1

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ

ΕΛΑΙΟΚΑΡΠΟΥ ΚΑΙ

ΕΛΑΙΟΛΑ∆ΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ GREENFOOD

2010-1-ES1-LEO05-20948

2

Περιεχόµενα

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ............................................................................................ 3

2. Βιολογική παραγωγή ελαιόκαρπου ........................................................... 4

2.1. Προετοιµασία και διαχείριση εδάφους ............................................. 5

2.2. Λίπανση ................................................................................... 11

2.3. Φυτοϋγειονοµική Προστασία ....................................................... 16

2.4. Συγκοµιδή και µεταφορά ελιών ................................................... 26

3. Παραγωγή Βιολογικού Ελαιόλαδου ........................................................ 29

3.1. Τεχνικές παραγωγής .................................................................. 29

3.2. Συσκευασία, αποθήκευση, συντήρηση και διακίνηση ...................... 30

3.3. Σήµανση .................................................................................. 32

4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................... 36

5. ΓΛΩΣΣΑΡΙ .......................................................................................... 38

6. ΑΥΤΟ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ............................................................................ 39

3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι διαφορές βιολογικής και συµβατικής ή ολοκληρωµένης παραγωγής ελαιολάδου παραµένουν στις γεωργικές µεθόδους που ακολουθούνται στον ελαιώνα. Οι οµοιότητες παραµένουν στη διαδικασία έκθλιψης στο ελαιοτριβείο.

Οι γενικές αρχές και οι πρακτικές της Βιολογικής Γεωργίας (ΒΓ) ορίζεται στη νοµοθεσία της ΕΕ, κυρίως στον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 834/2007 και στον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 889/2008. Οι κανονισµοί αυτοί περιλαµβάνουν όλες τις γεωργικές καλλιέργειες, τη ζωική παραγωγή, αλλά και παραγωγή ελαιολάδου και ελαιοκάρπου στη βιολογική γεωργία. Η νοµοθεσία αυτή περιλαµβάνει επίσης κανόνες για την παρακολούθηση και την πιστοποίηση των προϊόντων ως βιολογικά (Βιολογική Γεωργία) και την ένδειξη του Φορέα Πιστοποίησης, είτε δηµόσιου, είτε ιδιωτικού.

Για την Πορτογαλία και για τις περισσότερες χώρες της ΕΕ ο έλεγχος πιστοποίησης πραγµατοποιείται από ιδιωτικούς φορείς πιστοποίησης (ΙΦΠ). Οι φορείς αυτοί έχουν εγκριθεί από την αρµόδια αρχή κάθε κράτους µέλους και είναι διαπιστευµένοι από το υπουργείο γεωργίας της κάθε χώρας. Οι ΙΦΠ πρέπει να ακολουθούν το Ευρωπαϊκό Πρότυπο EN 45011, που απαιτεί, ιδίως, την ανεξαρτησία από τους φορείς εκµετάλλευσης (παραγωγούς, ή άλλους) και αναλαµβάνουν την υποχρέωση να µην παρέχουν τεχνική βοήθεια. Οι ΙΦΠ πρέπει επίσης να υποβάλουν ένα σχέδιο παρακολούθησης που να διασφαλίζει τους καταναλωτές την εγγύηση του συνόλου της παραγωγικής διαδικασίας, από το αγρόκτηµα µέχρι τη συσκευασία και τη σήµανση. Εκτός από την ετήσια επίσκεψη ελέγχου βάσει χρονοδιαγράµµατος, οι ΙΦΠ θα πρέπει να κάνουν µια δεύτερη επίσκεψη, δεν προβλέπεται, σύµφωνα µε το ετήσιο σχέδιο ελέγχου. Εάν αυτή η δεύτερη επίσκεψη δεν πραγµατοποιηθεί, υπονοµεύει σηµαντικά την αξιοπιστία του συστήµατος ελέγχου και πιστοποίησης. Εκτός από τις επισκέψεις παρακολούθησης, οι ΙΦΠ θα πρέπει επίσης να συλλέγουν δείγµατα για ανάλυση προκειµένου να ανιχνευτούν πιθανές απάτες. Όσον αφορά τον ελαιόκαρπο και το ελαιόλαδο, η ανάλυση πρέπει να επικεντρωθεί κυρίως στο να µην επιτρέπονται κατάλοιπα συνθετικών χηµικών φυτοφαρµάκων. Για το ελαιόλαδο, η έρευνα πρέπει να αφορά τα λιποδιαλυτά φυτοφάρµακα. Στον καρπό της ελιάς και στα φύλλα ελιάς θα πρέπει να γίνει µια γενικότερη ανάλυση σχετικά µε τις πιο δραστικές ουσίες που εφαρµόζεται στις συµβατικές καλλιέργειες και στις καλλιέργειες ολοκληρωµένης διαχείρισης για την παραγωγή ελιάς.

Το βιολογικό ελαιόλαδο είναι ένα προϊόν υψηλής ποιότητας, µε υψηλή αξία σε σύγκριση µε άλλα είδη ελαιολάδου που παράγονται µε άλλα συστήµατα

4

παραγωγής. Αυτή η αξιοποίηση µπορεί να υπερβαίνει το 100% σε απαιτητικές αγορές, εφόσον αυτή η τιµή-ασφαλείας είναι αποδεκτή. Παρ’ όλα αυτά, η παρουσία ενός αξιόπιστου και αρµόδιου ΦΠ είναι θεµελιώδους σηµασίας για τη διατήρηση της αξιοπιστίας των βιολογικών προϊόντων. Ωστόσο, οι πιο απαιτητικοί πελάτες (λιανοπωλητές και χονδρέµποροι) δεν δέχονται τέτοιου είδους έλεγχο, εν µέρει λόγω των δικών τους περιορισµών. Οι πελάτες έρχονται να επισκεφθούν τους παραγωγούς, ή στέλνουν τους εκπροσώπους τους να συναντήσουν τους παραγωγούς και τις µονάδες παραγωγής και συνήθως λαµβάνουν δείγµατα για ανάλυση των υπολειµµάτων (φυτοφαρµάκων και άλλων). Πρόσφατα, ένας παραγωγός αναγκάστηκε να αντικαταστήσει τους πλαστικούς σωλήνες του ελαιοτριβείου, αφού ένας πελάτης είχε βρει φθαλικές ενώσεις στο ελαιόλαδο, αν και σε µικρές ποσότητες, εφόσον ζητήθηκε εργαστηριακή ανάλυση. Οι φθαλικές ενώσεις προκαλούν ενδοκρινικές διαταραχές και, ως εκ τούτου, είναι επικίνδυνες για την υγεία.

Εκτός από τη βιολογική πιστοποίηση, υπάρχει επίσης µια πιο επιλεκτική και απαιτητική αγορά για τα προϊόντα που προέρχονται από τη βιοδυναµική γεωργία. Οι κανόνες για τη βιοδυναµική γεωργία είναι ιδιωτικοί και απαιτούν από τους παραγωγούς να υιοθετήσουν ένα δεύτερο στάδιο µετάβασης (από βιολογικό σε βιοδυναµικό), δηλαδή η χρήση βιοδυναµικών παρασκευασµάτων στο χώµα και στο κοµπόστ, και η µέγιστη µείωση των ετήσιων δόσεων χαλκού κατά 50%, δηλαδή 3Kg/ha, αντί της 6Kg/ha.

2. Βιολογική παραγωγή ελαιόκαρπου

Η βιολογική παραγωγή ελαιόκαρπου είναι δυνατή σε διάφορους τύπους ελαιώνων:

• Ελαιώνας βιολογικής γεωργίας – η πρώτη συγκοµιδή µπορεί να πιστοποιηθεί

• Συµβατικός ή ολοκληρωµένης διαχείρισης ελαιώνας µετατρέπεται σε βιολογικής γεωργίας – πρέπει να εφαρµόσει µια µεταβατική περίοδο τριών ετών.

Σε αυτή τη µεταβατική περίοδο, όλοι κανόνες βιολογικής γεωργίας πρέπει να πληρούνται, αν και το τελικό προϊόν (ελιές ή ελαιόλαδο) δεν µπορεί να διατεθεί στην αγορά ως τέτοιο. Αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος για τον παραγωγό, η οποία απαιτεί µεγαλύτερη υποστήριξη, τόσο τεχνική όσο και οικονοµική.

Στη βιολογική γεωργία, τα εντατικά συστήµατα παραγωγής που επιτρέπονται, εφόσον το έδαφος χρησιµοποιείται, παραπάνω από τις

5

τεχνικές υδροπονίας. Παρ’ όλα αυτά, τα πολύ εντατικά συστήµατα είναι δύσκολο να εφαρµοστούν, καθώς δεν ταιριάζουν µε κάποιες αρχές της βιολογικής γεωργίας: Προτεραιότητα στη χρήση των πόρων του αγροκτήµατος, Συντήρηση και βελτίωση της γονιµότητας του εδάφους, Φυσικός περιορισµός των επιβλαβών οργανισµών, αντί των φυτοϋγειονοµικών επεξεργασιών, Την πρόληψη των ασθενειών µέσω µέτρων προφύλαξης, όπως η πυκνότητα των δένδρων που δεν προκαλούν υπερβολική σκίαση. Για να ικανοποιούνται αυτές οι αρχές, κατ’ ανώτατο όριο τα 300 δέντρα ανά εκτάριο είναι αποδεκτό για ένα βιολογικό ελαιώνα (Εικ. 1).

Εικ. 1- Ηµι-εντατικός ελαιώνας, µε 300 δένδρα ανά εκτάριο και καλυµµένο έδαφος για την πρόληψη της διάβρωσης (Serpa, Πορτογαλία, 2008)

2.1. Προετοιµασία και διαχείριση εδάφους

Η µη χρήση απαγορευµένων λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων δεν είναι αρκετή για να εξασφαλίσει τη βιολογική γεωργία. Για να επιτευχθεί αυτό, ο αγρότης πρέπει να εφαρµόζει πρακτικές και τεχνικές για τη διατήρηση και τη βελτίωση της γονιµότητας του εδάφους. Αυτή είναι µια βασική αρχή, η οποία πρέπει επίσης να αξιολογηθεί από τους ΙΦΠ, γεγονός που δε συµβαίνει πάντα.

Η εγκατάσταση και η συντήρηση ενός νέου ελαιώνα, απαιτεί τις ακόλουθες αρχές και πρακτικές:

1) Το έδαφος πρέπει να αξιολογηθεί µέχρι 1 µέτρο βάθος, τουλάχιστον, προκειµένου να προσδιοριστούν τα κύρια συστατικά γονιµότητας, οπότε απαιτείται άνοιγµα για να παρατηρηθούν και να συλλεγθούν δείγµατα για ανάλυση?

6

2) Το έδαφος πρέπει να κινητοποιηθεί σε βάθος (περίπου 1 µέτρο) χωρίς περιστροφή των διαφόρων στρωµάτων, και σύµφωνα µε την παρατήρηση που έγινε πριν, που επιτυγχάνεται µέσα από την πρακτική της αναµόχλευσης (τσουγκράνισµα), στη συνέχεια ένα πέρασµα µε το καλέµι, ή τον καλλιεργητή ή µε µηχάνηµα που συνδυάζει δίχαλα µε ελατήρια µε ενσωµατωµένους δίσκους για άχυρο (στην προκειµένη είναι το PolyMag) (Εικ. 2)

Εικ. 2 - µηχάνηµα που συνδυάζει δίχαλα µε ελατήρια µε ενσωµατωµένους δίσκους για άχυρο για την προετοιµασία του εδάφους µε λιγότερα περάσµατα και λιγότερη κατανάλωση καυσίµων

και ενέργειας

3) Πριν τη φύτευση των ελαιόδεντρων, το έδαφος πρέπει να καθαρίζεται από τα ζιζάνια που είναι τα πιο δύσκολο για την καταπολέµησή τους χωρίς ζιζανιοκτόνα, ιδιαίτερα τα rhizomatous, όπως η αγριάδα (Cynodon dactylon (L.) Pers.), το πανικό (Panicum repens L.), ή άλλα πολυετή φυτά, που είναι δύσκολο να καταπολεµηθούν, όπως το σπαθόχορτο (Cyperus rotundus L.). Αυτή η «διαδικασία καθαρισµού» µπορεί να επιτευχθεί µέσα από πολλαπλά περάσµατα µε το µηχάνηµα µε τα ελατήρια και τους δίσκους κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και/ή µε την έκθεση του εδάφους στον ήλιο στην περίπτωση του σπαθόχορτου. Είναι ακόµα δυνατόν να χρησιµοποιηθεί µια συγκεκριµένη φυλή χοίρων, που ονοµάζεται «montanheira», ελευθερώνονται σε εκτεταµένο σύστηµα παραγωγής, χωρίς κρίκους στη µύτη, ώστε να µπορούν να σκάβουν και να αφαιρούν τα ζιζάνια και να τα τρώνε.

