-

yorum(% 54) · 4. Kendimi derslere vermekte zorluk çekiyorum (% 52) 5. Öğretmenierin notlarını çok kıt buluyorum'(%. 51) 6. Yazılı sınavlarda verilen zaman, soruları cevaplamada ye

terli gelmiyor(% 46) 7. Öğretmenierin sert ve kıncı davranınalarma üzülüyorum

(% 45) 8. Spor tesisleri ve araçlarımız yetersiz(% 41) 9. Okulu temiz bulmuyornın (% 40) 10. Derslere çok çalıştığım halde başararnıyorum (% 39) ll. Derste öğretmenler daha çok başarılı öğrencilerle ilgileni

yorlar(% 39) 12.Öğretmenlerimiz sınavlardaki yanlışlanmız konusunda ye

terince bilgi vermiyorlar (% 39) 13. Okulda layafetiere fazla karışılmasından rahatsız oluyo-

rum (% 38) 14. Okulda sosyal ve kültürel faaliyetler yetersiz(% 35) 15. Okulumuz iyi ısınmıyor (% 30) 16. Ödevler çok fazla verildiği için yetiştiremiyorum (% 29) 17. Dersler ilgiınİ çekmiyor (% 28) 18. Okulda sorunlarımı anlatabileceğim bir psikolojik danış

ınana ihtiyacım var(% 27) 19. Okulda ibadetlerimi yerine getirebilecek uygun bir yer ol

masını isterim (% 26)

20. Okul kitapları çok pahalı olduğu için almakta zorlanıyo-rum (% 25)

21. Ders araçlarımız yeterli değil(% 24)

22. Okulun kütüphanesi ihtiyaçlarımı karşılamıyar (% 19) 23. Öğretmenlerimin beni sevmediklerine inanıyorum(% 19)


24. Öğretmenlerim bana sınıfta pek söz hakkı vermiyor(% 18)

25. Okuldaki disiplin kurallanndan sıkılıyorum (% 1 7) 26. Ders saatleri benim için uygun değil (% 15) 27. Ders konuları benim için çok ağır(% 15) 28. Sınıfımız çok kalabalık(% 10)

Okul hayatı ile ilgili olarak belirtilen sorunlann başında daha çok dersler ve sınavlarla ilgili sorunların geldiği görülmektedir. Sınavlarda heyecanlanmak, verimli çalışma yöntemlerini bilmernek, anlaşılınayan konuları öğretmene sormaktan çekinmek, kendini derse vermekte zorluk çekmek gibi sorunlar bu alanda ilk sıralarda yer almaktadır. İkinci sırada ise daha çok öğretmenlerle ilgili sorunlar dikkati çekmektedir. Bunlar arasında, öğretmenierin notlannı çok kıt bulma, öğretmenlerinin sert ve kırıcı davranmalarına üzülme, öğretmenierin daha çok başarılı öğrencilerle ilgilenmelerinden rahatsız olma, sınavlardaki yanlışları konusunda öğretmenlerden yeterince geribildirim alarnama gibi sorunlar yer almaktadır. Bu alanla ilgili dikkati çeken diğer sorunlar ise daha çok okulun fiziksel ve sosyal imkanlanyla ilgilidir. Öğrencilerin% 27'sinin okulda sorunlarını anlatabileceği bir psikolojik danışmana ihtiyacının olduğunu belirtınesi de dikkate alınması gereken bir durumdur.

Araştırmada ele alınan problem alanları içinde işaretlenme yüzdesi en yüksek olan sorunlar okul hayatı ile ilgili olanlardır. Bu bulgu, öğrenci sorunları ile ilgili olarak yapılan bazı araştırmalann bulgularıyla paralellik göstermektedir10•

Öğrencilerin okulla ilgili problem alanında daha çok sorun be-~: Iirtmiş olmaları okulun öğrencilere sunduğu hizmetlerin yetersiz-

10 C. H. Patterson. Counseling and Guidance in Schools, Newyork: Harper and Row Publishers, 1962, s. 222 ; Muharrem Kepçeoğlu. "Ankara Şehir OrtaokuHanna Devam Eden Öğrencilerin Problemleri", (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1969; Binnur Yeşilyaprak. "Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu Öğrencilerinin Problemleri", (Yaymlanmamış Asistanlık Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi, 1982; Mustafa Kılıç. "Değişik Psikolojik Araziara Sahip Olan ve Olmayan Öğrencilerin Problemleri" (Yaymlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1987; Süleyman Doğan. "Yurtdışı Yaşantısı Geçiren ve Geçirmeyen Lise Öğrencilerinin Problemleri" (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1988.


liği, öğretmen-öğrenci arasındaki ilişkilerin istenilen düzeyde olmaması ve okula uyumu güçleştiren bazı faktörlerin bulunmasından kaynaklanabilir.

