La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3....

14
Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 La kaz Kréol Page 1 La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier Objectifs pédagogiques A) Compétences de communication travaillées 1. Lecture - silencieuse - expressive 2. Compréhension : - savoir travailler avec un dictionnaire - savoir reconnaître les mots d'après leur graphie 3. Savoir résumer un texte narratif en créole 4. Lecture de l'image B) Objectifs littéraires 1. Identifier la situation d'énonciation, en répondant aux questions : quand, où, qui ? 2. Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques 1. Grammaire de texte, de phrase et de mot : comparaison morpho- syntaxique du créole et du français 2. Traduction : mener à bien une traduction du créole au français (court passage) 3. Production d'un texte court en créole ou d'un schéma à partir d'un document travaillé 4. Lexique : consolider le champ lexical du thème dont il est question D) Objectifs culturels : 1. Etudier au fil de l'Histoire l'évolution de l'habitat créole, en comparant : - les différents types de cases à une époque donnée (deux époques XIXè et XXè siècles > permanence organisationnelle ; - la mutation de la case traditionnelle vers la case moderne > mutation due à la modernité. 2. Découverte de proverbes et sirandanes liés au thème 3. Initiation au patrimoine littéraire réunionnais créolophone Synopsis de la séquence Séance n° 1 : Étude de « La kour », Kristian , Zistoir Kristian, Ed. François Maspéro, Paris,1977 Séance n° 2 : « La kaz kréol », Fontaine C .,Zistwar Tikok, Ed. CDPS, 1988 Séance n° 3 : « La kaz Madam Nénèss », Gauvin A , Kartyé trwa lèt, Ed. Ziskakan /Aspred, Saint- Leu, 1984 Séance n° 4 : « Debout devan baro », Gauvin R. , La Rénion dann kër Séance n° 5 : « Lagrandisman la kaz Tikok », Fontaine C ,, Zistwar Tikok, CDPS, 1988 Séance n° 6 : « Sou la varang», Gauvin R, La rénion dann kër Séance sommative : Description et analyse d'un schéma de l'habitation de Grand Hazier, domaine Beau regard à Sainte Suzanne. Séquence LVR Collège Niveau 4ème / 3ème Travail dirigé par Frédéric Célestin . Séquence élaborée par Fréderic Célestin et Danièle Quartier. A partir de textes réunis par Robert Gauvin, Monique Payet, Rose-May Nicole, Nadia Vingadessin Avec le soutien d'Axel Gauvin et de l'association Tikouti http://sites.google.com/site/tikoutiinlekolrenione/Home

Transcript of La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3....

Page 1: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 1

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Objectifs pédagogiques A) Compétences de communication travaillées

1. Lecture

- silencieuse

- expressive

2. Compréhension :

- savoir travailler avec un dictionnaire

- savoir reconnaître les mots d'après leur graphie

3. Savoir résumer un texte narratif en créole

4. Lecture de l'image

B) Objectifs littéraires

1. Identifier la situation d'énonciation, en répondant aux questions :

quand, où, qui ?

2. Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou

explicatif

3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques

C) Objectifs linguistiques

1. Grammaire de texte, de phrase et de mot : comparaison morpho-

syntaxique du créole et du français

2. Traduction : mener à bien une traduction du créole au français

(court passage)

3. Production d'un texte court en créole ou d'un schéma à partir d'un

document travaillé

4. Lexique : consolider le champ lexical du thème dont il est question

D) Objectifs culturels :

1. Etudier au fil de l'Histoire l'évolution de l'habitat créole, en

comparant :

- les différents types de cases à une époque donnée (deux

époques XIXè et XXè siècles > permanence organisationnelle ;

- la mutation de la case traditionnelle vers la case moderne >

mutation due à la modernité.

2. Découverte de proverbes et sirandanes liés au thème

3. Initiation au patrimoine littéraire réunionnais créolophone

Synopsis de la séquence

Séance n° 1 : Étude de « La kour », Kristian, Zistoir Kristian, Ed. François Maspéro, Paris,1977

Séance n° 2 : « La kaz kréol », Fontaine C.,Zistwar Tikok, Ed. CDPS, 1988

Séance n° 3 : « La kaz Madam Nénèss », Gauvin A, Kartyé trwa lèt, Ed. Ziskakan /Aspred, Saint-Leu, 1984

Séance n° 4 : « Debout devan baro », Gauvin R., La Rénion dann kër

Séance n° 5 : « Lagrandisman la kaz Tikok », Fontaine C,, Zistwar Tikok, CDPS, 1988

Séance n° 6 : « Sou la varang», Gauvin R, La rénion dann kër

Séance sommative : Description et analyse d'un schéma de l'habitation de Grand Hazier, domaine Beau regard à Sainte Suzanne.

