Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. · R. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 202 Rolf...

56
Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/1 Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. Adeodatus I. Deusdedit Adeodatus II., Papst 11.4.672 – 17.6.676. Bernhard Kriegbaum in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 1f. Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 46f. Patrick J. McNamara in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 5 G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 5 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 121 Federico Marazzi in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 18 Adrian Hadrian Agapet II., Papst 10.5.946 – Dezember 955. Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 1 Sp. 890ff. Friedrich Lotter in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 2 R. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 202 Rolf Grosse in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 50f. William Robets in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 11f. G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 7 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 165f. Federico Marazzi in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 22 Agatho, Papst 27.6.678 – 10.1.681. Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 1 Sp. 916ff. Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei- burg 2001) Sp. 2f. Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 60f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 12f. G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 8 Federico Marazzi in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 22f.

Transcript of Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. · R. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 202 Rolf...

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/1

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI.

Adeodatus I. → Deusdedit Adeodatus II., Papst 11.4.672 – 17.6.676.

Bernhard Kriegbaum in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 1f. Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 46f. Patrick J. McNamara in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 5 G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 5 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 121 Federico Marazzi in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 18

Adrian → Hadrian Agapet II., Papst 10.5.946 – Dezember 955.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 1 Sp. 890ff. Friedrich Lotter in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 2 R. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 202 Rolf Grosse in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 50f. William Robets in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 11f. G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 7 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 165f. Federico Marazzi in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 22

Agatho, Papst 27.6.678 – 10.1.681.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 1 Sp. 916ff. Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 2f. Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 60f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 12f. G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 8 Federico Marazzi in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 22f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/2

Alexander II., Anselm, * ca. 1010/5, Papst 30.9/1.10.1061–21.4.1073. In zwie-spältiger Wahl gegen Honorius (II.) (Cadalus) von der Reformpartei erhoben. →Kanzleiregister. Itinerar:

Von Bis 1061-10-01 1062-04-14 Rome 1062-10-11 1062-12-12 Luce 1062-12-31 in insula monasterii S. Salvatoris 1063-01-07 in comitatu Senensi 1063-01-13 burgo S. Quirici 1063-03-23 1063-04-20 Rome 1064-05-31 1064-06-03 Mantue 1064-08-31 Luce 1064-09-20 1064-10 apud monasterium Campi Leonis 1065-01-27 1067-05-10 Rome 1067-07-09 Luce 1067-08-01 Melfi 1067-10-12 Capue 1068-03-19 1068-04-13 Rome 1068-07-11 1068-12-16 Luce 1068-12 Clusii 1068-12-30 1069-01-08 Perusie 1069-01-16 Narnie 1069-01-17 in monasterio S. Laurentii Catiliani 1069-04-13 1070-05-15 Rome 1070-06-08 Aretii 1070-08-16 1070-12-03 Luce 1071-03-17 1071-03-24 Rome 1071-06-21 Luce 1071-10-01 in monasterio Casinensi 1071-10-18 1071-10-27 Rome 1072-01-18 Reate 1072-02 Rome 1072-03-12 Luce 1072-04-25 Rome 1072-10-05 Luce 1073-02-13 1073-04-21 Rome

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 22 S. 176–183 Theologische Realenzyklopädie (Berlin 1980ff.) 2 S. 235ff. Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 4–6 G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 371f. Tilmann Schmidt in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 62–64 Frank Grande in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 15f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 18f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 181f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/3

Robert Sommerville in: Dictionary of the Middle Ages (Nrw York 1982ff.) Bd. 1 S. 146 Pierre Kerbrat in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 37f. T. Schmitt, Alexander II. (1061 – 1073) und die römische Reformgruppe seiner Zeit (Stuttgart 1977; Päpste und Papsttum 11)

Alexander III., Rolando Bandinelli, seit 1153 →cancellarius, Papst 7.9.1159–30.8.1181 (allgemein anerkannt seit 1177). In zwiespältiger Wahl zugleich mit Viktor IV. erhoben; es ist ungeklärt (und im Grunde unklärbar), welche Wahl gültig war. Er überlebte, teils im Exil in Frankreich, seine Gegner und wurde schließlich von Kaiser Friedrich Barbarossa anerkannt. Auf dem 3. →Laterankonzil ließ er 1179 die Zweidrittelmehrheit für die Papstwahl einfüh-ren. →Kanzleiregister, →LICET DE EVITANDA.

Itinerar:

Von Bis 1159-09-07 1159-09-17 Rome 1159-09-17 1159-09-18 Cisterne 1159-09-19 1159-09-20 Nymphe 1159-09-26 1159-10-15 Terracine 1159-11-07 1159-11-08 Nymphe 1159-11-13 1161-04-08 Anagnie 1161-06-09 1161-06-14 Rome 1161-06-27 1161-06-30 Preneste 1161-07-02 Ferentini 1161-07-10 1161-07-15 Preneste 1161-08-04 Anagnie 1161-09-01 1161-09-20 Ferentini 1161-09-24 1161-12-25 Terracine 1162-01 Plumbini. Vade, Livorne, in porta Veneris, in porta Dolphini 1162-01-21 1162-03-25 Ianue 1162-03-31 1162-04-11 in insula Magalone 1162-04-15 1162-07-16 apud Montepessulanum 1162-07-23 1162-07-26 Mimate 1162-08-01 Brivate 1162-08-13 1162-08-19 apud Claramontem 1162-09-09 1162-09-24 apud Dolum 1162-10-10 1163-01-22 Turoni 1163-02-06 1163-04-25 Parisius 1163-04-29 1163-05-02 Carnoti

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/4

1163-05-12 1163-06-18 Turoni 1163-06-19 apud Cormarium 1163-06-24 1163-07-28 apud monasterium Dolense 1163-08-01 1163-09-13 Bituricis 1163-09-30 1165-04-07 Senonis 1165-04-12 1165-04-20 Parisius 1165-04-20 1165-04-21 Stampis 1165-04-25 apud S. Benedictum super Ligerim 1165-04-28 1165-05-17 Bituricis 1165-05-25 1165-06-25 apud Clarummontem 1165-06-30 apud Anicium 1165-07-05 apud Alesiam 1165-07-10 1165-08-19 apud Montempessulanum 1165-08-22 in gradu Mercurii 1165-09-10 apud Magalonem 1165-11-19 Caiete 1165-11-22 Ostie 1165-11-23 1167-07-10 Rome 1167-08-22 1170-02-24 Beneventi 1170-02-26 apud Cerumar 1170-02-28 Harene 1170-03-05 1170-03-10 apud S. Germanum 1170-03-16 1170-09-12 Verulis 1170-09-12 Alatrie 1170-09-16 1170-10-01 Ferentini 1170-10-08 1170-10-09 Anagnie 1170-10-13 Signie 1170-10-17 1173-01-20 Tusculani 1173-01-27 1173-03-25 Signie 1173-03-28 1174-10-08 Anagnie 1173-10-25 1175-10-10 Ferentini 1175-10-19 1176-11-28 Anagnie 1176-12-25 1177-01-06 Beneventi 1177-01-20 1177-01-28 Siponti 1177-02-01 Fogie 1177-02-03 1177-02-05 apud montem Garganum 1177-02-09 1177-03-09 Veste 1177-03-16 Iadere 1177-03-24 1177-03-24 Venetiis 1177-04-10 1177-05-09 Ferrarie 1177-05-11 1177-10-16 Venetiis 1177-10-29 Siponti 1177-11-13 Troie 1177-12-14 1178-03-06 Anagnie 1178-03-12 Tusculani 1178-03-12 1178-08-05 Rome 1178-08-14 1179-02-04 Tusculani 1179-02-16 1179-07-04 Rome 1179-07-13 Preneste

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/5

1179-07-21 1179-10-11 Signie 1179-10-17 1179-11-24 Anagnie 1179-12-06 1180-05-13 Velletri 1180-06-13 1181-06-01 Tusculani 1181-06-03 1181-08-13 Viterbii 1181-08-30 in urbe Castellana

Theologische Realenzyklopädie (Berlin 1980ff.) 2 S. 237–241 Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 5–8 G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 372f. Marcel Pacaud in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 64–67 Thérèse Boespflug in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 67–69 Chistopher S. Myers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 16f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 19–21 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 219–221 Marcel Pacaut in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 21g. M. L. Rampolla in: Dictionary of the Middle Ages (Nrw York 1982ff.) Bd. 1 S. 146f. Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 38 F. Liotta (Hg.), Miscellanea Rolando Bandinelli – Papa Alessandro III (Rom 1988)

Alexander IV., Rainald, Papst 12.12.1254–25.5.1261. →EXECRABILIS →LICET ECCLESIA →Kanzleiregister.

Itinerar:

Von Bis 1254-12-12 1255-06-01 Neapoli 1255-06-07 1255-11-04 Anagnie 1255-11-21 1256-05-27 Rome 1256-06-01 1256-11-27 Anagnie 1256-12-11 1257-05-16 Rome 1257-05-23 1258-10-10 Viterbii 1258-10-31 1260-07-30 Anagnie 1260-08-03 1260-09-10 Sublaci 1260-09-24 1260-09-26 Genne 1260-10-06 1260-11-06 Anagnie 1260-11-10 1261-05-01 Rome

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/6

1261-05-07 1261-05-25 Viterbii

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 2 S. 189–193 Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 8–10 G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 373 Anne Paolucci in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 17f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 21f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 230f. Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 38f. S. Sibilia, Alessandro IV (1254 – 1261) (Anagni 1964)

Alexander V., Petrus Philargis, Papst 26.6.1409–3.10.1410. Auf dem Konzil von →Pisa zum Papst erhoben, konnte er sich dennoch nicht vollständig gegen →Gregor XII. und →Benedikt (XIII.) durchsetzen, so daß das seit 1378 beste-hende Schisma fortdauerte. →Kanzleiregister

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/ histhw/RORC/Pisa.pdf Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 2 S. 193–196 Johannes Grohe in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 10f. G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 373f. Hélène Millet in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 69f. Richard J. Kehoe in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999)S. 18 A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 22f. Mark A. Zier in: Dictionary of the Middle Ages (Nrw York 1982ff.) Bd. 1 S. 147f. Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 104–107

Alexander VI. (Rodrigo Borgia, Papst 11.8.1492 – 18.8.1503) wurde von sei-nem Onkel →Calixt III. (1455–1458) zum Kardinal und Vizekanzler erhoben und behielt dieses Amt auch unter →Pius II. (1458–1464), →Paul II. (1464–1471), →Sixtus IV. (1471–1484) und →Innozenz VIII. (1484–1492), bis er 1492 selbst Papst wurde und das Amt des Vizekanzlers (wahrscheinlich als Fol-ge einer Wahlabsprache) Ascanio Maria Sforza übertrug. Er war ein äußerst ge-wissenhafter Vizekanzler, wie seine Paraphe R. auf zahllosen Urkunden beweist.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/7

Seine Unterschrift auf Suppliken:

Als Pius II. 1463 seine Rechte durch die Gründung des Abbreviatorenkollegs (→Abbreviator, →Kolleg) beschnitt, geriet er mit diesem in Konflikt; jedenfalls suggeriert Platina, Paul II. habe ihm die Wiederabschaffung des Kollegs 1464 als Preis für seine Stimme bei der Papstwahl versprochen. Vor allem unter Six-tus IV. sicherte er sich einen bedeutenden Anteil an den von diesem neu ge-schaffenen →officia venalia vacabilia (21 →Abbreviatoren, 25 →Sollizitatoren, 12 →Rotanotare). In seinen eigenen Pontifikat fällt nur die Gründung des Kol-legs der →Brevenschreiber 1503. Als Papst gründete er das Kolleg der →scriptores brevium (1503) und verdop-pelte das Kolleg der →collectores taxae plumbi (1497). Nach der Ermordung seines Sohnes am 14./15.6.1497 schien Alexander VI. ernsthaft eine Kurienreform in Angriff nehmen zu wollen. Er setzte eine Kom-mission aus sechs Kardinälen ein. Ob diese Herren zu gründlich zu Werke gin-gen und deshalb ihre Vorschläge erst vorlegten, als sich die seelische Erschütte-rung des Papstes bereits wieder gelegt hatte, oder ob das Projekt von vornherein aussichtslos war, muß dahingestellt bleiben; es gilt aber zu bedenken, daß die Mißstände, die abgestellt werden sollten, sich unter des Papstes eigener jahr-zehntelanger Zeit als Vizekanzler entwickelt hatten. Die Texte findet man bei Tangl, Kanzleiordnungen S. 386–421, den Text der eigentlichen Reformbulle IN APOSTOLICE SEDIS SPECULA ebd. S. 402–421. Er stellt aber keinen vollaus-formulierten Text dar, sondern eher ein Arbeitsprogramm mit teils ganz unreali-stischen Strafbestimmungen, und setzt bei Vizekanzler und Datar einen morali-schen Standard voraus, an dem es eben gerade fehlte; der Fisch stank auch in der Kanzlei vom Kopf her. Einige Détailangaben sind aber sehr aufschlußreich.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/8

Siehe auch →Kanzleiregister, →Supplikenregister, →CUM AD SACRO-SANCTE, →CUM FE. RE., →IN APOSTOLICE SEDIS SPECULA, →IN EMI-NENTI APOSTOLICE SEDIS SPECULA, →INIUNCTUM NOBIS, →INTER CETERA, →INTER CURAS, →NON DEBET REPREHENSIBILE, →INTER CETERA . Die Leistungen des Papstes als Vizekanzler treten in der allgemeinen Wahrnehmung hinter seinem wenig erbaulichen Privatleben zurück, in dem er u.a. eine Quasi-Ehefrau (Vanozza Catanei) und, teils gleichzeitig, eine Geliebte (Giulia Farnese) hatte sowie eine größere An-zahl unehelicher Kinder (Joffrè, Cesare, Lucrezia usw.). Dieser Lebenswandel veranlaßte Papst Pius II. zu einem berühmten Mahnschreiben, das in Vatikanisches Archiv, Armarium XXXIX vol. 9 fol. 164v–165v registriert ist: Pius papa II., Vicecancellario. | Dilecte fili, salutem etc. Nudinus quartus iam mortis dilecti | filii Iohannis de Bichis convenissent femine complures Se|nenses ad secularem vanitatem composite. Audivimus car(itatem) | tuam parum dignitatis, quam sustinet, memorem inter illas | ab hora fere XVIIa usque ad XXIIam fuisse et ex collegio tuo | socium te habuisse cum, quem, si non honor apostolice sedis, | etas tamen admonere satis officii sui debebat. Saltatum | ibi est, ut accepimus, cum omnium lictura nullis illecebris | amatoris parsum. Tuque etiam inter hec omnia non | secus versatus, quam si unus esses ex secularium iuvenum | turba. Refferre sigillatim omnia pudet, que eo in loco | facta asseruntur. Ista non modo re, sed appellacione quoque | indigna sunt gradu, quem tenes: mariti, patres, fratres | et consanguinei puellarum, que aderant, ut liberior |vobis esset voluptandi facultas, ab ingressu prohibebantur, |vos soli cum paucis domesticis auctores hortatoresque | chorearum eratis. Dicitur nulla nunc de rea-lia esse in civitate | Senensi, sed sermonem preterquam vanitatem tuam ab omnibus | irrideri. Hic certe in balneis, ubi ecclesiasticorum et secularium | non parvus est numerus, vulgi esse fabula. Si diceremus ista nobis | non displicere, erraremus vehementer. Displicent certe, su-pra quam | dici possit. Vituperatur enim ecclesiasticus ordo, vituperatur mini|sterium no-strum, neque ad vite honestatem, sed ad occasionem lascivie | ditari et magnifieri videmur. Hinc principum et potentatum | in nos surgit contemptus, hinc quottidiane laicorum ir-ri|siones, hinc etiam reprehensionesmet nostre, cum reprehendere | alios volumus. Vicarius quoque Cristi, qui indulgere talia | creditur, in eundem cadit contemptum. Valentine ecclesie | prees, dilecte fili, que inter Hispanorum ecclesias precipua | est, apostolice etiam cancellarie regimen tenes, quodque factum tuum | reprehensibilius facit, ad consilium Romane sedis inter cardinales | cum pontifice sedes. Si puellas blandiri, fructus missitare | hinc inde, vinum pre-gustatum illi, quam diligas, mittere, effuso | studio omne genus voluptatis totam diem specta-re, de|nique, ut fieri omnia licencius possint, maritos illarum excludere gradibus tuis conveni-re videntur, tibi ipsi iudi|candum relinquimus. Reprehendimur nos propterea, reprehen|ditur Calisti felix recordatio avunculi tui, qui cumulandis | in te honoribus iudicio plurimum erras-se videtur. Quod si | excusacionem allegas etatis: non est ea tibi iam etas, ut non intelligas, quantum onus dignitatis tua sustineat. Esse | irreprehensibile cardinalem oportet vite et mo-rum salutare | exemplum, cuius persona omni non solum animis, sed occulis debet inservire. Indignamur postmodum atque irascimur, si | a principibus seculi parum honorificis titulis appellamur, | si in possessionibus beneficiorum turbamur, si subicere colla | nostra illorum mandato compellimur. Nos ipsi hec milliens | nobis inferimus et malorum nostrorum materi-am damus | id agentes, ut ecclesie quoque auctoritas in dies evilescat, cuius | rei in hoc secu-lo vituperium ferimus, et in alio supplicium | dignum luemus. Car(itud)o igitur tua hiis vanita-tibus modum | imponat, dignitatem suam recogitet nec velit inter | iuvenes et mulierculas amatoris nomen tenere. Si enim | hec rursus acciderent, cogemur ostendere nobis invitis | et dolentibus ea accidisse, neque sine rubore tuo | esse nostra animadversio posset. Te | semper

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/9

dilleximus (!) et tanquam eum, in quo gravitatis | et modestie specimen vidimus, dignum no-stra protectione | putavimus. Velis, ut oppinionem hanc et mentem retinere | diu possimus, quod nil prestae melius poterit quam vite | gravioris assumpcio. Anni tui, qui correctionem adhuc | pollicentur, faciunt, ut paterne te moneamus. Alterius | etas, si hoc pateretur, simili caritatis officio non fungeremur. Datum Petrioli XI Iunii 1460.

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/AlexanderVI.pdf

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 2 S. 196–205 Theologische Realenzyklopädie (Berlin 1980ff.) 2 S. 241–244 Winfried Eberhard in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 12f. G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 374 Alonso Justo Fernandez in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 70–73 Margary A. Ganz in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 19f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 23f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 304 + 323f. Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 148–150, 226–239 G. Soranza, Il tempo di Alessandro VI papa e di fra Girolamo Savonarola (Mailand 1960) G. B. Oicotti, Alessandro VI, in: Dizionario biografico degli Italiani II 196–205 Ivan Cloulas, Die Borgias. Biographie einer Familiendynastie (Zürich 1988) Joachim Brambach, Die Borgia. Faszination einer machtbesessenen Renaissance-Familie (München 1988) Susanne Schüller-Piroli, Die Borgia Dynastie. Legende und Geschichte (1982) Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 29

Alexander VII., Fabio Chigi, * 13.2.1599, Papst 7.4.1655 – 22.5.1667, →Supplikenregister.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 2 S. 205–215 Konrad Repgen in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 12–14 Mario Rosa in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 73–76 Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 20 G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 24–26 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 380–382

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 514–517, 610–634

Alexander VIII., Pietro Ottobuoni, * 22.4.1610, Papst 6.10.1689 – 1.2.1691, →Supplikenregister.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/10

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 2 S. 215–219 Konrad Repgen in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 14f. Luigi Fioran in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 76–78 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999)20f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 26 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 385f.

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 581f., 644–647

Anaklet II., Petrus de Pierleoni, *ca. 1090, Papst 14.2.1130–25.1.1138, in einer zwiespältigen Wahl zugleich mit →Innozenz II. gewählt. Er stützte sich vor al-lem auf Roger II. von Sizilien, dem er die Königswürde verlieh. Bernhard von Clairvaux diffamierte ihn wegen der jüdischen Abstammung seiner Familie. Das Schisma dauert bis zu seinem Tode; erst dann wurde Innozenz II. allgemein an-erkannt. Es ist ungeklärt, welche Wahl man als rechtmäßig ansehen muß und ob diese Frage überhaupt zu entscheiden ist. →Kanzleiregister. Itinerar:

Von Bis 1130-02-14 1130-08-29 Rome 1130-09 Beneventi, Abellini 1130-09-27 Beneventi 1130-10-30 Trani 1130-11-05 Bari 1130-11-28 1130-12-05 Beneventi 1130-12-10 1131-03-01 Capue 1131-03-01 Salerni 1131-03-08 Capue 1131-09-14 Priverni 1132 Salerni 1133-09-07 Anagnie 1134-04-15 1134-04-22 Rome 1134 1136-10-21 Beneventi 1137-04-22 Rome trans Tiberim

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 2 Sp. 1471ff. Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 16 H. Dittmann in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 568f. und M. Thumser ebd. 6 Sp. 2136f. Marcel Pacaut in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 83f. Elda G. Zappi in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 22f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 29f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/11

Pier Fausto Palumbo, Lo scisma del MCXXX (Rom 1942) Marcel Pacaut in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 57 F.-J. Schmale, Studien zum Schisma des Jahres 1130 (Köln 1961) M. Stroll, The Jewish Pope (Leiden 1987)

Anastasius III., Papst September 911 – Oktober 913.

Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 18 G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 572 Harald Zimmermann in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 87 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 24f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 31 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 162

Anastasius IV., Conradus de Suburra, Papst 12.7.1153 – 3.12.1154. Hielt sich als Papst stets in Rom auf.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 3 S. 24f. Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 20 G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 572f. Karl Schnith in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 87f. Christopher S. Myers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 25 A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 31f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 217

Benedikt I., Papst 2.6.575 – 30.7.579.

Ottorino Bertolini in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 324f. F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 S. 7–9 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 21f. Claire Sotinel in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 198f. Partick J. McNamara in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 41f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 67 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 103 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 23

Benedikt II., Papst 26.6.684 – 8.5.685.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/12

Ottorino Bertolini in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 325–329 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 9–14 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 22 Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 199f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 42 M. A. De Angelis; Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 67f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 122 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 24–27

Benedikt III., Papst 29.9.855–7.4.853. Ihm stand eine Weile →Anastasius Bi-bliothecarius als Gegenpapst gegenüber.

Ottorino Bertolini in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 330–337 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 14–27 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 22f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1858 François Bougard in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 200 John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 42 M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 68 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 135f. Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 30f.

Benedikt IV., Papst Mai/Juni 900 – Juli/August 903. Er krönte Ludwig III. (den Blinden) zum Kaiser.

Ottorino Bertolini in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 337–342 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 27–31 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 22f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1858 Klaus Herbers in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 200f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 42f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 68 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 161 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 35

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/13

Benedikt V., Papst 964. Abgesetzt; er starb am 4.7.965 in Hamburg.

Paolo Delogu in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 342–344 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 31–38 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 23 R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1858 Rolf Grosse in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 201 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 43 M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 69 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 168 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 39

Benedikt VI., Papst 19.1.973 – Juni 974 (ermordet).

Paolo Delogu in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 344–346 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 38–43 Harald Zimmermann in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 24 R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1858f. Rolf Grosse in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 201f. William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 43f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 69 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 168 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 40–43

Benedikt VII., Theophylakt, Papst 17.5.1012 – 9.4.1024. Er krönte am 14.2.1014 Heinrich II. zum Kaiser, der ihm 1020 das Ottonianum erneuerte.

