ค าน า - krukird.comเรื่องที่ 4.4...

U T Q - 5 5 2 0 6 การพฒนาการคดขนสง

1 | ห น า

ค าน า

เอกสารหลกสตรอบรมแบบ e-Training หลกสตรการพฒนาการคดขนสง เปนหลกสตรฝกอบรมภายใตโครงการพฒนาหลกสตรและด าเนนการฝกอบรมคร ขาราชการพลเรอนและบคลากรทางการศกษาดวยหลกสตรฝกอบรมแบบ e-Training ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน โดยความรวมมอของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานและคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เพอพฒนาผบรหาร ครและบคลากรทางการศกษาใหสอดคลองกบความตองการขององคกร โดยพฒนา องคความร ทกษะทใชในการปฏบตงานไดอยางมคณภาพ โดยใชหลกสตรและวทยากรทมคณภาพ เนนการพฒนาโดยการเรยนรดวยตนเองผานเทคโนโลยการสอสารผานระบบเครอขายอนเทอรเนต สามารถเขาถงองคความรในทกททกเวลา

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานและคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

หวงเปนอยางยงวาหลกสตรอบรมแบบ e-Training หลกสตรการพฒนาการคดขนสง จะสามารถน าไปใชใหเกดประโยชนตอการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาตามเปาหมายและวตถประสงคทก าหนดไว ทงนเพอยงประโยชนตอระบบการศกษาของประเทศไทยตอไป


2 | ห น า

สารบญ

ค าน า 1 หลกสตร “การพฒนาการคดขนสง” 3 รายละเอยดหลกสตร 4 ค าอธบายรายวชา 4 วตถประสงค 4 สาระการอบรม 4 กจกรรมการอบรม 4 สอประกอบการอบรม 5 การวดผลและประเมนผลการอบรม 5 บรรณานกรม 5 เคาโครงเนอหา 6 ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด 8 ตอนท 2 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคด 19 ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ 32 ตอนท 4 การพฒนาทกษะการคดสรางสรรค 48 ใบงานท 1 63 ใบงานท 2 64 ใบงานท 3 66 ใบงานท 4 67 แบบทดสอบกอนเรยน/หลงเรยนหลกสตร 68


3 | ห น า

หลกสตร การพฒนาการคดขนสง

รหส UTQ-55206 ชอหลกสตรรายวชา การพฒนาการคดขนสง วทยากร

คณาจารย ภาควชาเทคโนโลยและสอสารการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผทรงคณวฒตรวจสอบเนอหา 1. นางสาววณา อครธรรม

2. ดร.พระ รตนวจตร 3. ดร.พธาน พนทอง 4. ศ.ดร.พฤทธ ศรบรรณพทกษ 5. รศ.ดร.สกร รอดโพธทอง 6. ผศ.ดร.ชญาพมพ อสาโห


4 | ห น า

รายละเอยดหลกสตร ค าอธบายรายวชา

ความหมาย ประเภท คณลกษณะ อปสรรคและปจจยทสงผลตอทกษะการคด และแนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดทงของ Bloom, Fraenkel, Ennis, Beyer & Bakes, Marzano และ ทศนา แขมมณ การอธบายถงความสมพนธระหวางการคดขนตนและการคดขนสง รวมถงการอธบายถงความหมาย องคประกอบ กระบวนการคด การฝกทกษะการคดอยางมวจารณญาณและความคดสรางสรรค วตถประสงค

เพอใหผเขารบการอบรมสามารถ 1. อธบายความหมายและประเภทของการคดขนสงได 2. อธบายคณลกษณะของผทมการคดขนสงได 3. อธบายปจจยททงดานทเปนผลดและเปนอปสรรคทสงผลตอการคดขนสง 4. ผอบรมเลอกใชแนวคดของนกวชาการทใกลเคยงกบโรงเรยนตนเองเพอพฒนาทกษะ

การคดระดบสง 5. ผอบรมอธบายความสมพนธระหวางการคดขนตนและการคดขนสงได 6. ความหมายและองคประกอบของแนวคดอยางมวจารณญาณ 7. กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ 8. วธการฝกทกษะการคดอยางมวจารณญาณ 9. ความหมาย องคประกอบและประเภทของความคดสรางสรรค 10. กระบวนการคดสรางสรรคและการฝกทกษะการคดสรางสรรค 11. การใชเครองมอทเหมาะสมตอการประเมนความคดสรางสรรค 12. ผเขาอบรมบอกความหมาย องคประกอบและประเภทของความคดสรางสรรคได 13. ผเขาอบรมออกแบบกระบวนการคดสรางสรรคและฝกทกษะการเกดความคดสรางสรรค

ได 14. ผเขาอบรมใชเครองมอประเมนความคดสรางสรรคไดอยางถกตอง

สาระการอบรม

ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด ตอนท 2 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคด ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ ตอนท 4 การพฒนาทกษะการคดสรางสรรค

กจกรรมการอบรม 1. ท าแบบทดสอบกอนการอบรม 2. ศกษาเนอหาสาระการอบรมจากสออเลกทรอนกส 3. ศกษาเนอหาเพมเตมจากใบความร


5 | ห น า

4. สบคนขอมลเพมเตมจากแหลงเรยนร 5. ท าใบงาน/กจกรรมทก าหนด 6. แสดงความคดเหนตามประเดนทสนใจ 7. แลกเปลยนเรยนรระหวางผเขารบการอบรมกบวทยากรประจ าหลกสตร 8. ท าแบบทดสอบหลงการอบรม

สอประกอบการอบรม

1. บทเรยนอเลกทรอนกส 2. ใบความร 3. วดทศน 4. แหลงเรยนรทเกยวของ 5. กระดานสนทนา (Web board) 6. ใบงาน 7. แบบทดสอบ

การวดผลและประเมนผลการอบรม

วธการวดผล 1. การทดสอบกอนและหลงอบรม โดยผเขารบการอบรมจะตองไดคะแนนการทดสอบหลง

เรยนไมนอยกวา รอยละ 70 2. การเขารวมกจกรรม ไดแก สงงานตามใบงานทก าหนด เขารวมกจกรรมบนกระดาน

สนทนา


6 | ห น า

หลกสตร UTQ-55206 การพฒนาการคดขนสง

เคาโครงเนอหา ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด เรองท 1.1 ความหมายของการคด เรองท 1.2 ประเภทของการคด เรองท 1.3 คณลกษณะของผทมการคดขนสง เรองท 1.4 ปจจยทสงผลตอทกษะการคด เรองท 1.5 อปสรรคตอทกษะการคด

แนวคด 1. ความรทวไปเกยวกบการคดระดบสง 2. ประเภทและคณลกษณะของการคดขนสง 3. ปจจยทสงผลตอทกษะการคดขนสง

วตถประสงค 1. อธบายความหมายและประเภทของการคดขนสงได 2. อธบายคณลกษณะของผทมการคดขนสงได 3. อธบายปจจยททงดานทเปนผลดและเปนอปสรรคทสงผลตอการคดขนสง ตอนท 2 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคด เรองท 2.1 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Bloom เรองท 2.2 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Fraenkel เรองท 2.3 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Ennis เรองท 2.4 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Beyer & Bakesเรองท 2.5 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Marzano เรองท 2.6 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ ทศนา แขมมณ เรองท 2.7 ความสมพนธระหวางการคดขนตนและการคดขนสง

แนวคด 1. แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของนกวชาการ 2. ความสมพนธระหวางการคดขนตนและการคดขนสง

วตถประสงค 1. ผอบรมเลอกใชแนวคดของนกวชาการทใกลเคยงกบโรงเรยนตนเองเพอพฒนาทกษะการ

คดระดบสง 2. ผอบรมอธบายความสมพนธระหวางการคดขนตนและการคดขนสงได


7 | ห น า

ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ เรองท 3.1 ความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) เรองท 3.2 องคประกอบของการคดอยางมวจารณญาณ เรองท 3.3 กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ เรองท 3.4 การฝกทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

แนวคด 1. ความหมายและองคประกอบของแนวคดอยางมวจารณญาณ 2. กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ 3. วธการฝกทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

วตถประสงค 1. ผเขาอบรมบอกความหมายและองคประกอบของแนวคดอยางมวจารณญาณ 2. ผเขาอบรมบอกวธการเกดความคดอยางมวจารณญาณ และประยกตใชวธคดอยางม

วจารณญาณในงานของตนเองได

ตอนท 4 การพฒนาทกษะการคดสรางสรรค เรองท 4.1 ความหมายของการคดสรางสรรค (Critical Thinking) เรองท 4.2 องคประกอบของความคดเชงสรางสรรค เรองท 4.3 ประเภทของความคดสรางสรรค เรองท 4.4 กระบวนการคดสรางสรรค เรองท 4.5 การฝกทกษะการคดสรางสรรค เรองท 4.6 เครองมอสงเสรมความคดสรางสรรค

แนวคด 1. ความหมาย องคประกอบและประเภทของความคดสรางสรรค 2. กระบวนการคดสรางสรรคและการฝกทกษะการคดสรางสรรค 3. การใชเครองมอทเหมาะสมตอการประเมนความคดสรางสรรค

วตถประสงค 1. ผเขาอบรมบอกความหมาย องคประกอบและประเภทของความคดสรางสรรคได 2. ผเขาอบรมออกแบบกระบวนการคดสรางสรรคและฝกทกษะการเกดความคดสรางสรรค

ได 3. ผเขาอบรมใชเครองมอประเมนความคดสรางสรรคไดอยางถกตอง


8 | ห น า

ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด

เรองท 1.1 ความหมายของการคด Beyer (1987) กลาววา การคดเปนกระบวนการโดยรวมทบคคลจะกระท าตอขอมลตางๆ ท

ไดรบรเขามาโดยประสาทสมผส และขอมลเดมทมอย เพอสรางความคด ใหเหตผล หรอตดสน ดงนน ความคดจงเกยวของกบการรบรสงตางๆ ประสบการณเดม การกระท าอยางมสต การบมเพาะ และการหยงร

Ruggiero (1988) ใหความหมายของการคดวา การคด หมายถง กจกรรมทางปญญาทชวยในการแกปญหา หรอท าปญหาใหเปนระบบ ชวยในการตดสนใจ หรอท าใหความตองการทจะเขาใจสงตางๆ ส าเรจลงได การคดเปนการคนหาค าตอบ การสรางความหมาย หรอความเขาใจสงนนๆ

Smith (1992) ไดอธบายความแตกตางของการคดขนพนฐาน และการคดขนสง สรปไดวา การคดขนพนฐานเปนการคดแบบธรรมดาทวๆ ไป เปนการกระท าทเปนนสย ขาดการไตรตรอง ท าไดงายๆ โดยไมตองสอน แตการคดขนสง เปนการผสมผสานของคณลกษณะหรอองคประกอบทซบซอนมากขน เชน การวางแผน การท านาย การก ากบ การประเมน และการตงค าถาม รวมถงขนตอนของการใชทกษะหลายๆ ทกษะรวมกน เชน การวเคราะห การสงเคราะห การใหเหตผลแบบอปนยและนรนย

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2542) ใหความหมายของการคดวา เปนกลไกของสมองทเกดขนตลอดเวลา เปนไปตามธรรมชาตของมนษยทใชในการสรางแนวความคดรวบยอด ดวยการจ าแนกความแตกตาง การจดกลม และการก าหนดชอเรองเกยวกบขอเทจจรงทไดรบ การคดเปนผลทเกดจากการทสมองถกรบกวนจากสงแวดลอมรอบๆ ตว และประสบการณดงเดมของมนษย

เกรยงศกด เจรญวงศกด (2545) กลาววา การคด คอกจกรรมของความคดทมวตถประสงคเฉพาะเจาะจง รวาก าลงคดเพอวตถประสงคอะไรบางอยาง และสามารถควบคมใหค ดจนบรรลเปาหมายได

ศรชย กาจนวาส และคณะ (2551) ใหความหมายของการคดวา เปนกระบวนการทมนษยรบรสงเรา มปฏสมพนธกบสงเรา และพยายามจดกระท าสงเรานน โดยผานกระบวนการทางสมอง จนไดผลผลตทเปนความคด ซงมนษยจะสอสารความคดออกมาโดยการพด การเขยน หรอการกระท า

Piaget (1964) กลาววา การคด คอการปฏบตการทางสมอง ซงการปฏบตการทางสมอง คอ การทสมองทแปลงความรใหมใหเหมาะสมทจะเกบเขาทเขาทาง (Accomodation) ดงนนเมอสมองท างานจงตองมกระบวนการค เกดขนเสมอ คอ การรบ (Assimilation) และการเกบ (Accommodation) เพอเกบความรใหมไปปรงแตงแบบแหงความคด (Though Pattern) และท าหนาทแปลง (Transform) สงใหมทเขามาโดยอาศยความรเดมทมอยบางแลว จากนนจงเกบความรใหมทเขาทเขาทางแลวใหเปนระบบ

Hillgard (1967) กลาววา การคดเปนพฤตกรรมทเกดขนในสมอง โดยมกระบวนการใชสญลกษณแทนสงของหรอสถานการณตางๆ หรอเปนกระบวนการทเปนภาพหรอสญลกษณแทนสงของหรอสถานการณตางๆ ใหปรากฏขนในความคด (idea) หรอจตใจ (mind)


9 | ห น า

ทศนา แขมมณ และคณะ (2543) อธบายทกษะการคดขนสง หรอทกษะการคดทซบซอน (higher order or more complexed thinking skills) สรปไดวา ทกษะการคดขนสง เปนทกษะทมขนตอนหลากหลาย และตองอาศยทกษะพนฐานหลายๆ ทกษะ

Kaplan (1990) ไดอธบายทกษะการคดขนสงโดยสรปไดวา ทกษะการคดขนสง เปนทกษะการคดทประณต ซบซอน เชนการวเคราะห การเปรยบเทยบ การสรปอางอง การตความ และการประเมน ทกษะการคดขนสงจะน าไปสการแกปญหาทหลากหลายทคมคาและเกดประโยชนสงสด

Kauchack และ Eggen (1993) ใหความหมายของทกษะการคดโดยสรปไดวา ทกษะการคดเปนกลยทธทางปญญา ทชวยใหบคคลประมวลขอมลไดอยางมประสทธภาพ

เชดศกด โฆวาสนธ (2540) กลาววา การคดเปนกระบวนการทางสมองทงในสวนทเปนศกยภาพของสมอง ในการทจะรบรขอมลตางๆ มาประมวลผลเบองตน แลวใชวธการคดทมอย หรอเคยไดรบการฝกฝนมาประมวลสรป เพอแสดงออกเปนผลผลตของการคด

ทกษนนท หรญเกด (2543) กลาววา การคดมลกษณะเปนทงกระบวนการและผลผลตซงมลกษณะทตอเนองกนแยกออกจากกนโดยเดดขาดไมได แตอาจน ามาใชอธบายตางกนในกรณทกลาวถงกระบวนการภารกจจะใชวธการคดซงเปนผลทเกดจากการคดมาแกปญหา หรอท างานในการจดการศกษานนมงใหผเรยนเกดการคดทงในลกษณะของกระบวนการ หรอวธการคดทด เพอใหไดผลผลตของการคดทมคณภาพสามารถน าไปใชในการแกปญหาตลอดจนสรางคณลกษณะ ประจ าตวใหเปนไปตามจดมงหมายของการศกษา

โดยสรปทกษะการคดขนสง หมายถง เปนการคดทมองคประกอบซบซอนทงวธการและขนตอนในการใชทกษะหลายๆ ประการรวมกน เชน บรณาการการคดวเคราะห เขากบการคดสงเคราะหและการใหเหตผลแบบอปนยและนรนย


10 | ห น า

ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด

เรองท 1.2 ประเภทของการคด

การคดของมนษยนนมทงการคดขนพนฐานไปจนถงการคดขนสง ส าหรบการจดการศกษา

เพอพฒนาความคดของนกเรยนควรมงพฒนาความสามารถในการคดระดบสง ซงนกทฤษฎและนกการศกษาไดแบงประเภทของการคดขนสงไวตางๆ ดงน

Anderson and Krathwohl (2001) และ Reilly and Oermann (1999) ไดมการปรบปรง ทฤษฎการเรยนรของ Bloom เพอทจะเปนเครองมอใหครผสอนออกแบบการสอนไดมประสทธภาพและมความทนสมยเปนประโยชนตอครและนกเรยน ซงประกอบดวยความสามารถทซบซอนจากนอยไปหามาก ซงสามารถอธบายไดดงน

1. การจ า (Remembering) เปนการกเอาความรทไดมาจากความจ าระยะยาว ไมวาจะเปนความร เชงขอเทจจรง ความร เชงมโนทศน ความร เชงวธด าเนนการ และความร เชงอภมาน ประกอบดวย การจดจ าได(เชนการจบคโยงค าศพทระหวาง 2 ภาษา) และการระลกได ( สามารถเขยนค าศพททเหมอนกนใน 2 ภาษาได) ความรจากการจ าส าคญตอการสรางการเรยนรอยางมความหมายและการแกไชปญหา ดานการจดจ านนจะเปนความรแบบทกระจดกระจาย และมกไมเขากบบรบทของผเรยน สามารถแบงออกเปน 2 องคประกอบ ไดแก

1.1 การจ าได (Recognizing) คอ การน าเอาขอมลทมอยในความจ าระยะยาวมาเปรยบเทยบกบขอมลทไดมาในปจจบน เชน การท าแบบฝกหดแบบเลอกถกผดหรอการเลอกค าตอบทถกตอง

1.2 การระลกได (recalling) คอ การน าเอาขอมลทมอยในความจ าระยะยาวมาใชงาน เชน การตอบค าถามปลายเปดหรอการเตมค าในชองวาง

2. ความเขาใจ (Understanding) ผเรยนสามารถเขาใจไดโดยการรความหมายของสงทเรยนมา ไมวาจะเปนจากการอาน การฟง หรอแมกระทงการด เกดการน าเอาขอมลทไดมาใหมมาเชอมกบขอมลทมอยกอน หรอน ามารวมกน สามารถแบงออกเปน 7 องคประกอบ ไดแก

2.1 การแปลความหมาย (Interpreting) คอ การทเรยนสามารถแปลความหมายจากรปแบบหนงไปสอกรปแบบหนงได อาจจะเปนจากค าศพทหนงไปสอกค าศพทหนง หรอจากรปภาพสค าศพท หรอค าศพทไปสรปภาพ เชน การถอดความทใครบางคนพดไว หรอในการแกสมการ

2.2 การใหตวอยาง (Exemplifying) ผเรยนสามารถใหตวอยางหรอหลกการประกอบได เชน การทดสอบโดยใหยกตวอยางสงของทมลกษณะตางๆ ชนดของสงของตางๆ

2.3 การจดกลม (Classifying) ผเรยนสามารถแยกสงของตางๆออกเปนหมวดหมไดเชนแยกของอาการปวยทางสมองหรอชนดของสตว ทอยในประเภทเดยวกน การทดสอบอาจจะเปนในเรอง ขอใดไมเขาพวก

2.4 การสรป (Summarizing) คอ การสรปความจากขอมล หรอหวขอใหญๆ เชน การเขยนเรองยอของการปฏวตในฝรงเศส


11 | ห น า

2.5 การอนมานหรอการสรปอางอง (Inferring) คอ การทผเรยนสามารถน าเอาขอมลหรอหลกการมาพจารณาหาความนาจะเปนได เชน ผเรยนสามารถน าหลกการในไวยากรณจากตวอยางทใหมาได หรอการคาดเดาเหตการณทจะเกดขนตอจากเหตการณทไดใหไว

2.6 การเปรยบเทยบ (Comparing) ผเรยนสามารถหาขอความเหมอนและความตางของสงของสองสงขนไปได เชนการเปรยบเทยบเรองการปฏวตกบการทะเลาะเบาะแวงกนในครอบครว

2.7 การอธบาย (Explaining) ผเรยนสามารถหาเหตและผลได เชนการหาเหตผลวาท าไมจงเกดเหตการณตางๆ ขน เชน ท าไมจงเกดฟาแลบ

3. การประยกตใช (Applying) เปนการใชขนตอนในการแกไขปญหาตางๆ โดยอาศย ความรเชงวธด าเนนการ ใชเมอผเรยนพบกบปญหาทไมคนเคยและจ าเปนตองคดหาขนตอนในการแกไขตองคาดวาจะใชความรในดานใดประกอบดวยกระบวนการเรยนรสองทางคอ การกระท า และการด าเนนการ สามารถแบงออกเปน 2 องคประกอบ ไดแก

3.1 การกระท า (Executing) ตามวธด าเนนงานไปทละค าสงทคนเคยหรอตามการหนาทในการกระท า ผเรยนสามารถกระท าไดทนทหากเจอกบปญหาทคนเคย โดยสวนใหญจะใชความช านาญใน การแกไขปญหา

3.2 การด าเนนงาน (Implementing) การด าเนนงานใหเกดผลในสถานการณทแปลกใหมเกดขนเมอผเรยนเลอกใชขนตอนตางๆในการแกไขปญหาทไมคนเคยเพราะไมรขนตอนทถกตองโดยทนท ซงอาจจะไมมค าตอบทถกตองทสดเพยงค าตอบเดยว เชนการคดคนทฤษฎตางๆ ซงอาจจะเรมตนขนจากการกระท า จากนนจงเกดการประยกตใชและการด าเนนงาน

4. วเคราะห (Analyze) เปนความสามารถแจกแจง แยกสวนองคประกอบขององคกรหรอวตถออกเปนสวนยอย และตรวจสอบไดวาแตละสวนเกยวของกนอยางไร และแตละสวนนนเกยวของกบโครงสรางใหญอยางไร ประกอบดวยการจ าแนกแยกแยะ การแยกจ านวน แยกยอยได (Differentiating) การจดระบบได การจดองคกรได (Organizing) และการใหความเหน ใหเหตผลได (Attributing) เปาหมายสวนใหญในการศกษาคอ ผเรยนสามารถแยกแยะขอเทจจรงออกจาก ความคดเหน สนบสนนขอสรปดวยขอความขยาย แยกสงทเกยวของออกจากสงแปลกปลอม เชอมโยงความคดเขาดวยกน ท าใหสมมตฐานมน าหนกขน แยกความคดหลกและรองในงานเขยนตางๆ ได หาหลกฐานทชวยสนบสนนจดประสงคของผเขยนได สามารถแบงออกเปน 3 องคประกอบ ไดแก

4.1 การจ าแนกแยกแยะ การแยกจ านวน แยกยอยได (Differentiating) สามารถแยกแยะความเกยวของและความส าคญได ผเรยนจะใชเมอตองการทจะเลอกเอาเฉพาะขอมลทเกยวของ หรอส าคญ และละขอมลทเหลอไว แตกตางกบความเขาใจตรงทตองสามารถบอกไดวาขอมลสวนนอยนสมพนธกบขอมลสวนทเหลออยางไร เชน การหาเฉพาะจดทส าคญในงานวจยฉบบหนง

4.2 การจดระบบได การจดองคกรได (Organizing) เปนการทผเรยนสามารถทจะรวมทกอยางไมวาจะเปนการสอสารสถานการณ หรอการระลกไดมาไวอยในโครงสรางเดยวกน โดยสวนใหญมกจะไปปนอยในการบวนการแยกยอย (Differentiating) โดยเมอผเรยนตองเผชญกบปญหาใดปญหาหนง ผเรยนสามารถทจะระบความสมพนธกนระหวางสวนตางๆไดเชนขอเทจจรงในขอใดทท าใหเกดสงครามกลางเมองในอเมรกา และขอใดไมใช


