Invited Tutorial JFO : Ontologies informatiques

127

Transcript of Invited Tutorial JFO : Ontologies informatiques

  • bookvictorhugo

  • ne lisezpaslepanneausuivant

  • Perdu!

  • lesmachines,non.nousidentifionsetinterprtonslinformation,

  • uneconnaissanceilmanquequelquechose

  • quelestledernier

    quevousavezlu?document

  • documents

  • votrerponseestbasesuruneontologie partage

    jepeuxcomprendre

    vouspouvezraisonner

  • Document

    Book

    Novel Shortstory

    soustype

  • "voiture", "caisse", "auto", "bagnole", "tire", "tacot", "automobile", ...

    vhicule de transport automobileconu et amnag pour le transportd'un petit nombre de personnes

    - la 206 cc 3124 SH 45- la clio 16S de Tom- le Galaxy bleu garen bas l'entre

    - ...

  • Document

    Book

    Novel Shortstory

    soustype

  • soustype

    #12

    #21

    #47 #48

    "document"

    "book"

    "livre"

    "novel"

    "roman"

    "shortstory"

    "nouvelle"

    #21 #12

    #48 #21#47 #21

  • #21 #12

    #48 #21#47 #21

    connaissanceontologiqueformalise

    #12

    #21

    #47 #48

  • ontologienestpasunsynonymede

    taxinomie

  • laconnaissance

    taxinomiqueestuneconnaissance

    ontologiqueparmidautres

  • partiede

    carbone hydrogneoxygne

    dioxydedecarbone dioxygne ozone dihydrogne

    mthane thane mthanol thanol

    eauphnolmthyle

  • combinerdiffrentstypesdeconnaissancesontologiques

    Hierarchical model of the shape of the human body. D. Marr and H.K. Nishihara, Representation and recognition of the spatial organization of three-dimensional shapes, Proc. R. Soc. London B 200, 1978, 269-294).

    LimbIndividual

    Cat

    Organic object

  • ontoslogostre/tresdiscours/science

    J

    a

    c

    o

    b

    L

    o

    r

    h

    a

    r

    d

    '

    s

    "

    O

    g

    d

    o

    a

    s

    S

    c

    h

    o

    l

    a

    s

    t

    i

    c

    a

    "

    (

    1

    6

    0

    6

    )

    c

    o

    n

    t

    a

    i

    n

    s

    t

    h

    e

    f

    i

    r

    s

    t

    o

    c

    c

    u

    r

    r

    e

    n

    c

    e

    o

    f

    t

    h

    e

    t

    e

    r

    m

    o

    n

    t

    o

    l

    o

    g

    i

    a

    R

    a

    u

    l

    C

    o

    r

    a

    z

    z

    o

    n

    o

    n

    f

    o

    r

    m

    a

    l

    o

    n

    t

    o

    l

    o

    g

    y

    .

    i

    t

  • ->Ontologieontologie

  • dfinitionsbasessurlecontenu

    spcificationdunvocabulaire:dfinitions,liensetrelations,structuredudomaineetinterprtation.[Uschold &Jasper,1999]

    ensembledaxiomeslogiquesconupourrendrecomptedusensassociunvocabulaire.[Guarino,1998]

    lamthodedeconstruction Conceptualisationcommunetoutcequiestreprsentdansunebase

    deconnaissances.[Bernaras etal,1996] Construitesdefaoncooprativepardiffrentespersonnes

    [GomezPerezetal,2003]

    lutilisation envisage Squelettedunebasedeconnaissances[Swartout etal,1997] Connaissancerutiliseetpartage(personnesetapplications)

    [GomezPerezetal,2003]

    lestatutoulaporte Captureuneconnaissanceconsensuelledefaongnrique

    [GomezPerezetal,2003]

