รายงานกจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจย

นาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคลอน

เมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม

Na Dun Model to Good Agriculture Practice Herbs Prototype Towards

Drive to Maha Sarakham Herbal City

โดย

สนทร โชคสวสดธนะกจ มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

รองศาสตราจารย รภสสา จนทาศร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

ผชวยศาสตราจารย สจตรา ผาระนด มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

ประยงค ตนแล มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

สศงคาร จนทะส สำนกงานเกษตรอำเภอบรบอ

ไดรบทนอดหนนการทำกจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจย

โครงการจดการความรการวจยเพอการใชประโยชน

จาก สำนกงานการวจยแหงชาต (วช.) ประจำปงบประมาณ 2562

2

กตตกรรมประกาศ

คณะผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงตอสำนกงานการวจยแหงชาต ทไดสนบสนน

งบประมาณในการศกษาวจย และขอขอบคณ สำนกงานจงหวด กลมวสาหกจสมนไพรทง ๙ แหง ๘

อำเภอ (อ.เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย อ.นาดน อ.วาปปทม อ.เชยงยน อ.ชนชม อ. พยคฆภมพสย) ทให

ความอนเคราะห สนบสนนสถานทและเกษตรกรในการดำเนนงานวจย ตลอดจนประชาชนจงหวด

มหาสารคามทกทานทไดสนบสนนขอมลในการดำเนนงานวจย

3

บทคดยอ

โครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม มวตถประสงค เพ อพฒนาการผลตสมนไพรในระบบ GAP และผลตภณฑแบบครบวงจรในระดบจงหวด ตงแต ตนทาง กลางทาง ปลายทาง โดยมความรวมมอหลายภาคสวน ทงภาครฐ ชมชน และเอกชน อยางเปนรปธรรม ดำเนนการในชวงเดอน กมภาพนธ ๒๕๖๒ ถง กมภาพนธ ๒๕๖๓ ตามแผนงานกจกรรม ๕ ขนตอน คอ ๑). เลอกพนทเปาหมาย ๒). จด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร ๓). พฒนานวตกรรมระบบการผลตสมนไพรในระบบ GAP ๔). พฒนาผลตภณฑสมนไพรทไดมาตรฐาน และ ๕). พฒนาชองทางการตลาด ผลการศกษา พบวา สามารถคดเลอกพนทเปาหมายได จำนวน ๘ อำเภอ ดงน ๑. อำเภอเมอง ๒. อำเภอบรบอ ๓. อำเภอพยคฆภมพสย ๔. อำเภอเชยงยน ๕. อำเภอนาดน ๖.อำเภอกนทรวชย ๗.อำเภอวาปปทม และ๘. อำเภอชนชม ไดสมาชกเครอขายสมนไพร ๙ กลมวสาหกจ มจำนวนสมาชก ๗๔๔ คน มพนทปลกทงหมด ๗๒๒ ไร (จากเปาหมายเดมทตงไว ๔๐ ไร) ซงเกนจากพนทเปาหมายทตงไว ๖๘๒ ไร การจด zoning ชนดสมนไพร เนนการจดชนดสมนไพรทมอายสนคนทนไดเรว โดยอาศยการจดการรวมกบภมปญญาพนบานในพนทเปาหมาย การจดนวตกรรมการผลตสมนไพร เนนการปลกสมนไพรในระบบเกษตรผสมผสานเปนหลกเพอลดความเสยงในการบรหารจดการผลต สรางนวตกรรมการปลกสมนไพรแบบพงพา จดสวนแบบจำลองสภาพแวดลอมทใกลเคยงกบระบบนเวศของปาการปลกปาสมนไพร ๕ ระดบ สรางนวตกรรมการปลกสมนไพรแบบ พออย พอกน พอใช ประกอบดวย สมนไพรใชสอยไมรว สมนไพรกนไดและรกษาโรค สมนไพรเศรษฐกจ การบรหารจดการธรกจสมนไพรเพอสงเสรมอาชพทองถนจงหวดมหาสารคามแบบยงยน ดำเนนการสงเสรมศกยภาพเครอขายผผผลตสมนไพร เปน ๓ ชวง ดงน -ชวงตนทาง ผลตสมนไพรทมศกยภาพตามการจด Zoning ในพนทต งแตการปลกสมนไพรใหได

มาตรฐาน GAP ใหความรดานนวตกรรมปลก และการเกบเกยวสมนไพร ตลอดจนใชการจดทำระบบ

ฐานขอมลดานสมนไพรเพอจดทำเปนขอมลทใชรวมกนของเครอขายธรกจสมนไพร

-ชวงกลางทาง นำผลผลตสการใชประโยชน โดยจดอบรมเชงปฏบตการ การผลต การเกบเกยว การ

แปรรปและการตลาด ใหกบกลมเครอขายวสาหกจสมนไพร จำนวน ๒๙ โครงการ แปรรปผลตภณฑ

สมนไพรใหหลากหลายตรงความตองการผบรโภค

-ชวงปลายทาง สรางมลคาใหกบผลตภณฑสมนไพร และการสงเสรมการตลาด พฒนาแปรรป

ผลตภณฑ ออกแบบผลตภณฑใหสวยงาม และมความหลากหลาย สามารถสรางเปนนวตกรรมผลตภณฑ

สมนไพร ตามความตองการของผบรโภคหลายๆ ประเภท อาท ลกประคบผาขาวมา สบนำผงขมนชน

สบนำผงไพล รองเทาสมนไพร ยาสระ-หมกผมมะกรด ดำเนนขอการรบรองมาตรฐานการผลต อย. เพม

4

ชองทางการประชาสมพนธ เชอมโยงการตลาด สรางความรวมมอของทกหนวยงานทงในจงหวดและ

ประเทศ ขยายฐานลกคาทงในและตางประเทศ

คำสำคญ : เกษตรดทเหมาะสม,การแปรรปสมนไพร,การเกบเกยวสมนไพร,ผลตภณฑสมนไพร, สมนไพร,สบสมนไพร

5

สารบญเรอง

เรอง หนา

กตตกรรมประกาศ 2

บทคดยอ 3

สารบญเรอง 5

สารบญตาราง 6

คำอธบายสญลกษณและคำยอทใชในการวจย 7

บทท 1 บทนำ 9

บทท 2 องคความรและเทคโนโลย 12

บทท 3 วธการดำเนนงาน 24

บทท 4 ผลการดำเนนงาน 37

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 74

บรรณานกรม 86

ภาคผนวก 89

ประวตนกวจย 152

6

สารบญตาราง ตารางท หนา

1. รายละเอยดพนทดำเนนการโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP 36

2. จดกลมชนดของสมนไพรตามสภาพพนทของจงหวดมหาสารคาม 38

3. กจกรรมการขบเคลอนโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP

ชวง การผลตสมนไพร ในระบบ GAP ของเครอขายผผลตสมนไพร 45

4. กจกรรมการขบเคลอนโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP

ชวงการแปรรปและพฒนาผลตภณฑสมนไพร 55

5. กจกรรมการขบเคลอนโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP

ชวงการพฒนาชองทางการตลาดผลตภณฑสมนไพร 62

6. สถานภาพของผตอบแบบสอบถาม โครงการนาดนตนแบบสมนไพร

ในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพร 67

7. คาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐานของความพงพอใจเกยวกบโครงการนาดน

ตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพร 68

8. เปรยบเทยบแผนการดำเนนงานกบผลงานการผลตสมนไพรในระบบ GAP 70

7

คำอธบายสญลกษณและคำยอทใชในการวจย 1. GAP : Good Agricultural Practices การปฏบตทางการเกษตรทด หมายถง แนวทาง

ในการทาง การเกษตร เพ อใหไดผลผลตท มคณภาพด และปลอดภยตามมาตรฐานทกาหนด โดย

ขบวนการผลตจะตอง ปลอดภยตอเกษตรกรและผบรโภค ปราศจากการปนเปอนของสารเคมไมทำให

เกดมลพษตอสงแวดลอม มการใช ทรพยากรใหเกดประโยชนสงสด ไดผลผลตสงคม

2. OMF : organic farming เกษตรอนทรย หมายถง เกษตรกรรมแบบหนงซ งอาศยเทคนค

อยางการปลกพชหมนเวยน ปยพชสด ปยคอก และการควบคมสตวรงควานทางชวภาพ แนวคดพนฐาน

ของเกษตรอนทรยคอ การทำการเกษตรแบบองครวม ซงแตกตางอยางมากจากระบบเกษตรแผนใหมท

มงเนนการใชปจจยการผลต ตาง ๆ เพอเพมผลผลตเฉพาะพชทปลก ซงเปนแนวคดแบบแยกสวน เพราะ

ใหความสนใจเฉพาะแตผลผลตของพชหลกทปลก โดยไมไดคำนงถงผลกระทบตอทรพยากรการเกษตร

หรอนเวศการเกษตร สำหรบเกษตรอนทรยซ งเปนการเกษตรแบบองค รวมจะใหความสำคญกบการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศการเกษตร โดยเฉพาะอยางยงการฟนฟความอดมสมบรณ

ของดน, การรกษาแหลงนำใหสะอาด และการฟนฟความหลากหลายทางชวภาพของฟารม ทงนเพราะ

แนวทางเกษตรอนทรยอาศยกลไกและกระบวนการของระบบนเวศในการทำการผลต

3. มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) หมายถง มาตรฐานซงมขอกำหนดเกณฑคณภาพ

บางประการ หรอทงหมดทเหมาะสมกบผลตภณฑ หรอกลมผลตภณฑ ซงแลวแตความจำเปนหรอความ

เหมาะสมในขณะนน ๆ โดยมาตรฐานผลตภณฑนจะมขอกำหนดทเปนคณลกษณะทตองการโดยตรง

หรอโดยออมของผลตภณฑ เพอเปนแนวทางแกผผลตในการผลตสนคาใหมคณภาพ ในระดบทเหมาะสม

กบการใชงานมากทสด

4. GMP : Good Manufacturing Practice หมายถง หลกเกณฑวธการทดในการผลตอาหาร

เปนเกณฑหรอขอกำหนดขนพนฐานทจำเปนในการผลตและควบคมเพอใหผผลตปฏบตตาม และทำให

สามารถผลตอาหารไดอยางปลอดภย โดยเนนการปองกนและขจดความเสยงทอาจจะทำใหอาหารเปน

พษ เปนอนตราย หรอเกดความไมปลอดภยแกผบรโภค

5. HACCP หมายถง ระบบการการวเคราะหอนตรายและจดวกฤตทตองควบคมในการผลต

อาหาร (Hazard Analysis and Critical Control Point) ระบบมาตรฐาน HACCP เปนหลกประกน

ความปลอดภยใหกบผบรโภค โดยมการควบคมการผลตในการผลตอาหารไดอยางปลอดภ ย เนนทการ

ปองกนและขจดความเสยงทจะทำใหอาหารเปนพษ เปนอนตรายตอผบรโภค

8

6. มาตราฐานอาหารฮาลาล หมายถง สถาบนมาตรฐานอาหารฮาลาลคณะกรรมการกลาง

อสลามแหงประเทศไทย เปนองคกรทใหการรบรองมาตรฐานอาหารฮาลาลแหงชาต หรอผลตภณฑ

อาหารทผานกรรมวธในการทำ ผสม ปรง เพอการรบประกนใหชาวมสลมสามารถบรโภคไดอยางสนทใจ

7. เครองหมายมาตรฐาน Q สำนกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต กระทรวง

เกษตรและสหกรณ หมายถง องคกรทใหการรบรองมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารทมคณภาพ ม

ความปลอดภย และเปนทยอมรบของนานาประเทศ เปนสญลกษณทใชสำหรบฟารมหรอแหลงปลกท

ดำเนนการตาม GAP (Good Agriculture Practices หรอการปฏบตทางการเกษตรทดและเหมาะสม)

มมาตรฐาน COC (Code of Conduct หรอขอกำหนดทเกยวของกบผลกระทบทางสงแวดลอม) และ

ระบบประกนคณภาพ GMP (Good Manufacturing Practice หรอหลกเกณฑและวธการทดในการ

ผลตอาหาร)

8. มาตรฐานระบบการจดการคณภาพ ISO 9000 หมายถง กระบวนการสำหรบการจดทำ

ระบบบรหารคณภาพ การนำระบบบรหารคณภาพไปประยกตใช และการปรบปรงประสทธผลของ

ระบบบรหารขององคการ ทงนกเพอใหองคการสามารถเสรมสรางความพงพอใจใหแกลกคาของตนดาน

การตอบสนองตอความตองการของลกคา

9. มาตรฐานผลตตภณฑอนทรย กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ หมายถง

องคกรทใหการรบรองเครองหมายรบรองมาตรฐานระบบการผลตทางการเกษตรทคำนงถงการใชปจจย

การผลตจากสารอนทรย เพอรกษาสมดลของธรรมชาต รกษาสภาพแวดลอมและความหลากหลายทาง

ชวภาพ และหลกเลยงการใชสารสงเคราะหทอาจกอใหเกดมลพษในสภาพแวดลอม

10. มาตรฐานผลตภณฑชมชน (มผช.) หมายถง ขอกำหนดคณลกษณะของผลตภณฑทผลตโดย

ชมชน เปนขอกำหนดทไมยงยาก ซบซอน เหมาะกบสภาพการผลตของชมชน เครองหมาย มผช. ใหการ

รบรองโดยสำนกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม(สมอ.) โดยจะมเง อนไขการรบรอง ไมยงยาก

ซบซอน และตางจากการใหการรบรองเคร องหมายมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ซง

ผลตภณฑทไดรบการรบรองคณภาพ ตามมาตรฐานผลตภณฑชมชน ของสมอ. จะแสดงเครองหมาย

มาตรฐานผลตภณฑชมชน (มผช.)

9

บทท 1 บทนำ

หากเอยถง “สมนไพรไทย” ภมปญญาและทรพยากรทเปนเอกลกษณ สะทอนวฒนธรรม รวมถง

เปนรากฐานเกษตรกรรมทมคณคาของประเทศไทย ทงนสมนไพรเปนสวนหนงในวถชวตและ สงคมไทยมา

โดยตลอด ดงจะเหนได จากการนำสมนไพรมาประกอบในอาหารคาว หวาน เปนยารกษาโรค ใชในการบำบด

ดแลและฟนฟสขภาพ หรอแมกระทงใชเพอการเสรมความงาม ภมปญญาไทยเหลานไดรบ การสงสม สบ

ทอด และพฒนามาอยางยาวนาน เนองจากประเทศไทยเปนเขตรอนชน มพนธพช ไมนอยกวา 20,000 ชนด

ซงสามารถนำมาใชประโยชนในการดแลสขภาพกวา 1,800 ชนด รวมไปถง ความพรอมของปจจยขนพนฐาน

ดานอตสาหกรรม และการขนสงสนคา มหนวยงานทงภาครฐและเอกชน จำนวนมากททำงานเกยวเนองกบ

การพฒนาสมนไพร นบเปนจดแขงและโอกาสในการแขงขนดานการคาสมนไพรในตลาดโลกทสำคญ

อยางไรกตามถงแมวา ประเทศไทยจะเปนประเทศทเหมาะสมตอการเจรญเตบโต ขยายพนธ และมความ

หลากหลายทางชวภาพของสมนไพร แตกลบพบวา มอตราการนำเขาวตถดบสมนไพรจาก ตางประเทศท

เพมขน เชน พรกไทย อบเชย จนทนแปดกลบ ลกจนทนเทศ สมนไพรกลมโกฐ กลมเทยนและอน ๆทจำเปน

ในอตสาหกรรม ตลาดสมนไพรในโลกมมลคารวมกนประมาณ 8.3 หมนลานดอลลารสหรฐ โดยประเทศ ทม

มลคาทางการตลาดของสมนไพรทสง ไดแก ประเทศเยอรมน ภมภาคเอเชย ประเทศญปน และประเทศ

ฝรงเศส สำหรบอตราการขยายตวของการบรโภคผลตภณฑสมนไพรในแตละประเภท อยระหวางรอยละ 3-

12 ซงกลมสนคาทมศกยภาพมากทสดในตลาดสมนไพร ไดแก อาหารเสรม (Nutraceuticals) และเวชสำอาง

(Cosmeceuticals) นอกจากน ประเทศทกำลงพฒนาเรมมความตระหนกถงความสำคญของการใชสมนไพร

และยาแผนโบราณเพมขนอยางตอเนอง คาดการณวาตลาดสมนไพร ในภมภาคเอเชยแปซฟกจะเปนตลาด

สมนไพรทมอตราการขยายตวทมากทสด โดยอตราการขยายตว เฉลยประมาณรอยละ 9.1 ตอป ยาแผน

โบราณ โดยมมลคาการนำเขาสงถง 1,099.61 ลานบาท เนองจากการเชอมโยงกระบวนการและเทคโนโลย

จากการวจยสภาคการผลตยงมคอนขางนอย จงทำใหปรมาณและคณภาพของสมนไพรของประเทศไทยเองม

ไมเพยงพอตอความตองการ ประเทศไทยมพนทแหลงผลตสมนไพรอยกระจายทวประเทศ ดวยพนทปลก

สมนไพรเปนการคาในป 2557 รวมทงหมด 34,936 ไร และไดผลผลตรวมทงหมด 295,304 ตน พบวา

พนทเพาะปลกสมนไพรเปนการคามปรมาณลดลงจากป 2556 รอยละ 18 ทมการสำรวจพนทรวมทงหมด

42,553 ไร ทงนเนองจาก เกษตรกรประสบกบการขาดความชดเจนเรองตลาดสมนไพร จงสงผลใหมการ

10

เปลยนประเภทการเพาะปลก เปนเกษตรกรรมแบบอนแทน อกทงความตองการดานวตถดบสมนไพรทม

มาตรฐานมากขน กยงเปนอกหนงอปสรรคของตลาดสมนไพรในประเทศไทย เนองจากเกษตรกรทไดรบการ

รบรองมาตรฐานการปฏบต ทางการเกษตรทด มเพยงแค 1,185 ราย จาก 9,015 ครวเรอน ซงมอกจำนวน

มากทตองการปรบปรง การผลตใหมคณภาพ คอ การควบคมการใชสารเคม การปนเปอนจลนทรย เชอรา

และโลหะหนกใน ปรมาณทพอดและกระบวนการผลตเพอใหสามารถเขาสมาตรฐานอนทรย อาจกลาวไดวา

สงคมไทยมภมปญญาการแพทยแผนไทย ทใชควบคกบคนไทยมาชานาน เปนการดแลสขภาพแบบองครวม

ของภมปญญาการแพทยแผนไทยทเนนการรกษา โดยสามารถนำมาประยกตใชรวมกบการแพทยแผน

ปจจบนไดครบทกมต

สอดคลองกบนโยบายการพฒนาประเทศไทย ปจจบนรฐบาลใหความสำคญตอการพฒนา

แพทยแผนไทยและสมนไพรไทย โดยไดมการจดทำแผนแมบท วาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ฉบบท 1

พ.ศ.2560 - 2564 ซงไดมการประกาศอยางชดเจนและเขมแขงรวมกนจากทกภาคสวน ทเกยวของ อาท

กระทรวงมหาดไทย กระทรวงสาธารณสข กระทรวงพาณชย กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย กระทรวง

การทองเทยวและกฬา กระทรวงศกษา กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวง ทรพยากรธรรมชาตและสง

แวดลอม กระทรวงอตสาหกรรม สภาหอการคาแหงประเทศไทย สำนกงานการวจยแหงชาต และสถาบนวจย

ระบบสาธารณสข ฯลฯ มนโยบายในการสงเสรม การพฒนา “พชสมนไพร”เพอกระตนเศรษฐกจและสราง

ความมงคงดานสขภาพใหกบประชาชน จงมนโยบายใหการสนบสนน การดำเนนงานตามโครงการพฒนา

เมองสมนไพร (Herbal City) เพอสงเสรม การพฒนาสมนไพรอยางครบถวน โดยใหมการประสานความ

รวมมอทกภาคสวน ทงภาครฐ ภาคเอกชน และ ประชาชนโดยมจดมงหมายรวมกนในการพฒนาศกยภาพ

เพอสขภาพทดของประชาชนและสรางมลคาทางเศรษฐกจ กลาวคอ ใหมการเพาะปลกสมนไพรอนทรย

ปลอดสารเคม การแปรรป และการจดจำหนาย ซงโครงการพฒนาเมองสมนไพร (Herbal City) เปนภาพ

จำลอง (Model) ของแผนแมบทแหงชาต วาดวยการพฒนาสมนไพรไทยฯ คขนานไปกบการขบเคลอน

นโยบายระดบชาตลงสการปฏบตในระดบจงหวด โดยมงเนนใหเกดการพฒนาสมนไพรอยางครบวงจร ตงแต

ตนนำ กลางนำและปลายนำ ทงการปลกสมนไพร การแปรรป และการทำเปนผลตภณฑ

ป ๒๕๖๐ จงหวดมหาสารคามไดรบเลอกเปน เมองสมนไพร โดยหนวยงานการแพทยแผนไทย

และการแพทยทางเลอก สำนกงานสาธารณสขจงหวดมหาสารคาม เปนหนวยงานหลกในการขบเคล อน

รวมกบภาคสวนอน ๆทงภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน เปาหมายหลก เพอมงเนนการพฒนา

คณภาพวตถดบสมนไพรอยางมคณภาพและมมาตรฐาน เพอสงเสรม พฒนาระบบการตลาด เพมชอง

ทางการนำไปใชประโยชนเพมมากขน สงเสรมการวจย พฒนาบคคลากร และเพมมลคาของผลตภณฑ

11

สมนไพร รวมทงเพอผลกดนการใชสมนไพรในระบบบรการสขภาพอยางครบวงจร ดงนน โครงการ นาดน

โมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรท ด และเหมาะสม ส การขบเคล อนเมองสมนไพรของจงหวด

มหาสารคาม จงเปนเสมอนโครงการตนแบบนำรองสการตอยอดโครงการเมองสมนไพรของมหาสารคาม ท

จะสรางความเขมแขงของการบรหารตามนโยบายของรฐ และพฒนาคณภาพวตถดบ ผลตภณฑสมนไพร

GAP ตลอดจนเพมมลคาทางการตลาดสมนไพร GAP ขยายชองทางการตลาดและสรางเครอขายสมนไพร

GAP ของชมชนจงหวดมหาสารคามอยางยงยน

วตถประสงค เพอพฒนาการผลตสมนไพรในระบบ GAP และผลตภณฑแบบครบวงจรใน

ระดบจงหวด ตงแต ตนทาง กลางทาง ปลายทาง โดยมความรวมมอหลายภาคสวน ทงภาครฐ ชมชน

และเอกชน อยางเปนรปธรรม

ขอบเขตการดำเนนงาน โครงการนจะดำเนนการใน พนท ๕ อำเภอ ของ จงหวดมหาสารคาม

โดยใช ตนแบบนาดนโมเดลในการขบเคลอนการผลตสมนไพรในระบบ GAP อยางมคณภาพไดมาตรฐาน

ตงแตตนนำ กลางนำและปลายนำ

แผนการดำเนนงาน นาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบ GAP เปนตนแบบนำรองขยายเครอขายเพมคณภาพการผลตสมนไพร และสรางรายไดเสรมใหกบชมชนจากอำเภอนาดนทประสบความสำเรจในการผลตสมนไพรในระบบ GAP มวธการดำเนนการ ประกอบดวย ๕ กระบวนการ ดงน ๑) การเลอกพนท เปาหมาย ๒) จด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร ๓) พฒนานวตกรรมระบบการผลตสมนไพรระบบ GAP ประกอบดวย ๓.๑ จดระบบสภาพแวดลอม ๓.๒ คดเลอกชนดสมนไพร ๓.๓ จดกลไกการปลกพชสมนไพร ๔) พฒนาผลตภณฑสมนไพร GAP ทไดมาตรฐาน ๕) พฒนาชองทางการตลาด จดทำประชาพจารณกบสำนกงานจงหวด อยางนอย ๒ ครง กบผนำระดบทองถนทกอำเภอและตวแทนภาคสวนตาง ๆ เพอเสนอแนวทาง/ขอเสนอแนะในการขบเคลอนนโยบายพฒนาเมองสมนไพรเพอการขบเคลอนสมนไพรไทยอยางยงยน ประโยชนทไดรบ ๑. สามารถพฒนาการผลตสมนไพร GAP และผลตภณฑแบบครบวงจรในระดบจงหวดมหาสารคาม

ตงแต ตนทาง กลางทาง ปลายทาง โดยมความรวมมอหลายภาคสวน ทงภาครฐ ชมชน และเอกชน อยางเปนรปธรรม

๒. สามารถเพมมลคาและการตลาดสมนไพรGAP ในพนทจงหวดมหาสารคาม ๓. สามารถสรางเครอขายการผลตสมนไพร GAP ในระดบทองถนจงหวดของมหาสารคาม ๔. สามารถปลกฝงประชาชนในพนทใหเขาใจและเหนความสำคญของสมนไพรไทย โดยการมสวนรวม

ของชมชน สรางชมชนมจตสำนกในการอนรกษทรพยากรสมนไพรทองถนอยางยงยน ๕. สามารถนำเสนอแนวทาง/ขอเสนอแนะในโครงการฯ เปนเครองมอในการขบเคลอนสโครงการเมอง

สมนไพรมหาสารคาม

12

บทท 2 องคความรและเทคโนโลย

แผนแมบทแหงชาตการพฒนาสมนไพรไทย กบโครงการพฒนาเมองสมนไพร (Herbal City)

แนวคดการยกรางแผนแมบทแหงชาต วาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ฉบบท ๑ พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๔

เนนความรวมมอในแนวคด “ประชารฐ” โดยมภาครฐ 9 กระทรวง และสถาบนภาคเอกชน

๑. เสรมสรางศกยภาพและกลไกการขบเคลอนเชงนโยบาย ครอบคลม ทงมตเศรษฐกจ สงคม

วทยาศาสตรเทคโนโลย และสขภาพ

๒. บรณาการแนวทางดำเนนงานตลอดหวงโซอปทาน และสรางมลคาเศรษฐกจสรางสรรคของ

สมนไพร โดยมการวจยและพฒนานวตกรรมเปนฐาน

แผนแมบทแหงชาต วาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ฉบบท ๑ พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๔

วสยทศน

“สมนไพรไทย”

เพอความมนคงทางสขภาพ และความยงยนของเศรษฐกจไทย

๔ ยทธศาสตร

ยทธศาสตรท ๑ สงเสรมผลตผลของสมนไพร ท มศกยภาพตามความตองการ ของตลาดทงในและ

ตางประเทศ

ยทธศาสตรท ๒ พฒนาอตสาหกรรม และ การตลาดสมนไพรใหมคณภาพระดบสากล

ยทธศาสตรท ๓ สงเสรมการใช สมนไพร เพอการรกษาโรคและการสรางเสรมสขภาพ

ยทธศาสตรท ๔ สรางความเขมแขงของ การบรหารและนโยบาย ภาครฐเพอการขบเคลอนสมนไพรไทย

อยางยงยน

ยทธศาสตรท ๑ สงเสรมผลตผลของสมนไพร ทมศกยภาพตามความตองการของตลาดทงในและ

ตางประเทศ

เปาประสงค

๑. สงเสรมการปลกพชสมนไพรแปรรปเบองตนอยางมคณภาพ

๒. ปรมาณวตถดบสมนไพรทมคณภาพ มเพยงพอใกลเคยงตอความตองการใชของผประกอบการ

อตสาหกรรม

๓. อนรกษสมนไพรไทยใหคงไวใชประโยชนไดอยางยงยน

เปาหมาย

๑. มการปลกสมนไพรทไดคณภาพตามมาตรฐานทกำหนด 43,000 ไร

13

๒. กลมเกษตรกร สหกรณ วสาหกจชมชน ไดรบการสงเสรมการแปรรปหลงการเกบเกยว ณ สถานท

ปลก และการผลตผลตภณฑและสารสกดอยางงายในระดบชมชน 50 แหง

๓. มขอกำหนดมาตรฐาน GAP/GACP หรอมาตรฐานอนของพชสมนไพร อยางนอย 30 ชนด

๔. มฐานขอมลพนทปลกพชสมนไพร 1 ฐานขอมล

๕. มแผนทความเหมาะสมของทดนสำหรบปลกพชสมนไพร อยางนอย 30 ชนด

๖. มหองปฏบตการทไดรบรองมาตรฐาน ISO 17025 ใหบรการตรวจสอบคณภาพวตถดบ จำนวน

เพมขน อยางนอย 15 แหง (กระทรวงเกษตรและสหกรณ 10 แหง และมหาวทยาลยตาง ๆ 5 แหง)

๗. มระบบตลาดกลาง 4 แหง และตลาดอเลกทรอนกส 1 แหง

๘. มขอกำหนดมาตรฐานสมนไพรในตำรามาตรฐานสมนไพรไทย เพมขน 75 รายการ

๙. มฐานขอมลพชสมนไพรและภมปญญาการใชประโยชนของประเทศไทย 1 ฐานขอมล

๑๐. มการวจยและพฒนาพนธพชสมนไพรและเทคโนโลยเพอผลตวตถดบ 30 เรอง/ป

ตวชวด

๑. พนทปลกสมนไพรทมคณภาพมจำนวน อยางนอยรอยละ 50 ของพนทปลก สมนไพรทงหมด

๒. กลมผปลกและแปรรปสมนไพรทมคณภาพ ตามขอกำหนดมาตรฐานมจำนวนอยางนอย รอยละ

50 ของจำนวนกลมทงหมด

มาตรการ

๑. การจดการหวงโซอปทาน

๒. การวจยและการจดทำขอกำหนด มาตรฐานวตถดบสมนไพร

๓. การอนรกษและการใชพชสมนไพร จากปาอยางยงยน

ยทธศาสตรท ๒ พฒนาอตสาหกรรมและการตลาด สมนไพรใหมคณภาพระดบสากล

เปาประสงค

๑.ผลตภณฑสมนไพรมศกยภาพในการแขงขนทางการตลาดทงในและตางประเทศ

เปาหมาย

๑.มลคาการตลาดของสมนไพรและผลตภณฑสมนไพรทงในประเทศและตางประเทศ เพมขนรอยละ 15

ตอป

๒. สถานประกอบการในอตสาหกรรมสารสกดสมนไพรไดรบการสงเสรมใหมผลตภาพเพมขน โดยมลคา

ยอดขายเพมขนรอยละ 15

๓. สถานประกอบการในอตสาหกรรมสมนไพรแตละกลมผานการยกระดบการผลตอยางนอยรอยละ 50

๔. ผลตภณฑสมนไพรทมตราสญลกษณรบรองคณภาพไดรบการยอมรบระดบภมภาคอาเซยน

๕. ผลตภณฑสมนไพรไดรบการรบรองคณภาพผลตภณฑสมนไพรอยางนอยรอยละ 30

14

๖. ประเทศไทยมหองปฏบตการทไดรบการรบรองตามมาตรฐานอยางนอย 1 แหง ภายในป พ.ศ. 2562

๗. มสถาบนพฒนานวตกรรมสมนไพรแหงชาต

ตวชวด

๑. มลคาของผลตภณฑสมนไพรภายในประเทศเพมขนอยางนอยรอยละ 15 ตอป

๒. การวจยและพฒนาสมนไพรไทย

๓. การพฒนาการตลาดสมนไพรไทย

มาตรการ

๑. การพฒนาอตสาหกรรมสมนไพรไทย

๒. การวจยและพฒนาสมนไพรไทย

๓. การพฒนาการตลาดสมนไพรไทย

ยทธศาสตรท ๓ สงเสรมการใชสมนไพรเพอการรกษาโรค และการสรางเสรมสขภาพ

เปาประสงค

๑. เพมการใช สมนไพรในระบบสขภาพ ในการรกษาโรค หรอเสรมสรางสขภาพ

๒. เสรมสรางพนฐานการพฒนาการแพทยแผนไทย และสมนไพรไทยใหเปนสวนหนงของระบบ

สขภาพ ของประเทศในระยะยาว

เปาหมาย

๑. จำนวนรายการยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาตเพมขนอยางนอยปละ 10 รายการ

๒. ระบบการขนทะเบยนยาและผลตภณฑสมนไพรไดรบการปรบปรงใหทนตอความตองการของตลาด

๓. แพทยแผนปจจบนมการสงใชยาสมนไพรเพมขนอยางนอยรอยละ 20 ตอป

ตวชวด

๑. มลคาการใชยาสมนไพรในสถานบรการสาธารณสขเพมขนเฉลยรอยละ 10 ตอป

๒. รายการยาสมนไพรไดรบการบรรจเขาบญชยาหลกแหงชาตเพมขน 50 รายการ ภายในป พ.ศ.

2564

มาตรการ

๑. การพฒนาโครงสรางสงเสรมการจดบรการและการใชสมนไพรในสถานบรการสาธารณสข

๒. การวจยเสรมสรางองคความรมาตรฐานคณภาพและความเสยง

๓. พฒนาความเขมแขงทางวชาการของการแพทยแผนไทย

๔. การจดการและการเขาถงยาจากสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต

15

๕. การใชสมนไพรในการสงเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชนและบทบาทหมอพนบาน

๖. การสอสารเพอสราง ความรทถกตอง ความเขาใจ ความเชอมน

ยทธศาสตรท ๔ สรางความเขมแขงของการบรหาร และนโยบายภาครฐเพอการขบ

เคลอนสมนไพรไทยอยางยงยนสงเสรมการใชสมนไพรเพอการรกษาโรค

และการสรางเสรมสขภาพ

เปาประสงค

ประเทศไทยมกลไกในการพฒนาสมนไพรทมศกยภาพเพอสรางมลคาทางเศรษฐกจของประเทศ

เปาหมาย

๑. ประเทศไทยมกฎหมายหลก ดานสมนไพรและคณะกรรมการนโยบายแหงชาตเพอขบเคลอนงาน

สมนไพร

๒. งบประมาณสนบสนนการวจยสมนไพรเพมขน 5,000 ลานบาท ในชวงระยะเวลา 5 ป

๓. อตราการรวมลงทนของภาคเอกชนในการวจยเปนรอยละ 50-70 ภายในป พ.ศ. 2564

๔. ประเทศไทยมการพฒนาสมนไพรตนแบบ อยางนอย 10 ชนด

๕. ประเทศไทยมดชนวดขดความสามารถในการแขงขนดานสมนไพร

๖. ประเทศไทยมการสงเสรมและสนบสนนการพฒนาสมนไพรเขาสระบบสขภาวะไทยและระบบ

เศรษฐกจ แบบครบวงจรในระดบจงหวด โดยอาศยกลไกการมสวนรวมตามแนวทางประชารฐ

ตวชวด

๑. คณะกรรมการนโยบายสมนไพรแหงชาตและคณะอนกรรมการปฏบตหนาท ภายในป พ.ศ. 2560

๒. ยอดขายผลตภณฑสมนไพรตนแบบ เพมขนอยางนอย 2,000 ลานบาท

มาตรการ

๑. การพฒนาโครงสรางการบรหารสมนไพร

๒. การพฒนากฎหมายดานการสงเสรมและควบคมผลตภณฑสมนไพร

๓. การพฒนาระบบฐานขอมลสมนไพรและระบบการประเมนขดความสามารถการแขงขน

๔. การเสรมสรางกลไกการบรหารงานวจย และพฒนาสมนไพร

๕. การสงเสรมและพฒนาสมนไพรตนแบบ

๖. การพฒนาเมองสมนไพร

16

องคประกอบเมองสมนไพร องคประกอบ I : ภมปญญา สอตลกษณ การคนหาภมปญญา หมายถง การคนหา รวบรวม ถายทอดองคความรขอมลพนฐาน และภมปญญาทางการแพทยแผนไทยและสมนไพร การนำภมปญญามาตอยอดดวยการวจยและพฒนา และการนำไปสการพฒนาผลตภณฑ องคประกอบ II : ประชารฐสามคค ทกจงหวดมการบรณาการในเชงของการรวมคด รวมทำ รวมรบผดชอบของทกภาคสวนและมตนแบบของกลไกประชารฐ (รฐ ประชาสงคม และภาคเอกชน) องคประกอบ III : ลดความเหลอมลำ เกษตรกรในโครงการเมองสมนไพรม หนสนครวเรอนลดลง/ ครวเรอนมรายได เพมขน จากการจำหนายสมนไพร และประชาชนสามารถเขาถงบรการทางการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทมคณภาพและมาตรฐาน สงผลใหประชาชนในจงหวดมความสขเพมขน องคประกอบ IV : เปนมตรกบสงแวดลอม เนนการใชหลกปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” ในขบวนการผลต เพอใหประชาชนสามารถพงตนเอง และใชสมนไพรในการดแลสขภาพ การปลกสมนไพรเพมมากขนทำใหมพนทสเขยวเพมมากขน และมระบบการจดการบรหารความเสยงอนเกดจากภยธรรมชาตอยางเหมาะสม องคประกอบ V : ผลกระทบทางธรกจ ภายใน 5 ป ผลตภณฑสมนไพรและบรการจะสรางรายไดใหกบทกจงหวด ไมนอยกวา 5,000 ลานบาท ตอจงหวด ทำใหเกษตรกรมรายได เพมขนจากการปลกสมนไพรและมการกระจายรายได ในทกกลมธรกจ

ขนตอนความสำเรจในการขบเคลอนเมองสมนไพร Step 1 : รจกตนเอง 1. คนหาภมปญญา จดเดน จดดอย 2. พฒนาโครงสรางพนฐาน 3. ศกษาขอมลความตองการของตลาด Step 2 : รวมวางแผน-ดำเนนการ 1. สรางความรบรและความตระหนกในการใชสมนไพร 2. จดทำแผนยทธศาสตรและแผนปฏบตการ 3. ตอยอดภมปญญาดวยการวจยและพฒนาเปนผลตภณฑสมนไพรทมเอกลกษณของชมชน 4. พฒนารปแบบกลไกการขบเคลอนดวยกลไกประชารฐ Step 3 : เรงรบสรางโอกาส 1. เพมศกยภาพดานการเตบโตทางธรกจ 2. พฒนาระบบการจดการความเสยง

17

3. ขยายบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทมคณภาพมาตรฐาน Step 4 : รงเรอง ยงยน 1. สรางชมชนเขมแขง มการดแลสขภาพดวยสมนไพรในชมชน 2. นอมนำหลก “เศรษฐกจพอเพยง” มาใชในการพฒนาเมองสมนไพร

การกำหนดแนวทางการพฒนาจงหวด/กลมจงหวดเมองสมนไพร อาศยความรวมมอจากตวแทน กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงพาณชย กระทรวงมหาดไทยมหาวทยาลย และกระทรวงสาธารณสข เพอการพฒนาสมนไพรตลอดหวงโซคณคาสมนไพร อนจะนำมาซงความมนคงทางสขภาพและความยงยนของเศรษฐกจไทย

Product Champion จากความตองการใชยาทมเพมสงขนอยางตอเนอง และจากการทประเทศตองพงพาการ

นำเขายาและวตถดบในการผลตจากตางประเทศเปนมลคามหาศาล สงผลตอความมนคงทางการเงน

และการคลงในระบบสขภาพของประเทศ การสงเสรมการใชสมนไพรไทยเพอการรกษาโรคและสราง

เสรมสขภาพ รวมกบการใชยาและแนวการรกษาของการแพทยแผนปจจบน เปนทางเลอกหนงทจะชวย

เสรมสรางคณภาพชวตทดใหกบประชาชนอกทงชวยลดคาใชจาย เนองจากประเทศไทยมสมนไพรทม

คณคาทางยาเปนจำนวนมาก จงจำเปนทจะตองคดเลอกสมนไพรทเดน ๆ มาทำการสงเสรมเปนพเศษ

เพอใหเกดผลทางการตลาด มาตรการหนงของแผนแมบทแหงชาต วาดวยการพฒนาสมนไพรไทยฯ ท

สงเสรมและพฒนาสมนไพรตนแบบ Product Champion ใหเปนผลตภณฑสมนไพรสตลาดทงในและ

ตางประเทศ ไดแก ฟาทะลายโจร กวาวเครอ ขมนชน มะขามปอม บวบก และกระชายดำ เนองจากม

ศกยภาพในการแขงขนเชงพานชย และสมนไพรบางชนดในกลมน มงานวจยรองรบในการใช ดงน

1. ขมนชน สรรพคณ แกไขเรอรง แกโรคผวหนงผนคน ขบลมผายลม สมานแผล

2. กราวเครอขาว สรรพคณ ชวยบำรงฮอรโมนเพศหญง ชวยกระชบชองคลอด บำรงเลอดและ

สมอง ชวยทำใหผวพรรณด ระบบขบถายทำงานปกต และชวยบำรงสายตา

3. กระชายดำ สรรพคณ แกโรคบด แกปวดทอง ลมปวงทกชนด เปนยาอายวฒนะ บำรงกำลง

บำรงทางเพศ ขบลม

4. บวบก สรรพคณ ลดความดนโลหต แกอาการออนเพลย บำรงหวใจและชวยขบปสสาวะ ชวย

หามเลอด แกอาการนำรอนลวก และชวยแกอาการชำใน

5. ฟาทะลายโจร สรรพคณ รกษาอาการหวด ลดพษไข ลดอาการเจบคอ แกทองเสย

6. มะขามปอม สรรพคณ รกษาอาการทองเสย ชวยขบปสสาวะ แกไอและขบเสมหะ ทำใหชมคอ

มไวตามนซสงชวยลดอาการเลอดออกตามไรฟน

18

ขมนชน

❖ ชอวทยาศาสตร Curcuma longa L.

❖ ชอวงศ ZINGIBERACEAE

❖ ชออน ขมน (ภาคกลาง, ภาคใต) ขมนแกง, ขมนหยอก, ขมนหว (เชยงใหม) ขม น, หมน

(ภาคใต)

❖ ลกษณะทวไป เปนไมลมลก มเหงาใตดน สเหลองอมสม กลนเฉพาะ ใบเดยว รปใบหอก ปลาย

ใบแหลม ดอกออกเปนชอรปทรงกระบอก มใบประดบสเขยวออนเรยงซอนกน ผลรปทรงกลม

❖ สรรพคณ แกไข ไขเรอรง โรคผวหนงผนคน ธาตพการ ขบผายลม สมานแผล

❖ เหงาสด แกโรคเหงอกบวมเปนหนอง รกษาแผลสด โรคกระเพาะ ไขเรอรงผอมเหลอง โรค

ผวหนง ทองรวง บด พอกแผลแกเคลดขดยอก หยอดตาแกตาบวม ตาแดง ทาแผลถลอก โรค

ผวหนงผนคน ทองอดเฟอ รกษาแผลในกระเพาะอาหาร

❖ เหงาแหง บดเปนผงเคยวกบนำมนพช ทำนำมนใสแผลสด ผสมนำทาผว แกเมดผดผนคน

ทมา : รภสสา (2562)

กวาวเครอขาว

❖ ชอวทยาศาสตร Pueraria candollei var. mirifica

❖ ชอวงศ PAPILIONACEAE • ชออน กวาวเครอ (ทวไป)

❖ ลกษณะทวไป เปนไมเถาเนอไมแขง มหวขนาดใหญ ใบเปนใบประกอบแบบขนนก รปไขกวาง

ดอกออกเปนชอแยก แขนงทซอกใบและปลายกงดอกสขาวและสมวงออน รปดอกถว ผลเปน

ฝกแบน เมลดรปโล สมวงแกมนำตาล

❖ สรรพคณ บำรงเนอหนงใหเตงตง บำรงสขภาพ อายวฒนะ หว ตมนำดม บำรงกำลง ทำให

เลอดคงเตงทมดลก บำรงอวยวะสบพนธ

19

กระชายดำ

❖ ชอวทยาศาสตร Kaempferia parviflora

❖ ชอวงศ ZINGIBERACEAE ชออน ขงทราย (มหาสารคาม), กะแอนวานกำบง วานกำบงภย

วานจงงง วานพญานกยง (ภาคเหนอ)

❖ ลกษณะทวไป ไมลมลกอายหลายป สงประมาณ 20-30 เซนตเมตร หว/เหงา เปนเหงาใตดน

แตกแขนงเปนหวดานขาง เนอใบมสมวงเขมเกอบดำ ใบ เปนใบเดยว มนำมนหอมระเหย ดอก

เปนชอดอก ใบประดบ ชอดอกเปนกาบหมโคนกานชอดอก ดอกสมบรณเพศ กลบของดอกทม

ขนาดใหญ

❖ สรรพคณ หว เหงา กระชายดำเปนวานทมสรรพคณแกโรคบด ปวดทอง โดยใชหววานฝนผสม

กบเหลาโรง ตนผสมดวยนำผงปนเปนเมด ลกกลอน เปนยาอายวฒนะ บำรงกำลง ขบลม และ

แกปวดทอง

บวบก

❖ ชอวทยาศาสตร Centella asiatica (L.).

❖ ชอวงศ UMBELLIFERAE ชออน ผกหนอก (ภาคเหนอ), ผกแวน (ภาคใต)

❖ ลกษณะทวไป เปนไมลมลก มรากงอกตามขอ มไหลงอกเปนตนใหม ใบเดยว รปไต ขอบใบ

หยกมน ดอกออกเปนชอ มดอกยอย 2-3 ดอก สมวงแดง ผลเปนผลแหงแตกได เมลดสดำ

❖ สรรพคณ บำรงหวใจ บำรงกำลง แกชำใน

❖ ทงตน รสหอมเยน แกชำใน แกออนเพลย ขบปสสาวะ รกษาบาดแผล แกรอนในกระหายนำ

ปวดศรษะขางเดยว (ไมเกรน) โรคเรอน กามโรค ตบอกเสบ บำรงหวใจ บำรงกำลง

❖ ใบ รสขม เปนยาดบรอน ลดอาการอกเสบ บวม แกปวดทอง แกบด แกดซาน ใบตมกน แก

นวในทางเดนปสสาวะ ตำพอกหรอตมนำกน ฝหนอง หด ตมกบหมเนอแดงกน แกไอกรน

❖ เมลด รสขมเยน แกบด แกไข แกปวดศรษะ

ทมา : สนทร (2562)

20

ฟาทะลายโจร

❖ ชอวทยาศาสตร Andrographis paniculata

❖ ชอวงศ ACANTHACEAE ชออน ฟาทะลาย (กรงเทพฯ), หญากนง (สงขลา)

❖ ลกษณะทวไป เปนไมลมลก ใบเดยว รปไข แผนใบบาง สเขยว ดอกออกเปนชอ ทซอกใบและ

ปลายกง ดอกเลกสขาว กลบดอกเชอมตด กลบบนมทางยาวสแดงเขมพาดอย ผลเปนฝก ส

เขยว อมนำตาล

❖ สรรพคณ แกไข แกเจบคอ แกทองเสย

❖ ทงตนและใบ กอนออกดอก รสขม เปนยาแกเจบคอ ทองเสย ไข หวด ปอดอกเสบ บด เจรญ

อาหาร ไสตงอกเสบ ลดความดนเลอด

❖ ใบ รสขม บดผสมนำมนพช ทาแผลนำรอนลวก ไฟไหม ใบสด นำมาเคยวกลนนำ แกคออกเสบ

ขอควรระวง ไมควรกนตดตอกนนาน ผทมโรคหวใจความดนตำ ไมควรใช

มะขามปอม

❖ ชอวทยาศาสตร Phyllanthus emblica L.

