GUSTAVE FLAUBERTKabul Görmüş Kanaatler Sözlüğü

Dictionnaire des idées reçues© Önsöz: 1954, 1968 Jacques Barzun, “Introduction”,

Dictionary of Accepted Ideas. ÖnsözünyayınhakkıNewDirectionsPublishingCorp.’danalınmıştır.

©Sonsöz:TimothyUnwin,“GustaveFlaubert,theHermitofCroisset”,2004.

İletişimYayınları2908•İletişimKlasikleri137ISBN-13:978-975-05-2931-3©2020İletişimYayıncılıkA.Ş./1.BASIM

1.Baskı 2020,İstanbul

DİZİ YAYIN YÖNETMENİMuratBelgeYAYINA HAZIRLAYANGüneşAkkorKAPAK Suat AysuKAPAK RESMİLouis-LéopoldBoilly, “35FarklıKafaBirArada”,yaklaşık1820

UYGULAMAHüsnüAbbasDÜZELTİÂfitapKaya

BASKISenaOfset·SERTİFİKANO.45030LitrosYolu,2.MatbaacılarSitesi,BBlok,6.Kat,No:4NB7-9-11Topkapı,34010,İstanbul,Tel:212.6133846

CİLTGüvenMücellit·SERTİFİKANO.45003MahmutbeyMahallesi,DevekaldırımıCaddesi,GelincikSokak,GüvenİşMerkezi,No:6,Bağcılar,İstanbul,Tel:212.4450004

İletişim Yayınları·SERTİFİKANO.40387CumhuriyetCaddesi,No.36,Daire3,SeyhanApartmanı,HarbiyeMahallesi,Elmadağ,Şişli34367İstanbulTel:212.5162260-61-62•Faks:212.5161258e-mail:iletisim@iletisim.com.tr•web:www.iletisim.com.tr

GUSTAVE FLAUBERT

Kabul Görmüş Kanaatler Sözlüğü

Dictionnaire des idées reçues

FRANSIZCADANÇEVİREN Ayberk Erkay

JACQUES BARZUN’UN ÖNSÖZÜ VE TIMOTHY UNWIN’İN SONSÖZÜYLE

GUSTAVE FLAUBERT12Aralık1821’deAnne-Justine-CarolineFleuriotileHôtel-DieuHastanesi’ninbaşcerrahıAchille-CléophasFlaubert’inortancaçocuğuolarakRouen’dadoğdu.Hastanelojmanınınyetersizkoşullarındamutsuzbirçocuklukgeçirdi.RouenKoleji’ndeokuduğuyıllarda(1832-1840)edebiyatailgiduymayabaşladıve1834’tearkadaşıErnestChevalierilebirlikteArt et Progrès(Sanatveİlerleme)adındabirdergiçıkarmayabaşladı.Paris’tehukukokuduğudönemdeFlaubertyoğunbirşekildeyazdı.Bir Delinin Anıları(1838),Smarh(1839)veKasım (1842)budöneminürünleridir.1836yılında,Trouville’de,osıradayirmialtıyaşın-daolanElisaSchlésingeriletanıştıvehayatıboyunca–uzaktandaolsa–onaâşıkkaldı.Schlésinger,Flaubert’indahasonrakalemealacağıDuygusal Eğitim’dekiMarieArnouxkarakterinindetemelilhamkaynağıdır.1844’te,Flaubertilksarakrizinigeçirdi.Babasınınderslerinibırakmasındaısraretmesiüzerine,Rouenyakınların-dakiCroisset’ye,aileevinedöndü.1845’teDuygusal Eğitim’inilktaslağınıbitirdiveailesiyleberaberçıktığıbirİtalyaseyahatinde,Cenova’dagörüpderindenetkilendiğibirBruegheltablosununverdiğiilhamlaErmiş Antonius ve Şeytan’ıyazmayabaşladı.1846’dabirkaçhaftaaraylababasınıvekızkardeşinikaybetti,yeğenininbakımınıüstlendi.Babasındankalanyüklümirassayesindetümzamanınıyazıyazarakge-çirmeyekararverdi.Aynıyıl,onyılsüresinceçalkantılıbirilişkiyaşayacağıLouiseColetiletanıştı.FlaubertdahasonraMaximeduCampilebirlikteyaklaşıkikisenelikbirYakınDoğuseyahatineçıktı.Croisset’yedönüşündenüçaysonra,1851Eylülü’ndeMadam Bovary’yiyazmayabaşladı.Kitabı1856baharındabitirecekti.Flaubert’inbudönemdekimektuplaşmaları,özellikledeuzatmalısevgilisiLouiseColetileolanlarhayliilginçtirverahatlıklaFlaubert’ineserleriarasındasayılabilir.Coletilearalarındakifırtınalıilişki,aralıklarla1846’dan1854’ekadarsürdü.Flau-bert’e1857’deMadam Bovary’nin“gayriahlâkiliği”suçlamasıyladavaaçıldı.Davatoplumdabüyükyankıuyandırdıveromanıngenişkitlelercetanınmasınısağladı.Flaubertdavasonundahakkındakisuçlamalardanaklandı.1857’ninsonlarınadoğru,başlardakiadı“Kartaca”olanSalambo’yuyazmayakoyuldu.Sontaslağını1864-1869yıllarıarasındayazdığıDuygusal Eğitim’leberaber“modern”,“burjuva”konularınageridöndü.Yeni“gerçekçi”ekolünöncüsüolarakkabuledilmeyebaş-lananFlaubert,Croisset’deveParis’tedöneminpekçokönemliedebiyatçısıylabirarayageliyordu.BunlarınbaşlıcalarıThéophileGautier,GoncourtKardeşler,GeorgeSand,Turgenyev,ÉmileZolaveGuydeMaupassant’dı.BitiremeyeceğisonprojesiBouvard ile Pécuchet’yi(Bilirbilmezler)yazmaya1874’tebaşladı.Parasıkıntısıyüzün-den,projeyeikisenearaverip1877’deyayımlanacakolanÜç Hikâye’yikalemealdı.Flaubert,8Mayıs1880günü,beyinkanamasısonucu,Croisset’deöldü.CenazesiÉmileZola,AlphonseDaudet,GuydeMaupassantgibiyazarlarınkatıldığıtörenleRouenMezarlığı’nadefnedildi.