  • ntologieO unethorielogiquedonnantuncompterenduexplicitemaispartielduneconceptualisationi.e.unestructuresmantiqueintensionnelleencodantlesrglesimplicitescontraignantlastructuredunmorceauderalit;lebutestdefournirdesprimitivesavecunesmantiqueassociepourreprsenterdesconnaissancesdansuncontexteidentifi.[Gruber,1993][Guarino &Giaretta,1995][Bachimont,2000]

  • Auxgrandsmots lesgrandsremdes

    ontologie

    ontostre

    logosdiscours

    tude despropritsgnralesdecequiexiste.

    informatique

    reprsentation decespropritsdansunformalismesupportantuntraitementrationnel

    pal

    science quitudielestres etorganismesvivantsayantexistaucoursdestempsgologiques.

    paleoancien

    Lune

  • ontologie

    conceptualisationpartielle propritsdecatgories formalisationpourtraitement

  • cube(x) cube(y) cube(z)

    couleur(x,bleu)

    couleur(y,jaune)

    couleur(z,rouge)

    droite(z,y)droite(y,x)

    ontologie:o cube()couleur(,)gauche(,)o cube(?a)objet(?a)o gauche(?a,?b)droite(?b,?a)

  • systmebasedeconnaissances

    ontologie

    basedeconnaissances

  • ex. lestudiants ontdesnoteslesnotes sontdesrels 20 et 0

  • systmebasedeconnaissances

    ontologie

    basedeconnaissances

  • ex. Stphane aunenotede15,5

  • systmebasedeconnaissances

    ontologie

    basedeconnaissances

    rgles

  • ex. siuntudiantaunenoteinfrieure8alors ilchouelanne

  • systmebasedeconnaissances

    ontologie

    basedeconnaissances

    rgles vrification

  • ex. lenombretotaldenotesdansuncoursdoittregalaunombretotaldtudiants

  • systmebasedeconnaissances

    ontologie

    basedeconnaissances

    rgles explicationvrification

  • communication,intgration,change Niveauphysique

    FranaisetRusse,n tel:00750590378 Canaldecommunication

    Niveauinformation "c'estunebolle ceviolonneux" Qubcois "c'estuncrack cevioloniste" Franais "jetefaistonlavage commedumonde" Qubcois "jetefaistalessive nickelchrome" Franais "ilfautquej'ailleremplirlachaudire" Qubcois "ilfautquej'ailleremplirleseau" Franais Syntaxe,termes,notionsetrelations

    Niveauprotocoles "Allo?...Allo?...y'aquelqu'un?" Protocolesd'interactions

    ontologies

  • famillesgigognesdontologies

  • couverture

    dansquellemesurelesprimitivesmobilisesparlesscnariossontcouvertesparlontologie

  • spcificit dansquellemesurelesprimitivessont

    prcismentdclaresdanslontologie

  • granularitdansquellemesurelesprimitives

    sontdtailles

  • exemplegranularit[Charlet RFIA2002]

    1. Patient-MasculinPatient-Fminin

    2. [Patient] (chrc) [Masculin][Patient] (chrc) [Fminin]

    3. [Patient] (attr) [Sexe] (val) [Masculin][Patient] (attr) [Sexe] (val) [Fminin]

  • dansquellemesurelesprimitivessontdcritesdansunlangageformel

    formalit

  • deuxpoids&deuxmesures[GomezPerezetal.,2002]

    Lgres(lightweight)types,hirarchies,proprits

    Lourdes(heavyweight)idem+axiomes,contraintes,etc.

  • continuum delaformalit[Uschold etGruninger,1996]

    informelleexprimeenlanguenaturelle.

    semiinformelle : exprimedansuneformerestreinteetstructuredelalanguenaturelle;

    semiformelle: exprimedansunlangageartificieldfiniformellement;

    formelle : exprimedansunlangageartificieldisposantdunesmantiqueformelle,permettantdeprouverdespropritsdecetteontologie.