❖ ช อวงศ EUPHORBIACEAE • ช ออน กำทวด (ราชบร ) , กนโตด (เขมร-จนทบร ) , ม งล

(กะเหรยง-แมฮองสอน)

❖ ลกษณะทวไป เปนไมยนตน กงกานแขงเหนยว ใบเดยว รปขอบขนาน สเขยว ดอกออกเปน

ชอกระจก สเหลองออกเขยว ผลรปทรงกลมแบงเปนพลตนๆ ผลแกสเหลองออกนำตาล เมลด

แขง รปร

❖ สรรพคณ แกไอ แกเสมหะ ทำใหชมคอ /ใบ ตมลดอาการไข /ดอก เปนยาระบายทอง/ลก

ออน บำรงเนอหนงใหบรบรณ กดเสมหะในคอ /ลกแก เปนยาแกไข แกเสมหะ

❖ เนอผลแหง เปนยาแกบด แกทองเสย รดสดวงทวาร

ทมา : ประยงค (2562)

21

จากการท คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม ไดเขารวมเปนเครอขายการผลตสมนไพรของโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศว ในป ๒๕๕๗ จนถงปจจบน ในแผนการดำเนน ไดกำหนด พ นท ปลกจำนวน ๕๐ ไร ครอบคลมสมนไพรจำนวน ๓๒ รายการ มหาวทยาลยราชภฏไดรบผดชอบในสวนงานการผลตสมนไพรอนทรยในพนท นาดน ทำการผลตสมนไพรอนทรยในกลมของ มะระขนก ฟาทะลายโจร เพชรสงฆาต ชมเหดเทศ หญาดอกขาว บวบก หญาใตใบ ยอ และหญาพรมม โดยไดมการศกษาวจยในหวขอ ตนแบบการผลตสมนไพรอนทรยในพนทอำเภอนาดน จ.มหาสารคาม เพอเปนการขยายเครอขายและเพมคณภาพการผลตสมนไพรของโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศว และสรางรายไดเสรมใหกบชมชน ซงไดทำการตกผลกสงเคราะหกระบวนการ ตนแบบในการผลตสมนไพรอนทรย ได ๗ ขนตอน โดยมวตถประสงคหลกในการผลต สมนไพรอนทรยอยางมคณภาพและมมาตรฐาน เพมมลคาและการตลาดสมนไพร ไดทำการวจยโดยปลกสมนไพรอนทรยทง ๙ ชนด ในพนท อำเภอนาดน โดยใชระบบเกษตรอนทรย ในพนทรวม ๒๐ ไร การขอรบใบรบรองในปแรกอยในระยะปรบเปลยน ๑ ป ในปท๒ จนถงปจจบนไดใบรบรองมาตรฐาน เปนสมนไพรอนทรย ไดมจดระบบการปลกทงแบบปลกในรม (บวบก) ปลกกลางแจง (ฟาทะลายโจร ชมเหดเทศ หญาดอกขาว หญาใตใบ ยอ พรมม) ปลกเลอยคาง (มะระขนก เพชรสงฆาต) มการจดลำดบของแผนการผลตตงแตตนนำ กลางนำ และปลายนำ ตามลำดบ ดงน

๑.เลอกพนทเปาหมาย สำรวจความเปนไปไดของพนทดำเนนการ วเคราะหความอดมบรณ สภาพแวดลอมอาท ดน

นำ ปรมาณนำฝน โรค แมลง ความพรอมของเกษตรกรในดานตาง ๆ อาท งบประมาณ ภมความรดานเกษตรอนทรย ดานสมนไพร ดานการตลาด

๒.จด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร จด Zoning พนทการปลกสมนไพรในพนทดำเนนการของ อ. นาดน กบชนดของสมนไพร

ทเหมาะสมกบพนท พฒนาแปลงตนแบบสมนไพรในอำเภอนาดน โดยการสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ ไปพรอมกบการเรยนรและฝกปฏบต เกษตรกรในพนทรบความรในการพฒนาการปลกสมนไพร ภาคเครอขายสมนไพรอบรมใหความรมาตรฐานการปลกการแปรรป ลดการใชสารเคม กลมเกษตรทเปนแกนนำทำการบนทกและรวบรวมองคความร ดานสมนไพร โดยการสำรวจและรวบรวม สมนไพรในปาครอบครวและปาชมชน ถอดบทเรยนและองคความรจากหมอพนบาน มาเรยนรรวมกบกระบวนการอบรม ทำหนาท “ปลกปน” สรางความสำนกรกษในทรพยากรสมนไพรทมในทองถนตวเองขนในหวใจ ๓.พฒนานวตกรรมระบบการผลตสมนไพรอนทรย

จดวางระบบการผลตสมนไพรอนทรยในพนท ๓๐ แปลง ซงในแตละแปลงเลอกสมนไพรตามความเหมาะสมของพ นท หลงจากท ไดร บการอบรมจดการองคความร ด านสมนไพร โดยวางเปาหมายการผลตสมนไพรอยางนอย แปลงละ ๓ ชนด แต ละชนดกำหนดใชพนทในการผลตอยางตำ ๑ ไร มขนตอน ดงน ๓.๑ จดระบบสภาพแวดลอม ๓.๒ คดเลอกพนธสมนไพรอนทรย ๓.๓ จดกลไกการปลก

22

๔. ควบคมคณภาพวตถดบและผลตภณฑสมนไพร พนทปลกสมนไพรอนทรย รวม ๓๐ แปลง ใน อำเภอนาดน สามารถเขารบการรบรอง

มาตรฐานเกษตรอนทรย โดยจะทำการตรวจวเคราะหคณภาพดน คณภาพนำ ตลอดจนสภาพแวดลอมทเปนไปตามกฎเกณฑ ของระบบการผลตพชสมนไพรอนทรย ของ IFOAM รบรองเปนผลผลตสมนไพรอนทรย ใน ๙ ททำการผลต

๕.พฒนาผลตภณฑสมนไพรอนทรยทไดมาตรฐาน ผลผลตสมนไพรอนทรยทไดจะถกนำสงใหโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร เพอเปนวตถดบ

ในการทำเปนตวยาตามหลกการแพทยแผนไทย โดยจะถกนำเขามาเปนวตถดบเขาโรงงานผลตยาสมนไพร ในบางชนดทตองมการแปรรปเบองตน เชน ขมนชน โดยแกนนำ กลมประยงคบานไรสมนไพร อ.นาดน จะมการรวมกลมของสมาชกเพอการพฒนาโรงงานแปรรปสมนไพรชมชนในอำเภอทมความพรอม ตลอดจนจดตงโรงตากและโรงงานแปรรปชมชน สรางสถานทแปรรป เชน ลานตากผลผลต เตาตมสมนไพร เครองปน เครองอบแหง หองเกบผลผลตแหง ทผานมาตรฐานเกษตรอนทรยกอนการ บรรจสงใหโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร และไดจดทะเบยนเปนวสาหกจชมชนประยงคบานไร ขยายการผลตและตลาดสมนไพร ซงเปนการสรางรายไดเสรมใหกบชมชนอยางเปนรปธรรม

๖. พฒนาชองทางการตลาด กลมวสาหกจชมชนประยงคบานไร ไดจดทำสอสารประชาสมพนธ การตลาด และการทอง

เทยว โดยไดจดทวรสขภาพ จดทำเสนทางทวรสขภาพ ในพนทกบกลมเจาหนาทหนวยงานตาง ๆในจงหวด ไดรจกสมนไพรอนทรย ไดจดคายเยาวชนสมนไพรใหกบ โรงเรยนใน อ.นาดน และขยายการผลตใหกบหนวยงานของรฐ เชน จำหนายผลผลตอนทรยใหกบโรงพยาบาลมหาสารคามและจงหวดใกลเคยง จดตลาดสเขยวในจงหวด มการสงวตถดบสมนไพรอนทรยใหตวแทนร านขายยาสมนไพรในจงหวดและในกรงเทพฯ ปจจบนไดมการจดทำ Contract farming กบเกษตรกรในจงหวดใกลในกลมรอยแกนสารสนธ (รอยเอด ขอนแกน สารคามและกาฬสนธ )และบรษทเอกชน

ผลสรปการศกษาความเปนไปไดการผลตพชสมนไพรอนทรย ๙ ชนด ในพนทอำเภอ นาดน จ.มหาสารคาม ภายใตโครงการการพฒนาคณภาพสมนไพรในระบบเกษตรอนทรย สามารถผลตสมนไพรอนทรย ๙ ชนด ท ไดมาตรฐานการรบรองจาก IFOAM ในพ นท อำเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม และสามารถขยายกำลงการผลตเปนสมนไพรชนดอนได ในป ๒๕๖๑ เชน วานหางจระเข ลกใตใบ ยอ เปนตน ไดเครอขายการผลตสมนไพรในพนท ๓๐ แปลง ในพนทดำเนนการ สามารถสรางรายไดเสรมใหกบเกษตรกรทเขารวมโครงการจากการจำหนายวตถดบสมนไพรอนทรยใหกบหลายหนวยงาน จนเกษตรกรไดมการรวมกลมการผลตเปนวสาหกจชมชนประยงคบานไรสมนไพร เปนทรจกของคนในจงหวดมหาสารคามและเปนตนแบบการผลตสมนไพรอนทรย หลากหลายชนดจนถงปจจบน มการรวมกลมจดสราง โรงงานตนแบบการแปรรปสมนไพรเบองตนทไดมาตรฐาน เชน ลานตาก โรงอบ โรงตม เคร องปนสมนไพร เปนตน ไดมการจดจำหนายสมนไพรไปทวประเทศและเปดตลาดและเครอขายการผลตในกลมประเทศอาเซยน อาท ลาว กมพชา เวยดนาม เปนตน ปจจบนโดยการนำของ

23

สำนกงานสาธารณสขจงหวดมหาสารคาม ไดวางแผนโครงการ เมองสมนไพร ของจงหวดมหาสารคาม ตามแผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพร ฉบบท ๑ พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๔ วางแผนขยายเครอขายการผลตสมนไพรในจงหวด โดยใช นาดนโมเดลตนแบบสมนไพรอนทรย เปนแนวทางดำเนนงานใหครบทกอำเภอในจงหวดมหาสารคาม เพ อทำการผลตวตถดบสมนไพรท ไดคณภาพมาตรฐานใหกบโรงพยาบาลแพทยแผนไทยของจงหวดมหาสารคามและเครอขายอน ๆในอนาคต

นาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบ GAP โครงการนจะดำเนนการใน พนท ๕ อำเภอ ของ จงหวดมหาสารคามโดยใช ตนแบบนาดนโมเดลในการขบเคลอนการผลตสมนไพรในระบบ GAP อยางมคณภาพไดมาตรฐาน ต งแตตนนำ กลางนำและปลายนำ โดยการพฒนานวตกรรมระบบกา รผลตสมนไพรในระบบ GAP สามารถสรางรายไดเสรมในการผลตสมนไพรในระบบ GAP ใหกบเกษตรกร วสาหกจชมชน หรอกลมธรกจทองถนในอำเภอทมศกยภาพของจงหวดมหาสารคาม สามารถขยายชอง ทางการใชประโยชน เพมมลคาและการตลาดสมนไพรในพนทจงหวด มหาสารคาม สรางเครอขายการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในระดบทองถ น จงหวดและระดบประเทศ ชมชนเขาใจและเหนความสำคญของสมนไพรไทย โดยการมสวนรวมของชมชนและเสนอแนวทางในการขบเคลอนการพฒนาสมนไพรในระบบ GAP ระดบจงหวดมหาสารคาม

24

บทท 3 วธการดำเนนงาน

การสรางนาดนโมเดล

ตนแบบนาดนโมเดล ไดเร มพฒนาในชวงป ๒๕๕๗ จากการดำเนนโครงการวจยเร อง

ตนแบบการผลตสมนไพรอนทรยในพนทอำเภอนาดน จ.มหาสารคาม เพอเปนการขยายเครอขายและ

เพมคณภาพการผลตสมนไพร และสรางรายไดเสรมใหกบชมชน ซงไดทำการตกผลกสงเคราะห

กระบวนการ ตนแบบในการผลตสมนไพรในระบบ GAP ได ๕ ขนตอน มดงน

๑.เลอกพนทเปาหมาย

กำหนดพนทเปาหมาย โดยจะทำการประสานกบหนวยงานระดบอำเภอ (ทวาการอำเภอ

๕ อำเภอ) หลงจากนนจงทำการคดเลอกเลอกเกษตรกรเครอขายสมนไพร จากโครงการเมองสมนไพร

มหาสารคาม ซงมพนทเปาหมาย ๕๐๐ ไร ในระดบจงหวด หรอเกษตรกรทสมครใจเขารวมโครงการ

กำหนดเปาหมายพนทปลกสมนไพรในระบบ GAP ไมตำกวา ๔๐ ไร เพอนำมาบมเพาะและจดตง

ความคดเพอทำหนาทผ นำความเปลยนแปลงดานการผลตสมนไพรในระบบ GAP ทจะนำความรท

เหมาะสมกบภมสงคมกลบไปดำเนนการขยายผลในพนท ตามขนตอนดงน

กจกรรม หนวยงาน ระยะเวลา(วน)

๑.ประสานงานการดำเนนโครงการรวมกบจงหวดโดย

การประชมประจำเดอนหวหนาสวนระดบจงหวด/

อำเภอทกอำเภอโดยมหนวยงานของสำนกงานเกษตร

จงหวดและสำนกงานสาธารณสขจงหวดเปนหนวยงาน

หลกในการขบเคลอนโครงการเมองสมนไพรพรอมกบ

มหาวทยาลยราชภฏ

จงหวด/ประชม

ประจำเดอน

๑๕

๒.ประสานงานโครงการในระดบอำเภอแตละอำเภอ

โดยการรวมประชมหวหนาสวนระดบอำเภอในแตละ

อำเภอเพอคดเลอกกลมเกษตรกรแกนนำดานสมนไพร

ระดบตำบล/อบต. ทมความพรอมและสมครใจทจะเขา

รวมโครงการ (มพนทเปาหมายไมตำกวา ๔๐ ไร)

แตละอำเภอ/ประชม

ประจำเดอน

๑๕

25

๓.จดประชมเตรยมความพรอมของกลมทจะเขารวม

โครงการ เขารวมการบมเพาะความคด และขอมล

รายละเอยดโครงการผลตสมนไพรในระบบ GAPทจะ

นำไปปฏบตตอในแตละพนท

แตละอำเภอ/เลอก

สถานทเหมาะสมใน

แตละอำเภอ

๗

**พนททไดทำการคดเลอกแลวจะสามารถขอสนบสนนงบประมาณตามแผนพฒนาตำบลในพนทนน ตลอดไปเปนระยะเวลาทก ๆ ๕ ป จะ

มการปรบเปลยนแผนพฒนาตำบลตามความเหมาะสมทกป เพอใหเกดความยงยน

๒.จด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร

๒.๑ จด Zoning พนท การปลกสมนไพรในจงหวดมหาสารคามกบชนดของสมนไพรท

เหมาะสมกบพนทโดยกำหนดชนดของสมนไพรเปน ๓ กลม ดงนคอ

๑. สมนไพรกลมพชสวนครว อาท ตะไคร ขมน พรก กระชาย ไพล บวบก กระเทยม เปนตน ๒. สมนไพรกลมเวชสำอาง อาท มะขาม ลกยอ อญชน บวบก ยานาง วานหางจระเข มะรม

มะกรดใบฝรง เปนตน ๓. สมนไพรกลมยารกษาโรค อาท ฟาทะลายโจร หญาดอกขาว ลกใตใบ บวบก บอระเพด

มะระขนก กานพล มะรม หญาหวาน มะขามปอม หญาพรมม เปนตน แนวทางการดำเนนการจดกลมสมนไพรใหเหมาะสมกบสภาพพนท

๑. การวเคราะหทางกายภาพ เชน ตวอยางดน คณสมบตของนำ จากแหลงกำเนดพนธกรรม

ดงเดมของสมนไพรนน ๆ

๒. การศกษาทางดานชววทยา สณฐานวทยา สรรวทยา ชวเคม พนธกรรมของพชสมนไพรท

คดเลอกมาปลก และขอมลปรมาณผลผลตตอไรของสมนไพรชนดนน ๆ

๓. การศกษาดานโภชนาการ องคประกอบของสารสำคญในพนธกรรมพชสมนไพร ไมวาจะ

เปนรงควตถ กลน ตลอดจนสารดานเภสชวทยา สารทมฤทธตาง ๆ ของพนธกรรมพชสมนไพรเปาหมาย

กรณศกษา ขมนชนจะตรวจสอบจากสารสกด “เคอรคมนอยด” ทไดหวของขมนชน เปนตน

๔. การศกษาการขยายพนธพชสมนไพร อาท การขยายพนธตามปกต และการขยายพนธ

โดยการเพาะเลยงเนอเยอพช เปนตน สามารถดำเนนการในพนทนน ๆไดหรอไม

๕. การศกษาดานการปลก (พนธกรรมพชสมนไพร) ใหไดผลผลตตามทตองการ การศกษา

การเขตกรรมของพชสมนไพรทตองการสงเสรมในพนทนน ๆ โรคและแมลงศตรพช

๖. การศกษาขอมลดานการตลาด การแปรรปสมนไพร ความตองการวตถดบสดและแหง

ตลอดจนผประกอบการ

26

เปาหมายและสถานทดำเนนการ

มเปาหมายการดำเนนงานพนท ๔๐ ไร ในจงหวดมหาสารคาม : ชนดสมนไพร GAP ๓ กลม

พนทเปาหมาย

(ไร)

แปลงเตรยมความพรอม

จดกระบวนการเรยนร

GAP เปนกลม (ไร)

จดกระบวนการเรยนร

GAP เปนรายยอย (ไร)

แปลงเรยนร โชวรมสมนไพร

(งาน) ไมตำกวา ๔๐ ๓๐ ๙ ๑

๒.๒ สรางตนแบบสมนไพร (โชวรมสมนไพร) พรอมกบการเรยนรและฝกปฏบต เกษตรกร

ไดรบความรในการพฒนาการปลกสมนไพร ภาคเครอขายสมนไพร อบรมใหความรมาตรฐานการปลก

การแปรรป ลดการใชสารเคม และสงเสรมการปลกทดแทนสการพฒนาการเกษตร มาตรฐาน GAP ใน

พนทสรางภาคเครอขาย กลมเกษตรทเปนแกนนำทำการบนทกและรวบรวมองคความรดานสมนไพร

โดยการสำรวจและรวบรวมขอมลสมนไพรในปาครอบครวและปาชมชน ถอดบทเรยนและองคความร

จากหมอพนบานและภาคเครอขายใหกบพนทเปาหมายทง ๔๐ ไร

แนวทางการพฒนาแปลงเตรยมความพรอม

๑. สำนกงานเกษตรจงหวด/อำเภอ และมหาวทยาลยราชภฏเครอขายพเลยงหลก คดเลอก

พนทดำเนนการตามเปาหมายชนดพชสมนไพรและจำนวนเกษตรกรทไดรบการคดเลอกเขาโครงการ

๒.ระดมความคดและสงเคราะหขอมล โดยจดทำแผนและเปาหมายการพฒนาของกลมตาม

การบรหารจดการรปแบบการผลตสมนไพรทเหมาะสมในพนท 5 ดาน ไดแก การลดตนทนการผลต การ

เพมผลผลต การพฒนาคณภาพตามมาตรฐาน GAP การตลาด และการบรหารจดการ

๓. ถายทอดความร (จดกระบวนการเรยนร)

- สำรวจขอมลพ นฐานการผลตสมนไพรของเกษตรกรในพ นท เชน ตนทนการผลต กระบวนการผลต การใชเทคโนโลย การใชสารเคมและสารชวภณฑ การจดการหลงการเกบเกยว รวมถงขอมล ของผรวบรวม และแหลงจำหนายวตถดบ - รวมกนวเคราะหสถานการณการผลต การตลาดสมนไพรในพนท สภาพปญหาและความ

ตองการของเกษตรกร กำหนดประเดนและเปาหมายการพฒนาใหสอดคลองกบสภาพปญหาในพนท ทง

เรองการพฒนาการผลต การตลาด และการบรหารจดการ ตามขอมลทไดจากการวเคราะหในขอ ๒ เพอ

ดำเนนการถายทอดเทคโนโลยใหเหมาะสมตามสภาพปญหา และความตองการของเกษตรกร จดทำ

ประเดนหลกสตรการถายทอดความรตามความตองการของเกษตรกร เลอกรปแบบทเหมาะสม เชน การ

27

ถอดบทเรยน การศกษาดงาน การจดเวทแลกเปลยนเรยนร หรอการอบรมเชงปฏบตการ เปนตน โดย

เนนการมสวนรวม ของเกษตรกร ทงน สำนกงานเกษตรจงหวดหรอสำนกงานเกษตรอำเภอ ผรบผดชอบ

หลก สามารถบรณการ ความรวมมอกบหนวยงานอน ๆ เพ อรวมกนกำหนดหลกสตรการพฒนา

เกษตรกรรวมได เชน ศนยสงเสรมและพฒนาอาชพการเกษตร หนวยงานดานการศกษาวจย เกษตรกร

กาวหนา และภาคเอกชนทเกยวของ โดยกรมสงเสรมการเกษตรและมหาวทยาลยราชภฏ ไดกำหนด

ประเดนถายทอดเทคโนโลยเบองตน ในดานการผลต การบรหารจดการองคกร และการตลาด เปน

หลกสตรทางเลอก ใหพจารณาจดอบรมในแตละดาน อยางนอย 1 หลกสตร เพ อถายทอดใหแก

เกษตรกร ทงน สามารถเพมเตมหลกสตรอบรมได โดยใหสอดคลองกบสภาพพนทดำเนนการและความ

ตองการของเกษตรกร

แนวทางการจดทำแปลงเรยนร(โชวรมสมนไพร)

เพอเปนการทดสอบหรอสาธตเทคโนโลยในประเดนทเกษตรกรตองการหรอ เทคโนโลย ท

ตองการสงเสรมใหเกษตรกรนำไปใช ภายใตความเหนชอบของสมาชก และบรณาการรวมกบหนวยงาน

วชาการ ในพนทมขนตอนการดำเนนงานดงน

๑) คดเลอกพนททมความเหมาะสมในการจดทำแปลงเรยนร ไดแก พนททมแหลงนำหรอมนำ

เพยงพอตลอดฤดกาลผลต มการคมนาคมสะดวก เกษตรกรเจาของพนทมความพรอม เสยสละ สามารถ

เปนวทยากรอบรมไดเปนอยางด และ/หรอจะขยายผลความสำเรจตอไปยงเกษตรกรรายอนในพนท

ใกลเคยงไดอยางมประสทธภาพ มความสมครใจทจะเขารวมโครงการและยนยอมปฏบตตามเงอนไข

ขอกำหนดในการดำเนนการ

๒) จดทำแปลงเรยนร พนทอยางนอย 1 งาน ตามประเดนทไดจากการจดเวทวเคราะห ในขอ

๒ กรณมการวางระบบนำ ขอใหประสานกบการจดการพนทและวศวกรรมเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร

เพอสำรวจและออกแบบในการวางระบบนำใหเปนไปตามหลกวชาการทถกตอง โดยการจดทำแปลง

เรยนรการผลตพชสมนไพร อาจดำเนนการในประเดนตาง ๆ ดงน

- แปลงเรยนรเพอการเพมประสทธภาพผลผลต โดยใชเทคโนโลยผสมผสาน การจดทำแปลง

ผลตตนพนธด เปนตน

- แปลงเรยนรเพอการลดตนทนการผลต โดยการจดการแปลงทดถกตองและเหมาะสม การ

ผลตโดยการใชสารเคมทถกตองและเหมาะสม การใชสารชวภณฑทดแทนสารเคม การปองกนกำจด

ศตรพชโดยวธผสมผสาน เปนตน

๒.๓ จดทำฐานขอมลระบบดจตอลและพฒนาโปรแกรมสำหรบระบบศนยขอมลทรพยากร

สมนไพรในระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคาม ซงมใชเปนเพยงการฝกอบรม และมใชเปนการสอนให

28

เขาใจและรบทราบเทานน แตเปนการใชองคความรและการถอดบทเรยนดานสมนไพร มาเรยนรรวมกบ

กระบวนการอบรม ทำหนาท “ปลกปน” สรางความสำนกรกษในทรพยากรสมนไพรทมในทองถนตวเอง

ขนในหวใจ และสรางความเขาใจในฐานคดทเปลยนแปลงไปจากความเชอเดมของสงคมอย างสนเชง

กระบวนการนจงมความสำคญอยางยง ซงมขนตอนดงน

กจกรรม หนวยงาน ระยะเวลา(วน)

๑.ประสานงานวน-เวลา ของแตกลมแกนนำผปลก

สมนไพร

มหาว ทยาล ยราชภฏ

มหาสารคาม

๕

๒. คดเลอกพนทในแตละกลมระดบอำเภอ เพอ

สรางสวนสาธตสมนไพร (โชวรมสมนไพร) ใหกบ

ชมชนและผนำชมชน

แต ละอำเภอ/ประชม

ประจำเดอน

๓๐

๓. จดกจกรรมอนรกษปาสมนไพรสมพนธระหวาง

หนวยงานระดบทองถ นเพ อสรางกำลงใจสราง

ความสำนกรกษในทรพยากรสมนไพรท ม ใน

ทองถนตวเองขนในหวใจ และมความรกกนเสมอน

เครอญาต

มหาว ทยาล ยราชภฏ

มหาสารคาม/อำเภอ

๗

๔. ประชมกลมผนำและเจาหนาท จด Zoning ในพนทเปาหมาย

มหาว ทยาล ยราชภฏ

มหาสารคาม/อำเภอ/

เกษตรกร

๖๐

** พนทเปาหมายแตละแหงสามารถผลตสมนไพรตามกลมสมนไพรทจดไวขางตนตามความเหมาะสมของพนทและสามารถผลตไดมากกวา

๑ กลม

๓.พฒนานวตกรรมระบบการผลตสมนไพร GAP

ผนำกลมสมนไพรประจำพนทเปาหมายไมตำกวา ๔๐ ไร จดวางระบบการผลตสมนไพรใน

พนท จงหวดมหาสารคาม ซงในแตละแปลงเลอกสมนไพรตามความเหมาะสมของพนทเปาหมายตาม

การจด Zoning ในขอท ๒ มขนตอนการผลตสมนไพรในระบบ GAP ดงน

๓.๑ การจดการดนและปรบปรงดนใหอดมสมบรณอยเสมอ

โดยวธการเพมอนทรยวตถ ลงในดน เชน ปยหมก ปยคอก การปลกพชหมนเวยน ปลกพช

คลมดนเพอลดการชะลางหนาดนเมอฝนตก มการปรบความเปนกรดดางของดน เลอกชนดปยเคมตาม

ปรมาณ ตามระยะทพชสมนไพรตองการในตำแหนงทพชสมนไพรจะใชประโยชนไดงาย และรวดเรว

29

ระวงการใชปยไนโตรเจนและฟอสฟอรสในปรมาณสงเกนไป จนเกดปญหาการปนเปอนในรปของไน-

เตรตและฟอสเฟต มการใชปยแบบผสมผสานกนระหวางปยอนทรย และปยเคมตรงกบระยะเวลา และ

อตราทเหมาะสมของพชสมนไพรแตละชนดใน ๓ กลมทกลาวไปแลวขางตน

๓.๒ การจดการนำ

เลอกใชระบบการใหนำมประสทธภาพสง คมคากบการลงทน ใหนำตามปรมาณและเวลาท

เหมาะสมกบพชสมนไพรแตละชนด และหลกเลยงนำทกอใหเกดปญหาการปนเปอนกบผลผลต

๓.๓ การผลตพชสมนไพร GAP

โดยการคดเลอกพนธหรอสายพนธพชสมนไพร ทตานทานโรคและแมลงศตร รวมทงจดระยะปลกอยาง

เหมาะสม เพอหลกเลยงการระบาดของศตรพช จดลำดบการปลกพชสมนไพร ในแปลงปลกใหมความ

หลากหลายทเกอกลประโยชนตอกน เชน ปลกมะระขนก การปลกกลวยเปนรมบงแสงแดดใหกบบวบก

การปลกพชตระกลถวเพอเพมธาตไนโตรเจนทไดจากไรโซเดยมในปมรากถว บางพนทสามารถทำระบบ

เกษตรผสมผสานพชสมนไพร สตว และปลา เปนตน วางแผนการผลตสมนไพรไมตำกวา ๔๐ ไร การ

วางผงแปลงสมนไพร ทง ๔๐ แปลง จะใชรปแบบการปลกพชสมนไพรไลแมลง ใหปลกกอนทจะปลก

พชสมนไพรหลก (เสรมกบการปองกน) พชสมนไพรทกนแมลงรอบนอก เชน สะเดา ชะอม ตะไคร หอม

ขา โดยมระยะปลกหางกน 2 เมตร โดยรอบพนท สวนแปลงดานในใหปลกพชกนแมลงในระดบตำโดย

ปลกพชสมนไพร เต ยลงมา เชน ดาวเรอง กระเพรา โหระพา ตะไครหอม พรกตาง ๆ ปลกหาง

กน 1 เมตร และจะตองปลกตะไครหอมทก ๆ 3 เมตร แซมโดยรอบพนทดานใน การปลกพชสมนไพร

กนแมลง ใหปลกทขอบแปลงสมนไพรกอน เชน กยฉาย คนฉาย และระหวางแปลงกทำการปลกกระ

เพรา โหระพา พรกตาง ๆ เพอปองกนแมลงกอนทจะทำการปลกพชสมนไพร การปลกพชหมนเวยน

หลงจากททำการเกบเกยวพชสมนไพรรอบแรกแลว ไมควรปลกพชชนดเดยวกบพชแรก เชน ในแปลง

ท 1 ปลกฟาทะลายโจร เกบผลผลตแลวจะเปล ยนเปนสมนไพรชนดอ นอ นแทน การปลกซำอก

นอกจากจะไมไดผลดยงเปนทสะสมโรคแมลง ควรปลกสลบชนดกน เชน ปลกมะระขนก แลวตามดวย

บวบก เกบมะระขนกแลวตามดวยบวบก ทำเชนนทก ๆ แปลงทปลกแลวจะไดผลผลตด ซงมขนตอน

ดงน

๓.๓.๑ การผลตสมนไพรคณภาพ เพอใหมปรมาณเพยงพอและมคณภาพตรงกบ

ความตองการของตลาด โดยเนนเรองการจดการแปลง จดทำแผนการผลต วเคราะหพนทปลก ตรวจ

วเคราะหดนและนำ การใชตนพนธด การดแลรกษา การเกบเกยวและการจดการหลงการเกบเกยวอยาง

เหมาะสม รวมถงการเพมมลคาผลผลต เกษตรกรตองเรยนร ดงน

- การจดทำแผนการผลตพชใหสอดคลองกบความตองการของตลาด

- การวเคราะหพนทปลก ดนและนำ กอนการผลตพช

30

- การผลตและขยายพนธเพอใหไดตนพนธด

- การผลตพชโดยใชเทคโนโลยผสมผสาน เชน การควบคมแสง อณหภม ระบบการนำ

- การผลต การดแลรกษา การเกบเกยวและการจดการหลงการเกบเกยว

- การผลตพชสมนไพรปลอดภยจากสารพษ

- การเกบรกษาผลผลต

- อน ๆ (ทสอดคลองกบสภาพพนทดำเนนการและความตองการของเกษตรกร)

๓.๓.๒ การลดตนทนการผลตพชสมนไพร ประเดน การใชสารเคมทถกตองและเหมาะสม การใช

สารชวภณฑทดแทนสารเคม การปองกนกำจดศตรพชโดยวธผสมผสาน ทำใหเกษตรกรมความปลอดภย

และมคณภาพชวตทด โดยเกษตรกรตองเรยนร ดงน

- การใชสารเคมทถกตองและเหมาะสมกบชนดโรคและแมลง

- การผลตสารชวภณฑปองกนกำจดโรคและแมลงทดแทนการใชสารเคม

- การปองกนกำจดศตรพชโดยวธผสมผสาน

- การผสมปยใชเอง การผลตปยอนทรย

- อน ๆ (ทสอดคลองกบสภาพพนทดำเนนการและความตองการของเกษตรกร)

๓.๓.๓ ขนตอนการปลกพชสมนไพร

การวจยในครงนไดจดกลมสมนไพรไว ๓ ชนด ดงน

๑. สมนไพรกลมพชสวนครว อาท ตะไคร ขมน พรก กระชาย ไพล บวบก กระเทยม ๒. สมนไพรกลมเวชสำอาง อาท มะขาม ลกยอ อญชน บวบก ยานาง วานหางจระเข

มะรม มะกรดใบฝรง เปนตน ๓. สมนไพรกลมยารกษาโรคอาท ฟาทะลายโจร หญาดอกขาว ลกใตใบ บวบก บอระเพด

มะระขนก กานพล มะรม หญาหวาน มะขามปอม หญาพรมม เปนตน การเตรยมการปลกสมนไพรชนดตาง ๆ จะแบงเปนขนตอนตาง ๆ ดงน

๑. การเตรยมดนของพชสมนไพร มขนตอนดงน

1.1 การขดดนและพรวนดน เพอกำจดวชพชและทำใหดนรวนซย

1.2 ใสปยคอกหรอปยหมก

1.3 กำหนดระยะปลกทเหมาะสมกบพชแตละชนด

กรณทปลกพชสมนไพรเพอใชราก หว ลำตนใตดน หรอเหงา จำเปนตองเตรยมดนใหรวน

ซยเปนพเศษ โดยเฉพาะอยางยงพชทใชราก อาจตดปลกในภาชนะทนำเอารากออกมาภายหลงได

31

๒. วธการปลกมหลายวธขนอยกบสวนของพชทนำมาปลกและชนดของพช

2.1 การปลกดวยเมลด สามารถทำใหโดยการหวานลงแปลง แลวใชดนรวนหรอทราย

หยาบ โรยทบบาง ๆ แลวรดนำใหชนตลอดทงวน เมอเมลดงอกเปนตนออน ถอนตนทออนแอออก ใหม

ระยะหางระหวางตนพอสมควร สวนการหยอดลงหลมโดยตรงมกใชกบพชทมเมลดใหญ โดยหยอดเมลด

ใหมจำนวนมากกวาทตองการและถอนออกภายหลง

2.2 การปลกดวยกงชำหรอกงตอน ปลกโดยการนำเอากงชำมาปลกในถงพลาสตกให

แขงแรงดกอน แลวจงยายไปปลกในพนททตองการ เตรยมหลมปลกใหมขนาดกวางกวาถงพลาสตก

เลกนอย เมอนำตนออนลงปลกแลว กลบดวยดนรวนหรอดนปนทราย กดดนใหแนนพอประมาณ คลม

ดวยเศษฟางหรอหญาแหงเพอรกษาความชมชน

2.3 การปลกดวยหว ควรปลกในทระบายนำด ปลกโดยฝงหวใหลกพอประมาณ กดดนให

แนนพอสมควร คลมแปลงปลกดวยฟางหรอหญาแหง

2.4 การปลกดวยหนอหรอเหงา ในกรณทมตนพนธอยแลวทำการแยกหนอทแขงแรง

โดยตดแยกหนอจากตนแม นำหนอทไดมาตดรากทชำหรอใบทมากเกนไปออกบาง แลวจงนำไปปลกใน

ดนทเตรยมไว กดดนใหแนนและรดนำใหชม ควรบงรมเงาใหจนกวาตนจะแขงแรง

2.5 การปลกดวยไหล ปกตนยมเอาสวนของไหลมาชำไวกอน แลวจงยายปลกในพนท

วธการดแลพชสมนไพร

การใหนำ ควรใหนำอยางเพยงพอและสมำเสมอ โดยปกตควรใหนำอยางนอยวนละครง

แตหากเหนวาแฉะเกนไปกเวนชวงได หรอแหงเกนไปกใหนำเพมเตม จงตองคอยสงเกตเนองจากแตละ

พนทมสภาพดนและภมอากาศแตกตางกน การใหนำควรใหจนกวาพชจะตงตวได

การพรวนดน เปนการทำใหดนรวนซย ระบายนำดขน ทงยงชวยกำจดวชพชอกดวย จง

ควรมการพรวนดนบางเป นคร งคราว โดยพรวนในขณะท ด นแห งพอสมควร และไมควรให

กระทบกระเทอนรากมาก

การใสป ย โดยปกตจะใหกอนการปลก โดยรองกนหลมดวยป ยอนทรย หรอปย

วทยาศาสตร ในการใหปยกบพชสมนไพรแนะนำใหใชปยอนทรย เพราะปยจะคอย ๆ ยอยสลายและ

ปลอยแรธาตทมประโยชนใหพชอยางชา ๆ และสมำเสมอ และยงชวยใหดนอมนำไดด การใหปยควรให

อยางสมำเสมอประมาณ 1 – 2 เดอนตอครง โดยอาจใสแบบเปนแถวระหวางพชหรอใสรอบ ๆ โคนตน

บรเวณทรงพมกได

32

การกำจดศตรพช ควรใชวธธรรมชาต เชนปลกพชหลายชนดบรเวณเดยวกน และควร

ปลกสมนไพรทมกลนฉน และมฤทธในการรบกวนแมลงแทรกอยดวย เชน ดาวเรอง ตะไครหอม กระ

เพรา เปนตน อาศยธรรมชาตจดสมดลกนเอง ไมควรทำลายแมลงทกชนด เพราะบางชนดเปนประโยชน

จะชวยควบคมและกำจดแมลงทเปนศตรพชใหลดลง

การบำรงรกษาพชสมนไพร ควรเลอกวธดแลรกษาใหเปนไปตามธรรมชาตมากทสด และ

ควรหลกเลยงสารเคมไมวาดานการใหปย การกำจดวชพชหรอศตรพช เนองจากอาจมพษตกคางในพช

และยงมผลกบคณภาพและปรมาณสารสำคญในพชอก การเลอกใชปยและสารเคมใหเปนไปตาม

ขอกำหนดของมาตรฐาน GAP

๓.๔ การปองกนกำจดศตรพชสมนไพร

ใหมการตรวจสอบและพยากรณชวงการระบาดของโรคและแมลงอยอยางสมำเสมอและ

วธการ จดการศตรพชดวยวธผสมผสานมาใช ใหมประสทธภาพปลอดภย และไมมผลกระทบตอ

สงแวดลอม เชน เมอมการระบาดในระดบไมรนแรง กอาจจะกำจดโดยวธเผาทำลาย เมอพบการระบาด

ในระดบหนงอาจจะมการควบคมดวยชววธ เชน ใชตวหำ ตวเบยน ไสเดอนฝอย เปนตน โดยยด

หลกการใชพนธตานทาน ปลกพชหมนเวยน เพอตดวงจรชวตของศตรพช เพมความหลากหลายทาง

ชวภาพ เชน ระบบฟารมผสมผสาน ไรนาสวน รกษาความสมดลทางธรรมชาต เชน ตวหำ ตวเบยน ใช

วธกล เชน ไฟลอ และกบดกกาวเหนยว ปลกพชไลแมลง เชน ตะไครหอม ดาวเรอง และใชสารสกด

สมนไพร เชน สะเดา ขา ในการปองกนกำจดศตรพช แตเมอมการระบาดถงระดบททำความเสยหาย

รนแรงกอาจจะตองมการใชสง ทดแทนสารเคมทปลอดภยกวา เชน สารสกดจากสะเดา เชอจลนทรย

เชอไวรส NPV เปนตน ถาจะใชสารเคมจะดทมการขนทะเบยนแลว มฉลากระบวธการใชและขอระวง

อยางชดเจนปฏบตตามฉลากอยางเครงครด มการเกบรกษาสารเคมกอน และหลงนำมาใชเกบในสถานท

หางไกลจากเดกและสตวเลยง

๓.๕ การเกบเกยวและการแปรรปในระดบทองถน

เกบเกยวผลผลตในเวลาทถกตองเหมาะสม ไมใหมผลตกคางของสารเคมในระดบทเปน

อนตราย มการลางทำความสะอาดผลผลต มการเกบรกษาผลผลตในแหลงทสะอาดถกสขลกษณะและ

สภาพแวดลอมทเหมาะสม บรรจผลผลตในภาชนะทสะอาดกอนการขนสงไปยงแหลงจำหนาย ม

ขนตอนดงน

การเกบเกยว

๑.) เกบเก ยวผลผลตตามระยะเวลาท เหมาะสมโดยวธ ท ถกตองเพ อใหไดผลผล ตท ม

คณภาพสงสด เน องจากการนำพชสมนไพรมาใชประโยชน สวนท ต องคำนงถงใหมาก ไดแก

สารสำคญในพชซงเปนตวกำหนดคณภาพมาตรฐานของพชสมนไพร หากเกบเกยวไมถกตองจะทำใหได

33

- เกบใหถกสวน ไดแก สวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล เมลด เชน ฟาทะลาย

โจร ใชสวนใบ ขมนใชเหงา อบเชยใหเปลอกหรอใบ กานพลใชสวนดอก มะแวงใชผล คำฝอยใช

สวนของกลบดอก มะขามแขกใชสวนของใบและฝกเปนตน

- เกบใหถกชวงเวลา เชน เชา สาย บาย กอนดอกบาน หลงดอกบาน ฤดฝน ฤด

หนาว ฤดรอน เชน ฟาทะลายโจรเกบเกยวในชวงกอนดอกบาน กานพลเกบเกยวดอกออนยงไมบาน

สวนสมนไพรทใชสวนของรากหรอเหงา ตองเกบเกยวเมอพชหยดการเจรญเตบโต (พกตว) โดยควร

เกบชวงฤดหนาวถงปลายฤดรอน เชน ขมนและบก หากเปนพชทใชสวนของดอกควรเกบในชวงเวลา

เชา เปนตน

- เกบใหถกชวงอาย เชน ขมน อายเกบเกยวทใหสาระสำคญสงตองไมนอยกวา 8

เดอน มะขามแขกเกบเกยวเมอฝกมอาย 20-23 วน มะแวงเกบผลแกจดสเขยวยงไมสกนอกจากนใน

พชสมนไพรบางชนดหากเกบผดชวงอาจมสารพษได เชน เหดหลนจอ เกบในชวงอายนอยจะมสารพษ

๒.) ภาชนะทใสและเกบเกยวตองสะอาดปราศจากเศษดน ผงฝน เชอโรค แมลง

๓.) แยกผลผลตทไดมาตรฐาน สะอาดปราศจากโรค แมลง และวชพชออกจาก

ผลผลตทไมไดมาตรฐาน และมสวนปนเปอน หากมเศษพช ดน เปนตน ตองเกบออกใหหมดและถา

เปนรากหรอหวใตดนตองลางนำใหสะอาดกอนนำไปผานขบวนการทำแหง

๔.) ทำการตาก/อบ ผง หรอบมผลผลตสมนไพร ในสถานทหรอภาชนะทสะอาด ไม

ควรวางตากโดยตรงบนพนดนหรอพนซเมนต หรอตากใตราวสายไฟฟาท เปนทเกาะของนกซงอาจถาย

สงปฏกลลงในผลผลตได หากอบควรอบในอณหภมทเหมาะสม เชน ใบควรอบทอณหภมไมเกน 40๐

C บางชนดตองผงในรมกอนการตากแดด เชน อบเชย นอกจากนสมนไพรบางชนดมนำมนหอมระเหย

เชน ใบกระเพราอณหภมทใชไมควรเกน 30๐C เพอปองกนการระเหยของนำมนหอมระเหย

๕.) ตองทำการตาก ผง/อบ ผลผลตสมนไพรใหแหงสนท โดยทวไปจะใหมความชน

เหลอประมาณ 12-13% เพอปองกนการเกดเชอราในชวงขณะเกบรอการจำหนาย

การเกบรกษาผลผลตและการบรรจ

๑.) คดแยกเพอบรรจ ในโรงคดหรอโรงเรอนทสะอาดถกสขอนามย

๒.) ผปฏบตงานมสขอนามยทดมความรและปฏบตทถกตอง

๓.) ภาชนะบรรจเหมาะสม ไมบรรจแนนจนเกนไป

๔.) ถาจำเปนตองเกบรกษาไว ควรเกบในทอณหภมตำ หรอในทมอากาศถายเทได

สะดวก สะอาด ปลอดภยจากการรบกวนของแมลงและสตวตางๆ เนองจากวตถดบสมนไพรสวนใหญ

ตองผานขบวนการทำใหแหงและรอการนำไปจำหนายหรอแปรรปเปนผลตภณฑสมนไพร ซงหากชวง

การเกบรกษาไมดอาจทำใหเกดเชอราได หรอมสงปฏกลจากแมลงปนเปอน

34

การขนสง

๑.) การขนสงควรทำอยางระมดระวง เพอไมใหผลผลตชำหรอเสยหาย เชน วาน

หางจระเข หรอฝกมะขามแขกหากเกดการกระแทกอาจทำใหเสยหาย

๒.) อณหภมระหวางการขนสงไมรอนเกนไป หรอมการซอนทบจนทำใหคณภาพ

ผลผลตเสยหาย

๓.) ขนสงใหถงผบรโภคหรอโรงงานโดยเรวทสด

๓.๖ การจดการพลงงานและของเสยจากแปลง

จดหาและใชพลงงานไมวาจะเปนนำมนเชอเพลง กาซหรอถานทใชเปนแหลงพลงงานอยาง

เหมาะสมและเพยงพอ มการบำรงรกษาเครองจกรกลการเกษตร มการกำจดวชพชอยางเหมาะสม ม

การใชสารเคมอยางระมดระวง มการจดการนำและพนท ช มนำไมใหมสารพษปนเปอน อนจะเกด

อนตรายกบสงมชวตทงพชและสตว

สขลกษณะและความสะอาด

- ควรรกษาแปลงปลกสมนไพรใหถกสขลกษณะและสะอาดอยเสมอ

- กำจดวชพช เพอไมใหแขงขนกบพชหลก หรอเปนแหลงเพาะศตรพชซงอาจตดไปกบ

ผลผลต

- หลงการตดแตง ควรนำเศษพชไปทงนอกแปลงหรอทำลายเสย

- หลงการพนสารปองกนกำจดศตรพช ตองทำความสะอาดอปกรณทใชเผากำจดวสดเหลอ

ใช และกำจดภาชนะบรรจใหถกวธ

- เกบรกษาวสดทางการเกษตร เชน ปย สารปองกนกำจดศตรพช เครองมอ เครองใช

ในการทำการเกษตรกรรมใหเรยบรอยปลอดภย อยในสภาพพรอมใชงาน

๓.๗ มการบนทกขอมลการปฏบตการ

ในขนตอนการผลตตาง ๆ เพอใหสามารถตรวจสอบได หากเกดขอผดพลาดบกพรอง จะ

สามารถจดการแกไขหรอปรบปรงไดทนตอความเสยหายทอาจเกดขนได ตองมการบนทกขอมลท

เกยวกบการใชวตถอนตรายทางการเกษตร การบนทกขอมลการสำรวจและการปองกนจำกดศตรพช

การบนทกขอมลการจดการเพอใหไดผลตผลคณภาพ ควรมการบนทกขอมลการปฏบตในขนตอนการ

ผลตตาง ๆ เพอสามารถนำไปใชในการตรวจสอบวธการผลตไดโดยเฉพาะพชสมนไพร การบนทกขอมล

จะเปนส งท ช วยในการผลตวตถดบใหไดสารออกฤทธ ท มคณภาพตรงตามมาตรฐ าน และหากม

ขอผดพลาดหรอบกพรองเกดขนจะไดสามารถแกไขหรอปรบปรงวธการผลตไดทนท รายละเอยดทควร

บนทกไดแก

35

๑. บนทกขนตอนการผลต เชน รายละเอยดการใสปย ใหนำ การปองกนกำจดศตรพช ซง

หากมสารพษตกคางจะทำใหคณภาพของสมนไพรไมเปนตามมาตรฐาน

๒. บนทกวนปลก ออกดอก วนเกบเกยว การเกบเกยว วธการบรรจ การขนสง และชอ

ผปฏบตงาน และอน ๆ เพอใหตรวจสอบคณภาพของวตถดบสมนไพร เชน ถาเกบเกยวในชวงเวลาอายะ

ทไมเหมาะสมจะมผลทำใหคณภาพตำ ขอมลทบนทกไวจะสามารถนำมาใชปรบปร งแกไขวธการผลตให

ไดวตถดบสมนไพรทมคณภาพดตามมาตรฐาน

๓. บนทกวน เดอน ป และวธการปฏบตงานเพอใชตรวจสอบ และวางแผนการปองกนและ

แกไขปญหา

การผลตพชสมนไพรใหถกตองและเหมาะสมเพอใหไดผลผลตสงและมคณภาพดตรงตาม

มาตรฐานความตองการของตลาด จำเปนตองทำการศกษาหาขอมลกอนการดำเนนงานใหเขาใจกอน

ตดสนใจทำการปลก และในขณะทำการปลกพชนน ๆ จำเปนตองปฏบตตามหลกเกณฑของคมอเกษตร

ดทเหมาะสม (GAP) เฉพาะพชนน ๆ เพอใหไดผลผลตทมคณภาพดตรงตามมาตรฐาน

๓.๘ การคดเลอกพนธและการขยายพนธสมนไพร GAP

สมนไพรทง ๓ กลม จะปลกขยายพนธและทำการคดเลอกพนธท เหมาะสม ในพนท

ตนแบบ อ.นาดน เพอใหมพนธกรรมเดยวกนและตรงตามความตองการของตลาดและผประกอบการ

โดยจะนำไปแจกจายใหกลมแกนนำในพนทเปาหมายทง ๑๒ อำเภอ หลงจากไดมการจด Zoning และ

ชนดของสมนไพรทจะทำการผลตเรยบรอย ตามขอ ๒.๑ ทงน การขยายพนธจากแปลงตนแบบสมนไพร

GAP ของอำเภอนาดน จะมการพฒนาสถานทจำหนายกลาพนธและเพาะขยายพนธสมนไพรและม

แผนการจดตงตลาดกลางกลาพนธสมนไพร GAP ของจงหวดมหาสารคาม

๔.พฒนาผลตภณฑสมนไพร GAP ทไดมาตรฐาน

ผลผลตสมนไพร GAP จะถกนำเขามาเปนวตถดบเขาโรงงานผลตยาสมนไพรศนยบรการ

แพทยแผนไทยจมปาศร ของจงหวดมหาสารคามใหไดมาตรฐาน GAP โดยแกนนำ กลมประยงคบานไร

สมนไพร อ.นาดน ทผานมาตรฐานเปนแหลงสนบสนนวตถดบสมนไพรและแปรรปขนตนและจะทำการ

พฒนาโรงงานแปรรปสมนไพรชมชนในอำเภอทมความพรอม ตลอดจนจดตงโรงตากและโรงงานแปรรป

ชมชน และโรงงานผลตใหผานเกณฑ มาตรฐาน GMP-PICs และ HALAL เพอใหไดผลตภณฑ จาก

สมนไพรมคณภาพมาตรฐาน พฒนากลมวสาหกจชมชนและกลม OTOP สมนไพร

โดยไดกำหนดเปาหมาย นวตกรรมผลตภณฑ สมนไพร GAP ในโครงการจำนวน ๓ ผลตภณฑ คอ

๑. ผลตภณฑลกประคบสมนไพร ๒. ผลตภณฑครมหมกผมมะกรด ๓. ผลตภณฑสบนำมนธรรมชาตสมนไพรขมนชน ไพล

36

๕. พฒนาชองทางการตลาด

สงเสรมการบรหารจดการตลาดสมนไพรกบหนวยงาน /องคกรเกษตรกร/การ

รวมกลมทางการเกษตร/เครอขายผผลตสมนไพร เปนการพฒนาเกษตรกรและการพฒนากลม

การตลาด โดยใชแนวทางการพฒนา Smart farmer Smart Group ของกรมสงเสรมการเกษตร

มจดมงหมายเพอเพมประสทธภาพ สรางความเขมแขงและความยงยนของกลม เชน

- รปแบบและการสรางกลมการจำหนาย/องคกรใหเหมาะสมกบพนท

- การบรหารจดการทรพยากร (เกษตรกร พนท สนคา ปจจยการผลต ฯลฯ)

- การสรางกลยทธการจำหนายสมนไพร

- การจดการตลาดแบบองคกรมสวนรวม

- การบรหารจดการองคกรดานการตลาดใหเกดความยงยน

- อน ๆ (ทสอดคลองกบสภาพพนทดำเนนการและความตองการของเกษตรกร)

แลวจงจดทำประชาพจารณกบสำนกงานจงหวด อยางนอย ๑ ครง กบผนำระดบทองถนทกอำเภอและ

ตวแทนภาคสวนตาง ๆ เพอเสนอแนวทาง/ขอเสนอแนะ ในการใหจงหวดมหาสารคามไดใชกลไกประชา

รฐ เปนเครองมอในการขบเคลอนนโยบายสำคญของรฐบาลไปสการปฏบตในระดบพนทอยางเปน

รปธรรมและยงยน โดยผานโครงการพฒนาเมองสมนไพร ซงเปนภาพจำลอง (Model) ของแผนแมบท

แหงชาต วาดวยการพฒนาสมนไพรไทยฯ ซงถายทอดนโยบายระดบชาตลงสการปฏบตในระดบจงหวด

สรางความเขมแขงของการบรหารและนโยบายภาครฐเพอการขบเคลอนสมนไพรไทยอยางยงยน

37

บทท 4 ผลการดำเนนงาน

โครงการ นาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคลอนเมอง

สมนไพรของจงหวดมหาสารคาม ดำเนนแผนงานกจกรรม ๕ ขนตอน คอ ๑). เลอกพนทเปาหมาย ๒).