26)

n. Sağiılda İlgili Sorunlar 1. Sık sık başım ağrıyor (% 35) 2. Genellikle halsizlik hissediyor ve çabuk yaruluyorum (%

3. Yüzümdeki sivileelerden kurtulmak istiyorum (% 25) 4. Sık sık grip ve nezle oluyorum (% 24) 5. İştahsızım (% 22) 6. Gözlerimden rahatsızım (% 20) 7. Çok terliyorum (% 19)

8. Dişlerimden rahatsızım (% 15) 9. Çelimsiz ve çok zayıf olmam beni üzüyor (% 15) 10. Sık sık karrum ağrıyor (% ll)

ll. Şişman olmam beni üzüyor(% 7)

12. Kulaklanından rahatsızım (% 5)

Sağlıkıa ilgili sorunlann işaretlenme yüzdelerinin nisbeten düşük olduğu söylenebilir. Ancak, özellikle ilk sıralarda yer alan baş ağrısı, halsizlik, çabuk yorulma, iştahsızlık, sık sık nezle ve

· grip olma, gözlerden rahatsızlık dikkate alınması gereken sağlık sorunlandır. Bu sorunlar öğrencilerin başarılanın ve gelişimlerini olumsuz olarak etkileyebilir.

m. Aile ve Ev "Hayatı İle İlgili Sorunlar

1. Aileme karşı iyi bir evlat olup olamayacağım düşüncesi be-ni rahatsız ediyor(% 46) ·

2. Ailemin benden çok şey beklernesi beni rahatsız ediyor(% 42)

3. Evde bana dert ortağı olacak ve beni aniayacak biri yok (% 39)

4. Evde bana karşı çocukmuşnın gibi davranılması beni rahatsız ediyor(% 31)


5. Evde hiç kimse okul çalışmalarımla ilgileniniyor (% 30) 6. Ev ortamı ders çalışınam için uygun değil(% 25) 7~ Ailemin bana güvenmemesine üzülüyorum(% 23) 8. Ailem bana yeterli harçlık vermiyor(% 1 7) 9. Kardeşlerirole geçinemiyorum (% 16) 10. Ailemdeki huzursuzluk ve geçimsizlik beni rahatsız ediyor

(% 15) ll. Babamla anlaşarnıyorum (% 15) 12. Anne ve babamın benimle fazla ilgilerrmesi beni sıkıyor(%

13) 13. Annemle babam kardeşlerimi benden daha çok seviyorlar

(% 72) 14. Annemle anlaşarnıyorum (% 12) 15. Aileme güvenim yok(% 5) 16. Annemle babamın ayrı (veya boşanmış) olmasına üzülüyo

rum(% 4).

Aile ve ev hayatı ile ilgili sorunların başında daha çok annebaba ile ilişkilerdeki sorunlar dikkati çekmektedir. İyi bir evlat olup olarnama konusundaki kaygı, ailelerin fazla beklenti içinde olmaları, evde kendisine dert ortağı bulamama, ailenin ilgisiz ve güvensizliği önemli sorunlar olarak görülmektedir. Diğer yandan ev ortamının ders çalışmaya uygun olmaması da önemli görülen sorunlar arasındadır.

Ev ortamı ve aile hayatı öğrencinin okul çalışmalarım ve ilişkilerini önemli ölçüde etkileyebilecek bir faktördür. Bu bakımdanbu sorunların da dikkate alınmasında yarar vardır.