12 | ห น า

4.3 การใหความเหน ใหเหตผลได (Attributing) เกดขนเมอผเรยนสามารถแสดงใหเหนถงความคดเหน หรอจดประสงคทมากบการสอสารตางๆ ได ตางกบการแปลตรงทวา ในการท าแปลผเรยนเพยงแคท าความเขาใจเทานน แตการใหเหตผลนน มองไปทจดประสงคหลกทผเขยนตองการทจะสอออกมา เชน การอานนยายผเรยนสามารถทจะบอกไดวาแรงจงใจในการเขยนนยายเรองดงกลาวของผเขยนคออะไร

5. การประเมนคา (Evaluating) เปนการตดสนหรอโดยใชกฎเกณฑ หรอมาตรฐานบางอยางสวนใหญจะดทคณภาพประสทธภาพและความสม าเสมอ อาจจะโดยผเรยนเองหรอบคคลอนแตจ าเปนทจะตองมมาตรฐานทแนนอน ซงประกอบดวย การตรวจสอบ (Checking) และการวพากษ (Critiquing) สามารถแบงออกเปน 2 องคประกอบ ไดแก

5.1 การตรวจสอบ (Checking) ตรวจสอบถงความสม าเสมอในการด าเนนการโดยเปนการตรวจสอบดวาเปนไปตามแผนการหรอไม เชน การตรวจสอบดวาขอความเชญชวนนนๆ มความสม าเสมอในการเขยนหรอไม หรอการใหผเรยนไดดเทปการหาเสยงและดวามชองโหวตรงไหนหรอไม

5.2 การวพากษ (Critiquing) การตดสนผล หรอ การด าเนนงานโดยมาตรฐานใดมาตรฐานหนง โดยการดทขอดและขอเสยของเนอความนนๆ เชน การทมผทเสนอวาควรจะเลกระบบการคดเกรดออกวามขอดขอเสยอยางไร หรอดวาขอสนนษฐานตางๆ นนเปนไปไดไหม

6. การสราง (Creating) เปนการรวมสงตางๆ เขาดวยกน เพอท าใหสอดคลองเปนอนหนงอนเดยวกนโดยเปนสงทไมไดมมากอน โดยเกยวเนองกบประสบการณการเรยนรทผเรยนไดมมากอน โดยตองสามารถแยกแยะระหวาง โดยอาจจะตองมการน าเอา ความเขาใจ การประยกตใช และการวเคราะหมาใชดวย สามารถแบงออกเปน 3 องคประกอบ ไดแก

6.1 การสรางสรรค (Generating) การระบปญหาและหาแนวทางการแกไขโดยการใชความรทมอยหรอทฤษฎตางๆ กน ผเรยนจะฝกโดยการพยายามหาทางเลอกในการแกไขโจทกทใหมา เชน ปญหาสงคมในกรณน มวธแกไขอยางไรบาง

6.2 การวางแผน (Planning) การวางแผนการในการแกไขปญหา โดยการท าเปนขนตอน ซงอาจจะมเปาหมายรองหลายเปาหมายในระหวางขนตอนได เชน การวางแผนการท างานวจยชนหนง

6.3 การผลต (Producing) การปฏบตตามแผนงานทไดวางไว หรอเรยกอกอยางหนงวาการสราง เชนเมอผเรยนมเปาหมายแลวกใหผลตผลผลตทตอบสนองตอวธการทคดไวขางตน เชน การเขยนเรยงความไปขอทนตองเขยนใหไดถงตามระดบทเขาไดก าหนดไวแตแรกกระบวนการเรยนรโดยใชบรบทเปนฐาน และการไมใชบรบทเปนฐาน

Byrnes (1996) ไดจ าแนกความสามารถการคดขนสงโดยอาศยจดมงหมายทางการศกษา (Taxonomy of Educational Objective) ดานพทธพสยตามแนวคดของ Bloom แบงการคดขนสงออกเปน 4 ขน ดงน

1. การประยกต (The Application Level) เปนการน านยาม สตร หลกการทไดเรยนไปใชในการแกปญหาในชวตปจจบน ในโลกแหงความจรง

2. การวเคราะห (The Analysis Level) เปนการแยกแยะขอมลทซบซอนออกเปนองคประกอบยอย แลวคนหาความสมพนธระหวางองคประกอบยอยนน


13 | ห น า

3. การสงเคราะห (The Synthesis Level) เปนการน าองคประกอบยอยมาสรางสงใหมทมความซบซอนมากกวาสงเดม

4. การประเมนผล (The Evaluation Level) เปนการตดสนสงตางๆดวยเกณฑมาตรฐาน Krulid & Rudnick (1993) กลาววา การคดประกอบดวยองคประกอบ 4 องคประกอบ ทม

ลกษณะความสามารถหรอทกษะตามล าดบขนจากต าไปสง คอ 1. การคดในระดบการระลก (Recall Thinking) จะรวมทกษะการคดทมธรรมชาตเกอบเปน

อตโนมต เปนความสามารถในการระลกขอเทจจรง 2. การคดพนฐาน (Basic Thinking) เปนความเขาใจความคดรวบยอดอนเปนประโยชนตอ

การน าไปใชในการแกปญหาในชวตประจ าวน และในโรงเรยน 3. การคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) หรอการคดเชงวพากษเปนความคดทใช

ในการพจารณาเชอมโยง และประเมนลกษณะทงหมดของแนวทางแกปญหา ประกอบดวยทกษะยอย ไดแก การมงเนนไปในสวนของขอมลในปญหาหรอสถานการณทเผชญอยการตรวจสอบความถกตองและวเคราะหขอมล การจ า และการเชอมโยงขอมลทเพงไดรบจากการเรยนร

4. การคดสรางสรรค (Creative Thinking) เปนความคดทเปนตนฉบบทท าใหเกดผลผลตทซบซอน ความคดในระดบนเปนสงทประดษฐทคด หรอจนตนาการขนเอง ประกอบดวยทกษะยอย ไดแก การสงเคราะหความคด การสรางความคด และการน าความคดไปใชเพอหาประสทธภาพของการคดใหมทสรางขน

Marzano และคนอนๆ (1988) แบงการคดขนสง เปน 5 ประเภท ดงน 1. ทกษะการจดระบบขอมล (Organizing) เปนการจดระบบขอมลเพอใหงายตอการน าไปใช

ประกอบดวยการเปรยบเทยบ การบอกความเหมอนและความแตกตางระหวางหรอในกลมตางๆ การจดประเภท การจดกลมและใหชอสงตางๆ บนพนฐานของคณลกษณะของสงนน และการน าเสนอทมการเปลยนแปลงรปแบบแตไมเปลยนแปลงสวนประกอบขอมล

2. ทกษะการวเคราะห (Analyzing) เปนการท าขอมลทมอยใหกระจางขนโดยการตรวจสอบสวนยอยๆ และตรวจสอบความสมพนธตางๆ ของขอมล ไดแก การระบคณลกษณะหรอสวนประกอบตางๆ การระบความสมพนธหรอรปแบบ การระบความคดหลกหรอองคประกอบหลก และการระบขอผดพลาดหรอเหตผลทไมถกตอง

3. ทกษะการสรางกรอบความคด (Generating) เปนการสรางขอมลความหมาย หรอความคดใหม ประกอบดวยการลงสรปอยางเปนเหตเปนผล การคาดคะเนเหตการณ และการอธบาย หรอขยายความถงผลทจะตามมาจากเหตการณนน

4. ทกษะการผสมผสาน (Integrating) เปนการเชอมโยงและผสมผสานขอมล เพอสรางโครงสรางใหม การเปลยนแปลงโครงสรางขอมลทมอยไปสขอมลใหมทผนวกไวดวยกน

5. ทกษะการประเมน (Evaluating) เปนการประเมนความเปนเหตเปนผลและคณภาพของความคด ไดแก การระบเกณฑ หรอการก าหนดมาตรฐานทจะใชในการตดสน และการยนยน หรอตรวจสอบความถกตองโดยใชเกณฑทก าหนดขน

Donald (1992 อางถงใน Higuchi and Donald, 2002) แบงการคดขนสงทเปนการคดทส าคญของการแกปญหา การคดอยางมวจารณญาณ หรอการคดทตองใชวธการทางวทยาศาสตร ไว 6 ประการ ดงน


14 | ห น า

1. การอธบาย (Description) เปนการอธบายใหเหนรายละเอยด การใหความหมายหรอนยามของสถานการณ หรอการใหค าอธบายรปแบบ องคประกอบของสงตางๆ

2. การเลอก (Selection) เปนการเลอกในสงทชอบหรอสงทตองการ 3. การสรางตวแทนความคด (Representation) เปนการอธบายใหเหนในรปของสญลกษณ

หรอการสรางความสมพนธใหเหนเปนรปสญลกษณ หรอแผนภาพ 4. การสรปอางอง (Inference) เปนกระบวนการในการลงขอสรปจากขอมลหรอเหตการณท

มอย 5. การสงเคราะห (Synthesis) เปนการรวมสวนตางๆ หรอองคประกอบตางๆ ใหเปน

สวนรวมทซบซอนมากขน 6. การพสจนยนยน (Verification) เปนการตรวจสอบความถกตอง ความเชอมโยง ความ

คงท หรอความสอดคลอง ในยคของการปฏรปการศกษาและปฏรปกระบวนการเรยนร การพฒนาความสามารถ

ทางการคดใหแกผเรยนในทกระดบ ก าลงไดรบความสนใจอยางมากจงไดมแนวคดและหลกการเกยวกบการพฒนาทกษะการคดอยมากมาย ไดแก

ชนาธป พรกล (2542) กลาววาทฤษฎการเรยนรเพอพฒนาทกษะการคดไดแกทกษะการคดพนฐานไดแกการฟงการจ าการอานเปนตนทกษะแกนไดแกการสงเกตการส ารวจการตงค าถามเปนตนและทกษะการคดขนสง ไดแก การนยามการผสมผสานการสรางการปรบโครงสราง เปนตน

ศรกาญจน โกสมภ และ ดารณ ค าวจนง (2544) ศกษาแนวคดทฤษฎพหปญญา (Theory of multiple intelligences) สรปแนวคดไววา การจดการเรยนรทจะใชแนวคดทฤษฎพหปญญาจะตองค านงถงความสามารถเฉพาะดานหรอหลายดานของบคคลเพอทจะฝกการคดใหสอดคลองกบความสามารถและธรรมชาตของผเรยนแตละคนเชนการจดการเรยนรใหผเรยนมความสามารถดานดนตรจะตองใชดนตรเปนสอในการฝกคดฝกดานศลปะหรอมตสมพนธใชภาพในการฝกคดหรอการใชผงมโนภาพชวยฝกการคดเปนตน

เกรยงศกดเจรญวงศศกด (2546) กลาวถงทฤษฎ 3 ทฤษฎทเกยวกบการคด ไดแก ทฤษฎชะลอมเปนการคดของคนๆ หนงทมสมมตฐานในใจแลวพยายามหาขอมลเปนการสรางความเชอใหเปนจรง ทฤษฎฆาววทง ผลผลตเพมเปนการคดของคนทอางเหตและผลทผดพลาดโดยทไมไดพจารณาหรอไตรตรองอยางรอบคอบกอนทจะประมวลผลหรอสรปขอมลนนๆ และทฤษฎลกอมในขวดโหลเปนการสะทอนการหยบขอมลบางสวนแลวไปตขลมวาเปนเชนนนทงหมดซงขอสรปนเปนเพยงความนาจะเปนเทานนไมสามารถจะสรปทงหมดได

สวทย มลค า (2551) ไดจ าแนกกลมของกระบวนการคดออกเปน 5 กลม ไดแก 1. กลมการคดพนฐาน ประกอบดวย การคดวเคราะห และการคดเปรยบเทยบ 2. กลมการคดอยางมเหตผล ประกอบดวย การคดวพากษ การคดอยางมวจารณญาณ และ

การคดแกปญหา 3. กลมการคดสรางสรรค ประกอบดวย การคดสงเคราะห การคดประยกต และการคด

สรางสรรค 4. กลมการคดองครวม ประกอบดวย การคดเชงมโนทศน และการคดบรณาการ 5. กลมการคดสความส าเรจ ประกอบดวย การคดอนาคต และการคดเชงกลยทธ


15 | ห น า

6. จากทฤษฎแนวคดและหลกการของนกการศกษาหลายทานทกลาวขางตนสรปไดวาการคดนนเกดขนไดทกเวลาทกสถานทและสามารถมองไดหลายแงมมขนอยกบสถานการณทน าไปใช ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด

เรองท 1.3 คณลกษณะของผทมการคดขนสง

ผทมคณลกษณะของการคดขนสงคอผทมความอยากรอยากเหน ใจกวาง มการคดอยางเปน

ระบบเปน คดตลอดตงแตตนจนจบ มความรอบคอบในการคด ใชประจกษพยานหลกฐานประกอบการคดอยางมเหตผลและมการตรวจสอบการคดของตนเองอยเสมอดงท Tishman, Jay and Perkins (1993) ไดเสนอคณลกษณะของผทมการคดขนสงไว 7 ประการ ดงน

1. เปนผเปดใจกวางรบความเสยง พฤตกรรมซงเปนองคประกอบของผมคณลกษณะน ไดแก การส ารวจทางเลอก การสรางทางเลอกทหลากหลาย การจดการกบความคบแคบทางความคด

2. เปนผอยากรอยากเหน พฤตกรรมซงเปนองคประกอบของผมคณลกษณะน ไดแก การพสจนความจรง การคนหาปญหาและสาเหตของปญหา การสบเสาะหาความร การจดการกบความผดปกต

3. เปนผแสวงหาความเขาใจทชดเจน พฤตกรรมซงเปนองคประกอบของผมคณลกษณะน ไดแก การหาความสมพนธ การอธบายปรากฏการณ การสรางแนวคด การจดการกบความไมชดเจน

4. เปนผวางแผนและก าหนดกลวธ พฤตกรรมซงเปนองคประกอบของผมคณลกษณะน ไดแก การก าหนดเปาหมาย การวางแผนการปฏบต การคดถงผลทจะตามมา การจดการกบการขาดแคลนทางเลอก

5. เปนผมความรอบคอบ พฤตกรรมซงเปนองคประกอบของผมคณลกษณะน ไดแก การจดกระท ากบขอมลอยางเปนระบบ ความละเอยดรอบคอบ การจดการกบความผดพลาดคลาดเคลอน

6. เปนผแสวงหาเหตผลและประเมนดวยเหตผล พฤตกรรมซงเปนองคประกอบของผมคณลกษณะน ไดแก การตงค าถาม การจดการกบการขาดแคลนหลกฐาน การชงน าหนกและประเมนขอกลาวอางดวยเหตผล การตดสนขอกลาวอาง

7. เปนผคดถงการคด พฤตกรรมซงเปนองคประกอบของผมคณลกษณะน ไดแก การตดตามตรวจสอบการคดของตนเอง การจดการกบสถานการณการคดทซบซอน การควบคมการคด การสะทอนความคด

การคดทจดวาเปนการคดขนสงดงกลาวขางตนบางการคดจะมความสมพนธหรอเปนสวนหนงของการคดอน เชน การคดอยางมวจารณญาณเกยวของกบการคดอยางเปนเหตผล การคดวเคราะห การคดประเมนคา (Daniel, 2001; สสวท., 2545; ลกขณา สรวฒน, 2549) การคดสรางสรรคเกยวของกบการคดสงเคราะห (ลกขณา สรวฒน , 2549) การคดแกปญหาและการคดตดสนใจมกเปนกระบวนการทเกดขนตอเนองกน (Elias and John, 1988) และตองอาศยการคดอยางมวจารณญาณและการคดสรางสรรค (Hill, 1998; Daniel, 2001; Middleton, 2005; กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, 2544; สสวท., 2545; ลกขณา สรวฒน, 2549)


16 | ห น า

ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด เรองท 1.4 ปจจยทสงผลตอทกษะการคด

ในกระบวนการคด มปจจยหลายดานทสงผลตอกระบวนการคด ซงเปนปจจยทมผลตอทกษะการคด ประกอบดวยปจจยตางๆ ดงน (สวทย มลค า, 2548; ทศนา แขมณ, 2544; วเศษ ศรประเสรฐ, 2551)

1. พนฐานทางครอบครว (Family Background) ถอเปนปจจยหลกทสงผลตอการพฒนาทางความคดนบตงแตการเตรยมความพรอมทางดานโภชนาการทเออตอการพฒนาการของสมอง ซงจะสงผลตอความพรอมทจะรบรสงตางๆ นอกจากนอทธพลในดานสภาพแวดลอมในการเลยงด จะเปนปจจยทสงผลตอความกลาคด กลาทดลอง ดงนนผเรยนทจะมความสามารถทจะมทกษะการคดไดด ยอมมาจากฐานทส าคญคอครอบครว

2. พนฐานความร (Background of Knowledge) การเรยนทไดมาจากการกลนกรองและเกบในรปความรตางๆ จะสงผลตอวธคด วธปฏบต ความเชอ บคลกภาพทางความคด ตลอดจนแนวทางในการแกปญหาตางๆ

3. ประสบการณชวต (Experience of Life) ประสบการณตางๆทบคคลพบเจอในการด าเนนชวต ไมวาจะเปนเรองเลกหรอเรองใหญ เปนขอมลทผลโดยตรง บคคลทมโอกาสไดเรยนรโลกกวาง ยอมมประสบการณทมความหลากหลายมากกวา ดงนนยอมมขอมลส าหรบน ามาใชในชวตจรงไดมากกวา

4. การท างานของสมอง (Brain Functioning) สมองของแตละคนจะมเอกลกษณเฉพาะตว ท าใหบคคลมความรสกนกคด และบคลกภาพ รวมทงศกยภาพในดานตางๆ ทแตกตางกน

5. วฒนธรรม (Culture) เปนวถชวตทมอทธพลตอความคด ความเชอ และการปฏบตของคนเปนอยางมาก

6. จรยธรรม (Morality) ผมจรยธรรมสงยอมมกรอบในการคด การตดสนใจ และการแสวงหาแนวทางในการแกปญหา และด าเนนชวตทแตกตาง การประมวลผลทางความคดยอมมความแตกตางอยางสนเชงกบผทขาดจรยธรรม

7. การรบร (Perception) เปนสภาพทตอบสนองตอสงหนงสงใดภายใตกลไกลของสมอง จตใจ ทมผลกระทบตอวธคดของคนเปนอยางมาก

8. สภาพแวดลอม (Environment) เปนตวกระตนส าคญตอการเรยนร และวธการคด 9. ศกยภาพทางการเรยนร (Learning Potential) ผเรยนในแตละคนยอมมศกยภาพในการ

รบรและการประมวลผลขอมลในอตราทแตกตางกน ทงในเรองของความรวดเรวและความลมลก สงผลใหแตละคนคดไมเทากน คดไมเหมอนกน แมจะมประสบการณทเหมอนกนกตาม

10. ประสาทการรบร (Sensory Motor) ผพการ ไมวาจะเปนห หรอตา หรอบคคลทมการรบรผดปกต ยอมมวธคดทแตกตางจากบคคลทวไป ในทางตรงกนขามหากมประสาททรบรฉบไว กสามารถรบรขอมลไดรวดเรวและละเอยดกวาบคคลอน คณภาพของวธคดจงขนอยกบปจจยดงกลาว

ปจจยทไดกลาวมาแลวขางตน มการเชอมโยงและสนบสนนซงกนและกน ดงนนในการเรยนการสอนเพอพฒนาหรอเสรมสรางทกษะการคดใหกบผเรยนนน ปจจยตางๆ เหลานตองน ามา


17 | ห น า

วเคราะหเพอสรางรปแบบหรอกระบวนการสอนทมประสทธภาพสงสดตอการพฒนาผเรยน แตอยางไรกดอาจจะมปจจยอนๆ ทสงผลตอการพฒนาทกษะการคดอกมาก ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด

เรองท 1.5 อปสรรคตอทกษะการคด

กระบวนการคดของคนทวไปมกจะมอปสรรคหรอขอขดของทมผลตอการท าใหการคดของ

บคคลไมเปนไปตามวตถประสงค อปสรรคตางๆ อาจะเกยวของกบตวผคดเอง หรอเกยวกบสภาพแวดลอมรอบตวของผคด ดงนน การทจะท าใหกระบวนการฝกหรอพฒนาทกษะการคดประสบความส าเรจ จงควรพจารณาอปสรรคตางๆ ดงน (Smith, F 1997 อางถงในสวทย มลค า, 2548)

1. สภาพแวดลอมทไมอ านวยตอการคด เชน การทการสงรบกวน เชน ทคนพลกพลาน หรอมสงยวยใหเสยสมาธ หนเหความสนใจของผเรยนไปทางอน ดงนนการจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมจงเปนสงจ าเปนตอการพฒนาทกษะการคด

2. สขภาพรางกายและสขภาพทางจตไมด หากมสขภาพรางกายไมด ท าใหหงดหงดเปนอปสรรคตอการคด เพราะจตใจมวแตวตกถงความเจบปวย จงสงผลตอสขภาพรางกายดวย การท าหนาทในเรองการคดจะหยอยสมรรถภาพลง

3. ขาดประสบการณทจ าเปนอนเกยวของกบพนฐานของการคด ในการคดหากตองการใหมโนภาพแจมชด จ าเปนตองมประสบการณเกยวกบการคดมากอนจะเปนการชวยใหไดภาพทชดเจนขน ประสบการณจงเปนสงทจ าเปนและมประโยชนตอการเรยนรเปนอยางมาก

4. มอคตเขาครอบง า บางครงในการคดมกจะมความล าเอยดสวนตวเขามาเกยวของ เปนตวเหนยมน า ไมใหบคคลค านงถงเหตผล ผลกดนใหคดไปตามอารมณของตนเอง

5. ลมเหลวในการคดทสะสมกนมาเปนเวลายาวนาน บคคลเชนนเปนการคดไมออก ไมเคยคดแกปญหา จงมกเกดความรสกทอแท ไมอยากคดตดสนใจ หากคดอกคงลมเหลว จงเลกคดไปเลย

6. ขาดก าลงใจ ทงจากผใกลชด หรอผทเกยวของในการเรยนรไมใหขอคด ขอแนะน าจงไมอยากคด

7. เรงรดใหคดในเวลาทจ ากด เปนการเรงรดใหแกปญหาในเวลาทก าหนด เกดความเบอหนาย ไมอยากคด บางครงท าใหเครยดจนเกนไป

จะเหนไดวาอปสรรคเปนสงส าคญทจะสงผลท าใหผเรยนไมประสบความส าเรจในการคด ตดทอน และขดขวางการพฒนาของทกษะการคด ดงนนการขจดอปสรรคดงกลาวจะชวยใหผเรยนประสบความส าเรจในการพฒนาทกษะการคด อปสรรคในแตละอยางอาจจะตองใชเวลาหรอหลกเลยงไมใหเปนเชนนน


18 | ห น า

สรป การคดขนสงเปนการคดทผสมผสานทกษะการคดหลายๆ ประการมารวมกนเพอท าใหเกดการคดทซบซอนประกอบไปดวยการคดหลายประเภท เชน การคดแบบมวจารณญาณ การคดเชงสรางสรรค เปนตน โดยคณลกษณะของผทมการคดขนสงจะตองมคณลกษณะส าคญ 7 ประการ ไดแก เปดใจกวางยอมรบความเสยง อยากรอยากเหน แสวงหาความเขาใจทชดเจน วางแผนและก าหนดกลวธ มความรอบคอบ แสวงหาเหตผลและประเมนดวยเหตผล คดถงการคด โดยมพนฐานปจจยทสงผลตอทกษะการคดทตองค านงถง รวมถงอปสรรค


