DISSERTATIO THEOLOGICA,SISTENS

CONSPECTUM SCIENTIMPASTORALLS,

IN USUM: SEMINARII JHEOLOGICI.

CUJUS PARTEM' OCTAVAM,

API?ROI3ANTK MAX. VESES.. FAC. THEOL. ABOeNSI,

M.O DERA NTE

JACOBO BONSDORFF,S. S. Theol. ProfeiT. & Licent.

publico. examiui fubficitTHO-MAS HENR. SALLMENIUS^

V, D, Minifler.,

In Atrio Cai.ccllarire d. xvui Nov. MDCCCIX„h. p„ m. f.

ARQ^i Typis Frenckellianis.

229

JSCIENTI/E PASTORALISPARS SECUNDA.

CATECHETICA.

CAP. I.

De Catechetica univerfa.%. 1. Pra&icam Reljgionis Chriftknre.. adVitam kliciter transigendatn accommodand.®inftitutionem quibuslibet quidem Chriitianiscivibus-, parentibus, praeceptoribusque incum-bere, fpeciatim tarnen Eccklire do£foribus Atarn publico quam privatonomine, devolu-tam esfe , omnibus patet. Ut enim Univer*iura paedagogicum raunus mak adminiftrare-tur, nift qui ex inftituto docerent puerosrudioresque adesfent, ita mak esfet cumEcckfia Chriitiana aftunrij nili partern hujuapasdagogicre Sejehtiae, quiie religionern ac mo-res Chriftianos fpetlat, miniftri ejusdem tra-fiarent fideiiter, ac mentibus inftillarent.Neque id tantum in concionibus facris^ ve4rum etiam eatechifationibus velut ab origi-ne & ordine fuo fieri debet ac folet. Prae-dicatio nerope verbi Divini, utpote matn.

Q rioribus

CI. De Catecheticatwiverjd,

rioi ibus prrelertim conkcrata auditoribus,continuoque orationis fluxu exantkta, funda-inentis in juvenili aetate jainjam policis vt»pluriroum innititur t quare etiam, fi ratiotemporis habenda eft, catechifatio oronisantecedlt homikticam artera &c praxin,aquatain quoad docendi genus, quam formara &iliiuro, differt.

§. 2. Catecbetica eft Scientia, Optimam.tradens ratioiiem, religionis chriftianre esfen-tialia capiia, imperitis ac rudioribus, oraliinftitutione & eommercio inftillandi &c advitae uium applicandi. Ut Vero hrec ritetractetur Sckntia, neeesfe eft nOn modo hia-teriera ejus ac fcopum, fOrmam, partes acgenera varia, verum etiam fontes & admi-nicula, quibus utendum (it, follicitius inda-gare-, dehinc vero juvabit prascepta tradt reiive methodum, in religiofa otnni inftitutio-ne necesfariam*, Quibus rejyus aocedat bpor-tet fuccincla librorum catecheticOrum cbiil-jnendatio &c hiftoria. Naturarn ergo eskn-tiamque hujus artis ihprimis in methodb^religionern pra&icam ab ekraentis inde iuisusqiie ad perfecliorem quendam graduro ru»dioribus initillandi^ litam elfej fponte in-venimUs, Fuere autern V; fc. Graffk inKatecb, Lebrb. qUi ad ipfam definitionern &naturarn Catecheticre pertinere poftularent-,Ht ralio docendi femper dialogiftica esfet jverum enim vero, licet optimus pieruraque

fuc-

230

CI. De Catechetica univerfialucCesfus ex dialogis deiivetur, certura ta-JDfti roanetj catecbiiationem omnem imitarikmiliaris colloquii indokm, qUod nee adphdoiophicuiii iive oratorium rigorem eXigi,ncqlie noii interiUpto allt vario loquendimodo inititui foleat, Quemadmodum enimin vita hominum quotidiana familiaris ejusufus tarn krn.one rautuo Sc Colloquio, quampraeceptis, eXemplis & narratiunculis contine-tur, ita quoque religioiis in rebus ac con-Ventibus catecheticis utrumque V3kbit ge-hUs. Bene KbcriEß definit Theologiam ca-techeticam., utpote eara Theoiogiam (r, &iusReligionern) tradendi rationern, qure rudio-ribus &c imperitis niaxime convenit, atqneprrecipua fcittrquc furome necesfaria doctrinrechriftianre capita , cum theoretica turn pra-"ftica, per qtueftiones & refoonfiones vt plu-rirouih exponit.

§, 5. Differt vero Catechetica a Cate-chifatione &c Catecbeft I. catecliismo, cumquibus confundi interdum foiet \ catechefisenim, licet proprie cackm iit ac catecbifatio ti.e. inftitutio,roetonymico tanvm feniu adhibc-rifvevit de reiigione f. Tlieologia ponulari,j. c. compkxu omnium dogmatuin religionischrirtianre fimpliciori hominnm captui iamili-arium- Catecbetica vero, utpote fckntia,tradit Veram variamque methodum catechi-fandi i. c. in ipfis limplicisfimis ac maximefalutaribus Veritatibus inftkuendi^ atque ne-

Q 2 mo

231

32 C.I, De Catechetica nniverja.rr-o non Ugnofcet, popularero h. c. pkrisqtieex populo chriftiano obviam, familiarem 3ieskntiakm. theoriam religsonis, in multts de-finitam tskj omnibusque iundaroentalem acabiolutam,, (quia chriftianum nomen ne lo-cum quidetn fine polilivis de Chrifto dogtoa»tibus cet. obtinet), in aliis veio conditiona-tam, pro rotione captus juniorum ac rudio-rum propiontidam. Unde fequitur, magnantreqtiiri piuderittam &. diligentiara in expoii-tione rerum variis auditoribus accommodan-da; uius veio ipfe optimam eatechiiandiedocebit rationem> ouemadmodum theoriaregulas prrefciibit iv uiu obfervandaS| in-dcque delumtas.