4) Η γονιµότητα του εδάφους πρέπει να βελτιωθεί σε σχέση µε το πρώτο έτος της φύτευσης, µέσω της οργανικής και ανόργανης βελτίωσης, όταν οι βασικές παράµετροι της γονιµότητας είναι εκτός των ευνοϊκών τιµών (Πιν. 1). Αυτό µπορεί να γίνει µε ένα εγκεκριµένο οργανικό βελτιωτή, κατά

7

προτίµηση αυτού που λαµβάνεται µε κοµποστοποίηση, και µε ασβεστόλιθο µαγνησίου (δολοµίτη) ή του θαλάσσιου ασβεστόλιθου όπως το λιθοθάµνιο.

Πιν. 1 – Ανάλυση Εδάφους, χηµικά και φυσικά στοιχεία και κατάλληλες συνθήκες λαδιού

Παράµετρος Κατάλληλη Τιµή

Κατάλληλες συνθήκες

Βάθος εδάφους >0,8m Αροτραία εδάφη µε πάνω από 1,20 µέτρα είναι τα πλέον κατάλληλα

Υφή Αργιλώδη, λασπώδη, πηλώδη Αποστράγγιση Καλή αποστράγγιση, χωρίς συσσώρευση των

λιµναζόντων υδάτων pH 5,5-8,5 Βέλτιστο pH: 6,0-7,5

Αλατότητα/Αγωγηµότητα <2,7 dS/m Με 4dS/m υπάρχει µια µείωση της παραγωγής της τάξης του 10%, Με 5dS/m, 25%, και µε

8dS/m, 50% Οργανική ύλη >1,5% Τιµές κάτω του 1,5% αυξάνουν κατά πολύ τον

κίνδυνο ελλείψεων και της απώλειας της γονιµότητας

Οξείδιο του Φωσφόρου (P2O5)

>25mg/Kg

Οξείδιο του Καλίου (K2O) >50mg/Kg

Οξείδιο του Ασβεστίου (CaO)

>100mg/Kg

Οξείδιο του Μαγνησίου (MgO)

>20mg/Kg

Ενεργός Ασβέστης <10%

5) Η χλωρή λίπανση είναι η κύρια πρακτική για τη βελτίωση του εδάφους. Κατά το πρώτο έτος θα πρέπει να γίνεται ετήσια χλωρή λίπανση, τουλάχιστον, µία µε όσπρια και µία µε ψυχανθή είδη, ανάλογα µε τον τύπο του εδάφους και του κλίµατος (Πιν. 2).

Πίν. 2 – Χλωρή λίπανση – Φθινοπωρινές/Χειµερινές συνυπάρξεις για τους ελαιώνες για διαφορετικούς τύπους εδαφών

Είδη Σπόρος (Kg/ha)

Έδαφος

Βρώµη + Βίκος Κοινός Avena sativa + Vicia sativa

100+50 Μικρή οξύτητα σε ελαφρώς αλκαλικό, αργιλώδη προς πηλώδη

κριθάρι + βίκος κοινός Hordeum vulgare + Vicia sativa

100+50 Ουδέτερο προς αλκαλικό, αργιλώδη προς πηλώδη

κριθάρι + κουκιά Hordeum vulgare + Vicia faba var. minor

100+50 Ουδέτερο προς αλκαλικό, αργιλώδη προς πηλώδη

κριθάρι + Βίκος κοινός + Περσικό Τριφύλλι Hordeum vulgare + Vicia sativa + Trifolium resupinatum

50+40+10 Ουδέτερο προς αλκαλικό, βαρύ και δύσκολο για εργασία

Oat + barley + common vetch + fababeans

50+50+25+25 Μικρή οξύτητα σε ελαφρώς αλκαλικό, αργιλώδη προς πηλώδη

8

Βρώµη + κριθάρι + Βίκος κοινός + κουκιά Avena sativa + Hordeum vulgare + Vicia sativa + Vicia faba var. minor Σίκαλη + κίτρινο λούπινο Secale cereale + Lupinus luteus

100+50 όξινα, αµµώδη, πηλώδη και καλά στραγγιζόµενα εδάφη

Σίκαλη + βίκος κοινός Secale cereale + Vicia sativa

100+80 όξινα, αµµώδη, πηλώδη και καλά στραγγιζόµενα εδάφη

Βρώµη + κίτρινο λούπινο Avena sativa + Lupinus luteus

100+50 όξινα, αµµώδη, πηλώδη και καλά στραγγιζόµενα εδάφη

Βρώµη + λευκό λούπινο Avena sativa + Lupinus albus

100+80 οξύ προς ουδέτερο, αµµώδη προς αργιλώδη, καλά στραγγιζόµενα

6) Στη βιολογική γεωργία, η προστασία του εδάφους είναι υποχρεωτική, αποφεύγοντας κάθε είδους διάβρωση και ιδιαίτερα τη διάβρωση του νερού. Η καλύτερη πρακτική για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι µε η κάλυψη του εδάφους, είτε µε αυτοφυή βλάστηση (Εικ. 3), ή µε συγκεκριµένες καλλιέργειες που προσαρµόζονται στις εδαφικές και κλιµατικές συνθήκες (Πιν. 3).

Εικ. 3 – φυσικό έδαφος που καλύπτει µε αυτοφυή βλάστηση µε βάση burclover (Medicago polimorph L.), µια αυτοφυή ετήσια µηδική, πολύ κοινό σε ολόκληρη τη χώρα, όταν δεν

εφαρµόζονται ζιζανιοκτόνα, σε έναν ελαιώνα στην περιοχή Douro (Peso da Régua, Πορτογαλία, 2011)

Ουδέτερα και πηλώδη εδάφη

Σπόρος (Kg/ha)

Όξινα εδάφη Σπόρος (Kg/ha)

Medicago polymorpha 3 Trifolium subterraneum 5 Medicago rugosa 3 Trifolium vesiculosum 2 Medicago scutellata 3 Trifolium incarnatum 2 Medicago truncatula 2 Trifolium balansae 3 Trifolium hirtum 2 Ornithopus sativus 3 Trifolium resupinatum 2 Ornithopus compressus 3 Trifolium subterraneum 5 Biserrula pelenicus 2 Dactylis glomerata 3 Lolium multiflorum 10 Lolium perenne 7 Συνολικοί σπόροι 30 30

Πιν. 3 – Κάλυψη, µε είδη προσαρµοσµένα σε πηλώδη εδάφη, µε ουδέτερο ή όξινοpH.

9

7) Η καλή παραγωγικότητα και ο κύκλος εργασιών των ελαιώνων απαιτεί µια εξαιρετική ανάπτυξη της ελιάς κατά τα πρώτα χρόνια. Η µερική αποµάκρυνση των χορταριών κατά µήκος της γραµµής µπορεί να συµβάλει στην επίτευξη του στόχου (Εικ. 4 και 5).

Εικ. 4 – Η συγκέντρωση χώµατος κατά µήκος της γραµµής - η µία πλευρά δεν έχει ακόµη ολοκληρωθεί ακόµη. Η µέθοδος σάντουιτς εφαρµόστηκε σε βιολογικούς οπωρώνες µηλιάς, αλλά εδώ εφαρµόζεται σε ένα νέο ελαιώνα στο Alentejo, Πορτογαλία (Serpa, Πορτογαλία,

2009)

Εικ. 5 – ∆ισκοσβάρνα σε θέση µεταφοράς, που εκτελεί εργασίες στο αγρόκτηµα για συγκέντρωση χώµατος κατά µήκος της γραµµής µε τη µέθοδο σάντουιτς (Serpa, Πορτογαλία,

2009)

8) Για τους ελαιώνες σε πλήρη παραγωγή, η συνολική κάλυψη θα είναι η καλύτερη λύση. Η συντήρηση θα γίνεται από περιοδικές περικοπές µεταξύ

10

άνοιξης και στις αρχές του καλοκαιριού, µε µια µηχανή τύπου σφυρί µε λεπίδες (Εικ. 6) ή κάθετο άξονα µε αλυσίδες ή λεπίδες (χορτοκοπτικό).

Εικ. 6 – Κοπή χορταριών (σπαρµένα + αυτοφυή), και σύνθλιψη του φυλλώµατος των κλαδιών, µε το χορτοκοπτικό µηχάνηµα µε λεπίδες, σε ώριµο ελαιώνα στο Alentejo, Πορτογαλία (Serpa,

Πορτογαλία, 2011)

Η διατήρηση του εδάφους θα πρέπει πάντα να είναι παρούσα σε όλες τις γεωργικές πρακτικές που εφαρµόζονται στον ελαιώνα και ιδίως σε επικλινή εδάφη, όπως είναι οι περισσότεροι από τους ελαιώνες στην Πορτογαλία, αλλά και στον κόσµο. Το µεγαλύτερο µέρος των συγγραφέων που έχουν µελετήσει το θέµα της διάβρωσης του εδάφους συµφωνούν για την καλύτερη λύση στο πρόβληµα αυτό. Η κύρια πρόταση είναι να καλυφθεί το έδαφος µε ποώδη βλάστηση. Η κάλυψη αυτή έχει τρεις λειτουργίες:

1) Για να µειωθεί ο αριθµός και η ένταση των επιπτώσεων των σταγόνων του νερού της βροχής στο έδαφος,

2) Να αυξηθεί η ταχύτητα της διήθησης του νερού στο έδαφος,

3) Να διορθωθεί ο άνθρακας στο έδαφος µέσω της φωτοσύνθεσης και η επακόλουθη δηµιουργία χούµου ή σταθερής οργανικής ύλης.

Ο Πιν. 4 δείχνει τα αποτελέσµατα ενός πειράµατος που έγινε µε προσοµοιωτή βροχής σε τρεις τύπους εδαφών µέσα σε έναν ελαιώνα, όπου η µόνη

11

πρακτική πρόληψη της διάβρωσης είναι η κάλυψη µε ποώδη στις αρχές του φθινοπώρου.

Πιν. 4 - Τρία συστήµατα διαχείρισης του εδάφους υπό δοκιµή µε προσοµοιωτή βροχής για 15 λεπτά και µέτρηση της επιφανειακής υπερχείλισης και απώλεια του εδάφους από τη διάβρωση

του νερού (όπως πραγµατοποιήθηκε από τον Pastor Muñoz-Cobo, 1994)

Κάλυψη εδάφους Επιφανειακή υπερχείλιση (l/m2)

Απώλεια εδάφους από τη διάβρωση (g/m2)

Πράσινο κριθάρι βασίσµένο στην κοπριά (Hordeum vulgare) που σπάρθηκε το φθινόπωρο

3 10

Καθόλου συγκέντρωση χώµατος και ολική ζιζανιοκτονία

25 485

Ολική συγκέντρωση χώµατος χωρίς ζιζανιοκτόνα

24 1300

2.2. Λίπανση

Η κάλυψη του εδάφους και η πράσινη λίπανση, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι επίσης τεχνικές γονιµοποίησης. Αν δεν είναι αρκετά καλές για να λιπάνουν τον ελαιώνα, µπορούν να γίνουν τα ακόλουθα:

1) Η εφαρµογή των οργανικών αποβλήτων στο έδαφος όπως τα λιπάσµατα, όπως τα στερεά Απόβλητα Ελαιουργείων (SOMW), και τα λύµατα των ελαιουργείων (OOMWW), πρέπει να ληφθούν υπόψη ως την πρώτιστη τεχνική.

2) Επιπλέον, τα επιτρεπόµενα διορθωτικά και οργανικά/ανόργανα λιπάσµατα, ακόµη και εκτός της βιολογικής παραγωγής, µπορούν να χρησιµοποιηθούν.

Τα SOMW µπορεί να είναι τριών τύπων - παρθένο από τρεις φάσεις σύνθλιψης, παρθένο από δύο φάσεις σύνθλιψης και από τη διακοπτόµενη (παραδοσιακή) σύνθλιψη ελαιοτριβείου. Η πρώτη και η τρίτη έχουν εµπορική αξία, είτε για την παραγωγή λαδιού, είτε για να χρησιµοποιηθούν ως καύσιµα µετά την απόσυρση του λαδιού. Οι δύο φάσεις SOMW έχουν περισσότερο νερό (OOMWW) και ως εκ τούτου αντιπροσωπεύει ένα κόστος και όχι το εισόδηµα (Εικ. 7).