19 | ห น า

ตอนท 2 แนวคดเกยวกบทกษะการคดและการพฒนาทกษะการคด เรองท 2.1 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Bloom (1961, อางถงใน ทศนา แขมมณ และคณะ, 2544)

Bloom จดอยในกลมทมความเชอวาสมรรถภาพความคดสามารถแยกยอยและเรยงล าดบจากงายไปหายากโดยอาศยพฤตกรรมทางความคดจากพนฐานทงายไปสความคดทยาก และสลบซบซอน Bloom เชอวาสมรรถภาพของคนเรามหลายดาน ไดแก

1. ดานความคด (Cognitive Domain) ความคดเกยวของกบกระบวนการ เชน การร การรบร การจ าได การคด การตดสนใจ และการใชเหตผล จดมงหมายในการสอนดานความรนน ประกอบดวยความร 6 ระดบ คอ

1.1 ระดบความรความจ า (Memory) ประกอบดวย 1.1.1 ความรเฉพาะสง 1.1.2 ความรเกยวกบวธการจดการสงเฉพาะ 1.1.3 ความรเรองสากลและเรองนามธรรมในสาขาตางๆ

1.2 ระดบความเขาใจ (Comprehension) ประกอบดวย 1.2.1 การแปล 1.2.2 การตความ 1.2.3 การสรปอางอง 1.3 ระดบการประยกตใช (Analysis) 1.4 ระดบการสงเคราะห (Synthesis) ประกอบดวย 1.4.1 ผลผลตทสอความหมาย หรอมลกษณะพเศษเฉพาะ 1.4.2 ผลผลตในลกษณะของแผนงานหรอชดปฏบตการ 1.4.3 ผลผลตในลกษณะของความสมพนธเชงนามธรรม 1.5 ระดบการวเคราะห (Comprehension) ประกอบดวย 1.5.1 การวเคราะหหนวยยอย 1.5.2 การวเคราะหความสมพนธ 1.5.3 การวเคราะหหลกการจดระเบยบ 1.6 ระดบการประเมนผลและการวจารณขอมล (Evaluation) ประกอบดวย 1.6.1 การตดสนตามเกณฑภายใน 1.6.2 การตดสนตามเกณฑภายนอก

2. ดานความรสก (Affective Domain) ความรสกเกยวกบเจตคต อารมณ ความรสก ความซาบซง การเทดทนบชา และความชอบ เมอครกงวลวาเดกท าทาเบอหนายในการเรยน แสดงวาครก าลงใหความสนใจดานความรสกของเดก

3. ดานกลไก (Psycho – motor Domain) กลไกเกยวของกบทกษะทางการเคลอนไหว เชน การเรยน การเตน การเลนดนตร


20 | ห น า

พฤตกรรมเหลานมไดแยกยอยตามล าพง ขณะทเราคดหรอท ากจกรรมดานสตปญญา เราสนใจความรสกและการกระท าควบคกนไปดวย ในขณะทรางกายเคลอนไหว เชน ในขณะรายร าหรอเลนดนตร ผเลนตองคดเกยวกบการเคลอนไหวมอและนว ขณะเดยวกนกแทรกความรสกในการเลนไปดวย แมวาพฤตกรรมทง 3 ดานมความสมพนธกนแตเรามกจะใหความสนใจเพยงทละดาน โดยเฉพาะอยางยงทางดานความคด (Gage & Berliner, 1984)

ทฤษฏของ Bloom เหมาะทจะน ามาใชในการสงเกตการเรยนการสอนและการประเมนผลการเรยนและใชอางองในการรางหลกสตรมากกวาใชเปนแนวทางในการท าใหบรรลจดมงหมาย (Thomas, 1972)


21 | ห น า

ตอนท 2 แนวคดเกยวกบทกษะการคดและการพฒนาทกษะการคด

เรองท 2.2 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Fraenkel (1980)

Fraenkel (1980) ไดเสนอแนวคดและความเชอทเปนประโยชนตอการสอนและการวางแผนกจกรรมการเรยนรในการพฒนาการคดส าหรบครผสอนและผเรยนดงตอไปน

1. ทกษะการคดเปนสงทเรยนรได 2. การคดเปนกระบวนการ เกดจากการทบคคลใชขอมล ความรมาคดเพอกระท าการอยาง

ใดอยางหนงทเปนประโยชนหรอเพอใหตรงตามจดประสงคทตงไว การคดจะเกดผลไดขนอยกบการใหผเรยนมสวนในการคด

3. การคดของบคคลจะมคณภาพด – เลว ถก – ผด ขนอยกบความสามารถของการแสวงหาขอมลของผคด ความสนใจ ความตองการมสวนรวมในการคดของผเรยนเอง บคคลอนจะไปคดแทนยอมไมไดเนอหาสาระของวชาตางๆ เปนสงส าคญทเปนหนทางใหผเรยนพฒนาความคดของตนเองได

4. คณภาพการคดของบคคลอาจแตกตางกนไปได แตอยางนอยผคดจะสามารถคดในสงทเปนนามธรรมได โดยพฒนาคณภาพการคดจากระดบพนฐานทเปนรปธรรมไปสระดบนามธรรมทมซบซอนมากขน

5. การคดสามารถท าไดหลายรปแบบ ดงนนกระบวนการคดจงอาจสามารถพฒนาไดหลายรปแบบ แตกตางกนออกไป

6. คณภาพของการคด จะพฒนาและมคณภาพสงขนอยกบการใชกลวธการสอนทเหมาะสม


22 | ห น า


เรองท 2.3 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Ennis (1985 อางถงในทศนา แขมมณ และคณะ, 2544)

Ennis (1985 อางถงในทศนา แขมมณ และคณะ, 2544) ไดกลาวถงการคดอยางม

วจารณญาณไววา เปนการพจารณาไตรตรองอยางมเหตมผลทมงเพอการตดสนใจวาสงใดควรเชอหรอสงใดควรท า อนจะชวยการ ตดสนใจในสภาพการณตางๆ ทกษะการคดอยางมวจารณญาณ ประกอบดวย 12 ทกษะ ดงนคอ

1. ทกษะการก าหนดหรอระบประเดนค าถามหรอปญหา 2. ทกษะการคดวเคราะหขอโตแยง 3. ทกษะการถามดวยค าถามททาทาย และตอบค าถามไดอยางชดเจน 4. ทกษะการพจารณาความนาเชอถอของแหลงขอมล 5. ทกษะการสงเกตและตดสนผลขอมลทไดจากการสงเกตดวยตนเอง 6. ทกษะการนรนย และตดสนผลการนรนย 7. ทกษะการอปนย และตดสนผลการอปนย 8. ทกษะการตดสนคณคา 9. ทกษะการใหความหมายค าตางๆ และตดสนความหมาย

10. ทกษะการระบขอสนนษฐาน 11. ทกษะการตดสนใจเพอน าไปปฏบต 12. ทกษะการปฏสมพนธกบผอน


23 | ห น า


เรองท 2.4 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Beyer & Bakes (1990)

Beyer & Bakes (1990) ไดเสนอแนวคดเกยวกบการบรณาการทกษะการคดไวในเนอหาของ

หลกสตรดงตอไปน 1. การบรณาการทกษะการคดลงในเนอหาของหลกสตรตองพจารณาวาเนอหาวชาอยางไร

ควรจะใชทกษะใดจงเหมาะสม เพอผเรยนจะไดฝกทกษะนนจนเกดความช านาญ และสามารถถายโยงไปใชในวชาอนและชวตประจ าวนได

2. ควรสอนทกษะทงายกอน เชน การเปรยบเทยบทคลายคลงกนและตางกน และการแยกประเภทกอน แลวจงสอนการวเคราะหและสงเคราะห เพราะทกษะทซบซอนตองอาศยพนฐานจากทกษะทงายมากอน

3. การสอนทกษะตางๆ ควรด าเนนไปอยางชาๆ ใหเวลาครพฒนาตนเอง จนเกดความมนใจ และใหเดกมเวลาฝกปฏบตจนเกดความเขาใจและปฏบตไดถกตอง

4. การสอนทกษะใดทกษะหนง ควรสอนใหเปนสวนหนงของทกษะใหญ เชน การแยกขอมลทเกยวของหรอไมเกยวของ ควรน ามาคกบการสอนวเคราะหหรอการชชดในการสอนการแกปญหา จะกอใหเกดความเขาใจไดดกวาการสอนเพยงทกษะเดยวตามล าพง

5. การสอนทกษะใหมนนควรสอนพรอมกนหลายวชาในชนเดยวกนไมควรจะสอนในวชาเดยวเทานน เพราะเดกไดมโอกาสใชทกษะใดทกวชา และเกดการฝกอยางตอเนองดวย

6. บทเรยนการสอนทกษะตางๆ นน นอกจากก าหนดเนอหาของวชาทสอนแลว ผสอนตอง 6.1 ก าหนดบทเรยนทกษะตวอยาง 6.2 ฝกการใชทกษะอยางหนก 6.3 ใหรายละเอยดของทกษะ 6.4 มการทดสอบทกษะทเรยนทกบทเรยน 6.5 ฝกใหผเรยนรจกรบผดชอบตอตนเองในการเรยนการสอนทกษะการคด 7. การทครจะสอนทกษะการคดแกผเรยนนน สงทจะเปนขอค าถามทจะตองใหความ

ตระหนกกอนทจะสอนกคอ 7.1 เปาหมายในการสอนทกษะการคดคออะไร 7.2 ทกษะการคดใดทจะชวยใหบรรลเปาหมายนน 7.3 ระดบชนใดควรสอนทกษะการคดอยางไร 7.4 แตละวชาควรจะใชทกษะการคดแบบใด 7.5 ล าดบขนในการฝกทกษะการคดเปนอยางไร Beyer (1984) ไดเสนอแนวคดในการวางแผนพฒนาทกษะการคดดงตอไปน 1. ก าหนดขอบเขตและล าดบขนของการสอนทกษะการคด โดยการเลอกทกษะการคดท

เหมาะสมกบระดบชน


24 | ห น า

2. ทบทวนขอบเขตและล าดบขนของแผนอยางสม าเสมอ เปดโอกาสใหมการประชมปรกษาหรอแลกเปลยนประสบการณระหวางครผสอน และพยายามเพมทกษะใหมๆ เขาไปในแผนการสอนอยเสมอ

3. พยายามพจารณาขอบเขตขนต าของการสอนทกษะการคดในแตละระดบชนและใหครไดมโอกาสเพมทกษะการคดทครเชอวาสามารถสอนไดด สอดแทรกหรอปรบใชในหลกสตรไดเอง

4. พยายามพจารณาดวาทกษะการคดใดทผเรยนมกจะใชบอยๆ ในวชาตางๆ จงน ามาคดเลอกและสอดแทรกเขาในหลกสตร ครผสอนไมควรตดสนใจวางแผนกอนเพยงล าพง

5. เมอมการวางแผนการสอนและการจดล าดบขนการสอนทกษะการคดในโรงเรยน คร ผเรยน และผปกครองควรใหเดกใหการสงเสรมใหความส าคญในการฝกทกษะอยางตอเนอง เปนโครงการรวมกนของผเกยวของทกฝาย


25 | ห น า


เรองท 2.5 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ Marzano et al.,(1997)

Marzano et al. (1997) ไดพฒนารปแบบการเรยนรทเรยกวา มตแหงการเรยนร (Dimension of Learning) ขน เพอใชอธบายกระบวนการเรยนร โดยรปแบบดงกลาวมลกษณะดงน

1. การเรยนการสอนตองสะทอนใหเหนถงสงทดทสดเกยวกบการเรยนรเกดขนไดอยางไร 2. การเรยนรประกอบดวยกระบวนการปฏสมพนธของการคด 5 ชนดในมตการเรยนรทง 5

มต 3. ในหลกสตรระดบอนบาลถงมธยมศกษาปท 6 (K –12) ควรจะครอบคลมถงการสอน

ทศนคต (Attitudes) การรบร (Perception) และลกษณะนสยในการคด (Habits of mind) ทเปนปจจยส าคญในการชวยอ านวยความสะดวกในการเรยนร

4. แนวทางในการเรยนการสอนจะตองมทงแนวทางทเนนครเปนผด าเนนกจกรรม (Teacher directed) และแนวทางทเนนผเรยนเปนผด าเนนกจกรรม (Student directed)

5. การประเมนผลตองเนนทการใชความรของผเรยน (Students’ uses of knowledge) และกระบวนการในการใหเหตผลทซบซอน (Complex reasoning processes) มากกวาการประเมนเพยงการจ าขอมล

หลกการส าคญทจดไดวามความจ าเปนส าหรบการเรยนรทจะประสบผลส าเรจ ภายใตหลกการของรปแบบการเรยนรแบบมตการเรยนร ไดแกการคด 5 ชนดในมตการเรยนรทง 5 ดงน

มตการเรยนรท 1 ทศนคตและการรบร (Attitudes and Perception) ทศนคตและการรบรสงผลตอความสามารถในการเรยนรของผเรยน หากผเรยนมความรสกไมปลอดภยและไมชอบสภาพหองเรยนผเรยนกจะเกดความรสกไมอยากเรยน เกดการเรยนรไดนอย หากผเรยนมความคดทไมชอบงานทไดรบมอบหมายใหท า ผเรยนกจะไมมความพยายามในการท างานดงกลาว ดงนน ในการเรยนการสอนใหเกดประสทธผลจะตองชวยใหผเรยนเกดทศนคตและการรบรทดตอหองเรยนและการเรยนร

มตการเรยนรท 2 การไดรบรและบรณาการความร (Acquire and integrate knowledge) สงส าคญอกประการหนงในการเรยนการสอน ไดแก การชวยใหผเรยนไดรบความร และบรณาการความรใหมเขากบความรเดม โดยครตองเปนผชแนะใหผเรยนเหนความสมพนธระหวางความรใหมและความรเดม จดระบบขอมล และเกบขอมลดงกลาวเขาไวในหนวยความจ าระยะยาว (Long term memory) เมอผเรยนไดเรยนรกระบวนการหรอทกษะใหม ผเรยนจะเรยนรขนตอนตางๆ และปรบทกษะและกระบวนการดงกลาวใหมประสทธภาพและประสทธผลตอตนเอง และฝกจนปฏบตทกษะและกระบวนการดงกลาวไดคลอง

มตการเรยนรท 3 การขยายและกลนกรองความร (Extend and Refine Knowledge) การเรยนรไมไดหยดนงอยแคการไดรบและบรณาการความร แตผเรยนตองพฒนาความเขาใจอยางลกซงถองแทในความรทไดรบ โดยผานกระบวนการขยายและกลนกรองความร เชน การท าใหขอมลมความชดเจนยงขน การขจดมโนมตทคลาดเคลอนหรอการหาขอสรป เปนตน ผเรยนจะวเคราะหสงทเรยน


26 | ห น า

หรอความรทไดรบ โดยใชกระบวนการใหเหตผลทหลากหลาย ซงกระบวนการโดยทวไปทใชในการขยายและกลนกรองความรไดแก

1. การเปรยบเทยบ (Comparing) หมายถง กระบวนการคดเพอระบความเหมอนและความแตกตางของสงตางๆ และสามารถแสดงความเหมอนและความแตกตางดงกลาวใหเหนไดอยางชดเจน

2. การจดหมวดหม (Classifying) หมายถง กระบวนการคดเพอจดหมวดหมของสงตางๆ ไดอยางถกตอง และเหมาะสม โดยดจากคณลกษณะเฉพาะของสงนนๆ

3. ทกษะในการอธบายเชงสรป (Abstracting) หมายถง กระบวนการคดอธบายรปแบบและความสมพนธของสงตางๆ หรอเหตการณตางๆ ในเชงสรปไดอยางถกตองและชดเจน ท าใหเกดความเขาใจกระจางชดยงขน

4. การใหเหตผลแบบอปนย (Inductive reasoning) หมายถง กระบวนการคดใหเหตผลสรางขอสรป หรอพสจนหลกการทวไป โดยเอากรณเฉพาะราย หรอเรองเฉพาะหนงๆ มาอาง

5. การใหเหตผลแบบนรนย (Deductive reasoning) หมายถง กระบวนการคดใหเหตผลและลงความเหน โดยพจารณาจากหลกการทวไปททกคนยอมรบ และใหขอสรปและความคดเหนในเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ

6. การหาสงสนบสนน (Constructing support) หมายถง กระบวนการคดหาเหตผลหรอสงสนบสนน หรอคดพสจนค าพดหรอการกระท าตางๆ ของตนเอง และสามารถท าใหผอนเชอถอได

7. การวเคราะหขอผดพลาด (Analyzing support) หมายถง กระบวนการคดหาขอผดพลาดในการคดตางๆ ทงของตนเอง และของผอนได

8. การวเคราะหความคดเหน (Analyzing perspectives) หมายถง กระบวนการคดอธบายเหตผลในสงทตนคด และสามารถวเคราะหความคดเหนของผอนทมความหลากหลาย และแตกตางจากความคดของตนเอง ไดอยางไมมเหตผล

มตการเรยนรท 4 การน าความรไปใชอยางความหมาย (Use knowledge meaningfully) การเรยนรจะเกดประสทธภาพสงสด กตอเมอผเรยนไดน าความรไปใชในการท างานทดความหมายตอผเรยน กระบวนการใหเหตผลทจะชวยใหผเรยนน าความรนนไปใชอยางมความหมาย ไดแก

1. การตดสนใจ (Decision making) หมายถง กระบวนการคดสรางเกณฑและทางเลอกตางๆ ในการแกไขปญหา และสามารถเลอกตดสนใจเลอกใชทางเลอกทเหมาะสมในการแกไขปญหา

2. การแกปญหา (Problem solving) หมายถง กระบวนการคดเพอเอาชนะอปสรรคหรอขอจ ากดตางๆ ในการแกไขปญหาใดปญหาหนง

3. การสบสวน (Investigation) หมายถง กระบวนการคดเพอสบสวนเหตการณตางๆ เพอชแนะแนวทางในการแกปญหาขอขดแยงของความคด หรอเหตการณนนๆ ได

4. การสบเสาะโดยการทดลอง (Experimental inquiry) หมายถง กระบวนการคดเพอสรางค าอธบายหรอสมมตฐานของประเดนปญหาตางๆ และทดสอบหรอพสจนค าอธบายหรอสมมตฐานนนๆ

5. การพฒนาหรอประดษฐสงใหมๆ (Invention) หมายถง กระบวนการคดเพอพฒนาหรอสรางสงใหมๆ หรอกระบวนการใหมๆ ทตรงตามความตองการของปญหา หรอสถานการณตางๆ

6. การวเคราะหระบบ (Systems analysis) หมายถง กระบวนการคดวเคราะหสวนตางๆ ของระบบ และวเคราะหปฏสมพนธของสวนประกอบนนๆ และอธบายวาสวนประกอบตางๆ ของระบบท างานรวมกนอยางไร


27 | ห น า

มตการเรยนรท 5 ลกษณะนสยในการคด (Habits of Mind) ผเรยนทมประสทธผลสงสดในการเรยนร ไดแกผเรยนทไดพฒนาลกษณะนสยทดในการคด และน าไปใชในการเรยนร ซงจะชวยใหผเรยนเปนบคคลทมการคดอยางมวจารณญาณ คดอยางสรางสรรค และสามารถจดระบบการคดของตนเองได ไดแก

1. การคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) หมายถง การคดแสวงหาสงทถกตอง ชดเจน และยอมรบฟงความคดเหนของผอน

2. การคดสรางสรรค (Creative Thinking) หมายถง การคดทแสวงหาค าตอบอยางไมหยดนงแมวาในบางครงจะตองเผชญปญหาหรออปสรรค กจะไมยอทอ สามารถก าหนดมาตรฐานในการท างานของตนเองไดและในขณะเดยวกบ กยอมรบในมาตรฐานการท างานของผอนและสามารถน าบางสวนทเหมาะสมกบตนเองมาปรบใชได สามารถรบมอกบสถานการณใหมๆ ไดอยางเหมาะสม

3. การคดจดระเบยบการคดของตนเอง (Self – Regulated Thinking) หมายถง การคดทบทวนและตดตามผลการคดของตนเอง รวาตนเองก าลงท าอะไรอย รจกการวางแผนทเหมาะสม สามารถระบและเลอกใชทรพยากรทจ าเปนตางๆ ไดอยางเหมาะสม และเมอไดรบผลปอนกลบ (Feedback) ใดๆ กตอบสนองไดอยางเหมาะสม และสามารถประเมนประสทธภาพของการกระท าใดๆ ไดอยางเหมะสม


28 | ห น า

ตอนท 2 แนวคดเกยวกบทกษะการคดและการพฒนาทกษะการคด เรองท 2.6 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคดของ ทศนา แขมมณ และคณะ (2544)

ทกษะการคดเปนความสามารถยอยๆ ในการคดลกษณะตางๆ ซงเปนองคประกอบของการคดทสลบซบซอน สามารถแบงไดเปน 3 ระดบ คอ

1. ทกษะการคดขนพนฐาน (Basic skills) หมายถง ทกษะการคดทเปนพนฐานเบองตนตอการคดในระดบทสงขน หรอซบซอน ซงสวนใหญจะเปนทกษะการสอความหมายทบคคลทกคนจ าเปนตองใชในการสอสารความคดของตนเอง ไดแก ทกษะการฟง พด อาน เขยน เปนตน

2. ทกษะการคดทเปนแกนส าคญ หรอทกษะการคดทวไป (Core or general thinking skills) หมายถง ทกษะการคดทจ าเปนตองใชอยเสมอในการด ารงชวตประจ าวน และเปนพนฐานของการคดขนสงทมความสลบซบซอน ซงบคคลจ าเปนตองใชในการเรยนรเนอหาวชาตางๆ ตลอดจนใชในการด ารงชวตอยางมคณภาพ เชน ทกษะการสงเกต การเปรยบเทยบ การตความ ขยายความ การสรป การอางอง เปนตน

3. ทกษะการคดขนสง หรอทกษะการคดทซบซอน (Higher order more complexed thinking skills) หมายถง ทกษะการคดทมขนตอนหลายชน และตองอาศยทกษะการสอความหมาย และทกษะการคดทเปนแกนหลายๆ ทกษะในแตละขน เชน ทกษะการตงสมมตฐาน ทกษะการท านาย ทกษะการนยาม ทกษะการวเคราะห ทกษะการสงเคราะห ทกษะการจดระบบ จดโครงสรางหาแบบแผน การหาความเชอพนฐาน เปนตน

องคประกอบของการคด และการคดขนสง จากการปรบปรงกระบวนการคดของบลม (Bloom’s Taxonomy Revised) ตลอดระยะเวลาทผานมาการศกษาดานพทธพสยของบลมไดรบการยอมรบและมการน าไปใชอยางกวางขวาง เชน การน าไปใชในชนเรยนในฐานะเครองมอส าหรบวางแผนการเรยนการสอนการตรวจสอบความสอดคลองของจดประสงคการสอนกลยทธการสอนและการประเมนผลหรอการน าไปจ าแนกความแตกตางระหวางความคดระดบสงกบความคดระดบต า เปนตน จดมงหมายทางการศกษาของบลมถอไดวาเปนจดมงหมายทางการศกษาทมความส าคญทสด รปแบบหนงทมการน ามาประยกตใชกนอยางแพรหลายในทกระดบของระบบการศกษาในโรงเรยนและในทกสาขาวชา


29 | ห น า


เรองท 2.7 ความสมพนธระหวางการคดขนตนและการคดขนสง

ทกษะตางๆ ถกจดเปนล าดบขนทซบซอนนอยกวาสขนทซบซอนมากกวา (Anderson et al.,

2001) และ Krulick & Rudnick (1993) ไดน าเสนอแผนภาพทแสดงความตอเนองของกระบวนการคดทมนษยน าไปใชในการแกปญหา เปนภาพความสมพนธของการใชเหตผล ซงแตละขนตอนไมไดแยกจากกน ดงภาพท 2