IV. Başkalarıyla İlişkiler Konusundaki Sorunlar

1. Karşı cinsle arkadaşlığın hoş karşılanmamasına kızıyorum (% 33)

2. Arkadaşlarıma güvenemiyorum (% 28) 3. Topluluk içinde kendimi rahat hissetmiyorum (% 27) 4. Arkadaşlarımın söz ve davramşlarından çok etkilerriyoruro

(% 27)


5. Bem gerçekten seven bir arkadaşınun olmadığını düşünü-yorum(% 26)

6. Sorunlanını arkadaşıanma anlatarnıyorum (% 26) 7. Kız-erkek arkadaşlığını hoş bulmuyoruru (% 25) 8. Kurduğum arkadaşlıklann kısa sürmesine üzülüyorum(%

25) 9. Başkalanyla istemediğim tatsız tartışmalara giriyorum (%

24)

10. Karşı cinsle konuşurken sıkılıyorum (% 22) ll. Arkadaşlannun benimle alay etmelerinden rahatsız oluyo

rum (% 20) 12. Kimseyle samimi olmak istemiyorum(% 18) 13. Arkadaşlannun beni kıskanmasından rahatsız oluyorum

(% 14)

14. Karşı cinsten arkadaşınun olmamasına üzülüyorum (% 13)

15. Okulda arkadaşlanmla iyi geçinemiyorum (% 9)

Başkalanyla ilişkiler konusundaki sorunların daha çok arkadaşlık ilişkilerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu alanda yüzdesi en yüksek olan sorun "karşı cins arkadaşlığının hoş karşılanmadığı" ile ilgilidir. Bu da, öğrencilerin bu konuda çevreyi biraz kontrolcü algıladıklannın bir göstergesidir. Diğer yandan öğrencilerin .% 25'i de kız erkek arkadaşlığım hoş bulmamaktadır.

V. Gelecekle İlgili Sorunlar

1. Okul bitince üst okullara gidemeyeceğimden korkuyorum (% 46)

2. Bir meslek sahibi olamayacağımdan korkuyorum (% 44) 3. Nasıl bir meslek seçeceğime karar veremiyorum (% 36) 4. İstek ve amaçlanma erişemeyeceğimden korkuyorum(%

32) 5. Okulu bitiremeyeceğimden korkuyorum(% 28) 6. Geleceğimden kaygı duyuyorum(% 27) 7. Gelecekte kendime uygun bir eş bulamayacağımı düşünü

yorum(% 13).

. tı! . ·"4:


Geleceğe dönük olarak yaşanan en önemli kaygının, üst okullara gidip giderneme ile bir meslek sahibi olup-olarnama konusunda olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum öğrencilerin içinde yaşadıkları çevrenin imkanlarını kısıtlı olarak algılamalarından ve ailelerinin onların öğrenim giderlerini karşılamalarının güç olabileceği düşüncesinden kaynaklanabileceği gibi, üniversiteye giriş sınavını kazanamamak kaygısına da bağlı olabilir.

M. Güven'in öğrenci sorunları ile ilgili yaptığı bir araştırmanın bulguları ile bu araştırmanın bu konudaki bulgusu arasında önemli bir benzerlik görülmektedir11• Diğer yandan öğrencilerin% 36'sının nasıl bir meslek seçeceğine karar veremedikleri de dikkate alınması gereken bir konudur. Bu durum, öğrencilerin bu konuda danışma ve rehberliğe ihtiyaçları olduğunun bir göstergesidir.

VI. Benlik İle İlgili Sorunlar

1. Hata yapmaktan korkuyorum (% 51) 2. Her şeye fazla üzülüyorum (% 46) 3. Eleştirilmeye dayanarnıyorum (% 33) 4. Çok sıkılgan ve utangacım (% 30) 5. Kendimi çok yalnız hissediyorum(% 29) 6. Çabuk kaygılanıyorum ( % 24) 7. Kendimi yeterince güzel/yakışıklı bulmuyoruro (% 23) 8. Kendime güvenim yok (% 1 7) 9. Mutsuz ve neşesizim (% 16) 10. Kendimi değersiz ve işe yaramaz biri olarak görüyorum(%

ll) ll. Kendimi olduğumdan başka türlü göstermek zorunda ka

lıyorum (% 10) 12. Başkalarına karşı hoşgörülü değilim(% 9)

Benlik ile ilgili sorunlar incelendiğinde, öğrencilerin bazı konularda kendilerini olumsuz algılama eğilimi içinde oldukları anlaşılmaktadır. Hata yapmaktan korkma, her şeye fazla üzülme, eleştiriye dayanamama, sıkılganlık, utangaçlık, yalnızlık hisset-

ll Mehmet Güven. "Yatılı ilköğretim Bölge Okulu (Il. Kademe) Öğrencilerinin Sorunlan", Eğitim ve Bilim, 1995, cilt: 19, sayı:98, s. 12-19.