12

Εικ. 7 – SOMW από δύο φάσεις, και φύλλα ελιάς από τη διαδικασία καθαρισµού (πίσω µέρος στη φωτογραφία) και βυρσοδεψείο αποβλήτων, αποθηκευµένο σε ένα πλαστικό για να στεγανοποιηθεί η κοπριά για κοµποστοποίηση (Torre de Moncorvo, Πορτογαλία, 2004)

Οι δύο συνθλίψεις SOMW ελιάς µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε λίπανση, στη συνέχεια να χρησιµοποιηθούν ως οργανικές διορθωτικές και θρεπτικά συστατικά (Εικ. 8, Πιν. 5).

Εικ. 8 – Κοµποστοποίηση των SOMW, κοτσάνι σταφυλιού και βυρσοδεψείο αποβλήτων για να γονιµοποιήσει ένα ελαιώνα σε ένα έργο επίδειξης στο Vale da Vilariça, την Πορτογαλία (Torre

de Moncorvo, Πορτογαλία, 2007)

Πιν. 5 - Σύνθεση του λιπάσµατος που παράγεται από δύο φάσεις σύνθλιψης των SOMW (64%), κοτσάνι σταφυλιού (33%) και φύλλα ελιάς (3%)

Λίπασµα Υγρασία (%)

Οργανική ύλη(%) odm (1)

N-συνολικά (%) odm(1)

N-NH4+

(mg/Kg) odm(1)

C/N pH Ηλεκτρική αγωγιµότητα. (dm/cm)

Κοµπόστ 26,27 53,70 1,04 26,50 25,8 7,46 0,77 Σηµείωση: (1) odm: σε ξηρή ουσία

13

Το κοµπόστ που αναφέρεται στον Πιν. 5 έχει υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και µια πολύ σηµαντική ποσότητα του αζώτου. Η εφαρµογή των 10 τόνων / εκτάριο δίνει περίπου 100 kg / στρέµµα αζώτου στον ελαιώνα, και µια σηµαντική µερίδα του θα είναι διαθέσιµο εντός δύο ετών.

Για να επιτευχθεί πιο οµοιόµορφο κοµπόστ σε µικρότερο χρονικό διάστηµα είναι αναγκαίο να ανακατεύεται συχνά, το οποίο θα διευκολυνθεί µε τον κατάλληλο εξοπλισµό (Εικ. 9). Πιο σηµαντικό από αυτό είναι η προσθήκη ενός υλικού δόµησης στο βρεγµένο SOMW, προκειµένου να αντισταθµιστεί η έλλειψη πορώδους SOMW (Cegarra et al., 2004). Η ικανότητα να ενταχθούν διαφορετικά υλικά είναι η υποστήριξη µιας επιτυχούς διαδικασίας κοµποστοποίησης. Χωρίς αυτή την ικανότητα µπορεί να κάνουµε ενσίρρωση αντί κοµποστοποίησης.

Εικ. 9 – Εξοπλισµός για το ανακάτεµα και τον εξαερισµό του κοµπόστ (Torre de Moncorvo, Πορτογαλία, 2004)

Με την προσθήκη πιο αζωτούχων οργανικών αποβλήτων, όπως τα απόβλητα βυρσοδεψείου (απόβλητα της βυρσοδεψίας χωρίς χρώµιο), είναι δυνατόν να ληφθούν λίπασµα µε υψηλή περιεκτικότητα σε άζωτο, έως και 3% περίπου ODM. Πάνω απ’ αυτή την τιµή, οι οργανικοί διορθωτές µπορεί να χαρακτηριστούν ως λίπασµα.

Η σωρός του κοµπόστ θα πρέπει να καλύπτεται µε κατάλληλο γεωϋφασµάτινη κουβέρτα, η οποία επιτρέπει την είσοδο του αέρα, αλλά όχι του νερού και προστατεύει το ανώτερο στρώµα από το φως του ήλιου (Εικ. 10).

14

Εικ. 10 – Γεωϋφασµάτινη κουβέρτα στη σωρό του κοµπόστ για προστασία από τη βροχή και τον

ήλιο (Torre de Moncorvo, Πορτογαλία, 2007)

Έτσι, αποφεύγεται η διήθηση των θρεπτικών ουσιών και της οργανικής ύλης και η συνακόλουθη ρύπανση των υδροφόρων οριζόντων και / ή των γραµµών του νερού, καθώς και η εξασθένηση του λιπάσµατος. Εµποδίζει επίσης την ξήρανση και την καταστροφή των εκατοµµυρίων χρήσιµων µικροοργανισµών που άπτονται του κοµπόστ. Μετά από αρκετούς µήνες της διαδικασίας κοµποστοποίησης, µπορεί να επιτευχθεί υψηλής ποιότητας λιπασµατοποίηση (Εικ. 11).

Εικ. 11 – Κοµπόστ αποτελούµενο κυρίως από SOMW ελαιόλαδου και στέλεχος σταφυλιών έτοιµο να εφαρµοστεί στον ελαιώνα (Torre de Moncorvo, Πορτογαλία, 2007)

Σύµφωνα µε τη θέση που θα εφαρµοστούν, τα OOMWW από τις τρεις φάσεις σύνθλιψης (τις δύο σπάνιες και την παραδοσιακή, και τη συνεχή) µπορεί να θεωρηθούν ως ρυπογόνο προϊόν ή ως λίπασµα. Σε µια στάθµη νερού, τα

15

OOMWW οργανικών ενώσεων προκαλούν έλλειψη οξυγόνου στο νερό και στη συνέχεια το θάνατο των ψαριών και άλλων υδρόβιων ζώων. Σε γεωργικά εδάφη αυτού του ποσού των οργανικών ουσιών µπορούν να θεωρούν ως λίπασµα, αν δεν υπερβαίνονται ορισµένα επίπεδα. Το υψηλό επίπεδο της οργανικής ύλης, κάλιο, άζωτο και φώσφορος, τα OOMWW κάνουν αυτά τα απόβλητα µια ανέξοδη πηγή αυτών των θρεπτικών ουσιών (Garcia-Ortiz, A. et al., 1995). Κατά το έτος 160 π.Χ. ο Marcus Porcius Cato, στο βιβλίο του "de Agricultura" αναγνώρισε την αξία γονιµοποίησης των OOMWW! Τα Πορτογαλικά Γεωργικά Γραφεία µόλις πρόσφατα ανακάλυψαν όλες αυτές τις αξίες, αφού έχουν κλείσει πολλά εργοστάσια επειδή δεν είχαν τη λύση για τα απόβλητα αυτά, αν και πολλές δοκιµές που έχουν ήδη γίνει σε άλλες χώρες, κυρίως στην Ιταλία, όπου ο νόµος 574/96 έχει επιτρέψει την εφαρµογή τους στο έδαφος (Tamburino et al., 1999).

Η σύνθεση των δύο τύπων OOMWW εµφανίζεται στον Πιν. 6.

Πιν. 6 - Η οργανική ύλη και τα µακροθρεπτικά από δύο τύπους OOMWW σε ελαιοτριβεία (Fernandes, 1995)

Παράµετρος Ελαιοτριβείο Τρία στάδια συνεχούς σύνθλιψης

Οργανική ύλη (%) 10,5 2,60 Άζωτο (%) 0,20 0,06 Φώσφορος (%) 0,05 0,01 Κάλιο (%) 0,36 0,12 Μαγνήσιο (%) 0,02 0,004 pH 4,5-5,0 4,7-5,2

Στην Πορτογαλία µόνο το 2000, δόθηκε επίσηµη άδεια για την εφαρµογή OOMWW στο έδαφος ως λίπασµα (Despacho conjunto dos Ministerios da Agricultura e do Ambiente, nº 626/2000). Σήµερα, για την εφαρµογή OOMWW στο έδαφος, η οποία κατά προτίµηση πρέπει να γίνει µεταξύ Μαρτίου και Νοεµβρίου, οι παραγωγοί πρέπει να ζητήσουν και να πληρώσουν µια ετήσια άδεια στην περιφερειακή Υπηρεσία Περιβάλλοντος, να έχουν µια δεξαµενή για την προσωρινή αποθήκευση, τη διόρθωση του pH, κατά προτίµηση να εφαρµόζεται µεταξύ Μαρτίου και Νοεµβρίου, και για χρήση µόνο σε δέντρα και σε θάµνους και να σέβονται το ανώτατο ετήσιο όριο των 80m3/ha.

Με αυτή τη δόση, περίπου 8,4 τόνοι/εκτάριο/έτος εφαρµόζονται (υδραυλική σύνθλιψη) ή 2τόνοι/εκτάριο/έτος (συνεχής µέθοδος εκχύλισης). Η τελευταία αυτή τιµή πρέπει να αυξηθεί, όπως και οι Ιταλοί ερευνητές προτείνουν στην Ιταλία, όπου τα µέγιστα τµήµατα διαφέρουν από 50m3/ha/έτος στη µη συνεχή µέθοδο εκχύλισης µε 80 m3/ha/έτος στο σύστηµα συνεχούς εκχύλισης (Tamburino et al., 1999).

Το κλάδεµα των κλαδιών (µε διάµετρο µικρότερη από 40 mm) είναι µια άλλη τιµή υπολείµµατος που πρέπει να επιστρέψει στη γη, αντί να καίγονται. Τα

16

κλαδιά πρέπει να θρυµµατίζονται µε ένα µηχάνηµα τύπου σφυρί µε λεπίδες και να µένουν στο έδαφος. Εκτός από την οργανική ύλη που σιγά-σιγά αναµιγνύεται µε το έδαφος, την παραγωγή χούµο, τα θρεπτικά συστατικά επίσης, µεταφέρονται στο έδαφος. Για κάθε τόνο κλαδιών µε υγρασία 50%, 4 kg του αζώτου, 0,5 Kg φωσφόρου, 4 kg καλίου, 5 kg ασβεστίου και 1 kg µαγνησίου έχουν προστεθεί (Amirante et al., 2002). Με αυτό τον τρόπο, η παραγωγή εκποµπών CO2 και άλλων αερίων του θερµοκηπίου µειώνονται, δεδοµένου ότι το ποσό της οργανικής ύλης και του άνθρακα είναι πολύ υψηλό. Εκτιµάται ότι για κάθε 100 Kg συγκοµιδής ελαιοκάρπου, παράγονται 65 Kg µίσχου και φύλλων και 15 Kg ξύλου (πάνω από 40 χιλιοστά σε διάµετρο).

Η στενότητα του κλαδέµατος των κλαδιών µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί για την καταπολέµηση των σκουληκιών της ελιάς (Phloeotribus scarabaeoides), όπως αναγράφεται στο υποκεφάλαιο 2.3.

Όταν η εφαρµογή των εν λόγω αποβλήτων ως λιπάσµατα δεν είναι αρκετή για να εκπληρωθούν οι ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά της καλλιέργειας, πρέπει να πραγµατοποιηθεί µια πρόσθετη λίπανση. Μεταξύ των µακρο - θρεπτικών συστατικών, οι ελιές έχουν τη µεγαλύτερη ανάγκη σε άζωτο και κάλιο. Οι ετήσιες οργανικές εξαγωγές εξαρτώνται επίσης από την παραγωγή ελαιόκαρπου. Με παραγωγές γύρω στους 3,5 τόνους/εκτάριο, οι διατροφικές ανάγκες, όπως φαίνεται στο Tab. 7.

Πιν. 7 – Απαιτήσεις του ελαιόδενδρου σε N P K για απόδοση 3.5 t/ha (Warlop, F. 2002)

Απόδοση (t/ha) Άζωτο – N (Kg/ha)

Φώσφορος – P (Kg/ha)

Κάλιο – K (Kg/ha)

3,5 100 50 150-200 Σηµείωση: NPK – Άζωτο, Φώσφορος, Κάλιο

2.3. Φυτοϋγειονοµική Προστασία

Για την προστασία ελαιώνα από επιδηµίες και ασθένειες, πρέπει να ξεκινήσουµε από τη λήψη µέτρων προστασίας της καλλιέργειας. Οι οικολογικές υποδοµές για την αύξηση των ωφέλιµων οργανισµών, που συµβάλλουν στο φυσικό περιορισµό των επιδηµιών, είναι επίσης τα αρχικά µέτρα για την προστασία από επιδηµίες και ασθένειες.

Κύριες επιδηµίες είναι ο δάκος (Bactrocera oleae), ο σκώρος ελιάς (Prays oleae), ο σκώρος Jasmin (Margaronia unionalis) και το λεκάνιο ή µαύρη ψώρα της ελιάς (Saissetia oleae). Περιστασιακά, η τιγρέ πυραλίδα (Euzophera pinguis), ο ψίλος της ελιάς (Euphyllura olivine), ο φλοιοτρίβης της ελιάς (Phloetribus scarabaeoid) επίσης µπορούν να παρουσιαστούν και να προκαλέσουν ζηµιά.