Séquence LVR Collège Niveau 4ème / 3ème Travail dirigé par Frédéric Célestin . Séquence élaborée par Fréderic Célestin et Danièle Quartier. A partir de textes réunis par Robert Gauvin, Monique Payet, Rose-May Nicole, Nadia Vingadessin Avec le soutien d'Axel Gauvin et de l'association Tikouti

http://sites.google.com/site/tikoutiinlekolrenione/Home

Page 2: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 2

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Travay dessi le tèks

Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou

pou lir for.

I) Ou la konpri lo tèks ?

1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou

konpran pa, sof ou gingn pa lir.

2) Kansa lo zistoir i éspass ?

3) Oussa lo zistoir i éspass ?

4) Kissa i lé le bann pèrsonaz ?

5) Rézum lo tèks an détroi fraz, sanm out kozé

aou.

II) Alon pli loin astèr.

6) Le naratèr i koz pou kissa ?

7) Sépa si nou gingn di si na bonpé marmay

dann lo tèks ? Kèl aj banna néna dapré ou ?

Donn la prëv èk lo tèks ?

8) Kan le naratër lété pti, oussa la kizine lété

selon ou ? Akoz ?

9) Akoz lo bann rosh lété bon mèt ali dann la

kour ? Akoz lété pa bon?

10) Koman i lé la kour bann Kristian par rapor

sèt zot voizin ?

11) Akoz toulmonn lé dakor sanm sat le

monmon i vé planté ? Kossa èl i di marmay

planté ? Akoz ?

12) Tout bann pèrsonaj i rant dann ron pou

planté le liane. Kèl rol shakinn i joué ?

13) Pou kossa banna i sar rod le shoka an

késtion ?

14) Pou kossa i ansèrv le dë èl i vé fé poussé ?

15) Na inn dan le ta, té i vé pa lo margoz té i

pouss ? Kosa li la fé ? Kosa l'arivé ?

III) Gramèr

1) Relèv "bann" dann le tèks. Na dé fonksion

diféran, lékèl ?

2) Kèl tan lo tèks lé ékri ? Kossa ou gingn di ?

3) Bann subordoné.

Relèv dë subordoné le tan dann le promiédébu

le tèks.

Relèv inn fraz konplèks èk inn subordoné la

konsékanss dann le tèks (troizièm paragraf)

IV) Tradiksion

Tradui le premié paragraf an fransé.

V) Fé out lékrivin...

Majine in jour ou nana la kour. Esplik kosa ou

fré ansanm. Anplis out tèks, fé inn ti désin i sava

ansanm.

La kour Moin té ankor tann lérk momon la obliz anou mét troi-

kat ros plat rant lo kizine ek lo kaz pou fé in lalé akoz kan la pli

téi tonb, déor téi giny pi marsé tèlman navé la bou. Ek lo ros la

bou téi manz pi lo pié, mé kan solèy téi tap té pi paréy. Si nou téi

aroz pa, sakfoi marmay téi zoué loukouri kom sotrèl dann karo

kann, in ponyé (2) la pousiér téi lèv. Kan nou téi oi la kour

domoun akoté, nout kèr anou ti marmay téi gonf. Nou téi oi

kour-la té fré, té vér, té roz, téi pèt an flér dédan. Nou la di

momon : nou va aranz nout kour osi. La tout la famiy la done

sakinn son lidé. Na inn la di : na plant migé (3), lot la di : non,

banbou-flèr lé pli zoli. Momon la mèt son grin-d-sel, la di : plant

liann-darzan otour la kour, komsa li va liané, va fé fré, va fé bon

sou lo tonèl. Ladsi tout moun la tonb dakor, marmay la pa bat la

min, mé té komsi.

Tout suit bann garson la parti rod soka dann fon la

ravine. Gramoun kan larivé lo soir la ankouraz anou. Li la donn

anou in kou-d-min pou fand lo ma-d-soka. Gran-kouto téi pas

ladan, téi fé « koutsiak ! ». In kou minm-minm, ma-d-soka téi

pét an dé. An atandan nou téi pran lo tan é nou lavé anvi zoué

kom tout bann ti marmay. Momon téi kri minm : é marmay fini

zot travay ! nou té zoréy-koson, nou téi répond pa li inn-tiork.