Ortaöğretim Öğrencilerinin Psilw-Sosyal Sorunları 165

me, çabuk kaygıianma ve kendine güvensizlik dikkat çekici sorunlar arasındadır. Bu sorunlan dikkate alarak onların psikolojik danışma ve rehberlik yardımına ihtiyaç duyabileceklerini söylemek mümkündür. Bu konuda verilecek yardımlar onların olumlu benlik kavramı geliştirmelerinde katkı sağlayabilecektir. D. Şerifi ve B. Dere tarafından yapılan araştırmalarda, psikolojik danışma sürecinden geçmiş olmanın lise öğrencilerinin sorunlarını azaltmada ve kendilerini olumlu algılamada etkili olduğu görülmüştür12 •

B. Öğrencilerin Sorunlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesİ

I. Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Sorunları

Tablo: 2'de öğrencilerin einsiyetlerine göre sayısal dağılımı, problem tarama envanteri puanlarının ortalş.maları, standart sapmaları ve ortalamaların karşılaştırılmasma ilişkin t-testi sonucu verilmiştir.

Tablo:2

Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Sayısal Dağılımı, Problem Tarama Envanteri Puanlannın Ortalamaları,

. Standart Sapmalan ve t-testi Sonuçları

Cinsiyet n X s t değeri

Kız 336 25.76 11.86 1.35 Erkek 385 24.56 12.03

Sd=719; tT=l.96

Tablo: 2'de görüldüğü gibi kız öğrencilerin puanlarının ortalaması erkek öğrencilerinkinden yüksek gibi görünse de aradaki

12 Davut Şerifi. "Grupla Psikolojik Danışmanın Lise Öğrencilerinin Problemleri ve Benlik Tasanmlarına Etkisi" (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi,1985.; B. Dere. "Psikolojik Damşmanın Lise Öğrencilerinin Problemlerinin Çözümüne Tesiri ve Kanuni Lisesi Örneği" (Yayınlanınamış Doktora Tezi), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, 1989.


fark istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bulunmamıştır (p>.05). Bu da, cinsiyet faktörünün öğrencilerin sorunlannı artırma ya da azaltmada önemli bir etkisinin olmadığı anlamına gelmektedir.

II. Öğrencilerin Devam Ettikleri Okul Türüne Göre Sorunları

Tablo: 3'te öğrencilerin devam ettikleri okul türüne göre. sayısal dağılırm, problem tarama envanteri puanlannın ortalamalan ve standart sapmalan; tablo: 4'te ise bu ortalamalann karşılaştırılmasına ilişkin tek yönlü varyans analizi sonucu verilmiştir.

Tablo: 3

Öğrencilerin Devam Ettikleri Okul Türüne Göre Sayısal Dağılırm, Problem Tarama Envanteri

Puanlarının Ortalamaları ve Standart Sapmaları Okul Türü n X s Genel Lise 285 25.58 '12.07 Anadolu Lisesi 69 21.97 10.76 Anadolu Ticaret Meslek Lisesi 92 21.88 11.55 Kız Lisesi 97 25.44 10.05 İmam-Hatip Lisesi 101 28.95 12.78 Endüstri Meslek Lisesi 77 24.7 12.49

Tablo: 4

Öğrencilerin Devam Ettikleri Okul Türüne Göre Problem Tarama Envanteri Puanıarına İlişkin

Varyans Analizi

Varyans kaynağı s d kt ko fdeğeri

Gruplar aras1 5 3215.34 643.07 4.59 Gruplar ici 715 100075.93 139.97 Toplam 720 103291.27

*FT==3.02 (.Ol için) P<.Ol (Anlamlı)

Ortaöğretim Öğrencilerinin Psilw-Sosyal Sorunları 167

Tablo: 3'te problem tarama envanteri puanı ortalaması en yüksek olan grubun İmam-Hatip Lise öğrencileri olduğu ve bunu sırası ile genel lise, kız lisesi ve endüstri meslek lisesi öğrencilerinin izlediği görülmektedir.