Paolo Delogu in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S- 346–350 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 43–61 Harald Zimmermann in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 24 R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1859 Hans-Henning Kortüm in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 202 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 44f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 69f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 168f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/14

Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 45f. Benedikt VIII., Theophylakt von Tusculum, Papst 17.5.1012 – 9.4.1024.

Itinerar (nur außerhalb Roms):

Von Bis 1014-01 Ravenne 1020-04-14 1020-04-24 Bamberge 1020-05-01 Vulde [Fulda] 1022-03-03 Beneventi 1022-04 Troie 1022-06-28 1022-06-29 in monasterio Casinensi 1022-08-01 Papie

Gerd Tellenbach in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 350–354 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 61–92 Klaus-Jürgen Herrmann in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 24f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1859 Klaus-Jürgen Herrmann in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 202f. Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 45 A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 70 P.-G. Wappler, Papst Benedikt VIII. (Leipzig 1897) Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 50f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 87f. Klaus-Jürgen Herrmann, Das Tuskulanerpapsttum (1012 – 1046). Benedikt VIII., Johannes XIX., Benedikt IX. (Stuttgart 1973; Päpste und Papsttum 4)

Benedikt IX., Theophylakt von Tusculum, Papst 21.10.1032–1.5.1045. Er übergab Gregor VI. das Papsttum, möglicherweise gegen eine finanzielle Abfin-

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/15

dung. Heinrich III. ließ ihn auf der Synode von Sutri absetzen. Er versuchte aber später zurückzukehrem. →Kanzleiregister.

Itinerar außerhalb Roms:

1036-11 Florentie 1037-06 Cremone 1038-03-26 in castello Spella 1040-10-15 apud Massiliam (fraglich) 1047-10 Tusculi

Ovidio Capitani in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 354–366 F. Baix in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 93–105 Klaus-Jürgen Herrmann in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 25f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1859f. Klaus-Jürgen Herrmann in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 203–205 Frank Grande in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 45f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 70f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 175f. Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 53–59 S. Messina, Benedetto IX, pontefice romano 1032 – 1048. Studio critico (Catania 1922) Klaus-Jürgen Herrmann, Das Tuskulanerpapsttum (1012 – 1046). Benedikt VIII., Johannes XIX., Benedikt IX. (Stuttgart 1973; Päpste und Papsttum 4) L.-L. Ghirardini, Il papa fanciullo Benedetto IX (1032 – 1048) (Parma 1980)

Benedikt X., Johannes, Papst 5.4.1058 – April 1060 (abgesetzt).

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/16

Ovidio Capitani in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 366–370 J. Gay in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 105f. Dieter Girgensohn in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 26f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1859 Tilmann Schmid in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 205f. John C. Morgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 46f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 71 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 60–62

Benedikt XI., Niccolò di Boccassio, * 1240, Papst 22.10.1303–7.7.1304 als Nachfolger →Bonifaz' VIII. Die von ihm erlassene Bulle # vom 7.6.1304 gegen die Verantwortlichen für das Attentat auf Bonifaz zeigt, trotz größtem rhetori-schem Aufwand, die ganze Fassungslosigkeit, aber auch die Ratlosigkeit der Kurie angesichts der Vorgänge. →Kanzleiregister. Itinerar:

Von Bis 1303-10-22 1304-04-05 Rome 1304-04-13 1304-04-19 Viterbii 1304-05-12 1304-07-07 Perusii

Ingeborg Walter in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 370–378 L. Jadin in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 106–116 Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 27f. G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1860f. Alain Demurger in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Parin 1994) S. 206 Christopher S. Myers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 47f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 71f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 247f. Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 66–69 Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 190 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 20f., 38f. P. Funke, Papst Benedikt XI. (Münster 1891) H. Finke/ M. Galbrois y Ballestero, Roma después de la muerte de Boniface VIII (Rom 1924) A. M. Ferrera, Benedetto XI, papa domenicano (Rom 1935) Léon Gautier, Benoît XI (Paris 1863) Ferreton, Benedetto XI (Treviso 1904) Abbildung seiner Bleibulle: Haidacher S. 38

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/17

Benedikt XII., Jacques Fournier, * ca. 1285, Zisterzienser, Papst 20.12.1334–25.4.1342. Als Papst bemühte er sich besonders um die Abstellung der Mißstän-de in den Orden (→FULGENS SICUT STELLA, →SUMMI MAGISTRI, →RED-EMPTOR NOSTER, →AD DECOREM), Gegenüber Ludwig dem Bayern nahm er eine konziliantere Haltung ein als →Johannes XXII. (→ad promerendam), ohne den grundsätzlichen Standpunkt der Kurie aufzugeben. In der Kanzlei führte er die Registrierung der Suppliken ein (→Supplikenregister), um Fäl-schungen vorzubeugen. Erbauer des älteren Teils des Papstpalastes in →Avignon. →Kanzleiregister, →AD REGIMEN, →DECENS ET NECESSARI-UM, →IN AGRO DOMINICO.

Bernard Guillemain in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 378–384 L. Jadin in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 116–135 Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 28–30 B. Schimmelpfennig in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1861f. Paul Amargier in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Parin 1994) S. 206–208 Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 48f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 253f. Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 72–75 Anne-Marie Hayez in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 190 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 26f., 52–57 L. Jadin, Benoît XII (Paris 1964) S. 72 Karl Jacob, Studien über Papst Benedikt XII. (Diss. Berlin 1910) C. Schmitt, Un pape reformateut et défenseut de l'unité de l'Église (Florenz 1959)

Benedikt (XIII.), Pedro de Luna, * 1342/3. Er gehörte zu den Wählern sowohl →Urbans VI. als auch →Clemens' (VII.), dessen Nachfolger in der Avignonesi-schen Obödienz er am 28.9.1394 wurde. Ob sein Papsttum rechtmäßig war, hängt davon ab, wie man die Wahl Clemens' (VII.) bewertet. Die Absetzung durch die Konzilien von →Pisa und →Konstanz erkannte er nicht an, war aber zuletzt völlig bedeutungslos, bis er am 29.11.1422 starb. Seine letzten Abend-mahlsbullen liegen heute im Vatikanischen Archiv, AA. Arm. D 68 (1410), 66 (1413). 67 (1416), 65 (1417). Als ihm vom 10.9.1398 bis zum 1.4.1403 von seinen eigenen Anhängern die Obödienz entzogen wurde, wobei auch der Bullenstempel mitgenommen wurde, ließ er seine Urkunden durch einen treugebliebenen Kardinal besiegeln (→sie-gellose Urkunden). Seine Kanzlei folgte der Avignoneser Tradition; die Kanz-

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/18

leivermerke sind aber schwer zu deuten. Er stellte auch →Sekretbriefe aus. →Kanzleiregister, →Supplikenregister.

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/Avignon.pdf

L. Jadin in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 135–163 Dieter Girgensohn in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 30f. W. Brandmüller in: Lexikon des Mittelalters 1 Sp. 1862–1864 Hélène Millet in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Parin 1994) S. 208–212 Richard J. Kehoe in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 49f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 73 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 78–83 Hélène Millet in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 190f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 88 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 99 S. Puig y Puig, Pedro de Luna, último papa de Aviñón (1387 – 1430) (Barcelona 1920) J.-A. Sesina Munoz, La vida y el tiempo del Papa Luna (Saragossa 1987) A. Casat, El papa Luna (Barcelona 1955) A. Glasfurd, The Antipope (Pedro de Luna, 1342 – 1423) (London 1983) Luis Suárez Fernández, Benedicto XIII. Antipapa o papa? (Barcelona 2002)

Benedikt XIII., Pietro Francesco Orisini, * 2.2.1649, Papst 29.5.1724 – 21.2.1730, →Supplikenregister, →REDEMPTOR ET DOMINUS.

Gaspare De Caro in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 384–393 J. Carreyre in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 163f. Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 31 Luigi Fiorani in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 212f. John K. Tinghino in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 49 M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 72f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 390 + 393f.

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 531f., 664–669 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 87–91

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/19

Benedikt XIV., Prospero Lambertini, * 31.3.1675, Papst 17.7.1740 – 3.5.1758, →Supplikenregister, →EX QUO SINGULARI, →GRAVISSIMUM, →PEREGRINANTES A DOMINO.

Mario Rosa in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 393–408 J. Carreyre in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 164–167 Georg Schwaiger in: Theologische Realenzyklopädie (Berlin 1980ff.) 5 S. 531–535 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 31–33 Mario Rosa in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 214–219 John J. Tinghino in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 73f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 73f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 396–399 Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 92–104

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 534–537, 680–691

Benedikt XV., Giovanni della Chiesa, * 21.11.1854, Papst 3.9.1914 – 22.1.1922. Er publizierte das →CIC und die Enzyklika →MAXIMUM ILLUD zur Weltmission. Seine Friedensbemühungen im 1. Weltkrieg blieben weitge-hend erfolglos. →DIVINA DISPONENTE CLEMENTIA

Gabriele De Rosa in: Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 8 S. 408–417 E. de Moreau in: Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 8 Sp. 167–172 Georg Schwaiger in: Theologische Realenzyklopädie (Berlin 1980ff.) 5 S. 533–535 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 33–35 François Jankowiak in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 219–224 Joseph A. Biesinger in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 51–53 A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 75f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/20

Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 444 + 463f. Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 112–123 Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 88

Benedikt XVI., Joseph Ratzinger, *16.4.1927, Papst 19.4.2005, zurückgetreten 28.2.2013. →SUMMORUM PONTIFICUM.

Josef Gelmi, Die Päpste mit dem Namen Benedikt (Brixen 2008) S. 128–164 Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 88

Bonifaz III., Papst 19.2. – 12.11.607.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 12 S. 136f. Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 36f. Jean Durliat in: François Jankowiak in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 230f. Frank Grande in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 56 M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 82 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 112

Bonifaz IV., Papst 15.9.608 – 8.5.615.

Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 37 Jean Durliat in: François Jankowiak in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 231 Patrick J. McNamara in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 56f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 82 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 113

Bonifaz V., Papst 23.12.619 – 25.10.625

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 12 S. 140ff. Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 37 Jean Durliat in: François Jankowiak in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 231f. John C. Morgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 57 M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 82f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 113f.

Bonifaz VI., Papst April 896.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/21

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 12 S. 142f. Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 9 Sp. 899f. Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 37 Klaus Herbers in: François Jankowiak in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 232 John C. Morgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 57f. M. A. De Angelis in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 83 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 160

Bonifaz VII., Papst Juni 974 – Juli 985 (ermordet).