17

Κύριες ασθένειες σε ελαιόδεντρα είναι η ανθράκωση της ελιάς (Gloeosporium

olivarum), το κυκλοκόνιο της ελιάς (Spilocaea oleagina) και η φυµατίωση της ελιάς (Pseudomonas savastanoi). Πρόσφατα έχουν παρατηρηθεί προβλήµατα µε Βερτισιλλίωση – ανδροµύκωση (Verticillium dahliae) σε νέες φυτείες, προκαλώντας την καταστροφή όλων των δένδρων.

Το κλάδεµα είναι µια σηµαντική γεωπονική τεχνική όπου αφαιρούνται τα άρρωστα, εσωτερικά και σκιασµένα κλαδιά. Αυτή η µέθοδος αποτρέπει κάποιες επιδηµίες, ειδικά τη µαύρη ψώρα, η οποία επιτίθεται κατά προτίµηση αυτά τα είδη των κλαδιών. Η σύνθλιψη των κλάδων από το κλάδεµα µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί για την καταπολέµηση των φλοιοφάγων της ελιάς. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε το να αφήσουµε φύλλωµα στο έδαφος για αρκετά µεγάλο χρονικό διάστηµα ώστε τα θηλυκά να κάνουν τα αυγά τους µε ταυτόχρονη σύνθλιψη του φυλλώµατος και των προνυµφών. Μια άλλη πρακτική είναι η αποφυγή συγκοµιδής µε µακριά ξύλινα ραβδιά, προκειµένου να αποφευχθούν τα τραύµατα από τα ραβδιά. Αυτά, εκτός από το σπάσιµο των µελλοντικών παραγωγικών κλαδιών, φέρουν επίσης, ασθένειες όπως η φυµατίωση που εισχωρεί εύκολα. Ως µια επιθυµητή εναλλακτική λύση για τα ξύλινα ραβδιά ως µέθοδο συγκοµιδής, αποτελεί η συλλογή µε κραδασµούς (ή ταρακούνηµα) ή η συλλογή µπορεί να γίνει χειρονακτικά, είτε µηχανικά.

Επίσης, η ισορροπηµένη λίπανση, χωρίς την υπέρβαση του αζώτου, είναι απαραίτητη για τη µείωση των προσλήψεων από παράσιτα, από µυζητικών και µασητικών εντόµων όπως η µαύρη ψώρα ελιάς και ο ψίλος.

Ο φυσικός περιορισµός των ασθενειών, που προκύπτουν από τη δράση των ωφέλιµων οργανισµών, είναι πολύ σηµαντικό γιατί µειώνει τους πληθυσµούς αυτών των ασθενειών, αλλά και επειδή µπορεί να µειώσει τις οικονοµικές απώλειες. Συχνά αυτή η ενέργεια είναι επαρκής και δεν απαιτείται η εφαρµογή φυτοφαρµάκων. Ο ελαιώνας περιέχει ένα πλούσιο και ποικίλο σύνολο των ωφέλιµων οργανισµών, που συµβάλλει σηµαντικά στη µείωση των ζηµιών που προκαλούνται από ασθένειες και µπορεί να αποτραπεί η ανάπτυξη νέων µολύνσεων, µέσω της ρύθµισης των πληθυσµών τους (Gonçalves et al., 2004). Μεταξύ των ωφέλιµων οργανισµών του ελαιώνα, τα εντοµοφάγα έντοµα έχουν τη µεγαλύτερη βαρύτητα (εικ. 12). Παρά το γεγονός ότι, οι πρόσφατες µελέτες επικεντρώνονται στο ρόλο των άλλων αρθροπόδων, όπως αράχνες, παρέχεται επίσης και πληροφόρηση σχετικά µε τη συµπεριφορά, των πουλιών και των µικρών θηλαστικών (Torres, 2006).

18

Εικ. 12 – Πασχαλίτσα (Coccinela septempunctata) σε φύλλο βιολογικού ελαιόδενδρου (Serpa, Πορτογαλία, 2008)

Οι βιολογικές διεργασίες αποτελούν βασική προϋπόθεση για τη διευκόλυνση των δραστηριοτήτων των ευεργετικών οργανισµών, δεδοµένου ότι τους παρέχει τροφή και/ή καταφύγιο. Κύριες εφαρµόσιµες βιολογικές διεργασίες είναι οι εξής: κάλυψη του εδάφους ανάµεσα στις σειρές των δέντρων, περιορισµός των φρακτών στους ελαιώνες, και / ή η συντήρηση της φυσικής βλάστησης σε γειτονικά χωράφια. Μερικά από τα πιο ευνοϊκά φυτά για τα ωφέλιµα έντοµα (πασχαλίτσες, χρυζόπες, συρφίδες και υµενόπτερα έντοµα), είναι τα umbelliferas (σκιαδιοφόρα). Μεταξύ αυτών, ο πικροµάραθος (Foenicum vulgare ssp. Piperitum) και το άγριο θαλάσσιο καρότο (Daucus carota ssp. Maritimus) είναι τα πιο χρήσιµα. Έχει παρατηρηθεί ότι το καλυµµένο έδαφος έχει µεγαλύτερη αφθονία και ποικιλία των ωφέλιµων οργανισµών σε σύγκριση µε τους ακάλυπτους ελαιώνες, όπου η εφαρµογή ζιζανιοκτόνου ή το όργωµα του εδάφους είναι κοινές τεχνικές (Torres, 2006).

Τα κύρια ωφέλιµα αρπακτικά έντοµα είναι:

• Πράσινη χρυζώπη (Χρύσωπας), η οποία µπορεί να καταστρέψει πάνω από το 90% των αυγών των σκόρων των ελαιώνων, επιπλέον τρώνε και άλλα έντοµα όπως η µαύρη ψείρα και ο ψήλος της ελιάς (Εικ. 13),

• Αφίδα των λουλουδιών (Anthocoris nemoralis), η οποία καταπολεµά το σκόρο, τον ψήλο και τον θρίπα της ελιάς,

• Είδη πασχαλίτσας όπως Chilocorus bipustulatus, είναι σηµαντικά αρπακτικά των λεκάνιων της ελιάς,

• Χρυσόµυγα της ποικιλίας Xanthandrus comtus που καταπολεµά τον σκόρο και τον ψήλο της ελιάς.

19

Εκτός από έντοµα, αράχνες και ακάρεα είναι κάποια επίσης σχετικά, όπως τα εντοµοφάγα πτηνά (Sylvia melanocephala). Αυτά τα πουλιά καταπολεµούν τον σκόρο των ελιών, τον ψήλο και το δάκο.

Εικ. 13 – Συγκεντρωµένα πράσινα αυγά σε ελαιόκαρπο, από όπου η προνύµφη θα γεννηθεί µε

τη δραστηριότητα του αρπακτικού πάνω από τα δέντρα ελιάς πληγές

Μερικές φορές, τα πολιτιστικά και φυσικά περιοριστικά µέτρα δεν επαρκούν, κι έτσι οι επιδηµίες µε τις πιο αρνητικές οικονοµικές επιπτώσεις θα πρέπει να παρακολουθούνται και, εάν είναι απαραίτητο, να καταπολεµηθούν. Η εκτίµηση του κινδύνου µπορεί να υπολογιστεί από την άµεση παρατήρηση των οργάνων ή των ζηµιών από τις παγίδες σύλληψης. Οι παρατηρούµενες τιµές σε σύγκριση µε το Οικονοµικό Επίπεδο Επίθεσης (Economic Level of Attack – ELA) και όταν αυτό το επίπεδο προσπερνιέται, εφαρµόζονται µέτρα προστασίας. Για την Πορτογαλία, το ELA έχει οριστεί από την “Direcção Regional de Agricultura e Desenvolvimento Rural” (Felix et al., 2008) και αυτό το επίπεδο είναι το ίδιο για την Ολοκληρωµένη Προστασία (ΟΠ). Ωστόσο, σε ορισµένες περιπτώσεις, η εµπειρία της βιολογικής ελαιοπαραγωγής στην Πορτογαλία δεν επιβεβαιώνει τη δυνατότητα υιοθέτησης των παραµέτρων, που έχουν ήδη δοκιµαστεί σε ΟΠ. Αυτό γίνεται κυρίως σε περιπτώσεις όπου το εγκεκριµένο προϊόν φυτοφαρµάκων (ΦΦΠ) έχουν χαµηλότερη απόδοση σε σχέση µε άλλα, µε άδεια λειτουργίας σε ΟΠ. Αυτή είναι η περίπτωση του Bacillus thuringiensis (Bt), που δεν έχει αποτελεσµατικότητα µε τη γενιά των σκόρων των καρπών της ελιάς (καρπόκαψα). Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει ανάγκη του ELA σε αυτή τη γενιά.

Σκόρος ελιάς (Prays oleae)

Εκτίµηση κινδύνου και ELA στη γενιά του άνθους (γενιά onthophagus)

20

Μέθοδος Α – παγίδες σε σχήµα δέλτα µε φεροµόνη:

• Παγίδες σε απόσταση τουλάχιστον 50 µέτρα µακριά η µία από την άλλη και τοποθετείται σε ύψος από 1,50 έως 2 µέτρα, µέσα στην κορυφή του δένδρου, το Μάρτιο.

• Εβδοµαδιαία µέτρηση των συλληφθέντων αρσενικών: ELA = 15 συλλήψεις/ηµέρα/παγίδα.

Μέθοδος Β - Οπτική παρατήρηση 100 κλαδιών ανθέων

• Εβδοµαδιαία µέτρηση των προσβεβληµένων κλαδιών ανθέων: ELA=10% (5% εάν η παραγωγή είναι υπερεκτιµηµένη)

Αντιµετώπιση: κηρώδης βάκιλος (Bacillus thuringiensis)

• ∆οσολογία: 0,4 to 0,6 kg/ha; • Αποτελεσµατικότητα: περίπου 60% θνησιµότητα.

Στους νέους ελαιώνες είναι επίσης πιθανό να προσβληθεί η γενιά των φύλλων (Phyllophagous γενιά), και η καταστροφή των φύλλων µπορεί να βλάψει σοβαρά το δέντρο. Σε αυτή την περίπτωση, η οπτική παρατήρηση είναι η καταλληλότερη διαδικασία και το ELA είναι το 10% των τερµατικών προσβεβληµένων µπουµπουκιών.

Σκώρος του γιασεµιού (Jasmin moth – Margaronia unionalis = Palpita unionalis = Palpita vitrealis)

Με άνοιγµα φτερών περίπου 30 χιλιοστών, αυτό το λευκό ηµιδιαφανές έντοµο δείχνει, στη φάση της προνύµφης του, σαν πράσινη κάµπια, που φθάνει το πολύ 25 χιλιοστά στο τελικό στάδιο ανάπτυξής της. Αν και η τελευταία µπορεί να προκαλέσει ζηµιά στα φύλλα και στον καρπό, οι οικονοµικές επιπτώσεις για τα ενήλικα δέντρα δεν είναι σηµαντική (Torres, 2007). Σε φυτώρια και νεαρούς ελαιώνες, αυτή η κάµπια µπορεί να προκαλέσει βλάβη και ως εκ τούτου το ELA πρέπει να εφαρµοστεί.

Εκτίµηση κινδύνου και ELA:

• Παγίδες φεροµόνης σε σχήµα δέλτα ή σε χωνί για τη σύλληψη των αρσενικών. Κύρια πρόταση είναι η ανίχνευση δεδοµένου ότι δεν υπάρχει καθορισµένο ELA.

• Οπτική παρατήρηση των προσβεβληµένων φυτών: ELA=5%.

Αντιµετώπιση: κηρώδης βάκιλος (το ίδιο για τον σκώρο της ελιάς).

21

∆άκος (Bactrocera oleae)

Σε περιοχές µε πιο εύκρατο κλίµα, πιο κοντά στη θάλασσα, ο δάκος της ελιάς είναι ο κύριος εχθρός του ελαιώνα. Το οικονοµική εισόδηµα µειώνεται λόγω της µείωσης των αποδόσεων και της ποιότητας του ελαιόλαδου. Στις ηπειρωτικές περιοχές, τα ζεστά καλοκαίρια και οι κρύοι χειµώνες είναι κατά της ανάπτυξης των εντόµων. Για παράδειγµα, το περασµένο καλοκαίρι, όλα τα αυγά καταστράφηκαν σε θερµοκρασίες άνω των 40°C, για αρκετές ηµέρες.