Tablo: 4'teki verilerden anlaşıldığına göre de,.gruplann ortalamaları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<.Ol). Bunun üzerine hangi gruplarm ortalamaları arasmda anlamlı düzeyde fark olduğu t-testi ile kontrol edilmiştir.

Tablo: 5

Öğrencilerin Devam Ettikleri Okul Türüne Göre Problem Envanteri Puanları Ortalamalannın Karşılaştırılmasma İlişkin t-testi Sonuçları

Gruplar Serbestlik Derecesi tdeğeri

Genel L.-Anadolu L. 352 2.27* Genel L.-Anadolu Tic. Mes. L. 375 2.61* Genel L.-Kız L. 380 0.1 Genel L.-İmam-Hatip L. 384 2.46* Genel L.-Endüstri Mes. L. 360 0.58 Anadolu L.-Anadolu Tic. Mes L. 159 0.05 Anadolu L.-Kız L. 164 1.86 Anadolu L.-İmam-Hatip L. 168 3.78* Anadolu L. End. Mes. L. 144 1.39 Anadolu Tic. Mes. L.-Kız L. 187 2.07* Anadolu Tic. Mes. L. -İmam-H. L. 191 4:15* Anadolu Tic. Mes. L.-End. Mes. L. 167 1.54 Kız L.-İmam-Hatip L. 196 2.09 Kız L.-End. Mes. L. 172 0.41 İmam-Hatip L. -End. Mes. L. 176 2.37*

* tT=1.96 (.05 için) p<.05 (Anlamlı)

Tablo: 5'teki verilerden anlaşıldığına göre, Genel Lise öğrencileri, Anadolu Lisesi ve Anadolu Ticaret Meslek Lisesi Öğrencilerinden; Kız Lisesi öğrencileri, Anadolu Ticaret Meslek Lisesi öğrencilerinden; İmam-Hatip Lisesi öğrencileri de araştınna kapsarnma alman diğer lise türlerine devam eden öğrencilerden daha sorunludur. Bu durum, okulların fiziksel kapasite ve imkanlan ile


öğrencilere sunduklan hizmetlerin farklı olmasından kaynaklanabilir.

Tablo: 3'teki verilerden, sorunu en az olan öğrencilerin Anadolu Lisesi ve Anadolu Ticaret Meslek Lisesi öğrencileri olduğu görülmektedir. Bu okullar, araştırma kapsamına alınan diğer okullada karşılaştırıldığında, fiziksel kapasite ve imkanlar bakımından diğer okullara göre daha iyi durumdadır. Bu konuda daha net sonuçlara ulaşmak için ek araştırmalar yapılmasında yarar var-dır. .

III. Öğrencilerin Devam Ettikleri Sınıf Düzeyine Göre Sorunları

Tablo: 6'da öğrencilerin devam ettikleri sınıf düzeyine göre sayısal dağılımı, problem tarama envanteri puanlannın ortalamalan ve standart sapmaları; Tablo: 7'de ise bu ortalamaların karşılaştırılmasma ilişkin tek yönlü varyans analizi sonucu verilmiştir.

Tablo: 6

Öğrencilerin Devam Ettikleri Sınıf Düzeyine Göre Sayısal Dağılımı, Problem Tarama Envanteri

Puanlannın Ortalamalan ve Standart Sapmaları

Sınıf Düzeyi n X s l.sınıf 293 26.78 12.51 2. sınıf 279 24.71 11.86 3. sınıf 149 22.63 10.49

Tablo: 7

Öğrencilerin Devam Ettikleri Sınıf Düzeyine Göre Problem Tarama Envanteri Puanların İlişkin

Varyans .Analizi


Gruplar arası 2 1779.06 889.53 6.29* Gruplar ici 718 101512.22 141.38 Toplam 720 103291.27

*FT=3.02 (.01 için) p<.Ol (Anlamlı)

Ortaöğretim Öğrencilerinin Psilıo-Sosyal Sorunları 169

Tablo: 6'da problem tarama envanteri puanı ortalaması en yüksek grubun Lise 1. sınıf öğrencileri olduğu ve bunu sırası ile 2. ve 3. sınıf öğrencilerinin izlediği görülmektedir. Tablo: 7'deki verilerden anlaşıldığına göre de, grupların ortalamaları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<.Ol). Bu sonuç üzerine hangi grupların ortalamalan arasında anlamlı düzeyde fark olduğu t-testi ile test edilmiştir.