จด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร ๓). พฒนานวตกรรมระบบการผลตสมนไพรในระบบ

GAP ๔). พฒนาผลตภณฑสมนไพรทไดมาตรฐาน และ ๕). พฒนาชองทางการตลาด มผลการดำเนนงาน

ดงน

๑.เลอกพนทเปาหมาย

๑.๑ กำหนดพนทเปาหมาย โดยจะทำการประสานกบหนวยงานระดบอำเภอ (ทวาการ

อำเภอ ๕ อำเภอ) หลงจากนนจงทำการคดเลอกเลอกเกษตรกรเครอขายสมนไพร จากโครงการเมอง

สมนไพรมหาสารคาม เลอกพนทเปาหมายเตรยมความพรอม/ประสานหนวยงานระดบทองถน/แนะนำ

โครงการนาดนโมเดล ฯ ในพนทเปาหมาย 5 อำเภอ ประกอบดวย ๑. อำเภอเมอง ๒. อำเภอบรบอ ๓.

อำเภอพยคฆภมพสย ๔. อำเภอเชยงยน และ ๕. อำเภอนาดน และมพนททสนใจเขารวมโครงการ

เพมเตมเนองจากตองการปลกสมนไพรเพอเปนรายไดเสรมใหครอบครว อาท อำเภอกนทรวชย ในครงน

ขอเพมอำเภอวาปปทม และอำเภอชนชม เขารวมเปนเครอขายพนทเปาหมาย ดงนนสรปในภาพรวมม

พนทเปาหมายทจะขบเคลอนตามโครงการนาดนโมเดล รวม ๘ อำเภอ ดงน ๑. อำเภอเมอง ๒.

อำเภอบรบอ ๓. อำเภอพยคฆภมพสย ๔. อำเภอเชยงยน ๕. อำเภอนาดน ๖. อำเภอกนทรวชย ๗.

อำเภอวาปปทม ๘. อำเภอชนชม

๑.๒ ประสานงาน ๘ อำเภอ เปาหมาย เขาพบนายอำเภอทกอำเภอเพอแนะนำโครงการและ

คณะผวจยฯ ตลอดจนเจาหนาททไดรบมอบหมายระดบอำเภอใหเปนผประสานงานโครงการ ฯ ดงน

๑.อำเภอเมอง พนทเปาหมาย องคการสวนบรหารตำบลแกงเลงจาน ประสานงานทเจาหนาทฝาย

เกษตร

๒.อำเภอบรบอ พนทเปาหมาย บานหนองโกและบานบอใหญ ประสานงานทเกษตรตำบลบอใหญ

๓.อำเภอพยคฆภมพสย พนทเปาหมาย องคการสวนบรหารตำบลเมองเตาประสานงานทเจาหนาท

ฝายเกษตร

๔.อำเภอเชยงยน พ นท เปาหมาย กลมวสาหกจปลกพชผกสมนไพรและแปรรปบานหนองค

ประสานงานทเจาหนาทศนยฯ และเกษตรอำเภอ

๕. อำเภอนาดน พนทเปาหมาย กลมวสาหกจประยงคบานไรสมนไพร ประสานงานทหวหนาศนยฯ

๖. อำเภอวาปปทม พนทเปาหมาย กลมวสาหกจสดใส สมนไพรวาป ประสานงานทหวหนาศนยฯ

๗. อำเภอชนชม พนทเปาหมาย กลมวสาหกจสมนไพรแปรรปชนชม ประสานงานทหวหนาศนยฯ

38

๘. อำเภอ กนทรวชย พนทเปาหมาย กลมวสาหกจสมนไพรบานมะคา ประสานงานทหวหนาศนยฯ

๑.๓ พนทปลกสมนไพรเพมเตมจาก ๕ อำเภอ ขยายเปน ๘ อำเภอ โดยมการใชงบประมาณให

ประหยดทสดเพอใหครอบคลมทง ๘ พนท ทงนพนทเปาหมายเพมมาอก ๓ อำเภอ ภายหลงจากการ

ประสานงาน ๘ อำเภอ เขาพบนายอำเภอทกอำเภอเพอแนะนำโครงการและคณะผวจยฯ รายละเอยด

ดงตารางท ๑ การเขารวมโครงการมขอกำหนดมาตรฐานไว ดงน - พนทปลกมการรบรองจากกรม

วชาการเกษตรเปนระบบ GAP หรอกำลงยนขอ GAP หรอกำลงยนขออนทรย - พนทปลกอยในจงหวด

มหาสารคาม - มการรวมกลมเกษตรกรเปนวสาหกจ - มพนฐานการปลกสมนไพร -มความสามคค

และชวยเหลอกน พนทปลกทงโครงการฯ ใน ๘ อำเภอ ๙ กลมวสาหกจ มจำนวนสมาชก ๗๔๔ คน ม

พนทปลกทงหมด ๗๒๒ ไร ซงเกนจากพนทเปาหมายทตงไว ๖๘๒ ไร ตามตารางท ๑

ตารางท ๑ รายละเอยดพนทดำเนนการโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP

อำเภอ ชอกลมวสาหกจ จำนวนสมาชก (คน)

พนทปลกสมนไพร

(ไร)

ชนดสมนไพรทปลก

ตลาดรบซอ

๑. อ.เมอง ๑.สมนไพรแกงเลงจาน

๕๐ ๑๗ ขมนชน/ไพล/วานชกมดลก

รพ.มหาสารคาม

๒. อ.บรบอ ๒.สมนไพรหนองโก

๕๐ ๕ บวบก/มะระขนก/ปกไกดำ

รพ.มหาสารคาม

๓. อ.พยคฆภมพสย

๓.สมนไพรเมองเตา

๑๕๐ ๔๐ ขมนชน/ไพล/เพชรสงฆาต

บรษทหมอเสง

๔. อ.เชยงยน ๔.ปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค

๑๔๐ ๒๐ ไพล/ชาพล/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ดอกคำไทย/ตะไคร/บวบก

รพ.มหาสารคาม,บรษทเอกชน

๕. อ.นาดน ๕.ประยงคบานไรสมนไพร ๖,ผปลกสมนไพรบานหนองค

๑๐๐

๑๒๐

๒๐

๕๐๐

-บวบก/มะระขนก/มะขามปอม/ปกไกดำ/เพชรสงฆาต

รพ.สมเดจเจาพระยาอภยภเบศร, บรษทเอกชนฟารมแคร

39

-ขมนชน/ขมนออย/ไพล/ขา/วานชกมดลก/โสม /มะระขนก/กระเจยบซดาน/เพชรสงฆาต/ตะไคร

๖. อ.กนทรวชย

๗.กลมสมนไพรบานมะคา

๘๐ ๗ ตะไคร/ใบนาด/ขมนชน/ขมนออย/ไพล/มะกรด/

บรษทเอกชน,โอทอปมหาสารคาม

๗.อ.วาปปทม ๘.สดใสสมนไพรวาป

๓๔ ๑๐๘ ขมนชน/ขมนออย/ไพล/วานชกมดลก/โดไมรลม/กระเจยบ

รพ.มหาสารคาม,รพ.สวรรณภม ,รพ.ธวธบร จ.รอยเอด,รพ.สำโรงทาบ จ.สรนทร,รพ.อำนาจเจรญ

๘. อ. ชนชม ๙.สมนไพรแปรรปชนชม

๒๐ ๕ ไพล/มะระขนก/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ตะไคร

รพ.มหาสารคาม

รวม ๙ กลม ๗๔๔ ๗๒๒ - -

๒.จด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร

๒.๑ การจด zoning พนทปลกสมนไพรทง ๘ อำเภอ ๙ กลมวสาหกจ ยดหลก การวเคราะห

พนท ประกอบดวย ชนดดน ความอดมสมบรณ สภาพภมอากาศ ชนดของสมนไพร แหลงตนพนธ

ประสบการณในการปลกพชสมนไพรของกลมเกษตรกร การระบาดของโรคและแมลง ตนทนการผลต

และตลาด

40

ลกษณะภมอากาศในจงหวด เปนแบบมรสมเมองรอน มฝนตกสลบกบอากาศแหง มปรมาณนำฝน

เฉลยรายเดอน 118.1 มลลเมตร และปรมาณนำฝนมากทสดท 414.9 มลลเมตร ในเดอนพฤษภาคม

อณหภมเฉลยในเดอนมกราคม-กรกฎาคม ท 27.91 องศาเซลเซยส อณหภมสงสด 39.3 องศาเซลเซยส

ในเดอนเมษายน และอณหภมตำสด 15.0 องศาเซลเซยส ในเดอนมกราคม ความชนสมพทธเฉลย

ประมาณ 73.55 % (เดอนมกราคม - กรกฎาคม) ทง ๘ พนทเปาหมาย พบวา อ.บรบอ มลกษณะ

ภมอากาศรอนแหงแลงมากกวาทกอำเภอ โดยในเดอนเมษายน และอณหภมตำสด 23.0 องศาเซลเซยส

ในเดอนมกราคม ความชนสมพทธเฉลย ประมาณ 51.20 % (เดอนมกราคม - กรกฎาคม) ในพนทอ.

กนทรวชย สภาพภมอากาศคอนขางเยน โดยในเดอนเมษายน และอณหภมตำสด12.0 องศาเซลเซยส

ในเดอนมกราคม ความชนสมพทธเฉลย ประมาณ 74.10 % (เดอนมกราคม - กรกฎาคม)

ชนดของดน สามารถจำแนกกลมดนของจงหวดมหาสารคามไดเปน ๓ กลมใหญ ๆ คอ

- กลมดนไร สามารถแบงยอยเปน กลมดนไรท วไป มพนทเพยงเลกนอย ครอบคลมพนททางทศ

ตะวนตกของจงหวด ดนไรกลมนอยในพนทของ อ.วาปปทม

- กลมดนไรทรายสวนใหญอยในบรเวณทศตะวนตกของจงหวด บรเวณ อ.บรบอ

- กลมดนนาทวไป ครอบคลมพนท อ.เชยงยน อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.เมอง อ.ชนชม และ

อ.กนทรวชย ดงนน สามารถจด zoning พนทปลก ไดดงน

กลมท ๑. กลมดนไร อ.วาปปทม

กลมท ๒ กลมดนไรทราย อ.บรบอ

กลมท ๓ กลมดนนาทวไป อ.เชยงยน อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.เมอง อ.ชนขม และ อ.กนทรวชย

คณสมบตของดนทง ๓ กลม เปนดนลก ดนบนเปนทรายปนดนรวนหรอดนทราย สนำตาลปน

เทา ดนลางเปนดนทรายปนดนรวนสนำตาลปนเหลองหรอสนำตาลปนแดง เนอดนเปนดนรวนปนทราย

ถงดนรวนเหนยวปนทรายระหวางความลก 50-100 ซม.และพบจดประสนำตาลแกหรอสเหลองปนแดง

ดนบนมความเปนกรดจดมากถงกรดเลกนอย (pH 5.0-6.5) และดนลางมความเปนกรดจดมาก(pH 4.5-

6.5)อ.เมอง อ.ชนขม และ อ.กนทรวชย สามารถปลกสมนไพรไดหลายชนด และมการเจรญเตบโตไดด

อาท ไพล/ชาพล/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ดอกคำไทย/ตะไคร/บวบก/

มะระขนก/มะขามปอม/ปกไกดำ/เพชรสงฆาต/ขมนออย/ไพล/ขา/โสม /กระเจยบซดาน/เพชรสงฆาต/

ตะไคร/ใบนาด/มะกรด ตามมาดวยกลมท ๑. กลมดนไร อ.วาปปทม สามารถปลกสมนไพรไดมากเปน

ลำดบตามมา อาท ขมนชน/ขมนออย/ไพล/วานชกมดลก/โดไมรลม/กระเจยบ ซงเปนทนาสงเกตวา ใน

กลมนจะพบสมนไพรธรรมชาตทสามารถเกดขนไดเองในพนทนและไมสามารถพบในพนทอน สามารถ

เพมศกยภาพในพนทคอ โดไมรลม เปนสวนประกอบของยาบำรงกำลงหลายชนด และกลมท ๒ กลม

ดนไรทราย อ.บรบอ สามารถปลกสมนไพรไดนอยทสด อาทมะระขนกและปกไกดำ ตามตารางท ๒

41

ตารางท ๒ จดกลมชนดของสมนไพรตามสภาพพนทของจงหวดมหาสารคาม

อำเภอ ชนดของดน ชนดสมนไพรทปลก ความอดมสมบรณของดน

๑. อ.เมอง กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ขมนชน/ไพล/วานชกมดลก

ปานกลาง

๒. อ.บรบอ กลมท ๒ กลมดนไรทราย อ.บรบอ

บวบก/มะระขนกและปกไกดำ

นอยมาก

๓. อ.พยคฆภมพสย กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ขมนชน/ไพล/เพชรสงฆาต ปานกลาง

๔. อ.เชยงยน กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ไพล/ชาพล/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ดอกคำไทย/ตะไคร/บวบก

ปานกลาง

๕. อ.นาดน กลมท ๓ กลมดนนาทวไป -บวบก/มะระขนก/มะขามปอม/ปกไกดำ/เพชรสงฆาต -ขมนชน/ขมนออย/ไพล/ขา/วานชกมดลก/โสม /กระเจยบซดาน/เพชรสงฆาต/ตะไคร

ปานกลาง

๖. อ.กนทรวชย กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ตะไคร/ใบนาด/ขมนชน/ขมนออย/ไพล/มะกรด/

ปานกลาง

๗.อ.วาปปทม กลมท ๑. กลมดนไร ขมนชน/ขมนออย/ไพล/วานชกมดลก/โดไมรลม/กระเจยบ

นอย

๘. อ. ชนชม กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ไพล/มะระขนก/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ตะไคร

ปานกลาง

42

๒.๒ จดการองคความรดานสมนไพร โดยการจดชนดของพชสมนไพรใหเหมาะสมกบสภาพพนท

เปาหมายทง ๘ อำเภอ และจดการคดเลอกสมนไพรทจะทำการผลตตามแหลงทมตลาดรองรบสำหรบ

เกษตรกรทจะผลตเพอเปนการคา ซงไดจดกลมของสมนไพรตามอายการเกบเกยว ดงน

๑. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๔ เดอน : มะระขนก, บวบก

๒. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๖ เดอน : ปกไกดำ

๓. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๑ ป : ขมนชน ขมนออย กระเจยบ, กระเจยบซดาน,วานชก

มดลก, ชาพล,ทองพนชง,ตะไคร,ขา,มะกรด,โสม

๔. สมนไพรทมอายการเกบเกยวมากกวา ๑ ป ขนไป : เพชรสงฆาต, มะขามปอม,ไพล,โดไมรลม

,ดอกคำไทย, พญายอ

๓.พฒนานวตกรรมระบบการผลตสมนไพร GAP

๓.๑ พฒนานวตกรรมระบบการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในพนทเปาหมาย ทง ๘ พนท

เปาหมายมลกษณะสภาพภมอากาศและภมประเทศ ทแตกตางกนทสำคญความอดมสมบรณของพนทท

แตกตางกนมผลตอการกำหนดชนดของพชสมนไพรในพนทนน ๆ ดงนนการวางแผนการผลตจงเปนสงท

สำคญ แผนการผลตพชสมนไพรทแตกตางจากการผลตระบบเดมยอมเปนทมาของการเกดนวตกรรมการ

ผลตพชสมนไพรในรปแบบตาง ๆ การพฒนานวตกรรมระบบการผลตพชสมนไพรในระบบ GAP ทง ๘

พนท มขอปฏบตดงน

๓.๒ การจดการดนและปรบปรงดนใหอดมสมบรณอยเสมอ

เนองจากพนทการผลตสวนใหญมความอดมสมบรณปานกลางถงนอยมาก จงเนนการบำรงดนเปน

หลก โดยวธการเพมอนทรยวตถ ลงในดน เชน ปยหมก ปยคอก การปลกพชหมนเวยน ปลกพชคลมดน

เพอลดการชะลางหนาดนเมอฝนตก มการปรบความเปนกรดดางของดน เลอกชนดปยเคมตามปรมาณ

ตามระยะทพชสมนไพรตองการ และรวดเรวระวงการใชปยไนโตรเจนและฟอสฟอรสในปรมาณสงเกนไป

จนเกดปญหาการปนเปอนในรปของไนเตรทและฟอสเฟต มการใชปยแบบผสมผสานกนระหวางปย

อนทรย และปยเคมตรงกบระยะเวลา และอตราทเหมาะสมของพชสมนไพรแตละชนดใน ๔ กลมทกลาว

ไปแลวขางตน อาท พนท อ. วาปปทมของวสาหกจสมนไพรกลมไรสดใสสมนไพรวาป มพนทการผลต

เปนทราย เนนการใสปยคอกเปนปรมาณมาก อตรา 1,000 กก.ตอไร ในการผลตขมนชน ขมนออย วาน

ชกมดลกและไพล ในขณะทพนทอน ๆ ใชในอตรา 500 กก.ตอไร

๓.๓ การจดการนำ

เลอกใชระบบการใหนำมประสทธภาพสง คมคากบการลงทน ใหนำตามปรมาณและเวลาทเหมาะสมกบพชสมนไพรแตละชนด และหลกเลยงนำทกอใหเกดปญหาการปนเปอนกบผลผลต ทง ๘

43

พนท อาศยนำฝนเปนหลกในการผลตสมนไพร มเพยงพนทนาดนทไรประยงคบานไรสมนไพรใชระบบนำสปรงเกอรจากสระขด ๓.๔ การผลตพชสมนไพร GAP โดยการคดเลอกพนธหรอสายพนธพชสมนไพร ทตานทานโรคและแมลงศตร รวมทงจดระยะปลกอยางเหมาะสม เพอหลกเลยงการระบาดของศตรพช อาท กลมวสาหกจชมชนผปลกสมนไพรบานหนองคและประยงคบานไรสมนไพร ใชเมลดพนธทไดจากการเกบพนธปตอป อยางเชน มะระขนกคดเลอกผลทสมบรณ ขนาดผลใหญ มเมลดขนาดใหญไวเปนเมลดพนธ ไรสดใสสมนไพรวาปมการคดเลอกหวพนธขมน หวพนธขมนออย และวานชกมดลกทมหวขนาดใหญ ไวเปนหวพนธในปตอไป นอกจากนยงเกบหวพนธไวจำหนายใหกบเครอขายสมาชกใหมและผ ปลกนอกกลมภายในจงหวด รวมทง กลมสมนไพรเชยงยน มการเกบเมลดพนธไวทำพนธเองทงหมด จดลำดบการปลกพชสมนไพร ทกพนทใหเนนการผลตสมนไพรแบบผสมผสานหลากหลายชนดใน

แปลงหรอในพนท ดงจะเหนไดจากการจดกลมสมนไพร ๔ กลม จะมการวางแผนการผลตพชสมนไพร

หลายชนดในแตละกลม ทงนเปนการลดความเสยงทจะเกดขนในระบบการผลต ไมวาจะเปนเรองโรค

แมลง ตลอดจนการตลาด ดงน

๑. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๔ เดอน : มะระขนก, บวบก

๒. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๖ เดอน : ปกไกดำ

๓. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๑ ป : ขมนชน ขมนออย กระเจยบ, กระเจยบซดาน,วานชก

มดลก, ชาพล,ทองพนชง,ตะไคร,ขา,มะกรด,โสม

๔. สมนไพรทมอายการเกบเกยวมากกวา ๑ ป ขนไป : เพชรสงฆาต, มะขามปอม,ไพล,โดไมรลม

,ดอกคำไทย, พญายอ

การปลกสมนไพรหลากหลายชนดในแปลงปลกใหมความหลากหลายทเกอกลประโยชนตอกน เชน

ปลกมะระขนก การปลกกลวยเปนรมบงแสงแดดใหกบบวบกในกลมวสาหกจประยงคบานไรสมนไพร

การปลกพชตระกลถวเพอเพมธาตไนโตรเจนทไดจากไรโซเดยมในปมรากถว บางพนทสามารถทำระบบ

เกษตรผสมผสานพชสมนไพร สตว และปลาในกลมวสาหกจชมชนบานหนองค อ.นาดนและกลม

สมนไพรมะคา สมนไพรหนองโก สมนไพรแปรรปชนชม เปนตน

ทง ๘ อำเภอเปาหมาย วางแผนการผลตสมนไพรรวมทงหมด ๗๒๒ ไร การวางผงแปลงสมนไพร

ทง ๘ พนทเปาหมาย จะใชรปแบบการปลกพชสมนไพรไลแมลง ใหปลกกอนทจะปลกพชสมนไพรหลก

(เสรมกบการปองกน) ซงจะพบวา การจดกลมสมนไพรทง ๔ กลม ขางตนพบการเขาทำลายของโรค

แมลงนอยมาก กรณ ขมนชน ขมนออย ไพล กระเจยบ ทองพนชง ชาพล วานชกมดลก พญายอ

มะขามปอม และ ดอกคำไทย ไมพบการเขาทำลายของโรค ยกเวน บวบกและมะระขนก พบเลกนอย

44

การเตรยมการปลกสมนไพรทง ๔ กลม จะแบงเปนขนตอนตาง ๆ ดงน

- การเตรยมดนของพชสมนไพร ทกพนท มขนตอนดงน ๑.๑ การขดดนและพรวนดน เพอกำจดวชพช

และทำใหดนรวนซย ๑.๒ ใสปยคอกหรอปยหมก ๑.๓ กำหนดระยะปลกทเหมาะสมกบพชแตละชนด

กรณทปลกพชสมนไพรเพอใชราก หว ลำตนใตดน หรอเหงา จำเปนตองเตรยมดนใหรวนซยเปนพเศษ

โดยเฉพาะอยางยงพชทใชราก อาจตดปลกในภาชนะทนำเอารากออกมาภายหลงได

- วธการปลกมหลายวธขนอยกบสวนของพชทนำมาปลกและชนดของพชสมนไพร

๑. การปลกดวยเมลด : มะระขนก กระเจยบ มะขามปอม และดอกคำไทย สามารถทำใหโดยการ

เพาะลงในถงดำขนาด 4x6 นวผสมแกลบดำและทราย อตราสวน 1: 1 นำเมลดมะระขนกเพาะในถง

แลวใชดนรวนหรอทรายหยาบ โรยทบบาง ๆ แลวรดนำใหชนตลอดทงวน เมอเมลดงอกเปนตนออน

ยายปลกเมออาย 45 วน ลงแปลง ระยะปลก 40 x 30 ซม. ใหมระยะหางระหวางตนพอสมควร

๒. การปลกดวยกงชำหรอกงตอน : ปกไกดำ โสมไทย เพชรสงฆาต ปลกโดยการนำเอากงชำมาปลก

ในถงพลาสตกใหแขงแรงดกอน แลวจงยายไปปลกในพนททตองการ เตรยมหลมปลกใหมขนาดกวางกวา

ถงพลาสตกเลกนอย เม อนำตนออนลงปลกแลว กลบดวยดนรวนหรอดนปนทราย กดดนใหแนน

พอประมาณ คลมดวยเศษฟางหรอหญาแหงเพอรกษาความชมชน

๓. การปลกดวยหว หนอหรอเหงา : ขมนชน ขมนออย วานชกมดลก ตะไคร ขา ควรปลกในท

ระบายนำด เหมาะกบพนทดนทรายระบายนำด ใน อ.วาปปทม นาดน เชยงยน ชนชมและเมอง ในกรณ

ทมตนพนธอยแลวทำการแยกหนอทแขงแรง โดยตดแยกหนอจากตนแม นำหนอทไดมาตดรากทชำหรอ

ใบทมากเกนไปออกบาง แลวจงนำไปปลกในดนทเตรยมไว กดดนใหแนนและรดนำใหชม ควรบงรมเงา

ใหจนกวาตนจะแขงแรง

๔. การปลกดวยไหล : บวบก ชาพล ปกตนยมเอาสวนของไหลมาชำไวกอน แลวจงยายปลกในพนท

การบำรงรกษาพชสมนไพร ควรเลอกวธดแลรกษาใหเปนไปตามธรรมชาตมากทสด และควรหลกเลยง

สารเคมไมวาดานการใหปย การกำจดวชพชหรอศตรพช เนองจากอาจมพษตกคางในพชและยงมผลกบ

คณภาพและปรมาณสารสำคญในพชอก การเลอกใชป ยและสารเคมใหเปนไปตามขอกำหนดของ

มาตรฐาน GAP

๓.๕ การเกบเกยวและการแปรรปในระดบทองถน

เกบเกยวผลผลตตามระยะเวลาทเหมาะสมโดยวธทถกตองเพอใหไดผลผลตทมคณภาพสงส ด

เนองจากการนำพชสมนไพรมาใชประโยชน สวนทตองคำนงถงใหมาก ไดแก สารสำคญในพชซงเปน

ตวกำหนดคณภาพมาตรฐานของพชสมนไพร หากเกบเกยวไมถกตองจะทำใหไดวตถดบทมสารสำคญ

นอย มคณภาพไมไดตามมาตรฐานหรอบางครงอาจมสารพษ

45

๓.๖ สรางความเขาใจในระบบการผลตแบบ GAP กอนเร มการผลต โดยการประสานงาน

ผรบผดชอบระดบอำเภอ ทง ๘ อำเภอ ประสานงานกลมเกษตรกร/เกษตรกร เพอจดอบรมบมเพาะการ

ผลตสมนไพรในระบบ GAP และพรอมทจะนำความรทเหมาะสมกบภมสงคม กลบไปดำเนนการขยาย

ผลในพนท โดยมการเพมเตมองคความรดานการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในการเขารวมอบรมเชง

ปฏบตการ ดงน ตามตารางท ๓

ตารางท ๓ กจกรรมการขบเคลอนโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP ชวง การผลตสมนไพร

ในระบบ GAP ของเครอขายผผลตสมนไพรจงหวดมหาสารคาม

วน/เดอน/ป กจกรรรมการอบรมเชงปฏบตการ (หวขอ) เครอขาย ๑๘ /มค./๒๕๖๒ ๑.อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรใน

ระบบ GAP -เกษตรกรในกลมอำเภอ บรบอ และอำเภอ เชยงยน

๑๑/เมย./๒๕๖๒ ๒.เรอง การเกบเกยวและแปรรปสมนไพรในระบบ GAP และระบบเกษตรอนทรย

-เกษตรอำเภอ เกษตรตำบล -กลมวสาหกจประยงคบานไรสมนไพร

๓๐/พค./๒๕๖๒ ๓.เรอง ภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ของจงหวดมหาสารคาม

-เกษตรกร บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภม

๗ /มย./ ๒๕๖๒ ๔.เรอง การผลตสมนไพรในระบบ GAP -เกษตรกรในกลมอำเภอ ยางสสราช

๑๐/มย./๒๕๖๒ ๕.เรอง นวตกรรมการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในกลมพชอายสน

-กลมสมนไพรมะคา อ. กนทรวชย -กลมสมนไพรหนองโก อ.บรบอ

๑๔/มย./๒๕๖๒ ๖.เร อง การผลตสมนไพรในระบบ GAP กรณ บวบก ขมนชน วานชกมดลกและไพล

-กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน -กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม

๒๑/มย./๒๕๖๒ ๗. เร อง การผลตสมนไพรในระบบ GAP กรณ ขมนชน วานชกมดลกและไพล

-กลมสมนไพรสดใสสมนไพรวาป อ. วาปปทม

46

๒๘/มย./๒๕๖๒ ๘. เรอง การผลตสมนไพรมะขามปอม GAP -กลมประยงคบานไรสมนไพร -กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อ.นาดน

๕/กค./๒๕๖๒ ๙. เรอง การผลตมะระขนก GAP -กลมประยงคบานไรสมนไพร -กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อ. นาดน -กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ -กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม

๑๙/กค./๒๕๖๒ ๑๐.เรอง การตลาดสมนไพร -กลมสดใสสมนไพรวาป อ.วาป -กลมสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง -กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน

๒๖/กค./๒๕๖๒ ๑๑. เรอง การผลตสมนไพรเชงการคา -กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ -กลมผปลกสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง -กลมสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย -กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน

๙/สค./๒๕๖๒ ๑๒. ตดตามการผลตสมนไพรเชงการคาของสมนไพรขมนชน ไพลและวานชกมดลก

-กลมสดใสสมนไพรวาป อ.วาปปทม

๑๓/สค./๒๕๖๒ ๑๓.การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร)

-กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ

47

๑๙/สค./๒๕๖๒ ๑๔.การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร)

-กลมสมนไพรบานหนองค อ.นาดน

การจด zoning ของชนดสมนไพร นอกจากการวเคราะหพนท ตนทนและการตลาดเปนหลกแลว สง

สำคญประการหนงทนำมาพจารณาประกอบ คอ การคนทนไดเรวของการผลตสมนไพร เนองจากกลม

เกษตรกรสวนใหญ มรายไดนอย ตองการเงนคนทนเรวเพอมาขยายพนทปลก ดงนน จงเปนทมาของการ

จดชนดสมนไพรทมอายสน คนทนไดเรว ดงน

๑. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๔ เดอน : มะระขนก, บวบก

๒. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๖ เดอน : ปกไกดำ ฟาทะลายโจร

๓. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๑ ป : ขมนชน ขมนออย กระเจยบ, กระเจยบซดาน,วานชก

มดลก, ชาพล,ทองพนชง,ตะไคร,ขา,มะกรด,โสม

๔. สมนไพรทมอายการเกบเกยวมากกวา ๑ ป ขนไป : เพชรสงฆาต, มะขามปอม,ไพล,โดไมรลม

,ดอกคำไทย, พญายอ

การจดนวตกรรมการผลตสมนไพร เนนการปลกสมนไพรในระบบเกษตรผสมผสานเปนหลกเพอลดความ

เสยงในการบรหารจดการผลต ในพนทปลกสมนไพรจะมสมนไพรหลากหลายชนด ทมอายการเกบเกยว

ไลเลยกน เพอใหมรายไดตลอดทงป และใหเนนการปลกสมนไพรไมยนตนเปน Windbreak และสามารถ

เกบผลผลตไดระยะยาว อาท มะขามปอม พญายอ ดอกคำไทย เพชรสงฆาต ตลอดจนอนรกษสมนไพร

ธรรมชาตทเกดขนเองในพนท ทหายากและมราคาสง อาท โดไมรลม ระยอม เปนตน นวตกรรมการปลก

สมนไพรแบบพงพา คอ การปลกพชสมนไพรเปนลำดบชนในพนทเดยวกน เชน ระบบการหยงรากของ

พชสมนไพรทแตกตางกนทำใหไมแยงอาหารกน ความตองการแสงทไมเหมอนกนทำใหสามารถปลกพช

อน ๆ บรเวณใกลเคยงได ไมวาจะเปนตนเลกหรอใหญจะมการอาศยเกอกลกนตามธรรมชาต เปนการจด

สวนแบบจำลองสภาพแวดลอมทใกลเคยงกบระบบนเวศของปาการปลกปาสมนไพร 5 ระดบ

ระดบท 1 ปลกพชสมนไพรประเภทไมหวเพอเปนอาหาร เชน ขง ขา หวหอมใหญ หอมแดง

กระเทยม เผอก กระชาย มนสำประหลง มนเทศ

ระดบท 2 ปลกพชสมนไพรไมเลอย เชน บวบ นำเตา ถวฝกยาว แตงกวา มะระขนก ถวพ ตำลง

ระดบท 3 ปลกพชสมนไพรไมพมเตยเพอใชประโยชนเปนอาหารและยารกษาโรค เชน พรก

กะเพรา มะเขอ ตะไคร ขาว พชสมนไพรตาง ๆ เชน ฟาทะลายโจร วานหางจระเข ชาพล กระเจยบ

ระดบท 4 ปลกพชสมนไพรไมระดบกลาง ซงเปนชนทมความสงเปนรองพชสมนไพรกลมไมยน

ตน เชน มะกรด มะนาว ขเหลก สมโอ ขนน ทเรยน มะมวง ดอกแค กลวย ชะอม

ระดบท 5 ประเภทตนไมใหญทรงสงใหรมเงา และชวยรกษาระบบนเวศ เชน ตะเคยน ยางนา

มะคา ประด สก พะยง มะฮอกกาน จำปาทอง

48

นวตกรรมการปลกสมนไพรแบบ พออย พอกน พอใช คอ การรจกใชทรพยากรทมอยอยางจำกดใน

ธรรมชาตอยางชาญฉลาด สามารถพงพาตวเองได ตามแนวทาง “ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง” ซง

เปนการปลกปาแบบผสมผสาน ทงดานเกษตร วนเกษตร (ปลกพชเกษตรแซมอยในปาธรรมชาต) และ

เศรษฐกจสงคม ประกอบดวย สมนไพรใชสอยไมรว สมนไพรไมกนไดและรกษาโรค สมนไพร

เศรษฐกจ รายละเอยดเนอหาการบรรยายตามการอบรมเชงปฏบตการในครงท ๑ - ๑๔

ครงท ๑ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรในระบบ GAP ใหกบเกษตรกรในกลม

อำเภอ บรบอ และอำเภอ เชยงยน จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๑๘ มนาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวม

การอบรม จำนวน ๑๐๐ คน ณ ศนยเรยนรการเพมประสทธภาพผลผลตทางการเกษตร บานหนองโก

อำเภอ บรบอ เพอแนะนำโครงการและขอความรวมมอกบทางเกษตรจงหวดในการประสานงานระดบ

เกษตรอำเภอ ใหประชาสมพนธใหเกษตรกรทสนใจเขารวมโครงการทราบรายละเอยด และไดวทยากร

จากสำนกงานเกษตรอำเภอบรบอ และกลมวสาหกจประยงคบานไรสมนไพร ในการบรรยายความ

เปนมาของการจดทำโครงการนาดนโมเดล ขนตอนการดำเนนงานทสามารถจะขบเคลอนการสราง

เครอขายผปลกสมนไพรในหนวยงานระดบทองถนของจงหวดมหาสารคาม ตลอดจนถงการแปรรปและ

ตลาดสมนไพร ทเกษตรกรสามารถจะเสนอแนะและซกถามขอมลการผลต วธการและขนตอนการเกบ

เกยว ราคาขาย เปนตน เกษตรกรในพนทบานหนองโกและบานบอใหญ ใหความสนใจท จะปลก

สมนไพรตามกลมทจดให ๔ กลม โดยเฉพาะกลมท ๑ และกลมท ๒ ตกลงทจ ะปลก ๘๐ % เพอเพม

รายไดจะเรมเตรยมแปลงผลตบวบก มะระขนก และฟาทะลายโจร เปนหลก สวนเพชรสงฆาตจะนำกง

แกไปปลกฝากไวตามตนไมใหญในพนทหลงบาน

ในการอบรมเชงปฏบตครงนไดเชญหวหนาสวนราชการในจงหวดมหาสารคาม ทเกยวของใน

การผลต การแปรรปสมนไพรและกลมผบรโภคสมนไพร เขารวมการอบ เพอประชาสมพนธใหหนวยงาน

ตาง ๆ ไดทราบกลมผผลตสมนไพรปลอดสารและสามารถสรางเครอขายในการตดตอประสานงานตอไป

อยางยงยน อาท โรงพยาบาลจงหวดมหาสารคาม สาธารณสขจงหวด สำนกงานเกษตรจงหวด เกษตร

และสหกรณจงหวด สำนกงานเกษตรอำเภอ กรมแรงงาน สำนกงานการศกษาขนพนฐาน วทยาลย

เกษตรมหาสารคาม วทยาลยอาชวศกษา สำนกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด

ครงท ๒ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การเกบเกยวและแปรรปสมนไพรในระบบ GAP และ

ระบบเกษตรอนทรย ระดบทองถน ในพนทอำเภอ นาดน ผ เขารวมการอบรมประกอบดวย เกษตร

อำเภอ เกษตรตำบล กลมวสาหกจประยงคบานไรสมนไพรและเกษตรกรในพนท จำนวน ๕๐ คน วนท

๑๑ เมษายน ๒๕๖๒ ณ กลมวสาหกจประยงคบานไรสมนไพร อำเภอ นาดน การอบรมเชงปฏบตการ

เปนการบรรยายเกยวกบความเปนมาของการจดทำโครงการนาดนโมเดล ขนตอนการดำเนนงาน

49

ขบเคลอนการสรางเครอขายผปลกสมนไพร เนองจากพนทนาดนเปนตนแบบการผลตสมนไพรอนทรย

และมการผลตสมนไพรมาเปนระยะเวลา ๓ - ๔ปแลว แตยงขาดองคความรดานการเกบเกยวสมนไพรท

ไดมาตรฐาน ดงนนในพนทนจงจดอบรมพนฐานในหวขอทเกยวของกบความตองการของกลมเปาหมาย

คอในการเกบเก ยวสมนไพร ชนดขม นชน บวบก และเพชรสงฆาต เปนหลก ตลอดจนขอมลดาน

การตลาดและการรบชอสมนไพรสดและแหงของโรงพยาบาลสมเดจเจาพระยาอภยภเบศร ดงน

บรรยาย วทยาการหลงการเกบเกยวสมนไพร

๑. เกบเกยวผลผลตตามระยะเวลาทเหมาะสมโดยวธท ถกตองเพอใหไดผลผลตทมคณภาพสงสด

เนองจากการนำพชสมนไพรมาใชประโยชน สวนทตองคำนงถงใหมาก ไดแก สาระสำคญในพชซงเปน

ตวกำหนดคณภาพมาตรฐานของพชสมนไพร อาท ขมนชน มสารทสำคญคอ เคอรควมน ตองไดอาย ๘

เดอนขนไป จงจะมสารนมคณภาพ หากเกบเกยวไมถกตองจะทำใหไดวตถดบทมสารสำคญนอย ม

คณภาพไมไดตามมาตรฐานหรอบางครงอาจมสารพษโดยมหลกทควรคำนงถง ดงน

- เกบใหถกสวน ไดแก สวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล เมลด เชน ฟาทะลายโจร ใชสวนใบ

ขมนใชเหงา อบเชยใหเปลอกหรอใบ กานพลใชสวนดอก มะแวงใชผล คำฝอยใชสวนของกลบดอก

มะขามแขกใชสวนของใบและฝกเปนตน

- เกบใหถกชวงเวลา เชน เชา สาย บาย กอนดอกบาน หลงดอกบาน ฤดฝน ฤดหนาว ฤด

รอน เชน ฟาทะลายโจรเกบเกยวในชวงกอนดอกบาน กานพลเกบเกยวดอกออนยงไมบาน สวน

สมนไพรทใชสวนของรากหรอเหงา ตองเกบเกยวเมอพชหยดการเจรญเตบโต (พกตว) โดยควรเกบ

ชวงฤดหนาวถงปลายฤดรอน เชน ขมนและบก หากเปนพชทใชสวนของดอกควรเกบในชวงเวลาเชา

เปนตน

- เกบใหถกชวงอาย เชน ขมน อายเกบเกยวทใหสาระสำคญสงตองไมนอยกวา 8 เดอน

มะขามแขกเกบเกยวเมอฝกมอาย 20-23 วน มะแวงเกบผลแกจดสเขยวยงไมสกนอกจากนในพช

สมนไพรบางชนดหากเกบผดชวงอาจมสารพษได เชน เหดหลนจอ เกบในชวงอายนอยจะมสารพษ

๒. ภาชนะทใสและเกบเกยวตองสะอาดปราศจากเศษดน ผงฝน เชอโรค แมลง

๓.แยกผลผลตทไดมาตรฐาน สะอาดปราศจากโรค แมลง และวชพชออกจากผลผลตทไมไดมาตรฐาน

และมสวนปนเปอน หากมเศษพช ดน เปนตน ตองเกบออกใหหมดและถาเปนรากหรอหวใตดนตอง

ลางนำใหสะอาดกอนนำไปผานขบวนการทำแหง

๔. ทำการตาก/อบ ผง หรอบมผลผลตสมนไพร ในสถานทหรอภาชนะทสะอาด ไมควรวางตากโดยตรง

บนพนดนหรอพนซเมนต หรอตากใตราวสายไฟฟาทเปนทเกาะของนกซงอาจถายสงปฏกลลงในผลผลต

ได หากอบควรอบในอณหภมทเหมาะสม เชน ใบควรอบทอณหภมไมเกน 40๐C บางชนดตองผงใน

50

รมกอนการตากแดด เชน อบเชย นอกจากนสมนไพรบางชนดมนำมนหอมระเหย เชน ใบกระเพรา

อณหภมทใชไมควรเกน 30๐C เพอปองกนการระเหยของนำมนหอมระเหย

๕. ตองทำการตาก ผง/อบ ผลผลตสมนไพรใหแหงสนท โดยทวไปจะใหมความชนเหลอประมาณ 12-

13% เพอปองกนการเกดเชอราในชวงขณะเกบรอการจำหนาย

บรรยาย การบรรจและการขนสง

๑. คดแยกเพอบรรจ ในโรงคดหรอโรงเรอนทสะอาดถกสขอนามย

๒. ผปฏบตงานมสขอนามยทดมความรและปฏบตทถกตอง

๓. ภาชนะบรรจเหมาะสม ไมบรรจแนนจนเกนไป

๔. ถาจำเปนตองเกบรกษาไว ควรเกบในทอณหภมตำ หรอในทมอากาศถายเทไดสะดวก สะอาด

ปลอดภยจากการรบกวนของแมลงและสตวตาง ๆ เน องจากวตถดบสมนไพรสวนใหญตองผาน

ขบวนการทำใหแหงและรอการนำไปจำหนายหรอแปรรปเปนผลตภณฑสมนไพร ซงหากชวงการเกบ

รกษาไมดอาจทำใหเกดเชอราได หรอมสงปฏกลจากแมลงปนเปอน

๕. การขนสงควรทำอยางระมดระวง เพอไมใหผลผลตชำหรอเสยหาย เชน วานหางจระเข หรอฝก

มะขามแขกหากเกดการกระแทกอาจทำใหเสยหายได

๖. อณหภมระหวางการขนสงไมรอนเกนไป หรอมการซอนทบจนทำใหคณภาพผลผลตเสยหายได

๗. ขนสงใหถงผบรโภคหรอโรงงานโดยเรวทสด

นอกจากนในการผลตระบบ GAP ทตองใสใจเพมเตม อาท

- ควรรกษาแปลงปลกสมนไพรใหถกสขลกษณะและสะอาดอยเสมอ

- กำจดวชพช เพอไมใหแขงขนกบพชหลก หรอเปนแหลงเพาะศตรพชซงอาจตดไปกบผลผลต

- หลงการตดแตง ควรนำเศษพชไปทงนอกแปลงหรอทำลายเสย

- หลงการพนสารปองกนกำจดศตรพช ตองทำความสะอาดอปกรณทใชเผากำจดวสดเหลอใช

และกำจดภาชนะบรรจใหถกวธ

- เกบรกษาวสดทางการเกษตร เชน ปย สารปองกนกำจดศตรพช เครองมอ เครองใช ใน

การทำการเกษตรกรรมใหเรยบรอยปลอดภย อยในสภาพพรอมใชงาน

ครงท ๓ อบรมเชงปฏบตการ เรอง ภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษ

สมนไพร ของจงหวดมหาสารคาม ระดบทองถน ในพนท อำเภอ เชยงยน ผเขารวมการอบรม

ประกอบดวย เกษตรอำเภอ เกษตรตำบล กลมวสาหกจชมชนปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค

และเกษตรกรในพนทเปาหมาย ๕ อำเภอ (บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภม) จำนวน ๒๐๐

51

คน วนท ๓๐ พฤษภาคม ๒๕๖๒ ณ ศนยเรยนรวสาหกจชมชนปลกผก สมนไพรและแปรรปหนองค

อำเภอ เชยงยน การอบรมเชงปฏบตการ มจดประสงคหลกเพอแนะนำโครงการและขอความรวมมอ

กบหนวยงานระดบจงหวด อำเภอ ประชาสมพนธ การใชสมนไพร พนทการผลตสมนไพรในโครงการ

แหลงชอขายสมนไพรทไดมาตรฐานของชมชนในจงหวด ในการอบรมครงนเกษตรกรแตละกลมจะนำ

สมนไพรชนดตาง ๆทสามารถปลกไดในพนทมาจดแสดง สมนไพรหายาก สมนไพรทสญพนธแลว

สมนไพรกลมผก กลมไมผล กลมไมดอก มาสาธตและแลกเปลยนกบสมาชกทเขารวมอบรม เพออนรกษ

ไวในพนทใหลกหลานไดรกษาไว ในงานไดจดประชาสมพนธใหบคคลภายนอกทสนใจในเรองสมนไพรได

เขามาชมนทรรศการทจดแสดงไวภายในงานไดแลกเปลยน แจกเมลดพนธสมนไพรทนยม เชน ฟา

ทะลายโจร มะระขนก เปนตน มการรวบรวมภมปญญาพนบานในการทำยาสมนไพร เชน

หลกการทวไปในการเกบสมนไพร

การเกบสมนไพรจากพช ตองกำหนดเลอกใหถกตองเหมาะสม เพราะการเจรญเตบโตของพชใน

ระยะตาง ๆ กน จะมปรมาณของยาหรอสารเคมตาง ๆ ในพชมากนอยตางกน เปนผลใหฤทธในการ

รกษาตางกนไปดวย เพอใหการรกษาเกดประสทธภาพอยางเตมท ตองคำนงถงหลกการเกบรกษาและ

เตรยมสมนไพร ดงน

ระยะเวลาหรอฤดกาลทควรเกบสมนไพร

๑.ทงตน (ไมลก) เกบในระยะทพชเจรญเตบโตเตมทมใบหนาแนนหรอตอนทกำลงออกดอก

๒.ใบ ควรเกบในระยะทพชเจรญเตบโตไดเตมท มใบหนาแนน กอนออกดอกหรอกำลงออกดอก

๓.ดอก ควรเกบในระยะทดอกตมหรอเรมบาน

๔.ผลและเมลด เกบในระยะทผลแกเตมทจนสกงอม ถาเปนผลประเภทฉำนำควรเกบในตอนเชาหรอเยน

๕.รากหรอหว เกบตงแตตนฤดหนาวถงปลายฤดหนาว (ตงแตเดอนตลาคมถงเดอนเมษายน คอเกบใน

ระยะทมนำนอย)

๖.เปลอกตนหรอเปลอกราก เกบในฤดรอนและฤดฝน

บางพนท เชน อ.บรบอ อ. พยคฆภมพสย ไดมหมอยาพนบาน ซงหมายถง หมอไทยททำหนาท

บำบดโรคดวยวธการทไดรบการถายทอดจาก บรรพบรษและใชยาสมนไพรพนบานในการรกษาและม

ความเชอในการเกบสมนไพรตามวนเวลาดงน

ตำแหนงการออกฤทธของยาสมนไพรในแตละวน อาท

วนอาทตย มตำแหนงการออกฤทธของยาสมนไพร คอ แกน

วนจนทร มตำแหนงการออกฤทธของยาสมนไพร คอ ยอด

วนองคาร มตำแหนงการออกฤทธของยาสมนไพร คอ เปลอก

วนพทธ มตำแหนงการออกฤทธของยาสมนไพร คอ ราก

52

วนพฤหสบด มตำแหนงการออกฤทธของยาสมนไพร คอ ผล

วนศกร มตำแหนงการออกฤทธของยาสมนไพร คอ อยทวไปของตนยา

นอกจากนการใชสมนไพรมาอบผาใหมกลนหอมกเปนการใชสมนไพรในชวตประจำวนซงเปนเรอง

ใกล ต วอย างย ง โดยชาวบ านม การนำสม นไพรท ม กล นหอม เช น เล บคร ฑ ไพล ผล

ตะครอง แฝกหอม เปราะหอม เปนตน สมนไพรในการอยไฟของหญงหลงคลอดใหมการเขาอเรวขน

ซงกมการนำสมนไพรมาใชอกเชนกน โดยการนำมะกรด ไพล รางจด ใบตะไครหอม ใบหนาด ขมน

มาตมเปนสวนผสมในการใชเปนสมนไพรในการอบผวและปลอยไอจากการตมสมนไพรเขามาในหองอบ

ตวทำใหผเขาไปอบไดรสกผอนคลายมากยงขน จะเหนไดวาการนำสมนไพรมาใชประโยชนตาง ๆ ลวน

เกดจากภมปญญาทคนในทองถนไดรบสบทอดกนมาจากรนสรน ซงเปนภมปญญาททรงคณคาเปน

อยางมาก ชาวบานในชนบทสวนใหญจะใชภมปญญาทองถนในการคดคนสงทสามารถนำมาใชใน

ชวตประจำวนไดอก เชน การทำยาหยอดตาแกตาอบเสบ โดยการใชนำคางกลางหาวทเกบจากทองฟา

โดยไมผานหลงคาและเปนตอนเชาๆ นำมารวมกบสมนไพรบางตวตำใหละเอยด ผสมกบนำคาวกลาง

หาวเกบใสขวดแกวใสสชาไวหยดสำหรบคนทตาแดง ตาบวบ ไดผลด และยงมการทำยาแกปวดทองแก

ปวดโรคกระเพาะอาหารอบเสบ เปนแผลในกระเพาะ ปนเปนยาลกกลอนไวสำหรบทานไดผลสามารถ

เคลอบกระเพาะใหหายขาดจากโรคกระเพาะได ซงจากการรวบรวมขอมลภมปญญาความรในการใช

สมนไพรทเกดจากวฒนธรรม การปฏบต การทดลองทสบทอดกนมาหลายชวคนเปน ภมปญญาทองถน

ของสมนไพรในการรกษาโรค ทมความจำเปนสำหรบคนรนหลงๆไดถายทอดและเกบไวสบไป ในการ

ประชมไดรวบรวมตวอยางสมนไพรทางยาไวหลากหลายตำหรบทมทงทไดผลตจำหนายทงในประเทศ

และตางประเทศสงซอเปนจำนวนมาก เชน ยาแกโรคกะเพาะอาหาร โรงพยาบาลในประเทศอเมรกา

สงซอเพอไปรกษาผปวยโรคนหายขาดแลวเปนจำนวนมาก

ครงท ๔ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรในระบบ GAP ใหกบเกษตรกรในกลม

อำเภอ ยางสสราช และอำเภอ พยคฆภมพสย จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๗ มถนายน ๒๕๖๒ ม

เกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๗๐ คน ณ องคการบรหารสวนตำบลยางสสราช อำเภอ ยางสส

ราช เพ อแนะนำโครงการและขอความร วมมอกบทางเกษตรอำเภอในการประสานงานและ

ประชาสมพนธใหเกษตรกรทสนใจเขารวมโครงการทราบรายละเอยด เกษตรกรใหความสนใจในการเขา

รวมโครงการมากกวา ๕๐ % และสนใจเขารวมปลกสมนไพรทไดจดกลมไว เกษตรกรทสนใจเขารวม

สามารถลงทะเบยนไวทเจาหนาทโครงการเพอประสานขอมลปจจยการผลตดานตาง ๆ อาท ความ

เหมาะสมของดน นำ และสภาพอากาศ โรคแมลง ทจะเกดในระบบการปลกสมนไพร นอกจากน

53

เกษตรกรจะสามารถทำสญญาการชอ ขายกบกลมผรบชอสมนไพรไดเลย เพอประกนราคาสมนไพร

เบองตน

ครงท ๕ อบรมเชงปฏบตการ เรอง นวตกรรมการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในกลมพชอาย

สน ใหกบเกษตรกรในกลมวสาหกจชมชนสมนไพรมะคา อำเภอ กนทรวชยและวส าหกจชมชนกลม

สมนไพรหนองโก อำเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๗ มถนายน ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการ

อบรม จำนวน ๕๐ คน ณ ศนยเรยนรการเพมประสทธภาพผลผลตทางการเกษตร บานหนองโก อำเภอ

บรบอ โดยกลมสมนไพร บรบอคดเลอกสมนไพรทจะปลกได ๒ ชนด คอ มะระขนกและปกไกดำ และ

กลมสมนไพรกนทรวชย คดเลอกสมนไพรทจะปลกได ๖ ชนด คอ ตะไคร/ใบนาด/ขมนชน/ขมนออย/

ไพล/มะกรด รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก

ครงท ๖ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรในระบบ GAP กรณ บวบก ขมนชน

วานชกมดลกและไพล ใหกบเกษตรกรผ ปลกสมนไพรในกลมอำเภอ เชยงยน และชนชม จงหวด

มหาสารคาม ในวนท ๑๔ มถนายน ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๑๐๐ คน ณ

สำนกงานเกษตรอำเภอเชยงยน จ. มหาสารคาม รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก

ครงท ๗ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรในระบบ GAP กรณ ขมนชน วานชก

มดลกและไพล ใหกบกลมสมนไพรสดใสสมนไพรวาป อำเภอ วาปปทม จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๒๑

มถนายน ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๔๐ คน ณ สำนกงานเกษตรอำเภอวาปปทม จ.

มหาสารคาม (เอกสารประกอบการอบรมเหมอนการอบรมครงท ๖ )

ครงท ๘ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรมะขามปอม GAP ใหกบกลมเครอขาย

ประยงคบานไรสมนไพรและกลมผปลกสมนไพรบานหนองค อำเภอ นาดน จงหวดมหาสารคาม ในวนท

๒๘ มถนายน ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๓๐ คน ในพนท ประยงคบานไรสมนไพร อ.

นาดน จ. มหาสารคาม รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก

ครงท ๙ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตมะระขนก GAP ใหกบกลมเครอขายประยงคบาน

ไรสมนไพร กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อำเภอ นาดน กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอและ

กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๕ กรกฎาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขา

รวมการอบรม จำนวน ๕๐ คน ในพนท ประยงคบานไรสมนไพร อ.นาดน จ. มหาสารคาม รายละเอยด

เนอหา ในภาคผนวก

ครงท ๑๐ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การตลาดสมนไพร ใหกบกลมเครอขายสดใสสมนไพร

วาป กลมผปลกสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง กลมวสาหกจปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.

เชยงยน กลมวสาหกจสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย กลมเครอขายประยงคบานไรสมนไพร กลมผ

ปลกสมนไพรบานหนองค อำเภอ นาดน จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๖๒ ม

54

เกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๕๐ คน ณ คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏ

มหาสารคาม จ. มหาสารคาม รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก

ครงท ๑๑ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรเชงการคา ใหกบกลมผปลกสมนไพร

บรบอ อ. บรบอ กลมผปลกสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง กลมวสาหกจสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย

กลมวสาหกจปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๒๖

กรกฎาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขาร วมการอบรม จำนวน ๓๐ คน ในพ นท ศนยเร ยนร และเพม

ประสทธภาพทางการเกษตร บานหนองโก อ.บรบอ จ. มหาสารคาม รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก

ครงท ๑๒ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรเชงการคา ใหกบกลมเครอขายสดใสสมนไพรวาป อ.วาปปทม กลมเครอขายประยงคบานไรสมนไพร กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อ. นาดน สมนไพรเมองเตา อ.พยคฆภมพสย จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๙ สงหาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๘๐ คน ณ คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม จ. มหาสารคาม ซงมขนตอนการผลตสมนไพรเชงการคา รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก ครงท ๑๓ การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร) ในวนท ๑๓ สงหาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๓๐ คน ในพนทศนยเรยนรและเพมประสทธภาพทางการเกษตร บานหนองโก อ.บรบอ จ. มหาสารคาม ครงท ๑๔ การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร) ในวนท ๑๙ สงหาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๓๐ คน ในพนทศนยเรยนรและเพมประสทธภาพทางการเกษตร บานหนองค อ.นาดน จ. มหาสารคาม

๔.พฒนาผลตภณฑสมนไพร GAP ทไดมาตรฐาน ผลผลตสมนไพร GAP ในแตละพนทเปาหมาย ทง ๘ อำเภอ จะถกนำเขามาเปนวตถดบเขาโรงงานผลตยาสมนไพรศนยบรการแพทยแผนไทยจมปาศร ของจงหวดมหาสารคาม หรอสงจำหนายใหกบผประกอบการรายอน ๆ ทไดเขามาตดตอ กบกลม โดยกลมจะตองผลตใหไดมาตรฐาน GAP โดยแกนนำ กลมประยงคบานไรสมนไพร อ.นาดน ทผานมาตรฐานเปนแหลงสนบสนนวตถดบสมนไพรและแปรรปขนตนและจะทำการพฒนาโรงงานแปรรปสมนไพรชมชนในอำเภอทมความพรอม ตลอดจนจดต งโรงตากและโรงงานแปรรปชมชน และโรงงานผลตใหผานเกณฑ มาตรฐาน GMP-PICs และ HALAL เพอใหไดผลตภณฑ จากสมนไพรมคณภาพมาตรฐาน พฒนากลมวสาหกจชมชนและกลม OTOP สมนไพร

โดยไดกำหนดเปาหมาย นวตกรรมผลตภณฑ สมนไพร GAP ในโครงการจำนวน ๓ ผลตภณฑ

คอ ๑. ผลตภณฑลกประคบสมนไพร ๒. ผลตภณฑครมหมกผมมะกรด ๓. ผลตภณฑสบ นำมน

ธรรมชาตสมนไพรขมนชน ไพล ทมงานวจยไดสรางความเขาใจในระบบการผลตแบบ GAP กอนเรม

55

การผลตเปนผลตภณฑรปแบบตาง ๆ โดยการประสานงานกลมผผลต วสาหกจทง ๙ กลม

เขารวมรบการอบรมเชงปฏบตการ เพอจดอบรมบมเพาะการผลตผลตภณฑสมนไพรในระบบ GAP และ

พรอมทจะนำความรทเหมาะสมกบภมสงคม กลบไปดำเนนการขยายผลในพนท โดยมการเพมเตมองค

ความรดานการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในการเขารวมอบรมเชงปฏบตการ ดงน ตามตารางท ๔

ตารางท ๔ กจกรรมการขบเคลอนโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP ชวงการแปรรปและ

พฒนาผลตภณฑสมนไพร ของเครอขายผผลตสมนไพรในระบบ GAP จงหวดมหาสารคาม

วน/เดอน/ป กจกรรรมการอบรมเชงปฏบตการ (หวขอ) เครอขาย ๒๓/สค./๒๕๖๒ ๑๕.เรอง การแปรรปสมนไพร -กลมสมนไพรเมองเตา

อ.พยคฆภมพสย -กลมสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย -กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน

๑๓/กย./๒๕๖๒ ๑๖. เรอง การแปรรปสมนไพร -กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ -กลมผปลกสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง -กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม -กลมสดใสสมนไพรวาป อ.วาปปทม -กลมประยงคบานไรสมนไพร -กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อ. นาดน

๒๐/กย./๒๕๖๒ ๑๗.สวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร)

-กลมสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย

๓๐/กย./๒๕๖๒ ๑๘.เปดตวสมนไพรโครงการนาดนโมเดลฯ ในงานมหกรรมสมนไพร

-กลมสดใสสมนไพรวาป อ. วาปปทม

56

๔/ตค./๒๕๖๒ ๑๙.เร อง การพฒนาการแปรรปสมนไพรใหไดมาตรฐาน GAP ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมผปลกสมนไพร อ.วาปปทม อ.เมอง อ.บรบอ อ.นาดน และ อ.เชยงยน

๑๑/ตค./๒๕๖๒ ๒๐. เรอง การเกบเกยวและเกบรกษาสมนไพร GAPใหไดมาตรฐาน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมผนำปลกสมนไพร อ.วาปปทม อ.เมอง อ.บรบอ อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.ชนชม และ อ.เชยงยน

๑๘/ตค./๒๕๖๒ ๒๑. เร อง การพฒนาผลตภณฑสมนไพร GAP ใหไดมาตรฐาน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมผนำปลกสมนไพร อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย และ อ.เชยงยน

ครงท ๑๕ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การแปรรปสมนไพร ใหกบกลมเครอขาย สมนไพรเมอง

เตา อ.พยคฆภมพสย กลมวสาหกจสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย กลมวสาหกจปลกพชผกสมนไพร

และแปรรปหนองค อ.เชยงยน จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๒๓ สงหาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวม

การอบรม จำนวน ๘๐ คน ณ สำนกงานเกษตรอำเภอเชยงยน จ. มหาสารคาม

ครงท ๑๖ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การแปรรปสมนไพร ใหกบกลมผปลกสมนไพร บรบอ

อ. บรบอ กลมผปลกสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม กลมสดใส

สมนไพรวาป อ.วาปปทม กลมเครอขายประยงคบานไรสมนไพร และกลมผปลกสมนไพรบานหนองค

อ. นาดน จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๑๓ กนยายน ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๗๐

คน ในพนทศนยเรยนรและเพมประสทธภาพทางการเกษตร บานหนองโก อ.บรบอ จ. มหาสารคาม

ครงท ๑๗ การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร) ในวนท ๒๐ กนยายน ๒๕๖๒

มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๓๐ คน ในพนทบานมะคา อ.กนทรวชย จ. มหาสารคาม ม

เกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๘๐ คน ในพนทกลมวสาหกจสดใส สมนไพรวาป อ. วาปปทม จ.

มหาสารคาม

คร งท ๑๘ นำเสนอผลตภณฑสมนไพรในงานมหกรรมสมนไพร ของกล มเครอขายสดใส

สมนไพรวาป ของจงหวดขอนแกน ในวนท ๓๐ กนยายน ๒๕๖๒ มภาคประชาชน ภาครฐ และเอกชน

เขารวมการอบรม จำนวน ๒๐๐ คน เปนการนำเสนองานดานสมนไพร ความกาวหนาของเครอขาย

สมนไพรภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และของนวตกรรมทเกดจากสมนไพรของจ งหวดตาง ๆ โดยจงหวด

มหาสารคามรวมกบโครงการนาดนโมเดล ไดคดเลอกและเชญกลมวสาหกจสดใส สมนไพรวาป เขารวม

โชวผลงาน การผลตสมนไพรในระบบ GAP ของขมนชน ไพล และวานชกมดลกในงาน ซงไดรบความ

สนใจจากผเขาชมงานเปนอยางมากและมการตอยอดในการจำหนายผลผลตสมนไพรดงกลาวออกส

หนวยงานตาง ๆ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเพมขน เชน รพ.อำนาจเจรญ

57

ครงท ๑๙ อบรมเชงปฏบตการ เรอง พฒนาการแปรรปสมนไพรใหไดมาตรฐาน GAPภายใต

โครงการนาดนโมเดล ใหกบกลมผปลกสมนไพรวาปปทม อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน และอ. เชยงยน

จงหวดมหาสารคาม ในวนท ๔ ตลาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๕๐ คน ในพนท

กลมวสาหกจสดใส สมนไพรวาป อ. วาปปทม จ. มหาสารคาม รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก

ครงท ๒๐ อบรมเชงปฏบตการ เร อง การเกบเกยวและเกบรกษาสมนไพร GAP ใหไดมาตรฐาน ภายใตโครงการนาดนโมเดล ใหกบกลมผปลกสมนไพรกลมผนำปลกสมนไพร อ.วาปปทม อ.เมอง อ.บรบอ อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.ชนชม และ อ.เชยงยน ในพนท อ.เมอง จ.มหาสารคาม ในวนศกรท ๑๑ ตลาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๕๐ คน วทยากรบรรยาย การเกบเกยว (Havesting) การเกบเกยว หมายถงการปฏบตการตอพชขนสดทาย ซงเกยวกบการเกบเอาผลผลตของพชจากแปลงปลกพชเพอการบรโภค เพอการแปรรปหรอจดจำหนายตอไป การปลกพชตงแตขนตนผานการปฏบต ดแลรกษา มาจนถงระยะของการเกบเกยวผลผลตนน กอาจเรยกวาเปนขนสดทายของการผลตดงนนผผลตจะตองรวธการเกบเกยวผลผลตอยางถกตองและรวดเรวทนตอเวลา มฉะนนอาจทำใหผลผลตเกดความเสยหายตลอดจนคณภาพของผลผลตพชไมตรงกบความตองการของตลาด หลกเกณฑการเกบเกยวพชสมนไพร การเกบเกยวพชสมนไพรเพอนำมาใชเปนยานนผ เกบจำเปนตองรในเรองรปราง ลกษณะสณฐานของพชและยงตองอาศยความรทางดานสรรวทยาและขบวนชวสงเคราะหในพชดวย ทงนเพอใหไดสารสำคญ (Active constituents) ซงมฤทธในการบำบดรกษาในปรมาณทสงทสด สรรพคณของพชสมนไพรจะขนอยกบชนดและปรมาณของสารสำคญในพชสมนไพรนน ๆปจจยอยางหนงทมผลตอคณภาพของสมนไพรไดแก การเกบเกยว ชวงเวลาท เกบสมนไพร และวธการเกบสมน ไพร จะมผลตอปรมาณสารสำคญในสมนไพร นอกจากนการเกบเกยวพชสมนไพรยงตองคำนงถงการเกบสมนไพรใหถกตนและเกบใหถกสวนอกดวย เพราะสงเหลานจะมผลตอปรมาณของสารสำคญ ซงจะเกยวโยงถงผลในการรกษาโรคของสมนไพรนน ๆ การจดรปผลผลตเพอการจำหนายพชสมนไพร พชสมนไพร ทเกบเกยวมานนจะขายไดงายและราคาดจะตองมองดด นาซอ สงทจะชวยใหพชสมนไพรดดและนาซอกคอ พชนนตองสมบรณ เจรญงอกงามด ภาชนะทใชปลกตองสะอาด และถาเปนสวนของพชสมนไพรทตองจำหนาย ในรปตากแหง ในรปบดเปนผง หรอเปนชนสวนสดแลวจะตองเกบเกยวใหถกวธเพอใหไดสรรพคณของพชสมนไพรทางยาไดครบถวนและสะอาดไมมสงปลอมปนไมม เชอราและไมเกบไวจนนานเกนไปจนพชสมนไพรเปลยนรปรางหรอสรรพคณเปล ยนไป สงสำคญภาชนะ ทจะใชหบหอตองสะอาด ปองกนความชนไดด พชสมนไพรโดยทวไปมทงการใชสดและการใชแหง การใชสดนนมขอดตรงสะดวกใชงาย แตวาฤทธการรกษาของยาสมนไพรไมคงท บางครงฤทธดบางครงฤทธไมดยาทใชสดมหลายอยางเชน วานหาง จระเข รากหญาคา เปนตน แตการใชยาสมนไพรสวนมากนยม

58

ใชแหง เพราะจะไดคณภาพของยาทคงท โดยเลอกเกบยาสมนไพรทตองการตามฤดกาลเกบของพชแลวนำมาแปรสภาพโดยผานขบวนการท เหมาะ สมเพอเกบยาไวไดเปนเวลานาน กระบวนการจดรปผลผลตพชสมนไพรทเหมาะนนโดยทวไปนำสวนทเปนยามาแลว ผานการคดเลอก การลาง การตดเปนชนทเหมะสม แลวใชความรอนทำใหแหงเพอสะดวกในการเกบรกษา วธการแปรสภาพพชสมนไพรนนแตกตางกนไปตามชนดของพช สวนทใชเปนยาและความเคยชนของแตละทองท

แสดงอณหภมทเหมาะสมในการอบสมนไพรแหง

ชนดของสมนไพร อณหภมททำใหแหง (องศาเซลเซยส)

ดอก ใบ ทงตน 20 - 30 ราก กงราก ผว 30 - 65 ผล 70 - 90 พชสมนไพรทมนำมนหอมระเหย 25 - 30 พชสมนไพรทมไกลโคไซดและอลคาลอยด 50 - 60 ทมา : http://www.bs.ac.th/.html

การเกบรกษาสมนไพร การเกบรกษาสมนไพร ไวเปนเวลานานมกจะเกดการขนรา มหนอน เปลยนลกษณะส กลน ทำใหยาสมนไพรนนเสอมคณภาพลง ทำใหมผลไมดตอฤทธการรกษาหรอสญเสยฤทธการรกษาไปเลย ดงนน จงควรจะมการจดการเกบรกษาทด เพอจะประกนคณภาพและฤทธการรกษาของยาสมนไพรนน การเกบรกษาควรสนใจสงตอไปน

1. สมนไพรทจะเกบรกษาไวจะตองทำใหแหง เพอปองกนการขนราและการเปล ยนลกษณะเกดออกซไดซ (Oxidize) สมนไพรทขนรางายตองหมนเอาออกตากแดดเปนประจำ

2. สถานททเกบรกษา จะตองแหง เยน การถายเทของอากาศด 3. ควรเกบแบงเปนสดสวน พชสมนไพรทมพษ พชสมนไพรทมกลนหอม ควรเกบแยกไวในทมดชด

ปองกนการสบสนปะปนกน 4. สนใจปองกน ไฟ หนอน หน และแมลงตาง ๆ

ครงท ๒๑ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การพฒนาผลตภณฑสมนไพร GAP ใหไดมาตรฐาน ภายใตโครงการนาดนโมเดล ใหกบกลมผปลกสมนไพรกลมผนำปลกสมนไพร อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย และ อ.เชยงยน ในพนท อ.นาดน จ. มหาสารคาม วนศกรท ๑๘ ตลาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๘๐ คน รายละเอยดเนอหา ในภาคผนวก โครงการไดกำหนดเปาหมาย นวตกรรมผลตภณฑสมนไพร GAP ในโครงการจำนวน ๓ ผลตภณฑ คอ

๑. ผลตภณฑลกประคบสมนไพร ผลตภณฑครมหมกผมมะกรด ผลตภณฑสบนำมนธรรมชาตสมนไพรขมนชน ไพล

59

แนวทางการพฒนาผลตภณฑสมนไพร เนนความเปนไปไดในพ นท มป จจยทพรอม อาท แรงงาน วตถดบสมนไพร ตลาด เปนหลก กลมวสาหกจสมนไพรในจงหวดมหาสารคามสวนใหญ มพนฐานการแปรรปสมนไพรทกกลม ดงนน คณะวจยจงเนนถายทอดตอยอดองคความรในผลตภณฑทมความชำนาญและมตลาดรองรบ ดงน

๑. ผลตภณฑลกประคบสมนไพร สวนผสมสตร ลกประคบสมนไพรแบบสด (150 กรม ตอ 1 ลก) ไพล 30 กรม/ ขมนชน 20 กรม/ขมนออย 10 กรม/ใบมะกรด 10 กรม/ตะไครบาน 20 กรม/ใบพลบพลง 10 กรม/ใบสมปอย 10 กรม/ใบมะขาม 10 กรม/ใบขเหลก 5 กรม/พมเสน 5 กรม/การบร 10 กรม/เกลอแกง 10 กรม สวนผสมสตรลกประคบสมนไพรแบบแหง (150 กรม ตอ 1 ลก) ผวมะกรด 20 กรม/ไพล 20 กรม/ผกเสยนผ 20 กรม/ขาวคว 20 กรม/พมเสน 20 กรม/การบร 40 กรม/เกลอตวผ 10 กรม อปกรณในการทำลกประคบสมนไพร เขยง 1 อน และมด 1 เลม/ตวยาสมนไพรรวมทใชทำลกประคบสมนไพร/ผาดบสำหรบหอทำลกประคบสมนไพร 2 ผน และเชอก 2 เสน ยาว 1 เมตร/หมอนงลกประคบสมนไพร/กะละมง ถงมอ ผาขนหน/จานรองลกประคบสมนไพร วธการทำลกประคบสมนไพร 1.เตรยมสมนไพรใหพรอมกอนลงมอปรงตามสตรลกประคบสมนไพร หนเปนชน เลก ๆ โขลกพอแหลก นำสมนไพรชงนำหนกแตละชนดตามสตรมาตรฐานทกำหนดไว 2.นำสวนผสมทงหมดของลกประคบสมนไพรมาคลกเคลาเขาดวยกน เมอสวนผสมเขากนดแ ลวใหนำมาทดสอบนำหนกรวมกนอกครงหนง 3.นำสวนผสมสมนไพรลกประคบมาใสในผา หอเปนลกประคบสมนไพร รดดวยเชอกใหแนน วธการหอลกประคบสมนไพร 1.นำสวนผสมสมนไพรของลกประคบมาวางตรงกลางผา เรมตนจบมมผา 2 มม ขนมาทบกน โดยจบทละมมจนครบทง 4 มม จากนนจะเกดมมผาขนมาอก 4 มม ใหรวบมมผาทละมมอกครงหนงจนครบทง 4 มม แตงชายผาใหเรยบรอย ซอนกนเปนชายเดยว จากนนคอย ๆ จดแตงลกประคบสมนไพรใหเปนรปทรงกลมทสวยงาม 2.เมอไดลกประคบสมนไพรทเปนรปทรงกลมทสวยงามแลว ใหนำเชอกมาพบครง รอยเปนหวงใหชายทงสองเทากน จากนนพนทบกน 2 รอบแลวผกใหแนนดวยเงอนตาย 1 รอบ กจะทำใหเหลอปลายผาทเทากนทงสองขาง คอย ๆ จดระเบยบชายผาในสวนทจะทำเปนดามจบลกประคบสมนไพร การทำดามจบลกประคบสมนไพร โดยการจบชายผาทเหลอมาซอนกนใหเรยบรอย เสรจแลวพบเขาหากนเพอเกบชายผาทงสองดาน

60

3.หลงจากทจดแตงและซอนชายผาของลกประคบสมนไพรเปนทเรยบรอยแลว ใหพบลงมาประมาณ 2 นวครง เพอทำดามจบ ใชปลายของเชอกเสนเดมมาพนทบกนอก 2 รอบ โดยการผกเชอกแบบเง อนตายใหแนนอกครงหนง ใหซอนปลายเชอกไวในซอกผาตรงรอยพบทเปนดามจบ เพอใหลกประคบสมนไพรมความแขงแรงและสวยงามคงทนตอการใชงาน 4.นำเชอกปานมาผกใหแนนอกครงหนงโดยผกแบบเงอนตาย ปลายดานหนงยาวประมาณ 2 นวครง เสรจแลวใหยกขนมาแนบกบดามจบลกประคบสมนไพร ใชปลายเชอกสวนทยาวกวาพนขนมา โดยใชปลายนวไลกดเชอกใหแนน การทำเชนนจะทำใหเชอกเรยงกนดสวยงามและเปนระเบยบ เมอพนจนสดชายเชอกแลวใหผกเงอนตายไวกบปลายเชอกเสนทแนบไวกบดามจบในตอนแรก จากนนซอนปลายเชอกไวในซอกผาทเปนดามจบ เพยงเทานกจะไดลกประคบสมนไพรทสวยงามพรอมสำหรบการใชงาน วธการใชลกประคบสมนไพร นำลกประคบสมนไพร 2 ลก ไปนงในหมอนง (หมอดนหรอหมออะไรกได) นงประมาณ 15 -20 นาท เมอลกประคบสมนไพรรอนใหนำลกแรกไปประคบตามจดหรอตำแหนงทตองการรกษา นำลกประคบสมนไพรลกท 2 ไปนงในหมอระหวางทใชลกประคบลกแรก เมอลกประคบลกแรกเยนลง นำลกประคบลกแรกกลบไปนงใหมอกครง นำลกประคบสมนไพรลกทสองมาใชประคบตอไป ทำสลบกนไปมา การประคบตองใหลกประคบรอนอยตลอดเวลา โดยทวไปใชเวลาในการประคบประมาณ 15-20 นาท ตอการประคบ 1 ครง แตถามอาการเคลดขดยอก อาจประคบไดวนละ 2 ครง วธการใชลกประคบสมนไพร สตรทมการผสมสราลงไปในลกประคบสมนไพร ไมควรนำลกประคบสมนไพรไปนงกอนนำมาประคบ เพราะสรามฤทธรอนอยแลว สามารถลกประคบสมนไพรมาประคบไดทนท

๒. ผลตภณฑครมหมกผมมะกรด ปจจบนการเลอกใช แชมพสมนไพร นบวาเปนทางเลอกหนงของผบรโภคจำนวนมาก ทงนเพอ

หลกเหลยงการสะสมของสารเคมบนหนงศรษะ โดยสรรพคณของสารสกดสมนไพรนนนอกจากจะไมทำ

ใหสภาพแวดลอมเปนพษแลว แถมยงออนโยนตอเสนผมอกดวย ผใชกไมตองกงวลเรองสารเคมแรงๆ

และปญหาผมรวง คณะผวจยไดคดคน ยาสระผมหมกผมมะกรดปราศจากสารเคม 100% เปนสตร

ธรรมชาต 100% ดวยนำมนหอมระเหยจากผวมะกรดทออนโยนดวยคา pH ประมาณ 5 ซงเปนคาท

เหมาะกบผวและหนงศรษะ ชวยรกษาอาการคนหนงศรษะและปองกนรงแค โดยออกฤทธ ยบยง

เชอจลนทรย เชน เชอราบนหนงศรษะ รกษาอาการระคายเคอง และอาการหนงศรษะอกเสบ ทำใหหนง

ศรษะชมชน ลดผมหงอก และไดทดลองใชในกลมวสาหกจ ทง 9 กลม และมการจดจำหนายในพนท

วตถดบ

ผวมะกรดลอกเอาเฉพาะบรเวณผวทมตอมนำมน สรรพคณ ผมหอม ปองกนรงแค ร กษา

อาการคนหนงศรษะ ปองกนผมหงอก แกอาการผมรวง, ใบหม สรรพคณ ทำใหผมนมลน สสวย, ใบ

บวบก สรรพคณ ใหผมดกดำเปนเงางาม ลดอาการอบเสบของหนงศรษะ, ดอกอญชน สรรพคณ ผมดำ

61

เปนเงา, บอระเพด สรรพคณ ลดการอบเสบของหนงศรษะ, วานหางจระเข ลอกเฉพาะว นในใบ

สรรพคณ ผมนมลน, ใบยานาง สรรพคณ ผมดำเปนเงา และผงขมน สรรพคณ รกษาอาการระคาย

เคอง และอาการหนงศรษะอกเสบ อตราสวนทใช ผวมะกรด 5 สวน : สวนผสมอนอยางละ 2 สวน

ยกเวน ผงขมนชน 0.5 กรม

วธทำ

1. ลางขดมะกรด ลอกเอาเฉพาะผวมะกรดเกบไวในตเยน

2. ลางทำความสะอาด ดอกอญชน ใบบวบก ใบหม ใบยานาง ตากใหสะเดดนำ พรอมทงลอกใบ

หางจระเขเอาเฉพาะวนดานใน ใสภาชนะทสะอาดไว

3. นำใบหม ใบยานาง มาโขลกในครกหน ใหละเอยด หลงจากนนนำบอระเพดลาง และหนเปน

ทอนเลก ๆ

4. นำสวนผสมทมลกษณะแขง คอ บอระเพด ใบหม ลงตมในนำสะอาด ปรมาตร 500 มลลลตร

เมอบอระเพดเรมออน ใหนำเปลอกผวมะกรดและสวนผสมอน ๆ ลงตม จนเดอดมาก ๆ ทกสวนผสมเรม

ละเอยด ใหโรยผงขมนชน เพอปรบสของแชมพใหสวยนาใช ปดฝาภาชนะ (อยาใสนำมากเกนไป จะทำ

ใหไมเขมขน และทำใหเสยไดงาย) ปลอยทงไวประมาณ 2 ชวโมง อยาใหนำแหง หลงจากนนปลอยไวให

เยน

5. นำสวนผสมทงหมด มาปนใหละเอยดทสดในเครองปนผลไม จะไดสวนผสมขนกงเหลวสเขยว

ออน กลนหอม กจะไดยาสระผมมะกรดแบบไมมฟอง นำมาบรรจในขวดพลาสตกปดฝาดวยเคร อง

พรอมพลาสตกหมทงขวด ใชสระผมหรอหมกผมเพยงชโลมลงมอใสศรษะ ผมจะนมลนและหอมมะกรด

ตงแตครงแรกทใช สามารถวางไวในอณหภมหองไดถง 2 ป หรอสามารถเกบไวในตเยน

ขอแนะนำ ๑.การบรรจขวด ใหบรรจตอนอน ๆ และกรอกใหเตมขวด ๒.การเกบรกษา ควรเกบไวใน

ตเยน เพราะไมไดใสสารกนบด ๓.เนอมะกรดสามารถนำไปหมกเปนนำหมกอนทรยชวภาพ ไวใชทำ

นำยาอเนกประสงค

๓. ผลตภณฑสบนำมนธรรมชาตสมนไพรขมนชน ไพล สวนผสม

(1) นำมนมะพรำว 400 กรม (2) นำมนปลาม 200 กรม (3) นำมนรำขาว 200 กรม (4) โซเดยมไฮดร

อกไซด 120 กรม (5) นำเปลา 280 กรม (6) ขมนผง หรอสมนไพรอน ๆ 6 - 10 กรม (7) นำมนหอม

ระเหย 15 ซซ

วธทำ

(1) เทโซเดยมไฮดรอกไซดลงในนำ ทำละลายหมด แลวพกไวใหอณหภมลดลงเหลอ 45 - 50 องศา

เซลเซยส

62

(2) อนนำมนทง 3 ชนดรวมกน ใหไดอณหภม 45 - 50 องศาเซลเซยส

(3) เทโซเดยมไฮดรอกไซดลงในนำมนกวนใหเขากน

(4) หยดนำมนหอมระเหยกวนใหเขากน

(5) ใสผงขมน กวนใหเขากน

(6) เทลงใสพมพทงไวจนแขง เกบไวประมาณ 1 เดอนจงนำใชได

๕.พฒนาชองทางการตลาด

กลมผผลตสมนไพรทง ๘ อำเภอ ๙ กลมวสาหกจ ไดสงเสรมการบรหารจดการตลาดสมนไพร

กบหนวยงาน /องคกรเกษตรกร/การรวมกลมทางการเกษตร/เครอขายผผลตสมนไพร เปนการพฒนา

เกษตรกรและการพฒนากลมการตลาด โดยใชแนวทางการพฒนา Smart farmer Smart Group ของ

กรมสงเสรมการเกษตร มจดมงหมายเพอเพมประสทธภาพ สรางความเขมแขงและความยงยนของกลม

เชน - รปแบบและการสรางกล มการจำหนาย/องคกรใหเหมาะสมกบพ นท - การบรหารจดการ

ทรพยากร - การสรางกลยทธการจำหนายสมนไพร – การจดการตลาดแบบองคกรมสวนรวม - การ

บรหารจดการองคกรดานการตลาดใหเกดความยงยน - อน ๆ (ทสอดคลองกบสภาพพนทดำเนนการ

และความตองการของเกษตรกร) ทมงานวจยไดสรางความเขาใจในระบบการพฒนาชองทางการตลาด

ในการผลตสมนไพรแบบ GAP โดยการประสานงานกลมผผลต วสาหกจทง ๙ กลม เขารวมรบการอบรม

เชงปฏบตการ เพอจดอบรมบมเพาะการพฒนาชองทางการตลาดผลตภณฑสมนไพรในระบบ GAP และ

พรอมทจะนำความรทเหมาะสมกบภมสงคม กลบไปดำเนนการขยายผลในพนท โดยมการเพมเตมองค

ความรดานการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในการเขารวมอบรมเชงปฏบตการ ดงน ตามตารางท ๕

ตารางท ๕ กจกรรมการขบเคลอนโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP ชวงการพฒนาชองทาง

การตลาดผลตภณฑสมนไพร ของเครอขายผผลตสมนไพรในระบบ GAP จงหวดมหาสารคาม

วน/เดอน/ป กจกรรรมการอบรมเชงปฏบตการ (หวขอ) เครอขาย ๒๕/ตค./๒๕๖๒ ๒๒.เร อง การพฒนาชองทางการตลาดใหกบ

เครอขายผผลตสมนไพรระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคามโดยมความรวมมอภาครฐ ชมชน และเอกชน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

- กล มว สาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.เมอง และ อ. เชยงยน

๑/พย./๒๕๖๒ ๒๓. เรอง การพฒนาการแปรรปสมนไพร การผลตยาหมองสมนไพร(ยาหมองไพล ตะไครหอม วานเอนยด เสลดพงพอน อโรมา)

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.นาดน

63

อ.พยคฆภมพสย และ อ. เชยงยน

๑๕/พย./๒๕๖๒ ๒๔. เร อง การพฒนาชองทางการตลาดใหกบเครอขายผผลตสมนไพรระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคามโดยมความรวมมอภาครฐ ชมชน และเอกชน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.นาดน และอ.พยคฆภมพสย

๒๒/พย./๒๕๖๒ ๒๕. เรอง การผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ช นชม อ.กนทรวชย และ อ. เชยงยน

๑๓/ธค./๒๕๖๒ ๒๖. เรอง การแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางย งย น ของ 8 กล มว สาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.เมอง และ อ. เชยงยน

๒๐/ธค./๒๕๖๒ ๒๗. เรอง การอนรกษพนธกรรมสมนไพร ของ 8 กล มวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.เมอง และ อ. เชยงยน

๑๐/มค./๒๕๖๓ ๒๘. เรอง การพฒนาการแปรรปสมนไพรของกลมวสาหกจสมนไพรบานหนองค อ. นาดน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กล มว สาหก จสม นไพรบานหนองค อ. นาดน

๓๑/มค./๒๕๖๓ ๒๙. เร อง การแปรรปสมนไพร ของ ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ อ.ชนชม

ครงท ๒๒ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การพฒนาชองทางการตลาดใหกบเครอขายผผลตสมนไพรระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคาม โดยมความรวมมอภาครฐ ชมชน และเอกชน ภายใตโครงการนาดนโมเดล ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.เมอง และ อ. เชยงยน วนศกร ท ๒๕ ตลาคม ๒๕๖๒ ณ มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๑๕๐ คน รายละเอยดเนอหา อยในภาคผนวก

64

ครงท ๒๓ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การพฒนาการแปรรปสมนไพร การผลตยาหมองสมนไพร(ยาหมองไพล ตะไครหอม เสลดพงพอน น ามนเหลอง) ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย และ อ. เชยงยน วนศกร ท ๑ พฤศจกายน ๒๕๖๒ ณ มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๓๐ คน รายละเอยดเนอหา อยในภาคผนวก ครงท ๒๔ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การพฒนาชองทางการตลาดใหกบเครอขายผผลตสมนไพรระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคาม โดยมความรวมมอภาครฐ ชมชน และเอกชน ภายใตโครงการนาดนโมเดล ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.นาดน และอ.พยคฆภมพสย วนศกร ท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๒ ณ อบต.หนองค อ.นาดน จ.มหาสารคาม มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๑๐๐ คน (เอกสารเหมอนการอบรมครงท ๒๒ ) ครงท ๒๕ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ชนชม อ.กนทรวชย และ อ. เชยงยน ในพนท อ. เมอง ในวนศกร ท ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๘๐ คน รายละเอยดเนอหา อยในภาคผนวก ครงท ๒๖ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม ในวนศกร ท ๑๓ ธนวาคม ๒๕๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๑๕๐ คน รายละเอยดเนอหา อยในภาคผนวก ครงท ๒๗ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การอนรกษพนธกรรมสมนไพร ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล ณ มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม วนศกร ท ๒๐ ธนวาคม ๒๔๖๒ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๒๐๐ คน รายละเอยดเนอหา อยในภาคผนวก ครงท ๒๘ อบรมเชงปฏบตการ เร อง การพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพรบานหนองค อ. นาดน ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.นาดน วนศกร ท ๑๐ มกราคม ๒๕๖๓มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๒๐ คน รายละเอยดเนอหา อยในภาคผนวก ครงท ๒๙ อบรมเชงปฏบตการ เร อง การพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง วนศกร ท ๓๑ มกราคม ๒๕๖๓ มเกษตรกรเขารวมการอบรม จำนวน ๘๐ คน รายละเอยดเนอหา อยในภาคผนวก 6.ในภาพรวมผลการดำเนนงานโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและ

เหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม ไดดำเนนการคดเลอกกลมวสาหกจ