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 12 S. 143–146 Harald Zimmermann in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 38 Hans-Henning Kortüm in: François Jankowiak in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 232f. John C. Morgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 58 A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 83

Bonifaz VIII., Benedikt Caetani, * ca. 1235, Papst 24.12.1294 – 11.10.1303. Er beseitigte das Chaos, das die lange Sedisvakanz nach dem Tode →Nikolaus' IV. und die Unfähigkeit seines Vorgängers →Cölestin V. angerichtet hatten, durch kluge und energische Maßnahmen. Die Kanzlei, die von da an nur noch durch →Vizekanzler geleitet wurde, bildete jetzt definitiv die Regeln der Urkunden-ausstattung aus, die bis ins 16. Jahrhundert zuverlässig eingehalten wurden. Der Konflikt mit König →Philipp IV. von Frankreich, der im Attentat von Anagni gipfelte, führte auch dazu, daß →Clemens V. Eintragungen im Register Bonifaz' tilgen lassen mußte (Robert Fawtier, Les registres de Boniface VIII [Paris 1939], 4. Bd., Einleitung S. lxxxxix, civ, Nr. 4422, 4424, 5341–5343, 5353, 5383, col. 356). →Kanzleiregister, →ANTIQUORUM HABET FIDA RELATIO, →AUSCULTA FILI, →CLERICIS LAICOS, →CORAM ILLO FATEMUR, →ETSI DE STATU, →NUPER PER ALIAS, →SALVATOR MUNDI, →SUPER PETRI SOLIO, →time deum, →UNAM SANCTAM Itinerar:

Von Bis 1294-12-24 1295-01-02/22 Neapoli 1295-01-23 1295-05-12 Rome 1295-05-23 1295-06-10 Velletri 1295-06-13 1295-10-02 Anagnie 1295-10-19 1296-05-25 Rome

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/22

1296-06-02 1296-10-01 Anagnie 1296-10-13 1297-06-01 Rome 1297-06-06 1297-10-31 apud Urbemveterem 1297-11-03 Bulzeni 1297-11-17 1298-08-22 Rome 1298-08-28 1298-12-05 Reate 1298-12-29 1299-05-01 Rome 1299-05-12 1299-08-28 Anagnie 1299-09-03 1299-09-11 Tbebis 1299-09-25 1299-09-27 Anagnie 1299-11-02 1300-05-05 Rome 1300-05-07 1300-08-12 Anagnie 1300-08-23 1300-08-24 Sculcule 1300-09-28 1300-10-03 Anagnie 1300-10-20 1301-04-22 Rome 1301-05-01 1301-10-02 Anagnie 1301-10-17 1302-05-04 Rome 1302-05-22 1305-09-14 Anagnie 1302-10-16 1303-05-01 Rome 1303-05-19 1303-09-20 Anagnie 1303-09-25 1303-10-11 Rome

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 12 S. 146–170 Theologische Realenzyklopädie (Berlin 1980ff.) 7 S. 66ff. Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 38–41 T. Schmidt in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 414–416 Jean Coste in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 233–236 William C. Schrader in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 58f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 83 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 245–247 Marie-Dominique Chenu in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 137–139 Charles T. Wood in: Dictionary of the Middle Ages 2 (New York 1983) S. 323f. Jean Coste in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 219f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 103 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 16–20, 30–37 Thomas S. Boase, Boniface VIII (London 1933) S. Sibilia, Bonifacio VIII (Rom 1949) Peter Herde, Bonifaz VIII. (Stuttgart 2016) Carl Mirbt, Quellen zur Geschichte des Papsttums und des römischen Katholizismus (Tü-bingen 41924) S. 207–211 Nr. 369–372

Bonifaz IX., Pietro Tomacelli, * ca. 1350, Papst der römischen Obödienz des Schismas 2.11.1389 – 1.10.1404. Viele der (vor allem finanziellen) Mißbräuche,

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/23

die später auch →Johannes (XXIII.) angelastet wurden, werden auf ihn zurück-geführt, jedoch stellt dies eine quellenkritisch schwierige Frage dar. In seinem Pontifikat wird erstmals der →Datar der →Suppliken erwähnt (→ille qui data-bit), und es wurde das älteste originale →Breve entdeckt (siehe auch →anulus fluctuantis navicule). →Kanzleiregister

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/BonifazIX.pdf Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 12 S. 170–187 Arnold Esch in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 42f. G. Schwaiger in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 416f. François Jankowiak in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 236f. Richard J. Kehoe in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 59f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 84 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 278f. Michel Fol in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 220 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 96–98

Cadalus → Honorius (II.) Calixt II., Guido Graf von Burgund, Papst 2.7.1119–14.12.1124. Er schloß am 23.9.1122 mit Heinrich V. das Wormser Konkordat zur Beendigung des sog. Investiturstreites. Da er in Cluny gewählt wurde und erst 1120 nach Rom kam, auch zeitweise einem Gegenpapst Gregor (VIII.) gegenüberstand, zählte er seine Regierungsjahre von seiner Wahl an. →Kanzleiregister. Itinerar:

Von Bis 1119-02-02 Cluniaci 1119-02 Lugduni 1119-02-09 Vienne 1119-03-02 apud oppidum Christam 1119-03-20 apud ecclesiam S. Antonii 1119-04-07 Vienne 1119-04-15 1119-04-28 Anicii 1119-05-01 1119-05-04 Brivati 1119-05-10 apud Celsinianam 1119-05-19 apud Clarummontem 1119-05-24 Mauciaci 1119-06-01 Brivate 1119-06-02 apud S. Floram

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/24

1119-06 apud ecclesiam S. Iuliani 1119-06-18 1119-06-19 apud S. Egidium 1119-06 apud Montempessulanum 1119-06-28 1119-06-30 apud Magalonem 1119-07-01 Biterris 1119-07-06 apud castellum Avinionum 1119-07-08 1119-07-17 Tolose 1119-07 in villa Fronton 1119-07-20 apud S. Theudardum 1119-07-30 apud S. Leontium 1119-08-03 1119-08-05 Petragoricis 1119-08-06 apud villam Brantoöium 1119-08-11 Emgolismi 1119-08-27 1119-08-28 Pictavi 1119-08-30 Losduni, Lauduni 1119-08-31 1119-09-01 in monasterio Fontis Ebraldi 1119-09-03 apud S. Florentium 1119-09 Glannafolii 1119-09-07 1119-09-09 Andegavis 1119-09-15 1119-09-24 Turoni 1119-09 Aureliani 1119-10-03 Stampis, Mauriniaci 1119-10-08 Parisius 1119-10-11 apud S. Dionysium 1119-10-13 Silvanecti 1119-10-16 Suessioni 1119-10-18 1119-10-19 Remis 1119-10-23 1119-10-25 Mosonii 1119-10-26 1119-11-11 Remis 1119-11-11 Lauduni 1119-11-18 Briteoli 1119-11-20 1119-11-22 Belvaci 1119-11 Gisortii 1119-11-27 apud S. Dionysium 1119-11/12 Parisius, Corbolii, Miliduni, in abbatia Ferrariis 1119-12-04 1119-12-05 Senonis 1119-12-07 1119-12-14 Altissiodori 1119-12-23 Sodoloci 1119-12-25 Augustoduni 1119-12-29 Edue 1119-12-31 1220-01-07 Cluniaci 1120-01-12 Trenorcii 1120-01-14 Matiscone 1120-01-23 Lugduni 1120-02-02 1120-02-10 Vienne 1120-02-13 1120-02-17 Romanis 1120-02-18 1120-03-02 Valentie 1120-03-02 apud castrum Cristam 1120-03-04 Veneriis

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/25

1120-03-05 Beveris 1120-03-11 Vapinci 1120-03-15 Ebreduni 1120-03 Ulcii. apud S. Ambrosium 1120-03-28 Aste 1120-04-07 Melaci 1120-04-08 1120-04-12 Terdone 1120-04-17 1120-04-23 Placentie 1120-04-23 apud Roncum veterem 1120-05 Luce 1120-05-12 1120-05-14 Pisis 1120-05-20 1120-05-21 Volaterris 1120-05 apud Rosellam 1120-06-05 1120-07-01 Rome 1120-07-16 Preneste 1120-07 in monasterio Casinensi 1120-08-08 1120-10-16 Beneventi 1120-10 in monte Gargano 1120-11-06 Troie, Bari 1120-11-29 Beneventi 1120-12-01 Capue 1120-12-03 1120-12-04 apud S. Germanum 1120-12-15 1121-04-17 Rome 1121-04-23 1121-04-27 Sutrii 1121-05-09 Rome 1121-05-18 1121-05-24 Albe 1121-05-25 Rome 1121-05-29 apud castrum Arenarium 1121-06-14 1121-06-15 in territorio Palinensi 1121-06-21 1121-06-22 in territorio Tiburtino 1121-06-24 Farfe 1121-07-05 1121-07-06 Rome 1121-07-24 Averse 1121-09-05 1121-09-15 Salerni 1121-10-04 1121-10-07 Melfie 1121-11-03 Mantie 1121-11-10 Tarenti 1121-12-09 Neocastri 1121-12-21 1121-12-28 Catanzarii 1122-01 Crotone 1122-01-06 Rossani 1122-01-15 Tarenti 1122-01-26 apud Aquam vivam 1122-01-28 Botonti 1122-02-18 1122-01-23 Beneventi 1122-03-10 1122-08-26 Rome 1122-09-16 Verulis 1122-09-18 1122-09-24 Anagnie 1122-10-06 1122-10-13 Albe

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/26

1122-10-21 1123-06-07 Rome 1123-06/09 Magentie, in monasterio Casinensi 1123-09-12 1123-10-12 Beneventi 1123-11-01 apud montem Casinum 1123-11-03 Ceperani 1123-11-10 Tarenti 1123-11-11 in burgo S. Valentini 1123-11-20 Tarenti 1123-11-29 in burgo S. Fabiani 1123-12-03 apud Aquam pendentem 1124-01-03 1124-02-19 Rome 1124-03-14 Perusii 1124-03-22 1124-06-04 Rome 1124-06-11 in territorio Cornetano 1124-06-23 Rome 1124-06-24 in territorio Ortensi 1124-08-26 1124-12-14 Rome

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 16 S. 761–768 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 11 Sp. 424–438 Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 44f. W. Maleczek in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 1397f. Marcel Pasaut in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 262f. Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 211f. René Locatelli in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 248f. Beate Schilling, Guido von Vienne – Papst Calixt II. (Hannover 1998; MGH Schriften 45)

Calixt (III.), Iohannes de Struma, Papst (als Nachfolger →Paschalis' III.) Sep-tember 1168 – 29.8.1178 (resigniert), gestorben 1180. Itinerar:

1168-09 Rome 1169-03-16 Faventio 1170-03-06 1171-01-01 Viterbii 1172-04-15 apud montem Altinum 1173-04-26 Fulginei 1178-08-28 Tusculani

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 16 S. 768f. Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 47f. W. Maleczek in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 1398 Marcel Pasaut in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 263f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/27

Elda G. Zappi in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 63 A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 100

Calixt III., Alonso Borja, * 31.12.1378, Papst 8.4.1455–6.8.1458. Exzellenter Jurist und erfahrener Diplomat, sah er seine Hauptaufgaben als Papst in der Be-kämpfung der Türken, die 1453 Konstantinopel erobert hatten, und in der Förde-rung seiner Familie (→Nepotismus). Für ersteren Zweck errichtete er eine eige-ne →thesauraria sancte cruciate. Die Förderung des Humanismus', die für →Nicolaus V. typisch gewesen war, führte er deshalb nicht weiter. Die Bevor-zugung seiner Familie (und überhaupt seiner katalanischen Landsleute) stand auch unter dem Zeitdruck des schon recht hohen Alters des Papstes. Sein schlimmster Fehlgriff war die Ernennung seines Neffen Rodrigo zum Kardinal und Vizekanzler, des späteren →Alexander VI. Ansonsten leistete er durchaus Positives in der Kurienreform, etwa durch Einführung der →participatio bei noch von den Zeiten des Schismas her übermäßig besetzten Ämtern. Unter ihm gab es keine Signatur →per concessum in presentia, sonder er prüfte alle Sup-pliken persönlich (→per fiat). →Brevenregister, →Kanzleiregister, →Suppli-kenregister, →DECET ROMANUM PONTIFICEM.

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/CalixtIII.pdf Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 16 S. 769–774 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 11 Sp. 438–444 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 45–47 M. Batllori in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 1398f. Justo Fernández Alonso in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 264–266 William C. Schrader in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 63f. C. Coccoli in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 100 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 296f. Anna Esposito in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 249

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 141f., 174–185

Celestin → Coelestin Christophorus, Papst September 903 – Januar 904.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/28

Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 48 Klaus Herbers in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 357 John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 83 N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 120f.