Tablo: 8

Öğrencilerin Devam Ettikleri Sınıf Düzeyine Göre Problem Envanteri Puanları Ortalamalarının Karşılaştırılmasma İlişkin t-testi Sonuçları

Gruplar Serbestlik derecesi t değeri

1. sınıf-2. sınıf 570 2.08*

1. sınıf-3. sınıf 440 3.47*

2. sınıf-3. sınıf 426 1.72

~'tT=l.96 (.05 için)ip<.05 (Anlamlı)

Tablo: S' deki verilere göre, lise 1. sınıf öğrencileri lise 2. ve 3. sınıf öğrencilerinden üaha sorunlu bulunmuştur. Bu sonuç, okula yeni başlayan öğrencilerin henüz okula alışma ve uyum sağlamada güçlük çekebileceklerinden, okul ortamı ve çevresindeki yetersizlikleri biraz fazla görmelerinden kaynaklanabilir.

IV. Öğrencilerin Algıladıkları Başarı Düzeyine Göre Sorunları

Tablo: 9'da öğrencilerin başarı düzeyine göre sayısal dağılımı, problem tarama envanteri puanlarının ortalamaları ve standart sapmaları; Tablo:- lO' da ise bu ortalamaların karşılaştırılmasma ilişkin varyans analizi sonucu verilmiştir.


Tablo: 9

Öğrencilerin Algıladıkları Başarı Düzeyine Göre Sayısal Dağılımı, Problem Tarama Envanteri

Puanlarının Ortalamaları ve Standart Sapmaları

Başarı düzeyi n X s Cokiyi 72 21.28 11.26 İyi 383 23.92 11.13 Orta 236 26.98 12.32 Zayıf 30 35.03 13.6

Tablo: 10

Öğrencilerin Algıladıkları Başarı Düzeyine Göre Problem Tarama Envanteri Puanıarına İlişkin

Varyans Analizi


Gruplar arası 3 5380.27 1793.42 13.13* Gruplar içi 717 97910.98 136.56 Toplam 720 103291.24

* FT=3.78 (.Ol için) p<.Ol (Anlamlı)

Tablo: 9'da, öğrencilerin problem tarama envanteri puanları ortalamalarının, başarı durumunu çok iyi algılayanlardan zayıf algılayanlara doğru gittikçe yükseldiği görülmektedir. Yapılan varyans analizi sonucunda da, grupların ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olduğu bulunmuştur (Tablo: 10). Bunun üzerine hangi grupların ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark oldu.:ğu t-testi ile kontrol edilmiştir.

Ortaöğretim Öğrencilerinin Psilıo-Sosyal Sorunları

Tablo: ll

Öğrencilerin Algıladıkları Başarı Düzeyine Göre Problem Envanteri Puanları Ortalamalarımn Karşılaştırılmasma İlişkin t-testi Sonuçları

Gruplar Serbestlik derecesi t değeri Çok iyi-İyi 453 1.76 Çok iyi-Orta 306 3.63* Çok iyi-Zayıf 100 5.42* İyi-Orta 617 3.17* İyi-Zayıf 411 5.02* Orta-Zayıf 264 3.55*

*tT= 1.96 (.05 için) p<.05 (Anlamlı)

171

Tablo: ll'deki verilerden, başarı durumunu zayıf ve orta olarak algılayan öğrencilerin, başarılanın çok iyi ve iyi algılayanlara göre daha sorunlu olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum, sorunların az olmasımn başarıyı olumlu yönde etkilernesinden kaynaklanabileceği gibi, kendilerini başarılı olarak algılayan öğrencilerin ken,. dilerini daha olumlu algılamaları ve çevresiyle ilişkilerinde daha uyumlu olmalarından lçaynaklanabilir. Konu ile ilgili bir araştırmamn bulgularına göre öğrencilerin okul, aile ve geleceğe ilişkin sorunları arttıkça başarı düzeylerinde bir düşüş olduğu ortaya çıkmıştır13 • Diğer bir araştırmanın sonucuna göre de, akademik

, başarı düzeyi yüksek olan öğrencilerin kişisel ve sosyal uyum düzeylerinin de yüksek olduğu görülmüştür14 . Bütün bu sonuçlar, öğrencilerin sorunlarımn çözümü veya azaltılması ve okula uyumlarının kolaylaştırılmasının, onların başarılarını artırmada olumlu rolünün olacağı işaretlerini vermektedir.