§, 4. Ortum autem-eft nomen cateche»feos , ca^t. cx probatisfimorum audtorum Grae-corum (Luciani, Plutarchi, Sext. Empiuj)ufti, qiiera Novi Teft. Scriptores una cnmFatiibus Ecclefiaftjcis adoptarunt, eo tanttiu.difcriminc, quod cum r,UTt]%?iv (propr, le-vem fonum edere, attres a/icujus perjonare)viva voce inftituere, generalius de omni in-ititutione & dottrina ufurparetur a profanisjUt quoque nonnunquam a Sacris Scriptoi i< usc. c. Act. 21: 21. 24 , fpecialius tarnen' abhis ad religionern & inltitutionem Chriftia»ram rertringeretur. Adt. 18: 25.26. Roro»2: 18. 1 Cor. 14: 19. Flinc netTifXMptsvoidicebaiitur, qui primis in eleraentis chriltia--11« dodtriroe initituendi erant^ baptisnali

autuij

232

€.t. De Catechetica unherfa.autcm ritu jam initiati, (pccrt^evrss appellati.Noltris jam, inde a Luthero, temporibuseatecbefis oranera ekraentarem & rudioribusquibiiscunque, baptizatis dutium, chiiltianissmpettitain cloclrinam defignatv, catecbetcefunt, qui. in ekmentis religionis inftituunt,five iint doclores Eccklire iivc minus,

§. 5. Qbj tlum- f. Materia Catecheticasnon potcft aiiud falutari, quam dodtrinachrifliaua popularis, rationis & Scriptura?iunixa argumeniisy atque ad ufum revocan-.da. Oppido ergo. pr.tet, 1) non, modo reli-gionis naturalis primaria capita , v-erum etiainpolitivre illius, per Chriituui ejusque Apo-ilolos prQinulgata dogmata esfcntialia, vtquoque 2) hiftorica tarn de Cbrifto, &. ejus-BVfabilibvts fadtis iatisque, falutem noftram&c coniirmantibus **. conftituentibps, quamde ivligione in genere raouienta h» c. bre-vem hiftoriaro religionis Sacrorumque li-biotum prascipuorum fuccindiam uotitiaro, hucpeitineie. Patet porro, pradticam omnemiiiorum Chrifiianorum theoriam intime con.nedendam. esfe cum hiiioricis & politivisvefitatibus, non iblum propterea, quod o-mnis virtus ac morum probitas sx qelfistimaidea Dci &c fide in Chriftum orturo ducerodebeat, fed etiam quia ex Divina Chriltiaudtoritate omnis nottra vita, falusque pei>deat. Non enim perinde eft, quornodo deChritto', Sofpitatore lummo., cogiteraus & fen»

tiamus.

233

C-i"* De Catcehetica miverft.tiamus, nequ? non intereft fcire modurr», quoialutera, id vero eft, gratiam Divinam &confcientias pacem adipiici pasfiums. Fun-damentum igitur omnis religionis no.ftrae &;inititutionis popularis a Chrifto, quem ut-pote Dci filium &c cum Deo coiijimttislimum,fide ampledti petatur necesfe eft,(Legi meretur Koppen lib. PFer ift ein Chrtfi,& Statjdmn Beytrdge zur Phiiofophie u Ge-Jcbichte d. Rei/g. 1. Th. ), Quam ftdemqui abnegant, aottineant penitus a catecheti-co munere, quod minime Deifticis confecran-dum eft principiis. Meiito ergo taxamusnonnullos catecheticae prreceptores novisli-iiios, qui arte quavis & iubdola & audacio-ri, palmaria Chriftianas religionis dogmataevtrtere & ab inititutione rudiorum penitus.removere, quia poiitiva icilicet iunt & nnra-culis confirmata, fatagunt, folam naturalemqualemcunque religionis umhraro catechume-nis relinquentes. ( Ejus generis funt DaubLehrbucb d. Catecbct. 4. TheiJ. Gebhardangetv. Sittcnkbre, cret.) Taxandi quoquefuutj quotquot cattcheticis fuis praeceptis inii-nita commenta philofophica, inancs otiofas-que quatftioncs de rebus, ad reiigionetn nonpertinentibus, diaeteticis puta, phyficis «liis-que, immo quoque inutiles &c captui piebisparum idoneas adfuunt expofitiones. (Qua-lia funt roulta in Graffe Lebrb. d. L{*te-ebet. Kamlnz Liatecb. Handbucb). Neque

non

234

C I De Catecbetica univerfa.rion animadvertendum eft in morem nonnul-kirum, muita prolixius & ad tcediutn usquede prrrceptis moralibus difterendi, relicjiiavero, ad ficfcm in. Deum & Chrillum ejusquefalutifcra.m mortem concernentia, leviter tan-gendi. Sunt autera nioralia religi.onis n.oftrrerootnenta per ic fatis perlpicua, nee longioriegent demonftratione, quia in homi.num, fen-fu & experientia funt iundata; obligandiyero. omuem vim ex Divina & fpeciatimChri.fti. fortiuntur aucioritate. Hinc kquitur,Catecheticam inftitutionem, otnnem oriundamesie a notionibus de Deo, Chrifio & falutisprrefcripto o.rdine, qui quidem. proefupponitnotitiam hominis^ peccati lahe iiifefti, Qui-bus rehus cognitis, moral.is denium. hominisperfecLo f. ianctitas Chri.ltiana coromode pro-poni poterrt, Ethica ergo uniyerfa dogma-tici.s esfentialibus veritatibus iuperfttuaturnecesfe eft.

§, 5.. De fumma utilitate & necesfita-te< religionis popul.aris, quam chriftiani pro-fiteri atque in vitcc iux normam converteredebrnt, nern.o. fobrius dubitavit. Qut^riturvero jam de ipfa, catechifatione & Scientiacatechetica , utrum ea tantas fit diilicultatis,tantique niomenti, vt fine varia pracceptionenon posfit urra-cum, vera reiigione fubfiftera& promoveri. Atque certum eft, relvgionisdodtorem, folida inltrudtum fcientia dognsatica& Biblica f. Exatgetica, pode ex uiu ire-

quentt

235

C, /. De Catechetica tiniverft.quenti atque aiiorum exeroplo edifcere, quo-niodo catechumenis fuis. falutarem proponat;doftrinarn ; Interim tarneu quum pauci ridmo-dum fint harum rerura capaces, & longo.teroporis iutervallo opus fit, ad verara nie-thodum catechifandi plenius exhaurkndain,jmultum omnjno rekrt ad hanc adfequendammetam, fi brevis & ad-equata Scientiie Cate-chetica*. praeftruatur idea. Cujus neceslitas sprimo, Catecbetaium ratione habita, patetinde, quod ftimulos ipfis addat verius ac fub,-tilius in ipfam dogmaturo naturara & verita-tern inquirendij 2), Attentos reddat ad pras-judicia vuigi feliciori cum fuccesfu debellan*da, vjtiaque corrigenda*, 3)lmmenfam utilita-tem unaaum animi dek&atione ex religionis.veras progresfu, a catechetkis haud' levitecpendente exercitiis, pariat; Quin etiam 4),contioua fit Veluti fchola vires quasvisanimi & dicendi artern exercendi ; Oratores.quippe facri ex catechetica praxi inprimiacoucionandi facultatera indies perpolient,