Εκτίµηση κινδύνου και ELA:

• Χρωµοτροπικές παγίδες µε φεροµόνη (Εικ. 14). Οι παγίδες µε ή χωρίς φεροµόνη πρέπει να είναι σε απόσταση πάνω από 50 µέτρα µεταξύ τους, τοποθετούνται τον Μαρτίο (στις παραθαλάσσιες περιοχές) και τον Απρίλιο (στις ηπειρωτικές περιοχές). Το υψηλό επίπεδο των συλληφθέντων αρσενικών σε κίτρινες παγίδες φεροµόνης σηµαίνει σεξουαλική δραστηριότητα.

• ELA για µαζική σύλληψη: 21 έντοµα/παγίδα/εβδοµάδα (3/ηµέρα).

Εικ. 13 – Χρωµοτροπική και φεροµονική παγίδα για την εκτίµηση κινδύνου του δάκου

Αντιµετώπιση Α: µαζική σύλληψη µε παγίδες τροφής.

Οι πιο κοινές παγίδες είναι τα «ιπτάµενα µπουκάλια» µε φωσφορικό αµµώνιο (DAP) 5% (50 g/λίτρο/παγίδα), µε πυκνότητα 50 έως 100 παγίδες/εκτάριο, ανάλογα µε την ένταση της επίθεσης. Οι παγίδες τοποθετούνται στις αρχές του καλοκαιριού, στη νότια ή νοτιοανατολική πλευρά, στο εσωτερικό της

22

κόµης των δένδρων, στη σκιά και στο επίπεδο των µατιών. Όταν υπάρχει εξάτµιση, το προϊόν προσέλκυσης πρέπει να αντικατασταθεί (Εικ. 15).

Εικ. 14 – Πλαστικά «ιπτάµενα µπουκάλια» τύπου OLIPE (“Olivarera los Pedroches”) µε φωσφορικό αµµώνιο και νερό, για µαζική σύλληψη του δάκου της ελιάς.

Αντιµετώπιση Β – Μερικός ψεκασµός µε spinosad και δόλωµα τροφής

Παρά το γεγονός ότι πρόσφατα επιτρέπονται στη βιολογική γεωργία, αυτή η µέθοδος αντιµετώπισης θα πρέπει να χρησιµοποιείται µόνο σε ακραίες συνθήκες, δεδοµένου ότι το spinosad είναι τοξικό για ορισµένα ωφέλιµα έντοµα. Όπως προαναφέρθηκε, αυτά τα έντοµα είναι σηµαντικά για την καταπολέµηση των κύριων εχθρών των ελαιώνων.

Μαύρη ψείρα της ελιάς (Saissetia oleae)

Η µαύρη ψείρα της ελιάς είναι ένα έντοµο το πιπιλάει και µασάει αποδυναµώνοντας το δέντρο και παράγει γλύκα, κολλώδες, «µελιτώδεις εκκρίσεις». Αυτή είναι µια σηµαντική πηγή τροφής για την καπνιά της ελιάς, ένας σαπροφυτικός µύκητας που θέτει σε κίνδυνο την ελιά, καλύπτοντας τα φύλλα και κατά συνέπεια µειώνει τη δυνατότητα της φωτοσύνθεσης.

Οι πιο σηµαντικές γεωπονικές διαδικασίες για την ελαχιστοποίηση των επιθέσεων της µαύρης ψείρας είναι:

• Κλάδεµα των πιο συµπυκνωµένων και σκιερών κλαδιών των δέντρων, • Λίπανση µε αζωτούχο διάλυµα όχι σε υπερβολικό επίπεδο.

23

Φυτοϋγειονοµική αντιµετώπιση

Εφόσον τα γεωπονικά µέτρα δεν είναι αρκετά, πρέπει να εφαρµόζεται φυτοϋγειονοµική θεραπεία, όπως το θερινό λάδι ή το παραφινέλαιο (λιγότερο φυτο-τοξικά) σύµφωνα µε τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

• 1,6 λίτρα/100 λίτρα, µε ψεκασµό υψηλής πίεσης πάνω από τις προνύµφες πρώτου σταδίου, τις πιο ευαίσθητες (τον Ιούνιο-Ιούλιο),

• Μην προσπαθήσετε να το αντιµετωπίσετε, εάν υπάρχουν κορεσµένα σε νερό ελλείµµατα.

Γενικά, οι περισσότεροι εχθροί των ελαιώνων δεν χρειάζονται φυτοϋγειονοµικές αντιµετωπίσεις. Ο εχθρός που κατά καιρούς εµφανίζεται και προκαλεί σοβαρή ζηµιά είναι η Ευζοφέρα (Euzophera), και είναι ο τρίτος πιο επικίνδυνος εχθρός στην Ισπανία. Στη βιολογική γεωργία δεν υπάρχουν εγκεκριµένα και επιτρεπόµενα εντοµοκτόνα για άµεση παρέµβαση. Η µέθοδος «σεξουαλική σύγχυση» έχει δοκιµαστεί στην Πορτογαλία (Trás-os-Montes) και την Ισπανία, µε καλά αποτελέσµατα, και θα µπορούσε να είναι µια εφικτή και οικονοµική λύση σε σύντοµο χρονικό διάστηµα.

Οι ασθένειες των ελαιώνων, προκαλούνται από µύκητες και βακτήρια, προκαλούν τεράστιες απώλειες, όταν δεν πραγµατοποιούνται φυτοϋγειονοµικές αντιµετωπίσεις, κυρίως στις περιοχές µε θερµότερο κλίµα.

Ανθράκωση της Ελιάς (Gloeosporium olivarum)

Στην περίπτωση ενός νέου ελαιώνα, σε µια περιοχή µε καιρικές συνθήκες που ευνοούν αυτήν την ασθένεια, πρέπει να επιλεγούν κατάλληλες και πιο ανθεκτικές ποικιλίες:

• “Azeiteira”, “Blanqueta”, “Carrasquenha”, “Cobrançosa”, “Negrinha (de Freixo)”, “Picual” (Espanha), “Verdeal de Serpa” και “Verdeal-transmontana”.

Σε ελαιώνες που είναι ήδη εγκατεστηµένοι, µε ευαίσθητες ποικιλίες, όπως η "Galega", η εκτίµηση του κινδύνου και κατάλληλες θεραπείες θα πρέπει να γίνουν προκειµένου να αποφευχθεί η ασθένεια.

Καιρικές συνθήκες (καταγραφή και µετρήσεις):

• Περιστασιακή καθίζηση: επιτρέπει πρωτογενή λοίµωξη. Συνεχιζόµενη καθίζηση: επιτρέπει τη µόλυνση και επιτίθεται µε πιο σοβαρό τρόπο.

24

• Θερµοκρασία (µέση, ελάχιστη και µέγιστη), 10-30°C: πιθανή µόλυνση. 20-26°C: βέλτιστη θερµοκρασία (23°C ορατά συµπτώµατα σε 2 έως 3 ηµέρες)

Οπτική παρατήρηση (πρώτος τραυµατισµός στον καρπό)

ELA:

• Εφαρµογή µέτρων αντιµετώπισης σε ευνοϊκές καιρικές συνθήκες όταν χρησιµοποιούνται ευαίσθητες ποικιλίες. Επίσης, όταν παρατηρούνται όλα τα συµπτώµατα στον καρπό της ελιάς,

• Κρίσιµη Περίοδος: Σεπτέµβριος / Οκτώβριος, στις πρώτες βροχοπτώσεις.

Κύρια καλλιεργητικά µέτρα αντιµετώπισης:

• Πιο ανθεκτικές και προσαρµόσιµες ποικιλίες, • Συχνό κλάδεµα, επιτρέποντας µια ευάερη φυλλωσιά (αλλά χωρίς να

αφαιρείται ολόκληρο το εσωτερικό), • Αποφυγή υπερβολικής χρήσης αζώτου, • Μεγάλη απόσταση µεταξύ των ελαιόδεντρων, αποφεύγοντας την

επαφή των φυλλωσιών.

Φυτοϋγειονοµική αντιµετώπιση:

• µυκητοκτόνα χαλκού: µε µέγιστη δόση 6 κιλά/εκτάριο/έτος του χαλκού Cu (= 30 κιλά του εµπορικού µείγµατος Bordeaux): θειικό χαλκό µε σβησµένο ασβέστη (µίγµα Bordeaux), οξυχλωριούχο χαλκό, κατά προτίµηση µε «προσκολητική ουσία», υδροξείδιο του χαλκού και οξείδιο του χαλκού.

• Λιπάσµατα µε σύµπλοκα χαλκού: γλυκονικά χαλκού, σκευάσµατα χαλκού για τα οποία δε λαµβάνεται υπόψη το ετήσιο ανώτατο όριο για τον χαλκό. Η παύση καλλιέργειας είναι δικαιολογηµένη, επειδή τα στοιχεία αυτά απορροφώνται, έχουν λίγα θρεπτικά συστατικά και ως εκ τούτου κατατάσσονται ως λιπάσµατα, που δεν απαιτούν έγκριση.

Olho-de-pavão (Spilocaea oleagina)

Σε ορισµένες περιοχές και για ορισµένες ποικιλίες, αυτή η ασθένεια δεν µπορεί να είναι πιο επικίνδυνη από την ανθράκωση της ελιάς, διότι µπορεί να προκαλέσει σοβαρή πτώση των φύλλων ελιάς µε αποτέλεσµα την απώλεια της παραγωγής. Αντιµετώπιση µε µεγαλύτερη ένταση στα τέλη του χειµώνα και νωρίς την άνοιξη, αν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές:

25

• Περιστασιακή καθίζηση: επιτρέπει πρωτογενή λοίµωξη, • Συνεχής βροχόπτωση: επιτρέπει τη µόλυνση και επιδεινώνει την

επίθεση, • Χρόνος υγρασίας των φύλλων: µεγαλύτερος ή ίσος µε 14 ώρες:

επιτρέπει τη λοίµωξη, • Θερµοκρασία (µέση, ελάχιστη και µέγιστη), 8-24°C: πιθανή µόλυνση,

15ºC: η βέλτιστη θερµοκρασία (ορατά συµπτώµατα σε δύο εβδοµάδες).

Τα κύρια καλλιεργητικά µέτρα πρόληψης είναι τα ακόλουθα:

• Πιο ανθεκτικές και προσαρµόσιµες ποικιλίες, όπως η "Cobrançosa", • Συχνό κλάδεµα, επιτρέποντας ευάερη φυλλωσιά (αλλά χωρίς να

αφαιρείται ολόκληρο το εσωτερικό), • Αποφυγή της υπερβολικής δόσης του αζώτου, • Μεγάλη απόσταση µεταξύ των ελαιόδεντρων, αποφεύγοντας την

επαφή των φυλλωσιών.

Πώς να εκτιµήσετε τον κίνδυνο:

• Οπτική παρατήρηση των φύλλων: 20 ελαιόδεντρα x 5 µάτια x 2 φύλλα = 200 φύλλα,

• Έγκαιρη ανίχνευση των πρώτων στιγµάτων: Μουλιάζουµε σε υδατικό διάλυµα NaOH 5% για 30 λεπτά.

Η αντιµετώπιση γίνεται το συντοµότερο δυνατό που οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, ή αµέσως µόλις εντοπίζονται τα πρώτα κυκλικά στίγµατα στα φύλλα, χρησιµοποιώντας κατά προτίµηση υδατικό διάλυµα υδροξείδιου του νατρίου. Τα µυκητοκτόνα χαλκού που χρησιµοποιούνται για την ανθράκωση της ελιάς, µπορούν επίσης να εφαρµοστούν σε αυτή την περίπτωση.

Καρκίνωση της Ελίας (Pseudomonas savastanoi)

Αυτό το βακτήριο εισέρχεται στο δέντρο από τις πληγές του και εξαπλώνεται µε την επαφή των κλαδιών και των δέντρων, ιδιαίτερα όταν χρησιµοποιείται ένα µακρύ ραβδί για τη συλλογή των ελιών.

Το καλύτερο προληπτικό µέτρο είναι να γίνεται η συγκοµιδή µε ένα φορητό ηλεκτρικό µηχάνηµα µε µια ράβδο σε σχήµα Τ ή µε µηχανικό δονητή.

Ορισµένες ποικιλίες, όπως η "Cordovil" είναι πολύ πιο ευαίσθητη από κάποιες άλλες, όπως η "Cobarançosa" και η "Verdeal". Ως εκ τούτου, αυτό είναι ένα

26

σηµαντικό θέµα σε νέους ελαιώνες καθώς και η παρατήρηση των νεαρών δέντρων στο φυτώριο, προκειµένου να εντοπιστεί οποιοδήποτε πιθανό σύµπτωµα.