Clemens II., Suidger, Bischof von Bamberg, Papst 24.12.1046 – 9.10.1047. Iti-nerar außerhalb Roms:

Von Bis 1047-02-18 Salerni 1047-02-22 Beneventi 1047-09-24 – 1047-10-09 in monasterio S. Thome in comitatu Pisauriensi

Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 50f. A. Wendehorst in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 2138f. Michel Parisse in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 362 Frank Grande in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 86 C. Coccoli in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 123 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 177 Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 454 Georg Gresser, Clemens II. Der erste deutsche Reformpapst (2007)

Clemens (III.): (Wibert, * ca. 1025, † 8.9.1100), Erzbischof von Ravenna. Ihn ließ König Heinrich IV. nach seiner zweiten Exkommunikation durch →Gregor VII. auf einer Synode in Brixen am 25.6.1080 zum (Gegen)papst wählen; "Papst Wibert", wie die Quellen ihn meist nennen, fand aber nur im jeweiligen Macht-bereich des Königs Anerkennung, den er am 31.3.1084 zum Kaiser krönte. Auf seinen →feierlichen Privilegien findet sich letztmals das →Komma (1092); er datierte auch nach Kaiserjahren. Itinerar:

Von Bis 1080-06-25 1080-06-29 Brixine 1081-04 Verano 1081-05-22 1081-05-23 in prato Neronis ante Romam 1081-07 Luce 1082-03/04 ante Romam 1082-04-28 in urbe Tiburtina 1083-06-28 Rome 1083-11-11 1084-03-02 Ravenne 1084-03-21 1085-05-25 Rome

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/29

1086-02-27 1086-05-15 Ravenne 1087-03/04 1087-06-29 Rome 1088-03-23 1088-04-05 Ravenne 1089 Rome 1090-03/05 Ravenne 1090-06-26 apud castrum Rivalte 1091-01-19 Padue 1091-02/03 1091-12-25 Rome 1092-06-13 apud Cesenam 1092-08-09 1092-08-12 apud montem Veterem 1092-12-25 in Longobardia 1093-12-25 1093-12-31 apud Veronam 1095-05 Patavii [Padua] 1095-06 Verone 1096 Patavii 1097 Argenti 1097-09-22 Cesene 1097-12-25 1098-06-09 Ravenne 1099-08-14 Albe 1100-09 Castelli

Elke Goez in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 53f. T. Struve in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 2139f. Olivier Guyotjeannin in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 362–364 John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 86f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 124 Jürgen Ziese, Wibert von Ravenna. Der Gegenpapst Clemes III. (1084 – 1100) (Stuttgart 1992; Päpste und Papsttum 20)

Clemens III., Paolo Scolari, Papst 19.12.1187 – 28.3.1191. Itinerar:

Von Bis 1187-12-19 1188-01-20 Pisis 1188-01-24 Marture 1188-01-26 Senis 1188-01-28 ad S. Quiricum 1188-02-11 1191-03-28 Rome

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 188–192 Kurt Zeillinger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 52 W. Maleczek in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 2140f. Ludwig Vones in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 364–366 Christopher S. Myeers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 87f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/30

N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 123f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 222

Clemens IV., Gui Foucquois, * ca. 1200, Papst 5.2.1265–29.11.1268. Aus sei-ner Zeit gibt es einen (isolierten) Hinweis auf den →anulus secretus. →Kanzleiregister, →LICET ECCLESIARUM, →UNIGENITUS DEI FILIUS. Itinerar:

Von Bis 1265-02-25 1265-08-30 Perusii 1265-08-31 1265-09-06 Assisii 1265-09-11 1266-04-19 Perusii 1266-04-24 1266-04-25 apud Urbemveterem 1266-04-29 apud montem Flasconem 1266-04-30 1268-09-26 Viterbii 1268-09-29 apud Criptamferratam 1268-09-30 1268-11-29 Viterbii

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 192–202 Andreas Kiesewetter in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 54f. M. Hayez in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 2141f. Michel Hayez in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 366f. Anne Paolucii in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 88f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 124f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 232 Marcel Pacaut in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 242f. Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 339f.

Clemens V., Bertrand de Got, * ca. 1250, Papst 5.6.1305–20.4.1314. Er stellte anfangs Urkunden unter seinem Siegel als Erzbischof von Bordeaux aus, da er erst am 14.11.1305 gekrönt wurde (→litterae ante coronationem). Statt nach Italien zu reisen, ließ er die Kardinäle zu sich nach Frankreich kommen, was letztlich zum Aufenthalt der Kurie in Avignon führte. Mit der extrem schwieri-gen Situation nach dem Attentat von Anagni gänzlich überfordert, geriet er in Abhängigkeit vom französischen König Philipp dem Schönen, der ihn sogar zwang, die Bullen →Bonifaz VIII. gegen sich aus dem Register zu tilgen. Er führte das Konzil von →Vienne durch (→defectus natalium), sprach →Cölestin V. heilig, hob den Templerorden auf, regelte die Papstwahl (→NE ROMANI) und stellte die Dekretalensammlung der →Clementinen zusammen. Clemens V. ist berüchtigt wegen der Begünstigung seiner Verwandten (→Nepotismus); Dante nennt ihn den pastor sanza legge. →Kanzleiregister, →DISPENDIOSA, →SEPE CONTIGIT, →VOX IN EXCEL-SO.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/31

Itinerar (vorläufig): Von Bis Burdegalis 1305-08-18 1305-08-20 apud Ulmos 1305-10-07 apud Salsanum 1305-10-13 Lugduni 1305-11-16 1306-01-28 apud Sanctum Ciriacum 1306-02-20 1306-02-21 Nivernis 1306-05-25 Burdegal. 1306-05-14 1306-10-07 apud Pessacum prope Burdegalas. 1306-11-05 1306-11-06 Burdegalis 1306-11-14 1306-11-15 apud Vignandraldum 1307-01-07 apud Pessacum 1307-02-09 1307-02-17 Burdegal. 1307-03-10 Pictavis 1307-04-15 1307-08-11 In prioratu de Lududiaco Pictaven. dioc. 1307-08-24 apud Creceyum Pictaven. dioc. 1307-09-25 Pictavis 1307-10-27 1308-08-12 Lusigniaci 1308-08-20 in Fayolia prope Sanctum Iohannem Angeliacen, Xanctonen. di-oc.

1308-09-02

apud Sanctum Emilianum Burdegalen. dioc. 1308-09-20 apud Cadelhacum Burdegalen. dioc. 1308-10-01 apud Silvam Maiorem Burdegalen. dioc. 1308-10-05 in Laureo Monte prope Burdegalas 1308-10-22 1308-10-28 Tholose 1308-12-27 1309-01-06 in monasterio de Borbona Tholosan. dioc. 1309-01-26 apud Gaudesium Tholosan. dioc. 1309-01-27 apud Villalherium Carcassonen. dioc. 1309-02-05 Avinione 1309-03-21 1309-09-12 in prioratu de Grausello prope Malausam Vasionen. dioc. 1309-10-09 Avinione 1309-10-10 in prioratu de Grausello prope Malausam Vasionen. dioc. 1309-10-18 Avinione 1310-01-15 1310-06-13 in prioratu de Grausello prope Malausam Vasionen. dioc. 1310-08-23 1310-08-30 Avinione 1310-12-08 1311-05-12 Vienne 1311-10-18 1312-05-28 Rossilione Viennen. dioc. 1318-05-11 Liberoni Valentin. dioc. 1312-05-16 in prioratu de Grausello prope Malausam Vasionen. dioc. 1312-05-31 1312-06-21 Avinione 1312-12-11 1313-03-11 aApud Castrumnovum Avinionen. dioc. 1313-05-18 1313-06-08 in prioratu de Grausello prope Malausam Vasionen. dioc. 1313-06-20 Avinione 1313-07-04 in prioratu de Grausello prope Malausam Vasionen. dioc. 1313-08-27 Montiliis Carpentoraten. dioc. 1313-12-22

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/32

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 202–215 Andreas Kiesewetter in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 56f. T. Schmidt in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 2142f. Alain Demurger in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 367–369 Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 89 A. M. Piazzoni in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 125–127 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 248–251 Edward A. Synan in: Dictionary of the Middle Ages (New York 1982ff.) Bd. 3 S. 438f. Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 340 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 21–24, 40–45 A. Puyol, Clément V, le pape maudit (La Breve 1988)

Clemens VI., Pierre Roger, * 1290/1, Papst 7.5.1342–6.12.1352. Erbauer des jüngeren Teiles des Papstpalastes in Avignon. Berüchtigt durch seine Fluchorgie gegen →Ludwig den Bayern am 13.4.1346. →Kanzleiregister, →Supplikenre-gister.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 215–222 L. Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 57f. J. Lenzenweger in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 2143f. Pierre Jugie in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 369–372 Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 89f. A. M. Piazzoni in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 127–129 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 254 + 271 Paul P. Thinault in: Dictionary of the Middle Ages (New York 1982ff.) Bd. 3 S. 439f. Anne-Marie Hayez in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 340f. Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 27f., 58–63 D. Word, Clement VI. The Pontificate and Ideas of an Avignon Pope (Cambridge 1989)

Clemens (VII.), Robert von Genf, * 1342, Gegenpapst gegen →Urban VI. 20.9.1378–16.9.1394 (die Frage seiner Rechtmäßigkeit hängt von der Beurtei-lung der Wahl Urbans ab). Von ihm sind →Sekretbriefe überliefert. In Avignon, wohin er 1379 zurückkehrte, führte er Urkundenwesen und Kanzlei im dortigen Stile weiter. →Kanzleiregister, →Supplikenregister, →ANTIQUUS SERPENS

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/33

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 222–227 Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 58–60 G. Kreuzer in: Lexikon des Mittelalters 2 Sp. 2144f. Roger-Charles Logoz in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 372–378 Richard J. Kehoe in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 93 N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 131f. Michel Fol in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 341 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 78, 90–95 R.-C. Logoz, Clément VII (Robert de Genève), sa chancellerie et le clergé romand au début du Grand Schisme (1378 – 1394) (Lausanne 1974)

Clemens VII., Giulio de' Medici, * 26.5.1478, Papst 19.11.1523–25.9.1534. Zuvor seit 9.3.1517 →vicecancellarius.

Seine Schaukelpolitik zwischen Kaiser Karl V. und Franz I. von Frankreich war mitursächlich für das →sacco di Roma, bei dem auch Archiv und Registratur verwüstet wurden (besonders Bände mit dem Papstnamen "Clemens"). Von ihm sind einige →Goldbullen überliefert. →Kanzleiregister, →Supplikenregister, →CONVENIT EQUITATI, →CUM SICUT ACCEPIMUS, →INTER SOLLICI-TUDINES.

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/ClemensVII.pdf Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 237–259 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1175–1224 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 60f. François Fossier in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 378–380 Nelson H. Minncik in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 90–92

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/34

A. M. Piazzoni in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 129–131 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 332–335 Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 454f.

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 156–159, 292–308

Clemens (VIII.), Gil Sanchez Muños y Carbón, Gegenpapst 10.6.1423 – 26.7.1429 in Nachfolge →Benedikts (XIII.).

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1245–1249 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 62f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 93f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 134f.

Clemens VIII., Ippolito Aldobrandini, * 24.2.1536, Papst 30.1.1592 – 5.3.1605, →Supplikenregister, →ANNUS DOMINI.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 259–282 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1241–1297 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 61f. Bernard Barbiche in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 380–383 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 94f. S. Ciofetta in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 132–134 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 355f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 455

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 339–341, 482–498

Clemens IX., Giuglio Rospiglosi, * 28.1.1600, Papst 20.6.1667 – 9.12.1669, →Supplikenregister.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 282–293 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1297–1313 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 63f. Jacques Grès-Gayer in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 383f. William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 95f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 135f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/35

Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 382

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 517f., 622–625

Clemens X., Emilio Altieri, * 12.7.1590, Papst 29.4.1670 – 22.7.1676, →Supplikenregister, →CREDITA NOBIS.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 293–302 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1313–1326 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 64 Ségolène de Dainville-Barbiche in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 384–386 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 96 G. Casale in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 136f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 382f.