İÇİNDEKİLER

KİTABA DAİR GÖRSELLER .....................................................................................................7

KRONOLOJİ ....................................................................................................................................... 11

ÖNSÖZ

KABUL GÖRMÜŞ KANAATLER SÖZLÜĞÜ ÜZERİNE / JACQUES BARZUN ........................................................................................................................... 23

Kabul Görmüş Kanaatler Sözlüğü

SONSÖZ

GUSTAVE FLAUBERT: CROISSET KEŞİŞİ / TIMOTHY UNWIN ........................................................................................................................141

Kabul Görmüş Kanaatler Sözlüğü’nün el yazmasından sayfalar ve 1913’te yapılan ilk baskısının iç kapağı.

19. yüzyılda Fransız gazete ve dergilerinde yayımlanmış karikatürlerden seçmeler:

Absent.

Avukat.

Darwin.

Fotoğrafçılık.

Kasap.

35

A

ABÉLARD: Felsefesinedairzerrekadarfikresahipolmanınlüzumuyoktur;eserlerininisimleriniöğrenmeyetenez-zületmeyiniz.Fulberttarafındankötürümbırakılmasınaimadabulunmaktaihmalkârdavranmayınız.HéloïseileAbélard’ınmezarı:Sahteolduğukanıtlanacakolursaor-talığıayağakaldırınız:“Hayallerimiyıktınız.”

ABSENT: Fevkaladegüçlüzehir:Tekkadehiadamınişinigörür.Gazetecileryazılarınıyazarkenbundaniçerler.Bu-nunöldürdüğükadaraskeriBedevilerbileöldürmedi!1

ABŞALOM: PeruktakmışolsaydıYoabonuöldüremezdi.2 Kelliktenmustaripbirahbabatakmaktankaçınılmasıge-rekenmuziplakap.

ACAYİP: Yerliyersizmutlakakullanmaklazım:“Çokaca-yip.”

1 Fransa’nınCezayir’iişgaline(1830)gönderme.2 KutsalKitap,1.Samuel18’egönderme.

36

ACI: İllakimüspetbirneticeyevesileolur.Sahiciolanıdı-şavurulmaz.

AÇILIŞ TÖRENİ: Sevinçvesilesi.

AD USUM: MalumcümledehoşduranLatincetabir:Ad usum Delphini.3Delphineisimlibirkadındanbahseder-kenkullanılmasıicapeder.

ADALET: Hiçkafanızıtakmayınız.

AĞIZ YIKAMA KÂSESİ: Birevdekizenginlikemaresi.

AHLÂKSIZLIK: Layıkıylatelaffuzedildiğindeinsanıarşayükseltir.

AİLE: Adınımutlakasaygıylaanmakgerekir.