แผนภาพแสดงความสมพนธของการใชเหตผล (The Heuristics of Reasoning)

ทมา Krulick & Rudnick (1993)

กระบวนการคดเพอการแกปญหาของมนษย เรมจากการนยามปญหาซงเปนขนตอนแรกทมนษยจะตองเขาใจกบสภาพปญหาทเกดขน จากนน เมอหาสาเหตของปญหาแลวจะเปนการวเคราะหโดยการเปรยบเทยบความเหมอน ความแตกตาง และท าขอเทจจรงใหกระจางชด ซงตองอาศยทกษะการจดระบบทด และยงตองอาศยพนความรเดมเพอจะน าไปสการคาดเดาค าตอบ แลวลงขอสรปเพอเปนค าตอบสดทายส าหรบปญหานน แตหลงจากทลงขอสรปแลวพบวา กระบวนการคดยงไมสนสด จะตองมการตรวจสอบค าตอบวามความตรงหรอมความถกตองหรอไม โดยการอธบายเหตผลวาค าตอบทเลอกนนถกตองอยางไร สวนขนตอนสดทายเปนขนตอนของการขยายความคด กลาวคอ มการไตรตรอง ซงกระบวนการนเปนจดเรมตนของการเกดความคดสรางสรรค ซงสามารถเชอมโยงกบการคดแตละประเภทไดดงน

การคดวเคราะหเปนกระบวนการคดทมงเปรยบเทยบความเหมอนความตาง และท าขอเทจจรงใหกระจางชด ซงมทกษะยอยหลายประการ ไดแก การจดระบบ การจ าแนก การระลกได การสรางความสมพนธ การหาตวแทน และการคาดเดา (Krulick & Rudnick, 1993) การคดวเคราะหสอดคลองกบแนวคดเกยวกบจดมงหมายทางการศกษาของ Bloom คอ ทกษะการวเคราะห เปนทกษะในการแยกสงหนงออกเปนสวนตางๆ และก าหนดความสมพนธระหวางสงเหลานนกบสวนอนๆ หรอกบภาพรวมของสงนนๆ วามความสมพนธกนอยางไร ประกอบดวยทกษะยอย 3 ประการ

1. ระบ 2. สงเกต 3. ท าใหกระจางชด

1. จดระบบ 2. จ าแนก 3. ระลกได 4. สรางความสมพนธ 5. หาตวแทน 6. คาดเดา

1. สรปผล 2. ก าหนด

1. ทดสอบ 2. อธบาย 3. แสดงค าพด

1. สรางปญหาใหม 2. สงเคราะหความคด 3. ประยกต 4. พจารณาทางเลอกทเหมาะสม

นยาม วเคราะห แกปญหา ตรวจสอบ ไตรตรอง


30 | ห น า

คอ ทกษะการเปรยบเทยบความแตกตาง (diffentiating) ทกษะการจดระบบ (organizing) และทกษะการก าหนดคณลกษณะ (attributing) (Anderson et al., 2001)

การคดสงเคราะห เปนกระบวนการคดทมงรวบรวมสวนประกอบยอยตางๆ มาหลอหลอมผสานเขาดวยกนเพอใหเกดเปนสงใหมภายใตโครงรางเดมอยางเหมาะสม ซ งการคดสงเคราะหเปนกระบวนการคดทเกดขนหลงจากการสรางปญหาใหม เพอใชในการอธบายความคดเดม เปนการผนวกความรใหมทเกดขนกบความรเดมทมอยเพอใชเปนพนฐานของการสรางความคดใหม

การคดไตรตรอง เปนกระบวนการคดทมงพจารณาอยางรอบคอบ เพอทจะเชอหรอไมเชอสงใด Dewey (1933 อางถงใน Lee, 2005) ไดนยามการคดไตรตรองวา เปนการพจารณาอยางรอบคอบ การคดไตรตรองเกยวของกบความเชอหรอไมเชอสงใดสงหนง โดยมประจกษพยาน หลกฐาน ขอพสจน เพอรบรอง หรอยนยนความเชอนน สามารถแบงระยะการไตรตรองไว 4 ขนตอน ไดแก

1. ระยะทเกดความสบสน และมการระบปญหา 2. คดคนหาแนวทางทเปนไปไดหรอสมมตฐานเพออธบายปญหา 3. ท าสมมตฐานตางๆ ใหชดเจน 4. ท าการทดลองเพอตรวจสอบสมมตฐาน Zeichner and Liston (1987) อธบายวา ความสามารถในการคดไตรตรองสามารถแบงได

3 ระดบ ดงน 1. การใหเหตผล (technical rationality) เปนการใหรายละเอยดโดยการอธบาย และใช

เหตผลมาประกอบการอธบาย 2. การคดทบทวน (reflectivity) เปนการหาเหตผลมาคดคานความคดเดมและน าเสนอ

ความคดใหม โดยมเหตผลประกอบการอธบายอยางชดเจน 3. การไตรตรองอยางมวจารณญาณ (critical reflection) เปนการพจารณาการกระท าตาม

ความคดใหม โดยอธบายเชอมโยงกบบรบทตางๆ เชน จรยธรรม เหตการณในชวตประจ าวน ความตองการหรอเปาหมายของมนษย ความเปนธรรมและความเสมอภาค

จากการก าหนดมาตรฐานการศกษาขนพนฐาน มาตรฐานท 4 ทกลาววา ทก าหนดมาตรฐานดานผเรยน มาตรฐานท 4 วา ผเรยนมความสามารถในการคดวเคราะห คดสงเคราะห มวจารณญาณ คดสรางสรรค คดไตรตรอง และมวสยทศน ท าใหทราบถงการคดทจ าเปนส าหรบผเรยน ไดแก การคดวเคราะห การคดสงเคราะห การคดไตรตรอง การคดอยางมวจารณญาณ และการคดสรางสรรค การเปลยนแปลงโครงสรางของจดมงหมายทางการศกษาของ Bloom ดานพทธพสย ท าใหทราบวา ทกษะขนการสรางสรรคเปนทกษะทางปญญาขนสงสด ซงการคดสรางสรรคเปนสวนหนงของทกษะการสรางสรรค รองลงมาคอ ทกษะการประเมน มทกษะยอยทส าคญ คอ การใชวจารณญาณ อนเปนแกนส าคญของการคดอยางมวจารณญาณ และทกษะขนต าลงมา คอ ทกษะขนการวเคราะห ตามล าดบ นอกจากนยงพบวา การคดวเคราะห การคดสงเคราะห และการคดไตรตรองเปนขนตอนหนงของการคดอยางมวจารณญาณ (Norris & Ennis, 1989; Paul & Scriven, 2007 อางถงใน Snyder & Snyder, 2008) และการคดไตรตรองเปนจดเรมตนของการคดสรางสรรค ซงมการคดสงเคราะหเปนขนตอนหนงของการคดสรางสรรค การคดอยางมวจารณญาณมสวนชวยในการประเมนคณภาพของผลความคดสรางสรรค (Krulik & Rudnick, 1993)


31 | ห น า

ล าดบการคดของ Krulick & Rudnick (1993) ล าดบการคดของ Kong (2007) ความสมพนธระหวางการคดจากแนวคดของนกวชาการตางๆ

แผนภาพแสดงความสมพนธระหวางการคดขนตนและการคดขนสง จากความหมายกระบวนการคดและระดบของการไตรตรองจะเหนวา การคดไตรตรองม

ความเกยวของกบการคดอยางมวจารณญาณ ซ งการคดไตรตรองมงทจะพจารณาอยางรอบคอบเพอทจะเชอหรอเลอกสงหนงสงใด ส าหรบการไตรตรองตามแนวคดของ Krulick & Rudnick (1993) เปนการไตรตรองเพอมงหมายใหผเรยนไดขยายความคด กลาวคอ หลงจากทผเรยนตรวจสอบความถกตองของค าตอบแลวจะตองมการคดตอโดยการสรางปญหาใหมขนมา หากเปรยบเทยบกบระดบขนของการคดไตรตรองตามแนวคดของ Zeichner and Liston (1987) ในระดบขนท 2 จะพบวาเปนการไตรตรองเพอหาเหตผลมาคดคานความคดเดมและน าเสนอความคดใหม โดยมเหตผลประกอบการอธบายอยางชดเจน สงนเปนกระบวนการทเปนจดเรมตนของความคดสรางสรรคตามแนวคดของ Krulick & Rudnick (1993) และจากแนวคดเกยวกบการแกปญหาของ Kong (2007) ท าใหทราบวา การแกปญหามล าดบขนตอน คอ เมอเจอปญหาจะตองท าความเขาใจกบปญหาใหกระจางชด และหลงจากนนจะใชการคดสรางสรรคเพอหาแนวทางทเปนไปได และใชการคดอยางมวจารณญาณเพอประเมนแนวทางเลอกทเหมาะสมทสด ใหไดผลของการคดทมคณภาพมากทสดในการน าไปแกปญหาอยางมประสทธภาพ

การคดวเคราะห

การคดสงเคราะห

การคดไตรตรอง

การคดอยางมวจารณญาณ

การคดสรางสรรค

สรป แนวคดเกยวกบทกษะการคดและการพฒนาทกษะการคดมหลายแนวคดจากนกทฤษฎตางๆ ทแตละคนมจดเนนทแตกตางกน ดงนนการน าแนวคดทกษะการคดของนกการศกษาคนใดไปใชในการพฒนากระบวนการคดจะตองตระหนกถงความส าคญในการน าไปใชใหเหมาะกบธรรมชาตของผเรยนแตละคน แตธรรมชาตของทกษะของนกการศกษาแตละคน โดยพฒนาจากความคดขนตนจนกระทงพฒนาสความคดขนสงตอไป


32 | ห น า

ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ เรองท 3.1 ความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking)

การคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) ไดถกนกวชาการและนกการศกษาเรยนใชในค าอนทแตกตางกนไป เชน การคดเชงวพากษ (เกรยงศกด เจรญวงศศกด , 2544; วรภรณ สบสหการณ, 2545) การคดเชงวพากษวจารณ (จารวรรณ ภทรนาวน , 2532) การคดแบบโยนโสมนสการ (สมน อมรววฒน, 2530) และการคดอยางมวจารณญาณ (ประกอบ กรณกจ, 2550) แตในทกค าจะมความหมายในแนวเดยวกน โดยมนกวชาการไดใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณไว ดงน

Morse and McClure (1971) อธบายองคประกอบของการคดอยางมวจารณญาณ ประกอบดวยแยกเยอะระหวางขอเทจจรงและขอคดเหนได แยกแยะระหวางขอเทจจรงและขอจงใจได พจารณาตดสนขอพสจนทยากได แยกแยะขอความทมความล าเอยงได ลงขอสรปอางองได ประเมนแหลงขอมลได

Ennis (1989) กลาววา การคดอยางมวจารณญาณเปนการคดหาเหตผล คดแบบไตรตรอง เนนการตดสนใจวาอะไรควรเชอ หรออะไรควรท าจากความหมายนมประเดนทส าคญดงน

ประการแรก การคดอยางมวจารณญาณเปนความคดทใชเหตผลนนคอมเหตผลทดรองรบ ประการทสอง การคดอยางมวจารณญาณเปนการคดไตรตรอง ในการตรวจสอบเหตผลทง

ของตนและของผอน ประการทสาม การคดอยางมวจารณญาณ เนนทการคดอยางตงใจ มสต ในการคนหาเหตผล

และเปนเหตผลทด เพอใหบรรลจดประสงคทตงไว ประการทส การคดอยางมวจารณญาณเนนการตดสนใจวาอะไรควรเชอหรออะไรควรท า อรพรรณ ลอบญธวชชย (2538) กลาววา การคดอยางมวจารณญาณเปนกระบวนการในการ

ใชสตปญญาในการคดพจารณาไตรตรองอยางสขม รอบคอบ มเหตผลในการประเมนสถานการณเชอมโยงเหตการณสรปบทความ ตความ โดยอาศยความร ความคด และประสบการณของตนในการส ารวจหลกฐาน อยางละเอยด เพอน าไปสขอสรปทสมเหตสมผล

ทศนย ข ารกษา (2548) กลาววา การคดอยางมวจารณญาณหมายถง การคดอยางมเหตผล และมกระบวนการคดตามแนววทยาศาสตร ทประกอบดวยการจ าแนกแยกแยะ ขอเทจจรง การตความ การวเคราะหประเมนคา การหาขอสรปอยางมเหตผล มเกณฑในการตดสนใจ ตรวจสอบและประเมนผลงานได

ประกอบ กรณกจ (2550) กลาววา การคดอยางมวจารณญาณ หมายถง กระบวนการไตรตรองอยางรอบคอบเกยวกบเรองใดเรองหนง โดยใชความรและประสบการณในการพจารณา ตความ วเคราะห ประเมนคา และหาขอสรปอยางมเหตผล เพอน าไปสค าตอบทสมเหตสมผล

จากความหมายทกลาวมาขางตน สามารถสรปไดวา การคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) หมายถง กระบวนการคดทมใชเหตผลในการพจารณา เลอก คดกรอง ตรวจสอบ ขอมลและความร บนพนฐานของการประเมนหลกฐานและขอมล เพอน าไปสขอสรปตามวตถประสงคทตง


33 | ห น า

ไว ตลอดจนพจารณาองคประกอบทเกยวของกบประเดนปญหา และใชเหตผลตามแนวตรรกวทยาทถกตองเหมาะสมในการสรปและค าตอบทสมเหตสมผล ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

เรองท 3.2 องคประกอบของการคดอยางมวจารณญาณ

การคดอยางมวจารณญาณจ าเปนตองมองคประกอบส าคญทจะชวยใหผเรยนสามารถ

พฒนาการคดอยางมวจารณญาณไดอยางมประสทธภาพ ประกอบดวย 1. ความสามารถในการนยามปญหา ไดแก 1.1 การตระหนกถงความเปนไปของปญหา ไดแก การลวงรถงเงอนไขตางๆ ทม

ความสมพนธกนในสภาพการณ การรถงความขดแยงและเรองราวทส าคญในสภาพการณ การระบจดเชอมตอทขาดหายไปของชดเหตการณ หรอความคดและการรถงสภาพปญหาทยงไมมค าตอบ

1.2 การนยามปญหา ไดแก การระบถงธรรมชาตของปญหา ความเขาใจถงสงทเกยวของและจ าเปนในการแกปญหา นยามองคประกอบของปญหา ซงมความยงยากและเปนนามธรรมให

2. ความสามารถในการเลอกขอมลทเกยวของกบการหาค าตอบของปญหา หมายถง การพจารณาความนาเชอถอของแหลงขอมล พจารณาความเพยงพอของขอมล และจดระบบขอมล

3. ความสามารถในการระบขอตกลงเบองตน ประกอบดวย การระบขอตกลงทผอางเหตผลไมไดกลาวไว การระบขอตกลงทคดคานการอางเหตผล

4. ความสามารถในการก าหนดและเลอกสมมตฐาน ประกอบดวย การคนหา การชแนะตอค าตอบของปญหา การก าหนดสมมตฐานตางๆ โดยอาศยขอมลและขอตกลงเบ องตน การเลอกสมมตฐานทมความเปนไปไดมากทสดมาพจารณาเปนอนดบแรก การตรวจสอบ ความสอดคลองระหวางสมมตฐานกบขอมลและขอตกลงเบองตน การก าหนดสมมตฐานทเกยวของกบขอมลทยงไมทราบและเปนขอมลทจ าเปน

5. ความสามารถในการสรปอยางสมเหตสมผล และการตดสนความสมเหตสมผลของการคดหาเหตผล ซงประกอบดวย

5.1 การลงสรปอยางสมเหตสมผล โดยอาศยขอตกลงเบองตน สมมตฐานและขอมลทเกยวของ ได แก การระบถงเงอนไขทจ าเปนและเงอนไขทเพยงพอ การระบความสมพนธเชงเหตผล และการก าหนดขอสรป

5.2 การพจารณาตดสนความสมเหตสมผลของกระบวนการทน าไปสขอสรป ไดแก การจ าแนกการสรปทสมเหตสมผลจากการสรปทอาศยคานยม ความพงพอใจ และความล าเอยง การจ าแนกระหวางการคดหาเหตผลทมขอสรปไดแนนอนกบการคดหาเหตผลทไมสามารถหาขอสรปทเปนขอยตได

5.3 การประเมนขอสรปทอาศยเกณฑการประยกตใช ไดแก การระบถงเงอนไขทจ าเปนตอการพสจนขอสรป การรถงเงอนไขทท าใหขอสรปไมสามารถน าไปปฏบตได และการตดสนความเพยงพอของขอสรปในลกษณะทเปนค าตอบของปญหา


34 | ห น า

ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

เรองท 3.3 กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ

จากค านยามของการคดอยางมวจารณญาณทน ามาเสนอขางตนเหนไดวา การคดอยางมวจารณญาณ ประกอบดวยกระบวนการตางๆ ทเกยวกบการคด ตงแตการเผชญปญหาจนกระทงถงการสรปเกยวกบปญหานน ดงท Yinger (1980) กลาววา การคดอยางมวจารณญาณเปนกระบวน การทมความซบซอนและประกอบดวยกจกรรมทางสมองตางๆ นอกจากน เมอพจารณาล าดบขนตอนของกระบวนการคดอยางมวจารณญาณปรากฏวา ไดมนกจตวทยา นกการศกษา และผเชยวชาญทางการศกษาหลายทาน ไดแบงล าดบขนตอนของกระบวนการคดอยางมวจารณญาณไวแตกตางกน ดงตอไปน

เดรสเซล และเมยฮว (Dressel and Mayhew, 1957) กลาววามล าดบขนตอน 5 ขน ดงน ขนท 1 ความสามารถในการนยามปญหา ขนท 2 การเลอกพจารณาขอมล การจดระบบขอมลทเกยวของกบปญหา ขนท 3 การระบขอสนนษฐาน พจารณาความนาเชอถอของขอสนนษฐานในการอาง

เหตผล ขนท 4 การก าหนดและเลอกสมมตฐานทเปนไปไดมากทสด ขนท 5 การลงขอสรปอยางสมเหตสมผล พจารณาตดสนความสมเหตสมผลของการ

คดหาเหตผลและประเมนขอสรปโดยอาศยเกณฑการประยกตใช วตสน และ เกลเซอร (Watson and Glaser, 1964) กลาววา มล าดบขนตอน 3 ขน ไดแก

ขนท 1 ความสนใจในการแสวงหาความร พจารณาปญหา ขนท 2 ความสามารถในการอนมาน สรปใจความส าคญ โดยพจารณาจากหลกฐาน

และการใชหลกตรรกวทยา ขนท 3 ความสามารถในการตดสนปญหา สถานการณ ขอความหรอขอสรปตางๆ

ดคาโรล (Decaroli, 1973) กลาววา มล าดบขนตอน 7 ขนดงน ขนท 1 การนยามก าหนดปญหา ขนท 2 การแสวงหาสมมตฐาน ขนท 3 การประมวลผลขาวสาร รวบรวมขอมลทเกยวของ หาหลกฐาน และ

จดระบบขอมล ขนท 4 การตความขอเทจจรง และการสรปอางองจากหลกฐาน ขนท 5 การใชเหตผล โดยระบเหตและผล ความสมพนธเชงตรรกศาสตร ขนท 6 การประเมนผล โดยอาศยเกณฑในการก าหนดความสมเหตสมผล ขนท 7 การประยกต เปนการทดสอบขอสรป การสรปอางอง การน าไปปฏบต

เอนนส (Ennis, 1985) จดล าดบขนตอนไว 3 ขนดงน ขนท 1 ทกษะการนยาม ไดแก การระบจดส าคญของปญหา การตงค าถามท

เหมาะสมในแตละสถานการณ การระบเงอนไขขอตกลงเบองตน


35 | ห น า

ขนท 2 ทกษะการตดสนความนาเชอถอของขอมล การพจารณาความสอดคลอง และ การตดสนเกยวของกบประเดนปญหา

ขนท 3 ทกษะการอางองในการแกปญหาและการลงขอสรปอยางสมเหตสมผล นอกจากน ยงพบวาการพฒนาการคดใหแกผเรยนเปนเรองทส าคญมาก กรมวชาการจงได

รางกรอบหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2544 ขน โดยในสาระการเรยนรแตละวชาก าหนดใหผเรยนไดมการพฒนา โดยมจดมงหมายคอ ผเรยนสามารถ คดเปน ท าเปน เรยนรอยางมความสข ซงการคดเปนนน กคอการพฒนาทกษะทางปญญา อนประกอบดวย การคดขนสง ไดแก การคดอยางมวจารณญาณ การคดสรางสรรค การคดตดสนใจ การคดแกปญหา แตจดออนของการพฒนาการคดประการหนง คอ ความสามารถดานการคดเปนความสามารถทางสมองซงเปนพฤตกรรมภายใน ยากตอการสงเกตหรอวด รวมทงยากตอการพฒนาตอการประเมนและพฒนา ซงการคดอยางมวจารณญาณกประสบปญหาดงกลาวเชนกน ดงนน นกจตวทยาการศกษา นกการศกษา จงไดมการคนหาวธการตางๆ เพอหาแนวทางในการทจะพฒนาการคดอยางมวจารณญาณของผเรยน เหนไดจากการทมผใหความสนใจ และท าการวจยเกยวกบการพฒนาการคดอยางมวจารณญาณมากขนกวาทผานมา ส าหรบโปรแกรมการสอนเพอพฒนาความสามารถในการคดทจดสอนในโรงเรยนทปรากฏอยในปจจบน สามารถจ าแนกออกเปน 2 ลกษณะใหญๆ คอ โปรแกรมทมลกษณะเฉพาะ (Specific Program) ซงเปนโปรแกรมพเศษนอกเหนอจากการเรยนปกต ทสรางขนเพอเสรมสรางการคดอยางมวจารณญาณโดยเฉพาะกบโปรแกรมทมลกษณะทวไป (General Program) ซงเปนโปรแกรมทใชเนอหาวชาในหลกสตรปกตเปนสอในการพฒนาการคด โดยมการจดการสอนการคดในลกษณะทเปนตวเสรมวตถประสงคของหลกสตรทมอย ซงจากงานวจยของ เพญพศทธ เนคมานรกษ (2537) ปรากฏวา การสอนการคดแยกเปนรายวชานอกเหนอจากการเรยนปกตสามารถพฒนาการคดอยางมวจารณญาณไดด และสามารถกระท าไดหลายรปแบบ ดงน

จอยซ และ ไวล (Joyce & Weil, 1980) ไดเสนอรปแบบการสอนแบบอปนย (Inductive Thinking) โดยมเปาหมายในการพฒนาความสามารถในการอปนย การใชเหตผล หรอการคดอยางมวจารณญาณ โดยยดทฤษฎและแนวคดของ Taba (1967) โดยมขนตอนทส าคญ ดงน

ขนตอนท 1 สรางเปนมโนมต โดยการเกบรวบรวมขอมล แจกแจงขอมลทเกยวกบปญหา และจดกลมขอมล

ขนตอนท 2 การแปลความหมายขอมล โดยการหาทศทางความสมพนธของมโนมต อธบายแนวทางและความสมพนธของมโนมต และก าหนดสงอางองของมโนมต

ขนตอนท 3 การประยกตหลกการ โดยการตงสมมตฐาน ท านายผลทจะเกด อธบายหรอสนบสนนค าท านายและสมมตฐาน และทดสอบค าท านายและสมมตฐาน