Quoraodo porro crebra catechifatio &inftitutio in veritatibus reiigionis noftiie pro-fit rudioribus & pkbi univerfas, tarn ex ju-niorum quam adukiorum clasfe^ neminem,latere poterit, qui, quanta fit plebis impo-tentia proprio marte iibi fuisque notitias adfalutem fuffkientes comparandi, quantaquepkroruraque ex pkbecula fit ignorantia, fo-cordia & neg!igentia s ficubi libimetipfis re-

lin»

236

C. I. De Catechetica nniverfa.linquantur erudiendis, quot demum vulgierrores, quotque inlinita obltacula in religio-nis praxi icsiiet fiftant,kcum perpenderit. Lon-ga cludum experientia evicium dedit, optiroamChrifiianis civibus in religione Sc moralitatevera imbuenda viam follicita pandi itiliitu-tione. Hac (cilicet vires ingenii animiqueexplicantur fenfttn*. hac quoque mores per-formantur & ftabiliuntur, Etenim roukumlicet concionibus cxaudiendis piolicere pos*ijnt hotnines, rudiores taroen ac pueri nonitem proficient: Itnmo (tne crebra repetitioneelenientarium - veritatnm , ac exerciiatione-propria, retardaretur progresfus adultiorum.Casterum praxis jpfa pietatis hoc adjumentotcarere nequit,

CAP. 11.

De Catechifationum fcopo.§" J. V^pamquam Faftoralis muncris partesifi univerfum ad inftitutionem nou rointiS,quain emendationem Eccltfiss, tendere anteademonftravimus, fpecialia taroen nonnuilamomenta in hoc genere funt delibanda,quatenus cateeheticum fpettant tnunus/ Fnconfesfo fcilicet ett, Oratoribus Sacris nonacko amplam & übique aptam in concioni-bus patcrc inftituendi, commonendi & cor-

rigcn-

237

C, II De Qatechifatiorttm fcope%rigendi viamut in ctitec-hetico ftudio, quocjex inttitu.to ad niciiores dirigitur illuttran-dos atque loimanclos. Jmmo certisfimu.s u-ius

C. II De Catechifiqtionum fcopa.chatiica kdione pofitorum, arte jam fuper-fcdrmus exponencla , vifuri tatituro, qua vianic-ntaks facultates junioruro riidioruroque(int ad religiotiein imbueudam excokndre,Metnoria kre omnium priroa eft, fine qua in-teil gendivis iubiittere nequit; vicero quip-pe iuftinet thefauri cujusdam, in quero per-cc-pas fuas icfcas reponere indeque depro-ii.ere. fuosque in tifus convertere roens posfit.Mature aucero hanc memoriam ad rebgionisfakitiUras idcas atiipkdendas coroponi debe-re, prudenter agnovit cqetus Chriitianorutnuniferius. Temeraria quippe funt nonnullo»ruro conamina, puerifcm memoriam a reli-giane arcendi, quia fublimia &. abftrada. e-jus dogmata captum (uperent tenerioris asta-tis. Elio vero, pauca Omnino esfe monien-ta religionis theorisc, quas jtiniorutn &c ru-diorutn posiint mox fubjici judicio ; annOnutik tarnen erit, niemoriter ea tenere, do?nee intelligendi fcnlim accrefcat facuita*:*roodo caveatur, ne muUitudine rerutn &. qui-dem abftradarum oneretur mens? An Bi-blica hiftoria fimphcior, una cum farmulisfymbolorum, piecum &. prasceptarura Chriftigeneraliutn c, f. p. intelfcdum penitus fub-terfugit puerikmV' Nullane Dci, kgis Di-vinas, Chrifti, amoris in Chriftum ingeneraripoterit idea, rnfi qua: iubtikm fapiat philo-(ophiam? Imroo vero onuiis noftra idea Dcifymbolica eftj qur ergo in infantihus cam

dam»

239

C 11. De Catechifathnwn fcopc^damnamus? Merooria certe rudiorum noitadeo vac-ua five otiofa eft, vt vulgo habe*tür; roodo juftis circumfcribatnr limkibus, &;cogitandi fuffulciatur arte. Summo ergo jure,fed haud fi-ne quodarn delectu libros cate-cheticos ad aeuenclam mcmoriaro commenda-.nius. Neque negligat Catecheta gravia qua-ciam dida biblica, eftata Cbri-fti, ctßteraquft.dikipulorum fuorum mandare raeroorise..

Inteiligendi autern facukas univerfa.,qua non roodo ienfibus obvias, verum etiammoraks res, earumque formas, naturarn 0,nexum, causfas, effedus, fimilittjdines difcri-mitiaque percipere & dijudicare valet ani-».jnus, ea iiiptimis eft,quam inde a teneris.excercere, explicare atque ad. religionern at-temperare debet chriftianus dodor. Mkta-tnus fubtiliorein analyfin intclkdus, j,uciiciixacumiuis, ingenii & rationis, logicamque o-mnera artern, utpote rudioribus incxplicabkJero, plane ac nunquaro attingeixlam, Satiseft, attentos eos reddidisfe ad memis furcnon folutn firoplicem operationeni, ideis qui-.buscunque percipiendis occupataro, Verumquoque judkandi Sc ratiocinandi artern,. quares varias intet fe eonfcrre, ab effedu adcausfam & vice verfa rcd-a via. tranfire pos-iint. Überrimam buic facultati afcndm raa-teriero dabit popnlaris religio & Catechifa-tio tempeftiva. Qui ipfe oculis fuis autaliis fenlibus iutuitivam faspius «omparar»