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 518f., 626–631

Clemens XI., Gian Francesco Albani, * 22.7.1649, Papst 23.11.1700 – 19.3.1721, →Supplikenregister, →VINEAM DOMINI.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 302–320 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1326–1361 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 65f. Luigi Fiorani in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 386–390 Alexander Grab in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 96–98 G. Casale in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 137f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 387–390

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 525–530, 654–661

Clemens XII., Lorenzo Corsini, * 7.4.1652, Papst 12.7.1730 – 6.2.1740, →Supplikenregister, →APOSTOLATUS OFFICIUM, →IN EMINENTI APO-STOLICE SEDIS SPECULA.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 320–328 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1361–1381 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 66f. Jean Boutier in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 390–392

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/36

John J. Tinghino in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 98f. R. Ciochetti in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 139f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 394–396

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 532f., 670–679

Clemens XIII., Carlo della Torre Rezzonico, * 7.3.1693, Papst 6.7.1758 – 2.2.1769, →Supplikenregister.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 328–343 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1381–1410 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 67f. Philippe Boutry in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 392–394 John J. Tinghino in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 93f. F. Ciochetti in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 140–142 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 399–401

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 537–539, 692–701

Clemens XIV., Giovanni Vincenzo Antonio Ganganelli, * 31.10.1705, Papst 19.5.1769 – 22.9.1774, →Supplikenregister, →DOMINUS AC REDEMPTOR, →SALUTIS NOSTRE.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 26 S. 343–362 Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 1411–1423 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 69f. Philippe Boutry in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 394–397 John J. Tinghino in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 100f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 142f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 401–404 Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 455

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 539–542, 702–709

Coelestin II., Guido de Castello, Papst 26.9.1143–8.3.1144. →Kanzleiregister. Hielt sich als Papst nur in Rom auf.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 23 S. 388–392

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/37

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 12 Sp. 59–62 Wolfgang Petke in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 70f. W. Maleczek in: Lexikon des Mittelalters 3 Sp. 4 Karl Schnith in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 315 Christopher S. Myers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) s. 76 C. Coccoli in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 143f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 214f.

Coelestin III., Giacinto Bobone, * 1105/6, Papst 10.4.1191 – 8.1.1198. Alle seine Urkunden datieren aus Rom.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 23 S. 392–398 Kurt Zeillinger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 71f. L. Vones in: Lexikon des Mittelalters 3 Sp. 4–7 Ludwig Vones in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 315–318 Christopher S. Mayers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 76f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 144f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 222f. Daniel Baloup in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 284

Coelestin IV., Goffredo Castiglione, Papst 25.10.–10.11.1241. Gewählt im er-sten Konklave der Papstgeschichte. Nicht gekrönt, keine Bleibulle.

Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 23 S. 398–402 Andreas Kiesewetter in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 72f. A. Paravicini Bagliani in: Lexikon des Mittelalters 3 Sp. 7 Thérèse Boespflug in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 318 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 77f. A. Ilari in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 145 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 228f.

Coelestin V., Peter vom Murrone, * 1209/10, Papst 5.7.–13.12.1294. Nach län-gerer Sediskvakanz quasi per inspirationem gewählt, dankte er nach 5 Monaten wieder ab, da er erkannte, mit den Aufgaben des Papsttums überfordert zu sein. Von ihm gibt es eine Urkunde mit dem merkwürdigen Taxvermerk gratis pro domino pape. →Kanzleiregister. Itinerar:

Von Bis 1294-07-05 1294-07-11 Perusii

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/38

1294-08-17 1294-10-05 Aquile 1294-10-07 1294-10-08 In monasterio S. Spiritus prope Sulmonam 1294-10-08 1294-10-11 Sulmone 1294-10-12 apud castrum Sangri 1294-10-13 apud monasterium S. Vincentii de Vulturno 1294-10-17 apud S. Germanum 1294-10-23 1294-10-28 Theani 1294-11-03 Capue 1294-11-13 1294-12-13 Neapoli

Abbildung der Urkunde, mit der die Kardinäle seine Wahl mitteilten: Alla corte dei papi (Rom 1995) S. 106 Dizionario Biografico degli Italiani (Rom 1960ff.) 23 S. 402–415 Peter Herde in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 73–75 Peter Herde in: Lexikon des Mittelalters 3 Sp. 7–9 und T. Schmidt ebd. 6 Sp. 1773 Peter Herde in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 319–322 Anne Paolucci in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 78f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 145–147 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 238 André Duval in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 204f. Charles T. Wood in: Dictionary of the Middle Ages (New York 1982ff.) Bd. 3 S. 214 Georges Ferzoco in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 284f. und 2 S. 1147f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 145f. Peter Herde, Cölestin V. (1294) (Peter vom Morrone), der Engelpapst (Stuttgart 1989; Päpste und Papsttum 16)

Damasus II., Poppo, Bischof von Brixen, Papst 17.7. – 9.8.1048. Der schnelle und überraschende Tod dieses Papstes gab Anlaß zu dem Gerücht, er sei vergif-tet worden. Darauf fußt wiederum eine berühmte Formulierung im Liber ad amicum des (kai-serfeindlichen!) Bonizo von Sutri (Buch 5): Mortuo interea Clemente [→ Clemens II.] Roma-no pontifice Romani ad imperatorem tendunt rogantes dari sibi pontificem. Qui … dedit eis ex latere suo quendam episcopum [= Poppo von Brixen], virum omni superbia plenum … [→Ge-genpapst], quem et alio nomine Damasum vocaverunt. Is, postquam sedem Petri invasit, ante-quam bis deni dies volverentur, corpore et anima mortuus est. Cuius tam celerem mortem audientes ultramontani [= die deutschen] episcopi de cetero timuerunt illo venire.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 14 Sp. 53f. Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 79f. R, Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 3 Sp. 470 Michel Parisse in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 539

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/39

William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 131 N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 169f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 177

Deusdedit (oder: Adeodatus I.): Papst 19.10.615–8.11.618. Von ihm ist eine →Bleibulle erhalten, jedoch ohne die zugehörige (Papyrus)urkunde.

Georg Jenal in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 1 Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 46 John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 133f. G. Morello in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 4f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 113

Donus, Papst 2.11.676 – 11.4.678.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 14 Sp. 671f. Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 82 R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 3 Sp. 1253 Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 583 John C. Morgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 137 A. Martini in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 185f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 121f.

Donus II. (auch "Domnio"), Papst 973 oder 974: dieser (auch im Annuario Pon-tificio bis # aufgeführte Papst hat noch neueren Forschungen nicht existiert, sondern entstand durch ein Mißverständnis aus dominus papa.

Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 82

Eugen I., Papst 10.8.654 – 2.6.657.

Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 83 R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 77f. Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 638f. Patrick J. McNamara in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 148f. C. Petruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 201f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 118 + 121

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/40

Eugen II., Papst Juni 824 – August 827.

Sebastian Scholz in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 83f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 78 Federico Marazzi in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 639 John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 149 C. Petruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 202f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 133

Eugen III., Zisterzienser, Papst 15.2.1145–8.7.1153. Initiator des 2. Kreuzzu-ges. →Kanzleiregister, →QUANTUM PREDECESSORES .

Itinerar:

Von Bis 1145-02-15 1145-02-17 Rome 1145-02-17 Monticelli 1145-02-18 Farfe 1145-03-02 Narnie 1145-03-25 1145-03-26 Orte 1145-03-29 1145-04-12 apud civitatem Castellanam 1145-04-15 1145-08-18 Viterbii 1145-09-09 1145-09-13 apud Montem Lubricum 1145-09-22 1145-11-22 Viterbii 1145-12-01 1145-12-16 Vetralle 1145-12-18 Sutrii 1145-12-21 1146-03-16 Rome 1146-03-25 1146-05-16 Sutrii 1146-05-23 1146-12-31 Viterbii 1147-01-03 apud S. Flavianum 1147-01-13 1147-01-23 apud Marturam 1147-01-27 1147-01-29 apud Vicum Pronianum 1147-02-06 1147-02-07 apud S. Genesium 1147-02-08 1147-02-11 Luce 1147-02-17 apud Pontremulum 1147-03-02 1147-03-03 Vercellis 1147-03-07 1147-03-08 Secusie 1147-03-09 Ulcie 1147-03-22 Lugduni

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/41

1147-03-26 Cluniaci 1147-03-30 1147-03-31 Divione 1147-04-03 1447-04-04 apud Masnile Lamberti 1147-04-10 Trecis 1147-04-11 in territorio Trecensi 1147-04-13 Provini 1147-04-15 in territorio Meldensi 1147-04-19 1147-04-20 apud S. Dionysium 1147-04-24 1147-06-07 Parisius 1147-06-10 1147-06-11 apud S. Dionysium 1147-06-13 1147-06-30 Meldis 1147-06-30 apud Rosbeccam 1147-07-14 1147-09-06 Altissiodori 1147-09-12 apud Flaviniacum 1147-09-14 1147-09-17 Cistercii 1147-09-19 apud S. Sequanum 1147-09-25 1147-10-12 Altissiodori 1147-10-13 apud S. Florentinum 1147-10-24 1147-11-03 Catalauni 1147-11-03 in territorio Catalaunensi apud curiam Ausorum 1147-11-05 1147-11-22 Virduni 1147-11-29 prope Treverim 1147-12-06 1148-02-13 Treveris 1148-02-15 apud Sarranium 1148-02-08 Metis 1148-02-22 1148-02-26 Virduni 1148-03-09 1148-04-18 Remis 1148-04-20 Catalauni 1148-04-23 in territorio Trecnsis apud Brennam 1148-04-24 1148-04-26 apud Clarumvallem 1148-04-27 in territorio Lingonensi 1148-04-29 Lingonis 1148-04-30 in territorio Lingonensi 1148-05-05 1148-05-07 Bisuntii 1148-05-24 1148-05-20 Lausanie 1148-05-25 Agauni 1148-05-26 apud S. Mauritium 1148-05-28 apud Ottodurum 1148-06-15 1148-06-16 Vercellis 1148-06-23 1148-06-30 Papie 1148-07-07 Creme 1148-07-07 Cremone 1148-07-09 1148-09-08 Brixie 1148-09-09 apud monasterium Lenense 1148-09-13 Aparme 1148-10-18 1148-11-18 Pisis 1148-11-22 1148-11-23 apud S. Geminianum 1148-11-29 Senis 1148-12-30 1149-03-25 Viterbii

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/42

1149-04-08 1149-11-25 Tusculani 1149-11-28 1150-06-15 Rome 1150-06-19 1150-06-24 Albani 1150-07 Anagnie, Ceperani 1150-09-16 1150-11-21 Signie 1150-11-23 1151-06-22 Ferentini 1151-07-10 1151-10-01 Signie 1151-10-27 Casemarii 1151-11-10 1152-10-09 Signie 1152-10-19 1152-11-30 Albe 1152-12-09 1153-06-29 Rome 1153-07-08 apud Tiburtinum

Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 84–86 W. Maleczek in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 78–80 Karl Schnith in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 639–641 Christopher C. Myers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 149f. M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 203f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 215–217 Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 557 H. Horn, Studien zur Geschichte Papst Eugens III. (1145 – 1153) (Frankfurt/Main 1992)