Lo zour la pasé é la kour-la la arèt komsa minm-minm.

Malgré sa momon la ni abou trouv inn ti boutir liann-darzan ; li

la pik sa dan la tér, é télman li navé bon min pou flèr, ti boutir-la

la ni in gro touf. Li la plant osi lo grin margoz akoté lantouraz.

Margoz-la la pousé é kan li la komans doné, sa té in gran traka

pou zanfan téi ém pa sa. Dan la bann navé inn té pli fité k lé zot.

Li la vid do lo so si lo pié margoz pou fé krévé.

Margoz mir la tonb atér é la arpous plis ankor !

(2) Ponyé : i fo lir pon – yé (3) Migé : i fo lir « migué »

Kristian (Zistoir Kristian, François Maspéro, Paris, 1977).

Séanse 1 : La kour

Kisa Kristian i lé ?

Kristian té in zène travayér rénioné. Fin zané 70, li la parti an Frans . Li la ékri "Zistoir kristian" épila kamarad zétidian laba minm la antouré pou donn la min, pou èd ékri épisa fé sort le liv. Liv là lé inportan koz pa koman. Sé le premié liv dan le janr roman la ékri an kréol. Sa in liv otobiografik, oussa li rakont dabor inn son vi isi la Rénion dann son famiy. Aprésa li rakont lo trikmardaz li té ddan an Frans laba, oussa té pa touléjour fasil pou li. Li rakont dé mizèr : dabor inn sak li la koni tanmti La Rénion, plis in mizèr matérièl ; épila li rakont ossi son mizèr moral laba an Franss kinm li té pa bien rish non pli.

t li

Page 3: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 3

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

La kour - konpléman

Lavan

Park zoi dann fon la kour

Trèy rézin, vié magazin

Page 4: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 4

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Travay dessi le tèks

Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou pou lir for. I) Ou la konpri lo tèks ? 1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran pa, sof ou gingn pa lir. 2) Kossa le tèks i konpar ? 3) Le tèks lé an troi parti. Trouv in tit pou shakinn. II) Alon pli loin astèr... 4) Kèl diférans nana rant la kaz an Franss, épisa sat La Rénion ? Rod sa dann lé dë premié paragraf. 5) La kaz kréol, sa in kaz koméla sansa lontan ? 6) Poukossa i ansèrv la kaz Maksimin la zourné ? 7) Poukossa la trèy shoushou i ansèrv parapor la kaz an li minm ? Le salon alor ? III) Gramèr 8) Dan le tèks lotèr i rod pou koz sanm nou léktèr. Kèl kalité d'fraz li ansèrv pou sa ? Donn in légzanp pou shak kalité d'fraz, na troi an tou. 9) Dan le premié paragraf regard bien le bann détèrminan plurièl. Kossa ou gingn remarké desi détèrminan là ? 10) Linpératif, trouv inn dan le troizièm paragraf. Tradui an fransé, épila mèt ali dézièm pèrsonn le singulié, kosa ou remark. Kossa i shanj ? IV) Tradiksion Tradui le dèrnié paragraf an fransé. V) Fé out lékrivin. In zour, sof koman, ou va konstrui out kaz. Koman ou rèv ali ? Fé in plan, ékri in tèks.

In kaz rienk pou dormi la nwit

I prétan di an Frans, la kaz la pa parèy la kaz isi,

Larényon. Daborinn, bann zorèy i apèl pa sa « la kaz » : i apèl

sa « la maison ». Zot « maison » la lé drol sa ! I ansèrv kaziman

po tout ! Ladan ou na « la cuisine » ousa i fé kui manzé ; épi ou

na la « salle à manger », ou na « les chambres à coucher », épi

la « salle de séjour » ousa i roswa domoun po kas la blag

ansanm ; ou na « le grenier », in léspès farfar la kaz ousa i

dépoz bann vyé zafèr, épi, pardsou la kaz, ou na « la cave »

ousa i ramas bann boutèy dovin… Dann « maison » la, na ziska

« les toilettes », kabiné si wi profèr !

Isi Larényon, tout zafèr lé pa mayé konmsa ansanm ! Isi

la kaz sé la kaz ! La kizine : la kizine ! kabiné : kabiné !…

Soman, sa i vé pa di nou na plis la plas laba an Frans ! Sa i vé

pa di nou lé plis ris ! Kontrèr ! Souvandéfwa akoz nou lé séré,

akoz nou lé maléré minm ni fé nout tournéviré konmsa !