(pot-

240

C. 11. De Ctttechifationum fcopo.poteft kkatt) rernm externarum & causfa-rum, ultro quoqtie notionein Dci, imperie-ctam licet, iormare fibi vakbitj qui tefti-moniis aiiorum fidere lincerisfimis non re^cufaverit, is demum, fi vel maxime incultusfueiit, audoritati Chrilli Divinre fidem nondenegabit ; & qusenam adkrri poteft esfen»tialis veritas dodrinre chriftiante, de cujuscertitutline & falutifera tiatura quodaroniodoperfvaderi non posfit fimplicislimus homo?Proitide ratumhabeat fibique irjundum do-ttor religiofus, dogmata ita tractare, vt ce-dant in juvcntutis emoiumentum- Quo ma-gis enim intelkdutn illius acuere ftudeat,eo plus vafcbits immo Iretus animadvertet,fponte quali rudiorum illuftrar? roentem at-que a fimplicioribus & antea cognitis rebusrad fublimiores fenfun tranfire. MoraksverO veritates inprimis funt intelkdui holni-num coromuni familiares, quas fi morofiust-juis Velkt verborum exponere ambagibus,idem ageret ac lucern roeridianam luCcrcmuhis probaturus. Nee feniui ac ufui ple«bis coromuni ita diffidendum eft, vt res tri-tisfimas v. c, de tempore, fpatio, cet. nitnisdemonftremus. Nifi vero inftitutio otnnisaccommodata fit ingenio & indigentiis audi-entiuro, attentio peribit. Quomodo auternAttendendi & refie&endi facultas alenda fit,paucis quoqne vkfcamus. Quemadmodum intebus naturalibus & phyficis, it?. quoque in

reii-

241

C. 11. De Cattcbifationum fcopt\religiofis ac mOfalibus, nb ipfo objedo ejus»oue nattira, lignifate, novitate, uiiiitate,necesfitate & barmonia petimus causfatM ve-ra vidiuli. Quo t ioia, utiltdra ac evi-dentioi'a rerum fuennt momeota^ eo p!usad atteudendum excitant Acccdat tamcnhuc fortna ipta ptoponendi, jucunditas fer-monis, breVitas, iamiliaritas, patientia- at-que ante omnia reterat dodtor animos audi-torum ad fublimeirt Divinae praefentiae fen»fum, cjut-m precibus fuis noii mintis, qtitincontinuiS fub vitre eVentibtis, dittis fadtisqtierecolere decet. Nee fuperfedeamus in inltitU-endo, exemplis, (imilitudinibtis, narrationi-bus, allegoiiis (ad morem Sefvaforfs), repeti-tionibus, (XhortationibtiS encomiisque. uti * hisquippe adjumentis rudiorum mentibus (iu-dium veritatis, pariter ac voluptas tl.iicendi,prouitaque exaudiendi & ad fe ipios refli dtendifacultas ingeneratur. Pbantafium demtim, liveimaginandi iacultatem, non esfe riegligen"-»daro, fed tanto magis excolendam ritequcadnibcndam, quanto fataliora lint pracjudicia& vitia, ex indomito phantftfiae lufu oriun-d;t, clare aclmodum patet, Flus una viceerrant & peccant qui rerum umbris fe totostraduntj Jnfpirationes fingunt, magicas lau»dant artes ac d;emoniftica ludibria. Atqueqtiam certtim eft, mylticam five lanaticamreligionis fpeciem, imaginationis quendamesfe moiburo, ita quoque indubia docct ex»

peri*

242

C. 11. De Ciitechifatiomim flcopo.perienti3, non posfe eandem relelli, fubjuga-fi, Qorrigi, nifi juftis iuis contincatur cancel-lis phantaiia, quod eerte negotium inpr mispendet a folida prudentique catechiiaiidiroodo. Sciat ergo religionis dodtor 1) iol-licite Vera a falfis, imagines troposque a re-bus ipiis, fenfualia & phyfica a n.oralibusdifceruere ; 2) In ipfis fimilitudinibus ad-hibendis cavrac, ne mintis notas afferat, autapplicare easdem negligatj 5) Rarius in in-ftitutione prima Utatur tropicis iocutionibus,iisque ne inhrereat fine jufta explicationej4.) Naturarn ipfam fenlualem, ex qua ima-gines vulgo petuntur, quoad iieri posiit, intranfcurfu aut aniini relaxandi causfa eXpo-natj 5) Sernper attentus iit ad refponfionesrudiorum, ii Vitio quodam fanatico Jabora-verint.

§. 5. Ad Emendationem animi ac mo-rum-, omnis cjuocjue conipirare dtbet cate-thifanlium opera. Huc pertinet turn vividaDivinarum legum, pcrfedtionum & benefici-orura reprtefentatio, tnm pradtica dodtrimead animi internlim ftatum, moresque appli-catio, cjute nunquami live publice iive p-riva-tim doceamus, intermitti debet. Haec vita eftreligionis noftrae, vt totum afliciat, guber-net, exhilaret, temperet, perficiatque animum.Quot ergo fuerint virtutis ineitamenta, (mo-tiva), quot rerum momenta efiicacisfima, totetiam lub catechiiatione ipfa, temporista-

men

243

C. 11, Dt Catechifttionuvt fcopt),men habita ratione, commendari & adfetitdebent. Prreftantior enim commoucndi, ex-citandi atque de rudiofum immo quoque pe*ritiorum ialute bene merendi vix dabkurmintftro Sacro opportunitas, modo ofticio fuouniVerfo femper attente invigilaverif. Lon-guin vero iter per prreceptaj breve & efti-cax per exeropla, Conf. Part. Homilet» Cap»10. 1U

CAF. III»De Catechijatione varia.

J, 1. Catecheticum omne ftudiunij cvi inVi^gilare debent imniftri Sacri, triplici verfartin negotio, infiituendi fcilicet, examihan-di, dogmataque rr-ligionis ad juventutis u-fum applicandi,cv\denlet patcrc arbitramuriOtiola eft inltitutio fine examme, examen &fcrutinium fine pr-fevia inftitutione inutik,utrumque vero inane, riifi acCedat pradicusufus. Docendi ofttcinm non tantum rudaenumeratione Sc definkione rerum abfolvi-tur, ve-rum etiam explicatjonem, demonftra*tionem ac Confirroationem, una Cum cOutra-rtoriim errorum confutatione, coropleditur.Quid in quoque hoc ofticio obfervetur, du-duttt in Homiict, parte Cap. 9;o enodavimusj

fprj.