เบเยอร (Beyer, 1985) กลาววา การสอนเพอพฒนาการคดอยางมวจารณญาณม 2 ขน ตอนดงน

ขนตอนท 1 ประกอบดวย 1. การแนะน าทกษะทจะฝก 2. ใหผเรยนทบทวน ทกษะ กฎ ความรทเกยวของ 3. ใหผเรยนใชทกษะเพอบรรลจดมงหมายทก าหนด 4. ใหผเรยนนกทบทวนสงทคดหรอสงทเกดขนในสมองขณะทท ากจกรรมรวมทง

เหตผลทท า


36 | ห น า

ขนตอนท 2 ประกอบดวย 1. ใหผเรยนระบทกษะทผเรยนคาดหวง 2. ใหผเรยนบรรยายกระบวนการและกฎทวางแผนจะท าในขณะใชทกษะ 3. ใหผเรยนท านายผลการใชทกษะของตนเอง 4. ใหผเรยนตรวจสอบกระบวนการทใชขณะปฏบตกจกรรม 5. ใหผเรยนประเมนผลการใชและวธการใชทกษะ

ซชแมน, จอยซ และไวล (Suchman, R. cited by Joyce & Weil. 1986) ไดเสนอรปแบบการสอนแบบสบสวน (Inquiry Teaching Model) เพอพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ มล าดบขนตอนดงน

1. เสนอสถานการณปญหา 2. รวบรวมขอมล 3. ตงสมมตฐาน 4. สรปเปนกฎเกณฑในการแกปญหา แมคตก และ ไลแมน (Mactighe and Lyman. 1988) ไดเสนอรปแบบการสอนโดยใช

เครองมอชวยฝกทกษะการคดโดย 1. ถาม หรอเสนองานแกผเรยน โดยใชการถาม การอภปราย 2. ใหเวลาแกผเรยนในการคด 3. จบคปรกษา แลกเปลยนความคดเหน 4. อภปรายกลมใหญ โกวท วรพพฒน (2517 อางถงใน อนตา นพคณ. 2528) ไดเสนอรปแบบการสอนเพอ

พฒนาการคด โดยมล าดบขนตอน ดงน 1. เสนอสถานการณปญหา 2. พจารณารวบรวมขอมลเพอใชเปนแนวทางในการแกปญหา 3. การคดเพอตดสนใจแกปญหา เปนการใชอ านาจความนกคดวเคราะหขอมลทง 3

สวน คอ เกยวกบตนเอง สงคมสงแวดลอม วชาการ หนวยศกษานเทศก กรมสามญศกษา (2537 อางถงใน ทศนา แขมมณ. 2540) ไดเสนอ

ขนตอนการสอนการคดเปน เพอการด ารงชวตในสงคมไทย แบงเปนขนตอนไดดงน 1. สบคนปญหาเผชญสถานการณในวถการด ารงชวต มปญหาอะไร มสาเหตเกดจาก

อะไรทตองคด ตดสนใจแกปญหา สอนโดยผสอนเสนอสถานการณหรอกจกรรมใหผเรยนไดสบคน หรอใหผเรยนเสนอสถานการณทพบดวยตนเองขนมา

2. รวบรวม ผสมผสานขอมล มปจจยอะไรบางทเกยวของ วธการสอน ใหผเรยนรวมกนหาขอมลทเกยวของจากแหลงตางๆ

3. การตดสนใจอยางมเปาหมาย วาบคคลจะเลอกประพฤตปฏบตสงใด โดยวธใด และเพออะไร โดยใชวธการสอนทใหผเรยนคดตดสนใจแกปญหาดวยตนเองจากขอมลทรวบรวมมา

4. ปฏบตและตรวจสอบ เมอปฏบตอยางไร ผลเปนอยางไร ในระยะตางๆ ทปฏบตเพอปรบปรงแกไข พฒนาตน สอนโดยใหผเรยนลงมอปฏบตจรงแลวตรวจสอบผลทไดรบจากการปฏบตนน


37 | ห น า

5. ประเมนผลวางแผนพฒนา ประเมนถงสงทไดปฏบตไปนนวา บรรลเปาหมายเพยงใด พอใจในระดบใด โดยใชวธการสอนทใหผเรยนประเมนสงทไดปฏบตมา และผลทไดรบทงทางดานการด ารงชวตพนฐานและดานจตใจ

จากรปแบบการสอนขางตน อาจสรปไดวา ขนตอนการสอนเพอพฒนาการคดอยางมวจารณญาณประกอบดวยขนตอนการสอนตางๆ ตอไปน

ขนท 1 การเสนอปญหา ประเดน สถานการณ หรอหลกการ เพอเปนสงเราใหผเรยนไดคด

ขนท 2 เปนการจดกจกรรมตางๆ เพอใหผเรยนคดโดยอาศยสภาพการณตางๆ ในการสนบสนนการฝก ไดแก กจกรรมการคด การสนบสนนการฝกการคด

ขนท 3 กระตนใหผเรยนบอกผลการคดของตนเอง ขนท 4 ใหผเรยนฝกการใชทกษะการคด ขนท 5 ใหผเรยนประเมนผลวามวธการคด กระบวนการคดอยางไร ดงนน สามารถสรปขนตอนการสอนเพอพฒนาการคดทง 5 ขนตอน เปน 3 ขนตอนใหญๆ

คอ 1. ขนเสนองาน เปนขนของการสรางแรงจงใจตอการเรยนร การกระตนใหผเรยน

มอง เหนคณคาของสงทตองการเรยนร 2. ขนฝกความสามารถในการคด เปนการจดกจกรรมตางๆ เพอใหผเรยนไดฝกการ

คดเปนรายบคคล มโอกาสไดเปรยบเทยบความคดของตนเองกบกลมยอยและกลมใหญ โดยการอภปราย แลกเปลยนความคดเหนจากสถานการณตางๆ ทก าหนดให

3. ขนประเมนกระบวนการคด เปนการใหผเรยนไดประเมนผลการคดของตนเองวา มวธการคด กระบวนการคดอยางไร

จากแนวทางทนกวชาการและนกการศกษาได เสนอกระบวนการในการคดอยางมวจารณญาณ สามารถสรปไดวา กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ ประกอบดวย การรวบรวมและพจารณาปญหา การรวบรวมขอมลทนาเชอถอ และเกยวของกบปญหา ตงสมมตฐาน ความสมพนธเชงตรรกะ พจารณาถงความเปนไปไดมากทสด ประเมนทางเลอก โดยอาศยเกณฑและความสมเหตสมผล เลอกทางเลอกทเหมาะสม โดยพจาณาถงคณคาหรอความหมายทแทจรงของการประเมนผล และท านายผลทจะตามมาซงอยบนพนฐานของเหตและผล ประยกตเพอปฏบต


38 | ห น า

ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

เรองท 3.4 การฝกทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

การฝกฝนทกษะการคดเปนสงส าคญและจ าเปนส าหรบทกคนแนวทางปฏบตโดยทวไปเพอชวยสราง และพฒนาทกษะการคดท าไดดงน(ทศนา แขมมณ และคณะ, 2544 ; ลกขณา สรวฒน, 2549; ทศนย ข ารกษา, 2548)

1. ใฝใจคนควาในเวลาทคดนนปญหาหนงทมกเกดขนคอคดไมออกไมรจะคดวาอะไรสาเหตหนงเปนเพราะไมมความรในเรองนนดพอผทตองการเสรมความคดจะตองเปนผใฝใจศกษาคนควาหาความรเกบขอมลตางๆสะสมไวในสมองความรจะชวยใหเขาใจเรองราวเกดความคดเชอมโยงสมพนธกบเรองอนๆไดซงการคนควาหาความรอาจท าไดโดยการฟงหรอการอาน

2. หมนหาประสบการณประสบการณเปนวตถดบเบองตนทจะชวยใหเกดความคดการไดสมผสกบสภาพความจรงจะชวยกอก าเนดความคดไดดการมความรคประสบการณ จะท าใหคดไดถกตองยงขนดงนนจงควรสนใจหมนหาประสบการณอย เสมอเพอจะไดรจรงอนจะเปนประโยชนตอการคดอยางมาก

3. มการสงเกตพจารณาการมนสยเปนคนชางสงเกตเหนความผดปกตความแปลกรจกเปรยบเทยบความเหมอนหรอความแตกตางของสงตางๆรจกพจารณาหาเหตผลจะชวยใหเกดความคดใหมๆ

4. คดหาระบบจดจ าการมความรประสบการณรจกสงเกตเพยงเทานนยงไมเพยงพอในเรองของการคดความจ ากเปนสงส าคญทชวยในการเรยนรอนจะท าใหเกดความคดเมอพบเหนรจกสงตางๆ แตไมอาจจดจ าสงทสมผสไดความคดกจะไมแตกฉาน

5. มความสามารถทางภาษาการรจกจดล าดบความคดใหเปนระเบยบเลอกเฟนถอยค าทเหมาะสมถายทอดออกมาเปนภาษาทชดเจนเขาใจงายกจะชวยพฒนาความคดขนโดยล าดบและขณะเดยวกนกพฒนาความคดของผรบสารดวยลกษณะการจดระเบยบความคดทปรากฏเปนกระบวนการการใชภาษาภายนอกนนมหลายวธเชนจดล าดบตามเหตการณจดล าดบตามสถานทและจดล าดบตามเหตผลการจดระเบยบความคดดงกลาวนตองอาศยทงความคดและความสามารถทางภาษาดวยจงจะพดหรอเขยนไดด

6. ใชปญญาสรางภาพวธทจะชวยสรางความคดอกวธหนงคอการนกเหนภาพในใจกอนภาพนไมใชภาพประเภทเพอฝนไรสาระแตเปนภาพทใชขอมลมาประกอบการสรางความคดจะท าใหมสายตากวางไกลการสรางภาพจะชวยท าใหความคดแจงชดเจนเชนในการแกไขปญหาถาสรางภาพนกเหนไวกอนวาสถานการณอยางนจะแกไขอยางไรวธใดความคดกจะบงเกดควบคไปกบการเหนภาพเมอประสบเหตการณจรงกจะคดแกไขไดทนท เสมอนมการวางผงไวกอนแนวทางดงกลาวนเปนเพยงสวนหนงทจะชวยสรางและเสรมความคดใหมประสทธภาพแตสงส าคญขนอยกบตวราวาจะตองสนในอยากรอยากคดอยางแทจรงจงจะประสบผลส าเรจในการฝกฝนการสรางเสรมความคดซงเปนทางไปสการเรยนในระดบอดมศกษาทสมฤทธผล อรพรรณ พรสมา (2543) ไดน าเสนอบญญต 10 ประการในการสอนการคด ไวดงน


39 | ห น า

1. ใชค าถามกระตนใหผเรยนเกดการคด และสรางแรงจงใจใฝร กระตอรอรนทจะแสวงหาค าตอบอยเสมอ 2. เปดโอกาสใหผ เรยนไดแสดงความคดเหน ไดใชจนตนาการและความคดสรางสรรคโดยใชสถานการณจ าลอง หรอ ค าถามประเภทเงอนไข 3. เปดโอกาสใหผเรยนไดท ากจกรรมทงทท าคนเดยวและท าเปนกลม กจกรรมเดยวจะชวยใหผเรยนเกดการไตรตรองและทบทวนสงทท าอยางรอบคอบ ในขณะทการท ากจกรรมเปนกลมจะชวยใหผเรยนมโอกาสแลกเปลยนเรยนรประสบการณซงกนและกน ท าใหเกดความคดทกวางขน 4. มการฝกทกษะการคดอยางเปนขนตอน เรมตงแตทกษะการคดขนพนฐาน ขนกลางและขนสง 5. ควรกระตนและเสรมแรงเปนระยะ เพอคงระดบความสนใจใฝรของผเรยน และชวยใหมความตงใจจรงในการพฒนาทกษะการคด 6. ผสอนควรรบฟงความคดเหนหรอขอเสนอแนะทกเรองของผเรยนดวยความตงใจ เพอเปนการเสรมแรงใหกบผเรยนอกทางหนง และเปนตวแบบทดของนกฟง 7. ควรใชวธชแนะและกระตนทเหมาะสมแทนการบอกค าตอบทถกตองทนททนใด 8. สรางสภาพแวดลอมและบรรยากาศทเ ออตอการเรยนรของผ เรยน สรางบรรยากาศใหรสกอบอน มนใจ กระตอรอรนในการเรยนร 9. จดแสดงสออปกรณการคดทหลากหลายประเภท และมปรมาณเพยงพอ เพอเปดโอกาสใหผเรยนเขาถงสอและอปกรณไดงายและสะดวก 10. มสวนเผยแพรหรอประชาสมพนธ โดยใชค าถามเตอนใจ , ความคดของผเรยนหรอขาวประกาศตางๆ ทมผลตอความคดของผเรยน ประเวศ วะส (2542) ก าหนดแนวการสอนกระบวนการทางปญญาไว 10 ขนตอน ไดแก 1) ฝกสงเกต 2) ฝกบนทก 3) ฝกน าเสนอตอทประชม 4) ฝกฟง 5) ฝกปจฉา-วสชนา 6) ฝกตงสมมตฐานและตงค าถาม 7) ฝกคนหาค าตอบ 8) ฝกวจย 9) ฝกเชอมโยงบรณาการ และ 10) ฝกเขยนเรยบเรยงทางวชาการ

Ennis (1989) ก าหนดแนวทางในการพฒนาความคดอยางมวจารณญาณ โดยประกอบดวย 8 ทกษะ ไดแก

1. การท าความเขาใจปญหา หมายถง ความสามารถในการบอกรายละเอยดพนฐานของปญหาทพบ และสามารถจ ารายละเอยดของปญหาทพบได

2. การพจารณาความนาเชอถอของขอมล หมายถง ความสามารถในการพจารณาความนาเชอถอของแหลงขอมล รายละเอยดของขอมลโดยการสงเกต และแปลความหมายรวมดวย การสงเกตและการตดสนผลของขอมลทไดจากการสงเกตดวยตนเอง โดยใชประสาทสมผสทง 5

3. การใชเหตผลเชงอนมาน หมายถง ความสามารถในการน าหลกการใหญไปแตกเปนหลกการยอย ๆ ได โดยใชเหตผลหลกการทางตรรกศาสตร และสามารถสรปผลทตามมาของขอสรปนนได

4. การใชเหตผลเชงอปมาน หมายถง ความสามารถในการหาเหตผลเพอหาขอสรปไดโดยมการยกตวอยาง รายละเอยดยอย ๆ ของเนอหาทครอบคลมและเพยงพอ สามารถสรปเหตการณทวไป และลงความเหนจากความจรงของขอสรปนนได


40 | ห น า

5. การตดสนคณคา การตดสนคณคา หมายถง ความสามารถพจารณาทางเลอกโดยมขอมลพนฐานเพยงพอ สามารถพจารณาวาอะไรจะเปนผลทเกดขน สามารถชงน าหนกระหวางผลดและผลเสยกอนตดสนใจ

6. การแปลความหมาย หมายถง ความสามารถในการบอกค าเหมอน ค าทม ความหมายคลายกนได จ าแนกและจดกลมได สามารถใหค านยามเชงปฏบตได และกตวอยาง “ใช” และ “ไมใช” ได

7. การก าหนดขอสมมตฐาน หมายถง ความสามรถในการใชเหตผล เพออธบายสาเหตและก าหนดขอสนนษฐานจากขอความทจดแสดงได

8. การแกปญหา หมายถง ความสามารถในการแกปญหา เลอกเกณฑตดสนผลทเปนไปได ก าหนดทางเลอกทดทสดวธเดยวไดและทบทวนทางเลอกอยางมเหตผล 3.4.1 การวดและประเมนความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ

การวดและประเมนความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ (ชาลณ เอยมศร, 2536; ศรชย กาญจนวาส, 2547; Watson & Glaser, 1964; Ennis, 1985; Miller, 1992) มเทคนคการวดทสามารถเลอกใชได อยางหลากหลาย ไมวาจะเปนการวดโดยใชแบบสอบ (Test) การสงเกตพฤตกรรมโดยตรง (Direct Observation) การสมภาษณรายบคคล (Individual Interview) การบนทกขอมลรายบคคล (Comprehensive Personal Record) ตลอดจนการตรวจผลงานจากแฟมสะสมงานหรอพฒนางาน (Portfolio) โดยทวไปแบงประเภทของแบบสอบเปน 2 ประเภท คอ แบบสอบขอเขยน (Paper-Pencil Tests) และแบบสอบปฏบตการ (Performance Tests) แบบสอบขอเขยนนยมใชอยางแพรหลายเนองจากใชงายและสะดวกส าหรบผสอบกลมเลกและกลมใหญ ในการพฒนาแบบสอบขอเขยนเพอวดความสามารถในการคด ผพฒนาสามารถใชรปแบบการสรางแบบสอบประเภทปรนย (Objective Tests) หรอ แบบสอบประเภทอตนย (Subjective Tests) ส าหรบแบบสอบประเภทปรนยเปนแบบสอบทใชเวลาในการสรางมากแตตรวจงาย และนยมพฒนาเปนแบบสอบมาตรฐาน รปแบบการตรวจทนยมใชกน เชน แบบสอบหลายตวเลอก (Multiple Choice) เปนตน สวนแบบสอบประเภทอตนยเปนแบบสอบทสรางงายแตตรวจยาก การพฒนาเปนแบบสอบมาตรฐานจงกระท าไดยาก รแบบทนยมใชกน เชน การตอบสน (Shot Answer) การเขยนตาม กรอบทก าหนด (Redirected Essay Test) การเขยนตอบอยางเปนอสระ (Extended Essay Tests) เปนตน

3.4.2 การสรางแบบวดความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ การคดเปนกจกรรมทางสมองทเกดขนตลอดเวลา มลกษณะเปนนามธรรมทม

ลกษณะซบซอน ไมสามารถมองเหน หรอสมผสวดไดโดยตรง จงตองอาศยการวดทางจตมต (Psychometrics) มาชวยในการวดการวดความสามารถทางการคดของบคคล ผสรางเครองมอจะตองมความรอบรในแนวคดหรอทฤษฎเกยวกบการคด เพอน ามาเปนกรอบหรอโครงสรางของการคด เมอมการก าหนดนยามเชงปฏบตการของโครงสรางหรอองคประกอบการคดแลว จะท าใหไดตวชวดหรอลกษณะพฤตกรรมเฉพาะทเปนรปธรรม ซงสามารถบงชถงโครงสรางหรอองคประกอบการคด จากนนจงเขยนขอความตามตวชวดหรอลกษณะพฤตกรรมของแตละองคประกอบของการคดนนๆ ซงในปจจบนมผไดศกษาและสรางแบบทดสอบการวดการคดอยางมวจารณญาณ ดงตอไปน


41 | ห น า

1. วตสน และ เกลเซอร (Watson and Glaser, 1964) ศาสตราจารยทางการศกษาและจตวทยาแหงมหาวทยาลยโคลมเบยไดพฒนาแบบสอบเพอวดความสามารถในการคดแบบมวจารณญาณวตสน–เกลเซอร (Watson – Glaser Critical Thinking Appraisal) ซงเปนแบบสอบทสรางอยางมระบบและใชกนอยางแพรหลาย แบบสอบฉบบนม 2 ฟอรม คอ ฟอรม Ym และ Zm เปนแบบสอบทใชกบนกเรยนระดบชนมธยมศกษาปท 3 ถงระดบผใหญ ตอมาในป 1980 วตสนและเกลเซอร ไดปรบปรงแบบสอบนอกครงโดยใชชอเดม แบบสอบฉบบนม 2 ฟอรม คอ ฟอรม A และ B แตละฟอรมประกอบดวยแบบสอบยอย 17 ฉบบ ขอสอบรวมทงหมด 80 ขอ ใหเวลา 50 นาท แตละแบบสอบยอยจะวดความสามารถแตละดานความสามารถทวด ไดแก

1.1 ความสามารถในการอปนย 1.2 ความสามารถในการระบขอตกลงเบองตน 1.3 ความสามารถในการนรนย 1.4 ความสามารถในการสรปโดยใชตรรกศาสตรแกปญหาอยางมเหตผล 1.5 ความสามารถในการประเมนขอโตแยง คณภาพของแบบสอบประมาณคาความสอดคลองภายใน โดยวธแบงครง มพสยระหวาง

0.69 ถง 0.85 และแบบคงทตามชวงเวลา โดยใชวธการสอบซ าเวนระยะหาง 3 เดอน 0.73 ความตรงของแบบสอบหาจากความสมพนธของแบบสอบกบแบบสอบเชาวนปญญา แบบวดทศนคต และแบบสอบวดผลสมฤทธทางการเรยน

2. เอนนส (Ennis, 1985) ไดรวบรวมรายชอแบบสอบการคดอยางมวจารณญาณทใชกนทวไปและแบงแบบสอบการคดอยางมวจารณญาณออกเปน 2 ลกษณะ คอ

2.1 แบบสอบการคดอยางมวจารณญาณทวไป แบบสอบชนดนพยายามทจะวดใหครอบคลมการคดอยางมวจารณญาณทงหมด โดยมทงชนดทเปนแบบเลอกตอบและความเรยง

2.2 แบบสอบการคดอยางมวจารณญาณเฉพาะดาน ส าหรบแบบสอบทใชในงานวจยสวนมาก คอ แบบสอบการคดอยางมวจารณญาณทวไปทเอนนสไดพฒนารวมกบมลลแมน และจดพมพในป ค.ศ. 1985 ไดแก แบบสอบการคดวจารณญาณคอรแนล (Cornell Critical ThinginkTest) แบบสอบนม 2 ฉบบดงน

2.2.1 แบบสอบการคดอยางมวจารณญาณคอรเนลระดบเอกซ (Cornell Critical Thinking Level X) เปนแบบสอบทใชกบนกเรยนตงแตชนประถมศกษาปท 4 ถงระดบมธยมศกษา มขอสอบ 71 ขอ ใหเวลา 50 นาท เปนแบบสอบปรนยชนด 3 ตวเลอก โดยวดดาน

1) การอปนย 2) ความนาเชอถอของแหลงขอมลและการสงเกต (Credibility of Source and

Observation) 3) การนรนย 4) การระบขอตกลงเบองตน (Assumption Identification) 2.2.2 แ บ บ ส อ บ ก า ร ค ด อ ย า ง ม ว จ า ร ณ ญ า ณ ค อ ร เ น ล ร ะ ด บ แ ซ ด

(Cornell Critical Thinking Level Z) เปนแบบสอบทใชกบนกเรยนปญญาเลศระดบมธยมศกษา นกศกษาระดบวทยาลยและวยผใหญ มขอสอบ 52 ขอ ใหเวลา 50 นาท เปนแบบสอบปรนยชนด 3 ตวเลอก โดยวดดาน

1) การอปนย


42 | ห น า

2) ความนาเชอถอของแหลงขอมล (Credibility of Source) 3) การพยากรณและการวางแผนการทดลอง (Prediction and Experi-mental

Planning) 4) การอางเหตผลผดหลกตรรก (Fallacy) 5) การนรนย 6) การใหค าจ ากดความ (Definition) 7) การระบขอตกลงเบองตน คณภาพของแบบสอบ ทดสอบความเทยงใชสตร Kuder – Richardson ระดบเอกซ

มคาอยในชวง 0.67 – 0.90 ระดบแซดมคาอยในชวง 0.50 – 0.77 การทดสอบ ความตรงของเนอหามการศกษาโดย Follman โดยการหาความสมพนธของเครองมอระดบเอกซกบความสามารถทง 5 ในเครองมอ WGCTA พบวามคาอยในชวง 0.41 – 0.49