War zot minm : la kaz Maksimin, kamarad Tikok, na

ryink dé pyès, lé kouvèr an pay vétivér, napwin « la cheminée »

konm an Frans. In sipozisyon alors : monmon Maksimin i rod fé

kui manzé anndanla ! Zot i wa in pé kosa i sar fé ! Dofé dan la

pay, boukanaz dann zyé, kouvértir marmit dann bifé linz, lo

marmit li minm èk potsanm sou lo li ! Tanka po kabiné koz pi !

Dolo atitré ousa i tir ? Papyé tann, ousa i lé ? Kansréti in flakon

grézil po fé fane lodèr, kilé ? nana ? in-in ! Dann fotrin konmsa

domyé kontant out touf fig ankor, laba dann fon la kour, détrwa

koton maï dann out min, in gouni po anbar aou pardvan.

Boudikont, in kaz konm sat Maksimin i ansérv aryink

po dormi la nwit. Ankor ! konm Maksimin na in gran frèr èk

trwa mwayin gran sèr, i fé lé dé garson lé blizé dor si in kés dan

la kizine ! Apark sa, la zourné, madanm Rafaèl i rant tazantan

dann son kaz, riyink kan la bézwin-bézwin minm : po aranz lo

li, po ropasé, po rod in papyé konsékan. Sé dan la kaz osi li

dépoz son tant koutir, soman li sar koud déor sou trèy sousou.

Trèy sousou-la i ansèrv konm « salon » osi : la minm li roswar

son moun… sirtou mwa désanm, zanvyé, févriyé, trwa mwa

ousa la nèz i fonn an Frans, aléwar isi, domoun i rod po fonn èk

lo féso i fé !

Christian Fontaine, Zistwar Tikok, CDPS, 1988

Séanse 2 : La kaz lé pa la « maison »

Kisa Christian Fontaine i lé Gran mésié là lété in prèt, l’éné lané 1944, la grandi Carosse St Joseph. Aprésa li la parti fé son séminèr Cilaos, prépar épi pass son bak filozofi Madégaskar. Li fini son zétid téolozi laba an France. Parlfèt, li lété prèt, rann sèrvis le pèp ankor dann la mizèr pou in bonpé. Li té milit pou domoun, pou rénioné. Li lété dann ron kiltirèl, dann Fron Kiltirèl Sid, dann CDPS, dann Radio Pikan ousa le bann zistoir i pass desi la radio. Li mor britalman lo 10 avril 1984, dann in tanponaz.

Page 5: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 5

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman - lanplasman

Lanplasman in pti kaz

plan de lanplasman d„une pti kaz (d‟après Eliane Wolff). I. Lavan

II. La kaz

III. Laryér

1. Clôture - lantouraz ;

2. Allée - lalé ;

3. Portail - baro ;

4. Fleurs, fougères - flër-fouzér ;

5. “Serre” - Sér ;

6. Arbre - piédboi ;

7. Pergola - trèy ;

8. Corde à linge - Fil à linz ;

9. Point d‟eau - robiné ;

10. Pierre à laver - rosh à lavé;

11. Grillage - griyaz ;

12. WC - kabiné ;

13. Bananier - pié fig ;

14. Cuisine - kizine;Lé éné en 1944 si koté Bois-de-Nèfles (Saint-Denis de la Réunion). Son papa lété plantèr. Sa maman lété direktriss lékol le vilaj. Li la fé son lékol primèr Bois-de-Nèfles minm 1950 apartir ziska 1956. 15. Petit élevage - park ti zanimo ;

16. Haie de croton - lantouraz kroton.

Page 6: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 6

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 4 : In kaz kat piès

La kaz Madame Nénèss

La minm minm Tonin, pito la minm Madam

Nénès, i arèt, le madam i done Tonin pansyon. De

lwin, par son twa rouz demi kasyèt par in pyé mang,

défin son bononm la planté, i arkoné la « maison » se

vyé moun ou i dwa le rèspé sanm le bonzour. Dawar

le mo « maison » lé in pé for, po kalbanon kat pyès la,

sanm son souflaz kalimé trésé. La pa inn « maison »

koman, soman koudvan i pas la dsi parèy delo desi fèy

sonz, le twa i dégout pa, kinm la pli i grèn.