244

C. 111, De Caiechijatione varia.fpeciaks tantum hie adjungentes regulas:1) Nunquam omittat catecheta definitas darererum notiones, Sc fi forte vitio quodatn la-boraverit definitio in libro catechetico ad-optata, aliam fimpliciorem fubltituat pru-dens, 2) Überior verborum five rerumexpofitio analytico fieri debet modo, vt ne-xum omniuin idearum perfpkere, atque adpriroa fua principia (axiomata quafi) reduce-re posfint rudiores. A fenlibus quippe oriunturprim-e idese, immo certitudinem inde forti-untur^ igitur ad fenfus quoque amant refer-ri compofkae omnes, abftradre Sc univerfa-les uotiones, vt intuitivre evadant, quod fifcper indudionem &c asfociationem* neque ta-rnen ab abftradis, in prima inftitutione, (cda concretis CenfualibusqLie, five pc-r exter-nara five internarn experientiam comprobatis,rebus ordiendum eft. Syntbettcam hancap-pellamus methodum. 5) Quia veritates re-ligionis naturalis Sc pofitivrc diverfo fuo ni-tuntur principio, confirtnatio omnis, qua* ul-terior eft expofitio dogmatum, inter fe con-nexorum, ad utrumque genus refcratur ne-cesfe eft. Rationis argutnenta fortisfimafunt, qure ab experientia petunturj Revela-tionis autern teftimonia, utpote Divina au-«doritate innixa, ex ipfa fua harmonia cumratione, lublimitate, & hiftorica fide certocognofcuntur. Rudioribus veto haue viatnad eertam perveniendi perfvafionera prce-

R clv«

245

C. 111. De Catechifatione vari/t,cludere velle, inimicum merito reputetur»Proincfc catechifantibus fandisfimtnn incum-bit ofticium, ad hujus Divini teitimonii au-doritatisque longe eellisfimre fidem, Chri-ftumque inprimis, Divinre voUintatis inter-pretein infallibikm, religiofas "referendi ve-ritates.

Exaviinandi negotium alteram efticitcatechilationis paginam, nullo modo negli-g-endam. Mens enim bene initituta , animiquodam inftindu, aniat ea in mKclium pro-fcrre atque cum aliis comrounicare, qursprreroeditata fuerit. Quare vt oecafio detur,non nioclo cognitas res altius memorias man-dandi, verrrm etiam easdem novis confir-maadi argumentis, thefaurosque cognitionislocupletandi, dodoris Evangeiici intereft,fidele fub exaroen omnia revocare. Qutefti-onibus nimirum excitatur attentio, eliciturveritas, &c adjuvatur judicium apud rudi-ores Uon minus quam cultiores; refponlis i-tcrum expiicantur animi facultates omnes.Artern fcitur hanc dialosrifticam edocebit lo-cus de methotlo Catt chifandi. Exeropla Ca-techjfationum d> dere audores ad Cap. 7.nominati. jlpplicationis demum univerl-venecesfitatem quivis faciie a fcopo ipfo ca-techifationum perfpiciet ; Quare graviterpeccant catechetre, qui raeroorire &c intelkdustantum habent rationern, parum de pradicoreligionis exercitio confirmando folliciti,

%. 2,

246

C. 111 De Catechiflatione varia.§. 2. Hadetius de partibus catechifa-

tionis. |am vero diverfa ejns gencia, re-fpedu materire, contideranda veniunt.. Pri-niurn & vulgatisfimum eft, quod in ipfa re-ligione chriltiana populariter edifcenda oc-cupatur, atque propterea fpeciali inligniturtatecbifationis dogmaticce noraine. Quia au-tern roulta (unt niftorica, multaque Biblicaloca, in catechefin adoptata, qure raaturio-rem I. perfediorera inftitutionem fpedant,hiftoriam ergo religionis Scripturreque S. le-dionem fumino jure rudioribus quoque com-mendarunt Proteftantici dodores. Unde ca-techilationis genus Hiftoricum &c Biblicumortum eft. Per fe quidem patet, rarius con-tingere, vt fuccinda univerfte plebi trada-tur cognitio ic religionis &c Ecclefise fatisca't (nara quod fparfim &c oecaiionaliter inconcionibus ex Scriptura &c hitioria S. comtne-roorari folet, non fufficit ad adrequatam noti-tiam*) Interim tarnen in priVatis fcholis ca-techeticis utrumque hoc genus feorfitn tra-dari debcre, neroo fumroam ejus utilitatemexpendens askrere unquam dubitabit.

Catecbifatio igitur biftorica turn juftamfatorum Ecclefire inde ab incunabulis hu-mani generis enarrationem, cum pragmati-cam causfarnm Sc eventuum tnaxime memo-rabilium explicationem, turn quoque explo-rationcm juniorum & pradicum ufum com-pkditur. Hiftoria fcilicet (acra infinitarn ex-

R 2 hibet

247

C. 111. De Catechifatiom varU,hibet materiem Deum COgndTcendi coleucfr»que, materiem exemplorum ad iidem & vir-tutem excitantitun, quin etiam deiedtationetniummaro, folatium, ipera creteraquej exhibetpropiorem notitiam & velut ipeculum Divi-nae revelationis, providentias, amoris, nomi»natim per Chriftum promulgati cujus mira»bilia fata factaque non posiunt non jucun-disfimO animum perfundere pietatis fenfti.>Je unquam igitur irvt-c-rroittant catechette fi-delern fiftere ideam ianctistimce vitae, quamgestit fervator, mortisqtte quam ex DivinOdecreto lubentisfime in noftram falutem iubi-it. Quomodo reliquam hilloriam facramin ufum juventutis pertractare debeant dodto»res, praxis ipfa doeebit.