AKHILLEUS: Homerosokuduğunuzuzannetmeleriniis-tiyorsanız“çevikayaklıAkhilleus”şeklindebahsediniz.

AKRABALAR: Sevimsizdirler.Zenginolmayanakrabalarıgözönündetutmayınız.

AKTRİSLER: Düzgünaileçocuklarınıziyanederler.Feciderecedeşehvetemeyilliolur,cümbüştencümbüşeko-şar,milyonlarıcebeindirirvesonnefeslerinidüşkünlerevindeverirler.Affedersiniz!Aralarındanyuvasınadüş-küniyiannelerçıktığıdaolur!

ALBION: Başınabeyaz,4 vefasız ya da pozitivistilaveedi-lerektelaffuzedilir.Napoléonistesetabiikifethederdi.Methiyelerdüzmeyiihmaletmeyiniz:Özgürİngiltere.

3 Yunus’unkullanmasıiçinanlamınagelenLatincetabirveaynızamandaMon-tausierDükütarafındanXIV.Louis’ninsaçstilisebebiyleyunusabenzetilenbüyükoğluLeGrandDauphin(BüyükYunus)içinhazırlananklasikYunanveLatinmetinleriderlemesininbaşlığı.

4 Albion,BüyükBritanyaAdası’nınbilineneneskiismidir.Dover’ınbeyazuçu-rumlarınagönderme.

37

ALET: Suçakarışanbiraletmuhakkakkesicidir,şayetde-ğilse,yaralayıcıdır.

ALIN: Genişveaçıkolanıdehayadaitidalişaretidir.

ALIŞKANLIK: İkincilmizacımız.Lisealışkanlıklarıkötüalışkanlıklardır.AlışkanlıkhalinegetirirsekPaganinigi-bikemançalabiliriz.

ÂLİMLER: Gülüpgeçiniz.Âlimolmakiçinsağlambirbelle-ğesahipolmakvesıkıçalışmakyeterlidir.

ALKIBIADES: Köpeğininkuyruğuylameşhurdur.5Tipikzampara.Aspasia’ylakırıştırıyordu.

ALKOLİZM: Günümüzdekitümhastalıklarınsebebi.(Bkz.ABSENTveTÜTÜN.)

ALMANAK: Hersalonda,masanınüzerindebirtanebulun-durmalı.6

ALMANLAR: Hayalcibirhalk(eskimiş).Biziyenmişolma-larındaşaşılacakbirşeyyok,hazırdeğildikbirkere!

ALMANYA: Sarışınvehayalperestilebirlikteanmakâdet-tendir.Fakatnemuazzamorduvaradamlarda!

AMERİKA: Adaletsizliğinengüzelörneği:Amerika,Ko-lombtarafındankeşfedilmiştiramaadınıAmerigoVes-pucci’denalmıştır.Frengininvefilokseranınvarlığını

5 Plutarkhos’unAlkibiades’inhayatınıanlattığıeserin9.bölümünde,Alkibia-des’inkendisine70minayamalolan,devasa,görkemlibirköpeğesahipoldu-ğuveAlkibiades’inköpeğinkuyruğunukestirdiğianlatılır.Buhareketiçılgın-ca,delice,aptalcabulanhalkıntepkisinekarşılıkAlkibiades’inyanıtı,gülerek,“Benimistediğimdebu,benicraatlarımıyaparkenAtinalılarbunukonuşadur-sun,”olmuştur.

6 19.yüzyıldahemenherevdebulunan,geridebırakılanyılınönemliolaylarını,tarihlerinivs.barındıranantoloji.

38

Amerika’nınkeşfineborçluyuz.Yinedeövmektenge-ridurmayınız,bilhassahiçayakbasmadıysanız.Self-go-vernmenthakkındamutlakanutukçekiniz.

AMİRAL: Cesaretitartışılmaz.Kendisindenduyabileceği-nizyegâneküfürşudur:“Haybinlombar!”

ANDROKLES: HayvanterbiyecilerindendemvuranaAnd-rokles’inaslanını7hatırlatınız.

ANKA: Yangınsigortasıdüzenleyenşirketleregayetuygunbirisim.

ANSİKLOPEDİ: Modasıçoktangeçmişbireser,acıyarakgülüpgeçiniz,hattayerdenyerevurunuz.8

ANTİKÇAĞLAR ve alakalı her şey: Klişevesıkıcı.

ANTİKALAR: Hepsisonmodelfabrikasyonürünüdür.

ANTRAKT: Mutlaksurettegereğindenuzunsürer.