Kaz la navé asé po kontant la vièy. Désèrtin

minm té zalou. Pwatan atèr anndan la pwin béton

lankostik, la pwin plansé i bros sanm la bros koko,

riyink la tèr tapé. In vyé somyé i kri tir ; in matla flèr

kane ; kiswa fé fré, kiswa fé so, in kouvèrt an linn : ala

le li la vièy. Ek larmwar tamarin dé o (ladan minm èl i

sèr son linz de mor, épisa tazantan la par kari volay po

son nomé) la sanm lé konplé. Le salon, o kontrèr, lé

pli garni : dabor inn in pti géridon antouré par sink sèz

vèrni. Si dé sélèt kas papay dé fanzan kapulèr le fèy i

dondine an kaskad. Si la komod, in piyaz : lanp pétrol,

mimit porslinn blan, foto son névé dann pouspous laba

Tana, pti léstati Sint-Espédi akoté sèt Bondyé pli

rokoni. Dan la sal a manzé si laryèr, tab sapin, sèz de

bol, bifé griyazé.

Gauvin A.: « » Kartyé trwa lèt, roman kréol réyoné,

Editions Ziskakan /Aspred, Saint-Leu, 1984.

Travay dessi le tèks

I) Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou

pou lir for.

II) Ou la konpri lo tèks ?

1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran

pa, sof ou gingn pa lir.

2) Kansa lo zistoir i éspass ?

3) Oussa lo zistoir i éspass ?

4) Kissa i lé le bann pèrsonaz ?

5) Kèl kalité tèks i lé : naratif ou déskriptif ?

II) Alon pli loin astèr.

6) Ek kossa Mr èk Mme Nénèss la fé zot kaz ?

Kisoi le toi , le mur, atèr.

7) Trouv la konparézon lotèr i ansèrv pou

amontré la kaz la i tienbo. Prouv èk le tèks dan lé

5 premié lign.

8) Kanminm na poin tro granshoz dann la shanm,

tout lé an matério naturel nana la valèr zordi.

Lékèl ? Rod dann le tèks.

9) Trouv dé konparézon kan lotèr i dékri le salon.

10) Akoz demoun lété zalou la kaz Madame

Nénèss ?

III) Gramèr

1) Tradui la dëzièm fraz. Kossa ou remark

parapor bann pronon relatif fransé ?

2) La form négativ : trouv épila tradui an fransé

dé propozision négativ dann milié le tèks. Kosa le

kréol i ansèrv ? Le fransé ?

3) Tradui le dèrnié fraz an kréol. Kossa ou

remark pou le détèrminan an kréol ? An fransé?

IV) Tradiksion

Tradui tout le tèks lign 8 apartir.

V) Fé out lékrivin

Le nevë Madam Nénèss l'arvni rèss sanm èl. Li

èmré ardékor le kaz. Rakont kossa li pouré fé.

Kisa Axel Gauvin i lé

Li lé éné en 1944 Bois-de-Nèfles (Saint-Denis de la Réunion). Son papa lété plantèr. Sa maman lété direktriss lékol le vilaj. Li la fé son lékol primèr Bois-de-Nèfles minm 1950 apartir ziska 1956. Aprésa li la kontinié Saint-Denis, an Frans. Li la artrourn La Rényon pou ansèyn sciences naturelles. Li lé Papa kat zanfan. T’in ékrivin angajé pou mét litératir rénioné anlér, konm sat toulézot. Li ékri fransé konm kréol. Son fraz far: « Détak la lang pou démay lo kér ». Li travay osi pou laménazman ék lékipman la lang rénioné.

Page 7: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 7

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman : le dedan la kaz

La shanm

Biro - kivète

Salon

Glasse èk komode

Page 8: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 8

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 4 : Réspèkt la kour demoun

Travay dessi le tèks

Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar

aou pou lir for.

I) Ou la konpri lo tèks ? 1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran pa, sof ou gingn pa lir. 2) Kèl kalité tèks i lé ? Naratif, deskriptif sansa ésplikatif. II) Alon pli loin astèr... 3) Dann tèks là nana kat trimo. Nou done aou lo bann parti mésoman i fo ou remèt dan lord, épila done la lign : - demoun fourné - koman i resoi in moun i vien oir aou - le baro sakré - le moun bon manièr 4) Baro là sa in nafèr sakré : done le karo le mo dann lo 6 premié lign. 5) Tèks là konmsi lé an téat. Trouv le bann kalité d'fraz non déklaratif nana anndan. Donn in légzanp pou shak. 6) Kèl pèrsonaz lé mèt an sène inn déyèr l'ot. 7) Relèv omoin troi pasaj i fé ri la boush. 8) Astèr ou la konpri le tèks, arli ali for, mèt la gam. III) Gramèr 1) Na dê foi "demoun" dan le tèks, relev épisa tradui ali. 2) "Sa": in kou le tèks i di "sa mem-mem son shato" épisa "i fé pa sa". Kossa lé "prédicat" dann shak fraz. IV) Tradiksion Tradui la dézièm moitié le tèks. V) Fé out lékrivin Fé inn ti tèks pou di d'ot bon sansa mové manièr nana La Rénion. Fé konm Robert Gauvin la fé. Ansèrv dialog, épila bann fraz intérogatif, ekslamatif, injonktif.