Όταν συγκοµιδή γίνεται µε πολύ µικρές ράβδους ή όταν η ασθένεια υπάρχει ήδη στον ελαιώνα, τα µυκητοκτόνα χαλκού παρέχουν κάποια προστασία, αλλά δεν επαρκούν.

Βερτισιλλίωση (Verticillium dahliae)

Αυτή είναι µια πρόσφατη αυξανόµενη ασθένεια, που προκαλεί εξασθένηση και ολική καταστροφή κάποιων ελαιόδεντρων σε νέους εγκατεστηµένους ελαιώνες. Σε περίπτωση σοβαρής επίθεσης και όταν η παρουσία του µύκητα έχει επιβεβαιωθεί, ο ελαιώνας θα πρέπει να ξεριζωθεί.

Ένα πιθανό µέσο της επίθεσης είναι ηλιοαπολύµανση του εδάφους, που σηµαίνει το πότισµα του εδάφους στις αρχές του καλοκαιριού και την κάλυψη µε ταινίες πολυαιθυλενίου γύρω από τα άρρωστα δέντρα. ∆εδοµένου ότι ο µύκητας είναι πολύ ευαίσθητος στη ζέστη, µόλις ενάµισης µήνας ηλιοαπολύµανσης είναι αρκετό για να εξαλείψει το µύκητα.

2.4. Συγκοµιδή και µεταφορά ελιών

Κατά τη διαδικασία της συγκοµιδής και της µεταφοράς πρέπει να επιτυγχάνονται κάποιοι σηµαντικοί στόχοι:

• Μην σπάτε τα παραγωγικά κλαδιά της επόµενης χρόνιας, • Μην κάνετε πληγές στα κλαδιά που µπορεί να αποτελέσουν πύλες για

την καρκίνωση της ελιάς, • Μην πληγώνετε τις ελιές, αφού η ποιότητα τόσο αυτών όσο και του

ελαιολάδου εξαρτάται από τους υγιείς καρπούς. • Συγκοµίστε τις ελιές σε καλή κατάσταση ωρίµανσης, ούτε πολύ

πράσινες, ούτε πολύ ώριµες, • Οι συνθήκες µεταφοράς πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να αποφεύγεται η

σύνθλιψη και η ζύµωση των ελιών.

Για την επίτευξη αυτών των στόχων η συγκοµιδή δεν µπορεί να γίνει µε µακριά ραβδιά, που είναι η παραδοσιακή πρακτική για τη συλλογή των ελιών. Εναλλακτικά, µπορούν να ληφθούν υπόψη οι ακόλουθες πρακτικές:

• Χειρονακτική συγκοµιδή σε µικρούς ελαιώνες.

27

• Μηχανική συγκοµιδή µε χειροκίνητη ράβδο ηλεκτρική (µε µπαταρία) ή µε καύσιµο, σε µεσαίου µεγέθους ελαιώνες, όπου οι ποικιλίες φρούτων δεν πέφτουν κάτω από τους κραδασµούς.

• Κούνηµα των κλαδιών µε µηχάνηµα τραντάγµατος που λειτουργεί µε καύσιµα, για ελαιώνες µεσαίου µεγέθους, όταν η παραπάνω τεχνική δεν είναι δυνατή ή το ταρακούνηµα του δέντρου δεν είναι σκόπιµο (παλιά δέντρα ή δύσκολη πρόσβαση για τους ελκυστήρες)

• Ταρακούνηµα του κορµού µε µηχάνηµα τραντάγµατος που προσκολλάται στο τρακτέρ ή σε ένα αυτοκινούµενο µηχάνηµα, για µεγάλους ελαιώνες.

Η συγκοµιδή θα πρέπει να ακολουθείται από την άµεση µεταφορά στο ελαιοτριβείο για την παραγωγή του ελαιολάδου την ίδια µέρα ή την επόµενη. Κατά τη µεταφορά, πρέπει να χρησιµοποιούνται ανοικτά άκαµπτα κιβώτια, αντί των κλειστών σάκων ή οι µαζικές – χύµα µεταφορές µε πολύ µεγάλη ποσότητα των ελιών.

Στο ελαιοτριβείο, τα φύλλα πρέπει να αφαιρεθούν και οι καρποί να καθαριστούν. Η παραγωγή ελαιολάδου θα πρέπει να ξεκινήσει εντός 24 ωρών µετά τη συγκοµιδή.

Η παρατεταµένη αποθήκευση των καρπών προκαλεί ζύµωση. Αυτό οδηγεί σε σπάσιµο των δεσµών µεταξύ των λιπαρών οξέων και γλυκερίνης από το λίπος, µε αποτέλεσµα την αύξηση των ελεύθερων λιπαρών οξέων, δηλαδή, την οξύτητα. Επίσης, µπορεί να βρεθούν και άλλες αλλοιώσεις γεύσης και µυρωδιάς (µούχλα, ξίνισµα, σήψη), που ανιχνεύονται εύκολα µε µια γευστική δοκιµή, προκαλώντας τον άµεσο αποκλεισµό σε κάθε διαγωνισµό ελαιολάδου.

Σε ό, τι αφορά την περίοδο συγκοµιδής, η καλή ωριµότητα επέρχεται όταν στην αργότερη φάση τους τα φρούτα έχουν πορφυρό χρώµα και κάποια άλλα είναι ήδη µαύρα. Εάν οι καταναλωτές προτιµούν την πικρή γεύση, η συγκοµιδή µπορεί να γίνει νωρίτερα, όταν οι λιγότερο ώριµες ελιές είναι στη µετάβασή τους από το πράσινο στο βιολετί χρώµα.

Οι ελιές θα πρέπει επίσης να συλλέγονται για την πρόληψη της περαιτέρω οξείδωσής τους και της ενδεχόµενης ανθράκωσης της ελιάς που προκαλεί ο δάκος της ελιάς. Σε ελιές που επιτέθηκαν από το δάκο είναι ακόµη πιθανό να επιτευχθεί παραγωγή ελαιόλαδου µε λιγότερο από 1% οξύτητα (Guillén et al., 1992). Με ελιές που έχουν δεχτεί ανθράκωση αυτό δεν είναι πλέον δυνατόν, δεδοµένου ότι τα φρούτα αυτά θα µειώσουν σηµαντικά την ποιότητα του ελαιολάδου. Η διαδικασία εκχύλισης θα έπρεπε να διαχωρίζεται σε αυτή την περίπτωση, καθώς και για τους ελαιώνες, που θα συνεχίσουν να χρησιµοποιούνται.

28

Για να εξασφαλιστεί η καλή ποιότητα των προϊόντων, πρέπει να πραγµατοποιηθεί προληπτική αντιµετώπιση µε φυτοφάρµακα µε χαλκό κατά τη διάρκεια των πρώτων βροχοπτώσεων. Η διαδικασία αυτή εγγυάται την προστασία των καρπών από τις λοιµώξεις που προκαλούνται από µύκητες, ιδίως την ανθράκωση της ελιάς (Εικ. 16).

Εικ. 15-Καρποί της ελιάς σε καλές συνθήκες υγιεινής, αντιµετωπίστηκε µε µυκητοκτόνο χαλκού για την προστασία των σοβαρών ασθενειών (ανθράκωση της ελιά, το κυκλοκόνιο της ελιάς, την

καρκίνωση της ελιάς).

29

3. Παραγωγή Βιολογικού Ελαιόλαδου

3.1. Τεχνικές παραγωγής

Στην παραγωγή παρθένου ελαιόλαδου δεν χρησιµοποιούνται χηµικά διαλυτικά. Το προϊόν παράγεται χρησιµοποιώντας µόνο φυσικές µεθόδους, οι οποίες επιβεβαιώνουν µεγαλύτερη ποιότητα. Για να αποκτήσετε ένα προϊόν µε τη µέγιστη ποιότητα, οι ελιές πρέπει να είναι σε καλές συνθήκες υγιεινής. Εκτός αυτού, στο εσωτερικό του καρπού, η ελιά πρέπει να διατηρεί τα δικά της χαρακτηριστικά, αποφεύγοντας τις διαδικασίες οξείδωσης ή τις απώλειες από πτητικές ενώσεις. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε κάποια προσοχή, κατά τις διαδοχικές φάσεις των τεχνικών διαδικασιών στο ελαιοτριβείο.

Η πρώτη φάση µετά το πλύσιµο των ελιών είναι η διαδικασία άλεσης, όπου πρέπει να αποφευχθεί η λεπτή σύνθλιψη (µπορεί να προκληθούν γαλακτώµατα τα οποία µειώνουν την απόδοση και την εκχύλιση του ελαιολάδου) ή µια µεγάλης διάρκειας (η πάστα µε την έκθεση στον αέρα µπορεί να προκαλέσει οξείδωση). Αλλά αν η σύνθλιψη είναι πολύ παχιά, η ρήξη των κυτταρικών τοίχων είναι ανεπαρκής, η οποία µειώνει επίσης την απόδοση του ελαιολάδου.

Μετά την άλεση, η µάλαξη είναι µια σηµαντική λειτουργία, δεδοµένου ότι επιτρέπει τη συγχώνευση των σταγονιδίων του ελαιολάδου σε µεγαλύτερα. Με αυτό τον τρόπο, αυτές οι µεγαλύτερες σταγόνες µπορούν εύκολα να διαχωριστούν από τα στερεά απόβλητα ελιάς και λαδιού από τα λύµατα του νερού του ελαιοτριβείου. Το µήκος της διαδικασίας της µάλαξης, εξαρτάται από το σύστηµα διαχωρισµού λαδιού που έπεται.

Μια περίοδος µάλαξης µεταξύ 25 έως 35 λεπτά είναι απαραίτητη στη διαδικασία της επεξεργασίας για την εξαγωγή λαδιού. Για τα συστήµατα συνεχής φυγοκέντρησης, απαιτούνται 40 έως 60 λεπτά. Η θερµοκρασία πρέπει να είναι κατάλληλη (25-30 °C) για να αποφευχθούν οι απώλειες από τις πτητικές ενώσεις, που είναι υπεύθυνες για την καλή γεύση του ελαιολάδου. Η ταχύτητα του ηλεκτρικού µίξερ πρέπει να είναι από 14 έως 18 στροφές το λεπτό.

Η παραγωγή ελαιολάδου µπορεί να είναι διαφόρων τύπων, ανάλογα µε τις δυνατότητες του ελαιοτριβείου να διαχωρίσει τις φάσεις στερεών και υγρών. Το σύστηµα πίεσης, πιο κλασικό, καθώς και οι τρεις φάσεις του συστήµατος συνεχής επεξεργασίας διαχωρίζει το ελαιόλαδο, τα στερεά Απόβλητα Ελαιουργείων SOMW και τα λύµατα των ελαιουργείων OOMWW. Τα σύγχρονα συστήµατα δύο φάσεων χωρίζουν το ελαιόλαδο και στερεά Απόβλητα Ελαιουργείων SOMW (µε τα ενσωµατωµένα λύµατα των

30

ελαιουργείων OOMWW). Τα συστήµατα διήθησης (sinolea) είναι ένα άλλου είδος σύστηµα, που χρησιµοποιείται λιγότερο, γιατί µπορεί να εξάγει µόνο µέρος του ελαιολάδου. Με όλα αυτά τα συστήµατα εξαγωγής µπορεί κανείς να αποκτήσει ένα καλής ποιότητας ελαιόλαδο, αλλά µε κάποιες διαφορές µεταξύ τους.

Στο σύστηµα τριών συνεχών φάσεων, µετά τη µάλαξη, πρέπει να προστεθεί νερό στην πάστα, προκειµένου να διευκολυνθεί ο διαχωρισµός σε δύο φάσεις (µε φυγοκέντριση). Αυτή η µέθοδος οδηγεί σε απώλεια κάποιων συστατικών του ελαιολάδου, ιδιαίτερα των χρωµατικών και φαινολικών ενώσεων. Στο σύστηµα δύο συνεχών φάσεων, δεν προστίθεται νερό στην πάστα, κι έτσι το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά.

Η εξόρυξη της διύλισης ή το επιλεκτικό φιλτράρισµα γίνεται στη θερµοκρασία του ελαιοτριβείου, χωρίς προσθήκη νερού. Με αυτό τον τρόπο, το ελαιόλαδο διατηρεί όλα τα φυσικά χαρακτηριστικά του και ένα υψηλό επίπεδο φαινολικών ενώσεων (Fragoso et al., 2006).