3. นพนธ วงษเกษม (2534) ไดสรางขอทดสอบทกษะการคดวจารณญาณใชกบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 5 เปนขอสอบแบบปรนย จ านวน 35 ขอและขอสอบแบบอตนยจ านวน 14 ขอ แบงเปนองคประกอบ 8 ดาน คอ

3.1 การแยกแยะความแตกตางระหวางขอเทจจรงกบความคดเหน 3.2 การพจารณาประเดนปญหา 3.3 การพจารณาขออางหรอขอโตแยงทไมชดเจน 3.4 การพจารณาขอมลทแสดงถงอคต ความล าเอยง การโฆษณาชวนเชอ 3.5 การแยกสงทเกยวของและไมเกยวของกบขอมลหรอความคดเหนนน 3.6 การพจารณาความนาเชอถอไดของแหลงขอมล 3.7 การพจารณาเหตผลทผดๆทไมเกยวของกบเรองนน 3.8 การสรปขอความจากขอมลทมอย 4. ชาลณ เอยมศร (2536) ไดพฒนาแบบสอบการคดอยางมวจารณญาณ ใชกบนกเรยนชน

ประถมศกษาปท 6 เปนแบบสอบปรนยชนดเลอกตอบ 3 ตวเลอก จ านวน 40 ขอ ใชเวลา 60 นาท วดความสามารถ 4 ดาน คอ

4.1 การพจารณาความนาเชอถอของแหลงขอมลและการสงเกต 4.2 การนรนย 4.3 การอปนย 4.4 การระบขอตกลงเบองตน คณภาพของแบบสอบ คาความยาก 0.4 – 0.84 คาอ านาจจ าแนก

0.1 – 0.45 คาสมประสทธความเทยงแบบสอดคลองภายใน 0.727 แบบทดสอบซ า 0.665 มการหาความตรงตามภาวะสนนษฐานโดยวธวเคราะหตวประกอบ

5. เพญพศทธ เนคมานรกษ (2537) ไดสรางแบบสอบการคดอยางมวจารณญาณ โดยดดแปลงจากแบบสอบการคดอยางมวจารณญาณคอรเนลระดบแซด ซงพฒนาโดยเอนนสและมลลแมน (1985) ใชกบนกศกษาคร เปนขอสอบแบบปรนยชนด 3 ตวเลอก ทงหมด 56 ขอ วดความสามารถ 7 ดาน คอ

5.1 การระบประเดนปญหา 5.2 การรวบรวมขอมล


43 | ห น า

5.3 การพจารณาความนาเชอถอของแหลงขอมล 5.4 การระบลกษณะของขอมล 5.5 การตงสมมตฐาน 5.6 การลงขอสรป 5.7 การประเมนผล คณภาพของแบบสอบ ระดบความยาก 0.2 – 0.8 คาอ านาจจ าแนก 0.2 ขนไป คา

ความเทยงแบบสอดคลองภายใน 0.708 ความตรงของแบบสอบหาจากความสมพนธกบแบบสอบเชาวนปญญา และแบบสอบผลสมฤทธทางการเรยน

6. ยพด ไตรตลานนท (2542) ไดสรางแบบวดการคดอยางมวจารณญาณ โดยดดแปลงจากแบบสอบการคดอยางมวจารณญาณคอรเนลระดบแซด ซงพฒนาโดยเอนนสและมลลแมน (1985) และโครงสรางแบบสอบการคดอยางมวจารณญาณของเพญพศทธ เนคมานรกษ (2537) ใชกบนกศกษาพยาบาล เปนขอสอบแบบปรนยชนด 3 ตวเลอก ทงหมด 42 ขอ วดความสามารถ 6 ดาน คอ

6.1 การระบประเดนปญหา 6.2 การรวบรวมขอมล 6.3 การพจารณาความนาเชอถอของแหลงขอมล 6.4 การตงสมมตฐาน 6.5 การลงขอสรป 6.6 การประเมนผลขอสรป คณภาพของแบบสอบ ระดบความยาก 0.2 – 0.8 คาอ านาจจ าแนก 0.2 ขนไป คาความ

เทยงแบบสอดคลองภายใน 0.73 จากการศกษาเกยวกบกระบวนการคดอยางมวจารณญาณ การแสดงออกของผทมการคด

อยางมวจารณญาณและการวดการคดอยางมวจารณญาณ สามารถสรปไดวา การวดการคดอยางมวจารณญาณทครอบคลม บอกความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณไดชดเจนมากทสดนน มทงสน 7 ดาน คอ การระบประเดนปญหา การรวบรวมขอมล การพจารณาความนาเชอถอของขอมล การระบลกษณะของขอมล การตงสมมตฐาน การลงขอสรปดานอปนยและนรนย และการประเมนผลขอสรป

นอกจากแบบสอบมาตรฐานส าหรบการคดทใชกนทวไปแลว หากพบวาไมสอดคลองกบเปาหมายการวดทตองการ ไมตรงจดทตองการเนนหรอไมสอดคลองกบกลมเปาหมาย ครผสอนสามารถสรางแบบวดทกษะการคดขนเองเพอใหเหมาะสมกบความตองการในการวดอยางแทจรง โดยมแนวทางในการพฒนาแบบวดความสามารถทางการคด มขนตอนด าเนนการทส าคญ ดงน

1. ก าหนดจดมงหมายของการวด ก าหนดจดมงหมายส าคญของการสรางแบบวดความสามารถทางการคด ผพฒนาแบบวดจะตองพจารณาจดมงหมายของการน าแบบวดไปใชดวยวาตองการวดความสามารถทางการคดทวๆ ไป หรอตองการวดความสามารถทางการคดเฉพาะวชา (Aspect – Specific) การวดนนมงตดตามความกาวหนาของความสามารถทางการคด (Formative) หรอตองการเนนการประเมนผลสรปรวม (Summative) ส าหรบการตดสนใจ รวมทงการแปลผลการวดเนนการเปรยบเทยบกบมาตรฐานของกลม (Norm-Referenced) หรอตองการเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐานหรอมาตรฐานท ก าหนดไว (Criterion-Referenced)


44 | ห น า

2. การก าหนดกรอบของการวดและนยามปฏบตการ ผพฒนาแบบวดควรศกษาเอกสาร แนวคด ทฤษฎทเกยวของกบความสามารถทางการคดตามจดมงหมายทตองการ ผพฒนาแบบวดควรเลอกแนวคดหรอทฤษฎทเหมาะสมกบบรบทและจดมงหมายทตองการเปนหลก แลวศกษาใหเขาใจอยางลกซง เพอก าหนดโครงสราง/องคประกอบของความสามารถทางการคดตามทฤษฎและให นยามเชงปฏบตการ (Operational Definition) ของแตละองคประกอบในเชงรปธรรมของพฤตกรรมทสามารถบงชถงลกษณะแตละองคประกอบของการคดนนได

3. สรางผงขอสอบ การสรางผงขอสอบเปนการก าหนดเคาโครงของแบบวดความสามารถทางการคดทตองการสรางใหครอบคลมโครงสรางหรอองคประกอบใดบางตามทฤษฎ และก าหนดวาแตละสวนมน าหนกความส าคญมากนอยเพยงใด ในกรณทตองการสรางแบบวดความสามารถทางการคดส าหรบใชเฉพาะวชาใดวชาหนง ผพฒนาแบบวดจะตองก าหนดเนอหาวชานนดวยวาจะใชเนอหาใดบางทเหมาะสมจะน ามาใชวดความสามารถทางการคด พรอมทงก าหนดน าหนกความส าคญของแตละเนอหาในแตละองคประกอบความสามารถทางการคดเปนผงขอสอบส าหรบน าไปใชเขยนขอสอบตอไป

4. เขยนขอสอบ ก าหนดรปแบบของการเขยนขอสอบ ตวค าถาม ตวค าตอบ และการตรวจใหคะแนน เชน ก าหนดวาตวค าถามเปนลกษณะสถานการณ สภาพปญหาหรอขอมลสนๆ อาจไดจากบทความ รายงานตางๆ บทสนทนาทพบในชวตประจ าวน หรออาจเขยนขนมาเอง สวนค าตอบอาจเปนขอสรปของสถานการณ หรอปญหานนๆ 3-5 ขอสรป เพอใหผตอบพจารณาตดสนวาขอสรปใดนาเชอถอมากกวากน นาจะเปนจรงหรอไม เปนตน สวนการตรวจใหคะแนนมการก าหนดเกณฑการตรวจไว เชน ตอบถกตองตรงค าเฉลยให 1 คะแนน ถาตอบผดหรอไมตอบให 0 คะแนน เปนตน

เมอก าหนดรปแบบของขอสอบแลว กลงมอรางขอสอบตามผงขอสอบทก าหนดไวจนครบทกองคประกอบ ภาษาทใชควรเปนไปตามหลกการเขยนขอสอบทดโดยทวไป แตสงทตองระมดระวงเปนพเศษ ไดแก การเขยนขอสอบใหวดไดตรงตามโครงสรางของการวด พยายามหลกเลยงค าถามน าและค าถามทท าใหผตอบแสรงตอบเพอใหดด หลงจากรางขอสอบเสรจแลวควรมการทบทวนขอสอบเพอพจารณาถงความเหมาะสมของการวดและความชดเจนของภาษาทใชโดยผเขยนขอสอบเองและผตรวจสอบทมความเชยวชาญในการสรางขอสอบวดความสามารถในการคด

5. น าแบบวดไปทดลองใชกบกลมตวอยางจรงหรอกลมใกลเคยง แลวน าผลการตอบมาท าการวเคราะหหาคณภาพ โดยท าการวเคราะหขอสอบและวเคราะหแบบสอบการวเคราะหขอสอบเพอตรวจสอบคณภาพของขอสอบเปนรายขอในดานความยาก (p) และคาอ านาจจ าแนก (r) เพอคดเลอกขอสอบทมความยากพอเหมาะและมอ านาจจ าแนกสงไว พรอมทงปรบปรงขอทไมเหมาะสม หลงจากนนกคดเลอกขอสอบทมคณภาพเหมาะสม และ/หรอขอสอบทปรบปรงแลวใหไดจ านวนตามผงขอสอบเพอใหผเชยวชาญตรวจความตรงตามเนอหา และน าไปทดลองใชใหมอกครง เพอวเคราะหแบบวดในดานความเทยง (Reliability) แบบวดควรมความเทยงเบองตนอยางนอย 0.50 จงเหมาะทจะน ามาใชได สวนการตรวจสอบความตรง (Validity) ของแบบวด ถาสามารถหาเครองมอวดความสามารถทางการคดทเปนมาตรฐานส าหรบใชเปรยบเทยบไดกควรค านวณคาสมประสทธความตรงตามสภาพ (Concurrent Validity) ของแบบวดดวย

6. น าแบบวดไปใชจรง หลงจากวเคราะหคณภาพของขอสอบเปนรายขอ และวเคราะหคณภาพของแบบสอบทงฉบบวาเปนไปตามเกณฑคณภาพทตองการแลว จงน าแบบวดความสามารถ


45 | ห น า

ทางการคดไปใชกบกลมตวอยางจรง ในการใชแบบวดทกคร งควรมการรายงานคาความเทยง (Reliability) ทกครงกอนน าผลการวดไปแปลความหมาย 3.4.3 การพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ

การพฒนาการคดอยางมวจารณญาณของผเรยนเปนเปาหมายส าคญยงของการจดการศกษาทางปญญาทจะน าไปสการคดระดบสงและการสรางองคความรดวยตนเอง จากการศกษาแนวคดและหลกการของนกวชาการ พบวา ขนตอนหรอกจกรรมหลกในการพฒนาปญญาประกอบดวย 10 กจกรรม ทผสอนควรฝกฝนใหกบผเรยน (ประเวศ วะส, 2542; ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2544; ทศนา แขมมณ, 2544; ชาต แจมนช, 2545; ประพนธศร สเสารจ, 2548; Dewey, 1975; Halpern, 1995) ดงน 1. ฝกสงเกต ไดแก สงเกตในสงทเหน สงเกตสงแวดลอม สงเกตการณท างาน การฝกสงเกตจะท าใหเกดปญญามาก โลกทศน และวธคด สต สมาธ จะมผลตอการสงเกต 2. ฝกบนทก เมอสงเกตอะไรแลว ควรบนทกโดยการวาดรปหรอบนทกขอความหรอภาพถาย ถายวดโอ จะบนทกละเอยดมากนอยเพยงใด ควรใหเหมาะสมกบวยและสถานการณ การบนทกชวยพฒนาปญญาไดอยางด 3. ฝกการน าเสนอตอทประชม เมอมการท างานกลม ไดเรยนรอะไรมา บนทกอะไรมา ควรมการน าเสนอแลกเปลยนความรกน ควรมการฝกการน าเสนอ การน าเสนอไดดเปนการพฒนาปญญาทงของผน าเสนอและของกลม 4. ฝกการฟง การรจกฟงคนอนท าใหบคคลฉลาดขน โบราณเรยกวาเปนพหสต บางคนไมไดยนคนอนพด เพราะหมกมนอยในความคดของตนเอง หรอมความฝงใจในเรองใดเรองหนงจนเรองอนเขาไมได ฉนทะ – สต สมาธ จะชวยใหฟงไดดขน 5. ฝกปจฉา – วสชนา เมอมการน าเสนอและการฟงแลว ฝกปจฉา – วสชนา หรอถามตอบ ซงเปนการฝกใชเหตผลวเคราะห สงเคราะห ท าใหเกดความแจมแจงในเรองอนๆ ถานกเรยนฟงครโดยไมถาม – ตอบ กจะไมแจมแจง 6. ฝกตงสมมตฐานและตงค าถาม เมอเรยนรอะไรไปแลว ควรฝกตงค าถามใหไดวา สงนคออะไร สงนนคออะไร อะไรมประโยชน ท าอยางไรจะส าเรจประโยชนอนนน ถากลมชวยกนคดค าถามทมคณคาและมความส าคญกอยากไดค าตอบ 7. ฝกการคนหาค าตอบ เมอมค าถามแลวกควรไปคนหาค าตอบจากหนงสอ จากต ารา จากอนเทอรเนต หรอไปคยกบคนเฒาคนแก แลวแตธรรมชาตของค าถาม การคาหาค าตอบตอค าถามทส าคญตะสนกและท าใหไดความรมาก ตางจากการทองหนงสอโดยไมมค าถาม บางค าถามเมอคนหาค าตอบทกวถทางจนหมดแลวกไมพบ แตค าถามยงอยและมความส าคญตองหาค าตอบไปดวยการวจย 8. ฝกวจย การวจยเพอหาค าตอบเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนรทกระดบ การวจยจะท าใหคนพบความรใหม ซงจะท าใหเกดความภาคภมใจ สนกและมประโยชนมาก 9. ฝกเชอมโยงบรณาการ การบรณาการเชอมโยงใหเหนความเปนไปทงหมดและเหนตวเองเปนสงส าคญ ธรรมชาตของสรรพสงลวนมความเชอมโยงกน เมอเรยนรอะไรมาไมควรใหความรแยกเปนสวนๆ แตควรจะเชอมโยงเปนบรณาการใหเหนความเปนไปทงหมด จะท าใหเกดความ


46 | ห น า

งาม และมตอนผดบงเกด (Emerge) ออกมาเหนอความเปนสวนๆ และในความเปนทงหมดตองมองใหเหนตวเอง เกดการรตวเองตามความเปนจรงวาสมพนธกบความเปนไปทงหมดอยางไร เกดการเรยนรดวยตวเองตามความเปนจรง น าพาไปสอสรภาพและความสข 10. ฝกการเขยนเรยบเรยงทางวชาการ หมายถง การใหผเรยนฝกการเขยนและเรยบเรยงกระบวนการเรยนรและความรใหไดมา การเรยบเรยงทางวชาการเปนการเรยบเรยงความคดใหประณตขน ท าใหเกดการคนควาหาหลกฐานทถกตองนาเชอถอ การเรยบเรยงทางวชาการจงเปนการพฒนาปญญาของตนเองอยางส าคญ และเปนประโยชนในการเรยนรของผอนในวงกวางออกไป

การพฒนาการคดอยางมวจารณญาณจะเกดขนกบนกเรยนไดดจะตองไดรบการฝกฝนอยางสม าเสมอและตอเนอง ทกษะพนฐานทควรฝกใหเกดกบนกเรยนเพอจะน าไปสการคดอยางมวจารณญาณ คอ การสงเกต การตงค าถาม การจ าแนก แยกแยะ การตความ การวเคราะห การเปรยบเทยบ การตงสมมตฐานและการสรปโดยอาศยหลกเหตผล กจกรรมการฝกควรเปดโอกาสใหนกเรยนไดพด แสดงความคดเหน ถกเถยง เผชญสถานการณ แลวถายทอดความคดเปนรายบคคล เปนกลมเลก และกลมใหญซงจะชวยใหนกเรยนไดฝกการเปนผทมใจกวางรบฟงความคดเหนของผอน เพอเปนขอมลประกอบการเลอกตดสนใจและลงขอสรปอยางสมเหตสมผลวาอะไรควรเชอ-ไมควรเชอ อะไรควรท าไมควรท า

3.4.4 ประโยชนของการจดการเรยนการสอนใหผเรยนมทกษะการคดอยางมวจารณญาณ จากสภาพปจจบนทความเจรญทางเทคโนโลยเขามามบทบาทในสงคมมนษยเปนอยาง

มาก การปลกฝงใหนกเรยนมทกษะการคดอยางมวจารณญาณ เปนพนฐานการคดทมเหตผล รจกใครครวญ ไตรตรอง กอนทจะตดสนใจเลอกกระท าหรอเลอกทจะเชอในสงทไดรไดเหน การคดอยางมวจารณญาณยงเปรยบเสมอนเกราะปองกนการด าเนนชวตของนกเรยนไมใหเดนไปในทศทางทไมเหมาะสม นอกจากนยงชวยใหสามารถด าเนนชวตไดอยางมคณภาพได โดยมนกวชาการหลายทานไดกลาวถงประโยชนของการจดการเรยนการสอนใหผเรยนมทกษะการคดอยางมวจารณญาณ (ประเวศ วะส, 2542; ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2544; ทศนา แขมมณ, 2544; ชาต แจมนช, 2545; ประพนธศร สเสารจ, 2548; Dewey, 1975; Halpern, 1995) ดงน 1. ชวยใหนกเรยนสามารถปฏบตในการท างานอยางมหลกการและเหตผลและไดงานทมประสทธภาพ 2. ชวยใหนกเรยนรจกประเมนงานโดยใชเกณฑอยางสมเหตสมผล 3. สงเสรมใหรจกประเมนตนเองอยางมเหตผลและฝกการตดสนใจ 4. ชวยใหนกเรยนรเนอหาอยางมความหมายและเปนประโยชน 5. ชวยใหนกเรยนฝกทกษะการใชเหตผลในการแกปญหา 6. ชวยฝกใหนกเรยนก าหนดเปาหมาย รวบรวมขอมลเชงประจกษ คนหาความร ทฤษฎ หลกการตงขอสนนษฐาน ตความหมายและลงขอสรป 7. ชวยฝกใหนกเรยนประสบความส าเรจในการใชภาษาและสอความหมาย 8. ชวยใหนกเรยนคดอยางชดเจน คดอยางถกตอง คดอยางแจมแจง คดอยางกวางและคดอยางลมลก ตลอดจนคดอยางสมเหตสมผล 9. ชวยใหนกเรยนเปนผมปญญา กอปรดวยความรบผดชอบ ความมระเบยบวนย ความเมตตาและเปนผมประโยชน


47 | ห น า

10. ชวยใหนกเรยนสามารถอาน เขยน พด ฟง ไดด 11. ชวยใหนกเรยนพฒนาความสามารถในการเรยนรตลอดชวตอยางตอเนองในสถานการณทโลกมการเปลยนแปลงสยคสารสนเทศ

สรป การคดอยางมวจารณญาณเปนกระบวนการคดทใชเหตและผลในการพจารณาไตรตรองใหถวนถบนพนฐานการประเมนหลกฐานและขอมลเพอน าไปสวตถประสงคทตงไว องคประกอบและกระบวนการคดทเปนขนตอนรวมถงมกระบวนการฝกทกษะการคดทมคณลกษณะหลายดาน ดงนนผสอนทจะสอนผเรยนใหเกดความคดอยางมวจารณญาณจ าเปนตองมความร ความเขาใจอยางถองแทจงจะสามารถสอนดวยกระบวนการคดอยางมวจารณญาณได


48 | ห น า

ตอนท 4 การพฒนาทกษะการคดสรางสรรค

ความคดสรางสรรคนบเปนความสามารถทส าคญ ซงมคณภาพมากกวาความสามารถดานอนๆ และเปนปจจยทจ าเปนอยางยงในการสงเสรมความเจรญกาวหนาของประเทศชาต ดงจะเหนไดจากประเทศทพฒนาแลว อาท สหรฐอเมรกา ญปน เยอรมน เปนตน ซงจดวาเปนประเทศผน าของโลกและไดรบการยอมรบความสามารถในการสรางสรรค โดยดงเอาศกยภาพเชงสรางสรรคของประเทศชาตออกมาใชใหเกดประโยชน อนเปนลกษณะเดนและแสดงความสามารถทเหนอกวาประเทศอน ทงน เพราะประเทศดงกลาวมประชาชนทมความคดสรางสรรค กลาคด กลาใชจนตนาการ จนสามารถสรางสรรคผลงานทแปลกใหม เปนประโยชน เอออ านวยความสะดวกและเหมาะสมกบสภาพการณ ตวอยางผลงานสรางสรรค ไดแก เครองบน เครองบนไอพน ยานอวกาศ พลงงานแสงเลเซอร ตลอดจนงานความคดเกยวกบทฤษฎ แนวคดและวธการตางๆ ทงในวงการแพทย ธรกจ การศกษา ซงสงเหลานกไดน ามาใชในการพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาไดเปนอยางด (อาร พนธมณ, 2547) เรองท 4.1 ความหมายของการคดสรางสรรค (Critical Thinking)

นกวชาการและนกการศกษาไดใหความหมายของทกษะการคดสรางสรรคไวอยาหลากหลาย ซงสามารถประมวลได ดงน

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2544) ไดใหความหมายของความคดสรางสรรคไววาเปนกระบวนการทางปญญาระดบสงทใชกระบวนการทางความคดหลายๆ อยางมารวมกน เพอสรางสรรคสงใหมหรอแกปญหาทมอยใหดขน ความคดสรางสรรคจะเกดขนได กตอเมอผสรางสรรคมอสรภาพทางความคด เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2545) ไดใหความหมายของการคดเชงสรางสรรคไววาเปนการขยายขอบเขตความคดออกไปจากกรอบความคดเดมทมอย สความคดใหมๆ ทไมเคยมมากอนเพอคนหาค าตอบทดทสดใหกบปญหาทเกดขน วนช สธารตน (2547) ไดใหความหมายของความคดสรางสรรคไววาเปนความคดทเกดขนตอเนองจากจนตนาการโดยมลกษณะทแตกตางไปจากความคดของบคคลอน ความคดสรางสรรคอาศยพนฐานจากประสบการณเดม คอ ความร ขอมลขาวสาร การศกษาเหตผล และการใชปญญาในการจดสรางรปแบบของความคดในรปแบบใหม อาจแสดงออกมาเปนรปธรรมอยางประจกษชดหรอมลกษณะเปนนามธรรม ซงจะเปนพนฐานใหมความคดเชอมโยงจนเกดความประจกษชดและกอใหเกดการคนพบสงใหมๆ ท าใหเกดเปนผลงานทางศลปะและวทยาการสาขาตางๆ รวมทงผลงานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย อนเปนประโยชนตอสงคม ประเทศชาตและมนษยชาต