Kisa Robert Gauvin i lé Li lé né an 1938, Saint-Denis. Li la grandi Bois-de-Nèfles (Saint-Denis) . La fé son zétide Saint-Denis minm, aprésa an Frans. "La Rénion dann kèr", ah ! zot i koné ? In bijou la litératir rénioné. Tèks là i sort dann liv la minm. Robert Gauvin la toujour vouli in nafèr : ardonn son bann tit la noblèss la lang èk la kiltir kréol. Tout son vi li la toultan vouli sa, desi le plan politik konm kiltirèl. Dopi le promié débi la batay bann militan pou la lang èk la kiltir kréol, li lété là. Intéléktièl, oui poursir.

Debout devan baro

Demoun dëor i prétan dir : la kaz sharbonié, sa

mem-mem son shato.

Koz pi pou in réyoné !

Parss i rant pa konm sa dan sa kaz. Avan n’rantré, na

lalé pou traversé é pardevan lalé, le baro.

In baro, sa la pa arienk in baraz… sa inn frontièr, in

sinbol…

Baro-la i apèl…respé.

Tansion pangar oui fé konm demoun fourné, demoun

san konprann, demoun i koné pa viv : i détak baro, i rant, i

kontourn la kaz… Mé ousa i sava la ? Mé talèr va rant dan la

kïzine, akoz pa dan la shanm ziska ?

Non va ! i fé pa sa.

Tout réyoné bien élvé, va di aou, in moun komkifo i

rèss debout devan l’baro, épïsa i apèl. I kri in kou, dë kou, vin

kou si i fo :

« Na poin pérsone

Na poin pérsone ? »

« Na d’moun ? »

Apèl aou, kri aou, kass out gozié si i vé…Mé toush pa

baro-la !

Par kou d’shanss défoi, le shien i mèt a aboyé, in moun

i sort dan la kaz, i vien koz sanm ou.

Si ou s’tin démarshër, ousinon in moun pa intérésan,

bonzour-bonsoir…arwoir Pierre, tak baro !

Mé si ou’i tonm in pé famiy, si ou s’tin zami d’zami, si

ou s’tin moun komkifo, va resewoir aou, le bra, le kër, le baro

gran rouvèr !

Gauvin R. La Rényon dann kër.

Page 9: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 9

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman : lantouraz èk baro

Lantouraz an mir èk métalik, baro an boi

Lantouraz an métalik, baro an fér

Griyaz èk baro an fér. Argard bien lo guétali

Page 10: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 10

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 5 : I agrandi la kaz

Lagrandisman la kaz Tikok

Promyétan, la kaz bann Biganbé navé dé pyès minm

parèy sad bann Maksimin, soman té kouvér an tol.

Malérèzman, siklone 48 la ni, la lèv lo ti bikok, la saroy sa

an bwat zalimèt, la dépoz sa anfoutan, bordaz la ravine laba.

Eré setané-la, gramoun Biganbé lavé lésans zernyonm

ramasé : dé lestayon èk détrwa boutèy byin kasyèt anlèr

park poul.

Toutsuit pou toutsuit, li la kour la boutik sinwa, la

vann lo pé 32 500 FCFA (té i vo plis ké sa, mésoman kosa

wa fé ? Kank ou la bézwin ou pé pa fé ti bous !)

Séfé èk son ti lékonomi, gramoun Biganbé la yabou

romèt son ti kaz dobout. La ziska azout dé pyès ansanm. Té

i artonm in pavyon kat pyès ; trwa pyès planséyé, inn san

plansé (la sanm an tèr, po lav lo pyé anndan, lo swar).

Apréla, la fami la grandi. An 62, Maryot la giny son

brové, la bèk in plas ranplasant lao Bézav. Séfé Madanm

Biganbé la fé in rényon fami, la di :

- In métrès lékol i pé pa rèt dann kaz riyink kat pyès!