13 Nilüfer V. Acar. "Üniversite Öğrencilerinin Problemlerinin Akademik Başanya Etkisi", Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1986, Sayı: 1, s. 65-76.

14 Nuray Akay. "Lise Öğrencilerine İlişkin Bazı Niteliklerin Sosyal ve Kişisel Uyum Düzeylerine Etkisi", (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1990.


SONUÇ ve ÖNERİLER

Ortaöğretim öğrencilerinin önemli psiko-sosyal sorunlarını belirlemek amacıyla yapılan bu araştırmanın sonuçlarına göre öğrencilerin okul, sağlık, aile ve ev hayatı, başkalarıyla ilişkiler, gelecek ve benlik konularında önemli sayılabilecek çeşitli sorunlarının olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmanın bir diğer sonucuna göre, öğrencilerin sorunlarının artması ya da azalması üzerinde cinsiyetİn önemli bir. etkisi bulunmazken, devam edilen okul türü; sınıf düzeyi ve algılanan başarı düzeyinin anlamlı düzeyde etkisinin olduğu bulunmuştur.

Araştırmada elde edilen bulgular dikkate alınarak şu öneriler ileri sürülebilir:

1. Okulların fiziksel ve sosyal imkanları daha yeterli hale getirilmeli ve öğrencilerin okula uyumunu kolaylaştıncı çalışmalar yapılmalıdır.

2. Öğrencilerin sınav kaygılarını azaltmak ve onlara verimli ders çalışma yöntemlerini öğretmek amacıyla grup rehberliği çalışmaları yapılabilir.

3. Öğretmenierin daha anlayışlı ve hoşgörülü davranmalarında yarar vardır. Özellikle öğrencilerden gelebilecek soruları anlayışla karşılayıp cevaplamaya hazır olmalıdırlar. Ayrıca öğrencilerin sınavlardaki yanlışları konusunda öğretmenler geribildirim vermelidirler.

4. Her okulda öğrencilerin sorunlarının çözümünde yardımcı olabilecek, onların çevreye uyum sağlamalarında, kendilerini daha iyi tanımalarında, ileriye dönük planlarında, kendilerini geliştirip gerçekleştirmelerinde rehberlik edecek yeteri sayıda psikolojik danışman (rehber öğretmen) görevlendirilmelidir.

5. Öğrencilerin ne gibi sağlık sorunlarının olduğunu belirlemek için belli aralıklarla sağlık taramaları yapılabilir. Hatta kalabalık okullarda doktor ve hemşire görevlendirilebilir.

6. Öğrencilerin aile ve ev hayatı ile ilgili sorunlarının çözümünü kolaylaştırması amacıyla veli toplantıları düzenlenebilir ve bu konuda veliler bilinçlendirilebilir.


7. Öğrencilerin kendi ilgi ve yeteneklerine uygun üst okullara, iş ve meslek alanlarına yönelmelerine yardımcı olmak amacıyla okullarda mesleki rehbeı:lik çalışmalarına ağırlık verilmelidir.

8. Toplumdaki değişme ve gelişmelere bağlı olarak öğrenci sorunları ve ihtiyaçları da birtakım değişiklikler gösterebilecektir. Bu nedenle öğrenci sorunları ile ilgili bilgilerin yenilenmesini sağlayacak araştırmaların çeşitli eğitim kurumlarında belli aralıklarla yapılmasında yarar vardır. Böylece öğrencilere sunulacak hizmetlerin daha sağlıklı bir planlaması yapılabilecektir.

.. GE ÇLI DO.EMl veisamveri.org/pdfdrg/D073846/2000/2000_ARIBASS.pdf · 2015. 9. 8. · Engin...

Documents

Transcript of .. GE ÇLI DO.EMl veisamveri.org/pdfdrg/D073846/2000/2000_ARIBASS.pdf · 2015. 9. 8. · Engin...