3.2. Συσκευασία, αποθήκευση, συντήρηση και διακίνηση

Μετά τη διαδικασία παραγωγής, το ελαιόλαδο πρέπει να αποθηκεύεται γρήγορα, αποφεύγοντας την επαφή µε τον αέρα (οξείδωση) και το φως (φωτο-οξείδωση), σε αδρανή υλικά δοχεία (π.χ. ανοξείδωτο χάλυβα), ψηλά και στενά, ώστε να µειωθεί η επιφάνεια επαφής µε τον αέρα. Η κατάλληλη θερµοκρασία είναι 15 ºC, η οποία επιτρέπει µια καλή καθίζηση των προσµίξεων του ελαιολάδου, χωρίς οξείδωση. Μεταφορές ή οι µεταγγίσεις πρέπει να αποφεύγονται, δεδοµένου ότι επιτρέπουν την είσοδο του αέρα και την εγγενή οξείδωση του ελαιολάδου. Ένα ψηλότερο και κωνικό δοχείο διευκολύνει την αποµάκρυνση των υπολειµµάτων λάσπης και αποτρέπει τη µετάγγιση. Η οξείδωση του ελαιολάδου προκαλεί µια δυσάρεστη οσµή και γεύση ταγγίσµατος, που είναι ένα τεράστιο µειονέκτηµα για το ελαιόλαδο.

Η ποιότητα του ελαιολάδου, και συγκεκριµένα η µη τάση του να οξειδώνεται, εξαρτάται επίσης από την ποικιλία της ελιάς. Τα κύρια αντιοξειδωτικά ελαιολάδου είναι οι τοκοφερόλες (βιταµίνη Ε) και οι πολυφαινόλες, το περιεχόµενο των οποίων ποικίλλει ανάλογα µε τις ποικιλίες του ελαιοκάρπου. Η απορροφητικότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) στα 270nm (K270) είναι ένας δείκτης που µετράει την οξείδωση ελιάς και του ελαιολάδου και πρέπει να διατηρείται κάτω από 0,20. Τα αρτιότερης και καλύτερης ποιότητας ελαιόλαδα, µε µια πιο ισορροπηµένη σύνθεση, µπορούν να επιτύχουν ταχύτητες κάτω από το 0,10. Ο δείκτης απορροφητικότητας στο 225nm δίνει επίσης µια ένδειξη µιας πικρής γεύσης στο ελαιόλαδο (οι υψηλότερες τιµές σηµαίνουν πιο πικρή γεύση).

31

Ο Πίν. 8 τονίζει τα χαρακτηριστικά των κυριότερων ποικιλιών, σε διάφορες χώρες της Μεσογείου.

Πίν. 8 - Αντιοξειδωτικά και ποσοστά απορροφητικότητας σε ελαιόλαδα από διαφορετικές ποικιλίες, που εκπροσωπούν διάφορες χώρες (όπως προσαρµόστηκε από Guillén et al .., 1992)

Χώρα Ποικιλία ∆είκτης ωρίµανσης

Τοκοφερόλες (βιτ. E)

Πολυφαινόλες K270 K225

Ισπανία “Picual” 2,80 322 790 0,19 0,31 “Arbequina” 1,84 237 195 0,10 0,16

Ελλάδα “Κορονέικη” 1,16 321 637 0,20 0,54 Ιταλία “Frantoio” 2,18 253 359 0,11 0,28

Μαρόκο “Picholine marocaine”

2,94 260 791 0,21 0,30

Πορτογαλία “Negrinha”(1) 2,76 258 381 0,11 0,44 Τυνησία και

Αλγερία “Chetoui” 1,28 510 1347 0,23 0,95

(1) Παρά το γεγονός ότι οι ποικιλίες "Negrinha" ή "Negrinha-de-Freixo", δεν είναι η κύρια πορτογαλική ποικιλία, είναι µία από τις λίγες µε διπλή χρήση (βρώσιµη και ελαιοποιήσιµη) µε καλή ποιότητα και για τους δύο σκοπούς. Ένα από τα καλύτερα πορτογαλικά βιολογικά ελαιόλαδα, επιβραβεύεται σε διεθνείς διαγωνισµούς όπως ο PremioBiol στην Ιταλία, που γίνεται µεταξύ άλλων και από αυτή την ποικιλία,.

Με βάση αυτά τα στοιχεία (Πίν. 8) µπορούµε να αξιολογήσουµε τα γευστικά χαρακτηριστικά κάποιων ποικιλιών ελαιολάδου και τη σταθερότητά του κατά την αποθήκευση. Για παράδειγµα, η ποικιλία "Arbequina", από την Καταλονία (σήµερα είναι αυτή που καλλιεργείται πιο ευρέως στους εντατικούς ελαιώνες) παράγει ελαιόλαδο άριστης ποιότητας (χαµηλό K270) µε µια απαλή γεύση (χαµηλό K225). Ωστόσο, το χαµηλό ποσοστό των τοκοφερόλων και πολυφαινόλων µειώνει τη σταθερότητα και την ικανότητα διατήρησης. Αυτό το είδος του ελαιολάδου θα πρέπει να καταναλώνεται σε πρώιµο στάδιο ή να αναµειγνύεται µε κάποιο άλλο, πιο σταθερό. Η ποικιλία "Negrinha" από το Trás-os-Montes (ΒΑ Πορτογαλία) παράγει ένα άρτιο και αρωµατισµένο ελαιόλαδο. Ωστόσο, ακόµη και µε όχι ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα τοκοφερόλων και πολυφαινόλων, έχει µια αποδεκτή σταθερότητα. Η χαµηλή τιµή του K270

επιβεβαιώνει ότι αυτό είναι ένα ελαιόλαδο ανώτερης ποιότητας, αν και λίγο πικρό, όπως φαίνεται να δείχνει το κάπως υψηλό επίπεδο του δείκτη K225.

Είναι επίσης απαραίτητο να αποτρέπεται η είσοδος των ρύπων κατά το χειρισµό. Οι πλαστικοί σωλήνες θα πρέπει να αποφεύγονται επειδή απελευθερώνουν τις φθαλικές ενώσεις στο ελαιόλαδο, οι οποίες µπορεί να ανιχνευθούν µέσω της ανάλυσης. Οι φθαλικοί εστέρες είναι χηµικές συνθετικές ουσίες που διαταράσσουν τις ορµονικές επιδράσεις των συστηµάτων, έτσι ώστε η παρουσία τους να είναι ανεπιθύµητη στα τρόφιµα. Η πλαστική συσκευασία για την αποθήκευση και τη συσκευασία θα πρέπει να αποφεύγεται για τον ίδιο λόγο και, σε περίπτωση διαφανούς πλαστικού, ώστε να αποφευχθεί η φωτο-οξείδωση. Σε διαφανές πολυαιθυλένιο, το ελαιόλαδο

32

οξειδώνεται γρήγορα µε την αύξηση του δείκτη του υπεροξειδίου και φθάνει το µέγιστο επίπεδο ασφάλειας µόνο µέσα σε 9-20 ηµέρες. Αν κάποιος χρησιµοποιεί το ίδιο υλικό, αλλά σε σκιερές συνθήκες, ο δείκτης φτάνει σε 120-190 ηµέρες.

Η τελική συσκευασία πρέπει να είναι σκούρο γυαλί, καθώς αυτό είναι ένα αδρανές υλικό, που διατηρεί το ελαιόλαδο σε καλές συνθήκες για περισσότερο από ένα χρόνο. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν επίσης, τα ανοξείδωτα µέταλλα.

3.3. Σήµανση

Εκτός από τις γενικές πληροφορίες, που είναι κοινές για όλα τα είδη των ελαιολάδων, στη σήµανση του βιολογικού ελαιολάδου πρέπει να αναφέρονται συγκεκριµένες πληροφορίες σχετικά µε τη βιολογική παραγωγή.

Ένα ποιοτικό βιολογικό ελαιόλαδο πρέπει να είναι "εξαιρετικά παρθένο", που σηµαίνει ότι εξάγεται µόνο µε φυσικές µεθόδους (παρθένο) και µε τα ακόλουθα αναλυτικά χαρακτηριστικά:

• Οξύτητα ≤ 0.8%; • ∆είκτης υπεροξειδίων (οξείδωση) ≤ 20 meq O2/kg olive oil; • Απορροφητικότητα στα 270nm ≤ 0.20; • Οργανοληπτική ανάλυση: διάµεση τιµή της ιδιότητας του

φρουτώδες>0, διάµεση τιµή των σφαλµάτων=0.

Πέρα από αυτά τα χαρακτηριστικά, που είναι κοινά µε άλλα ελαιόλαδα, ένα βιολογικό ελαιόλαδο δεν πρέπει να περιέχει επίσης υπολείµµατα από συνθετικά χηµικά φυτοφάρµακα, τα οποία απαγορεύονται στη βιολογική γεωργία. Ως εκ τούτου, οι εν λόγω αναλύσεις θα πρέπει να γίνουν πριν από την πιστοποίηση του τελικού προϊόντος. Η εφαρµογή ορισµένων φυτοφαρµάκων, ιδίως εντοµοκτόνων εναντίον του δάκου, σε ελαιώνες σε συµβατική ή ολοκληρωµένη παραγωγή, εάν βρίσκονται κοντά σε βιολογικούς ελαιώνες µπορεί να οδηγήσει σε τυχαία µόλυνση. Έτσι, το βιολογικό ελαιόλαδο µπορεί να έχει ανεπιθύµητα και απαγορευµένα υπολείµµατα. Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται όταν το µέγεθος του ελαιώνα είναι µικρό ή ο ελαιώνας βρίσκεται σε αντίθετη θέση µε τη φορά των ανέµων κατά τη διάρκεια της εφαρµογής των φυτοϋγειονοµικών αντιµετωπίσεων. Η παρουσία των άλλων πιθανών προσµίξεων, όπως τα φθαλικά άλατα, πρέπει επίσης να αποφεύγεται.

Ειδικές υποδείξεις για τη βιολογική παραγωγή και πιστοποίηση, σύµφωνα µε την κοινοτική νοµοθεσία, είναι οι ακόλουθες:

33

• Κανονισµός του Συµβουλίου (ΕΚ) Nº 834/2007 - Τίτλος IV - Σήµανση (γενικά ζητήµατα),

• Κανονισµός του Συµβουλίου (ΕΚ) Nº 889/2008, Τίτλος III - Σήµανση (Λογότυπος της ΕΕ),

• Κανονισµός της Επιτροπής (ΕΚ) Nº 271/2010, (Νέος Λογότυπος της ΕΕ).

1) Πληροφορίες σχετικά µε τη βιολογική γεωργία (σε παρένθεση, οι Μεσογειακοί ελαιοπαραγωγοί που υιοθέτησαν την ακόλουθη ορολογία):

«Βιολογικό προϊόν», «προϊόν βιολογικής καλλιέργειας», ή «προϊόν βιολογικής γεωργίας» (Πορτογαλία, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα), ή,

«Οικολογικό προϊόν», ή «προϊόν οικολογικής γεωργίας» (Ισπανία), ή,

«Bio» και «eco» ως συντοµογραφία µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί στη σήµανση.

2) Πληροφορίες σχετικά µε την πιστοποίηση:

O οργανισµός ελέγχου και πιστοποίησης θα πρέπει να αναγράφεται στην ετικέτα, χρησιµοποιώντας τον κωδικό από την αρµόδια αρχή της χώρας όπου το προϊόν έχει παραχθεί, συσκευαστεί και σηµανθεί.

Παράδειγµα: PT-BIO-01 (PT-Πορτογαλία; BIO-Βιολογική Καλλιέργεια, 01- αύξων αριθµός που αντιστοιχεί στον οργανισµό ελέγχου και πιστοποίησης).

3) Λογότυπος της Ε.Ε. για τη βιολογική γεωργία

Για να βοηθήσει τους καταναλωτές να προσδιορίσουν ένα βιολογικό προϊόν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε ένα νέο λογότυπο για τα προ-συσκευασµένα προϊόντα των οποίων τα συστατικά είναι βιολογικά τουλάχιστον κατά 95%. Αυτό ισχύει επίσης και για το ελαιόλαδο, επειδή, παρόλο που παράχθηκε από τον καρπό της ελιάς, είναι 100% ελαιόλαδο. Ο κανονισµός (ΕΚ) Αριθ. 271/2010 ορίζει αυτόν τον λογότυπο, τα χαρακτηριστικά και τις προϋποθέσεις χρήσης του, του οποίου η χρήση είναι υποχρεωτική (ο προηγούµενος λογότυπος ήταν προαιρετικός) από την 1η Ιουλίου 2010.