Catechifatio Biblica brevem continetexpofitionem librorum Vet. & Novi fcede»ris, qui juniorum ufui maxime inferviunt.In fcholis praeiegere partern Scripturas Sacrrelaudatisfimo coniilio fanxerunt roajores no-ftri; Quin tamen deledtus fiat pro rudiorumeaptu, adeo vt fpecialistimi judaicce gentiaarmales v. c. Exod, Deuter. Jofuae, Judic.Reg. Chron. libri, ad provedtiorem dirjeran-tur astatem , taetera vero moralia k riptaperlegantür, explicentur & applicentur, ne-mo tantopere dubitet aut obvcrt.it. Sciatvero catecheta pericopam ieledtam illuftrare,quaeftionibus enodare atcjue quid fuis tem-poribus privum fuerit, quid omnibus com»

tnujse

248

C. 111 De Catechiflatione variit,smune indagare, rec tarnen hermeneuticamquandam oitentet eruditionern, ab iraperitisnuditoribus diiiiculter dimetiendam. Ufuspradticus Ffiblicorum fcriptorum a ntilfoignorabitur.

Addunt nonnulli c. c. Lappenberg,Schmid,, cateehifationis- genus Naturale, exhiltoria naturali corporum, animalium &phcenomenorum defumtum. Neque nonlaudanda eft htec" inititntio, quatenus ad pse-dagogicum generalern pertineat circulum fci-entiarum, minimetamen vt pars qusedam re-ligiofre fcientiae confideretur oportet. Natnquod exempla, timilitudines, &c variam com-monendi anfarn fumere postint catecbifantesex rerum ieniibiiium na.tura, longe aliud eft.

De Exaroinandi more, fuper. concioni-fcas quibuscunque facris, non attinet multapraemonere. Cietera catechiia-tionum gene-j'a, ratione temporis, loci, auditorum Ita-bita, in Cap. fequ, proferentur.

CAP. IV.

De variis- catecUJandi octafionibtts.§. 1. Ut nulladatür aetas, cni religio Divanon fit proficua & adfignata, ita per omniavitae atque setatis ftadia quaft decurrit Chri»

ftiana

249

C. IV. De variis CatechifandiItiana inftitutio. Mox enim ab infantia,quuro loqui &z res a le invicem did.ernere,difcretas comparare ac dijudicare, tenuiterquamquam, didicerint infmtes, ad Dci &Chiifti cognitionem iunt roanuducendij cujuseducationis moralis curam pareutes quidem&c cateehetae lollicite agentj neque tametii egligant dodtores Ecclelice, monitis fuis fi«delibus, iptis adfiftere. Infequentem verojuvenilem aetatem potistimum Faftorali curaecommittendam voluit EccL-tia; fiquidem le-gern jam inde a longo tempore tulit, qua,juvenes ex utioque lexu circa tetatis XV,annum, antequam ad Sacraro cceiiam admit-tautur, catecheticis interesfe adftringtmturexeicitiisj Quern longe utilisfimum moremtamdiu iervabit fartum tedtumque difcentiumdocentiumque diligeutia, quamdiu religioniipii fuus conftet honos. Juvenilem fubfe»quitur a?tatem virilis & fenilis, iv qua u-traque tantum abett, ut fuperflua fit cate-chifandi opera, ut potius iine hac iummumcaperet detrimentum chriftiana Ecclefia, at-que vel fiorentisfimo ex ftatu fenfim in cras-fam prolaberetur barbaiiero cultisiima gens,Inftitutionem ergo primam ferie quadam aeta-tis continuata promovebit examen, quodnon modo privatjm cum maritandis, aegro-tamibus caet. verum etiam publice in cate-cheticis concionibus ac coniesfionibus Sacris(ante Sacram coenam) initituitur, Fortunatos

utique

250

nccafionibus.lifique praedicare licet chriftiani ccetus cives,quibu.s nulla deeft falutaris coguitionis &eroendationis occaiio.. Neque ruciiorum tan-tum causla habentür tot fidelisfiroas prasce-ption-s, verum quoque maturioruni confirroa-tionem in iide &.- coniianti pietatis exercitiofpt-dat frequens hoc catechilandi ftudinm.

§, 2. Quum ergo.primo prajcipiendum fit,quou.odo prkt a puerorum in religione infti-tutio peragi drbeat atque curari,, nemo noniotelligit,, parentes qukfcm ipfos per natu-raro Sc religionern obftridos esfe, ltberis luispriraa tradere dodrinre Sc roorutn principiajatque qiuira Ilraeliris jnn ea lex fapienterkta fuerit Exod:. 12* 26. — Deut. 2*: 6, ?.ut Lberos fuos in lege Divina & cultu Dciinftiiuerent, ta.nto" niagis doctoris Evangelicioflicium «ft, panntes trequenter ad fedulamexeitare education.em,. atque ufc Sabbatbi in«piiniis diebus ctitn liberis iuis exercitia di-daftica & religiofa h&beant, pie commonere.( conf. CiißYsosx. Homit ad FJartm. Pafi.p, 575. ) Quia vero tardiores inuiti in hoc.pertolvendo cbprt hendantur negotio, optimefubvenitur his grayisfirois deftttibus operacatechetarum, quorum quafi in manus tra-duntur liberi ; Extra ordinem posfunt fenesquidam prudentiores, otii fui (enllis cutnfitittu terendi causfa, huic invigilare confi-'lio * Ordinaria autern via cantores & aeditui,quorum ttipendia faepius latita funt, hanc

com»

251

C. IV. De variis Catechifandicommode adminiftrabnnt pakeftraro, vt quo»que mukis in Ecclefiis catechetas jatEJani, e-undera laudatisfnnum in finem, conititutoscerniraus. Difputari tantum de methodo fo-let, utrum fcilfcet predagogi ejusraodl ope-rarn fuam, definito quodam modo (perpetu-am per fcholam,) five ambulatorio per vfceos potiores tranfeunte, coromodabunt. Nul-la vero conftans nortna omtiibus locis reque?conveniens prrekribi poteftj Quare Pafto-jutn &c infpedorum Eccfciire potius coromit-tatur vigilantiae, videre quki cuique locqCptirne conveniat.