สมนไพรในจงหวดมหาสารคาม จด Zoning และคดเลอกชนดของสมนไพรใหหมาะสมกบสภาพพนท

65

ของแตละพนทเปาหมาย พฒนานวตกรรมการผลต เชนการจดรปแบบการปลกสมนไพรเพอการยงชพ

และสมนไพรเพอการอตสาหกรรมไปพรอมกน หาชองทางการตลาดไปพรอมกบการแปรรป ทำใหเกด

การบรหารจดการธรกจสมนไพรเพอสงเสรมอาชพทองถนจงหวดมหาสารคามแบบยงยนเรมดำเนนการ

สงเสรมศกยภาพเครอขายผผผลตสมนไพร เปน 3 ชวง ดงน

-ชวงตนนำ

เรมจากการผลตสมนไพรทมศกยภาพในพนทตงแตการปลก ซงตองดำเนนการในระบบเกษตรดท

เหมาะสม (GAP) และเกบเกยวสมนไพรแบบถกตอง ผเกยวของ คอ กลมผผลต ไดสงเสรมศกยภาพ ดงน

1) ดานการปลกสมนไพรใหไดมาตรฐาน GAP จดอบรมเชงปฏบตใหความร จำนวน ๒๙ ครง

และดำเนนการใหไดรบการตรวจรบรองตามมาตรฐาน GAP

2) ใหความรดานนวตกรรมปลก และการเกบเกยวสมนไพร อาท สรางนวตกรรมในพนทการ

ปลกสมนไพร เชน การปลกกลวยนำวาผสมผสานสมนไพรบวบก เพอสรางรมเงาและใหความชนกบ

บวบก และสามารถจำหนายกลวยและบวบก

3) ใชการจดทำระบบฐานขอมลดานสมนไพรเพอจดทำเปนขอมลทใชรวมกนของเครอขายธรกจ

สมนไพรและมการประสานกลมสมนไพรโดยใช ระบบสารสนเทศ เชน Face book ,Line ในการ

ประชาสมพนธและแนะนำสนคาสมนไพรในเครอขาย

-ชวงกลางนำ

เปนชวงนำผลผลตสการใชประโยชน หมายถง การประชาสมพนธ การสรางเครอขาย

สมนไพรระหวาผผลตและผจำหนายตลอดจนผบรโภค มการโชวรมสมนไพรในพนทเปาหมาย การออก

หนวยเคลอนทไปพรอมจงหวดเคลอน การ open house ปญหาทพบมากคอ 1) ผผลตตองการขาย

สมนไพรในราคาทเหมาะสมและตองการปจจยการผลต และตนทนในการเรมตนการผลต ดงนน จงควร

มการประกนราคากลางของ สมนไพรกบผรบซอ และสนบสนนงบประมาณ ปจจยการผลตในชวง

เรมตน เชน หนวยงานรฐใหการสนบสนนบอบาดาล ตนพนธสมนไพร การตรวจรบรองในระบบ GAP

2) ดานผรบซอสมนไพรตองการสมนไพรทมปรมาณมากเพยงพอตอการผลต สามารถซอไดตลอดทงป

เปนผลผลตทสะอาด มสารออกฤทธทางสมนไพรสงทสด ซงงานวจยไดจดอบรมเชงปฏบต การผลต

การเกบเกยว การแปรรปและการตลาด การทำเกษตรดท เหมาะสม ใหกบกลมเครอขายวสาหกจ

สมนไพรจงหวดมหาสารคาม

-ชวงปลายนำ

เปนการสรางคณคาใหกบผลตภณฑสมนไพร และการสงเสรมการตลาด ในงานวจยจงสงเสรม

การพฒนาแปรรปผลตภณฑ ออกแบบผลตภณฑใหนาสนใจ และมความหลากหลาย สามารถสรางเปน

นวตกรรมผลตภณฑสมนไพร ตามความตองการของผบรโภคหลายๆ ประเภท อาท สมนไพรสด

66

สมนไพรแหง ลกประคบผาขาวมา สบนำผงขมนชน สบนำผงไพล รองเทาสมนไพร ยาสระ-หมกผม

มะกรด จากนนกำลงดำเนนขอการรบรองมาตรฐานการผลต อย. GMP เพมชองทางการประชาสมพนธ

เชอมโยงการตลาด ขยายฐานลกคาทงในและตางประเทศ และสรางความรวมมอของทกหนวยงานทงใน

จงหวดและประเทศ

7.ทำการประชาพจารณกบสำนกงานจงหวดรวมกบผนำระดบทองถนทกอำเภอและตวแทน

ภาคสวนตาง ๆ รวมถงกลมวสาหกจชมชน ทง ๙ กลม เพอเสนอแนวทาง/ขอเสนอแนะ ในการให

จงหวดมหาสารคามไดใชกลไกประชารฐ เปนเครองมอในการขบเคลอนนโยบายสำคญของรฐบาลไปส

การปฏบตในระดบพนทอยางเปนรปธรรมและยงยน โดยผานโครงการพฒนาเมองสมนไพร ซงเปนภาพ

จำลอง (Model) ของแผนแมบทแหงชาต วาดวยการพฒนาสมนไพรไทยฯ ซ งถายทอดนโยบาย

ระดบชาตลงสการปฏบตในระดบจงหวด สรางความเขมแขงของการบรหารและนโยบายภาครฐเพอการ

ขบเคลอนสมนไพรไทยอยางยงยน โดยมแนวทางประเดนทสำคญทจะสามารถตอยอดขบเคล อน

โครงการเมองสมนไพรใหแนวนโยบายตอไป ดงน

- การเพมพนทผลตสมนไพรใหสอดคลองกบชนดของสมนไพรในพนท

- การรบรองมาตรฐาน GAP จากหนวยงานของรฐ ควรมการขบเคลอนใหสะดวกและรวดเรว เพอใหทน

ตอการจำหนายผลผลตสมนไพร

- การสรางโรงเรอนเกบรกษา สมนไพรชนดตาง ๆ ควรมการสรางใหไดตามมาตรฐานสากล และสมาชก

ทกกลมสามารถเขามาใชประโยชนได

- ควรมการประกนราคาสมนไพรทกชนดท มการปลกในจงหวดมหาสารคาม ตามราคากลางตลาด

สมนไพร

- ควรสงเสรมการตลาดใหแพรหลายในจงหวดและนอกจงหวดเพมขนรวมถงตลาดตางประเทศ

- ควรมการกำหนดพนทและโควตา ใหกบกลมวสาหกจสมนไพรใหแนนอน เพอการแขงขนในระบบการ

ผลต

8. การตดตามประเมนผลหลงการอบรมเชงปฏบตการ การนำองคความรไปใชประโยชนแล ะความพงพอใจ ของโครงการนาดนโมเดล ฯ พบวา การวเคราะหสถานภาพของผตอบแบบสอบถามสถานภาพของผ ตอบแบบสอบถาม ซ งไดจากการตอบแบบสอบถามของ ผ บรหารหนวยงาน และเจาหนาททรบผดชอบโครงการของอำเภอ องคกรการปกครองสวนตำบล เกษตรกรผปลกสมนไพร กลมวสาหกจผปลกสมนไพร และภาคสวนเอกชนทเกยวของกบสมนไพร ของจงหวดมหาสารคาม มจำนวนแบบสอบถาม ๘๐๐ ฉบบ จำแนกตาม เพศ อาย ตำแหนงหนาท ระดบการศกษา และ ประสบการณในการทำงาน จากตารางท 6 พบวา สถานภาพของผตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 60) มอาย 31-40 ป ขนไป (รอยละ 48.75) ระดบการศกษาปรญญาตร (รอยละ 61.25) ประกอบอาชพ

67

เกษตร เปนสวนใหญ (รอยละ 59.12) และมประสบการณในการปลกพชสมนไพร ตงแต 20-30 ป ขนไป (รอยละ 46.88) ตามตารางท 6

ตารางท 6 สถานภาพของผตอบแบบสอบถาม โครงการนาดนตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรท

ดและเหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม

ขอมลทวไป จำนวน (คน) รอยละ 1. เพศ ชาย 480 60 หญง 320 40 2. อาย ตำกวา 20 ป 6 0.75 20 – 30 ป 104 13 31 – 40 ป 390 48.75 41 – 50 ป 247 30.88 มากกวา 50 ป 53 6.62

3. ระดบการศกษา อนปรญญา 180 22.5 ปรญญาตร 490 61.25 ปรญญาโท 86 10.75 ปรญญาเอก 40 5

อน ๆ (ระบ) 4 0.5

4. อาชพ

นายอำเภอ 9 1.13

ปลดอำเภอ 8 1

เจาหนาทเกษตร 8 1

เกษตรกร 473 59.12

ประกอบอาชพอสระ 40 5

เจาหนาทผรบผดชอบงานระดบอำเภอ 75 9.37

เจาหนาทผรบผดชอบงานระดบตำบล 187 23.38

5. ประสบการณในการปลกสมนไพร

นอยกวา 10 ป 15 1.87

68

10 -20 ป 290 36.25

20 – 30 ป 375 46.88

มากกวา 30 ป 120 15

รวม 800 100.00

จากตารางท 7 แสดงคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐานของความพงพอใจเกยวกบโครงการ

นาดนตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคล อนเมองสมนไพรของจงหวด

มหาสารคาม แยกเปน 6 ประเดนความคดเหน พบวา ดานเนอหา มเอกสารประกอบการบรรยาย

เหมาะสมและการนำเสนอเนอหาไดเหมาะสม มคามากทสด (คาเฉลย 4.90, S.D.=0.96 และคาเฉลย

0.68, S.D.=0.88) ดานวทยากร 1. การเตรยมตวและความพรอมของวทยากร 2. การถายทอดของ

วทยากร 3. สามารถอธบายเนอหาไดชดเจนและตรงประเดน และ 4. ใชภาษาทเหมาะสมและเขาใจงาย

ทง 4 ดาน มคามากทสด ดานสถานท / ระยะเวลา / อาหาร พบวา สถานทสะอาดและมความ

เหมาะสม มคามากทสด (คาเฉลย 4.94 , S.D.=0.98) ดานการใหบรการของเจาหนาทโครงการ พบวา

การประสานงานของเจาหนาทโครงการและการอำนวยความสะดวกของเจาหนาทโครงการ มคามาก

ทสด (คาเฉลย 4.88, S.D.=0.92 และคาเฉลย 4.53, S.D.=0.73) ดานความเขาใจ พบวา ความเขาใจใน

เร องน หลงการอบรม ความสามารถบอกประโยชนองคความร ได ความสามารถบอกขอดได

ความสามารถจดระบบความคด/ประมวลความคดสการพฒนางานอยางเปนระบบ มคามากทสด ดาน

การนำองคความรไปใชประโยชน พบวา การมความมนใจและสามารถนำความรทไดรบไปใชประโยชน

ได มคามาก (คาเฉลย 4.11, S.D.=0.69) สวนความสามารถนำความรทไดรบไปประยกตใชในการ

ปฏบตงานได ความสามารถนำความรไปเผยแพร / ถายทอดแกชมชนได ความสามารถใหคำปรกษาแก

เพอนรวมงานไดและการบรณาการทางความคดสการทำงานเปนกลม/การปรบตวของเกษตรกร/การ

ปฏรประบบการทำงานในการ มคามากทสด ตามตารางท 7

ตารางท 7 คาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐานของความพงพอใจเกยวกบโครงการนาดน

ตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม

ประเดนความคดเหน x S.D. แปลผล

1.ดานเนอหา 1. เอกสารประกอบการบรรยายเหมาะสม 4.90 0.96 มากทสด 2. การนำเสนอเนอหาไดเหมาะสม 4.68 0.88 มากทสด 3. สามารถอธบายเนอหาไดชดเจนและตรงประเดน 4.03 0.32 มาก 4. ใชภาษาทเหมาะสมและเขาใจงาย 4.50 0.68 มาก

69

2.ดานวทยากร 1. การเตรยมตวและความพรอมของวทยากร 4.52 0.70 มากทสด 2. การถายทอดของวทยากร 4.78 0.89 มากทสด 3. สามารถอธบายเนอหาไดชดเจนและตรงประเดน 4.18 0.66 มากทสด 4. ใชภาษาทเหมาะสมและเขาใจงาย 4.67 0.86 มากทสด 3.ดานสถานท / ระยะเวลา / อาหาร 1. สถานทสะอาดและมความเหมาะสม 4.94 0.98 มากทสด 2. ความพรอมของอปกรณโสตทศนปกรณ 4.37 0.67 มาก 3. ระยะเวลาในการอบรมมความเหมาะสม 4.51 0.70 มากทสด 4. อาหาร มความเหมาะสม 4.97 0.99 มากทสด 4.ดานการใหบรการของเจาหนาทโครงการ 1. การบรการของเจาหนาท 4.15 0.72 มาก 2. การประสานงานของเจาหนาทโครงการ 4.88 0.92 มากทสด 3. การอำนวยความสะดวกของเจาหนาทโครงการ 4.53 0.73 มากทสด 5.ดานความเขาใจ 1. ความเขาใจในเรองนกอนการอบรม 4.10 0.65 มาก 2. ความเขาใจในเรองนหลงการอบรม 4.63 0.82 มากทสด 3. สามารถบอกประโยชนองคความรได 4.79 0.90 มากทสด 4. สามารถบอกขอดได 4.55 0.78 มากทสด 5. สามารถอธบายรายละเอยดได 4.12 0.70 มาก 6. สามารถจดระบบความคด/ประมวลความคดสการ 4.61 0.80 มากทสด พฒนางานอยางเปนระบบ 7. บรณาการทางความคดสการทำงานเปนกลม/การ ปรบตวของเกษตรกร/การปฏรประบบการทำงานในการ ปฏบตงาน

4.58 0.79 มากทสด

6.ดานการนำองคความรไปใชประโยชน 1. สามารถนำความรทไดรบไปประยกตใชในการ 4.72 0.85 มากทสด ปฏบตงานได 2. สามารถนำความรไปเผยแพร / ถายทอดแกชมชนได 4.59 0.82 มากทสด 3. สามารถใหคำปรกษาแกเพอนรวมงานได 4.81 0.86 มากทสด 4. มความมนใจและสามารถนำความรทไดรบไปใชประโยชนได

4.11 0.69 มาก

70

5.ทานคดวาในอนาคตจะสามารถนำองคความรนไปใชประโยชนในการผลตสมนไพรไดหรอไม

4.85 0.87 มากทสด

รวม 4.56 0.78 มากทสด *คาเฉลย 4.51 - 5.00 หมายถง มการปฏบตอยในระดบมากทสด คาเฉลย 3.51 - 4.50 หมายถง มการปฏบตอยในระดบมาก คาเฉลย

2.51 - 3.50 หมายถง มการปฏบตอยในระดบปานกลาง คาเฉลย 1.51 - 2.50 หมายถง มการปฏบตอยในระดบนอย คาเฉลย 1.00 -

1.50 หมายถง การปฏบตอยในระดบนอยทสด

9. การเปรยบเทยบแผนการดำเนนงานกบผลงานการผลตสมนไพรในระบบ GAP

การเปรยบเทยบผลงานการผลตสมนไพรในระบบ GAP ทเกดขนในแตละชวงการดำเนนงาน

ตามตารางท 8

ตารางท 8 เปรยบเทยบแผนการดำเนนงานกบผลงานการผลตสมนไพรในระบบ GAP ใน

โครงการนาดนตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพรของ

จงหวดมหาสารคาม

แผนการดำเนนงาน ผลงานการผลตสมนไพรในระบบ GAP 1.เลอกพนทเปาหมาย สามารถคดเลอกพนทเปาหมายทจะขบเคลอน

ตามโครงการนาดนโมเดล จำนวน ๘ อำเภอ (เพมจากเดมทตงเปาหมายไว ๕ อำเภอ) ดงน ๑. อำเภอเมอง ๒. อำเภอบรบอ ๓. อำเภอพยคฆภมพสย ๔. อำเภอเชยงยน ๕.อำเภอนาดน ๖.อำเภอกนทรวชย ๗.อำเภอวาปปทม และ ๘.อำเภอชนชม ชอกลมวสาหกจ ทเขารวมโครงการ ๑.สมนไพรแกงเลงจาน ๒.สมนไพรหนองโก ๓.สมนไพรเมองเตา ๔.ปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค ๕.ประยงคบานไรสมนไพร ๖,ผปลกสมนไพรบานหนองค ๗.กลมสมนไพรบานมะคา๘.สดใสสมนไพรวาป ๙.สมนไพรแปรรปชนชม

2.การจด Zoning การจด zoning ยดหลก การวเคราะหพนท ประกอบดวย ชนดดน ความอดมสมบรณ สภาพภมอากาศ ชนดของสมนไพร แหลงตนพนธ ประสบการณในการปลกพชสมนไพรของกลมเกษตรกร การระบาดของโรคและแมลง ตนทนการผลต และตลาดรวมถงองคความรภมปญญา

71

พนบานของการจดการสมนไพรในพนทดำเนนการ การจดกลมของสมนไพรตามอายการเกบเกยว ๑. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๔ เดอน :มะระขนก, บวบก ๒. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๖ เดอน : ปกไกดำ ๓. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๑ ป : ขมนชน ขมนออย กระเจยบ, กระเจยบซดาน,วานชกมดลก, ชาพล,ทองพนชง ๔. สมนไพรทมอายการเกบเกยวมากกวา ๑ ป ขนไป : เพชรสงฆาต, มะขามปอม

3.จดการองคความรดานสมนไพร การจดการองคความรดานสมนไพรและการสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร)โดยไดจดการอบรมเชงปฏบตการ ตงแตการเรมตนสรางเครอขายผ ปลกสมนไพร GAP การผลตสมนไพรในระบบ GAP การจดการสมนไพร การเกบเกยว การตลาด การพฒนาผลตแปรรปตลอดจนการหาชองทางการตลาด รวมทงหมด จำนวน ๒๙ ครง พรอมทง open house วช. ๕ G เพอนำเสนอผลงานเดนทจงหวดพษณโลก

4.การจดนวตกรรมการผลตสมนไพร -เนนการปลกสมนไพรในระบบเกษตรผสมผสาน -นวตกรรมการปลกสมนไพรแบบพงพา คอ การปลกพชสมนไพรเปนลำดบชนในพนทเดยวกนทใกลเคยงกบระบบนเวศของปาการปลกปาสมนไพร 5 ระดบ ระดบท 1 ปลกพชสมนไพรประเภทไมหวเพอเปนอาหาร ระดบท 2 ปลกพชสมนไพรไมเลอย ระดบท 3 ปลกพชสมนไพรไมพมเตย ระดบท 4 ปลกพชสมนไพรไมระดบกลาง ระดบท 5 ประเภทตนไมใหญทรงสงใหรมเงา และชวยรกษาระบบนเวศ

72

-นวตกรรมการปลกสมนไพรแบบ พออย พอกน พอใช สมนไพรใชสอย ไมรว สมนไพรไมกนไดและรกษาโรค สมนไพรเศรษฐกจ

5.การพ ฒนาผลตภ ณฑ สม นไพร GAP ท ไดมาตรฐาน

ผลผล ตสม น ไพร GAP ในแต ละพ นทเปาหมาย ท ง ๘ อำเภอ จะถกนำเขามาเปนวตถดบเขาโรงงานผลตยาสมนไพรศนยบรการแพทยแผนไทยจมปาศร ของจงหวดมหาสารคาม หรอสงจำหนายใหกบผประกอบการรายอน ๆ ทไดเขามาตดตอ กบกลม โดยกลมจะตองผลตใหได มาตรฐาน GAP เพอใหได ผล ตภ ณฑ จากสมนไพรมคณภาพมาตรฐาน พฒนากลมวสาหกจชมชนและกลม OTOP สมนไพร -นวตกรรมผลตภณฑ สมนไพร GAP ในโครงการจำนวน ๓ ผลตภณฑ คอ ๑. ผลตภณฑลกประคบสมนไพร ๒. ผลตภณฑครมหมกผมมะกรด ๓. ผลตภณฑสบ นำมนธรรมชาตสมนไพรขมนชน ไพล

6. การพฒนาชองทางการตลาด เปนการสรางคณคาใหกบผลตภณฑสมนไพร และการสงเสรมการตลาด ในงานวจยจงสงเสรมการพฒนาแปรรปผลตภณฑ ออกแบบผลตภณฑใหนาสนใจ และมความหลากหลาย สามารถสรางเปนนวตกรรมผลตภณฑสมนไพร ตามความตองการของผ บร โภคหลายๆ ประเภท อาท สมนไพรสด สมนไพรแหง ลกประคบผาขาวมา สบนำผงขมนชน สบนำผงไพล รองเทาสมนไพร ยาสระ-หมกผมมะกรด จากนนกำลงดำเนนขอการรบรองมาตรฐานการผลต อย. GMP เพมชองทางการประชาสมพนธ เชอมโยงการตลาด ขยายฐานลกคาทงในและตางประเทศ และสรางความร วมมอของทกหนวยงานท งในจ งหว ดและประเทศ

7. การประชาพจารณกบสำนกงานจงหวดรวมกบผนำระดบทองถนทกอำเภอและตวแทน

แนวทางประเดนท สำคญท จะสามารถตอยอดขบเคลอนโครงการเมองสมนไพรใหแนวนโยบายตอไป ดงน

73

ภาคสวนตาง ๆ รวมถงกลมวสาหกจชมชน ทง ๙ กลม

- การเพมพนทผลตสมนไพร - การรบรองมาตรฐาน GAP จากหนวยงานของรฐ ควรมการขบเคลอนใหสะดวกและรวดเรว - การสรางโรงเรอนเกบรกษา สมนไพรชนดตาง ๆ ควรมการสรางใหไดตามมาตรฐานสากล - ควรมการประกนราคาสมนไพรทกชนดท - ควรสงเสรมการตลาดใหแพรหลายในจงหวดและนอกจงหวดเพมขนรวมถงตลาดตางประเทศ - ควรมการกำหนดพนท และยอดการส งซ อใหแนนอน เพอลดการแขงขนในระบบการผลต

8. มลคาผลตภณฑงานวจยและนวตกรรมตอชน -นวตกรรมลกประคบสมนไพรผาฝาย/ผาขาวมา ขนาด 1 กก. ราคา 200 บาท ยอดขายปละ 3,000 ลก -ลกประคบขนาด 50 กรม ราคา 100 บาท ยอดขายปละ 1,000 ลก -วตถดบลกประคบ กก. ละ 300 บาท ยอดขายปละ 500 กก. -ผงขมนชน กก. 100 บาท ยอดขายปละ 5,000 กก. -หวขมนสด กก. ละ 30 บาท ยอดขายปละ 10,000 กก. -สบสมนไพรขมนชน GAP กอนละ 40 บาท ยอดขายปละ 1,000 กอน -สบสมนไพรไพล GAP กอนละ 40 บาท ยอดขายปละ 1,000 กอน -บวบกแหง กก.ละ 10 บาท ยอดขายปละ 12,000 กก. -เพชรสงฆาต กก.ละ 10 บาท ยอดขายปละ 20,000 กก. -มะขามปอมอนทรย กก.ละ 20 บาท ยอดขายปละ 20,000 กก.

74

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ การดำเนนงานโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการ

ขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม เปนระยะเวลา ๑๒ เดอน ตงแต ๒๐ กมภาพนธ

๒๕๖๒ ถง ๒๐ กมพาพนธ ๒๕๖๓ เปนระยะ ๑๒ เดอน ตามแผนงานกจกรรมทตงเปาหมายไวคอ

๑. เลอกพนทเปาหมาย ๒) จด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร ๓) พฒนานวตกรรม

ระบบการผลตสมนไพรในระบบ GAP ๔) พฒนาผลตภณฑสมนไพรทไดมาตรฐาน และ ๕) พฒนา

ชองทางการตลาด ผลการศกษา พบวา

๑. สามารถคดเลอกพนทเปาหมายทจะขบเคลอนตามโครงการนาดนโมเดล จำนวน ๘ อำเภอ

(เพมจากเดมทตงเปาหมายไว ๕ อำเภอ) ดงน ๑. อำเภอเมอง ๒. อำเภอบรบอ ๓. อำเภอพยคฆภมพสย

๔. อำเภอเชยงยน ๕.อำเภอนาดน ๖.อำเภอกนทรวชย ๗.อำเภอวาปปทม และ๘.อำเภอชนชม

รายละเอยดพนทดำเนนการและการจด Zoning และจดการองคความรดานสมนไพร ตามตารางท ๑.

ตารางท ๑ รายละเอยดพนทดำเนนการ กลมวสาหกจ จำนวนสมาชก พนทปลกสมนไพร ชนดของ

สมนไพรและตลาดรบซอของโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP จงหวด มหาสารคาม

อำเภอ ชอกลมวสาหกจ จำนวนสมาชก (คน)

พนทปลกสมนไพร

(ไร)

ชนดสมนไพรทปลก

ตลาดรบซอ

๑. อ.เมอง สมนไพรแกงเลงจาน ๕๐ ๑๗ ขมนชน/ไพล/วานชกมดลก

รพ.มหาสารคาม

๒. อ.บรบอ สมนไพรหนองโก ๕๐ ๕ บวบก/มะระขนก/ปกไกดำ

รพ.มหาสารคาม

๓. อ.พยคฆภมพสย

สมนไพรเมองเตา ๑๕๐ ๔๐ ขมนชน/ไพล/เพชรสงฆาต

บรษทหมอเสง

๔. อ.เชยงยน -ปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค

๑๔๐ ๒๐ ไพล/ชาพล/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ดอกคำไทย/ตะไคร/บวบก

รพ.มหาสารคาม,บรษทเอกชน

75

๕. อ.นาดน -ประยงคบานไรสมนไพร -ผปลกสมนไพรบานหนองค

๑๐๐

๑๒๐

๒๐

๕๐๐

-บวบก/มะระขนก/มะขามปอม/ปกไกดำ/เพชรสงฆาต -ขมนชน/ขมนออย/ไพล/ขา/วานชกมดลก/โสม /มะระขนก/กระเจยบซดาน/

รพ.สมเดจเจาพระยาอภยภเบศร, บรษทเอกชนฟารมแคร

๖. อ.กนทรวชย กลมสมนไพรบานมะคา

๘๐ ๗ ตะไคร/ใบนาด/ขมนชน/ขมนออย/ไพล/มะกรด/

บรษทเอกชน,โอทอปมหาสารคาม

๗.อ.วาปปทม สดใสสมนไพรวาป ๓๔ ๑๐๘ ขมนชน/ขมนออย/ไพล/วานชกมดลก/โดไมรลม/กระเจยบ

รพ.มหาสารคาม,รพ.สวรรณภม ,รพ.ธวธบร จ.รอยเอด,รพ.สำโรงทาบ จ.สรนทร,รพ.อำนาจเจรญ

๘. อ. ชนชม สมนไพรแปรรปชนชม ๒๐ ๕ ไพล/มะระขนก/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/

รพ.มหาสารคาม

รวม ๙ กลม ๗๔๔ ๗๒๒ - -

76

๒. พนทปลกทงโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการ

ขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม ใน ๘ อำเภอ ๙ กลมวสาหกจ มจำนวนสมาชก ๗๔๔

คน มพนทปลกทงหมด ๗๒๒ ไร (จากเปาหมายเดมทตงไว ๔๐ ไร) ซงเกนจากพนทเปาหมายทตงไว

๖๘๒ ไร

๓. การจด zoning ยดหลก การวเคราะหพนท ประกอบดวย ชนดดน ความอดมสมบรณ สภาพ

ภมอากาศ ชนดของสมนไพร แหลงตนพนธ ประสบการณในการปลกพชสมนไพรของกลมเกษตรกร การ

ระบาดของโรคและแมลง ตนทนการผลต และตลาดรวมถงองคความรภมปญญาพนบานของการจดการ

สมนไพรในพนทดำเนนการ ตารางท ๒.

ตารางท ๒ จดกลมชนดของสมนไพรตามสภาพพนทของจงหวดมหาสารคาม

อำเภอ ชนดของดน ชนดสมนไพรทปลก ความอดมสมบรณของดน

๑. อ.เมอง กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ขมนชน/ไพล/วานชกมดลก

ปานกลาง

๒. อ.บรบอ กลมท ๒ กลมดนไรทราย อ.บรบอ

บวบก/มะระขนกและปกไกดำ

นอยมาก

๓. อ.พยคฆภมพสย กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ขมนชน/ไพล/เพชรสงฆาต ปานกลาง

๔. อ.เชยงยน กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ไพล/ชาพล/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ดอกคำไทย/ตะไคร/บวบก

ปานกลาง

๕. อ.นาดน กลมท ๓ กลมดนนาทวไป -บวบก/มะระขนก/มะขามปอม/ปกไกดำ/เพชรสงฆาต -ขมนชน/ขมนออย/ไพล/ขา/วานชกมดลก/โสม /กระเจยบซดาน/เพชรสงฆาต/ตะไคร

ปานกลาง

๖. อ.กนทรวชย กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ตะไคร/ใบนาด/ขมนชน/ขมนออย/ไพล/มะกรด/

ปานกลาง

77

๗.อ.วาปปทม กลมท ๑. กลมดนไร ขมนชน/ขมนออย/ไพล/วานชกมดลก/โดไมรลม/กระเจยบ

นอย

๘. อ. ชนชม กลมท ๓ กลมดนนาทวไป ไพล/มะระขนก/ทองพนชง/กระเจยบ/ขมนชน/วานชกมดลก/พญายอ/ตะไคร

ปานกลาง

๔. การจดการองคความรดานสมนไพรและการสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมน

ไพร) ไดดำเนนกจกรรมตงแตชวงเดอน มนาคม พ.ศ. ๒๕๖๒ ถง มนาคม พ.ศ. ๒๕๖๓ โดยไดจดการ

อบรมเชงปฏบตการ ตงแตการเรมตนสราเครอขายผปลกสมนไพร GAP การผลตสมนไพรในระบบ GAP

การจดการสมนไพร การเกบเกยว การตลาด การพฒนาผลตแปรรปตลอดจนการหาชองทางการตลาด

รวมทงหมด จำนวน ๒๙ คร ง พรอมท ง open house วช. ๕ G เพ อนำเสนอผลงานเดนท จงหวด

พษณโลก รายละเอยดตามตารางท ๓.

ตารางท ๓ สรปกจกรรมการขบเคลอนโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพร GAP ชวง เดอน มนาคม

๒๕๖๒ ถง เดอน มนาคม ๒๕๖๓ ของเครอขายผผลตสมนไพรจงหวดมหาสารคาม

วน/เดอน/ป กจกรรรมการอบรมเชงปฏบตการ (หวขอ) เครอขาย ๑๘ /มค./๒๕๖๒ ๑.อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรใน

ระบบ GAP -เกษตรกรในกลมอำเภอ บรบอ และอำเภอ เชยงยน

๑๑/เมย./๒๕๖๒ ๒.เรอง การเกบเกยวและแปรรปสมนไพรในระบบ GAP และระบบเกษตรอนทรย

-เกษตรอำเภอ เกษตรตำบล -กลมวสาหกจประยงคบานไรสมนไพร

๓๐/พค./๒๕๖๒ ๓.เรอง ภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ของจงหวดมหาสารคาม

-เกษตรกร บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภม

๗ /มย./ ๒๕๖๒ ๔.เรอง การผลตสมนไพรในระบบ GAP -เกษตรกรในกลมอำเภอ ยางสสราช

๑๐/มย./๒๕๖๒ ๕.เรอง นวตกรรมการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในกลมพชอายสน

-กลมสมนไพรมะคา อ. กนทรวชย

78

-กลมสมนไพรหนองโก อ.บรบอ

๑๔/มย./๒๕๖๒ ๖.เร อง การผลตสมนไพรในระบบ GAP กรณ บวบก ขมนชน วานชกมดลกและไพล

-กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน -กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม

๒๑/มย./๒๕๖๒ ๗. เร อง การผลตสมนไพรในระบบ GAP กรณ ขมนชน วานชกมดลกและไพล

-กลมสมนไพรสดใสสมนไพรวาป อ. วาปปทม

๒๘/มย./๒๕๖๒ ๘. เรอง การผลตสมนไพรมะขามปอม GAP -กลมประยงคบานไรสมนไพร -กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อ.นาดน

๕/กค./๒๕๖๒ ๙. เรอง การผลตมะระขนก GAP -กลมประยงคบานไรสมนไพร -กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อ. นาดน -กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ -กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม

๑๙/กค./๒๕๖๒ ๑๐.เรอง การตลาดสมนไพร -กลมสดใสสมนไพรวาป อ.วาป -กลมสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง -กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน

๒๖/กค./๒๕๖๒ ๑๑. เรอง การผลตสมนไพรเชงการคา -กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ -กลมผปลกสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง -กลม

79

สมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย -กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน

๙/สค./๒๕๖๒ ๑๒. ตดตามการผลตสมนไพรเชงการคาของสมนไพรขมนชน ไพลและวานชกมดลก

-กลมสดใสสมนไพรวาป อ.วาปปทม

๑๓/สค./๒๕๖๒ ๑๓.การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร)

-กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ

๑๙/สค./๒๕๖๒ ๑๔.การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร)

-กลมสมนไพรบานหนองค อ.นาดน

๒๓/สค./๒๕๖๒ ๑๕.เรอง การแปรรปสมนไพร -กลมสมนไพรเมองเตา อ.พยคฆภมพสย -กลมสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย -กลมปลกพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค อ.เชยงยน

๑๓/กย./๒๕๖๒ ๑๖. เรอง การแปรรปสมนไพร -กลมผปลกสมนไพร บรบอ อ. บรบอ -กลมผปลกสมนไพรแกงเลงจาน อ.เมอง -กลมสมนไพรแปรรปชนชม อ. ชนชม -กลมสดใสสมนไพรวาป อ.วาปปทม -กลมประยงคบานไรสมนไพร -กลมผปลกสมนไพรบานหนองค อ. นาดน

๒๐/กย./๒๕๖๒ ๑๗.สวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร)

-กลมสมนไพรบานมะคา อ.กนทรวชย

๓๐/กย./๒๕๖๒ ๑๘.เปดตวสมนไพรโครงการนาดนโมเดลฯ ในงานมหกรรมสมนไพร

-กลมสดใสสมนไพรวาป อ. วาปปทม

80

๔/ตค./๒๕๖๒ ๑๙.เร อง การพฒนาการแปรรปสมนไพรใหไดมาตรฐาน GAP ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมผปลกสมนไพร อ.วาปปทม อ.เมอง อ.บรบอ อ.นาดน และ อ.เชยงยน

๑๑/ตค./๒๕๖๒ ๒๐. เรอง การเกบเกยวและเกบรกษาสมนไพร GAPใหไดมาตรฐาน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมผนำปลกสมนไพร อ.วาปปทม อ.เมอง อ.บรบอ อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.ชนชม และ อ.เชยงยน

๑๘/ตค./๒๕๖๒ ๒๑. เร อง การพฒนาผลตภณฑสมนไพร GAP ใหไดมาตรฐาน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมผนำปลกสมนไพร อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย และ อ.เชยงยน

๒๕/ตค./๒๕๖๒ ๒๒.เร อง การพฒนาชองทางการตลาดใหกบเครอขายผผลตสมนไพรระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคามโดยมความรวมมอภาครฐ ชมชน และเอกชน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

- กล มว สาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.เมอง และ อ. เชยงยน

๑/พย./๒๕๖๒ ๒๓. เรอง การพฒนาการแปรรปสมนไพร การผลตยาหมองสมนไพร(ยาหมองไพล ตะไครหอม วานเอนยด เสลดพงพอน อโรมา)

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย และ อ. เชยงยน

๑๕/พย./๒๕๖๒ ๒๔. เร อง การพฒนาชองทางการตลาดใหกบเครอขายผผลตสมนไพรระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคามโดยมความรวมมอภาครฐ ชมชน และเอกชน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.นาดน และอ.พยคฆภมพสย

๒๒/พย./๒๕๖๒ ๒๕. เรอง การผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ช นชม อ.กนทรวชย และ อ. เชยงยน

๑๓/ธค./๒๕๖๒ ๒๖. เรอง การแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางย งย น ของ 8 กล มว สาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.เมอง และ อ. เชยงยน

81

๒๐/ธค./๒๕๖๒ ๒๗. เรอง การอนรกษพนธกรรมสมนไพร ของ 8 กล มวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ.วาปปทม อ. บรบอ อ. ชนชม อ.กนทรวชย อ.นาดน อ.พยคฆภมพสย อ.เมอง และ อ. เชยงยน

๑๐/มค./๒๕๖๓ ๒๘. เรอง การพฒนาการแปรรปสมนไพรของกลมวสาหกจสมนไพรบานหนองค อ. นาดน ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กล มว สาหก จสม นไพรบานหนองค อ. นาดน

๓๑/มค./๒๕๖๓ ๒๙. เร อง การแปรรปสมนไพร ของ ภายใตโครงการนาดนโมเดล

-กลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ อ.ชนชม

๕. จากการทพนทเปาหมายโครงการ มจำนวนเพมขน ๒ อำเภอ และมพนทปลกเกนจากพนท

เปาหมายทตงไว ๖๘๒ ไร (เปาหมาย ๔๐ ไร) สงผลตอการทำใหการจด Zoning คอนขางลำบาก

เนองจาก แตละอำเภอแตละพนทมสภาพพนททแตกตางกน อาท พนทอำเภอ วาป สภาพพนทปลกเปน

ดนทรายจด ความอดมสมบรณตำมาก ในขณะทพนท อำเภอกนทรวชย พนทปลกเปนดนรวนคอนขาง

อดมสมบรณจากตะกอนลำนำช อยางไรกตามทง ๘ อำเภอ ยงมสภาพภมอากาศทใกลเคยงกน คอ

อณหภมสง ความชนสมพนธตำ มลมพายแรงในชวงฤดรอน และมปรมาณนำฝนนอย ทำใหสามารถจด

สมนไพรไดคลายคลงกน

๖.ชนดของสมนไพรหลกทสามารถปลกไดทง ๘ อำเภอ ๙ กลมวสาหกจ คอ ขมนชนและไพล

เนองจาก ปลกงาย หาตนพนธไดสะดวกมปรมาณมาก โรคและแมลงรบกวนนอย มการจดการดแลไม

ยงยาก และจำหนายไดราคาสง ตลอดจนแปรรปไดหลากหลายผลตภณฑ นอกจากนหวขมนชนและไพล

สด สามารถเกบรกษาไดนานโดยไมเสยหายและสามารถเกบในอณหภมธรรมดาได ทำใหเกษตรกรทก

พนทนยมปลก บางพนท เชน อำเภอวาป จะปลกขมนออยไปพรอมกน เนองจากมคนปลกนอยและม

ปรมาณความตองการซอมาก

๗.การจด zoning ของชนดสมนไพร นอกจากการวเคราะหพนท ตนทนและการตลาดเปนหลก

แลว สงสำคญประการหนงทนำมาพจารณาประกอบ คอ การคนทนไดเรวของการผลตสมนไพร เนองจาก

กลมเกษตรกรสวนใหญ มรายไดนอย ตองการเงนคนทนเรวเพอมาขยายพนทปลก ดงนน จงเปนทมาของ

การจดชนดสมนไพรทมอายสน คนทนไดเรว ดงน

๑. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๔ เดอน : มะระขนก, บวบก

๒. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๖ เดอน : ปกไกดำ ฟาทะลายโจร

82

๓. สมนไพรทมอายการเกบเกยว ๑ ป : ขมนชน ขมนออย กระเจยบ, กระเจยบซดาน,วานชก

มดลก, ชาพล,ทองพนชง,ตะไคร,ขา,มะกรด,โสม

๔. สมนไพรทมอายการเกบเกยวมากกวา ๑ ป ขนไป : เพชรสงฆาต, มะขามปอม,ไพล,โดไมรลม

,ดอกคำไทย, พญายอ

๘.การจดนวตกรรมการผลตสมนไพร เนนการปลกสมนไพรในระบบเกษตรผสมผสานเปนหลก

เพอลดความเสยงในการบรหารจดการผลต ในพนทปลกสมนไพรจะมสมนไพรหลากหลายชนด ทมอาย

การเกบเกยวไลเลยกน เพอใหมรายไดตลอดทงป และใหเนนการปลกสมนไพรไมยนตนเปน Windbreak

และสามารถเกบผลผลตไดระยะยาว อาท มะขามปอม พญายอ ดอกคำไทย เพชรสงฆาต ตลอดจน

อนรกษสมนไพรธรรมชาตทเกดขนเองในพนท ทหายากและมราคาสง อาท โดไมรลม ระยอม เปนตน

๙.นวตกรรมการปลกสมนไพรแบบพงพา คอ การปลกพชสมนไพรเปนลำดบชนในพนทเดยว

กน เชน ระบบการหยงรากของพชสมนไพรทแตกตางกนทำใหไมแยงอาหารกน ความตองการแสงทไม

เหมอนกนทำใหสามารถปลกพชอน ๆ บรเวณใกลเคยงได ไมวาจะเปนตนเลกหรอใหญจะมการอาศย

เกอกลกนตามธรรมชาต เปนการจดสวนแบบจำลองสภาพแวดลอมทใกลเคยงกบระบบนเวศของปาการ

ปลกปาสมนไพร 5 ระดบ

ระดบท 1 ปลกพชสมนไพรประเภทไมหวเพอเปนอาหาร เชน ขง ขา หวหอมใหญ หอมแดง

กระเทยม เผอก กระชาย มนสำประหลง มนเทศ

ระดบท 2 ปลกพชสมนไพรไมเลอย เชน บวบ นำเตา ถวฝกยาว แตงกวา มะระขนก ถวพ ตำลง

ระดบท 3 ปลกพชสมนไพรไมพมเตยเพอใชประโยชนเปนอาหารและยารกษาโรค เชน พรก

กะเพรา มะเขอ ตะไคร ขาว พชสมนไพรตาง ๆ เชน ฟาทะลายโจร วานหางจระเข ชาพล กระเจยบ

ดปล

ระดบท 4 ปลกพชสมนไพรไมระดบกลาง ซงเปนชนทมความสงเปนรองพชสมนไพรกลมไมยน

ตน เชน มะกรด มะนาว ขเหลก สมโอ ขนน ทเรยน มะมวง ดอกแค กลวย ชะอม

ระดบท 5 ประเภทตนไมใหญทรงสงใหรมเงา และชวยรกษาระบบนเวศ เชน ตะเคยน ยางนา

มะคา ประด สก พะยง มะฮอกกาน จำปาทอง

๑๐. นวตกรรมการปลกสมนไพรแบบ พออย พอกน พอใช คอ การรจกใชทรพยากรทมอยอยาง

จำกดในธรรมชาตอยางชาญฉลาด สามารถพงพาตวเองได ตามแนวทาง “ปา 3 อยาง ประโยชน 4

อยาง” ซงเปนการปลกปาแบบผสมผสาน ทงดานเกษตร วนเกษตร (ปลกพชเกษตรแซมอยในปา

ธรรมชาต) และเศรษฐกจสงคม ประกอบดวย สมนไพรใชสอยไมรว สมนไพรไมกนไดและรกษา

โรค สมนไพรเศรษฐกจ

83

๑๑.การบรหารจดการธรกจสมนไพรเพอสงเสรมอาชพทองถนจงหวดมหาสารคามแบบยงยนเรม

ดำเนนการสงเสรมศกยภาพเครอขายผผผลตสมนไพร เปน 3 ชวง ดงน

-ชวงตนทาง เรมจากการผลตสมนไพรทมศกยภาพในพนทตงแตการปลก ซงตองดำเนนการในระบบ

เกษตรดทเหมาะสม (GAP) และเกบเกยวสมนไพรแบบถกตอง ผเกยวของ คอ กลมผผลต ไดสงเสรม

ศกยภาพ ดงน

1) ดานการปลกสมนไพรใหไดมาตรฐาน GAP

2) ใหความรดานนวตกรรมปลก และการเกบเกยวสมนไพร

3) ใชการจดทำระบบฐานขอมลดานสมนไพรเพอจดทำเปนขอมลทใชรวมกนของเครอขายธรกจ

สมนไพร

-ชวงกลางทาง เปนชวงนำผลผลตสการใชประโยชน ซงหมายถง การซอ -ขายสมนไพร ของกลม

วสาหกจสมนไพร ปญหาทพบมากคอ 1) ผผลตตองการขายสมนไพรในราคาทเหมาะสมและตองการ

ปจจยการผลต และตนทนในการเรมตนการผลต ดงนน จงควรมการประกนราคากลางของ สมนไพรกบ

ผรบซอ และหางบประมาณ ปจจยการผลตในชวงเรมตน เชน หนวยงานรฐใหการสนบสนนบอบาดาล

ตนพนธสมนไพร การตรวจรบรองในระบบ GAP 2) ดานผรบซอสมนไพรตองการสมนไพรทมปรมาณ

มากเพยงพอตอการผลต สามารถซอไดตลอดทงป เปนผลผลตทสะอาด มสารออกฤทธทางสมนไพรสง

ทสด ซงงานวจยไดจดอบรมเชงปฏบต การผลต การเกบเกยว การแปรรปและการตลาด การทำเกษตร

ดทเหมาะสม ใหกบกลมเครอขายวสาหกจสมนไพรจงหวดมหาสารคาม

-ชวงปลายทาง เปนการสรางคณคาใหกบผลตภณฑสมนไพร และการสงเสรมการตลาด ในงานวจย

จงสงเสรมการพฒนาแปรรปผลตภณฑ ออกแบบผลตภณฑใหนาสนใจ และมความหลากหลาย สามารถ

สรางเปนนวตกรรมผลตภณฑสมนไพร ตามความตองการของผบรโภคหลายๆ ประเภท อาท ลกประคบ

ผาขาวมา สบนำผงขมนชน สบนำผงไพล รองเทาสมนไพร ยาสระ-หมกผมมะกรด จากนนกำลง

ดำเนนขอการรบรองมาตรฐานการผลต อย. GMP เพมชองทางการประชาสมพนธ เชอมโยงการตลาด

ขยายฐานลกคาทงในและตางประเทศ และสรางความรวมมอของทกหนวยงานทงในจงหวดและประเทศ

การพฒนาการผลตสมนไพรในระบบ GAP ตงแต ตนทาง กลางทาง ปลายทาง/สามารถสราง

เครอขายการผลตสมนไพร GAP /พฒนาชองทางการตลาดโดยมความรวมมอหลายภาค/สามารถ

สงเสรมการผลตและแปรรปผลตภณฑสมนไพรใหมคณภาพ และไดมาตรฐาน GAP/GACP /สามารถ

สรางรายไดใหกบกลมเกษตรผผลต/วสาหกจชมชน

พนท ปลกสมนไพรเพ มเตมจาก ๕ อำเภอ(เปาหมาย) ขยายเปน ๘ อำเภอ โดยมการใช

งบประมาณใหประหยดทสดเพอใหครอบคลมทง ๘ พนท ทงนพ นทเปาหมายเพมมาอก ๓ อำเภอ

ภายหลงจากการประสานงาน ๘ อำเภอ เขาพบนายอำเภอทกอำเภอเพอแนะนำโครงการและ

84

คณะผวจยฯ การเขารวมโครงการมขอกำหนดมาตรฐานไว ดงน - พนทปลกมการรบรองจากกรม

วชาการเกษตรเปนระบบ GAP หรอกำลงยนขอ GAP หรอกำลงยนขออนทรย - พนทปลกอยในจงหวด

มหาสารคาม - มการรวมกลมเกษตรกรเปนวสาหกจ - มพนฐานการปลกสมนไพร -มความสามคค

และชวยเหลอกน พนทปลกทงโครงการฯ ใน ๘ อำเภอ ๙ กลมวสาหกจ มจำนวนสมาชก ๗๔๔ คน ม

พนทปลกทงหมด ๗๒๒ ไร ซงเกนจากพนทเปาหมายทตงไว ๖๘๒ ไร (เปาหมาย 40 ไร)เกษตรกร

ผผลตสมนไพรมรายไดเสรมจากอาชพหลก สามารถลดพนทการใชสารเคมทางการเกษตรในพนท/

สามารถขยายการใชประโยชนของสมนไพร GAP ใหหลากหลาย/สามารถสรางเยาวชนทมจตสำนกใน

การอนรกษสมนไพร วฒนธรรมและภมปญญาการใชประโยชนสมนไพรของประเทศไทย

เกษตรกรผผลตมรายไดเสรมจากการทำนาทเปนอาชพหลก ในการขายสมนไพรรปสด แหง

และแปรรปหลายชนดตามศกยภาพของพนท อาท

- ตนทนการปลกไพลประมาณ 6,000 บาท/ไร ผลผลตเฉลย/ไร/ฤดกาลปลก 1,000 กก./ไร

ราคาจำหนายสด กก.ละ 40 บาท มรายไดเสรม = 34,000 บาท หกตนทน

- ตนทนการปลกขมนชนเทากบ 4,000 บาท/ไร ผลผลตเฉลยตอไรตอฤดกาลปลก 2,000

กก./ไร ราคาจำหนายสด กก.ละ 30 บาท มรายไดเสรม = 56,000 บาท หกตนทน

- ตนทนการปลกวานชกมดลกเทากบ 6,000 บาท/ไร ผลผลตเฉลยตอไรตอฤดกาลปลก

3,000 กก./ไร ราคาจำหนายสด กก.ละ 30 บาท มรายไดเสรม = 84,000 บาท หกตนทน

- ตนทนการปลกบวบกเทากบ 4,000 บาท/ไร ผลผลตเฉลยตอไรตอฤดกาลปลก (4 เดอน)

3,000 กก./ไร

1 ป เกบผลผลตได 3 ครง = 3x3,000 = 9,000 กก./ไร/ป ราคาจำหนายสด กก.ละ 10 บาท มรายได

เสรม = 90,000 บาท หกตนทน

มลคาผลตภณฑงานวจยและนวตกรรมตอชน

- นวตกรรมลกประคบสมนไพรผาฝาย/ผาขาวมา ขนาด 1 กก. ราคา 200 บาท ยอดขายป

ละ 3,000 ลก

- ลกประคบขนาด 50 กรม ราคา 100 บาท ยอดขายปละ 1,000 ลก

- วตถดบลกประคบ กก. ละ 300 บาท ยอดขายปละ 500 กก.