Eugen IV., Gabriele Condulmer, * 1383, Papst 3.3.1431–23.2.1447. Neffe →Gregors XII. Sein Versuch, das noch von →Martin V. berufene Konzil von →Basel sofort wieder aufzulösen (wie Martin V. dasjenige von →Siena), brach-te ihn in Konflikt mit dieser Versammlung, die er dann 1437 nach Ferrara und Florenz verlegte, um die Unionsverhandlungen mit der griechischen Kirche zu erleichtern. Diese führten 1439 zum Erfolg (→LETENTUR CELI), ebenso die in Rom beendeten Verhandlungen mit anderen östlichen Kirchen. Inzwischen hatte der (zunächst größere) Teil der Basler Konzilsväter, die die Verlegung nach Fer-rara nicht akzeptiert hatten, den Papst am 25.6.1439 für abgesetzt erklärt und mit →Felix V. einen Gegenpapst gewählt, jedoch verlor die Basler Versammlung im Laufe der Zeit die Unterstützungen der Staaten und löste sich 1449 auf. Unter Eugen IV. erfolgten mehrere technische Änderungen in der Kanzlei, so die Einführung der Supplikensignatur →per concessum in presentia, der →mitt-leren Datierung, der Buchstabenschreibweise des →Tagesdatums in den →Blei-siegelurkunden und der →Capitalis quadrata auf dem →Namensstempel. 1445 faßte er die →Skriptoren zu einem →Kolleg zusammen (→SICUT PRUDENS). In den →Breven und den Registern dringt die →humanistische Schrift vor. Als Siegelbild des →anulus secretus wählte er die Köpfe der Apostelfürsten (also kein →Fischerringsiegel im engsten Wortsinn), mit entsprechender Änderung

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/43

der →Siegelankündigung. Theorie blieb der Plan, den →parcus maior der Ab-breviatoren in einen →parcus superior und einen →parcus inferior zu teilen. →Kanzleiregister, →Supplikenregister, →GERENTES IN TERRIS, →ROMANI PONTIFICIS. Itinerar:

Von Bis 1431-03-09 1434-06-04 Rome Ostie, Tiberine, Pisis 1434-06-23 1436-04-18 Florentie 1434-04-22 1438-01-14 Bononie 1438-01 1439-01-19 Ferrarie 1439-01 1443-03-07 Florentie 1443-03-10 1443-09-14 Senis 1443-09-19 1447-02-23 Rome

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/EugenIV.pdf Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 15 Sp. 1353–1359 Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 86–88 J. Helmrath in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 80–82 Christine Fraisse-Coué in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 642–645 Richard J. Kehoe in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 150f. M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 204–206 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 291–294 Michel Fol in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 557 Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 84–87, 124–138 J. Gill, Eugenus IV, Pope of Christian Union (Westminster, Maryland, 1951) J.-W. Stieber, Pope Eugenius IV, the Council of Basel and Secular and Ecclesiastical Authorities in the Empire (London 1978)

Felix V., Amadeus Graf von Savoyen, * 4.9.1383, am 5.11.1439 vom Konzil von →Basel zum (Gegen)papst gegen →Eugen IV. gewählt, trat er am 7.4.1449 zurück, † 7.1.1451.

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/FelixV.pdf Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 16 Sp. 896 Heribert Müller in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 94f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/44

J. Helmrath in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 341 und B. Demotz ebd. 1 Sp. 502f. Elisa Mongiano in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 673f. Richard J. Kehoe in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 162 N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 216f. Gérard Rippe in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 56f. Pierre Kerbrat in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 584f. B. Andermatten/ A. Paravicini Bagliani, Amédée VIII – Félix V (Lausanne 1992)

Formosus, Papst 3.10.891 – 4.4.896. Er krönte 896 Arnulf von Kärnten zum Kaiser, wurde dann aber 897 Opfer der "Leichensynode".

Klaus Herbers in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 945–97 Klaus Herbers in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 655f. Klaus Herbers in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 691–693 Henry Paolucci in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 162f. C. Petruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 225–227 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 159f. Federico Marazzi in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 616f. M. Bacchiega, Papa Formoso (Foggia 21998)

Franciscus, Jorge Mario Bergoglio, * 17.12.1936, Papst seit 13.3.2013. →MISERICORDIAE VULTUS Gelasius II., Johannes von Gaeta, * 1060/4, Papst 24.1.1118 – 29.1.1119. Seit 1089 Kanzler. Er erneuerte den Stil der Urkunden (so Liber Pontificalis S. 311). →cursus. Itinerar:

Von Bis 1118-01-24 1118-03-02 Rome 1118-03-03 Ardee, Porto 1118-03-04 in ripa Terracine 1118-03-05 1118-03-25 Caiete 1118-04-01 1118-04-18 Capue 1118-05/06 apud S. Germanum, in monasterio Casinensi, in terra Laboris 1118-06-16 1118-06-29 Ferentini 1118-07-05 1118-09-02 Rome 1118-09-13 1118-10-02 Pisis 1118-10-10 Ianue 1118-10-23 Massilie

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/45

1118-11-07 apud S. Egidium 1118-11-15 1118-11-30 Magalone 1118-12 Montepessulani, Stagelli, Tilliani 1118-12-08 Tornaci 1118-12-10 Alatri 1118-12-12 Utice 1118-12-16 Avinione 1118-12-20 Arausice 1118-12-21 apud S. Paulum 1119-01-01 Valentie 1119-01 Vienne 1119-01-14 Lugduni 1119-01 Matiscone 1119-01-29 Cluniaci

Seine Grabschrift in Cluny:

Vir gravis et sapiens actu verboque Iohannes, Cum prius ex monacho pro multa strenuitate Archilevita foret et cancellarius Urbis, Praesule Paschali meritits ad sidera rapto Promeruit tandem sacram conscendete sedem Dignus post primum Gelasius esse secundus.

Odilo Engels in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 100f. U. R. Blumenthal in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1197f. Georg Schwaiger in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 723f. Stephan Freund in: Dizionario biografico degli Italiani 52 S. 807–811 John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 172f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 248f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 210 Pierre Kerbrat in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 646 R. Krohn, Der päpstliche Kanzler Johannes von Gaeta (Gelasius II.) (Diss, Marburg 1918) Stephan Freund, Est nomen omen? Der Pontifikat Gelasius II. (1118–1119) und die päpst-liche Namensgebung, Archivum Historiae Pontificiae 40(2002)53–83

Gregor I., "der Große", * 540, Papst 590–12.3.604, Kirchenvater. Er organisier-te den Widerstand der Stadt Rom gegen die Langobarden. In unserem Zusam-menhang ist sein →Kanzleiregister interessant, das in Abschrift erhalten ist; um 880 lag es nach dem Zeugnis des Iohannes Diaconus noch im Original vor (vgl. Migne, PL 75 Sp. 62C). Es zeigt ihn als klugen Organisator des kirchlichen Be-sitzes und wendiger Politiker. Ob er dabei größere Leistungen erbrachte als die Päpste, deren Register verloren sind, läßt sich nicht feststellen. In die →Intitula-

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/46

tio fügte er die bis heute üblichen Worte →servus servorum dei ein. Eine Origi-nalurkunde oder auch nur ein originales Bleisiegel sind aber nicht erhalten. Zum 1300. Todestag Gregors verfaßte →Pius X. das Rundschreiben →IUCUN-DA SANE ACCIDIT RECORDATIO. <deí consul factus; Text bei Beda>

Wilhelm M. Gessel in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 101–107 J. Richards in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1663f. Jean Durliat in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 736–740 Glenn W. Olsen in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 180–182 C. Petruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 265–268 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 108–111 Pierre Thomas Camelot in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 432–435 Claude J. Peifer in: Dictionary of the Middle Ages (New York 1982ff.) Bd. 5 S. 668f. Bruno Judic in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 685f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 310 J. Richards, Consul of God. His Place in History and Theology (London 1980) C. Dagens, Grégoire le Grand. culture et expérience chrétienne (Paris 1977) J. Fontaine/ R. Gillet/ S. Pellistrandi (Hgg.), Grégoire le Grand (Paris 1986) J. Modesto, Gregor der Große. Nachfolge Petri und Universalprimat (St. Ottilien 1989) Godding, Bibliografia di Gregorio Magno (1890 – 1989) (Rom 1990) P. Batifol, Saint Grégoire le Grand (Paris 1928)

Gregor II., * 669, Papst 19.5.715–11.2.731. Auf ihn, nicht auf →Gregor I., geht wohl der "Gregorianische Choral" zurück. →Kanzleiregister.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 Sp. 1420f. Arnold Angenendt in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 107f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1666f. Jean-Charles Picard in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 740f. Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 182 C. Petruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 268f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 125f.

Gregor III., Papst 18.3.731 – 28.11.741.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 Sp. 1421f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/47

Arnold Angenendt in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 108f. R. Schieffer in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1667 Jean-Charles Picard in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 741f. William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 182f. C. Oetruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 269f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 126

Gregor IV., Papst 827 – 25.1.844. Itinerar:

Von Bis 827 833 Rome 833-04 in Alpibus Penninis 833-05/06 Wormatie 833-06-24 in loco Rothfeld iuxta Columbariam 834-07-01 844-01 Rome

Peter Johanek in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 109f. H. Mordek in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1667f. Federico Marazzi in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 742f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 183f. C. Petruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 270f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 134

Gregor V., Brun, Sohn des Herzogs von Kärnten, Verwandter Kaiser Ottos III., auf dessen Betreiben Papst Apr. 996 – Febr. 999. Er führte die →Kapitalis in die Schrift der →Privilegien ein. Itinerar.

Von Bis 996-04 Ravenne 9996-05-03 996-09-29 Rome 997-01-24 Regii 997-02-08 998-01 Papie 998-02 999-02 Rome

Harald Zimmermann in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 110f. T. Struve in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1668 Hans-Henning Kortüm in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 743f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 184f. C. Petruzzi in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 271f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 169f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/48

T.-E. Moehs, Gregorius V. (996 – 999) (Stuttgart 1972)

Gregor (VI.), Papst Mai – Dezember 1012. Von Heinrich II. ncht anerkannt.

Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 111 T. Struve in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1668 Klaus-Jürgen Herrmann in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 744f.

Gregor VI., Johannes Gratianus, Papst 1.5.1045 – 20.12.1046, von Heinrich III. in Sutri für illegitim erklärt. † 1047 in Köln in der Verbannung.

Johannes Laudage in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 111f. T. Struve in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1668f. Klaus-Jürgen Herrmann in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 745f. Frank Grande in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 185f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 272f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 176f.