§. 5. Privatarn pono inftitutionem ju*.venih ivetati exhibendara dodoribus facriscommendemus oportet. Quemadroodum in.primitiva Ecckfia eatechumeni ante baptis-mum informabantur , Ipeciminaque probatio.*rum rooruro dare obftringebantur, ita hodi-ernus krt ufus, vt qui adultiorem jara atti-gerint jetatem, ad Sacram ccenam &c fokn-nem Religionis profesfionero jufta prueparen-tur inftitutione. Prima bcec eft &c ultirnafyftematko ordine abfolvenda iniorniatio,,Übi fcilicet teneniini aniroi qualicunquejam imbuti fuerint rerum Divinarum notitia^graveci huic addit curoulum diligens Pafto-rum opera, cujus frudum & fuceesfum ne-mo fatis laudare poterit. Teneris enitn &in depravatione morum nondum obfirmatisanimis optime qurdem immittuntur fetnina me-

lioris

252

occafionihts.Jioris cognitionis & virtutis; Immo feftivaeft baec inftituendi ratio, jucunda, libera,amica. Auiroa,dvertant vero dodtorcs: 1)Ne totarn proyinciam iv nuda & mechanicarecitatione dogmatum ponant, fed ad intel-ledtuni & animum inprimis coUtittrandum &erftendandum bona fua ofEcia conferant; 2)Antcquam qua;ftiones fiflant, & reiponfionesexcipiant catechiimenorum, preces aujue ex-hortationem quandam inftittiaot, dein verobrevem adfcrant univerfae materisc praece-ptionero, vt quid in reeesfu habeant qurcltio,ncs popuiares, bene intelligant rudiores. 5)Poft babitam pnehdtionem fpecialis cujusdamdogmatis, &c libri catechetici explicationem,pederti promoveant ad quaeftiones, quibus,,.faepius infpergere juvabit admonitiones, eX-empla aliaque raotiva; 4) Sub obfervatadiverfitate iugeniorum, rudiores ac negli-gentiores a caeteris caute divtingvantur, at-que feoriim examinentur, 5) Caveamus, veantea ex fchola catcchetiea dimiftamus ju-venes imperitiores, quam fpes raelioris fru-gis ariiferit. 6) Hinc quoque fequitur, noauna aut aiia vice adeundarn esfe hanc fcho-lam, nee nimis properandum in dogmatibusmultis variisque exponendis, fed lentiusprogrediendum, donec pruecipuas veritatesjumorum meutibus frequenti & repetito a-iu initillaverirous ; ledtio fcilicet lcdta pla-cat, 1) Nullarn demum partium atit perfo-

narura

253

C. IF. De vatiis Cateehijandi

narum,. nobiliorum fpeciatiro, habcamus rati®»nera, curo contemtu caetero-rum conjundtam,

Privatiro quoque inftitui ac exammarifolent qui connubia ineunt, aut aegrotantffub ilaiu Sacram ceLbrare cupiunt ccenam^aut juramento- fidem in. foro civili coniir-,fuabimt, aut quoqu.e aliis temporibus convo.cantur. Fidelium. enim rainiftrorum eft,.nul,-lam, piaetermittere laboriofisfiroi fui numcrispsrtem autcam rernisfius trattare. Propter-ea etiam jure commendantur fcholae- (ic d,i-cias Sabbaticae [Sotidags fcholor)- praefertiiniin urbibus, majoribus nuper inftitutae, in qui-bus juniores posfunt commode ekmenta ca--pere religionis, & de iisdem repeten.dis fre-piu.s admoneri. In his vero omnibus. ledut-Im fu dodlor Ecclefice, ne otii fruendi caus-ia intermittat inquircre in auditorum fuoruincogitandi & vivendi moditmj prudens, vtipecialisfima ac tempori cuique confentaneart-ligionis capita exatninet ; patbeticusc \\\moribus Chrillianorum iortiter coniirmandisj,imperterritus in caftigandis vitiisj. nee non(imicus in commonendo, confolaudo & eri-gendo.. Quid demum hominibus i.u ultimotfitae difcrimine f. agon.e raortis conftitutispraecipiendum lit, deinceps in pait. 4 disfe-r< mus. Prcemittimus tantum nonnullas cati-telasj 1) Ne fufius dodtrinre imiverfre the-oriam piis & cbriftiana vinute notatis exp©.-nant miniftri Eccleiias aue ctrdinern falutis.

diffi-

254

eccafionibus.difficilem royliico quodam reddant dicendtgenere ; Sitts enim eft, brevcm Servatoriscfc paenitentia & tide oble-iva-fe prreceptio-ntin. 2) Impioium autern &c ictl itisiiroo-rum hoininum animi iunt oroni (ollicituditieiniormandi, &c a fccuritate fua camalt avo-cardi* Idem valet de dtlinquentibus, quoruuimaleia£Pi iaspius orturn (tumi ex itupida qtia-dam &c crask ignorantia x niafcqu* a puerojam in.buta animi indoie ducunt, quare muitaegent iniiitutioue, itatui eorum ateomnio-danda.

§. 4- Qnamquam vero esfentialis fit &roaxhne fiuttuota primitiva ida & privata,qure ordine quodam, contintioque cum re-ipiciu ad audienu s babetur, catechifatio,publicain tau-K-n miniroe negligendam cenfu-crunt omnes, cam potisfimum ob causfam,quod fieri nequeat, vt omnes toliclam itijuventute obtinere, aut ti obtinuerint, me-moria retitiere fine aliqiio adininieulo postinttogniionero, Qptimum ergo praebt-t admi».niculum 1) publica in conctonibus , fic di-ttis Catecbetieis, quotannis hajjenda expoii-t:o popularis religionis, cat chifroo quodamcompiehenfae. Quocirca duplex tiltittir ne-gotiurn atque coniiliuro; alterum in explican-

C. IV. De variis CatechifanJiconciones nominatas, überriraam anfatn hasipfre exhibent doctoribus, ordine, breviterSc ad praxin accommodate exponenrli lahtta-res veritates. Abftineanfr propterea ab o-rani proiixiori comroentatione ac declamatio-»c, vt tanto roelius inteikdum rudiorumvera cognitione inftruere atque memorire c»orum fublevare posfint; quod acroamatico &caphorifiico fieri debet modo, afque fumraa-tim repetendo rerutn roomenta. In ipfo au-tera exaroine eatechetico, dialogiftkam tan-tum valere forroaro, omniaque momenta inconcione pertradata refumenda esfe, brevi-ter itcrum explicanda, Sc fi raale fuerint ab-auditoribus intelkda, corrigenda c* fc pkvel nobis tacentibus patet.. Caeterum difcri-men iaciatur intet rudiores & provediores,pfcbejos & honeftiores, ne hos examinando.calumnia quaedara aut oftenfio ah alterutraparte fuppeditefur.