- ผงขมนชน กก. 100 บาท ยอดขายปละ 5,000 กก.

- หวขมนสด กก. ละ 30 บาท ยอดขายปละ 10,000 กก.

- สบสมนไพรขมนชน GAP กอนละ 40 บาท ยอดขายปละ 1,000 กอน

- สบสมนไพรไพล GAP กอนละ 40 บาท ยอดขายปละ 1,000 กอน

85

- บวบกแหง กก.ละ 10 บาท ยอดขายปละ 12,000 กก.

- เพชรสงฆาต กก.ละ 10 บาท ยอดขายปละ 20,000 กก.

- มะขามปอมอนทรย กก.ละ 20 บาท ยอดขายปละ 20,000 กก.

ทงน ยอดจำหนายผลตภณฑทงหมดไดจากกลมวสาหกจทง ๘ กลม รวมกน

สถานการณจดสทธบตร

กำลงกอสรางโรงงานผลตใหไดมาตรฐาน เพอขอรบ อย. และจะยนขอจดสทธบตร ตอไป

และโครงการนยงไดรบคดเลอกใหเปน โครงการโดดเดนของผลงานวจย/นวตกรรมเพอการพฒนาเชง

พนทเพอประกอบการของบประมาณประจำป 2563

ขอเสนอแนะ

1. จดตงกลม/หนวยงาน เสรมการทำหนาทรวบรวมความรดานสมนไพรแบบองครวม

และมความยงยน ไมควรเปลยนไปพรอมการเปลยนผบรหาร หวหนาสวนราชการ

พรอมคอยใหความร และคำแนะนำแกเกษตรกรผผลต ผจำหนาย ผแปรรป และ

ผบรโภค

2. หนวยงานระดบจงหวดโดยสาธารณสขจงหวดและเกษตรจงหวด ควรมการเชอมโยง

เครอขายเกษตรกรผผลต ผจำหนาย ผแปรรป ผบรโภค แพทยแผนไทย รานขาย

สมนไพรและผประกอบการผลต ผลตภณฑสมนไพร ใหแลกเปลยนขอมล องคความร

ความตองการ การปลกและการ เกบสมนไพร มาตรฐานทเก ยวของกบการผลต

สมนไพร อยางนอยปละ 1 ครง จะทำใหการขบเคลอนสารคามเมองสมนไพร เปน

รปธรรมทชดเจนเกดความยงยนในอนาคต

3. ควรมการบรณาการรวมกนระหวางหนวยงานของรฐระดบประเทศทเกยวของ เชน

กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงสาธารณสข กระทรวงอ ตสาหกรรม

สถาบนการศกษาและหนวยงานทเกยวของอน ๆ เพอกำหนดนโยบายและมาตรการใน

การสนบสนน สงเสรมการผลต และการตลาดสมนไพรอยางเปนรปธรรมทชดเจน

4. รฐบาลควรมการตงราคากลางระหวางผผลตและผซอ (พอคาคนกลาง) สมนไพร ให

สามารถมกำไรเหมาะสม ระหวางผปลกและผรบซอ ไมควรปลอยใหเปนไปตามกลไก

การตลาดซงจะจดทำใหเกษตรกรผผลตยงมรายไดตำ

86

บรรณานกรม

กรมปาไม. 2544. ช อพนธ ไมแหงประเทศไทย เตม สมตนนทน ฉบบแกไขเพ มเตม.บรษท ประชาชน : กรงเทพฯ. 280 หนา

กรมวชาการเกษตร. 2561. การปลกสมนไพร.พมพครงท 4. สำนกพมพชมชนสหกรณ การเกษตรแหง ประเทศไทย: กรงเทพฯ. 28 หนา.

พรรนภา ชมศร. 2560. สวนนานาพฤกษาสมนไพร. ศนยการศกษาการพฒนาหวยทรายอนเนองมาจาก พระราชดำร. กรงเทพฯ.

รภสสา จนทาศร. 2562. ผลการดำเนนงานโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทด

และเหมาะสมสการขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม. รายงาน

ความกาวหนาโครงการนาดนโมเดลตนแบบสมนไพรในระบบเกษตรทดและเหมาะสมสการ

ขบเคลอนเมองสมนไพรของจงหวดมหาสารคาม.สำนกงานการวจยแหงชาต. 97หนา.

รภสสา จนทาศรและสจตรา ผาระนด. 2562. พรรณไมสมวงในจงหวดมหาสารคาม : ภายใต

โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดำร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

สยามบรมราชกมาร. มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม. 80 หนา.

รภสสา จนทาศรและสจตรา ผาระนด. 2558. การศกษาการสรางเครอขายของหนวยงานระดบ

ทองถน กรณศกษา : อำเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม ภายใตโครงการอนรกษ

พนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดำร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราช

กมาร. รายงานวจยมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม. 104 หนา.

มหาวทยาลยราชมงคลธญบร. 2554. เครองเทศและพชสมนไพร. สบคนจาก

www.mis.rmutt.ac.th/sme/Detalils/InvesstmentExample.

วนศาสตร, คณะ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2555. 100 ปชาตะกาล ของคณหมอบญสง เลขะกล

กบงานอนรกษสตวปา. สบคนเมอ 24 ธนวาคม 2555 , จาก

www.forest.ku.ac.th/updates/02%20Dr.%20Boonsong%20Lekagul.doc

สงเสรมคณภาพสงแวดลอม, กรม กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม. 2544. สะพานส

เขยว สการปฏบตสงแวดลอมศกษา. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

87

สรศกด อำนวยประวทย. 2559. กลยทธการเขาถงแหลงเงนทนของผประกอบการวสาหกจขนาดกลาง

และขนาดยอมในเขตพนทกรงเทพมหานคร. วารสารออนไลน มหาวทยาลยเทคโนโลยราช

มงคลธญบร 11(1) : มถนายน 2559.

ศศธร วชรปญญาพงศ.2561. กลยทธการพฒนาศกยภาพธรกจชมชน ดานธรกจสมนไพรแปรรปในเขต

จงหวดลพบร เพอรองรบขอตกลงเขตการคาเสรอาเซยน วารสารบณฑตศกษา มหาวทยาลย

ราชภฏวไลยอลงกรณในพระบรมราชปถมภ ปท12 ฉบบท1 มกราคม - เมษายน 2561.

ศศวมล สขบท. 2549. รายงานการวจยเรอง การแบงสวนตลาดและทางเลอกตลาดเปาหมาย

ผลตภณฑสมนไพรไทย : กรณศกษา ภาคเหนอ. สงขลา : ภาควชาบรหารธรกจ คณะ

วทยาการจดการ มหาวทยาลยสงขลานครนทร

Anuchapreeda, A., Y. Fukumori, S. Okonogi and H. Ichikawa. 2012.Preparation of lipid

nanoemulsions incorporating curcumin for cancer therapy. Journal of

Nanotechnology 1-11.

Brinkhaus,B.,M. Linder,D. Schuppan and E.G. Hahn. 2000. Chemical, pharmacological

and clinical profile of the East Asia medical Centel lasiatica.

Phytomed.7(5) : 427-448.

C.Chi-Chang, W.Yang, K.Shun-Yao and H.Yi-Chiang. 2012. Liposomeal curcuminoids for

transdermal delivery; iontophoresis potential for breast cancer

Chemotherapeutics. 7(1) : 59-71.

Jelodar, N. B., A. Bhatt, K. Mohamed and C. L. Keng. 2014. New cultivation approaches of

Artemisia annua L. for a sustainable production of the antimalarial drug

artemisinin. Journal of Medicinal Plant Research. 8 (10) : 441- 447.

Joseph L. and M. George. 2011. Pharmacognostical profiling of Geranium ocellatum

leaves. International. Journal of Medicinal and Aromatic Plants. 1(3) : 2249-

4340.

Joshi K., K. Panara, K. Nishteswar and S. Chaudhary. 2013. Cultivation and pharmacological

profiles of root of Piper longum Linn. Pharma Science Monitor an International

Journal of Pharmaceutical Sciences. 4(1) : 3617-3627.

88

Morrison Paul C.J. and J.M. Mac Donald. 2003. Tracing the effects of agricultural

commodity prices and food costs. Amer. J. Agr. Econ. 85:633-646.

Rober, J Bennett and Colin. 2002. Competitive conditions, competitive advantage and

the location of SMEs. Journal of Small Business and Enterprise

Development. 9(1) : 73-86.

89

ภาคผนวก

90

รายละเอยด เนอหาการอบรมเชงปฏบตการ ครงท ๕ อบรมเชงปฏบตการ เรอง นวตกรรมการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในกลมพชอายสน

วทยากรบรรยาย

นวตกรรมการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในกลมพชอายสน

หลกการทวไปในการปลกพชสมนไพรอายสน มหลกการเชนเดยวกนกบการปลกพชสมนไพร

อน ๆ คอ ตองรเสยกอนวาพชทจะปลกนนเปนพชนำ หรอพชบก เปนพชยนตนขนาดใหญ หรอไมขนาด

กลาง หรอไมลมลกพวกวชพช หรอพชผกทมอายสน ชอบดนฟาอากาศหรอสภาพแวดลอมธรรมชาตแบบ

แลงหรอชน เพราะการทจะปลกพชชนดใดใหเจรญงอกงามไดด กตองปลกในแหลงทมสภาพแวดลอมท

เหมาะสมตอพชนน ๆ จะสงเกตไดวาในสภาพแวดลอมเดยวกน พชบางชนดขนงาย-ปลกงายไมตองดแล

เอาใจใสมากนกกเจรญงอกงามไดด แตพชบางชนดกลบขนยาก-ปลกยาก แคระแกรน ไมเจรญเตบโต

ทงนเปนเพราะความตองการของพชแตละชนดแตกตางกนไป ดงนนเมอคดเลอกชนดของพชสมนไพรท

จะปลก แลว กจำเปนจะตองปลกในททมสงแวดลอมโดยธรรมชาตเหมาะสมกบพชชนดนน ๆ ดวย หรอ

อยางนอยกตองดดแปลงใหใกลเคยงกน รวมทงการเตรยมดน การใหอาหาร ตลอดจนการดแลรกษา

อยางเหมาะสมพชจงจะเจรญงอกงามไดดและสามารถนำมาใชไดตามตองการ

การปลกพชสมนไพรขนาดเลกทเปนพชลมลก

วธการปลกประเภทนคลายพชสวนครว ไมมอะไรยงยาก เพราะเปนพชขนาดเลก ตองการพนท

เพาะปลกนอย มทวางเพยงเลกนอยกปลกได หรออาจปลกใสภาชนะตาง ๆ เชน กระถาง กระบะไม หรอ

แมแตเศษวสดตาง ๆ เชน กะลา ถงนำทรว ใชพนทบรเวณระเบยงทางเดนเปนทตงหรอแขวนทำเปนสวน

ลอยฟากได การเตรยมดน สวนประกอบของดนสำหรบปลกโดยทวไป ไดแก ผสมแตละสวนใหเขากน

สวนประกอบนอาจเปลยนแปลงไดตามความเหมาะสม เชน ถาใชดนรวนปนทราย กตองลดสวนผสมของ

ทรายบาง หรอถาดนเปนกรดกตองเตมปนขาวลงไปเลกนอยกอนทจะใสดนลงในภาชนะ จะตองเจาะร

ขนาดพอควรทกนภาชนะ และรองกนภาชนะเหลานนดวยกรวดหรอทรายหยาบ เพอใหนำระบายได

แลวใสดนทผสมไวจนเกอบเตม นำกลาหรอตนออนวางลงเบาๆ กลบดวยดนผสมใหเตมกระถางพอดกด

ใหแนนพอควรทตนออนจะไมลม รดนำเลกนอย นำภาชนะทปลกเรยบรอยแลววางลงในทรมหรอทบง

แดดชวคราว (สก 2-3 วน) จนตนไมตงตวไดจงยายมาไวในทจดเตรยมไว ในกรณปลกลงในแปลงปลก

จะตองใหพนทปลกเปนทสงนำทวมไมถงหรอไมเปนแองนำขง โดยการยกรองแปลงปลก ใสดนผสมลงใน

แปลงแลวรดนำจนชม

91

เทคโนโลย Plant factory

ปจจบนหลายประเทศทวโลกสนใจพฒนาเทคโนโลยโรงงานผลตพช (Plant Factory) ทมมลคาสง

และสามารถเพมปรมาณพชอาหารใหเพยงพอตอการบรโภคของประชากรท เพ มขนอยางรวดเรว

เทคโนโลยโรงงานผลตพชตอบโจทยดงกลาวไดอยางด ขณะเดยวกนยงชวยยกระดบการเพาะปลกแบบ

ดงเดม สการเกษตรสมยใหม ทเนนดานการบรหารจดการและเทคโนโลย (Smart Farming) ดานการ

ผลตทเนนคณภาพ (Value-Based Product) และดานการขบเคลอนดวยนวตกรรม (Innovation) และ

มความเปนมตรตอส งแวดลอม (Eco-Friendly) เทคโนโลยโรงงานผลตพช (Plant Factory) เปน

เทคโนโลยการปลกพช ทประเทศญปนไดพฒนามาอยางตอเนองมากกวา 20 ป เปนฟารมปลกพชผก

สมนไพรระบบปด ทสามารถปลกพชไดจำนวนมาก ในพนทจำกด โดยปลกผกสมนไพรบนโตะปลกทม

มากกวา 5 ชน ชวยใหเกษตรกรสามารถใชประโยชนใหเกดประสทธภาพสงสด

เทคโนโลยโรงงานผลตพช สามารถปลกพชผกสมนไพรไดหลากหลายชนด โรงเรอนปลกพชระบบ

ปดน สามารถควบคมอณหภม ความชน ความเขมแสง แรธาตอาหารสำหรบพช ปรมาณกาซ

คารบอนไดออกไซด ซงเปนปจจยหลกทพชใชในการเจรญเตบโตไดอยางครบถวน ภายในโรงเรอนตดตง

หลอดไฟแอลอด (LED) เปนแหลงกำเนดของแสง ซงใหความรอนนอยกวาหลอดฟลออเรสเซนต และ

ประหยดไฟมากกวา และใชชนดสของแสงไฟเปนตวกำหนดการเจรญเตบโต ยกตวอยาง เชน ใชแสงไฟส

นำเงนเรงการเจรญเตบโตชวงทำใบ แสงไฟสแดง เรงการทำดอก เปนตน แสงไฟเทยมสำหรบการปลกพช

ระบบโรงงานผลตพช คอวตถดบของกระบวนการสงเคราะหแสงพลงงานจะถกเปลยนเปนพลงงานเคม

เพอใหพชใชในการเจรญเตบโตในโรงงานผลตพช แสงไฟเทยมทผลตจากหลอดไฟ เชน หลอดแอลอด

สามารถใชในการเพาะปลกพชได ทงนพบวา แสงไฟแอลอด เขากนไดดกบตวรบแสงในพช เนองจากพช

จะนำเฉพาะแสงทมองเหนไดดวยตา (Visible light wavelength) ไปใชในการสงเคราะหแสงเพอผลต

สารอาหาร แรธาต หรอวตามนใหเกดผลตภาพทดทสด สำหรบแสงไฟสแดง (625-700 nm) จะเพม

ปรมาณแอนโทไซยานน (Anthocyanin) ในกะหลำใบแดง เพมปรมาณ สารลทน (Lutein) ในผกเคล

(Kale) ผกใบสเขยวเขมทไดขนชอวาเปนสดยอดของอาหาร หรอ Super Food นอกจากน ยงชวยลด

ปรมาณไนเตรทในผกสลด (Grand Rapids Lettuce) ซงเปนผกทมสารตานทานอนมลอสระหลายชนด

แสงไฟสเขยว (490-550 nm) ลดปรมาณไนเตรท ในผกสลด Baby leaf. ผกสลดพนธใหม กะทดรดท

ตลาดใหความนยม ขณะเดยวกนยงชวยเพมปรมาณวตามนซ (ascorbic acid) ในผกกาดแกว ซงวตามน

ซจดเปนสารสำคญทมผลตอการทำงานหลายระบบของรางกาย สวนแสงไฟสนำเงน (425-490) เพม

เบตาแคโรทนในผกเคล (Kale) เพมปรมาณสารตานอนมลอสระในผกสลดใบแดง

92

ผกสมนไพรไมโครกรน ภายในโรงเรอนแหงน นำเสนอการปลกผกสมนไพรไมโครกรน (micro. Greens) คอ ตนกลาตน

ออนขนาดเลก เพาะจากเมลดพชผกสมนไพร เจรญเตบโตจนมใบสองถงสามใบ จงสามารถนำไป

รบประทานได ผกสมนไพรไมโครกรน มคณคาสารอาหารมากกวาผกสมนไพรทวไป 5-40 เทา ผก

สมนไพรไมโครกรนมรปทรงและสสนสวยงามนารบประทาน อายการเตบโตสน ใชเวลา 7-10 วนก

สามารถเกบผกนำมารบประทานหรอนำออกขายได ผกสมนไพรไมโครกรน มคณคาทางอาหารสงกวา

“ตนออน” เพราะอดมไปดวยสารอาหารทจำเปนตอการเจรญเตบโตของพช ยงกลามอายมากขน

สารอาหารกจะถกใชไปในการเจรญเตบโตเกบเกยวในระยะเวลาทเหมาะสม เมอนำไปทำอาหาร

ผบรโภคจะไดรบคณคาทางอาหารสงไปดวย พชผกสมนไพรไมโครกรนเหมาะสำหรบคนทกเพศทกวยผท

ชอบรบประทานผกอยแลว การเพมพชผกสมนไพรไมโครกรนในอาหารจะยงชวยใหผบรโภคไดรบ

สารอาหารเพมมากขน สวนผทไมชอบรบประทานผกแคใสพชผกสมนไพรไมโครกรนในอาหารเลกนอย ก

ไดรบสารอาหารเทยบเทากบรบประทานผกจานใหญเชนกน

นวตกรรมการปลกสมนไพรแบบพงพา

การปลกพชสมนไพรแบบพงพา” คอ การปลกพชสมนไพรเปนลำดบชนในพนทเดยวกน โดยนำ

หลกความรจากภมปญญาการทำเกษตรของคนสมยกอนมาปรบใชใหเหมาะกบพนทนน อาศยการสงเกต

เรยนรจากชนเรอนยอดซงเปนลกษณะและธรรมชาตของตนไม เชน ระบบการหยงรากของพชสมนไพรท

แตกตางกนทำใหไมแยงอาหารกน ความตองการแสงทไมเหมอนกนทำใหสามารถปลกพชอน ๆ บรเวณ

ใกลเคยงได ไมวาจะเปนตนเลกหรอใหญจะมการอาศยเกอกลกนตามธรรมชาต พดงายๆ กคอเปนการ

จดสวนแบบจำลองสภาพแวดลอมทใกลเคยงกบระบบนเวศของปานนเอง

ปลกปาสมนไพร 5 ระดบ

เปนการปลกพชสมนไพรหลากหลายชนดใหอยในแปลงเดยวแตมความสงตางระดบกน โดย

อาศยลกษณะความแตกตางของพชสมนไพรทมความสงตำมาอยรวมกน ทำใหเกดการเกอกลกนเหมอน

ปาธรรมชาต สรางประโยชนมากมายหลายอยางและสามารถใชพนททกตารางเมตรไดอยางคมคา

เรยกวา “เบญจเกษตร” มาจากคำวา เบญจะ ในภาษาบาล หมายถง หา หรอลำดบท 5 สวนคำ

ว า เกษตร ย อมาจากเกษตรกร ค อ เกษตร แปลว า ท ด น ท นา กบ กร แปลว า ผ กระทำ

ผสราง เกษตรกร จงมความหมายวา ผทำงานหรออาศยทดนทนาเพอเพาะปลกพชผล เลยงสตว และยง

เปนคำทใชเรยก ชาวนา ชาวสวน ชาวไร ชาวประมง และผเลยงสตวเพอการคาอกดวย ซงแบงเปน 5

ระดบ ดงน

93

ระดบท 1 ปลกพชสมนไพรประเภทไมหวเพอเปนอาหาร เชน ขง ขา หวหอมใหญ หอมแดง กระเทยม เผอก กระชาย มนสำประหลง มนเทศ ระดบท 2 ปลกพชสมนไพรไมเลอย เชน บวบ นำเตา ถวฝกยาว แตงกวา มะระขนก ถวพ ตำลง ระดบท 3 ปลกพชสมนไพรไมพมเตยเพอใชประโยชนเปนอาหารและยารกษาโรค เชน พรก กะเพรา มะเขอ ตะไคร ขาว พชสมนไพรตาง ๆ เชน ฟาทะลายโจร วานหางจระเข ชาพล กระเจยบ ดปล ระดบท 4 ปลกพชสมนไพรไมระดบกลาง ซงเปนชนทมความสงเปนรองพชสมนไพรกลมไมยนตน เชน มะกรด มะนาว ขเหลก สมโอ ขนน ทเรยน มะมวง ดอกแค กลวย ชะอม ระดบท 5 ประเภทตนไมใหญทรงสงใหรมเงา และชวยรกษาระบบนเวศ เชน ตะเคยน ยางนา มะคา ประด สก พะยง มะฮอกกาน จำปาทอง

การจดกลมพชสมนไพรในลกษณะเชนนจะทำใหเกดระบบนเวศซงมลกษณะใกลเคยงกบปาใน

ธรรมชาตทพชสามารถพงพาอาศยกนเกอกลซงกนและกนได และยงเปนการใชพนทใหเกดประโยชน

คมคา แมในพนทจำกดกสามารถปลกพชสมนไพรไดหลากหลายชนด สวนผลผลตทเหลอจากการใชหรอ

บรโภคภายในบานยงนำไปแปรรปจำหนายชวยสรางรายเพมอกทาง

นวตกรรมการปลกสมนไพรแบบ พออย พอกน พอใช

การจดสวนอาจไมไดคำนงถงการเลอกพรรณไมเพอความสวยงามเพยงอยางเดยว แตยงรวมถง

ดานประโยชนใชสอย การรจกใชทรพยากรทมอยอยางจำกดในธรรมชาตอยางชาญฉลาด สามารถพงพา

ตวเองได ตามแนวทาง “ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง” ซงเปนการปลกปาแบบผสมผสาน ทงดาน

เกษตร วนเกษตร (ปลกพชเกษตรแซมอยในปาธรรมชาต) และเศรษฐกจสงคม มาปรบใชใหสอดคลอง

กบความตองการของวถคนเมองเพอความสขทยงยน

สมนไพรใชสอย

ปลกเพอใชประโยชนจากเนอไมสรางบาน ทำเฟอรนเจอร ทำเลาหรอคอกเลยงสตว ดามจอบ ดาน

หตกรรมเครองจกรสาน หรอทำฟนเปนเชอเพลง เชน ยางนา สะเดา จำปาทอง มะฮอกกาน พะยง

พะยอม ไผสะเดา ไมยนตนทเจรญเตบโตไดทกสภาพดน โตไว ลกษณะลำตนตรง เปลอกหนาสเทาปนดำ

มประโยชนหลายดาน ทงตดมาใชปกทำเสาโรงเรอนหรอเสาลอมรวบานไดเมอมขนาดลำตน 3-6 นว เนอ

ไมแขงแรงนยมนำมาแปรรปทำประต ไมวงกบ และเฟอรนเจอรตาง ๆ เปนผกสมนไพรพนบานทอดมดวย

คณคาทางโภชนาการ และมสารอาหารทจำเปนตอรางกาย

สมนไพรไมรว

นำมาสานทำเปนซมไมเลอยปลกผกสวนครว เชน มะระ มะระขนก บวบ อญชน พญายอ

เพชรสงฆาต ตำลง ใชทำสมไก สรางเลาเลยงสตว ทำรวรอบบาน หรอสานเปนซมหลงคาปลกไมเลอยให

รมเงาในบรเวณทตองการ

94

สมนไพรกนไดและรกษาโรค

ปลกตามความตองการสำหรบบรโภคภายในสมาชกครอบครวอยางเพยงพอเปนทงอาหาร

เครองดม และยารกษาโรค เชน ประเภทไมผล มะปราง ขนน ชมพ มงคด เงาะ มวง กลวย พชผกสวน

ครว กะเพรา โหระพา แมงลก พรก มะเขอ ถวพ ตะไคร พชสมนไพร ฟาทลายโจร กานพล ยานาง

พรกไทย กระเจยบแดง ใบบวบก ขง ขา วานชกมดลก ดอกคำไทย ขเหลก เปนตนไมกนได ปลกตาม

ความตองการสำหรบบรโภคภายในสมาชกครอบครวอยางเพยงพอ เปนทงอาหาร เครองดม และยา

รกษาโรค เชน ประเภทไมผล มะปราง ขนน ชมพ มงคด เงาะ มวง กลวย พชผกสวนครว กะเพรา โหระพา

แมงลก พรก มะเขอ ถวพ ตะไคร พชสมนไพร ฟาทลายโจร ทองพนชง กานพล ยานาง พรกไทย กระเจยบ

แดง ใบบวบก ขง ขา ขเหลก เปนตน

สมนไพรเศรษฐกจ

ไมยนตนทมการปลกเพอนำเนอไมมาใชประโยชนโดยตรงหรอเพอการคาสรางรายไดในครวเรอน

เชน ตะเคยนทอง สก ยางนา มะคา พะยง ประด เตง จามจร ยางพารา ยคาลปตส

ครงท ๖ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรในระบบ GAP กรณ บวบก ขมนชน วานชก

มดลกและไพล วทยากรบรรยาย

การผลตวานชกมดลก GAP

วานชกมดลก จดอยในวงศขง (ZINGIBERACEAE) เปนพชทมลำตนเปนหวอย ใตดนและม

หลากหลายสายพนธ แตสำหรบในประเทศไทย วานชกมดลกทพบไดตามทองตลาดจะมอยดวยกน 2

สายพนธ ไดแก วานชกมดลกตวเมย (Curcuma comosa Roxb.) ซงจะมลกษณะของหวกลมรตาม

แนวตง มแขนงสน และวานชกมดลกตวผ (Curcuma latifolia Roscoe) จะมลกษณะตางจากตวเมย

ตรงท หวใตดนจะกลมแปนมากกวา และแขนงจะยาวมากกวา (ตามภาพทสอง) ทำใหการซอมาใช

บางครงอาจจะจำแนกลำบาก เพราะบางครงเมอนำมาเทยบกนทงตวเมยและตวผจะคลายกนมาก โดย

จะปลกมากในจงหวดเลยและเพชรบรณทงนยงไดพบวามพชอกชนดหนงทมตนกำเนดในประเทศ

อนโดนเซย ซงมลกษณะคลายกบวานชกมดลกของไทยมาก และมสรรพคณทางยาทคลายคลงกน โดย

เปนวานชดมดลกทมชอทางวทยาศาสตรวา Curcuma zanthorrhiza Roxb. (ชอพองวทยาศาสตร

Curcuma xanthorrhiza Roxb.

95

การเตรยมแปลงปลก

กอนปลกควรทำการไถพรวนดนพรอมกำจดวชพชแลวตากดนทงไวประมาณ 5-7 วน หลงจาก

นนอกประมาณ 2-3 วน ใหทำการหวานปยคอก ขเถา แกลบ ในอตราไรละ 1-3 ตน ไถกลบและกำจด

วชพชอกครง

วธปลก

ควรปลกในชวงกอนหรอตนฤดฝน เพอใหสามารถเจรญเตบโตไดตามฤดกาลของธรรมชาต ใช

ระยะหางระหวางหลมและแถวประมาณ 15-20 ซม.

การใหนำ

หากมฝนตกตามฤดกาลอยางเพยงพอ การใหนำกอาจไมมความจำเปน เนองจากพชจะ

เจรญเตบโตโดยอาศยนำฝนไปตามธรรมชาต

การใสปย

ในระยะแรกปลกใหใสปยคอกรวมกบปยสตรเสมอ 15-15-15 และในชวงทกำลงมการ

เจรญเตบโตทางใบใหใสปยสตร 12-12-24 เพอเปนการบำรงใหตนเตบโตไดอยางเตมท

การเกบเกยว

วานชกมดลกจะเกบสะสมสารอาหารไวเตมทและหยดการเจรญเตบโตในชวงฤดหนาวไปจนถง

ฤดแลง ซงในชวงนใบจะเรมเหยวแหง ใหเรมทำการเกบเกยวผลผลตได

ประโยชน

วานชกมดลกเปนพชสมนไพรทถกนำมาใชใหเกดประโยชนกบสตรมากมาย เชน

เหงา ใชเปนยาบำรงสตรหลงคลอดบตร แกปวดมดลก แกอาการมดลกอกเสบ แกอาการประจำเดอน

มาไมเปนปกต ลดอาการปวดประจำเดอน ใชรกษาโรคตบ แกอาการปวดตามขอ อาการอาหารไมยอย

แกไข มฤทธตานเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของโรคฟนผ ยบยงเชอไวรสทเปนสาเหตของโรคโปลโอ ชวย

เสรมสรางความหนาแนนของกระดก แกอาการของโรครดสดวง ไสเลอน รกษาแผลในกระเพาะอาหาร

ปองกนการเกดโรคมะเรง ลดอาการบวมและอกเสบของแผล ชวยสรางและซอมแซมเซลล ลด

คอเลสเตอรอล ตานอนมลอสระ แกทองอดทองเฟอ ชวยควบคมนำหนก ทำใหกลามเนอทกสวนของ

รางกายกระชบ ขาวนวลไรรอยเหยวยน ลดอารมณฉนเฉยวทเกดจากฮอรโมน ทำใหระบบเลอดไหลเวยน

ด ชวยดบกลนปากและกลนตว ลดอาการตกขาว การเจบและปวดเสยวทองนอยในสตร หรอจะนำมา

สกดเปนแปงใชทำขนม ทำเปนโจก หรอหนเปนชนนำไปตมใสนำตาลเปนเครองดม หรอใชเปนสยอมผา

เหงาออน ลำตนออน ชอดอกออน ใชรบประทานเปนผกสดได

96

การผลตไพล GAP

การปลกไพล ลงทนนอย ปลกงาย ดแลงาย จำหนายไดกำไรงาม ทสำคญ ประหยดตนทนการใช

สารเคม และแรงงาน ใชพนทไมมากสามารถปลกใสกระถางหรอภาชนะทมชองระบายนำ หรอปลกแซม

ระหวางแปลงพชผลหลกในพนท โดยไมตองกงวลเรองตลาด ชอในแตละทองถนของไทย ไพล มชอตาง ๆ

กนไป เชน ภาคเหนอเรยก “ปเลย”, ภาคกลางเรยก “ไพล” หรอ “วานไฟ”, แมฮองสอนเรยก “มนสะ

ลาง”, ภาคอสานเรยก “ไพล” หรอ “วานปอบ”

ลกษณะโดยทวไป

▪ ไพล เปนไมลมลกเนอออน เจรญงอกงามในทกฤดฝน ตนโทรมในทกฤดหนาว

▪ หว ลงหวในดนเปนแงงตดกนเปนพดเหมอนวานหรอขง สงประมาณ 1-1.5 เมตร

▪ เหงา มขนาดใหญอยใตดน เนอในเหงาสเหลอง มกลนหอมรอนเฉพาะตว

▪ ใบ รปรางเรยวยาว ปลายใบแหลม

▪ ดอก เปนชอ ลกษณะเปนแทงกลมยาวปลายแหลมออกจากเหงาใตดน ดอกเปนเกลดซอนทบ

กนเปนปมคลาย ลกตมถวงนาฬกา โตกลม ปลายแหลม คลายลกมะกอก มดอกเลก ๆ แซม

ออกตามเกลด ดอกมความสวยงามเชนเดยวกบดอกขง หรอดอกกะทอ กลบดอกสนวลใบ

ประดบสมวง

การขยายพนธ

ไพลสามารถขยายพนธโดยใชเมลด หรอ ใชแงงหรอเหงาซงเปนสวนของลำตนใตดน โดยทว ๆ ไป

จะใชสวนของเหงาเปนทอนพนธในการปลก

ปจจยทควรคำนงถง ใน การปลกไพล

สภาพพนทททำการเพาะปลก

▪ นำไมทวมขง

▪ ไมอยใกลแหลงสารพษ

สภาพดน

ดนรวนซย หรอดนทมการระบายนำไมด หากมนำทวมขง ไพลจะเนาเสย โดยเฉพาะดนทมสภาพ

เปนกรด เมอมฝนชกหรอความชนในดนสง จะทำใหเกดโรคแงงเนา

สภาพอากาศ ไพลควรไดรบแสงแดดพอสมควร

ขนตอน การปลกไพล

การปลก สามารถทำได 3 วธ คอ

97

1. ปลกโดยใชเหงา ตดเปนทอน ๆ ชบดวยสารปองกนเชอรา ทงไวสกคร แลวทำการปลกลงใน

แปลงทเตรยมไว

2. ปลกโดยใชเหงาเพาะใหงอกกอน โดยทำการเพาะเหงาทตดเปนทอน ๆ ในกระบะทราย ใหแทง

ยอด แตกใบประมาณ 2 ถง 3 ใบ จงยายลงปลกในแปลงปลก

3. แยกกอแลวนำไปปลก

การเตรยมดน

▪ ผสมดนรวน แกลบดบ ทรายหยาบ ใหเขากน ทรายหยาบจะทำใหดนรวนระบายนำไดด และเมอ

ถงเวลาขดจะทำใหขดงายและ ลางดนออกไดงาย ใสลงในภาชนะ และนำทอนพนธ หรอกอทแยกมาลง

ปลก กลบดนแลวรดนำพอชม

▪ ถาทำแปลง ยกรอง ใหไถพรวนดน กำจดวชพช และผสมแกลบดบ ทรายหยาบ ลงไปคลกเคลา

ใหเขากบดน และทำการปลก

การใหนำ

▪ หลงปลกในระยะแรก รดนำพอชมวนละ 1 ครงในตอนเชา

▪ เมอตนโต เวนระยะการรดนำ แตควรสงเกตสภาพอากาศ และสภาพดน หากอากาศรอนจด ฝน

ทงชวง หรอดนแหงไป ควรรดนำเพม

การใหปย

ควรใสปยหมก หรอปยคอก แตถาดนเปนดนรวนซย หรอมความอดมสมบรณดอยแลว กไม

จำเปนตองใสปย

การกำจดวชพช

เมอมวชพชขน ควรรบกำจด หากปลอยทงไวจะกำจดยาก หามใชปยเคม หรอสารเคมกำจดวชพช

เนองจาก ไพล ถกนำมาใชประโยชนทางยา

การปองกนโรคและแมลงศตรพช

โดยปกตแลว ไพล ไมคอยจะมโรคหรอแมลงศตรมาทำความเสยหาย แตควรระวงเรองการระบาย

นำ อยาใหทวมขง ปองกนโรคแงงเนา ซงหากเกดปญหาน ใหรบแกไขเรองการระบายนำในทนท

การเกบเกยว

▪ ระยะเกบเกยว ตงแตเรมปลกจนถงวนทเกบเกยวผลผลตไพล จะใชระยะเวลานาน 2 ถง 3 ป

เปนระยะเวลาทเหมาะสม เพราะจะทำใหไดนำมน ไพล ทมปรมาณและคณภาพสง

▪ วธการเกบเกยว ใช เสยมขดเหงาไพลขนมาจากดน ระวงไมใหเกดแผลหรอรอยชำกบเหงา

การปฏบตหลงการเกบเกยว

▪ หวไพลทตดราก และผงลมใหแหงแลว เกบบรรจกระสอบพรอมทจะนำไปสกดนำมน โดยเครอง

กลนไอนำ

98

▪ สำหรบไพลทจะนำไปผลตเปนลกประคบแหง ใหคดเลอกสวนทสมบรณปราศจากโรคและแมลง

มาลางดวยนำสะอาดหลาย ๆ ครง จากนน นำสมนไพรมาทำใหแหง โดยหนเหงาไพลเปนชนบาง

ๆ วางบนถาดหรอกระดง เกลยใหบาง คลมดวยผาขาวบางเพอปองกนฝนละออง และปองกน

การปลวนำไปตากแดดใหแหง หมนกลบบอย ๆ หรอโดยการอทอณหภม 50 องศาเซลเซยส

สำหรบ 8 ชวโมงแรก แลวลดอณหภมลงเปน 40 ถง 45 องศาเซลเซยส หมนกลบบอย ๆ จนแหง

ประโยชนของไพล

ไพลกบความงาม

หวไพลขดผว เหงาสามารถนำมาใชทำเปนแปงไวสำหรบขดผวได โดยจะชวยทำใหผวดผดผอง ชวย

ปกปองผวจากอนมลอสระ ชวยลดเลอนรวรอย จดดางดำและไมทำใหเกดสว

วธการทำไพลขดผว

▪ นำเหงาไพลมาหนแบบหยาบ ๆ ประมาณ 4 ชอนโตะ ใสลงในโถปน

▪ นำดนสอพอง 3 ถวยตวง มาทบใหพอแตก แลวใสลงไปในเครองปนและปนจนละเอยดเปนเนอ

เดยวกน

▪ เตมนำตมสก 1 ถวยตวง และปนใหเขากนอกครง เมอไดครมเปนเนอเดยวกน

▪ นำมาปนเปนกอนเลก ๆ แลวนำไปตากแดดใหแหงสนทเกบไวใสขวด กจะไดแปงไพลทสามารถ

นำมาใชขดผวได

วธใช

นำมาผสมกบนำเยน แลวพอกผวทงไวประมาณ 30 นาทแลวคอยลางออก ใชแปงไพลจำนวน 2-3 กอน

นำมาผสมกบนำเยน พอกหนากอนเขานอน ทงไวประมาณ 30 นาทแลวลางออก จะชวยทำใหผวหนาด

ออนสามารถเตมนมสด ประมาณ 2 ชอนชาลงไปได

การใชไพล ปองกนกำจดศตรพช

ชวยยบยงการเจรญเตบโตของเชอราสาเหตโรคพช

▪ บดไพลแหงใหละเอยด แลวละลายในแอลกอฮอลในอตราสวนรอยละ 15 โดยนำหนก

▪ นำไปฉดพน หรอนำไปใชหมกเชนเดยวกบการใชสมนไพรขมน

การใชไพล ทำยากนยง

▪ ใชนำมนไพล ซงจะตางกบนำมนหอมระเหยอน ๆ ตรงทเมอถกกบผวหนง แลวจะไม รสกรอน

เมอทาผวหนงจะปองกนยงได

99

ครงท ๘ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรมะขามปอม GAP วทยากรบรรยาย