- Konbyin ou giny mèt, ou, Maryot ?, Biganbé la di.

- 10 000 F, Maryot i di.

La kaz i fé 6 pyès sokousi.

Pardovan, si la drwat anpartan, lavé la sanm bann

gramoun èk sad bann ti zanfan. Dann milyé té lo salon, èk

lo tabrone si in koté, in ti li dann kwin po gromèr Tisya,

apréla té i tonm lo salamanzé (té i vyinn bati) zistorézon

(avansa, tout té i manz dan la kizine, asiz si in tabouré atèr).

Déyèr, in sanm an tér po lav lo pyé épi po bann gran garson

dor anndan. Koté lavé lo sanm bann fi épi in magazin po

ramas tout zafèr zot i komans pran angro la boutik.

Po fini, lèrk Maryot la maryé an 65, té fine koz salon

bal tout, soman gramoun Biganbé, Arsinn, Fèryé, Zilyinn

tout banna, la di porézon :

- La pa akoz Maryot lé métrès dékol, ni sar fé lo fyèr

zordi ! Anon fé in salvèrt, na kraz larobé tèr-la minm, nora

plis lanbyans, épi mwin dépans.

Fami lo zann osi la tonm dakor po in salvert. I fé tout

domoun la antouré, la donn la min, la parti rod fèy palmis,

fèy koko, latanyé, banbou fouzèr, tousala…

Tikok, zot i pé krwar, té pa dernyé po mont anlèr pyé

koko. Lo salvert, ziskalèr, i artonm lo sétyinm pyés, lo kaz

sis pyès.

Fontaine C.,Zistwar Tikok, CDPS, 1988

Travay dessi le teks

Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou pou lir

for.

I) Ou la konpri lo tèks ?

1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou konpran pa,

sof ou gingn pa lir.

2) Kansa lo zistoir i éspass ?

3) Oussa lo zistoir i éspass ?

4) Kissa i lé le bann pèrsonaz ?

5) Lotër i rakont listoir kosa dann son tèks ?

II) Alon pli loin astèr...

6) Bann Biganbé la agandi zot kaz tilanp-tilanp.

Donn lo bann zétap èk la date shak kou la agrandi la

kaz.

7) Poukossa i ansèrv lésans jéraniom ? Kossa

gramoun la gingn fé kan li la vann lésanss jéraniom li

lavé ramasé ?

8) Kisa té lo zarboutan pou gingn arkonstrui la kaz

siklone lavé kassé ? Sanm kissa d'ot la gingn agrandi

lo kaz ? Esplik le déroulé.

9) Désine le plan la kaz bann Biganbé l'arkonstrui

dann la fin lo tèks.

10) La kaz là la pa parèy sat zordi. Trouv bann

diféranss rant la kaz là sanm sat zordi.

11) Dapré ou, Maryot i èm son famiy sansa i èm pa ?

Esplik.

III) Gramèr

1) "Le pronom démonstratif ": rod dë dan le premié

paragraf, tradui alï.

2) "Le terminatif" :

- récent : l. 18 "té i vyinn bati"

- passé : l. 21 "té fine koz salon bal tout"

Tradui lé dë "terminatifs" là an fransé.

3) "La subordonnée de cause" : dan dèrnié paragraf

le tèks na inn, trouv ali. Par kossa ou i gingn ranplas

"akoz". Done dë z'ot.

IV) Tradiksion

Tradui le 9 premié lign an fransé.

V) Fé out lékrivin

Pou kèl zokasion ankor bann Biganbé i gingn ansèrv

salvèrt là. Sèy majine sa sanm pèrsonaj le tèks. Dékri

la dékorasion, fé koz bann pèrsonaz.

Kisa Christian Fontaine i lé ? Alé oir paz 4

Page 11: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 11

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Lanbrokin

Lozanj

Lanbrokin

inpost

Supléman : zizite la kaz

Page 12: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 12

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Séanse 6 : La varang

Sou la varang Varang, kèl koté le mo i sort ? Lespri i vavang…

i majine Pondichéry, Goa, Chandernagor… Sépa kisa la fé mont an premié in varang sï la tér La Rényon ? Son nom la fine pérd dann fénoir, mé jordï ankor, sou la varang, lïmiér i rant a flo, la vérdïr i débord… Dizon ou lé dëor ! Non va ! Lé konm si ou té dëor… Sou la varang i gingn anpar solèy, anpar la plï ; Ou lé an ndan alors’ ? Non va, lé konm si ou té an ndan ! An ndan, an dëor, an minm tan : ou lé sou la varang.