2) Pu-blicce catecbijationes ftari-s tem-poribus quoque per diverla contubernia do-meftica quotannis habentür, eo cnufilio, ufcpradica fides chrifliana indfcs augmenta ca-piat ac confirmetur. In quam enirn barba-riem morum, ab ethnicifrao haud multumabhorrentem, rouki Chiiftianoium. ceetuumnon ruerent, nifi fidelislimae agereatnr excu-bire annuae, quarum irora.enfu.ro ufum. nsmonifi ftultus in dubium vocabfc. Certum.quidem eft, has catechifationes noti posfe

fjfte*

256

'OcCaflonihiS.fyftematico quodam inftitui ordine aut omni-fcus merobris aeque prodesfe; interim tarnenftio minime carere debent ordine, fingulisiv articulis exponendis pofito. Atqtie quumdiverfus fit diverforum doftorutn mos hafce-fui muneris partes exantlandi, nonnulla obfer-Vare juvabit monita, ad harmoniam tenden-tia. cc) Laudamus morero, a nonnullis re»ceptum, feparatim a ceteris Ecclefias civibusexaminandi juniores, qui Sacrae ccence nondumparticipes fadi funt. Liberorum enirii ca-ptui quSevis inflitutio, provedtioribus propria,accoromodari non poteft, ncque in iisdempenitus omnes iubfiftere posfunt capitibusdodtrince. Liberis notitia litterarum & pri-nra religionis elementa memoriter cosnofcen-da, maturioribus vero aetate, plura incumbunt./3) Operarn dabimus, vt praecipua religio-nis capita, licet non eode-rn tenore fyftema-tico, percurrarous auditorum' in ufum. y)Non fufficit qurettiones proponere ex cate-chifrno, fed variare & expiicare easdem ju-vabit; Abftinendum tarnen a diffufa commen-tatione. S) Ut initium Jaciendum elt a pre-cibus & brevi exhortatione, ita poft inftitu-tum examen fpeciale, quoque generale quocl-dam omnibus attemperatum, atque pradticareligionis iiat applicatio» c) In externis ob»fervetur ordo, decentia ,modeftia, frugalitas,ne in contemtum vertatur reiigiofus hie adtus.3) Utilisfimum quoque dignisfimumque morem,

in-

257

C. IV. De variis Catechijandiinquirendi in progresfus Chriftianorum, ad-optarunt nonnuili dodores ciica abfolutionemSc Sacrre Coenae ufuni. Haec vero exaromacatechetica non (unt ultra primariura fuurnfcopum t-xtendenda. Huc pertinent fpecia-tim artfcuii cie peccato, fege Divina, Chrifto,ordine falutis, poenitentia, fide, &; admhii-cuiis gratirve, Cretera funt ad aliud teronusdifferenda. Quod fi vero contigerit, vt negli-gentiores tn litteris videantur nonnulli Do-minicam Ccenam appetentes, praeftat priva-tim eos docere,quam aliorum exponere con-temtui. Severitatem qui prudens cum tene-ro aniroi affcdu conjunxerit, omne certetulit pundum, De catechilationibus Vifita-toriis idetn quoque valebit.

§. 5. Paedagogicuro autetn negotium u-niverfum non poste commode adminiftrari,nifi in diverias clasfes diftingvantur audito-res, dudum animadvei terunt peritiores ; Scho-las ergo & collegia diicentium pro cetatisaut facultatum animi indole definitos in or-dines difpefcuerunt & privati & publici an-tiftites. Prima iciiicet Clasfis pueros ad X.circiter annum, 2:da juvenes XV annorum,g:a roaturiores compledti poterit. Incipien-tibus tradantur litteratum & religionis ele-menta, adultioribus überior, ceteris pleniordodtrince informatio. Nee negari poteft,bene quoque confultum iri plebis univertaeinftitutioni, fi per gradus ita ab una ad ali-

atn

258

■eccafionibus.nrn procederent rudiores infornritionis anfa.Verum enim v-ero, lio t infuper haud ne-gandiim iit, fcholas itc dictas catecheticas■ordinarias majores eodem eonftitui posfe acdebeie modo, cave tarnen Credas, eanciein.pirefcribi foimulam regulamve omnibus pos-fe catecheticis inilitutis, in quibus Paftora-lis v

C. V. De Methodo CatechifamHMe comniendat, quia captui ac ufui ruclio»rum egregie conveniat, aphoriftica &c acro-atnatica piovedioribns tantum, qui nexumrerumcernere posfunt accommodata eft: mixtaautern omnes implet partes, atque naturatnipfam fibi faventem habef, (conf. LangeKatecb. Magaz.) Educatio entm omnis fa-tis mechanica foret, fi qurefliunculis & re-fponfionibus aut acroamaticis prasfcdionibusunice contineretur. Prucfcntis autern eftprrcceptoris , ita rem fuis difcipulis , fivenarratiunculis Sc prreceptis, five qureftionibusproponere, vt memoriam eoruin & intelledumvon raodo adjnvare, verum etiam ad praxinperducere posfir. Sola ergo erotematica,qua utebatur Socrates, quaroque noftratestantopere extollere laudibus ac imitari (o-lent, lorma rainime femper valebit, qttiaplus concertationis & rernulationis quam in«ftitutionis, plus ludi quatn gravitatis fpecfcrr»habcrc videatur. Neque ironia Soeratica,licet lv humanis rebus quodammodo ferriposfit, in religiofa re unquam tolerabitur.{De his bene judicat Schmid Katech. handh.P. 1. p. 195. fg.) Longe potiori igitur juremixtam coramendamus inftitutionis metho-dum, qua utebatur Chriftus in inftituuendisdifcipulis fuis ae auditorihus. Jam enimfiraplici fed fublimi fpiritu iplis propofuitres longe gravisfiroas, jam dialogo perten-tabat, quomodo mentem ejus aut rem quam-

libet

260

ChapterAuthorAdvertisementsIllustrationsTables