  • collgue exempleaveclanotionde

  • Identificationlorsd'unentretien:"Ilfautquejediffusecedocumentmescollgues"

    Demanderunedfinition:"Jesuistoncollguesiontravailledanslammequipe"

    Dictionnaire:"Personnequiremplitlammefonctionou quifaitpartied'unmmetablissementqu'uneautre"

    Vrifierparlerecueil:groupe,entreprise,

  • Dfinitionconsensuelle:'CollguedeTravail'"Personnequifaitpartied'unmmetablissementqu'uneautre"

    Semiformelle:"UnepersonneAetunepersonneBsontcollguesdetravailsietseulementsiAfaitpartied'untablissementEetBfaitpartiedummetablissementE"

    Formelle:(CollegueTrv,A,B) ( Etablissement E)(Personne A) (Personne B) (FaitPartie, A ,E) (FaitPartie, B, E) ;

  • (Gomez-Perez et al., 2003):

  • (GomezPerezetal.,2003): (Klinker etal.,1991)

  • butsdesontologies [VanHeijst etal,1997]

    ontologiesdudomaine (rutilisables) ontologiesapplicatives(spcifiques&nonrutilisables)

    ontologiesgnriquesouontologiesdehautniveau ontologiesdereprsentationoumtaontologies

  • langagesetexemplesdeformalisation

  • example

    (define-class human (?human) :def (animal ?human))

    subsumption inframes

  • example

    (defprimconcept MALE) (defprimconcept FEMALE) (disjoint MALE FEMALE)

    disjointclassesin descriptionlogics

  • example

    [Concept: Director]->(Def)-> [LambdaExpression:[Person: ] ->(Manage) -> [Group]]

    definedclassin conceptualgraphs

  • example

    (define-relation has-mother(?child ?mother)

    :iff-def(and (has-parent ?child ?mother)

    (female ?mother)))

    definearelationin frames

  • example

    (define-class executive (?person):default-constraints

    (owns-tv ?person))

    defaultvaluesin ontolingua

  • example

    (define-class Author (?author):def (and (person ?author)(= (value-cardinality ?author

    author.name) 1)(value-type ?author author.name

    biblio-name)(>= (value-cardinality ?author

    author.documents) 1)( (author.name ?author ?name)

    (person.name ?author ?name))))

    cardinalityconstraintsin frames

  • example

    [Car: ]->(Has)->[SteeringWheel]

    existentialknowledgein conceptualgraphs

  • example

    (define-axiom driver-consistency := ( (drive ?a ?p) (driver ?a ?p))

    axiomsin frames

  • example

    (defrelation child((?p Person) (?c Person)):=> (> (age ?p) (age ?c)))

    constraintsin descriptionlogics

  • example

    (define-function price (?car ?power ?days):-> ?amount

    :def (and (Car ?car) (Number ?power)(Number ?days) (Number ?amount)(Rate ?car ?rate))

    :lambda-body(* (+ ?rate (* 0.1 ?power)) ?days))

    functionsin conceptualgraphs

  • example

    IF?person author ?doc?doc rdf:type PhDThesis?doc concern ?topicTHEN?person expertIn ?topic?person rdf:type PhD

    derivationrulelanguages

  • smantiqueversunweb

  • W3C

  • RDF,touteconnaissanceestdcomposeentriplets(sujet ,prdicat, objet)

    arcs(nud,arte, nud)

  • ex: doc.htmlapourauteurFabienetapourthmelaMusique

  • doc.html apourauteurFabiendoc.html apourthmeMusique

  • Fabien

    auteur

    doc.html

    thme

    Musique

  • ouvriretrelierdesdonnesdansungraphemondial

  • unesyntaxeXMLpourmieuxchangercesgraphes

  • interrogeravec SPARQLSPARQLProtocolandRDFQueryLanguage

  • requte SPARQLSELECT ...FROM ...WHERE { ... }

  • rsultat SPARQLchec / russitevaleurs trouves

  • protocoleSPARQLchangerdesrequtesetleursrsultatstraversleweb

  • RDFS signifieRDF Schema

  • RDFS fournitlesprimitivespourcriredesontologieslgres

  • RDFS pourdfinirlesclassesderessourcesetorganiserleurhirarchie Document

    Rapport

  • RDFS pourdfinirlesrelations,leurhirarchieetleurssignatures crateur

    auteurDocument Personne

  • OWLfournitdesprimitivessupplmentairespourdesontologiespluslourdes

  • OWL inone dfinirpar{a,b,c,d,e}parnumration parintersection

    parunion parcomplment

    ladisjonction parrestriction!parcardinalit

    1..1prop.algbriques

    parquivalence

  • thesaurus,

    classifications,

    sujets,taxinomies,

    folksonomies,...