ลกขณา สรวฒน (2549) ไดใหความหมายของความคดสรางสรรคไววาเปนความสามารถทางสมองของบคคลทประกอบดวยความคดคลอง คดยดหยน คดละเอยดลออและคดรเรม ผสมผสานกนจนเกดเปนการคดไดหลายทศทางหรอแบบอเนกนย (Divergent Thinking) เปนการคดทท าใหเกดสงใหมๆ หรอเปนการดดแปลงปรบปรงแกไขสงตางๆ ทมอยแลวใหมประสทธภาพดกวาเดม หรอประดษฐคดคนสงใหมๆ ทมไมซ าของเดมและเปนการคดทไมซ ากบผอน


49 | ห น า

สวทย มลค า (2549) ไดใหความหมายของการคดสรางสรรคไววาเปนกระบวนการทางปญญาทสามารถขยายขอบเขตความคดทมอยเดมสความคดทแปลกใหมแตกตางไปจากความคดเดมและเปนความคดทใชประโยชนไดอยางเหมาะสม ออสบอรน (Osborn, 1957) ไดใหความหมายของความคดเชงสรางสรรค (creative thinking) ไววาเปนจนตนาการประยกต (Applied Imagination) หมายถง เปนจนตนาการทมนษยสรางขนเพอแกปญหายงยากทมนษยประสบอยมใชเปนจนตนาการทฟงซาน เลอนลอย ความคดจนตนาการจงเปนลกษณะส าคญของความคดสรางสรรคในการน าไปสผลผลตทแปลกใหมและเปนประโยชน แตความคดจนตนาการเพยงอยางเดยวคงไมสามารถท าใหเกดผลผลตสรางสรรคขนมาได ความคดสรางสรรคจงเปนความคดจนตนาการควบคไปกบความอตสาหพยายาม จงจะท าใหงานสรางสรรคส าเรจได ดงท ทอมส เอดสน ไดกลาววา งานสรางสรรคนนเปนงานทเกดจากหยาดเหงอถง 90 เปอรเซนต แตเปนแรงดลใจเพยงแค 10 เปอรเซนตเทานน ทอรแรนซ (Torrance, 1965) ไดใหความหมายของความคดเชงสรางสรรค (creative thinking) ไววา เปนกระบวนการของความรสกไวตอปญหาหรอสงทบกพรองขาดหายไปและรวบรวมความคดตงเปนสมมตฐานขน จากนนรวบรวมขอมลตางๆ เพอทดสอบสมมตฐานทตงขนตอไป จงเปนการรายงานผลทไดรบจากการทดสอบสมมตฐานเพอเปนแนวคดและแนวทางใหมตอไป อาจกลาวไดวา ความคดสรางสรรคเปนกระบวนการแกปญหาทางวทยาศาสตร และทอรแรนซเรยกกระบวนการลกษณะนวา กระบวนการแกปญหาเชงสรางสรรค หรอ “The Creative Problem Solving Process” นนเอง กลฟอรด (Guilford, 1970) ไดใหความหมายของความคดเชงสรางสรรค (creative thinking) ไววาเปนผลของความสามารถทางสตปญญาจากการคดอยางหลากหลายทเรยกวาการคดแบบอเนกนย (Divergent thinking) ทงนประกอบดวยความสามารถ 3 ประการ คอ ความคลองในการคด (Fluency) การยดหยนในการคด (Flexibility) และความสามารถในการแตงเตมหรอความคดละเอยดลออ (Elaboration) และใหค าอธบายใหมทเปนการคดตามหลกเหตและผล เพอหาความคดทดและเหมาะสมเพยงค าตอบเดยว โดยพจารณาความสมพนธขององคประกอบ 3 ดาน คอ เนอหา วธการคดและผล การคดในรปแบบของทฤษฎโครงสรางทางสตปญญา ซงวธการคดทกอใหเกดความคดสรางสรรคตามทฤษฎน คอการคดแบบอเนกนย ซงเปนการคดทเนนความสามารถในการคดไดหลายๆ ทาง จากสงเราทก าหนดให เพอคนหาสงทดทสดและเชอวาความคดสรางสรรคไมใชพรสวรรคพเศษทบคคลม แตเปนคณสมบตทมอยในบคคลมากหรอนอยและแสดงออกทางความคดสรางสรรคในระดบตางๆ กน โดยพจารณาลกษณะความสามารถทจ าเปนตอความคดสรางสรรค คอ ความสามารถในการยอมรบปญหา ความสามารถในการสรางความคด ความสามารถในการจดระบบความคด ความสามารถในการประเมนความคด เเอดเวรด ดอ โบโน (De Bono, 1976) ไดใหความหมายของความคดเชงสรางสรรค (creative thinking) ไววาเปนความสามารถในการคดนอกกรอบ (Lateral thinking) เพอสรางแนวคดใหมทจะน ามาใชแกปญหาไดหลายๆ แนวคด และน าแนวคดเหลานไปพฒนาตอเพอใหสามารถใชแกปญหาทตองการได เลอฟรงคอยส (Lefrancois, 1988) ไดใหความหมายของความคดสรางสรรค ในลกษณะทเปนไปได 3 ลกษณะ ดงน


50 | ห น า

1. ความคดสรางสรรคเปนความคดทประกอบดวยคณลกษณะ 3 อยาง คอ ความคลองใน การคด ความยดหยน และความคดรเรม (Original)

2. ความคดสรางสรรคเปนรปแบบหนงของการเชอมโยงสงตางๆ ทมอยแลวในรปแบบใหมเพอใหเกดการแกปญหาเฉพาะอยางและเกดประโยชนในบางดาน ยงรปแบบทจดขนใหมมมากกยงท าใหกระบวนการเกดความคดสรางสรรคเกดขนมากตามไปดวย

3. ความคดสรางสรรคเปนความคดทมผลออกมาเปนสงทแปลก เปนทยอมรบวามเหตผล มประโยชนหรอมความนาเชอถอ จากกลมบคคลทมความรมความส าคญและเปนทยอมรบกนในบางชวงของเวลา

จากความหมายของความคดสรางสรรคดงกลาวขางตน จงสรปความหมายของการคดสรางสรรคไดวา การคดสรางสรรค หมายถง ความสามารถทางการคดในการเชอมโยงความรหรอประสบการณเดมใหน าไปสการคนพบสงทแปลกใหม เกดผลผลตหรอสงประดษฐคดคน ใหมๆ ทมคณคาตอการใชงานและเกดประโยชนตอการท างานและใชแกปญหาไดอยางมประสทธภาพ


51 | ห น า

ตอนท 4 การพฒนาทกษะการคดสรางสรรค เรองท 4.2 องคประกอบของความคดเชงสรางสรรค

นกวชาการและนกการศกษาไดอธบายองคประกอบของความคดเชงสรางสรรคไว อยางหลากหลาย ซงสามารถประมวลได ดงน ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2544) ไดกลาวไววา ความคดสรางสรรคเปนกระบวนการทางปญญาระดบสงท ใชกระบวนการทางความคดหลายๆ อยางมารวมกน ซงประกอบดวยความคดคลองแคลว ความคดยดหยน ความคดรเรม (Originality) และความคดละเอยดลออ ผเรยน ทแสดงออกมาซงความคดสรางสรรคจะตองเปนการสรางแนวคดใหม แสวงหาและพจารณาทางเลอกทหลากหลาย อาร พนธมณ (2547) ไดกลาวไววา โดยทวไปเมอกลาวถงความคดสรางสรรคมกเขาใจและมงเนนไปทความคดรเรม ซงแททจรงแลวความคดสรางสรรคประกอบดวยลกษณะความคดอนๆ ดวย มใชเพยงแตความคดรเรมเพยงอยางเดยว อยางไรกตาม ความคดรเรมเปนลกษณะส าคญทท าใหเกดการเรมตนขน แตความส าเรจของการสรางสรรคจ าเปนตองอาศยลกษณะความคดอนๆ ประกอบดวย และจากทฤษฎโครงสรางทางปญญาของกลฟอรด (Guilford) ไดอธบายวา ความคดสรางสรรคเปนความสามารถทางสมองทคดไดกวางไกลหลายทศทางหรอเรยกวา ลกษณะการคดอเนกนย หรอการคดแบบกระจาย ซงประกอบดวย ความคดรเรม ความคดคลองแคลว ความคดยดหยน ความคดละเอยดลออ ทงน อาร พนธมณ (2547) ไดใหรายละเอยดแตละองคประกอบ ดงน

1. ความคดรเรม หมายถง ลกษณะความคดแปลกใหม แตกตางจากความคดธรรมดา หรอความคดงายๆ ความคดรเรม หรอทเรยกวา Wild Idea เปนความคดทเปนประโยชนตอตนเองและสงคม ความคดรเรม อาจเกดจากการน าเอาความรเดมมาคดดดแปลงและประยกตใหเกดเปนสงใหมขน เชน การคดประดษฐเครองบนไดส าเรจกไดแนวคดจากการท าเครองรอน เปนตน ความคดรเรมจงเปนลกษณะการคดทเกดขนเปนครงแรกเปนความคดทแปลกแตกตางจากความคดเดม และอาจไมเคยมใครนกหรอคดถงมากอน ความคดรเรมจ าเปนตองอาศยลกษณะความกลาคด กลาลอง เพอทดสอบความคดของตน บอยครงทความคดรเรมจ าเปนตองอาศยความคดจนตนาการ คดเฟองและคดฝนจากจนตนาการหรอทเรยกวาเปนความคดจตนาการประยกต กลาวคอไมใชคดเพยงอยางเดยว แตจ าเปนตองคดสรางสรรคและหาทางท าใหเกดผลงานจงเปนสงคกน ตวอยางเชน เคยมผกลาววาคนทคดอยากจะบนนนประหลาดและไมมทางเปนไปได แตตอมาพนองตระกลไรตกสามารถประดษฐเครองบนไดส าเรจ เปนตน

2. ความคดคลองแคลว หมายถง ปรมาณความคดทไมซ ากนในเรองเดยวกน โดยแบงออกเปน 4 ดาน ดงน

2.1 ความคดคลองแคลวทางดานถอยค า (Word Fluency) เปนความสามารถในการใชถอยค าอยางคลองแคลวนนเอง


52 | ห น า

2.2 ความคดคลองแคลวทางดานการโยงสมพนธ (Associational Fluency) เปนความสามารถทจะคดหาถอยค าทเหมอนกนหรอคลายกนไดมากทสดเทาทจะมากไดภายในเวลาทก าหนด

2.3 ความคดคลองแคลวทางดานการแสดงออก (Expressional Fluency) เปนความสามารถในการใชวลหรอประโยคกลาวคอสามารถทจะน าค ามาเรยงกนอยางรวดเรวเพอใหไดประโยคทตองการ จากการวจยพบวาบคคลทมความคดคลองแคลวทางดานการแสดงออกสงจะมความคดสรางสรรค

2.4 ความคดคลองแคลวทางดานการคด (Ideational Fluency) เปนความสามารถทจะคดสงทตองการภายในเวลาทก าหนด เชน ใหคดหาประโยชนของกอนอฐมาใหไดมากทสดภายในเวลาทก าหนดให อาจเปน 5 นาทหรอ 10 นาท ซงความคดคลองแคลวทางดานการคดนมความส าคญตอการแกปญหาเพราะในการแกปญหาจะตองแสวงหาค าตอบหรอวธแกไขหลายวธ และตองน าวธการเหลานนมาทดลองจนกวาจะพบวธการทถกตองตามทตองการ

ความคดคลองแคลวนบวาเปนความสามารถอนดบแรกในการทจะพยายามเลอกเฟนใหไดความคดทดและเหมาะสมทสด กอนอนจงจ าเปนตองคด คดออกมาใหไดมาก หลายๆ อยางและแตกตางกน แลวจงน าเอาความคดทไดทงหมดมาพจารณาแตละอยางเปรยบเทยบกนวาความคดอนใดจะเปนความคดทดทสดและใหประโยชนคมคาทสด โดยค านงถงหลกเกณฑในการพจารณา เชน ประโยชนทใช เวลา การลงทน ความยากงาย บคลากร เปนตน นอกจากน ความคดคลองแคลวยงชวยใหมขอมลจ านวนมากในการเลอกสรรและมทางเลอกอนทอาจเปนไปไดอกดวย จงนบไดวาความคดคลองแคลวเปนความสามารถเบองตนทจะน าไปสความคดทมคณภาพหรอความคดสรางสรรคนนเอง

3. ความคดยดหยน หมายถง ประเภทหรอแบบความคด โดยแบงออกเปน 2 แบบ ดงน 3.1 ความคดยดหยนทเกดขนทนท (Spontaneous Flexibility) เปนความสามารถ

ทจะพยายามคดใหหลายประเภทอยางอสระ เชน คนทมความคดยดหยนจะคดประโยชนของกอนหนไดอยางหลากหลายประเภท ในขณะทคนทไมมความคดสรางสรรคจะคดไดเพยงประเภทเดยวหรอสองประเภทเทานน

3.2 ความคดยดหยนทางดานการดดแปลง (Adaptive Flexibility) ซงมประโยชนตอการแกปญหามาก คนทมความคดยดหยนจะคดไดหลากหลายไมซ ากนในเวลาทก าหนด ฉะนน ความคดยดหยนจะเปนตวเสรมใหความคดคลองแคลวมความแปลกแตกตางกนออกไป หลกเลยงการซ าซอน หรอเพมคณภาพความคดใหมากขนดวยการจดเปนหมวดหมและหลกเกณฑยงขน จะเหนไดวา ความคดคลองแคลว ความคดยดหยนเปนความคดพนฐานทจะน าไปสความคดสรางสรรคไดหลายหมวดหม หลายประเภท ตลอดจนสามารถเตรยมทางเลอกไวหลายๆ ทาง ความคดยดหยนจงเปนความคดเสรมคณภาพใหดขน

4. ความคดละเอยดลออ หมายถง ความประณตในการสรางผลงานหรอผลตผลสรางสรรค คน (Coon, 1986) ไดจ าแนกความคดแบบอเนกนยหรอความคดสรางสรรค ออกเปน 4 องคประกอบ ดงน

4.1 ความคดคลองแคลว เปนความคดตางๆ ทมลกษณะของการแกปญหาทไดค าตอบไมซ ากน โดยพจารณาจากปรมาณหรอจ านวนของค าตอบหรอขอคดเหน


53 | ห น า

4.2 ความคดยดหยน มลกษณะเดน คอ มการกระจายออกหลายทศทาง เปรยบเสมอนการกระจายแสงสวางของเทยนหรอหลอดไฟฟา แสงทสงออกไปจะกระจายไปโดยรอบวตถซงเปนตนก าเนด

4.3 ความคดรเรม เปนลกษณะของความคดทแปลกใหม แตกตางจากความคดธรรมดาทวไป หรออาจจะเปนความคดแบบพนๆ แตไมเหมอนใคร และเปนความคดทสรางประโยชนทงตอตนเองและตอสงคม ความคดรเรมอาจจะตองอาศยความคดจนตนาการเปนฐานแลวท าใหจนตนาการกลายเปนความจรง

4.4 ความคดละเอยดลออ เปนความคดประณตพถพถน เปนความคดในลกษณะของการตกแตงรายละเอยด เพอท าใหผลผลตทางดานความคดสรางสรรคมความสมบรณยงขน ความคดละเอยดลออมความหมายรวมถงการสงเกตเหนในสงทบคคลอนมองไมเหนดวย หรออกความหมายหนง หมายถงการมองเหนองคประกอบยอยๆ ขององคประกอบรวมทมความสมพนธกนโดยตลอด จากองคประกอบของความคดเชงสรางสรรคดงกลาวขางตน จงสรปองคประกอบของความคดเชงสรางสรรคไดวา ความคดสรางสรรคมองคประกอบทส าคญ 4 องคประกอบ ไดแก 1. ความคดคลองแคลว 2. ความคดยดหยน 3. ความคดรเรม 4. ความคดละเอยดลออ


54 | ห น า

ตอนท 4 การพฒนาทกษะการคดสรางสรรค เรองท 4.3 ประเภทของความคดสรางสรรค

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2544) ไดวเคราะหและสงเคราะหประเภทของความคดสรางสรรค โดยสามารถแบงได 4 ประเภทดวยกน ดงน

1. ความคดสรางสรรคประเภทความเปลยนแปลง (Innovation) คอ แนวคดทเปนการสรางสรรคสงใหมขน เชน ทฤษฎใหม การประดษฐใหม เปนตน เปนการคดโดยภาพรวมมากกวาแยกเปนสวนยอย บางครงเรยกวา นวตกรรม ทเปนการน า เอาสงประดษฐใหมมาใชเพอใหการด า เนนงานมประสทธภาพดยงขน เชน การใชสมองกล เปนตน

2. ความคดสรางสรรคประเภทการสงเคราะห (Synthesis) คอ การผสมผสานแนวคดจากแหลงตางๆเขาดวยกน แลวกอใหเกดแนวคดใหมอนมคณคา เชน การน าความรทางคณตศาสตรไปใชในการแกปญหาการบรหาร เชน การใชหลกการค านวณของลกคดและหลกทฤษฎทางวทยาศาสตรมาผสมผสานเปนคอมพวเตอรซงกลายเปนศาสตรอกสาขาหนง

3. ความคดสรางสรรคประเภทตอเนอง (Extension) เปนการผสมผสานกนระหวางความคด สรางสรรคประเภทเปลยนแปลงกบความคดสรางสรรคประเภทสงเคราะห คอ เปนโครงสรางหรอกรอบทไดก าหนดไวกวางๆ แตความตอเนองเปนรายละเอยดทจ าเปนในการปฏบตงานนน เชน งานอตสาหกรรม การสรางรถยนต ซงในแตละปจะมการปรบปรงอยางตอเนองจากตนแบบเดม

4. ความคดสรางสรรคประเภทการลอกเลยน (Duplication) เปนลกษณะการจ าลองหรอลอกเลยนแบบจากความส าเรจอนๆ โดยอาจจะปรบปรงเปลยนแปลงใหแปลกไปจากเดมเพยงเลกนอยแตสวนใหญยงคงแบบเดมอย

นรช สดสงข (2544) ไดกลาวไววา กระบวนการสรางสรรคเปนการดดแปลงหรอประยกตเอาหลกการหรอวธการอยางหนงไปใชในการแกปญหา เพอสรางใหเกดเปนผลลพธนานาชนด หากพจารณาดานคณภาพของผลงาน จากการคนคนทมปรากฏ สามารถจ าแนกตามระดบของการสรางสรรคไดเปน 4 ประเภท ดงน

1. การคนพบสงใหม (Discovery) ไดแก ผลงานซงเปนสงใหมทยงไมเคยมใครคนพบมากอนในงานออกแบบปจจบนจะพบงานประเภทนไดยาก เนองจากผลงานออกแบบตางๆ ลวนมรากฐานการพฒนามาจากงานเดมทมปญหาขอบกพรอง เมอท าการปรบปรงแกไขจงมกยงคงความเกยวของหลงเหลออย การคนพบสงใหมมกเกดขนในวงการวทยาศาสตร เชน การคนพบธาตหรอสารชนดใหมการคนพบทฤษฎหรอหลกการใหม เปนตน

2. การรเรมใหม (Innovation) เปนผลงานทเกดขนจากการน าหลกการหรอการคนพบทางวทยาศาสตรมารเรมใชในการสรางใหเกดสงใหมทมคณคาในการแกปญหา การสรางผลงานออกแบบในประเภทนยงคงเกดขนไดคอนขางยาก เนองจากในการประยกตหลกการนน ผประยกตจ าเปนตองมพนฐานความรความเขาใจในเรองนนเปนอยางดกอน เชน เครองจกรกลไอน าเปนการน าเอาหลกการเกยวกบการขยายตวของน า เมอเปลยนสถานะกลายเปนไอท าใหเกดแรงดนมหาศาล


55 | ห น า

มาใชงาน เครองจกรไอน าท าหนาทเปลยนพลงงานความรอนใหกลายเปนพลงงานกลเกดการเคลอนทขนหรอการหมนของคนโยกและการประดษฐเซลลแสงอาทตย เปนตน

3. การสงเคราะห (Synthesis) เปนผลงานทเกดจากการรวบรวมผลงานตางๆ ทมอยเดมมาสงเคราะห สรางใหเกดเปนสงใหม ในงานออกแบบมผลงานประเภทนเกดขนเปนจ านวนมากจากการมองเหนชองวางในตลาดของผลตภณฑบางประเภททบางกลมเปาหมายมความตองการ จงเปนจดเรมตนใหนกออกแบบคดสรางสรรคผลตภณฑทมประโยชนใชสอยตามความตองการ เชน โทรศพทชนดเหนภาพ (Videophone) เครองฉายสอไดหลายชนดรวมกน และอปกรณเครองใชไฟฟาในครวทมหนาทใชสอยหลายอยางเขาดวยกน เปนตน

4. การดดแปลง (Mutation) เปนผลงานทมอยทวไปซงเกดจากการเปลยนแปลงใน ดานรปแบบ ขนาดหรอคณสมบตบางประการใหมความแตกตางไปจากสงทมอยเดมในทองตลาด ปจจบน มสนคาใหมประเภทนอยมากมายอนเปนผลมาจากการแขงขนทางการคา ท าใหผผลตตองเรงผลตสนคาประเภทเดมแตสามารถดงดดความสนใจไดดกวา เชน เตารดพบส าหรบเดนทาง วทยและของใชนานาชนดทมขนาดนามบตรและรองเทาสเกตทมลออย (Roller blade) เปนตน

จากประเภทของความคดสรางสรรคจะเหนไดวา ความคดสรางสรรคมการบรณาการและผสมผสานกนอยเสมอ คอ เมอมการคดหรอกระท าสงหนงสงใดขนมา กจะมการคดพนจพจารณา สงเคราะห โดยด าเนนการตามความคดนนอยางตอเนอง เพอใหไดมาซงความคดทแปลกใหมแตกตางกนออกไปหรอเพอใหเกดการเลยนแบบทดกวาเดม


56 | ห น า


เรองท 4.4 กระบวนการคดสรางสรรค

นกวชาการและนกการศกษาไดอธบายกระบวนการคดสรางสรรคทวไปไวอยางหลากหลาย

ซงสามารถประมวลได ดงน วอลลาส (Wallas, 1949) ไดอธบายกระบวนการคดเชงสรางสรรคโดยทวไป (Creative

Process) ซงประกอบดวย 4 ขนตอน ดงน 1. ขนเตรยมการ ซงประกอบดวย 3 ขนตอนยอย ดงน 1.1 ขนระบปญหา รวมทงความจ าเปนและความตองการ 1.2 ขนการรวบรวมขอมลทเกยวของกบการแกปญหาในแนวทางทเปนไป

ได 1.3 ขนการพฒนาเกณฑการประเมนเพอชวยตดสนใจเลอกแนวทางการ

แกปญหาโดยค านงถงคณภาพเปนส าคญ 2. ขนการครนคดหรอบมเพาะความคด หลงจากการเตรยมการในขนตอนท 1 แลว

จะใชเวลาประมาณหลายวนหรอหลายสปดาหในการครนคดหรอบมเพาะความคดเพอเลอกและระบแนวทางการแกปญหา

3. ขนการกระจางทางความคด ความคดอาจจะกระจางขนไดในทนทหลงจากการใชเวลาครนคดหรอบมเพาะความคดในระยะเวลาหนง หรออาจจะเกดขนในระหวางการท าภารกจอยางอน

4. การพสจนขอเทจจรง (Verification) เปนขนของการพสจนขอเทจจรงหรอทดสอบสมมตฐานวาแนวทางการแกปญหาทเลอกไวนนจะสามารถแกปญหาไดจรงหรอไม