การผลตสมนไพรมะขามปอม GAP

มะขามปอม เปนพชประจำถนเปนสมนไพร และมสรรพคณทางยามากมาย (อดมไปดวยวตามน

และแรธาตหลายชนด) ซงชาวอนเดยรจกกนดวาเปนยาอายวฒนะ โดยเรยกผลไมชนดนวา Amalaka

แปลวา “พยาบาล” บงบอกถงสรรพคณมากมายของมะขามปอมตนพนธ ราคาก งละ 1,500 บาท

มะขามปอมสามารถจำหนาย สดและนำไปแปรรปตาง ๆ อยางเชน มะขามปอมแชอ ม ขายในราคา

กโลกรมละ 250 บาท และยงทำนำมะขามปอมพรอมดม ขวดละ 20 บาท แยมมะขามปอม แชอม

อบแหง ทอฟฟมะขามปอม มะขามปอมกวน ชามะขามปอม วนมะขามปอม และขาวเกรยบมะขามปอม

โดยในสวนของมะขามปอมทแปรรปนนจะมขายเฉพาะทสวน

พนธมะขามปอม

1. พนธทอพวงองน (พนธทอยกษจมโบ, ทอมหากาฬ) ลำตนสงปานกลาง ลกษณะผลเหมอนลกทอ ผว

สวยใส ลกมขนาดใหญ เนอฉำ ใหผลดกคลายพวงองน

2. พนธแมลกดก เปนไมกงเตยกงสง ทใหผลดกมาก ขนาดผลใหญประมาณเหรยญ 10 บาท

3.พนธแปนพชชา (พนธแปนเตย) เปนมะขามปอมสายพนธไทย กงใหญแขงแรง ตนเตย ลำตนสงไมเกน

1.5-2 เมตร

4.พนธทอยกษไทรโยค ลกษณะผลกนมจะงอย คลายผลลกทอผวสวยใส ลำตนสง2-3 เมตร ขนาดผล

ใหญเทากบมะขามปอม สายพนธอนเดย เฉลยประมาณ 25-30 ผลตอกโลกรม ออกลกดกทงป

วธการปลก

ปลกไดทกสภาพดน ยกเวนพนททมนำทวมขง ขดหลมลกครงฟต กวางครงฟต จากนนนำตนมะขาม

ปอมลงดน โดยไมตองรองพน ใหนำในชวงแรกไปจนกวาตนจะตงตวได พออายครบ 1 ป ใหใสปยคอก

มลสตวปละครง หามใสปยเคมเดดขาด พออายครบ 3 ป เรมเกบผลผลต มะขามปอมเปนไมผลทปลก

ดแลงาย ทนแลงไดด ควรปลกในดนทมสวนผสมของขไก แกลบดน แกลบดำ และดนในอตราสวน

1:1:1:2 ปลกโดยขดหลมลกประมาณ 50×50 เซนตเมตร ใสปยขไกหรอขววรองกนหลมประมาณ 1

กโลกรม เตมนำลงใหทวมหมกไวประมาณ 10 วนเพอใหเกดการยอยสลาย คลายความรอน เตมหนาดน

ลงไปเลกนอย จงคอยนำตนพนธทเตรยมไวลงปลก ปกไมพยงตน เมอตนมะขามปอมทปลกมความสง

ระดบหวเขา ใหตดยอดทนทเพอใหแตกกงออกดานขางเปนทรงพม วธนจะชวยบงคบใหตนเตย งายตอ

การดแลรกษาและเกบผลผลตการปลกในปแรก ควรใหนำอยางสมำเสมอ ทก ๆ 2-3 วน/ครง เมอยาง

เขาปท 2 หลงหมดฤดฝน ควรงดใหนำเพอกระตนใหตนมะขามปอมยกษเกดการสะสมอาหารทกง ตา

ดอก และปลอยใหตนสลดใบทง เพอจำศลในชวงฤดแลง เมอฝนตกจะกระตนใหตนแตกใบ ออกดอก

100

และตดลกดหลงปลก ควรใหปยเคมสตร 25-7-7 จำนวน 1ชอนชา โรยรอบทรงพม ทก ๆ 7 วน/ครง

พรอมใสปยสตรเสมอและขไกทก 14 วน/ครง และโรยปยขไกพรอมแกลบรอบทรงพมประมาณ 1

กระสอบ และฉดพนปยนำทางใบ เพอเรงตนโต ผลโต สะสมตาดอกอกทางหนง

เทคนคปลกเสรมราก

กงพนธเทคนคเสรมราก เมอนำไปปลกในปแรก ตนมะขามปอมยกษจะมขนาดใหญกวาปกต

หลายเทา ย งปลกแบบเสรม 10 ราก ปลกในระยะเวลาเพยง 2 ป ลำตนมะขามปอมยกษจะม

เสนผาศนยกลาง 1 – 2 เมตร โดยเรมจากเตรยมตนพนธมะขามปอมปา ตามจำนวนทตองการเสรม

ราก หลงจากนนใหนำตนพนธปลกลงดนพรอมกบตนพนธดทตองการปลก 1 ตน หลงปลก 1 เดอนใหนำ

พนธตนปาทสมบรณ 1 ตน มาเสรมรากใหตนพนธด ทงนเกษตรกรสามารถเพมจำนวนรากไดตามท

ตองการ แตควรเวนระยะหางในการเสรมรากแตละครงประมาณ 1 เดอน เทคนคการเสรมราก 2

แนวทาง คอ เทคนคแรก ใชวธการเสยบยอด โดยเลอกตนพนธด มตมตากำลงแตกมาลดใบทงเพอลด

การคายนำจากนนตดกงพนธใหเหลอความยาวประมาณ 3-4 นวทาปนแดงทปลายกงดานหนงเพอ

ปองกนเชอรา สวนอกดานเหลาใหเปนลม ระหวางนหามใหนวมอสมผสกบรอยแผลจากนนนำตนพนธ

ปามาตดยอดและผาลำตนนำลมกงพนธดเสยบเปนยอด สวมกนใหพอด แลวใชผาเทปพนปดแผลไวไมให

นำเขา กอนนำถงพลาสตกมาครอบและมดปากถงไว ประมาณ 2 อาทตย ตนพนธจะเรมแตกยอดออน

รอจนกวาตนจะแตกใบจรงแลวจงคอยถอดถงพลาสตกออก โดยขอควรระวงคอระหวางกางถงพลาสตก

หามใชมอเขาไปคลถงดานใน แตควรใชวธสะบดเพอปองกนไมใหกงพนธตดเชอ

เทคนคท 2 ใชวธการทาบกงหรอแนบกง นำตนเพาะเมลดมะขามปอมพนธปา ลงปลกเคยงกบตน

พนธด กำหนดระยะใหตนพนธปาสามารถโนมหาตนพนธดไดพอเหมาะ จงใชมดปาดสรางแผลตนพนธ

ปาและตนพนธด โดยแผลของตนพนธดควรมความลกแคถงเนอไม ความยาวประมาณ 2-3 นว เพอให

แผลมพนทในสมผสกนไดมากขน หลงจากนนใชผาเทปพนปดแผลไว ประมาณ 45-60วน เมอแผลตดกน

แลว จงคอยแกะผาเทปออก ชวงแรกทเปดแผล ควรใชเชอกหรอผาเทปคลองทง 2 ตน ไวดวยกนกอน

เพอกนแผลฉกขาดหรอตนดดออกจากกนเพราะแรงลม รอจนครบ 60 วน เมอแผลสมานกนเปนเนอ

เดยวแลว จงคอยแกะเชอกออกจากกน

ครงท ๙ อบรมเชงปฏบตการ

เรอง การผลตมะระขนก GAP มะระขนก เปนพชสมนไพรขางรวทนาสนใจ มะระขนก มชอเรยก

แตละทองท อาท ทางเหนอเรยก “มะหอย” ทางภาคอสานเรยก “ผกไซ” ทางใตเรยก “ผกไห” , “ผก

เหย”, “ระรอยร” และอกหลายๆ ชอ มะระขนกเปนพชทขนไดดในเขตรอนชน ทวปเอเชยกนเปนผก

ชาวอนเดยปรงเปนแกง ชาวศรลงกาปรงเปนผกดอง ชาวอนโดนเซยกนสด ชาวไทยกนหลายรปแบบเปน

101

ผกตมจมนำพรก กนไดทงยอดออน ฝกออน ฝกแก มะระขนกเปนพชไมเถา มมอเกาะลำตนเลอยพาด

พนตามตนไมหรอตามราน มอาย 1 ป ลกษณะใบมหยกเวาลกเปนแฉกๆ 5-6 หยก ปลายใบแหลมมส

เขยวออน มขนออนนมคลม ดอกเปนดอกเดยวสเหลองออกบรเวณงามใบ ผลมะระขนกมรปรางคลาย

กระสวย ผวขรขระ เสนผาศนยกลางมตงแต 1.5-2 เซนตเมตร ยาว 3-5 เซนตเมตร แตขนาดผลใหญ

กวานกม ผลออนสเขยวออกขาว ผลแกสเขยวเขม ผลสกเปนสสมหรอแดงอมสม เมอแกจดจะแตก

ออกเปนแฉก

การเพาะกลา

การเพาะกลางอกตองนำเมลดมาแชนำ ประมาณ 1 ชวโมง แลวนำมาหอกบผาชนประมาณ 2-3 วน

เมอเปดดจะเหนรากโผล แลวจงเลอกเมลดทรากงอไปปลกในหลม หลมละ 2-3 เมด ขดหลมใหลก

ประมาณ 1 ศอก ใสปยคอกกรองกนหลม หลมละประมาณ 1 กระปองนม เอาดนใสลงไปในหลมจน

หลมตนแลวจงนำมะระไปลงปลก ควรปลกในตอนเยน ใชฟางคลมสก 2-3 วน รดนำใหชม การรดนำ

ตองทำอยางสมำเสมอ เพราะมะระยงโตยงตองการนำมาก และตองคอยถอนหญาออกดวย มะระเปน

พชเถาวลยทตองเลอยขนคาง ดงนน จำเปนจะตองทำคางใหขน การปลกมะระตองใชความขยนเปน

พเศษ

วธหยอดลงหลมปลกในแปลง นำเมลดมะระแชนำอนไวอยางนอย 5-8 ชวโมง เพอกระตนการงอกและ

ทำใหเปลอกมะระขนกยกษโอกนาวานมกอน แลวนำไปหยอดกลบทหลมปลก หลมละ 1-2 เมลด ใน

แปลงปลกไดเลย

การเตรยมดน แปลงปลก มะระขนกเปนผกทมระบบรากลกปานกลาง ควรไถดนลกประมาณ 20 - 25

เซนตเมตร ตากดนทงไว 7 -10 วน ใสปยคอกหรอปยหมกทสลายตวดแลวเขาไปใหมาก เพอปรบปรง

สภาพทางกายของดนแลวยกรองเลก ๆ ยาวไปตามพนท

ระบบปลก/ระยะปลก นยมระบบแถวค ระยะปลกทเหมาะสม คอ ระยะระหวางตน 50-75

เซนตเมตร และระยะระหวางแถว 1 เมตร

การปลกและการดแลรกษา

หยอดเมลดโดยตรงลงในแปลงหลมละ 3-4 เมลด ลกลงไปในดนประมาณ 2.5-3.5 เซนตเมตร

กลบดวยปยคอกและปยหมกทสลายตวแลว หรอดนผสม รดนำใหชม คลมฟางแหงหรอหญาแหงท

สะอาดใหหนาพอควร เมอตนกลามใบจรง 2 ใบ ถอนแยกตนทออนแอไมสมบรณทง เหลอไวหลมละ 2

ตน การทำคาง : เมอมะระเรมเลอยหรอตนมอายประมาณ 15 วน ควรทำคางเพอใหตนเลอยเกาะขน

ไป อาจทำได 2 แบบ คอ

แบบท 1 ปกไมคางยาวประมาณ 2-2.5 เมตร ทก ๆ หลมแลวเอนปลายเขาหากน ผกมดปลายไว

แลวใชไมคางพาดขวางประมาณ 2-3 ชวง

102

แบบท 2 ปกไมคางยาวประมาณ 2-2.5 เมตร ทก ๆ ระยะ 1.5-2 เมตร ขนานกบแถวปลก ใชเชอกผก

ขวางทก ๆ ระยะ 30 เซนตเมตร รวมทงผกทแยง ไปมาดวย

การใหนำ : รดเชา-เยน ควรใหอยางสมำเสมอ แตไมถงกบเปยกแฉะ ไมควรขาดนำ โดยเฉพาะชวง

ออกดอกตดผล

ระยะเวลาในการปลก-เกบเกยว

ในการปลกมะระขนกฤดหนงจะใชเวลาทงหมดประมาณ 3 เดอน และเรมเกบผลผลตหลงปลก

ประมาณ 45-50 วน เมอเกบจนหมดฤดจะเกบไดประมาณ 15-20 ครง สามารถเกบผลผลตสงขายไดทก

วนขอแนะนำวาควรจะเกบ 2 วนครงหรอ 4 วนครง

การหอผลมะระ

ผปลกจะหอผลหรอจะไมหอผลกได ขนอยกบสงแวดลอมของแตละพนท เชน พนททไมมแมลง

ศตรระบาดมากนก เชน แมลงวนทอง กไมจำเปนทจะตองหอผล แตถาเปนพนททมการระบาดกสามารถ

หอผลได เมอมะระอายไดประมาณ 30-40 วน หลงปลก จะออกดอกและตดผลจนลกโต พอผลมะระโต

ได 7-10 วน หลงดอกโรย หรอผลมะระ ผลยาวประมาณ 5-10 เซนตเมตร กเรมหอผลไดทนท

ประโยชนทางยาของมะระขนก

การทานมะระขนกเพอชวยลดนำตาลในเลอด รกษาโรคเบาหวาน : หนเนอมะระตากแหงชงนำ

ดม ถาตองการกลบรสขมใหเตมใบชาลงไปดวยขณะทชง ดมตางนำชา นอกจากนนำตมผลมะระสามารถ

ลดการเกด ตอกระจก ซงเปนอาการขางเคยงในคนทเปนโรคเบาหวานได การใชมะระขนกเปนยาถาย

พยาธ : จะใชใบสดมะระขนก 20-30 ใบ หนใบชงดวยนำรอนเตมเกลอ เลกนอย ชวยกลบรสขม ดมแต

นำ ใชไดดสำหรบถายพยาธเขมหมด นอกจากนยงใชเมลด 2-3 เมลด รบประทานขบพยาธตวกลม ผล

มะระขนก 100 กรม ใหพลงงานแกรางกาย 17 กโลแคลอร ประกอบดวย เสนใย 12 กรม แคลเซยม 3

มลลกรม ฟอสฟอรส 5 มลลกรม เหลก 0.2 มลลกรม วตามนเอ 2924 iu วตามนบหนง 0.09 มลลกรม

วตามนบสอง 0.05 มลลกรม วตามนซ 190 มลลกรม ไนอะซน 0.4 มลลกรม ผลวเคราะหพบวายอดออน

ของมะระขนกมวตามนเอคอนขางสงมะระขนกมสรรพคณทางยาดหลายดาน เปนยามพลงของความเยน

ชวยเจรญอาหาร ยาระบาย ขบพษ ฟอกเลอด บำรงตบ บำรงสายตา รากแกพษ รดสดวงทวาร แกพษดบ

รอน แกบด ถายอจจาระเปนเลอด ปวดฟนทเกดจากลมรอน นำคนผล มสรรพคณแกปากเปอย ปาก

เปนขย บำรงระด เถาแกโรคขอเทาบวม โรคมาม โรคตบ ใบดบพษรอน ขบระด ขบลม แกนอนไมหลบ

ปวดหว แกไอเรอรง ฟอกเลอด เมลดแกพษ เมลดชวยกระตนเรองเพศ กแกอาการขางเคยงทสำคญของ

โรคเบาหวานไดดดวย

103

ครงท ๑๐ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การตลาดสมนไพร วทยากรบรรยาย การตลาดสมนไพร

สมนไพรของไทยนบไดวาคอนขางมศกยภาพทงในดานของการเปนแหลงผลตทสำคญ ความหลากหลาย

ของชนดสมนไพรและการนำไปใชประโยชน โดยเฉพาะการใชเปนวตถดบเพอแปรรปเปนผลตภณฑตาง

ๆ เชน ยารกษาโรค เครองสำอาง อาหารเสรมเพอสขภาพ ตามกระแสความตองการใชสมนไพรเพอ

ทดแทนการใชสารสงเคราะหทางเคมทมากขน รวมไปถงแรงหนนจากการขยายตวของอตสาหกรรม

เกยว เนองกบผลตภณฑสมนไพร เชน การใชเปนยารกษาโรคและอาหารเสรมสำหรบแพทย

ตลาดในประเทศ ภาพรวมการผลตและจำหนายผลตภณฑจากสมนไพรในประเทศป 2558

ยงคงเตบโตไดด โดยคาดวาผลตภณฑในกลม เครองดมและผลตภณฑเสรมอาหารจากสมนไพรจะม

มลคาตลาด 2.69 หมน ลานบาท เตบโต 8.3% สวนยารกษาโรคจากสมนไพรมมลคาตลาด 5.8 พนลาน

บาท เตบโต 7.0% โดยปจจยบวกททำใหกลมอตสาหกรรมดงกลาว ยงขยายตวไดยงคงมาจากกระแส

การรกสขภาพ และการใชผลตภณฑทมาจากธรรมชาตมากขน โดยทกลมเครองดมจะเตบโตไดดใน

ผลตภณฑ ประเภทเครองดมสมนไพร โดยเฉพาะรงนก ซปไกสกด และนำทสกดจากสมนไพร อกทงม

แรงหนนจากการมอบเปนของขวญตามเทศกาลตาง ๆ สวนผลตภณฑยารกษาโรคจะเตบโตไดเฉพาะ

ผลตภณฑทไดรบมาตรฐาน รวมถงไดรบความนยมและการยอมรบจากผบรโภคและแพทย ซงสวนใหญ

จะเปนผลตภณฑกลมยาแกไอ แกไข และแกแพจำพวกผดผน คน ซงหาซอได งายตามรานขายยาแผน

ไทยและแผนปจจบน สำหรบผลตภณฑในกลมเครองสำอางและรกษาผวกวา 70% ใช วตถดบจาก

สมนไพรเปนสวนประกอบ ในชวง 10 เดอนแรกของป 2558 มปรมาณการจำหนายอยท 5.5 แสนตน

ขยายตวได 2.2% เมอเทยบกบชวงเดยวกนป 2557 แตในแงของมลคาตลาดกลบอยท 1.61 หมนลาน

บาท ลดลง 2.7% จากชวงเดยวกนของปกอน ทงนเปนผลจากการแขงขนดานราคาทรนแรง จากขอมล

ของกรมสงเสรมการคาระหวางประเทศ กระทรวงพาณชย ระบวา ปจจบนมลคาการสงออกสมนไพรไทย

อยในหลกแสนลานบาท โดยสมนไพรไทยในกลมอาหารเสรมมมลคาการใชและสงออกรวมกวา 80,000

ลานบาท ขณะทกลมสปาและผลตภณฑมมลคาประมาณ 10,000 ลานบาท และกลมยาแผนโบราณตาม

ภมปญญาการแพทยแผนไทยมมลคาประมาณ 10,000 ลานบาท ทงยงมสมนไพรกลมสารสกด กลมทใช

ในอาหารสตวและกลมทใชในการปองกนกำจดศตรพชอกดวย ซงถอวาเปนตวเลขทนาสนใจ

ในขณะทกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข พยายาม

ดำเนนการ แผนยทธศาสตรการพฒนาสมนไพรไทย : สมนไพรไทย-สนคาโลก พ.ศ. 2556-2560 มงการ

พฒนาสมนไพรไทยสผลตภณฑสรางมลคาทางเศรษฐกจของประเทศไทย หรอทรจกกนในชอ Thailand

Champion Herbal Products : TCHP พรอมกบผลกดนสมนไพร 5 ชนดไดแก กวาวเครอขาว กระชาย

104

ดำ ลกประคบ ไพล และบวบก โดยหวงใหการมการใชสมนไพรไทยเหลานอยางแพรหลายทงใน

ประเทศและตางประเทศ

อยางไรกตามแมจะมความพยายามในการสงเสรมใหสมนไพรไทยตอสไดทงในตลาดอาเซยน

และตลาดโลก แตดเหมอนวาอปสรรคตอการเขาสตลาดของสมนไพรไทยยงหนกหนาสาหสอย เพราะ

แมวาตวเลขยอดการสงออกสมนไพรไทยจะขยบขน แตหากเทยบกบประเทศเพอนบานอน ๆแลว อตรา

การเตบโตในตลาดสมนไพรของไทยยงไมสามารถสกบประเทศเพอนบานไดทงสงคโปรและมาเลเซย

โดยเฉพาะ สงคโปรทแมจะเสยเปรยบดานความหลากหลายทางธรรมชาต แตดวยความสามารถในการ

พฒนามาตรฐานตาง ๆ ทำใหสงคโปรไดรบการยอมรบจากทวโลกดานรบรองผลตภณฑสมนไพร จน

สามารถครองแชมปในภมภาคไปดวย ในขณะทมาเลเซยเองสามารถพฒนาโรงงานแปรรปสมนไพรม

ศกยภาพ ดวยการนำเขาวตถดบราคาถกจากจนมาแปรรปจนมยอดสงออกตามสงคโปรตามมา

การทสมนไพรจะไปสสากล สงทตองทำคอ การทำใหคนทวไปรจกสมนไพร มความเชอมนใน

การแพทยแผนไทยชอบและนำไปสการใชประโยชนจากผลตภณฑสมนไพรรปแบบตาง ๆ เพอใหงาย

ตอการรจก ซงกรมฯไดกำหนดผลตภณฑสมนไพรนำรอง ซงเปนสมนไพรทมศกยภาพทางเศรษฐกจ

สง จำงายๆคอ ก.พ.บ.ข. ไดแก ก.คอ กระชายดำ พ.คอ ไพล บ.คอบวบก และ ข.คอ ขมนชน จงเปน

ทมาของ คำวา ก.พ.บ.ข.ใหเปนสมนไพรเปาหมายกระตนเศรษฐกจ ทงน ในมมของผประกอบการ

ผลตภณฑจากสมนไพรมความพรอมอยางมากทจะนำสนเคาออกสตลาดทงในและตางประเทศ อยางเชน

ยาสฟนจากตำรบยาไทย ทนตมลาของแบรนด “ชอคน” ทเมอนำมาพฒนาเปนรปแบบททนสมย ทำใหม

ราคาสงถงหลอดละ 650 บาท แตกำลงเตบโตอยางมากโดยเฉพาะในกลมนกทองเทยวตางชาตทเดนทาง

มาทองเทยวในประเทศไทย เนองจากมสรรพคณในการปองกนแผลในปากและรอนใน หรอนำมนหอม

ระเหยไทย ทเปนการสกดจากมะกรด มะนาว ชวยใหรางกายรสกผอนคลาย ทขณะนอยระหวางการ

เจรจาการคากบผแทนธรกจจากลาวเพอสงตอไปขายยงประเทศจน เปนตน

ครงท ๑๒ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การผลตสมนไพรเชงการคา

การผลตสมนไพรเชงการคา

จากประวตศาสตรทผานมานบตงแตกอนสมยสโขทยจนเขาสสมยรตนโกสนทร การแพทยแผนไทย

และสมนไพรไทยมบทบาทสำคญตอชวตความเปนอยของประชาชนมาชานาน สมนไพรถอเปนหวใจ

สำคญของการแพทยแผนไทยเปนวตถดบสำหรบการผลตยาแผนไทยเพอใชในการสงเ สรม ปองกน

รกษาและฟนฟสขภาพบคคลดวยการแพทยแผนไทย ทงยงใชบรโภคเปนอาหารเพอการสงเสรมสขภาพ

และปองกนการเกดโรคภยไขเจบเบองตนได รวมถงเปนวตถดบในการผลตเครองสำอางประทนผวและ

ความงามสำหรบสถานประกอบการดานความงาม เชน ธรกจสปา เปนตน สมนไพรยงนบวามบทบาท

105

ทางเศรษฐกจในประเทศคอนขางสง ตลาดและกจกรรมทางเศรษฐกจทเกยวของกบสมนไพรกมมลคา

มหาศาล

ทางการเกษตรทงประเทศเทานน ในขณะทจำนวนครวเรอนทเพาะปลกพชสมนไพรมจำนวนเพม

สงขนจาก 11,192 ครวเรอนในป 2553 เปน 11,673 ครวเรอนในป 2555 (เพมขน 4.29%) และยง

พบวาการเพาะปลกพชสมนไพรสวนใหญอยในรปแบบของเกษตรกรรายยอย นอกนนยงมการรวมกลม

เปนวสาหกจชมชนผลตพชสมนไพร จำนวน 315 กลม และวสาหกจชมชน ผลตภณฑแปรรปสมนไพร

เพอเพมมลคาอกจำนวน 1,929 กลม

ปญหาการขาดแคลนวตถดบขางตน ทางออกของกลมอตสาหกรรมผลตยาสมนไพรสวนหนงจง

อาศยการทำเกษตรพนธสญญากบเกษตรกรในการเพาะปลกเพอเปนการรบประกนจำนวนวตถดบ

สมนไพรใหเพยงพอตอความตองการ เชน โรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร เปนตน ในขณะท

บรษทเอกชนบางรายเลอกทจะเพาะปลกสมนไพรในพนทของตนเองเพอปอนแกโรงงานผลตยา และใน

กรณทวตถดบไมเพยงพอกจำเปนตองนำเขาจากตางประเทศในทสด

ตวอยางการผลตสมนไพรเพอการคา

ปลก “สมนไพร” แบบเกษตรอนทรย สงรพ.อภยภเบศร สรางรายไดด

ชาวบานบานดงบง ทำอาชพเกษตรกรรม ทำนา ทำสวนเปนหลก ประมาณป 2537 เรมปรบเปลยน

มาทำไมดอกไมประดบ เรมตนไปไดสวย รายไดมขนลงบางตามธรรมชาตของตลาด ตอมาป 2540 ไม

ดอกไมประดบราคาตกตำอยางมาก ชาวบานจงมองหาทางเลอกใหม ดวยการปลกพชสมนไพร เรมจาก

ปลกเพอเปนรายไดเสรมสงใหกบโรงพยาบาลอภยภเบศร ชาวบาน เรมมความสนใจทจะปลกสมนไพร

จงไดไปสอบถามทางโรงพยาบาลอภยภเบศร ซงเปนสถานททผลตยาสมนไพรควบคกบการรกษาแผน

ปจจบนอยแลว มการตกลงระหวางกนวาบานดงบงจะเปนแหลงผลตสมนไพรเพอปอนใหกบโรงพยาบาล

อภยภเบศร มการคยกนและตกลงวาจะซอจงจะเรมปลก

วตถดบทโรงพยาบาลตองการ คอ หญาปกกง เพราะฉะนน สมนไพรตวแรกทปลกคอหญาปกกง

โดยโรงพยาบาลอภยภเบศร ไดนำพนธมาใหทดลองปลก เมอปลกสำเรจมความเจรญงอกงาม นำมาส

การขยาย มการปลกสมนไพรชนดอนเพมขน โดยปจจบนปลกสมนไพรหลกทสงใหกบทางโรงพยาบาล

อภยภเบศร ทงสน 15 ชนด อาท หญาปกกง หญาหนวดแมว เพชรสงฆาต เสลดพงพอน ชมเหดเทศ

ขมนชน ใบชะพล ทองพนชง อคคทวาร เปนตน พนทปลกกวา 70 ไร กอนหนานชาวบานทสนใจ

ปลกมมากถง 300 ราย แตปจจบนเหลอเพยง 12 รายเทานน เนองดวยความซบซอนในการดแลให

ถกตอง ซงทนเปนแปลงเกษตรอนทรย ซงมหลกเกณฑมากมาย ชาวบานบางรายยงคงคนชนกบการใช

สารเคม ทำใหไมสามารถเปนแปลงปลกอนทรย ทำตอไมไหว ซงผปลก 12 รายทเหลอในปจจบน ได

รบรองมาตรฐานเปนแปลงเกษตรอนทรยแลว

106

สำหรบสมนไพรทแพงทสดของสวนบานดงบงคอ หญาปกกง ราคาตนละ 850,000 บาท ในเวลา 1 ป

เกษตรกรจะสงสมนไพรขายใหโรงพยาบาล รายได 30,000-40,000 บาท ตอครอบครว กอนหนาน

ชาวบานปลกสมนไพรเปนรายไดเสรม แตปจจบนไดกลายมาเปนรายไดหลกของแตละครอบครว

สำหรบผทมความสนใจอยากปลกสมนไพรขาย สงสำคญอยทการตลาด เกษตรกรปจจบนทำการตลาด

ไมเปน ควรมการพดคยกน ตกลงกนกบผซอ วางระบบใหเหนเปนรปธรรม ผปลกตองมใจดวย เพราะ

การปลกสมนไพรมระยะเวลาในการเกบเกยวทตางกนแตละชนด มรายละเอยดคอนขางเยอะ บานดงบง

นอกจากจะเปนพนทปลกสมนไพรสงขายใหกบ โรงพยาบาลอภยภเบศรแลว ปจจบนทนยงเปนศนยการ

เรยนรทมเกษตรกรเขามาดงาน ทงในพนท นอกพนทหรอกลมเกษตรกรในอาเซยนดวย และมกลาพนธ

สมนไพรจำหนาย

นอกจากน ยงมตวอยางการผลตสมนไพรเพอการคา ในพนทจงหวดมหาสารคาม ในพนทเปาหมายท

อำเภอนาดน คอ ประยงคบานไรสมนไพร ทำการผลตสมนไพรใหกบโรงพยาบาลสมเดจเจ าพระยาอภย

ภเบศรในระบบ GAP อาท บวบก ขมนชน มะระขนก เพชรสงฆาต มะขามปอม ซงขณะนกำลงยนขอ

สมนไพรในระบบเกษตรอนทรยและไดขยายพนทผลตสมนไพรในพนทนาดนใหกบกลมวสาหกจผปลก

สมนไพรบานหนองค อ.นาดน การผลตเพอการคาตองมมาตรฐาน อาท มพนทปลก มโรงลาง และโรง

หน ซงแปรรปออกมาเปนวตถดบชนแหง สงใหกบโรงพยาบาล มขนตอนดงน ปลกสมนไพรยนขอตรวจ

ในระบบ GAP เมอเกบสมนไพรจากแปลงแลว จะมาคดสงปนเปอน จากนนนำไปลางนำสะอาด 3 ครง

ผงใหสะเดดนำ นำมาหน เขาโรงตาก ตากใหแหง 80% แลวนำเขาเตาอบดวยอณหภม 80 องศา นาน 2

ชวโมง กอนจะบรรจถง ๆ ละ 50 กโลกรม รบซอคนจากเกษตรกรเครอขาย กโลกรมละ 10 บาท

ครงท ๑๙ อบรมเชงปฏบตการ เร อง พฒนาการแปรรปสมนไพรใหไดมาตรฐาน GAPวทยากร

บรรยาย การแปรรปสมนไพรตามมาตรฐาน GMP

นยมพฒนาเปนระบบปด นำสมนไพรมาตากแดด กอนเอามาอบใหแหงเพอความมนใจ เอามา

เกบใสถง ตดสลากใหดวาเกบเมอไหร เกบใหดไมใหปนเปอนมลภาวะใสสารกนชน สงไปอาบรงส ตองกก

เกบไวตรวจสอบ 7-15 วน 5-8%ของสนคาเกบไวทกลอต สมมาเกบ เพอใหแนใจวา สนคาอย ไดตาม

shelf life ในโรงงานตองแตงกายเหมอนชดอวกาศ สามารถแวะเยยมชมโรงงานได อภยภเบศร ออก

นทรรศการตางประเทศทก ๆป ทงทางตะวนตก และตะวนออก ตองไปเรยนรประเทศอนเขาทำอะไร

ญปนไปทกป ญปนเปนเรองของความงามมากกวา สบของอภยภเบศร ไปดงทญปน คนญปนมาไทยตอง

หวสบไป จนตองมมาตรการหามหวกลบไปเกนคนละ 2 โหล มอกสวนท อย.ไมยอมผาน ทเอามาตม

แลว spray dry เนองจากผงทออกมายงไมมสาระสำคญสมำเสมอ ตองไปทำวจยเพมเตม จรง ๆกทำได

ใชกบคน1000 ราย ใชเวลา 2 ป ถาจะผลตสนคาขายทางยโรปจำเปนตองผาน EU รบรองมาตรฐาน

107

ตองเปนคนทจบจาก EU หรอเปนบรษทท EU รบรอง ซงคอนขางโหด ผลตภณฑตองเอามาสมตรวจ ถา

ไมผานตอง reject หมด เวลาทจะทำลายทงตองเชญสรรพากรมาตรวจสอบกอนวามเทาไหรจะไดไมตอง

เสยภาษสวนนน ถาสรางโรงงานใหม ควรออกแบบแลวสงไปให อย.ตรวจสอบกอน พนทใช flow ใหได

มาตรฐาน ถาทำไปแลวตองมาแกทหลงจะเสยเงนมาก สมนไพรหลกๆ ยารอน ยาเยน ในบญช 71 อยาง

ทสามารถผลตได ไมสามารถบอกวารกษาโรคได บอกไดแคบรรเทาโรค ทางอนเดยมผลงานวจ ยมาก

ผลงานวจยม อย.กไมเชอ ตองเอามาทำเอง สามารถทำกบมหาวทยาลยตาง ๆ หากจะทำวจยจะตอง

เขยนสญญาใหครบถวน ใหรดกมวาผลงานเปนของใคร บางทพอวจยออกมาแลวเราไมสามารถนำ

ผลงานมาใชได

การผลตของอภยภเบศร

1. ใชsupplier ทผาน GMP 2. ผลตเอง

ประเภทของสนคา

1. เครองสำอาง 2. อาหารเสรม 3. ยาแผนโบราณ 4. อาหาร

ตวอยางสมนไพรทนำมาใชรกษาโรค

1. ระบบไหลเวยนโลหต อภยภเบศรผลต 4 ตว ยาหอมทพโอสถ, เทพจต, นวโกฐ, อนทจกร

2. ธาตเหลกบำรงโลหต ไดแก ยอ มะขามปอม รกษากลามเนอ และกระดกแก ไดแกเถาวลยเปรยง ครม

พรก นำมนไพล

3. ระบบทางเดนอาหาร ไดแก ขมนชนแกทองอดทองเฟอ ขง แกคลนไสอาเจยน ชมเหดเทศ มะขาม

แขก ฝกคณเปนยาระบาย เพกา แกรดสดวงทวาร

4. ระบบทางเดนหายใจ ไดแก ยามะขามปอม ฟาทะลายโจร แกเจบคอ แกหวด ละลายเสมหะ

5. ระบบผวหนง ไดแก ครมบวบก สมานแผล เปลอกมงคดแผลสด

6. ระบบทางเดนปสสาวะ ไดแก กระเจยบแดง หญาหนวดแมว บวบก ชวยขบปสสาวะ บำรงไต

7. แกไข แกรอนใน ไดแก ยาหาราก ฟาทะลายโจร จนทรลลา

8. แกพษเบอเมา ยารางจด

หลกการใชสมนไพร

ใชตามอาการ ไมควรเกน 3 สปดาห อยางมาก 3 เดอน คนทกนนานควรสงเกตตวเอง หากเกด

อาการรอนหรอหนาวเกนไป รางกายอณภมไปเยนไป ควรกนอาหารประเภทรอนเขาไป หากกนนาน

ตดตอกน ควรหยดกน 2-3 เดอน แลวคอยกลบมากนใหม อยางบอระเพดหากกนนานไปจะทำใหตบ

อกเสบเอนไซมจะขน สงสำคญควรกนสมนไพรใหเปนอาหาร เปลยนไปเรอย ๆจะไดรบสารอาหาร

ครบถวน กนยาสมนไพร 2-3 สปดาห ควบคแผนปจจบน แลวจงดอาการวา จะลดยาแผนปจจบนหรอไม

ตามการวนจฉยของแพทย แตจรงแลวทสำคญอยทตนเหตของอาการ เบาหวานเกดจากตบออนมนเสย

108

เพราะวาอาหารหวานไป แปงมากไป ตองลด ทสำคญจตใจไมเครยด ออกกำลงกายชวยใหระบบการ

ยอยดขน

การตลาด

อภยภเบศร ทำ 30 ปไดแคน สมยนเดกหนม ๆทำปเดยวเปนพนลานหมนลาน สมยกอนเจรญ

ชา ตอนนโตปละ 20% ชวงแรกโตเรวแลวคงตว หลงจากนนกขน สงทขาดคอ การวจยการตลาด ตอง

วจย ชอบอะไร สอะไร ทกอยางถาผลตสนคาทไมชอบ แลวจะขายใคร บรรจภณฑตองเตะตา สะดวกใช

ขายตางประเทศกตองรวาตางชาตอะไร มสารตองหามอะไร ขายในประเทศกชอบอกแบบ ฝรงไมชอบ

ของไทยเพราะตองกนเยอะ คนไมชอบกนยาเยอะ ชอบกนนอย ๆ เมดเดยวตอวน ยาลดไขมนกนกอน

นอนเมดเดยว กนหลงอาหารไดกจะดเพราะคนชอบลม สลากตองเปนภาษาของประเทศนน ๆ ตองเขยน

ใหชดเจนวา วธใช รกษาอะไร วนหมดอาย สงเกตดตวอกษรตองตวใหญ กลมเปาหมายคอคนสงอาย

เขยนเยอะแยะมากมายเขามองไมเหน หากขนทะเบยนในบานเราแลวเปนยา อย.ไมยอมอนญาตใหเรา

ไปขายเปนอาหารเสรมตองไปคยกน แตชวงหลงๆ มานกเรมอนญาตแลว

การประชาสมพนธ

เราไมสามารถบอกไดวา รกษาไดจงตองใชการประชาสมพนธเขาชวย และใชการทองเทยวเขา

มาเสรม ใหเคามาดโรงพยาบาลดการผลตทำใหเขาเชอมนในผลตภณฑ

โฆษณา

ทำอยางไรโฆษณาแบรนดใหด ใหเกดความชอมน สรางแฟนคลบ อยางดารายงตองมแฟนคลบ

ผลตภณฑกตองม จะเหนวางานสมนไพรแหงชาตมคนมาเขามาทกป ถามวาทำไม เคาอยากมาดวาอภย

ภเบศร มสนคาอะไรใหมบาง มโปรโมช นอะไร โฆษณาทางส อตาง ๆเชน หนงสอพมพ ส งพมพ

เทคโนโลย

ราคา

ตองตงราคาใหสมเหตสมผล กอนทจะตงราคาตองดผลตภณฑทมอย จะตงใหถกกวาหรอแพง

กวาตองเลอกด บางครงเหนวาบางอยางยาสมนไพรแพงกวายาตางประเทศ เนองจากวาการผลตยง

นอยไมไดมาตรฐาน ตวท ทำใหแพงคอตวบรรจภณฑ ตวแคปซลตนทน 1 แคปซล 30 สตางค ตว

สมนไพรไมไดแพง ดอยางเครองดมทขายชาเขยว คาขวดทขาย 6-8 บาท ขายมากตนทนกจะตำ สงมาก

เขาคดถก สงนอยเคากคดแพง ตองใหรฐบาลมาชวยเรองบรรจภณฑ ทกอยางมนแพงหมด ทงบรรจ

ภณฑและสลาก แตกอนเขาบอกวาซอของ เราซอคาโฆษณา แตสมนไพรคาโฆษณายงนอย บรรจภณฑ

แพง

การลดตนทน

โลจสตกดตวอยาง Modern trade พวก Big C Tops พวกนเวลาเคาสงของเคาจะมศนยกลาง

คอยสงของไปตามสาขา แตเดยวนเขาแยกสาขาใหแตละสาขาสงของเอง ของเรากมวธเหมอนกนคลายๆ

109

อยางน จะฝากเขาคอยรบทละนอย ๆ สดทายเขามลกเลน เขาคดคาระวาง จางเขาผลตและตองจายคา

เชาทเกบของ แตกมวธเหมอนกน จากทจางผลตเปนลอต จางเปนป จะชวยลดคาใชจายลงไปได

ชองทางการจำหนาย

ยาหนไมพนตองเปนโรงพยาบาล สมนไพรขายตรงเยอะทสด จะเปน Multi-level หรอเชงเดยว

,รานสะดวกซอ, e-commerce ตวอยางเชน ebaye-commerce ทำเงนไดสง ขายไดทละลอตใหญ โต

ไดเรว งานนทรรศการตาง ๆ งานexpo เชน งานสมนไพรแหงชาต

การขายตางประเทศ

หากตองการไปขายตางประเทศ สามารถตดตอสภาหอการคา สามารถชวยได เวลาการขาย

ตางประเทศ เขาวาเปนการคาทเปนธรรม แตสวนหนงกเปนการกดกนทางการคา ตงแตเรองของไมใช

แรงงานเดก ตองระวง ไมคามนษย ไมทมตลาด ตรวจสอบคณภาพ อยาง EU ตองเปนคนของเขารบรอง

แมกระทง shipping บางแหงบางประเทศตอง shipping ผานบรษท ผานเครอของเขา ตองระบพกด

ของวตถดบ FDA มความสำคญ หาคคาในตางประเทศอนนแลวแตโชคเหมอนกน ของอภยภเบศร บาง

ประเทศกรง บางทกลมๆดอนๆ

คร งท ๒๑ อบรมเชงปฏบตการ เร อง การพฒนาผลตภณฑสมนไพร GAP ใหไดมาตรฐาน

วทยากรบรรยาย

คำวา “การพฒนาผลตภณฑใหม (New Product Development)” ไดมนกการตลาดให

ความหมายทแตกตางกนไปเชน Armstrong & Kotler (2007) ใหความหมายคำวา ผลตภณฑใหมคอ

สนคาหรอบรการหรอความคดทไดปรบปรงจากผลตภณฑเดมใหมคณสมบตทดขน

กระบวนการพฒนาผลตภณฑใหม สามารถแบงออกเปน 8 ขนตอน ดงน

ขนท 1 การสรางแนวความคดเกยวกบผลตภณฑใหม ( Idea Generation) เปนการคนหา ความคด

ตาง ๆ ทเปนไปไดและเหนชองทางทจะขายผลตภณฑนน การคดคนผลตภณฑใหม นน แบงออกเปน 2

แหลงดวยกน คอ

1. แหลงภายในองคกร ไดแก พนกงาน ถอเปนบคคลทอยใกลชดกบผบรโภค และทราบถงความ

ตองการของผบรโภคมากทสด, ฝายวจยและพฒนา เปนบคคลทใกลชดกบการพฒนาเทคโนโลยใหม ๆ ,

ผบรหารระดบสง เปนบคคลททราบถงจดออน จดแขงของบรษท เปนผกำหนดทศทางการพฒนา

ผลตภณฑใหม

2. แหลงภายนอกองคกร ไดแก ลกคา ถอเปนแหลงขอมลทมความสำคญมาก เนองจากผลตภณฑ

ทบรษทจะเสนอขายนนจำเปนอยางยงทจะตองตอบสนองความตองการของลกคาเปนหลก , สมาชกใน

ชองทางการจำหนาย เปนอกแหลงขอมลหนงททราบถงความตองการของลกคา เชน พอคาสง ตวแทน

110

จำหนาย หรอพอคาปลก เปนตน, คแขงขน การเคลอนไหวในการแขงขนรวมถงกลยทธของคแขง กเปน

อกแหลงขอมลหนงทชวยในการคดคนผลตภณฑใหม

ขนท 2 การประเมนและคดเลอกแนวความคด (Idea Screening) หลงจากไดแนวความคดเกยวกบ

ผลตภณฑใหมแลว กจะตองมการนำแนวความคดเหลานน มาทำการประเมนถงความ เปนไปไดและ

คดเลอกแนวความคดทดและเหมาะสมทสด มาทำการพฒนาและทดสอบแนวความคดตอไป

ข นท 3 การพฒนาและทดสอบแนวความคด (Concept Development and Testing) เมอได

แนวความคดทดและเหมาะสมทสดจากขนตอนทสองแลว ตอไปกเปนการนำความคดทผานการคดเลอก

แลวมาพฒนาใหมความชดเจนมากขน และนำไปทดสอบกบกลมผบรโภคเปาหมาย เพอวดความรสก

และการยอมรบในผลตภณฑใหม

ข นท 4 การพฒนากลยทธ การตลาด (Marketing Strategy Development) เป นการพฒนา

เครองมอทางการตลาด เพอใชในการแนะนำผลตภณฑใหม เขาส ตลาด ใหสามารถตอบสนองความ

ตองการของตลาดเปาหมายประกอบดวย 3 สวนคอ

สวนท 1 ขนาด โครงสราง และพฤตกรรมของตลาดเปาหมาย เปนการวางแผนกำหนดตำแหนง

ของผลตภณฑ ยอดขาย สวนแบงตลาด (Market Share) และเปาหมายกำไร (Profit) ในระยะ 2-3 ป

แรก

สวนท 2 การพฒนากลยทธการตลาด ประกอบดวย กลยทธดานผลตภณฑ , กลยทธดานราคา ,

กลยทธดานการจดจำหนาย และกลยทธดานการสงเสรมการตลาด

สวนท 3 ยอดขายและกำไรตามเปาหมายและกลยทธทางการตลาดในระยะยาว เปนการ

วางแผนกจกรรมทางการตลาดในระยะยาว ซงเปนกจกรรมในอนาคตทจะทำ ใหบรษทสามารถบรรล

วตถประสงคตามทวางแผนไว

ขนท 4 การวเคราะหทางธรกจ เปนการตรวจสอบยอดขาย ตนทน และกำไร จากการวางแผน

โครงการสำหรบผลตภณฑใหม เพอคนหาปจจยทสามารถสรางความพงพอใจใหตรงตามวตถประสงค

ของบรษท ซงเปนการประมาณความตองการของตลาดหรอยอดขาย ประมาณการตนทนหรอกำไรทจะ

เกดขนจากแนวความคดผลตภณฑใหมวาเปนไปตามเปาหมายทกำหนดไวหรอไม หากผลลพธทไดเปนท

นาพงพอใจ ผบรหารจะนำผลตภณฑนนเขาสขนตอนการพฒนาผลตภณฑใหม

ขนท 5 การพฒนาผลตภณฑ(Product Development) เปนการนำแนวความคดผลตภณฑ

ใหมทผานการวเคราะหทางธรกจมาวจยและพฒนา โดยการสรางสนคาขนมาจำลองแบบทกอยาง

เหมอนของจรง ในข นน จะใชเงนลงทนมากและจะตองตอบคำถามเก ยวกบผลตภณฑวาสามารถ

เปลยนแปลงผลตภณฑโดยใชเทคนคตาง ๆ ไดหรอไม และลกคาจะยอมรบเพยงใดเพอทำใหผลตภณฑ

สามารถตอบสนองความตองการของผบรโภคได

111

ขนท 6 การทดสอบตลาด (Market Testing) เปนการนำผลตภณฑใหมทพฒนาแลว ไปทดสอบกบ

ตลาดเปาหมาย โดยสนคาทนำไปทดสอบตองมตราสนคา มการบรรจหบหอ และดำเนนกจกรรมทาง

การตลาดสำหรบสนคาดงกลาวดวย วตถประสงคในการทดสอบตลาดคอ เพอศกษาวาผบร โภคและ

ชองทางจำหนายมปฏกรยาตอการใชสนคาอยางไร เปนการหาขอบกพรองตาง ๆ เพอนำมาปรบปรง

แกไข ตลอดจนทำใหทราบถงขนาดของตลาดวา ถาสนคาเปนทยอมรบในกล มผบรโภคททดสอบแลว

ขนาดของตลาดจะมากนอยเพยงใด

ขนท 7 การดำเนนธรกจ (Commercialization) เปนการตดสนใจนำผลตภณฑใหมออกสตลาดจรง

หลงจากทดสอบผลตภณฑ ซงขนตอนนบรษทจะใชตนทนมากทสด เพราะตองผลตสนคาเตมท และตอง

ตดสนใจเกยวกบจำนวนการผลตทเหมาะสม

มาตรฐานพนฐาน ( Basic Standard )

หมายถง ประเภทหนงของมาตรฐานซงมการกำหนดอยางกวาง ๆ ในแตละดาน เพอประโยชนในการ

ศกษาและการนำไปใชงานท เก ยวของ (บางประเทศใช Fundamental Standard หรอ General

Standard ) ไดแก มาตรฐานหนวยการวดตาง ๆ มาตรฐานวธปฏบต มาตรฐานการทดสอบ หรอ

มาตรฐานคณภาพ

มาตรฐานสำหรบการผลตทเปนยอมรบในประเทศไทย

มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.)