Astër pran la pène ogardé koman varang i fé le fiér, koman lï fé dantèl… Soman in vré varang lé toujour paré pou akëy aou dann fotëy rotin, toujour dakor pou ki sérv aou in tass kafé, osinon pou lès aou fé la siès, kank ou la po toufé dann fésho moi d’janvié.

La-minm granpér té i joué kart ; la-minm lï té anvoy pou marmay tout sort kosa-in-shoz pou tak zot bèk. La-minm lï té rakont zistoir té fé për, té fé rir : zistoir Tijan-Grandiab-la-fès-an-or… Na 30 an talër lï la parti, kinmsa son fotëy i atann alï, si jamé défoi lanvi artourné i pran alï !

Sï l’tar, zami i débark : bonbon piman i poik, pistash i akokine, rhum aranjé i démay la lang. Par déryér baro, loin laba, l’ot koté la mér, la guér, la violans, la mizér : la tér i tourn torte…

Astër la brïne i rant… Sak i pass dann shemin, pass azot vitman ! Marmay, fé pa dézord, zafér lé sérië ! Ek dë-troi dalon, sou la varang, kit anou refér le Monn !

Robert Gauvin, La Rényon dann kër, UDIR

travay desi le tèks

Dabor inn lir le tèks po ou minm. Prépar aou

pou lir for.

I) Ou la konpri lo tèks ?

1) Soulign tout bann mo vokabilèr sof ou

konpran pa, sof ou gingn pa lir.

2) Oussa lo zistoir i éspass ?

3) Lotër i rakont listoir kosa dann son tèks ?

II) Alon pli loin astèr...

4) Sépa si i gingn di tèks là sé in poèm ? Donn

la prëv.

5) Trouv le bann trimo le sanss dan le tèks ?

6) Selon lotër in varang sa lé majik, akoz ?

Rod sak lé kontrèr dan le dë promié "strof".

7) La varang lé pèrsonifé dan le troizièm

strof. Amont sa. Oussa i lé son gayar ?

8) I mèt kissa anlèr la 4ème strof ? Koman i

roprézant ali ?

9) Kosa i fé sou la varang là ? Rod sa dann lé

dë dèrnié strof.

10) Regard le premié èk le dèrnié mo le tèks.

Kosa i fé majine aou ?

III) Gramèr

1) Trouv in tèrminatif dann la premié strof.

Tradui la fraz an fransé.

2) Trouv in progréssif dann la strof troi.

Tradui la fraz an fransé.

IV) Tradiksion

Tradui le dë premié strof tèks là.

V) Fé out lékrivin

Dékri varang là, épi si ou vë fé in shéma.

Kisa Robert Gauvin i lé ? Alé oir paz 8

Page 13: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 13

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Supléman : La kaz Kréol i shanz

Kaz paviyon (lithographie Roussin)

Kaz paviyon déyér devantir néoklassik èk

varang devan

Kaz paviyon modérne

Page 14: La kaz Kréol · Apprendre à identifier le type de texte : narratif, descriptif ou explicatif 3. Apprendre à analyser un texte à l'aide d'outils stylistiques C) Objectifs linguistiques

Supléman Zournal Tikouti N°1 - Zilié 2009 – La kaz Kréol Page 14

La kaz Kréol Sékanse pédagojik pou in lékol rényoné

Par Frédéric Célestin èk Danièle Quartier

Description et analyse d'un schéma de l'habitation du Grand Hazier,

domaine Beauregard à Sainte Suzanne.

Séance sommative

1. Clôture - lantouraz ;

2. Allée - lalé ;

3. Escalier - léskalié ;

4. Fleurs, fougères - flër-fouzér ;

5. Pelouse - gazon ;

6. Arbre - piédboi ;

7. Table et banc en pierre - tab èk ban en rosh ;

8. Corde à linge - Fil à linz ;

9. Evier - lévié ;

10. Pierre à laver - rosh à lavé;

11. Grillage - griyaz ;

12. Resserre - godon ;

13. Potager - zardin ;

14. Ancienne cuisine - vië kizine;

15. Parc à tortues - park torti ;

16. Longières - kalbanon.

Plan de lanplasman d’une gran kaz (Beauregard, d’après Sylvie Gousseau).

Késtion 1 : Fé la déskripsion plan-la (oubliy pa le I, II, III). Késtion 2 : Konpar èk sak ou koné desi lanplaman le pti kaz.