Gregor VII., Hildebrand, * ca. 1015, Papst 22.4.1073 – 25.5.1085, von König Heinrich IV. (wirkungslos) abgesetzt 24.1.1076 und 25.6.1080. Seine →Wahl-anzeige stellt die tumultuarischen Vorgänge gezielt falsch dar. Die Kanzlei verfiel unter ihm weitgehend in Desorganisation, das Eschatokoll der →Privilegien ist defektiv. Ob die Nachricht, er habe Urkunden ohne Siegel ausgestellt, um einem Mißbrauch dieses Siegels durch Heinrich IV. vorzubeu-gen, zutrifft, ist unklar. Das größte Interesse hat sein Register auf sich gezogen, das auf →Pergament geschrieben ist, nicht mehr auf →Papyrus, was zu einer Diskussion um seine Originalität und Vollständigkeit geführt hat. Unklar ist auch die Funktion des darin enthaltenen →dictatus papae. →Kanzleiregister. Itinerar:

Von Bis 1073-04-22 1073-07-01 Rome 1073-07-08 Laurenti 1073-07-09 Albani 1073-07 in monasterio Casinensi 1073-08-02 1073-08-12 Beneventi 1073-09-01 1073-11-15 Capue 1073-11-20 ad S. Germanum 1073-11-27 1073-11-28 Argentee 1073-12-02 Terracine 1073-12-04 Piperni

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/49

1073-12-07 Setie 1073-12-12 1074-05-09 Rome 1073-06-12 1073-06-15 ad S. Flabianum 1074-08-28 Laurentii 1074-09-10 1074-10-15 Tiburis 1074-10-16 1076-07 Rome 1076-07-25 Laurentii 1076-08-25 Tiburis 1076-09-03 Laurentii 1076-09-27 1076-11/12 Rome 1076-12-28 Florentie, Luce 1077-01-25 1077-03-01 Canusie 1077-03-01 1077-06-19 Carpineto 1077-03-21 1077-04-06 Bibianello 1077-05-12 Ficarolo 1077-05-31 1077-06-28 Carpineto 1077-08-10 1077-08-11 Florentie 1077-09-01 Senis 1077-09-16 1078-06-10 Rome 1078-07-01 Capue 1078-08-22 ad S. Germanum 1078-10-08 in burgo Aquependentis 1078-10-22 Sutrii 1078-11-19 1080-06-06 Rome 1080-06-10 1080-07-20 Ciperani 1080-07-21 Cicani 1080-09-18 1082-05-04 Rome 1083-01-06 Beneventi 1083-04-16 1083-06-29 Rome 1083-07 in monasterio Casinensi, Beneventi, Salerni 1085-05-09 1085-05-25 Salerni

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 Sp. 1424–1433 Theologische Realenzyklopädie (Berlin 1980ff.) 14 S. 145–152 Rudolf Schieffer in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 110f. T. Struve in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1669–1671 Marcek Pacaut in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 746–749 Glenn W. Olsen in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 186f. M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 273–276 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 187f. + 207 Marcel Pacaut in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 435–438 Robert E. Lerner in: Dictionary of the Middle Ages (New York 1982ff.) Bd. 5 S. 669–671 Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 686 A. Fliche, La Réforme grégorienne, 3 Bde. (London 1927/9)

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/50

R. Morghen, Gregorio VII (Rom 1974) Carl Mirbt, Quellen zur Geschichte des Papsttums und des römischen Katholizismus (Tü-bingen 41924) S. 146–159 Nr. 278–299 Uta-Renate Blumenthal, Gergor VII. Papst zwischen Canossa und Kirchenreform (Darm-stadt 2001)

Gregor (VIII.), Mauritius Burdinus, Papst 8.3.1118 – April 1121, † nach 1139. Eingesetzt auf Betreiben Heinrichs V.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 Sp. 1433–1436 Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 118f. John C. Horgan in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 187f. N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 276

Gregor VIII., →Albert von Morra, Papst 21.10.–17.12.1187. Er war seit 1178 →Kanzler der Römischen Kirche und soll Verfasser eines Werkes über den →cursus sein, was aber auch bestritten wird. Als Papst soll er schwarze Seiden-fäden verwendet haben, aus Trauer über den Verlust Jerusalems (→sericum). →AUDITA TREMENDI . Itinerar:

Von Bis 1187-10-21 1187-11-16 Ferrarie 1187-11-18 1187-11-20 Bononie 1187-11-22 Mutine 1187-11-24 Regii 1187-11-26 1187-11-30 Parme 1187-12-01 apud S. Morandum 1187-12-07 1187-12-09 Luce 1187-12-10 1187-12-17

Ulrich Schmidt in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 117f. B. Roberg in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1671 Ludwig Vones in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 749f. Chirstopher S. Myers in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 188 N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 276 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 221f.

Gregor IX., Hugolin Graf von Siena, * ca. 1170, Papst 19.3.1227 – 22.8.1241. Erbitterter Gegner Kaiser Friedrichs II., gegen den er zweimal die Exkommuni-kation aussprach und vergeblich ein Konzil einberief; zugleich aber auch Förde-

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/51

rer und erster →Kardinalprotektor der →Franziskaner. →Kanzleiregister, →REX PACIFICUS.

Itinerar:

Von Bis 1227-03-19 1227-05-30 Rome 1227-06-07 1227-10-10 Anagnii 1227-10-20 1227-10-21 Velletri 1227-10-26 1228-04-20 Rome 1228-04-25 1228-05-10 Reate 1228-05-14 Spoleti 1228-05-26 1228-06-10 Assisii 1228-06-13 1228-07-13 Perusii 1228-07-16 Assisii 1228-07-19 1230-02-06 Perusii 1230-03-07 1230-07-10 Rome 1230-07-22 apud Criptamferratam 1230-07-23 apud S. Germanum 1230-08-06 1230-11-27 Anagnie 1230-12-01 1231-05-26 Rome 1231-06-01 1232-04-23 Reate 1232-05-07 1232-05-12 Interamne 1232-05-17 Alatri 1232-05-18 Narnie 1232-05-24 1232-07-16 Spoleti 1232-07-18 1232-07-31 Reate 1232-08-11 1233-03-15 Anagnie 1233-03-22 1233-07-15 Rome 1233-07-25 1233-10-31 Anagnie 1233-11-12 1234-05-20 Rome 1234-06-03 1234-08-03 Reate 1234-08-07 apud Arronem 1234-08-08 1234-09-09 Spoleti 1234-09-13 Fulginei

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/52

1234-09-15 Spoleti 1234-09-18 1235-09-01 Perusii 1235-09-16 1235-10-01 Assisii 1235-10-06 1235-10-11 Fulginei 1235-10-17 1235-11-01 Interamne 1235-11-07 1236-05-14 Viterbii 1236-05-22 1236-07-01 Interamne 1236-07-07 1236-10-27 Reate 1236-11-01 1237-02-26 Interamne 1237-03-22 1237-10-06 Viterbii 1237-10-21 1238-06-28 Rome 1238-07-15 1238-10-15 Anagnie 1238-11-04 1239-07-05 Rome 1239-07-15 1239-10-27 Anagnie 1239-11-17 1240-07-21 Rome 1240-08-01 1240-09-29 apud Criptamferratam 1240-10-07 1241-08-22 Rome

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 Sp. 1437f. Theo Kölzer in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 119–121 B. Roberg in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1671f. Agostino Paravicini Bagliani in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 741–753 William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 83189 N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 277f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 227f. Marcel Pacaut in: Dictionnaire du Moyen Âge, histoire et société (Patis 1997) S. 439 Paul R. Thibault in: Dictionary of the Middle Ages (New York 1982ff.) Bd. 5S. 671 Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 686f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 310 P. Balan, Storia di Gregorio IX e dei suoi tempi, 3 Bde. (Modena 1872/3) J. Felten, Papst Gregor IX. (Freiburg 1959)

Gregor X., Tedaldo Visconti, * ca. 1210, Papst 1.9.1271 – 10.1.1276. Er führte das 2. Konzil von →Lyon durch. Da er sich zum Zeitpunkt seiner Wahl im Heiligen Land aufhielt und erst am 27.3.1272 in Rom gekrönt wurde, wurden unter seinem Namen eine größere Zahl von →litterae ante coronationem aus-gestellt; nähere Untersuchungen dazu fehlen aber. →Kanzleiregister, →UBI MAIUS PERICULUM.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/53

Itinerar:

Von Bis 1271-09-01 eligitur Viterbii 1272-01-01 Brundisii 1272-02-10 1272-01-05 Viterbii 1272-03-13 1273-06-05 Rome 1272-07-05 1273-06-05 apud Urbemveterem 1273-06-11 1273-07-12 Florentie 1273-08-20 1273-09-04 apud S. Crucem 1273-09-26 Mutine 1273-09-28 Regii 1273-10-02 Placentie 1273-10-06 Laude 1273-10-08 1273-10-09 Mediolani 1273-11-03 apud Camberiacum 1273-11-20 1275-04-13 Lugduni 1275-05-02 1275-05-12 Aurasice 1275-05-24 1275-09-08 Bellicada 1275-09-13 Valencie 1275-09-22 1275-09-30 Vienne 1275-10-06 1275-10-27 Lausanne 1275-11-12 1275-11-18 Mediolani 1275-11-22 1275-12-03 Placentie 1275-12-05 1275-12-06 Parme 1275-12-11 Bononie 1275-12-12 Planerii 1275-12-15 apud S. Germanum 1276-01-01 Florentie 1276-01-10 Aretii

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 Sp. 1438f. Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 121–123 B. Roberg in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1672f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/54

Ghislain Brunel in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 754–756 Frank Grande in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 189f. M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 278f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 232–234 Agostino Paravicini Bagliani in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cam-bridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 687 L. Gatto, Il pontificato di Gregorio X (Rom 1959)

Gregor XI., Pierre de Beaufort, * ca. 1330, Papst 30.12.1370–27.3.1378. Er be-endete 1376 endgültig den Aufenthalt der Kurie in Avignon und starb in Rom. →Kanzleiregister, →QUAMVIS A FELICIS, →SALVATOR MUNDI.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 Sp. 1439f. Ludwig Vones in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 123f. J. Grohe in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1673f. Anne-Marie Hayez in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 756–758 Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 190f. M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 279–281 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 274f. Anne-Marie Hayez in: Dictionnaire encyclopédique du moyen âge (Cambridge/Paris/Rom 1997) 1 S. 687f. Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 29, 32f.

Gregor XII., Angelo Correr, * ca. 1335. Papst (der römischen Pbödienz des Schismas) 30.11.1406–4.7.1415. Nachdem er seine Absetzung durch das Konzil von →Pisa 1409 nicht akzeptiert hatte, trag er 1415 auf Veranlassung des Kon-zils von →Konstanz freiwillig zurück und starb am 18.10.1417 noch vor der Wahl →Martins V. →Kanzleiregister.

Liste der Reskribendare und Komputatoren: http://wwws.phil.uni-passau.de/histhw/RORC/GregorXII.pdf

Johannes Grohe in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Freiburg 2001) Sp. 124 A. Frenken in: Lexikon des Mittelalters 4 Sp. 1674f. Micheline Soenen in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 758–760 Richard J. Kehoe in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 191 M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 281f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/55

Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 280f. Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 102f.

Gregor XIII., Ugo Buoncompagni, * 1.1.1502, Papst 13.5.1572 – 10.4.1585. Der Papst der Kalenderreform. →Supplikenregister, →DOMINUS ET RE-DEMPTOR, →INTER GRAVISSIMAS

Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 124–127 Agostino Borromeo in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Pa-ris 1994) S. 760–763 Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 191f. M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 282–284 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 351f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 310f.

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 330–333, 436–453

Gregor XIV., Niccolò Sfondrati, * 11.2.1535, Papst 5.12.1590 – 16.10.1591, →Supplikenregister.

Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 127f. Anne-Cécile Tizon-Germe in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Pa-pauté (Paris 1994) S. 763f. William Roberts in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 192 N. Del Re in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 284f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 354

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 338f., 478f.

Gregor XV., Alessandro Ludovisi, * 9.1.1554, Papst 9.2.1621 – 8.7.1623, →Supplikenregister, →ETERNI PATRIS FILIUS, →SACROSANCTI.

Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 128f. Philippe Boutry in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 764–767 Patrick McGuire in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 193 M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 285f. Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 376f.

Päpste: Adeodatus – Gregor XVI. 31/56

Anton Haidacher, Geschichte der Päpste in Bildern. Eine Dokumentation zur Papstge-schichte von Ludwig Freiherr von Pastor (Heidelberg 1965) S. 506, 568–573

Gregor XVI., Alberto Cappellari, * 18.9.1765, Papst 2.2.1831 – 1.6.1846, →Supplikenregister.

Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique (Paris 1912ff.) 21 So. 1445–1452 Georg Schwaiger in: Bruno Steimer (Hg.), Lexikon der Päpste und des Papsttums (Frei-burg 2001) Sp. 129–132 Philippe Boutry in: Philippe Levillain (Hg.), Dictionnaire Historique de la Papauté (Paris 1994) S. 767–773 Loretta Devoy in: Frank J. Coppa, Encyclopedia of the Vatican and Papacy (Westpoint/London 1999) S. 193f. M. Di Sivo in: Niccolò Del Re/ Elmar Bordfeld, Vatikanlexikon (Augsburg 1998) S. 286–288 Eric John (Hg.), The Popes. A Concise Biographical History (London 1964) S. 436f. Der Brockhaus. Geschichte (Mannheim 22006) S. 311