GMP (Good Manufacturing Practice)

HACCP

มาตราฐานอาหารฮาลาล

เครองหมายมาตรฐาน Q

มาตรฐานระบบการจดการคณภาพ ISO 9000

มาตรฐานผลตตภณฑอนทรย

112

ครงท ๒๒ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การพฒนาชองทางการตลาดใหกบเครอขายผผลตสมนไพรระบบ GAP ของจงหวดมหาสารคาม วทยากรบรรยาย

จากขอมลความตองการสารสกดจากขมนชนอยาง เคอรคมน (Curcumin) ในตลาดโลกคาดวา จะพงไปอยทระดบ 300 ลานดอลลารสหรฐไดภายในป 2566 ในขณะทความตองการใน ประเทศ พบวายอดการสงใชยาจากบญชยาหลกแหงชาต ขมนชน ถกเบกใชมากทสดในบรรดากลมยาจากพชสมนไพร 1 (ประมาณ 590,000 ครงตอป) ปจจบนสารสกดจากขมนชนยงถกขนทะเบยน อย. สามารถใชแทนยาแผนปจจบนในการบรรเทาปวดจากโรคขอเสอมไดอกดวย ปจจยเหลาน แสดงใหเหนถงความตองการขมนชนในเชงทางแพทย เพอการรกษา และสามารถแขงขนในตลาดกบยาแผนปจจบนไดมากขน ซงเปนโอกาสทางการตลาดใหกบผผลตขมนชน โดยเฉพาะผผลตในรปแบบออรแกนค นำมนหอมระเหยหรอสารสกดจากขมนชนทไดมาตรฐานรบรองดานความปลอดภย ซงมมลคาเพมสง โดยมกลมลกคาทสำคญคอ กลมธรกจอาหารเสรม ยาและโรงพยาบาลทงน แมวาโอกาสทางการตลาดสำหรบผลตภณฑสมนไพรจะมอยมาก แตความทาทายของผประกอบการทสำคญคอ ความนาเชอถอของผบรโภคทมตอผลตภณฑในแงมมตาง ๆ โดยเฉพาะมาตรฐานการผลต คณภาพ ความปลอดภย ดงนน การควบคมการผลตใหไดคณภาพและมาตรฐานเพยงพอทจะสรางความเชอมนใหกบผบรโภค/ซพพลายเออร (อาท การทราบแหลงทมา/กระบวนการผลตทตรวจสอบยอนหลงได/การรวมมอกบสถาบนวจยตาง ๆ ในการวจยและพฒนาผลตภณฑ) การตามใหเทาทนเทรนดการบรโภคของตลาด ตลอดจนการสรางประสบการณทดใหกบผบรโภค ผานการออกแบบบรรจภณฑ การสอความไปยงผโภคเกยวกบ การใชประโยชนและบรโภคสมนไพรทถกวธ ปลอดภยและเหนผล กนาจะชวยยกระดบธรกจสมนไพรของไทยใหเปนทยอมรบในระดบสากลได สมนไพรพนบานไทย จะสามารถสตลาดอาเซยนไดอยางไร นคอแนวทางการพฒนาผลตภณฑสมนไพร ดวยหลกการคณภาพ มาตรฐาน และปลอดภย จนสามารถพฒนารวมกบผประกอบการและเครอขายหมอพนบานกบตลาดสมนไพรอาเซยนในอนาคต การจดตงรานสมนไพรทวไปเปนการยกระดบดานขอมลขาวสาร เนองจากแหลงเรยนรดานภมปญญาการแพทยพนบานทครบวงจรยงมอยนอย หรอ มอยในทไมสะดวกตอการเขาศกษา ในการดำเนนการเพอสงเสรมการใชสมนไพรและผลตภณฑจากสมนไพร นอกจากนยงเปนแหลงเรยนรดานวชาการทจะทำใหผบรโภคไดมความร ความเขาใจ สรางทศนคตทดตอผลตภณฑสมนไพร ซงจะกอใหเกดความเชอมนตอสมนไพร สามารถเลอกใชเปนหนงในทางเลอกสำหรบการดแลสขภาพ และทำใหเกดการลดคาใชจายของรฐในการนำเขายาแผนปจจบนจากตางประเทศอกทางหนง รานขายยาสมนไพร จะเปนทงแหลงจำหนายสมนไพร รวมทงผลตภณฑจากสมนไพรทไดคณภาพ มมาตรฐาน และเปนศนยเสรมขอมลความร เกยวกบสมนไพร ใหกบหมอพนบาน ผปวย ประชาชนทวไปและโรงพยาบาล ตวอยาง อาจจะมผลตภณฑจำหนาย แยกเปน 4 กลมหลกคอ

113

กลมท 1 เครองยาสมนไพร ทมการประเมนคณภาพตามเกณฑมาตรฐาน โดยใหความสำคญกบวตถดบสมนไพรทมการผลตในภมภาค ภายใตการปลกตามหลกเกณฑวธการทดในการผลต และการผลตตามมาตรฐานเกษตรอนทรย

กลมท 2 ผลตภณฑยาสมนไพรตามทระบในบญชยาหลกแหงชาต กลมท 3ผลตภณฑยาสมนไพรตามภมปญญาหมอพนบาน ทไดรบการขนทะเบยนยาแผนโบราณ

กลมท 4 คอกลมวตถดบทเปนสมนไพร และผลตภณฑจากสมนไพร ทงในดานยา ,ยาแผนโบราณ,ยาพนบาน,ยาแผนโบราณในบญชยาหลก เคร องสำอาง และผลตภณฑเพ อสขภาพตาง ๆ ประเดนความสำคญของการเปดรานสมนไพร หมอพนบานและผประกอบการโรงงานยาสมนไพรหรอผทสนใจในการดแลสขภาพดวยองคความรดงเดม สวนใหญจะพงพารานขายยาสมนไพรและยาแผนโบราณในการจดหาเครองยาสมนไพร หลายชนดทจำเปนตองนำเขาจากตางประเทศ เชน กานพล จนทนแปดกลบ ยหรา อบเชย สำหรบการคดเลอกวตถดบสมนไพรของรานขายยาสมนไพรและยาแผนโบราณนน จะใชวธการควบคมคณภาพตามภมปญญาทสบตอกนมา ซงสวนใหญเนนในเรองของความถกตองของชนดพช ขนาด อายพช โดยอาศยประสาทสมผสของหมอพนบานทมประสบการณ แตสำหรบประชาชนทวไป อาจไมมความรเพยงพอหรอรเทาไมถงการณ กอาจเปนอนตรายได เชน สมนไพรบางชนดหากรบประทานตดตอกนนาน ๆ อาจกอเกดอาการขางเคยง หรอสงผลเสยตอการรกษาโรค การวจยการตลาด หมายถง การดำเนนงานอยางมระบบเกยวของกบการออกแบบ การเกบรวบรวม การวเคราะหขอมล และการรายงานผลขอมล เพอใหรวาบรษทกำลงเผชญกบสถานก ารณทางการตลาดแบบใด การนำสนคาใหมไปทำวจยการตลาด การวจยการตลาดสำหรบสนคาใหมกอนนำออกสตลาด กเพอทจะเรยนรปญหาของสนคาใหม ประโยชนของผลการวจยขนอยกบความชำนาญในการวางรปโครงการและการปฏบต การลงทนในดานนอาจเปนการสญเสย ถาการวางรปโครงการนนเปนไปแบบไมถกตอง การวจยการตลาดทมประสทธภาพจะตองเปนไปตามขนตอนดงน 1. การกำหนดปญหา เปนการระบวตถประสงค การกำหนดปญหาตองชดเจน , แนนอน, ไมคลมเครอ และมขอบเขตทเหมาะสม 2. การออกแบบวจย การกำหนดปญหาจะนำไปส การกำหนดวตถประสงคของการวจยอยางชดเจน 3. การกำหนดวธการจดเกบรวบรวมขอมล วธการจดเกบขอมลปฐมภมอาจทำไดโดยวธใดวธหนงหรอหลายวธผสมกน ดงตอไปน เชน การสงแบบสอบถามไปใหตอบกลบมาทางไปรษณย การโทรศพทไปสอบถาม การสงพนกงานไปสมภาษณ การสงเกต การทดลอง หรอการจำลองสถานการณ เปนตน คร งท ๒๓ อบรมเชงปฏบตการ เร อง การพฒนาการแปรรปสมนไพร การผลตยาหมองสมนไพร(ยาหมองไพล ตะไครหอม เสลดพงพอน น ามนเหลอง) วทยากรบรรยาย สตรและสรรพคณของยาสมนไพร-นำมนสมนไพร รกษาอาการปวดเมอย ขดยอก เทาแพลง อาการชำบวมตามผวหนง แมลงสตวกดตอย บรรเทาอาการปวดแสบปวดรอนทผวหนง แกอาการเหนบชาตามแขน ขา และลดอาการอกเสบของกลามเนอได

114

สตรสวนผสมของตวยาสมนไพร-นำมนสมนไพร 100 กรม เหงาวานไฟ, 100 กรม เหงาวานสากเหลก, 100 กรม ใบตนหนมานประสานกาย, 500 กรม นำมนระกำ, 30 กรม การบร นำมนเหลอง (ไพล) อปกรณ ภาชนะพลาสตก(ถง หรออาง) ไมพาย ผากรอง/ผาขาวบาง สวนผสม 1.ไพลแก 200 กรม 2.นำมนงา 50 กรม 3. เมนทอลเกลด 100 กรม 4. การบร 100 กรม 5. พมเสน 25 กรม 6. นำหอม 10 ซซ. วธทำ 1. นำไพลแกมาลางหนบาง ๆ ทอดในนำมนงาใชไฟออนจนไพลเหลองแลวนำมากรองเอากากออก 2. นำเมนทอลเกลด การบร พมเสน คนใหละลายเปนเนอเดยวกนเปนนำใส เตมนำมนททอดไพลลงในสวนผสมและเตมนำหอม คนใหเปนเนอเดยวกนและบรรจในภาชนะ ยาหมองตะไครหอม สวนผสม 1. เมนทอล 100 กรม 2. การบร 100 กรม 3. พมเสน 50 กรม 4. วาสลน 25 กรม 5. ขผงบรสทธ 50 กรม 6. นำมนตะไครหอม 100 กรม วธทำ 1. นำสวนผสมในขอท 1,2,3 มาละลายใหเปนเนอเดยวกนโดยใชครกบดยา 2. นำสวนผสมในขอท 4,5 ลงหมอตน ในนำรอนใหละลาย 3. นำสวนผสมในขอท 1 และ 6 มาอนละลายใหเปนเนอเดยวกนเทใสภาชนะขณะทยงรอน การผลตสเปรยกนยงตะไครหอม นำมนหอมระเหยจากการสกดตะไครหอม มฤทธตานเชอแบคทเรยและยสต และใชไลยง ไลแมลงได กลเชอรนชวยใหผวชมชน คณสมบตเดน 1. ดวยสวนผสมจากธรรมชาต ปราศจากสารเคมจงไมกอใหเกด การระคายเคองหรอแพ 2. กลเชอรน เปนสารใหความชมชน ผวไมแหงตง 3. นำมนตะไครหอม มฤทธตานเชอแบคทเรยและยสต และใชไลยง ไลแมลงได สวนผสม 1. นำมนตะไครหอม 1 ออนซ 2. การบร 25 กรม 3. เอทลแอลกอฮอล ½ ออนซ วธการทำ 1.ชงสวนผสมทงหมดเตรยมไว ผสมนำมนตะไครหอม การบร ในเอทลแอลกอฮอล 3. ละลาย Tween 80 และกลเชอรน ในนำ 4. เตม 2 ลงใน 1 ผสมใหเขาเปนเนอเดยวกน บรรจใสภาชนะทปดสนท วธใช ไลยงปองกนยง ใชฉดพนบรเวณผวหนง

115

ครงท ๒๗ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การอนรกษพนธกรรมสมนไพร วทยากรบรรยาย การผลตสมนไพรในประเทศไทย มชนดของสมนไพรท มความหลากหลายทางชวภาพสง ประมาณ 4,000 ชนด มชนดสมนไพรทนำมาใชอยในตำรบยาประมาณ 1,000 ชนด เปนวตถดบพชสมนไพรไดมาจาก 3 แหลง คอ การปลกพชสมนไพร การเกบจากธรรมชาตและการนำเขาจากตางประเทศ แหลงปลกสมนไพรกระจายทวประเทศ สวนใหญเกษตรกรจะปลก พชสมนไพรเปนพชรอง สมนไพรทปลกเปนการคายงมไมมาก จากการสำรวจของกรมสงเสรมการเกษตร พบวา มพชสมนไพร ทมการปลกเปนการคา จำนวนประมาณ 200 ชนด ทมการปลก แพรหลาย ไดแก ขมนชน พรกไทย วานหางจระเข กระเจยบแดง ฟาทะลายโจร เปนตน อยางไรกตามพชสมนไพรสวนใหญยงเกบจาก ธรรมชาตและนำเขาจากตางประเทศ (เทยบกบสมนไพรทตองมใชใน ตำรบ ประมาณ 1,000 ชนด) ปจจบนสมนไพรหาไดยากมากเพราะปาไมไดถกทำลายลงเปนจำนวนมาก แตเน องจากสมนไพรมบทบาทอยางมากในอตสาหกรรมยาแพทยแผนปจจบนเพราะใชเปนวตถดบสำหรบผลตยาแผนปจจบนดวย จงถอไดวาสมนไพรเปนทรพยากรทสำคญยงของชาตทบรรพบรษไดใชรกษาอาการเจบปวยมานานหลายชวอายคน จนนบไดวาสมนไพรและการรกษาโรคแบบพนบานของคนไทยนนเปนเอกลกษณอยางหนงทสมควรจะอนรกษไว และสบทอดใหแกคนรนหลงตอไป แตทงนจะสำเรจไดนนขนอยกบการพฒนาสมนไพรใหมมาตรฐานและมประสทธภาพในการรกษาโรคไดอยางแทจรง มรปแบบสำหรบการใชทเหมาะสมทสำคญตองปลอดภยและราคาถก จงจะสามารถสรางความมนใจใหแกประชาชนยอมรบในตวยาสมนไพรไทย และสามารถทดแทนการใชยาแผนปจจบนบางชนดทตองนำเขาจากตางประเทศได พรอมทงสงเสรมใหมการใชเปนยาในสถานพยาบาลของรฐอยางแพรหลายตอไป ครงท ๒๙ อบรมเชงปฏบตการ เรอง การพฒนาการแปรรปสมนไพร วทยากรบรรยาย ประเทศไทยเปนแหลงเพาะปลกทสำคญของโลก มผลผลตทางการเกษตรทหลากหลาย ไมวาจะเปนขาว ออย มนสำปะหลง รวมถงผกและผลไม ไทยผลตสนคาทางการเกษตรออกสตลาดทงในและตางประเทศ แตในบางฤดกาลพบวา ผลผลตทางการเกษตรทออกมาพรอม ๆมปรมาณลนตลาด ทำให ราคาตกตำ การแปรรปผลผลตทางการเกษตร เปนการนำเอาผลผลตทางการเกษตรมาผานกระบวนการตาง ๆ เพอใหเกบรกษาผลผลตทางเกษตรไวไดนานกอนถงตลาดและผซอ การนำผลผลตทางการเกษตรมาแปรรปจะชวยปองกนปญหาผลผลตสดลนตลาด ซงชวยยกระดบราคาผลตผลไมใหตกตำ และยงเปนการเพ มมลคาของผลผลตทางการเกษตร การแปรรปผลผลตทางการเกษตรเปนอาหารในระดบอตสาหกรรมสามารถรองรบวตถดบเปนจำนวนมากได โดยขบวนการแปรรปผลผลตทางการเกษตรเปนอาหารในระดบอตสาหกรรมทไดมาตรฐานความปลอดภยตอผบรโภค ทำใหผลตภณฑแปรรปอาหารไทยเปนทรจกและไดรบการยอมรบในระดบสากล จนสามารถขยายตลาดการคาออกไปสตางประเทศชวยเพมพนรายไดใหแกประเทศไดเปนอยางด การแปรรปรปผลผลตทางการเกษตรเปนอาหารในปจจบนสามารถแยกเปนการแปรรปในระดบชมชน ไดแกกลมวสาหกจชมชน การแปรรปในสถานประกอบการขนาดกลางและขนาดเลก (SME) และ

116

การแปรรปในโรงงานขนาดใหญ ซงการแปรรปในสถานประกอบการตงแตขนาดเลกจนถงขนาดใหญจะถอเปนผผลตอาหารทไดกลาวถงแลวในตอนแนวโนมอตสาหกรรมและขนาดตลาดของธรกจอาหาร กลมวสาหกจชมชนทวประเทศมผลตภณฑออกจำหนายเปนจำนวนมาก แตกลมทประสบความสำเรจกลบมจำนวนนอย ทงนมสาเหตจากหลายปจจย เชน 1. การพฒนาดานผลตภณฑ ยงขาดการใชเทคโนโลยมาพฒนาผลตภณฑเพอสรางมลคาเพม ควรพฒนาดวยการนำเทคโนโลยการผลตมาชวยพฒนาปรบปรงผลตภณฑ ทำใหสนคามคณภาพมาตรฐานมากยงขน ซงจะทำใหผบรโภคเชอถอในผลตภณฑมากขน 2. การพฒนาองคความร พบวา กลมยงขาดองคความรในการบรหารจดการทกดานในกลม ทำใหการทำงานขาดการพฒนา เคยทำอยางไรกทำอยางนน 3. การพฒนาดานเครอขายวสาหกจชมชน ขาดรวมกลมผลตภณฑทใกลเคยง เพอใชประโยชนจากการรวมมอแลกเปลยนความรและขาวสารระหวางกน การแปรรปสมนไพรมหลายขนตอน แตทสำคญผประกอบการทกรายจะตองทำผลตภณฑใหเกดประโยชนคมคา คมราคา และผลตภณฑนนจะตองมความสะอาด แบบสมำเสมอ ไมใชชวงแรกทนำผลตภณฑออกจำหนาย สามารถทำรายไดใหมากมาย แตพอเรมมคนรจก ผประกอบการอยากใหมผลกำไรมาก ๆ จะเรมลดคณภาพของผลตภณฑ ทำใหลกคาเสอมความนยมลง ดงนน ผประกอบการจงจำเปนอยางยงทจะตองคำนงถงความซอสตยตอตนเองและลกคา

การแปรรปสมนไพร ตองมการวางแผนผลตสนคานนลวงหนา ใหสอดคลองกบฤดกาลของวตถดบ เพอใหผลตภณฑนนจะมตนทนตำ มลกษณะและคณภาพด นอกจากนผประกอบการยงตองตงใจในการผลตผลตภณฑนน เพอใหมความสมำเสมอของรสชาต คณภาพทดความสะอาด และมความปลอดภยตอผบรโภค

117

ภาพกจกรรม

ภาพท 1 กลมผผลตสมนไพรในระบบ GAP รวมกนจด Zoning ชนดของสมนไพร ในวนท 18 มนาคม 2562 ในพนทบานหนองโก อ.บรบอ จ.มหาสารคาม

ภาพท 2 การตมสมนไพรขมนชนในนำรอน อณหภม 50 องศา ในการอบรมเชงปฏบตการเกบเกยว

และแปรรปสมนไพรในระบบ GAP และอนทรย ของกลมผผลตสมนไพรในระบบ GAP วนท 11 เมษายน 2562 อ.นาดน จ.มหาสารคาม

118

ภาพท 3 การตากสมนไพรขมนชน ในการอบรมเชงปฏบตการเกบเกยวและแปรรปสมนไพร

ในระบบ GAP และอนทรย ชนด ขมนชนของกลมผผลตสมนไพรในระบบ GAP และรวมกนจด

Zoning ชนดของสมนไพร วนท 11 เมษายน 2562 อ.นาดน จ.มหาสารคาม

ภาพท 4 ลงทะเบยนผเขารวมการอบรมเชงปฏบตการ ภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ในระบบ GAP ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 ของเครอขายเกษตรกรพนท 5

อำเภอ (บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภมพสย) จ.มหาสารคาม

ภาพท 5 การเกบรวบรวมเมลดพนธสมนไพรพนบาน ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 ของเครอขายเกษตรกร

พนท 5 อำเภอ (บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภมพสย) จ.มหาสารคาม

119

ภาพท 6 ตวอยางเมลดพนธสมนไพรพนบานทเครอขายผผลตนำมาแลกเปลยนเรยนรกบกลมสมาชกในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร

ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 ของเครอขายเกษตรกรพนท 5 อำเภอ (บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภม) จ.มหาสารคาม

ภาพท 7 ตวอยางเมลดพนธสมนไพรพนบาน อายการผลตไมเกน 1 ป ทเครอขายผผลตนำมาแลกเปลยนเรยนรกบกลมสมาชก ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาด

และการอนรกษสมนไพร ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562

ภาพท 8 เมลดพนธสมนไพรพนบาน อายการผลตไมเกน 2 ป ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ในวนท 30 พฤษภาคม 2562

120

ภาพท 9 กลวยหน ลำพ กลวยรอยหว สมนไพรพนบานหายาก ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 ของ

เครอขายเกษตรกรพนท 5 อำเภอ (บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภม)

ภาพท 10 สมนไพรพนบานหายากกลมหวใตดน เหมาะในการอนรกษ ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 ของ

เครอขายเกษตรกรพนท 5 อำเภอ (บรบอ เชยงยน นาดน ยางสสราช พยคฆภม) จ.มหาสารคาม

ภาพท 11 สมนไพรพนบานกลมไมยนตน ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562

121

ภาพท 12 สมนไพรพนบานกลมไมผลและพชผก พรอมเมลดพนธนำมาแลกเปลยนกบกลมอน ๆ ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร

ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562

ภาพท 13 มนมอเสอ ฟกทอง พรอมเมลดพนธนำมาแลกเปลยนกบกน ในการอบรมเชงปฏบตการภมปญญาพนบานในการผลต การตลาดและการอนรกษสมนไพร

ในวนท 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2562

ภาพท 14 เกษตรกรรบฟงแนวทางการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในวนท 3 มถนายน 2562 เครอขายผปลกสมนไพร อ.นาดน และ อ.พยคฆภม จ.มหาสารคาม

122

ภาพท 15 เกษตรกรรวมกนจด Zoning การผลตสมนไพรในระบบ GAP ในวนท 4 มถนายน 2562 เครอขายผปลกสมนไพร อ.บรบอ อ.วาป และ อ.ชนชม จ.มหาสารคาม

ภาพท 16 เกษตรกรรวมกนจด Zoning ในการอบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรในระบบ GAP ในวนท 7 มถนายน 2562 ของเครอขายผปลกสมนไพร อ.ยางสสราช และ อ.เมอง จ.มหาสารคาม

ภาพท 17 นาดนโมเดลตนแบบสมนไพรระบบเกษตรทดและเหมาะสม อ.นาดน จ.มหาสารคาม ปรบเปลยนเขาสระบบเกษตรอนทรยผลตสมนไพรเพอสงเขาโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศรและ

ตลาดสมนไพรตางจงหวด อาท กรงเทพฯ ขอนแกน เชยงใหม

123

ภาพท 18 การอบรมเชงปฏบตการนวตกรรมการผลตสมนไพรระบบ GAP ในกลมพชอายสน ในวนท 10 มถนายน 2562 ของกลมสมนไพรหนองโก อ.บรบอ และกลมสมนไพรมะคา อ. กนทรวชย

ในพนทบานมะคา อ.กนทรวชย จ.มหาสารคาม

ภาพท 19 การอบรมเชงปฏบตการนวตกรรมการผลตสมนไพรระบบ GAP ในกลมพชอายสน ในวนท 10 มถนายน 2562 ของกลมสมนไพรหนองโก อ.บรบอ และกลมสมนไพรมะคา อ. กนทรวชย

ในพนทบานมะคา อ.กนทรวชย จ.มหาสารคาม

ภาพท 20 การเตรยมพนทปลกสมนไพรบวบก ของกลมวสาหกจสมนไพรเชยงยน ตาม

แนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP เดอน มถนายน ในพนท อ.เชยงยน จ.มหาสารคาม

124

ภาพท 21 การอบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพร GAP กรณ บวบก ขมนชน วานชกมดลก และไพล

ของกลมผผลตสมนไพรเชยงยนและกลมชนชม ณ สำนกงานเกษตรอำเภอเชยงยน ในวนท 14 มถนายน พ.ศ. 2562

ภาพท 22 พนทปลกสมนไพรบวบก เดอน สงหาคม อาย ๓ เดอน ของกลมวสาหกจสมนไพรเชยงยน

ตามแนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP ในพนท อ.เชยงยน จ.มหาสารคาม

ภาพท 23 พนทปลกสมนไพรบวบก เดอน กนยายน อาย ๔ เดอน ของกลมวสาหกจสมนไพรเชยงยน ตามแนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP ในพนท อ.เชยงยน จ.มหาสารคาม

125

ภาพท 24 พนทปลกสมนไพรบวบก หลงเกบเกยว อาย ๔ เดอน ของกลมวสาหกจสมนไพรเชยงยน ตามแนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP ในพนท อ.เชยงยน จ.มหาสารคาม

ภาพท 25 การอบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพร GAP กรณ ขมนชน วานชกมดลก และไพล ของกลมสมนไพรสดใส ในพนท อ. วาปปทม จ.มหาสารคาม ในวนท 21 มถนายน พ.ศ. 2562

ภาพท 26 มะขามปอมอนทรยสมนไพรพนบาน ในพนทปาดอนปตา ของกลมวสาหกจผปลกสมนไพรบานหนองค อ.นาดน จ. มหาสารคาม

126

ภาพท 27 การอบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรมะขามปอม GAP ของกลมเครอขาย

ประยงคบานไรสมนไพร อ.นาดน จ.มหาสารคาม วนท 28 มถนายน พ.ศ. 2562

ภาพท 28 ขนตอน การลางมะขามปอม ในการอบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรมะขามปอม

GAP อ.นาดน จ.มหาสารคาม วนท 28 มถนายน พ.ศ. 2562

ภาพท 29 มาตรฐานการบรรจถง การเกบรกษาและบรรจ สมนไพรบวบกแหง โดยการตรวจมาตรฐานจากโรงพยาบาลสมเดจเจาพระยาอภยภเบศร บรรจถงละ 50 กโลกรม จำหนาย กก. ละ

10 บาทของกลมเครอขายประยงคบานไรสมนไพร อ.นาดน จ.มหาสารคาม วนท 28 มถนายน พ.ศ. 2562

127

ภาพท 30 พนทปลกสมนไพรมะระขนก GAP อาย 2 เดอน จำนวน 5 ไร ของกลมวสาหกจสมนไพร บรบอ. บรบอ จ. มหาสารคาม

ภาพท 31 พนทปลกสมนไพรมะระขนก GAP อาย 2 เดอน จำนวน 5 ไร ของกลมประยงคบานไรสมนไพร อ. นาดน จ. มหาสารคาม

ภาพท 32 พนทปลกสมนไพรมะระขนก GAP อาย 2 เดอน จำนวน 2 ไร ของกลมวสาหกจแปรรปสมนไพรชนชม อ.ชนชม จ. มหาสารคาม

128

ภาพท 33 พนทปลกสมนไพรมะระขนก GAP อาย 4 เดอน จำนวน 2 ไร ของกลมวสาหกจแปรรปสมนไพรชนชม อ.ชนชม จ. มหาสารคาม

ภาพท 34 การอบรมเชงปฏบตการผลตมะระขนก GAP ของกลมสมนไพรประยงคบานไร สมนไพรบานหนองค กลมสมนไพรบรบอ และกลมสมนไพรชนชม วนท 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2562

อ. นาดน จ. มหาสารคาม

ภาพท 35 การอบรมเชงปฏบตการผลตมะระขนก GAP ของกลมประยงคบานไร กลมผปลกสมนไพรบานหนองค กลมสมนไพร บรบอ และกลมสมนไพรชนชม วนท 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2562

อ. นาดน จ. มหาสารคาม

129

ภาพท 36 การเตรยมแปลง นวตกรรมการผลตบวบก GAP โดยการใชกลวยปลกสลบเพอใหความชนและรมเงากบบวบก โดยลดตนทนซาแลน ตามโครงการนาดนฯ ของกลมประยงคบานไรสมนไพร

อ. นาดน จ. มหาสารคาม

ภาพท 37 นวตกรรมการผลตบวบก GAP โดยการใหนำระบบมนสปรงเกอรและใชกลวยปลกสลบเพอใหความชนและรมเงากบบวบก โดยลดตนทนคานำ ตามโครงการนาดนฯ อ. นาดน จ. มหาสารคาม

ภาพท 38 นวตกรรมการผลตบวบก GAP โดยการใหนำระบบมนสปรงเกอรและใชกลวยปลกสลบบวบก อาย 4 เดอน ตามโครงการนาดนฯ ของกลมประยงคบานไรสมนไพร อ. นาดน จ. มหาสารคาม

130

ภาพท 39 นวตกรรมการผลตบวบก GAP ขนตอนการเกบเกยวบวบก อาย 4 เดอน ตามโครงการนาดนฯ ของกลมประยงคบานไรสมนไพร อ. นาดน จ. มหาสารคาม

ภาพท 40 นวตกรรมการผลตบวบก GAP ขนตอนการเกบเกยวบวบก อาย 4 เดอน ตามโครงการนาดนฯ ของกลมประยงคบานไรสมนไพร อ. นาดน จ. มหาสารคาม

ภาพท 41 นวตกรรมการผลตบวบก GAP ขนตอนการตากบวบก อาย 4 เดอน ตามโครงการนาดนฯ ของกลมประยงคบานไรสมนไพร อ. นาดน จ. มหาสารคาม

131

ภาพท 42 นวตกรรมการผลตบวบก GAP ขนตอนการเกบเกยวและลางบวบก อาย 4 เดอน ตามโครงการนาดนฯ ของกลมประยงคบานไรสมนไพร อ. นาดน จ. มหาสารคาม

ภาพท 43 พนทปลกสมนไพรบวบก ขนตอนเกบเกยว อาย ๔ เดอน ของกลมวสาหกจสมนไพรเชยงยน ตามแนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP ในพนท อ.เชยงยน จ.มหาสารคาม

ภาพท 44 การปลกสมนไพรบวบก ชวงเดอนท ๑ ของกลมสมนไพรหนองโก ตามแนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP ในพนท อ.บรบอ จ.มหาสารคาม

132

ภาพท 45 การอบรมเชงปฏบตการการตลาดสมนไพร ของเครอขายสมนไพร อ.วาปปทม อ.เมอง อ.เชยงยน และอ.กนทรวชย ณ.คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

วนท 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2562

ภาพท 46 การเตรยมและปรบพนทปลกสมนไพรตามแนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP ของ

โครงการนาดนโมเดลฯ จำนวน 20 ไร เดอน กรกฎาคม ของกลมประยงคบานไร อ.นาดน จ. มหาสารคาม

133

ภาพท 47 การอบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรเชงการคา กลมสมนไพรบรบอ/อ.เมอง/อ.กนทรวชย/อ.เชยงยน ณ ศนยเรยนรเกษตรบานหนองตบ อ.บรบอ จ. มหาสารคาม

วนท 26 กรกฎาคม 2562

ภาพท 48 การผลตสมนไพรเชงการคา ผลผลตขมนชนและวานชกมดลก GAP เครอขายสดใสสมนไพรวาป อ. วาปปทม จ. มหาสารคาม วนท 9 สงหาคม 2562

ภาพท 49 ลงพนทเกบขอมลการผลตสมนไพรเชงการคา ขมนชน ไพล และวานชกมดลก GAP เครอขายสดใสสมนไพรวาป อ. วาปปทม จ. มหาสารคาม วนท 9 สงหาคม 2562

134

ภาพท 50 ใบรบรองพนทผลตสมนไพร GAP เครอขายสดใสสมนไพรวาป อ. วาปปทม จ. มหาสารคาม

ภาพท 51 การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร : ขมนชน ) ประจำอำเภอ บรบอ จ.มหาสารคาม วนท 13 สงหาคม พ.ศ. 2562

ภาพท 52 การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร) ประจำอำเภอ นาดน จ.มหาสารคาม

วนท 19 สงหาคม พ.ศ. 2562

135

ภาพท 53 การสรางสวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร:ขมนชน ) ประจำอำเภอ นาดน จ.มหาสารคาม วนท 19 สงหาคม พ.ศ. 2562

ภาพท 54 การอบรมเชงปฏบตการแปรรปสมนไพร กลมสมนไพร อ.พยคฆภมพสย อ.กนทรวชย และ อ. เชยงยน วนท 23 สงหาคม พ.ศ. 2562

136

ภาพท 55 ไดรบคดเลอกใหนำเสนอผลงานดานสมนไพร ในงาน Open House เปดบาน วช. 5 G ภาคเหนอ จ.พษณโลก วนองคารท 3 กนยายน 2562

ภาพท 56 นำเสนอผลงานดานสมนไพรในระบบ GAP ภายใตโครงการโกสมโมเดล ผลงานเดนลก

ประคบสมนไพรผาขาวมา สบสมนไพรขมนชนและไพล ในงาน Open House เปดบาน วช. 5 G ภาคเหนอ วนองคารท 3 กนยายน 2562 จ.พษณโลก

ภาพท 57 ออกบธ Open House วช. 5 G ภาคเหนอ วนองคารท 3 กนยายน 2562 จ.พษณโลก

137

ภาพท 58 การอบรมเชงปฏบตการแปรรปสมนไพร กลมสมนไพร อ.บรบอ/อ.เมอง/อ.ชนชม/อ.วาป

และ อ.นาดน วนท 13 กนยายน พ.ศ. 2562 ณ ศนยเรยนรและเพมประสทธภาพทางการเกษตร อ.บรบอ จ. มหาสารคาม

ภาพท 59 การอบรมเชงปฏบตการแปรรปสมนไพร กลมสมนไพร อ.บรบอ/อ.เมอง/อ.ชนชม/อ.วาปและ อ.นาดน วนท 13 กนยายน พ.ศ. 2562 ณ ศนยเรยนรและเพมประสทธภาพทางการเกษตร

อ.บรบอ จ. มหาสารคาม

138

ภาพท 60 สวนสาธตสมนไพรตนแบบ (โชวรมสมนไพร) ประจำอำเภอ กนทรวชย จ.มหาสารคาม วนท 20 กนยายน พ.ศ. 2562

ภาพท 61 เปดตวสมนไพรจากโครงการนาดนโมเดลฯ กลมสดใสสมนไพรวาป อ.วาปปทม จ.มหาสารคาม ในงานมหกรรมสมนไพรไทย วนท 30 กนยายน พ.ศ 2562

ภาพท 62 แปลงสมนไพรวานชกมดลกในระบบ GAP อาย 9 เดอน ของไรสดใส อ.วาปปทม จ.มหาสารคาม

139

ภาพท 63 กลมผผลตสมนไพรวานชกมดลกในระบบ GAP อ.วาปปทม เกบเกยวหววานชกมดลก อาย 12 เดอน เพอนำไปแปรรปเปนผลตภณฑสมนไพรวานชกมดลก

ภาพท 64 การเกบเกยวขมนชนและวานชกมดลก อาย 12 เดอน โดยการตากใหแหงเปนเวลา 1-2 วน ของกลมสมนไพรสดใสวาป อ.วาปปทม จ.มหาสารคาม

ภาพท 65 คดเลอกหววานชกมดลก อาย 1 ป พรอมเกบเปนแมพนธในการปลกปตอไปของ

กลมสมนไพรสดใสวาป อ.วาปปทม จ.มหาสารคาม

140

ภาพท 66 กลมผผลตสมนไพรวานชกมดลกและขมนชน ในระบบ GAP เกบเกยวหววานชกมดลก และขมนชน อาย 12 เดอน เพอนำไปแปรรปเปนผลตภณฑสมนไพร อ.วาปปทม จ.มหาสารคาม

ภาพท 67 การบรรจสมนไพรขมนชนและวานชกมดลกแหง พรอมจำหนาย โดยบรรจในถงๆละ 10 กโลกรม ของกลมวสาหกจสมนไพรไทยวาป ในพนท อ.วาปปทม จ.มหาสารคาม

ภาพท 68 ผลตภณฑสมนไพรไทยวาป ไรสดใส แปรรปเปน ขมนผง ไพรผง และวานชกมดลกผง ขด

ละ 100 บาท กโลกรมละ 10,000 บาท ตามแนวทางนวตกรรมการผลตสมนไพร GAP ในพนท อ.วาปปทม จ.มหาสารคาม

141

ภาพท 69 แปลงปลกกระเจยบแดง ของกลมวสาหกจพชผกสมนไพรและแปรรปหนองค ในระบบ GAP อาย 60 วน เพอนำไปแปรรปเปนผลตภณฑสมนไพร อ.เชยงยน จ.มหาสารคาม

ภาพท 70 รองผวาราชการจงหวด ตรวจเยยมกจกรรมกลมสมนไพรแปลงใหญ (โชวรมสมนไพร)

ภายใตโครงการนาดนโมเดล ของกลมวสาหกจสมนไพร ต.หนองค และ ต. พระธาต อ.นาดน

จ.มหาสารคาม

ภาพท 71 ผลตภณฑสมนไพรแปรรปของกลมวสาหกจสดใส สมนไพรวาป อาท สบขมนชน และไพร

ผสมผงสมนไพรขดผว ภายใตโครงการนาดนโมเดล จ.มหาสารคาม

142

ภาพท 72 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ชนชม

อ.กนทรวชย และ อ. เชยงยน ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

ภาพท 73 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ชนชม

อ.กนทรวชย และ อ. เชยงยน ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

ภาพท 74 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ชนชม อ.

กนทรวชย และ อ. เชยงยน ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

143

ภาพท 75 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ชนชม อ.

กนทรวชย และ อ. เชยงยน ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

ภาพท 76 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ชนชม อ.

กนทรวชย และ อ. เชยงยน ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

ภาพท 77 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน ผลตภณฑสมนไพร อาท หมอนสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

144

ภาพท 78 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน เนนการแปรรปสมนไพร อาท การทำลกประคบสมนไพรสดและสมนไพรแหง ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ อ.นาดน อ.ชนชม อ.

กนทรวชย และ อ. เชยงยน ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

ภาพท 79 อบรมเชงปฏบตการผลตสมนไพรอยางยงยน ของกลมวสาหกจสมนไพร อ.เมอง อ. บรบอ ในพนท อ. เมอง วนศกร ท 22 พฤศจกายน 2562

145

ภาพท 80 อบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม

วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

ภาพท 81 การแปรรปสมนไพรหลากหลาย ในการอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล ณ องคการบรหารสวนตำบล

แกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

ภาพท 82 วเคราะหตลาดสมนไพร ในการอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลง

จาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

146

ภาพท 83 สำรวจตลาดสมนไพร ในการอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.

เมอง จ.มหาสารคาม วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

ภาพท 84 ศนยเรยนรสมนไพรในชมชนวดปาแกงเลงจาน ในการอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใตโครงการนาดนโมเดล ณ องคการ

บรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

147

ภาพท 85 สมนไพรทใชในการอบสมนไพรของ ศนยเรยนรสมนไพรในชมชนวดปาแกงเลงจาน ในการอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใต

โครงการนาดนโมเดล ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

ภาพท 86 สมนไพรทใชในการอบสมนไพร ศนยเรยนรสมนไพรในชมชนวดปาแกงเลงจาน ในการอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใต

โครงการนาดนโมเดล ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

148

ภาพท 87 หมอตมสมนไพร ในการอบสมนไพร การอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม

วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

ภาพท 88 หองอบสมนไพร ของศนยเรยนรสมนไพร การอบรมเชงปฏบตการแปรรปและการตลาดสมนไพรอยางยงยน ณ องคการบรหารสวนตำบลแกงเลงจาน อ.เมอง จ.มหาสารคาม

วนศกร ท 13 ธนวาคม 2562

ภาพท 89 การอบรมเชงปฏบตการอนรกษพนธกรรมสมนไพร ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใต

โครงการนาดนโมเดล ณ มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม วนศกร ท 20 ธนวาคม 2562

149

ภาพท 90 การอบรมเชงปฏบตการอนรกษพนธกรรมสมนไพร ของ 8 กลมวสาหกจสมนไพร ภายใต

โครงการนาดนโมเดล ณ มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม วนศกร ท 20 ธนวาคม 2562

ภาพท 91 การอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพรบาน หนองค อ. นาดน ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.นาดน วนศกร ท 10 มกราคม 2563

ภาพท 92 การอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง

วนศกร ท 31 มกราคม 2563

150

ภาพท 93 การอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง

วนศกร ท 31 มกราคม 2563

ภาพท 94 การอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง

วนศกร ท 31 มกราคม 2563

ภาพท 95 การอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง

วนศกร ท 31 มกราคม 2563

151

ภาพท 96 การอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง และ อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง วนศกร ท 31 มกราคม 2563

ภาพท 97 พฒนานวตกรรมลกประคบสมนไพรหนงเดยวในจงหวด ทงแบบพกพา ในการอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ

อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง วนศกร ท 31 มกราคม 2563

ภาพท 98 พฒนานวตกรรมลกประคบสมนไพรหนงเดยวในจงหวด ทงแบบพกพา ในการอบรมเชงปฏบตการพฒนาการแปรรปสมนไพร ของกลมวสาหกจสมนไพร อ. เมอง อ.บรบอ อ.กนทรวชย และ

อ.ชนชม ภายใตโครงการนาดนโมเดล ในพนท อ.เมอง วนศกร ท 31 มกราคม 2563

152

ประวตนกวจย ประวตหวหนาโครงการ

1. ชอ - สกล (ภาษาไทย) นายสนทร โชคสวสดธระกจ (ภาษาองกฤษ) Mrs Soontorn Choksawatthanakit 2. เลขหมายบตรประจำตวประชาชน - 3. ตำแหนงปจจบน อาจารย (พนกงานมหาวทยาลย) สาขาวชาเทคโนโลยการผลตพช คณะ

เทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม 4. ตำแหนงทางวชาการ - 5. หนวยงานทอยทสามารถตดตอไดสะดวก พรอมหมายเลขโทรศพท โทรสาร และ e-mail สาขาวชาเทคโนโลยการผลตพช คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม อ. 6. ประวตการศกษา

ระดบการศกษา คณวฒ สาขาวชา ชอสถาบนการศกษาทสำเรจ

การศกษา ปทจบ

การศกษา ปรญญาโท วท.ม เกษตรศาสตร (พชไร) มหาวทยาลยขอนแกน 2550 ปรญญาตร วท.บ. เกษตรศาสตร (พชไร) สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา

เจาคณทหาร 2538

7. สาขาวชาการทมความชำนาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) 1. การตรวจพช GAP 2. การจดระบบพชอนทรย 3. การผลตสมนไพร 8. งานวจยและการบรการวชาการ ๑.รภสสา จนทาศร สนทร โชคสวสดธนะกจ และประยงค ตนแล.2560.การคดเลอกมะละกอพนธ

อารเอมยเพอการบรโภคผลดบและความทนทานตอโรคไวรสใบจดวงแหวนในพนทจงหวดมหาสารคาม.วารสารเกษตรพระจอมเกลา 35 (1) : 146 -156.

๒. รภสสา จนทาศร พนดา อตเวทนและสนทร โชคสวสดธนะกจ . 2553. การคดเลอกมะละกอสายพนธครงเนอเหลองเพอบรโภคผลดบและความทนทานตอโรคจดวงแหวนในพนทจงหวดมหาสารคาม. รายงานการวจยสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

การถายทอดเทคโนโลย ๑. การวจยและพฒนาเพอสรางองคความรและนวตกรรมการผลตมะละกอ ในระบบเกษตร

อนทรยของเครอขายศนยเรยนรเกษตรอนทรยบานลาด จ. มหาสารคาม (๒๕๕๔) : สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.)

153

ผรวมวจย 1. ชอ - นามสกล (ภาษาไทย) นางรภสสา จนทาศร ชอ - นามสกล (ภาษาองกฤษ) Mrs. Rapatsa Janthasri 2. ต าแหนงปจจบน รองศาสตราจารย 3. หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก พรอมหมายเลขโทรศพท โทรศพทมอถอ โทรสารและ : คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม อ.เมอง จ.มหาสารคาม

Email : juntasri@hotmail.com 4. สาขาวชาการทมความช านาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) ระบสาขาวชาการ

ปรบปรงพนธ, DNA fingerprint , การจำแนกพนทางโมเลกล, การผลตไมผล, 5.ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ (โดยระบสถานภาพในการท าการวจยวาเปนผอ านวยการแผนงานวจย หวหนาโครงการวจย หรอ ผรวมวจยในแตละขอเสนอการวจย) 5.1 หวหนาโครงการวจย : ชอโครงการวจย

1. หวหนาโครงการวจย : ศนยวจยและพฒนามะละกอบรโภคผลสดจงหวดมหาสารคาม ทนจาส านกงานกองทนสนบสนนวจย (สกว.) 2556-2559

2. หวหนาโครงการวจย : การผลตมะละกอปลอดโรคใบจดวงแหวนดวยการปลกพชรวม ทนจากส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย(สวทช.) 2558 3. หวหนาโครงการวจย : การคดเลอกมะละกอครงเนอเหลองและความทนทานตอโรคใบจดวงแหวนใ นพนท จงหวด มหาสารคาม จากส านกงานกองทนสนบสนนวจย (สกว.) 2553-2555. 6. หวหนาโครงการวจย : An Analysis on DNA Fingerprints of Thirty Papaya Cultivars (Carica papaya L.) Grown in Thailand with the Use of Amplified Fragment Length Polymorphisms Technique

7.1 งานวจยทเกยวของและท าเสรจแลว : (ชอผลงานวจย ปทพมพ การเผยแพร และแหลงทนยอนหลงไมเกน 5 ป)

1. Janthasri ,R and Chaiyaboon,W.2015. Yellow Krang-A new cultivar of papaya for green consumption with tolerance to papaya ringspot virus. Journal of Horticultural Research 23 (2) : 39-48. แหลงทน : สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย

2. Janthasri ,R. 2015. A : Shifting Cultivation Method for Producing Papaya for Unripe Consumption in Northeast Thailand.Chinese –USA Business Review 14 (11) : 566-573.แหลงทน : สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย

3. Janthasri,R and Chaiyaboon,W. 2016. Present Status of Production and Marketing of Papaya for Unripe Consumption in Northeastern Thailand. International

154

Journal of Agriculture Environment and Biotechnology. แหลงทน : สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย

4. Rapatsa Janthasri Suphachai Janloon and Valerie Suwanseree. 2017. PROMINENT TRAITS OF SOME F1 HYBRID PAPAYA LINES IN THAILAND. Philippine Agricultural Scientist (publication in the March 2017 issue of the PAS). แหลงทน : สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย 5.J. Rapatsa and S.Terapontanakorn. 2010. Some Physiology Measurements on Growth, Pod Yields and Polyamines in Leaves of Chili Plants (Capsicum annuum cv. Hua Reua) in Relation to Applied Organic Manures and Chemical Fertilisers. Pakistan Journal of Biological Sciences 13(6) : 263-270. แหลงทน :สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย 6.2 งานวจยทก าลงท า : (ชอโครงการวจย แหลงทน และสถานภาพในการท าวจย (ผบรหารโครงการ หวหนาโครงการ และ/หรอผรวมวจย) ระบเดอน และปทเรมตนและสนสด)

หวหนาโครงการ : โครงการอนรกษพนธกรรมพชในสมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร ระยะเวลา ๒๕๕๗-๒๕๖๔

1. ชอ - สกล (ภาษาไทย) นางสาวสจตรา ผาระนด (ภาษาองกฤษ) Miss Sujitra Pharanat 2. ตำแหนงปจจบน อาจารย (พนกงานมหาวทยาลย) สาขาวชาเทคโนโลยไฟฟา คณะวศวกรรมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม 3. ตำแหนงทางวชาการ ผชวยศาสตราจารย 4. หนวยงานทอยทสามารถตดตอไดสะดวก พรอมหมายเลขโทรศพท โทรสาร และ e-mail สาขาวชาเทคโนโลยไฟฟา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม อ.เมอง 44000 หมายเลขโทรศพท: 043-722118 ตอ 111 มอถอ: 08-6223-3086 โทรศพท/โทรสาร: 043-742620 e-mail: kitty1-9-7-7@hotmail.com 5. ประวตการศกษา

ระดบการศกษา คณวฒ สาขาวชา ชอสถาบนการศกษาทสำเรจ

การศกษา ปทจบ

การศกษา ปรญญาโท วศ.ม. การจดการงานวศวกรรม มหาวทยาลยวงษชวลตกล 2554 ปรญญาตร วท.บ. ไฟฟาอตสาหกรรม สถาบนราชภฏมหาสารคาม 2543

6. สาขาวชาการทมความชำนาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) 1. การจดการสงแวดลอม 2. การจดการพลงงาน

155

7. งานวจยและการบรการวชาการ สจตรา ผาระนด. (2550). การเหนยวนำแมเหลกไฟฟาในวงจรหมอแปลง. มหาสารคาม :

มหาวทยาลยราชภฏ มหาสารคาม สจตรา ผาระนด. (2551). การศกษาและวเคราะหประสทธภาพการใชประโยชนหองเรยนและ

หองปฏบตการของมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม ปการศกษา 2551. มหาสารคาม : มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม

การถายทอดเทคโนโลย ๑. การตรวจซอมพรอมตดตงอปกรณไฟฟาและระบบไฟฟาภายใน บานพกอาศย เพอความ

ปลอดภยของ ผประสบภยหลงนำทวม ณ องคการบรหารสวนตำบลเลงใต อำเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม (2555) : กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

1. ชอ - สกล (ภาษาไทย) นายประยงค ตนแล (ภาษาองกฤษ) Mrs prayoau Tonlan 2. ตำแหนงปจจบน ประธานวสาหกจชมชนประยงคบานไรสมนไพร อ.นาดน จ.มหาสารคาม 3. ตำแหนงทางวชาการ - 4. หนวยงานทอยทสามารถตดตอไดสะดวก พรอมหมายเลขโทรศพท โทรสาร และ e-mail วสาหกจชมชนประยงคบานไรสมนไพร อ. นาดน จ.มหาสารคาม 44000 หมายเลขโทรศพท: มอถอ: 08-13695182 โทรศพท/โทรสาร: 043-742620 e-mail: Thorn-2514@hotmail.com. 5. ประวตการศกษา

ระดบการศกษา คณวฒ สาขาวชา ชอสถาบนการศกษาทสำเรจ

การศกษา ปทจบ

การศกษา ปรญญาโท วท.ม เกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 2559 ปรญญาตร วท.บ. เกษตรศาสตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม 2553 6. สาขาวชาการทมความชำนาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) 1. การผลตสมนไพรอนทรย/สมนไพรปลอดสาร 2. การแปรรปสมนไพรอนทรย/สมนไพรปลอดสาร 3. การตลาดสมนไพรอนทรย/สมนไพรปลอดสาร 4. ผผลตวตถดบสมนไพรอนทรยและสมนไพรปลอดสารใหกบโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเษศว

156

8. งานวจยและการบรการวชาการ ๑.รภสสา จนทาศร สนทร โชคสวสดธนะกจ และประยงค ตนแล.2560.การคดเลอกมะละกอพนธ

อารเอมยเพอการบรโภคผลดบและความทนทานตอโรคไวรสใบจดวงแหวนในพนทจงหวดมหาสารคาม.วารสารเกษตรพระจอมเกลา 35 (1) : 146 -156.

๒.ประยงค ตนแล และรภสสา จนทาศร .2555. การคดเลอกมะละกอเพอผลตปาเปนในพนทมหาสารคาม. รายงานการวจยมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม.60 หนา.

การถายทอดเทคโนโลย ๑. การวจยและพฒนาเพอสรางองคความรและนวตกรรมการผลตสมนไพร ในระบบเกษตรอนทรย

ของเครอขายศนยเรยนรเกษตรอนทรย อ. นาดน จ. มหาสารคาม (๒๕๕๓) : สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.)

1. ชอ - สกล (ภาษาไทย) นางสศงคาร จนทะส (ภาษาองกฤษ) MRS. Susarikar Juntasi 2. เลขหมายบตรประจำตวประชาชน - 3. ตำแหนงปจจบน นกวชาการเกษตร สำนกงานเกษตรจงหวดมหาสารคาม 4. ตำแหนงทางวชาการ - 5. หนวยงานทอยทสามารถตดตอไดสะดวก พรอมหมายเลขโทรศพท โทรสาร และ e-mail สำนกงานเกษตรจงหวดมหาสารคาม อ.เมอง จ.มหาสารคาม 44000 หมายเลขโทรศพท: มอถอ: 09-36169224 โทรศพท/โทรสาร: 043-742620 e-mail: susa-agri@hotmail.com. 6. ประวตการศกษา

ระดบการศกษา คณวฒ สาขาวชา ชอสถาบนการศกษาทสำเรจ

การศกษา ปทจบ

การศกษา ปรญญาโท วท.ม เทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม 2558 ปรญญาตร วท.บ. เกษตรศาสตร วทยาลยเกษตรกรรมสรนทร 2533 7. สาขาวชาการทมความชำนาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) 1. การผลตสมนไพรอนทรย/สมนไพรปลอดสาร 2. การแปรรปสมนไพรอนทรย/สมนไพรปลอดสาร 3. การตลาดสมนไพรอนทรย/สมนไพรปลอดสาร

157

8. งานวจยและการบรการวชาการ สศงคาร จนทะส.2558. เปรยบเทยบการผลตบวบกในพนทมหาสารคาม.วทยานพนธมหาบณฑต

คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม. การถายทอดเทคโนโลย

๑. การวจยและพฒนาเพอสรางองคความรและนวตกรรมการผลตสมนไพร ในระบบเกษตรอนทรยของเครอขายศนยเรยนรเกษตรอนทรย อ. นาดน จ. มหาสารคาม (๒๕๕๓) : สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.)

๒. การวจยและพฒนาเพอสรางองคความรและนวตกรรมการผลตพชสมนไพร ในระบบเกษตรอนทรยของเครอขายศนยเรยนรเกษตรอนทรยบานดอนมน จ. มหาสารคาม (๒๕๕๕) : สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.