ARP: İlahiezgilerehayatverir.Gravürlerde,harabelerinarasındayadasukenarlarındaçalınırkenresmedilir.Kol-larınveellerinkıymetinigözlerönüneserer.

ARSENİK: Herşeyiniçindençıkabilir(MadameLafarge’ıhatırlayınız).9Gerçiyemekniyetineyiyenhalklardavar.

7 VictorHugo’yaveGeorgeBernardShaw’adailhamverenRomalıtutsakAnd-roklesvepençesinebatandikeniçıkararakyardımettiğiaslanınöyküsünegönderme.

8 1751-1772yıllarıarasındaDenisDiderotveJeanleRondD’Alemberttarafın-danhazırlananveAydınlanmaÇağı’nınsimgeseleserlerindenbiriolanEncyc-lopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers.

9 Marie-FortunéeLafarge1840yılındakocasınıarseniklezehirleyereköldür-mektensuçlubulunmuştur.

39

ARŞİMET: Adınıduyarduymaz“Evreka!Banabirdayanaknoktasıverin,dünyayıyerindenoynatayım,”diyebağırı-nız.AyrıcaArşimetburgusudiyebirşeyvardıramakim-sedenneolduğunubilmesibeklenmez.

ASLAN: Yücegönüllühayvan.Toplaoynamayabayılır.Nekükredinbeaslanım!Aslanı,kaplanıkedidensayanlardevardır!

ASMA YAPRAĞI: Heykelsanatındaerkekliğinsembolü.

ASTRONOMİ: Şahanebilim.Yalnızcadenizcilerinişineya-rar.Yerigelmişkenastrolojiyegülüpgeçmeyiihmalet-meyiniz.

AŞINMIŞ: Eskiolanherşeyaşınmış,aşınmışolanherşeyeskidir.Antikasatınalırkenbunuaklınızdançıkarma-yınız.

AT: Gücününfarkındaolsaydıkimselerinsırtınabinmesi-nemüsaadeetmezdi.Ateti:Kendiniciddigöstermekis-teyenleriçingüzelbiryazıkonusu.Yarışatı:Kıymetver-meyiniz.Kimenefaydasıvar?

AT ARABALARI: Satınalmaktansakiralamakdahafayda-lıdır;böyleceneuşaklarındırdırıyla,nedurmadanhastaolanatlarınderdiyleuğraşmakzorundakalırsınız.

ATEİST: Ateistlerdenoluşmuşbirtoplumvarlığınısürdü-remez.

ATEŞ: Önüneçıkanıpirüpakeder.“Yangınvar!”diyebağı-rıldığınıduyarsanızevvelapaniğekapılınız.

ATEŞ PÜSKÜRMEK: Hoşbireylem.

ATLI POSTA ARABALARI: İnsanozamanlarıözlüyor.

40

AV: Mutlakabayılıyormuşgibiyapmamızgerekenmuhte-şemfaaliyet.Hükümdarlarınfiyakasınınolmazsaolmazı.Hukukadamlarınımestedenkonu.

AV BORUSU: Ormandayadaakşamvaktisuüzerindedenkgeldiğinizdetesirinekapılmanızkaçınılmazdır.

AV ETİ: Asıllezzetiçürümeyebaşladığındaortayaçıkar.

AVUKATLAR: Meclistehaddindenfazlaavukatvar.Muha-kemesıkıntısıyaşarlar.Belagatizayıfolanavukatlarhak-kındamuhakkak“Amakanunlarıezberebilir”denir.

AY: İnsanımelankoliyesürükler.Ay’dayaşayanbirileriol-masın?

AYAK KOKUSU: Sağlıkemaresi.

AYAK NASIRI: Havadakideğişimidoğrugöstermekteba-rometreyeağırbasar.Ayaktanacemicekazınırsabüyüktehlikearzeder;korkunçkazalardanbolcaörnekvermekmümkündür.

AYAK TERLEMESİ: Sağlıkemaresi.

AYAKKABI BOYAMAK: Düzgünneticealmakisteyenken-diayakkabısınıkendisiboyar.

AYGIR: Kabınasığmaz.Birkadınınatileaygırarasındakifarkıbilmesimünasipdeğildir.

AYI: AdınınMartin10olmasıkuvvetlemuhtemeldir.Çuku-radüşencepsaatininpeşindenaşağıinenveayıyayemolanmalulaskerinöyküsüdilleredestandır.

10 Ortaçağ’dafolkloriköykülerdeveefsanelerdegeçenayınınveeşeğinismi.