34

4) Εθνικοί ή ιδιωτικοί λογότυποι

Εκτός από το λογότυπο της Κοινότητας, µπορούν επίσης να χρησιµοποιηθούν (αν υπάρχουν, όπως στη Γαλλία), λογότυποι εθνικοί, ιδιωτικοί, ενώσεων ή εταιρειών.

5) Προέλευση συστατικών

Είναι υποχρεωτικό να αναγράφεται στην ετικέτα η γεωγραφική προέλευση των συστατικών που σηµαίνει αν παράγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή αλλού. Το όνοµα της χώρας είναι προαιρετικό. Στην περίπτωση των προϊόντων της ΕΕ, πρέπει να αναγράφεται «Γεωργία ΕΕ» (ή «χώρα της ΕΕ»).

6) Προϊόντα σε µεταβατικό στάδιο

Στην περίπτωση του ελαιολάδου από ελαιώνες σε µεταβατικό στάδιο (2ο και 3ο έτος), µπορεί να αναγράφεται στην ετικέτα «προϊόν βιολογικής γεωργίας σε µεταβατικό στάδιο», δίνοντας τον κωδικό αριθµό του φορέα ελέγχου και πιστοποίησης. Ωστόσο, απαγορεύεται η χρήση κοινοτικού λογότυπου βιολογικής παραγωγής.

Για να απεικονίσουµε τη συσκευασία και τη σήµανση, η Εικ. 17 δείχνει ένα µπουκάλι µε βιολογικό ελαιόλαδο σε σκούρο γυάλινο µπουκάλι (για να αποφευχθεί η φωτο-οξείδωση) µε τον προηγούµενο λογότυπο.

Εικ. 16 - Ετικέτα βιολογικού ελαιόλαδου µε τον προηγούµενο λογότυπο, σε σκούρο γυάλινο

µπουκάλι

35

Στην Εικ. 18 κάποιος µπορεί να δει το νέο λογότυπο (στη συγκεκριµένη περίπτωση µονόχρωµο) σε ανοξείδωτο δοχείο και αδιαφανές στο φως.

Εικ. 17 – Organic olive oil label with the new logo, one color version, in stainless container.

Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για ελαιόλαδο που παράγεται στη Serpa (Alentejo, Πορτογαλία), µε βάση τις Πορτογαλικές ποικιλίες, το Νοέµβριο του 2010 κατατάχθηκε, από την ιταλική επιτροπή ως το καλύτερο βιολογικό ελαιόλαδο της χρονιάς, µεταξύ πολλών άλλων που εξετάστηκαν, από 42 χώρες (Oreggia, 2010).

36

4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Amirante, P. & Pipitone, F., 2002. Utilización de los subproductos del olivar y la almazara. OLIVAE 93:27-32

Cegarra, J., Albuquerque, J.A., Gonzálvez,J. & Garcia, D. 2004. Tratamiento del orugo de oliva de dos fases mediante compostage. OLIVAE 101:12-17

Cunha-Queda, C. et al., 2005. Compostagem de resíduos agro-industriais para fertilização de culturas hortícolas e olival em agricultura biológica. V Congresso Ibérico de Ciências Hortícolas, vol. 3, APH, Porto

Felix, A.P. & Cavaco, M. 2008. Manual de Protecção Fitossanitária para Protecção Integrada e Agricultura Biológica. DGADR, Oeiras

Fernandes, R., 1995. Sistemas de tratamento de águas ruças. A Terra e o Futuro 1: 40-43. DRAAL, Évora

Fragoso, R., Duarte, E., Gouveia, J., Cortez, N., Costa, B. & Matias, H. 2006. Produção de azeite virgem. Considerações técnicas e ambientais. ISA, Lisboa, 67pp.

Garcia-Ortiz, A. et al.., 1995. El riego com alpechin. Una alternativa al lagunaje. Junta de Andalucia

Gonçalves, F. & Torres, L., 2004. A fauna auxiliar, base da protecção contra pragas em olivicultura biológica. O Segredo da Terra, 7 : 5-7. Edibio Edições

Guillén, J. H. & López-Villalta, M. C. 1992. Producción de aceite de oliva de calidad. Influencia del cultivo. Junta de Andalucia. Consejeria de Agricultura Y Pesca

Oreggia, M. 2010. Flos Olei 2011 – Guida ai migliori extravergini del mondo. 768 pp. (www.marco-oreggia.com)

Pastor Muñoz-Cobo, M. 1994. Sistemas de manejo del suelo en Olivicultura. In Olivicultura – Suplemento de Fruticultura nº 62 :41-53. Fudacion “La Caixa” e Editorial Agro Latino, Barcelona.

Regulamento (CE) nº 834/2007, do Conselho. Jornal Oficial da União Europeia L189, de 20.07.2007

37

Regulamento (CE) nº 889/2008, da Comissão. Jornal Oficial da União Europeia L250, de 18.09.2008

Tamburino, V., Zimbone, S.M. & Quattrone, P. 1999. Acumulación y vertido del alpechín en suelos agrícolas. OLIVAE 76 : 36-45.

Torres, L. 2006. A fauna auxiliar do olival transmontano e a sua conservação. João Azevedo Editor, Vila Real, 92pp.

Torres, L.2007. Manual de Protecção Integrada do Olival. João Azevedo Editor, Vila Real, 433pp.

Warlop, F. 2002. L’olivier. In Produire des fruits en agriculture biologique, pp. 193-201, ITAB, Paris, 317 pp

38

5. ΓΛΩΣΣΑΡΙ

Βιολογική Καλλιέργεια: σύµφωνα µε τη νοµοθεσία της ΕΕ (κανονισµός (ΕΚ) Αριθ. 834/2007), επίσης γνωστή ως οικολογική γεωργία και βιολογική γεωργία σε όλα τα Κράτη Μέλη.

Συµβατική παραγωγή: µη βιολογική ή ολοκληρωµένη παραγωγή, η οποία χρησιµοποιεί λιπάσµατα χηµικής σύνθεσης και φυτοφάρµακα.

Φορέας ελέγχου και πιστοποίησης – Οργανισµός εγκεκριµένος από την αρµόδια αρχή της χώρας όπου λειτουργεί και πιστοποιείται/ελέγχεται από τον επίσηµο εθνικό φορέα πιστοποίησης.

Ολοκληρωµένη παραγωγή: παραγωγή µε περιορισµένη χρήση φυτοφαρµάκων χηµικής σύνθεσης (κατάλογοι εγκεκριµένων) και µε ορισµένους περιορισµούς σχετικά µε τις δόσεις των επιτρεπόµενων λιπασµάτων.

39

6. ΑΥΤΟ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

1. Η νοµοθεσία της ΕΕ για τη βιολογική γεωργία είναι ίδια για όλα τα Κράτη Mέλη και περιλαµβάνει τα ακόλουθα:

α) Αρχές και πρακτικές της βιολογικής παραγωγής ελιάς και ελαιολάδου, αλλά αποκλείει τους κανόνες ελέγχου και πιστοποίησης,

β) Αρχές και πρακτικές της βιολογικής γεωργίας, όπου αρµόζουν στην παραγωγή ελιάς και ελαιολάδου, καθώς και τους κανόνες επιθεώρησης και πιστοποίησης,

γ) Γενικές αρχές της βιολογικής παραγωγής και της επιθεώρησης και πιστοποίησης, αλλά και σε ό, τι αφορά στις τεχνικές παραγωγής και φυτοϋγειονοµικής προστασίας, υπερισχύοντας της εθνικής νοµοθεσίας (όπως συµβαίνει στην ολοκληρωµένη παραγωγή).

Σωστή απάντηση: β)

2. Για µια πιο αυστηρή και αξιόπιστη πιστοποίηση, ο φορέας πιστοποίησης και ελέγχου πρέπει να κάνει τα εξής:

α) Μια ετήσια επιθεώρηση και µια επιπλέον αιφνιδιαστική επίσκεψη µόνο σε περίπτωση υποψίας,

β) Πάντα µια ανάλυση αντί της επίσκεψης ελέγχου,

γ) Πάντα και τους δύο τύπους επίσκεψης ελέγχου, συµπληρώνοντας µε τουλάχιστον µία ανάλυση υπολειµµάτων φυτοφαρµάκων.

Σωστή απάντηση: γ)

3. Για τη φύτευση ενός βιολογικού ελαιώνα, τι πυκνότητα/διάστηµα θα πρέπει να ακολουθηθεί προκειµένου να είναι σύµφωνα µε τις αρχές της βιολογικής γεωργίας, ιδιαίτερα για την πρόληψη των ασθενειών;

α) ηµι-εντατικούς ελαιώνες µε πυκνότητα περίπου 300 δένδρα/εκτάριο,

β) Μόνο σε παραδοσιακό και πιο εκτεταµένο ελαιώνα µε απόσταση των φυτών περίπου 100 ελαιόδεντρα/ εκτάριο,

40

γ) Πιο εντατικούς ελαιώνες µε 500 δένδρα/εκτάριο ή περισσότερα.

Σωστή απάντηση: α)

4. Για να αποφευχθεί η διάβρωση του εδάφους, που είναι ένα σοβαρό πρόβληµα σε όλες τις περιοχές παραγωγής ελιάς, ποιες είναι οι καλύτερες γεωπονικές πρακτικές συµβατές µε τη βιολογική παραγωγή;

α) Να µην κινητοποιήσει το χώµα και να εφαρµόσει ένα βιολογικό ζιζανιοκτόνο,

β) Να µην κινητοποιήσει το χώµα, να κόβει τα δέντρα και να κλαδεύει τα κλαδιά, αφήνοντάς τα στο έδαφος (προστατευτικό στρώµα),

γ) Κινητοποίηση του εδάφους µεταξύ των γραµµών.

Σωστή απάντηση: β)

5. Η χλωρή λίπανση µπορεί να γίνει µέσα στον ελαιώνα, αλλά µόνο υπό ορισµένες προϋποθέσεις. Ποιες είναι αυτές;

α) Πάντα σε νέους ελαιώνες,

β) Σε νέους ελαιώνες, όπου ο κίνδυνος διάβρωσης είναι χαµηλός,

γ) Πάντα, εκτός αν πραγµατοποιήθηκαν ενδιάµεσες καλλιέργειες µεταξύ αγρωστώδων και ψυχανθών.

Σωστή απάντηση: β)

6. Ποια υποπροϊόντα του ελαιοτριβείου µπορεί να εφαρµοστούν ως βιολογικά λιπάσµατα στους ελαιώνες;

α) Όλα (SOMW, OOMWW, φύλλα ελιάς), κατά προτίµηση µετά από κοµποστοποίηση,

β) Μόνο τα OOMWW, και µε τη µέγιστη ετήσια δόση των 80m3/ha,

γ) Μόνο τα SOMW και τα φύλλα ελιάς.

Σωστή απάντηση: α)

41

7. Για την φυτοϋγειονοµική προστασία του ελαιώνα, ποια από τα ωφέλιµα έντοµα που αναφέρονται παρακάτω είναι σηµαντικά για την καταπολέµηση των ασθενειών;

α) ακάρεα γένους Phytoseiid, µε τα οποία αντιµετωπίζονται οι κόκκινες αράχνες,

β) Κοκκινέλης (Coccinela septempunctata) για την καταπολέµηση της µαύρης ψώρας,

γ) Πράσινη χρυζόπη (Chrysoperla carnea) για την καταπολέµηση του σκώρου της ελιάς.

Σωστή απάντηση: γ)

8. Ο δάκος της ελιάς µπορεί να καταπολεµηθεί στη βιολογική γεωργία. Ποια είναι η πιο διαδεδοµένη χρησιµοποιούµενη µέθοδος, η οποία έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσµατική;

α) Ο ψεκασµός µε εντοµοκτόνο spinosad,

β) Κίτρινες χρωµοτροπικές παγίδες,

γ) Μαζική σύλληψη µε παγίδες τροφίµων, τύπος φιάλης OLIPE.

Σωστή απάντηση: γ)

9. Για την καταπολέµηση των σοβαρών ασθενειών της ελιάς, εκτός από τις καλλιεργητικές πρακτικές, όπως το κλάδεµα, ποια φυτοφάρµακα είναι πιο αποτελεσµατικά;

α) Θειούχα,

β) µυκητοκτόνα χαλκού,

γ) Υπερµαγγανικού καλίου.

Σωστή απάντηση: β)

10. Για την παραγωγή ποιοτικού ελαιολάδου, το µέγιστο χρονικό διάστηµα µεταξύ συγκοµιδής και παραγωγής πρέπει να είναι:

42

α) Μία εβδοµάδα,

β) Μία ηµέρα (24 ώρες),

γ) Μισή µέρα (12 ώρες).

Σωστή απάντηση: β)