กลฟอรด (Guilford, 1970) ไดอธบายกระบวนการคดเชงสรางสรรคโดยทวไป ซงประกอบดวย 5 ขนตอน ดงน

1. ขนเตรยมการ ซงตองเตรยมการ 4 ดาน ดงน 1.1 ดานทกษะตางๆ ทไดเรยนรมา (Acquiring skills) 1.2 ดานขอมลพนฐาน (background information) 1.3 ดานทรพยากร (resource) 1.4 ดานความไวตอปญหาและการระบปญหา (sensing and defining a

problem) 2. ขนการรวบรวมความคด (Concentration) 2.1 การเนนเฉพาะสวนทเกยวของกบปญหาและแยกสวนทไมเกยวของกบปญหา

ออกไป 2.2 การรวบรวมขนทผดพลาดตงแตเรมตน 3. ขนการรวบรวมความคด


57 | ห น า

3.1 การครนคดหรอบมเพาะความคดโดยเรมจากปญหา ประเภทของปญหา ลกษณะของปญหา รวมทงขอมลตางๆ ทรวบรวมส าหรบแกปญหา

3.2 ระบแนวทางการแกปญหาทเปนไปไดในระดบทชดเจน 4. ขนการกระจางทางความคด 4.1 แนวทางการแกปญหาหรอแผนการด าเนนการขนตอไปอาจจะกระจาง

ขนไดในทนท 5. การพสจนขอเทจจรงและการอธบายรายละเอยด (Verification and

elaboration) 5.1 ทดสอบการแกปญหาตามแนวทางทเลอกไว 5.2 ประเมนผลการทดสอบ 5.3 พฒนาแนวทางการแกปญหา 5.4 น าไปปฏบต 5.5 น าเสนอแนวทางการแกปญหาทดทสด ลอวสน (Lawson, 2006) ไดอธบายกระบวนการออกแบบหรอกระบวนการคดเชง

สรางสรรคโดยทวไป ซงประกอบดวย 5 ขนตอน ดงน 1. ขนการท าความเขาใจเบองตน (First insight) เปนการท าความเขาใจเกยวกบ

ปญหาและวเคราะหองคประกอบตางๆ ทเกดขน 2. ขนเตรยมการ เปนการเตรยมขอมลพนฐานทเกยวของกบปญหาเพอใชในการ

ออกแบบและหาแนวทางการแกปญหา 3. ขนการครนคดหรอบมเพาะความคด เปนการพจารณาไตรตรองการออกแบบ

และแนวทางการแกปญหา 4. ขนการกระจางทางความคด แนวทางการแกปญหาทหลากหลายอาจจะกระจาง

ขนไดในทนท 5. การพสจนขอเทจจรง เปนการพฒนาแนวทางการแกปญหาจากผลงานวจยทผาน

มา ผลการสรปความคดเหน การพฒนาแนวคดเพออธบายรายละเอยดของการออกแบบหรอระบวสดเฉพาะทใชในการแกปญหา


58 | ห น า


เรองท 4.5 การฝกทกษะการคดสรางสรรค

การสงเสรมความคดสรางสรรคสามารถท าไดทงทางตรงและทางออม ในทางตรงโดยการสอน

อบรม การใหเรยนรผานกระบวนการและการฝกฝน ทางออมโดยการสรางบรรยากาศ และการจดสงแวดลอม สงเสรมความเปนอสระในการเรยนร ความคดสรางสรรคสามารถท าใหเกดได โดยกจกรรมทสงเสรมความคดสรางสรรค (Torrance, 1965) กจกรรมทสงเสรมความคดสรางสรรคม 3 ลกษณะคอ

1. ลกษณะความไมสมบรณ การเปดกวาง กจกรรมนเชอวา ความไมสมบรณจะท าใหเกดแรงจงใจในการเรยนร จากรปภาพ เรองราว สอการสอน สภาพหองเรยน สนามเดกเลน ล าดบขนของกจกรรมการเรยนการสอน ตวคร หรอค าถามของนกเรยนเอง ซงลกษณะกจกรรมนสามารถใชไดทกขนตอนของกจกรรมการเรยนการสอนตงแตขนน าเขาสบทเรยน ขนสอนหรอบรรยาย และขนสรปหรอมอบหมายงาน

2. ลกษณะการสรางหรอผลตบางสงบางอยางขนมา และการใชใหเปนประโยชน กจกรรมนเชอวา การเรยนรและแกปญหาอยางสรางสรรค คอการใหผเรยนไดสรางหรอผลตงานบางอยางขนมาใหเปนประโยชน

3. ลกษณะการใชค าถามของนกเรยน กจกรรมนเชอวา ควรเปดโอกาสใหผเรยนไดถามค าถามและยอมรบวาไมมอะไรทจะเปนรางวลแกผเรยนมากไปกวาการทเขาไดค นพบค าตอบทตนเองสงสย ควรหาวธยวยหรอใชค าถามกลบเพอใหผเรยนหาค าตอบเอง ดวยการสบสอบคนควา ดวยตวเขาเอง

วลเลยม (Williams, 1971) ไดศกษาถงการสอนความคดสรางสรรค พบวา การสอนเพอใหเกดความคดสรางสรรคเปนการสอนใหเดกรจกคด การแสดงความรสก และการคดใหแตกตางอยางไมทอถอย และการสอนเพอความคดสรางสรรค มใชการสอนเฉพาะในวนนและวนพรงนกเลกสอน แตตองสอนอยางตอเนองทงทางตรงและทางออม ไดแก การจดกจกรรมตางๆ การปรบปรงสภาพแวดลอม ตลอดจนเขาในเรองการพฒนาความคดสรางสรรค และความสามารถในการแสดงออก

กจกรรมทางการเรยนการสอนทจดใหเดกเพอสงเสรมความคดสรางสรรค สามารถจดไดหลากหลายรปแบบ เชน กจกรรมทางดานภาษา กจกรรมการแสดงออกทางจนตนาการ การวาดภาพ การเลานทานโดยใชเทคนคตางๆ การเลนสแบบตางๆ งานสรางสรรคจากกระดาษ การปน การประดษฐ รวมทงการฝกแกปญหาในทางสรางสรรค การใชแบบฝกความคดสรางสรรค และการใชบทเรยนส าเรจรป เปนตน (ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2544)

ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (2550) ไดเสนอขนตอนการจดการเรยนรแบบสงเสรมความคดสรางสรรค ไวดงน 1. ขนสรางความตระหนก เปนขนตอนทส าคญทผสอนใชเทคนคตางๆ ในการกระตน เรา เรยกรองความสนใจของผเรยนเขาสเรองทจะเรยนร เชน เกม เพลง นทาน ลลาทาทางตางๆ ทจะท าใหผเรยนเกดจนตนาการ เปนตน


59 | ห น า

2. ขนระดมพลงความคด เปนการดงศกยภาพของผเรยนทกคนเพอใหสามารถคนหาค าตอบผเรยนทกคนจะตองมสวนรวมโดยมผสอนท าหนาทเหมอนผอ านวยความสะดวกทกขนตอน 3. ขนสรางสรรคชนงาน เมอผเรยนไดผานกระบวนการเรยนรคดหาค าตอบแลว ผเรยนเกดจนตนาการในการสรางสรรคผลงานในรปแบบตางๆ 4. ขนน าเสนอผลงาน เปนขนตอนส าคญทผเรยนไดมโอกาสน าเสนอผลงาน วพากษ วจารณแสดงความคดเหนผลจากการน าเสนอของผอน เปนขนทสงเสรมคณธรรม จรยธรรมและคานยมทพงประสงค การรจกการยอมรบ การมเหตผลการประยกต การน าไปใช ท าใหผเรยนเกดความภาคภมใจ 5. ขนวดและประเมนผล เปนการวดและประเมนผลตามสภาพจรงโดยใชเครองมอทหลากหลาย เนนใหผเรยนรจกประเมนผลงานตนเองและผอน มการยอมรบ แกไขบนพนฐานของหลกการทางประชาธปไตย 6. ขนเผยแพรผลงาน ผลงานของผเรยนทกคนทกกลม ไดน าไปเผยแพรในรปแบบตางๆ เชน จดนทรรศการ และการน าผลงานสสาธารณชน เปนการน าเสนอความรและความคดสรางสรรคชองผเรยน เพอใหเพอน ผปกครอง ชมชน และบคคลทเกยวของไดชนชมผลงาน

กจกรรมการประดษฐ เปนกจกรรมทสงเสรมความคดสรางสรรคไดเปนอยางด สงเสรมใหเกดความคดจนตนาการและสรางจนตนาการออกมาเปนผลงาน เพราะคนทมความคดสรางสรรคจะไมเพยงแตคดแลวเฉย แตคดแลวพยายามหาทางใหความคดเกดเปนชนงานขนมา สามารถคด และท าสงทธรรมดาในสายตาของคนทวไปใหกลายเปนสงทนาสนใจและเปนประโยชนได ดงนน การคดประดษฐจงมกรวมเอาความคดในเรองการตอเตม ตดออก ปรบขยายท าใหใหญ ท าใหเลกลง แตงแตมเตมส ท าใหเคลอนไหวได หรอใชแทนกนได สงเหลานจงมกอาศยการฝกฝน ฝกหด ลงมปฏบตจรงๆ เพอกระตนความสนใจความสามรรถตอโยงความคด ความสนใจตอไป และสามารถประดษฐคดคนงานทตองอาศยความคด ความช านาญ ในระดบสงขนไป ซงจดมงหมายของกจกรรมสรางสรรคการประดษฐ เพอพฒนาความคดสรางสรรค มดงน (อาร พนธมณ, 2547) 1. สงเสรมความคดและถายทอดออกมาเปนผลงาน 2. สงเสรมการแกปญหา 3. สงเสรมความขยน ชางคด ชางท า 4. สงเสรมความเปนนกประดษฐคดคน 5. สงเสรมการฝกการท างานดวยตนเอง

กจกรรมการประดษฐ ยกตวอยางเชน การออกแบบสงของ ไดแก ของใช ของเลน การประดษฐสงของจากวสดทก าหนดให ไดแก เศษวสดเหลอใช หรอวสดอนๆ ทก าหนดเปนเงอนไข เปนตน

กจกรรมสรางสรรคทางศลปะนนเปนกจกรรมทเหมาะสมกบความสนใจ ความสามารถ และสอดคลองกบหลกพฒนาการของเดกเปนอยางยง กจกรรมสรางสรรคทางศลปะน ไมเพยงแคสงเสรมการประสานสมพนธระหวางกลามเนอมอและตา และการผอนคลายความตงเครยดเทานน แตยงเปนการสงเสรมความคดอสระจนตนาการ ความรสกทไดสมผสจรง ฝกการรจกท างานดวยตนเอง และฝกการแสดงออกอยางสรางสรรคทงทางความคดและการกระท า ทถายทอดออกมาเปนผลงานศลปะ และยงน าไปสการเรยน เขยน อานอยางสรางสรรคตอไป ซงจดมงหมายของกจกรรมสรางสรรคทางศลปะเพอพฒนาความคดสรางสรรคนน มดงน (อาร พนธมณ, 2547)


60 | ห น า

1. สงเสรมความคดอสระ 1. สงเสรมความมนใจ กลาคด กลาแสดงออก

2. สงเสรมความคดรเรม ความคดละเอยดลออ ความคดยดหยน ความคดคลองตว และความคดอเนกนย 3. สงเสรมการรจกท างานดวยตนเอง 4. สงเสรมใหเกดผลงานของผเรยน

กจกรรมศลปะนนสามารถแบงออกไดเปน การวาดภาพ การปน การประดษฐ การออกแบบ ฯลฯ เชน การวาดภาพในรปแบบตางๆ ดงน (อาร พนธมณ, 2547) 1. การวาดภาพตามใจชอบ เปนการใหโอกาสผเรยนมอสระในการเลอกวาดสงทเขาพอใจและสามารถวาดได เชน ภาพคน บาน สตว ของเลน หรอภาพเหตการณทประทบใจ เปนตน 2. การวาดภาพจากประสบการณ เปนการใหผเรยนเลอกวาดภาพจากประสบการณทเขาไดประสบกบตวเองจากการไปเทยวตามทตางๆ เชน ทะเล ภเขา สวนสตว สวนสนก ครอบครว เปนตน 3. การวาดภาพจากเรองราว เปนการใหผเรยนวาดภาพจากเรองราวทผสอนเลาใหฟง หรอฟงเทป ซงผเรยนจะแสดงความรสกทางสตปญญาและจตใจ ถายทอดออกมาเปนภาพได 4. การวาดภาพจากเสยงเพลง เปนการใหผเรยนฟงเพลงแลววาดภาพตามความรสกนกคด เปนภาพทประทบใจจากการฟงเพลง 5. การวาดภาพจากการแสดงบทบาทสมมต เปนการใหผเรยนวาดภาพจากการไดแสดงบทบาทสมมต แลวถายทอดออกมาเปนภาพ 6. การวาดภาพจากสงเราทก าหนด เปนการใหผเรยนตอเตมใหเปนภาพจากสงเราทก าหนดมาให แบงเปน สงเราทสมบรณ เชน ภาพวงกลม สเหลยม สามเหลยม เปนตน และสงเราทไมสมบรณ เชน เสนโคงเสนตรง เสนอสระ เสนขนาน เปนตน 7. การตอเตมภาพ ในลกษณะนเปนการสงเสรมความคดสรางสรรคไดด เพราะผเรยนจะเกดจนตนาการ ยวย และทาทายใหอยากลองท าใหเกดเปนรปราง ดวยความคดอสระและดวยความพอใจของตวเอง เปนสงเสรมความคดทแปลกใหม กลาคด และยอมรบความแตกตางของตนเองจากเพอนคนอน ท าใหผเรยนเกดความมนใจ อนจะน าไปสความคดรเรมสรางสรรคตอไป


61 | ห น า


เรองท 4.6 เครองมอสงเสรมความคดสรางสรรค

Robert & Michael Root-Bernstein (1999) ไดศกษาและน าเสนอเครองมอสงเสรมความคดสรางสรรค 13 ประเภท ทชวยใหนกวทยาศาสตรและศลปนทมชอเสยงในศาสตรสาขาตาง ๆ ใชเปนเครองมอในการคนพบแนวคดใหม ๆ ซง พงษผาวจตร (2547) ไดน าแนวคดดงกลาวมาท าการศกษา และเชอวาเครองมอดงกลาวจะเปนกรอบกวางๆ ทจะชวยใหผทสนใจในการพฒนาทกษะการคด สามารถน าไปตอยอดได โดยไมจ าเปนทจะตองจ ากดอยทเครองมอเครองมอหนง ซงเครองมอสรางความคดสรางสรรคม 13 เครองมอ ดงน 1. การสงเกต (Observation) การคนหาแนวคดใหมๆ ดวยการเฝาสงเกตจนหาประเดนหลกได เปนวธพนฐานทสดทความรใหมๆ ของโลกในอดตทผานมา มกจะไดรบการคนพบดวยวธพนๆ นเปนหลก 2. การสรางภาพ (Imaging) การหาแนวคดใหม ไดดวยการสรางจนตนาการ การฝนกลางวน ทบางคนอาจจะขเกยจ แตหลายๆ อยางไดรบการคนพบ สรางขนจากการฝนกลางวนของคนบางคนตางกนแตวา บางคนฝนแลวท าใหเปนจรง บางคนฝนแลวไมลงมอท า 3. การคดเชงนามธรรม (Abstracting) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการสรป มองหารปแบบงายๆจากสง ทยากๆ คอ รปแบบทเรารจกกนในชอวา นามธรรม เพราะวามหลายอยางในโลกนไมสามารถอธบายและคนทเคยมประสบการณเรองนจะเขาใจงายๆ ดวยสญลกษณพนๆ ทเรามอย เชน ภาษา เปนตน 4. การคนหารปแบบทซ าๆ กน (Recognizing pattern) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการหารปแบบทเกดขนซ าๆ กนในโจทยทเราสนใจ มนษยเราบางครงกรสกสบายใจ เมออยในสงแวดลอมทคนเคย เราจงมกจะสรางสงใหมๆ ขนโดยองกบรปแบบเดมบางอยางทเราคนเคย ดงนน อาหาร ดนตร ภาพยนตรจงมรปแบบทซ าๆ กน 5. การสรางรปแบบใหม (Forming Pattern) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการสรางรปแบบใหมๆ จากสงเดมทมอย การสรางรปแบบเดมๆ อาจจะไมกอใหเกดนวตกรรมขนกบโลกได ดงนน การสรางรปแบบใหมๆ ขนมาจงเปนสงทจ าเปน 6. การคดเชงเปรยบเทยบ (Analogizing) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการวเคราะหเชงตรรกะ การเปรยบเทยบ อปมาอปไมย สงทแมแตกตางกน แตมสาระทคลายกน 7. การคดผานประสาทสมผสทางรางกาย (Body Thinking) การหาแนวคดใหมไดดวยการเฝาประสาทสมผสของรางกาย ความรสกท าใหเราเกดการตระหนกร หากเราใสใจเฝาสงเกตความรนนบางอยาง เรากจะไดเรองใหมจากประสาทสมผสของเราเอง 8. การคดดวยสรางความรสกรวมเปนคนอน (Empathizing) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการเอาใจเขามาใสใจเรา เขาใจถงมมมองของคนอน ตวอยางเชน นกการตลาดจงจ าเปนตองศกษาพฤตกรรมผบรโภค เพอสรางและพฒนาสนคาใหมๆ 9. การคดในเชงมต (Dimensional thinking) การหาแนวทางใหมๆ ดวยการคดในเชงมตหลายๆครง เราอาจจะรสกคนเคยถงสถานททเราไมเคยเยอนมากอน หรออาจจะมภาพของสถานท คนทเราจะพบเหนมากอนทเราจะเจอของจรงเสยอก นนคอ การคดในเชงมต


62 | ห น า

10. การคดดวยการสรางแบบจ าลอง (Modeling) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการสรางแบบจ าลองขนมา ในแวดวงอตสาหกรรม วทยาศาสตร การสรางแบบจ าลองใหเ ขาใจสถานการณใหดขนโดยไมจ าเปนตองลงทนท าของจรงขนมาได การคดในเชงน เปนการสงเคราะหมาจากเครองมอดานการคดเชงมต การคดเชงนามธรรม การคดเชงสงเคราะห และการคดเชงสมผสทางรางกายผสมผสานกน ถอเปนเครองมอในระดบทสงขนมาจากเครองมออนๆ 11. การคดดวยการละเลน (Playing) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการละเลน เพอใหเกดการผอนคลายไมถกจ ากดความสขสบาย คอ สงทคนสวนใหญไมปฏเสธ การละเลน คอ กจกรรมทชวยสรางสงนนและบางครงกเปนสถานการณทชวยใหเราไดแนวคดดๆ เครองมอนถอเปนเครองมอในระดบสงอกอนหนง อนเปนการผสมผสานของเครองมออนๆ เชน การคดจากประสาทสมผสของรางกาย การเอาใจเขามาใสใจเรา และการคดแบบจ าลอง 12. การแปลงโฉม (Transforming) การหาแนวคดใหมๆ ดวยแปลงโฉมจากสงทมอยในระดบทสงกวา โดยการแปลงแนวความคดทไดจากเครองมออนๆ พรอมกบการใสจนตนาการเขาไปแลวสอออกมาใหคนอนไดรบร 13. การสงเคราะหขนใหม (Synthesizing) การหาแนวคดใหมๆ ดวยการสงเคราะหขนใหมจากสงทมอย หรอไมมอยกอนหนานถอเปนสดยอดของขบวนการทงหมด เราสามารถผสมผสานทกษะอนๆ ทเรามอยเพอสรางสงใหมใหเกดขนได

แนวทางในการสงเสรมความคดสรางสรรคขางตน สรปไดวา กระบวนการเรยนรและกจกรรมในรปแบบตางๆ กระตนความคดโดยเนนทกษะดานตางๆ พรอมกบการฝกคดในเชงอเนกนยและเชงเอกนย ซงเปนสงเสรมสรางใหเกดความคดสรางสรรคขนอยางแทจรง

สรป การพฒนาทกษะการคดสรางสรรคมกระบวนการทซบซอนและหลายขนตอน ดงนนหากครผสอนจะสอนผเรยนใหเกดกระบวนการคดสรางสรรค ครผสอนตองมความร ความเขาใจ และมทกษะการปฏบตในกระบวนการคดสรางสรรคกอน และฝกทกษะดานดงกลาว กระทงเกด ความเชยวชาญและช านาญ จนสอนผเรยนไดในทสด


63 | ห น า

ใบงานท 1

ชอหลกสตร การพฒนาการคดขนสง ตอนท 1 ความรทวไปเกยวกบการคด 1. จงบอกความแตกตางลกษณะของการคดขนตนและความคดขนสง ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ .............................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... ........................ .......................................................................................................... ...................................................... 2. จงบอกประเภทของการคดขนสงททานเคยใชในการจดการเรยนร ............................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ............................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................... ................................... ...................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ....................................................... ............................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................................3. จงบอกคณลกษณะของผทมการคดขนสง .............................................................................................. ............................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................. ................................... ............................................................................................................................. ................................................................................................ ...................................................................................................


64 | ห น า

ใบงานท 2 ชอหลกสตร การพฒนาการคดขนสง ตอนท 2 แนวคดเกยวกบทกษะการคด และการพฒนาทกษะการคด 1. ปจจบนทานใชแนวคดเกยวกบการพฒนาทกษะการคดของนกการศกษาทานใด และใชอยางไร จงอธบาย ............................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................... ........................................................................ ..................................................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................... ........................................................ ............................................................................................................................. ................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ......................................................................................................... .......................................................................................... ............................................................................................................................. ................................... ................................................................................................................................. ................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ................................... 2. จงอธบายความสมพนธระหวางการคดขนตนและขนสง............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................. ................................... ................................................................................................................................................................


65 | ห น า

............................................................................................................................. ...................................

............................................................................................................................. ...................................

......................................................................... .......................................................................................

............................................................................................................................. ...................................

..................................................................................................................................... ...........................

....................................................................................................... .........................................................

............................................................................................................................. ...................................

................................................................................................................................................................

............................................................................................................................. ...................................

............................................................................................................................. ...................................

...................................................................... ..........................................................................................

............................................................................................................................. ...................................

................................................................................................................................... .............................

..................................................................................................... ........................................................... .


66 | ห น า


ชอหลกสตร การพฒนาการคดขนสง ตอนท 3 การพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

1. จงบอกความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................ ............................................................................................................................. ................................... ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................... .................................................. 2. จงบอกวธการเกดความคดอยางมวจารณญาณ พรอมวธการประยกตใชวธการจดการเรยนรทใหผเรยน ใชความคดอยางมวจารณญาณ ........................................................................... .................................................................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ..................................................... ............................................................................................................................. ................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................... ............................................................................................................................. ........................................................................................................... ........................................................................................ ............................................................................................................................. ................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ..........................................................


67 | ห น า


ชอหลกสตร การพฒนาการคดขนสง ตอนท 4 การพฒนาทกษะการคดสรางสรรค 1. จงบอกความหมายของการคดสรางสรรค ...................................................................... ....................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................... .......................................................... ............................................................................................................................. ................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................... 2. จงบอกวธการเกดความคดสรางสรรค พรอมวธการประยกตใชวธการจดการเรยนรทใหผเรยน ใชความคดสรางสรรค ........................................................................................................... .................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ................................... ............................................................................................................................. ................................... ......................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... ...................................

ค าน า - krukird.comเรื่องที่ 4.4...

Documents

Transcript of ค าน า - krukird.comเรื่องที่ 4.4...