    vocabulaires

    contrls

  • RIF: Interchange Formatinteroprabilit

    rglesduwebsmantiqueauthorPhDThesis

    ?docPerson?person

    concern Topic?topic

    PhD?person

    expertIn

  • entrelewebsmantiqueetlesautreswebs:RDFa,GRDDL

    passerelles

  • RDFa signifieRDF dansdesattributs deHTML The trouble with BobAlice...

  • GRDDLouvredesformatsenpermettantdedclarerdesmcanismesdextractiondeRDFpartirdeXML

    The man who mistook his wife for a hat

  • dansunwebdedonnesbienvenue

  • spcifierlesens

    avecdesidentificateursuniques

  • selieraumonde

  • Unedesenfantsvoitunchevalparlafentreetcestlapremirefois: Mamanregarde!yaungroschienl ditelle.

    Lamreregardeetreconnatuncheval. NonAdeline!Cestuncheval.Tuvoiscestplusgros. corrigetelle.

    Lenfantadaptesescatgoriesetprendnotedesdiffrencesquelleperoitouquiluisontcommuniques.

    Quelqueskilomtresplusloinellevoitunnepourlapremirefois. Mamanregarde!Uncheval ditelle.

    Lamreregardeetreconnatunne. HaNon!Lcestunne.Cestpluspetitetgris corrigelamre.

    etc.

    Unefamilleestsurlaroutedesvacances

  • temporalit

  • gestion

    besoin

    conception

    diffusion

    utilisationvaluer

    volution

    cycle

    vie

  • besoins

    scenariosmotivants,questionsdecomptences

    gestion

    besoins

    conception

    diffusion

    utilisationvaluation

    volution

  • gestion

    besoins

    conception

    diffusion

    utilisationvaluation

    volution

    acquisitiondeconnaissances,traitementdulangagenaturel,formalismes,analyseformelle

    deconcepts,mthodologies&reprsentationsintermdiaires

    conception

    9

  • gestion

    besoins

    conception

    diffusion

    utilisationvaluation

    volution

    identifier,publier,annoncer,web,pairpaira,standards&normes

    diffusion

    9

  • gestion

    besoins

    conception

    diffusion

    utilisationvaluation

    volution

    applicationsquotidiennes,tchesroutinires(trouver,veiller,combiner,analyser,rutiliser,suggreretc.),infrences,interfaces.

    utiliser

    9

  • gestion

    besoins

    conception

    diffusion

    utilisationvaluation

    volution

    valuer c.f.besoins+tracesetanalysedesusages,mtriques,dimensioncollectiveetconsensus

    9

  • gestion

    besoins

    conception

    diffusion

    utilisationvaluation

    volution

    c.f.conception+version,alignement,cohrencevrificationetdpendances

    volution

    9

  • gestion

    besoins

    conception

    diffusion

    utilisationvaluation

    volution

    commetoutprojetlogiciel,mthodescompltes

    grer

    9

  • quelquesmessages

  • voustesici

    desdizainesdemilliardsdetripletsenligne,RDFaprissonenvol (e.g.http://sindice.com/)

  • pournepasavoirextraire,fouiller,etc.

  • ouvrezvosdonnesceuxquipourraientlesutiliser

  • bornesinteractivespourlaideaureprage desespces prsentesdansunmusedesciencesnaturelles.

    poissonsanimauxbaleinecrocodiletruitechien

    insecteschatcigalekiwiaraigne

  • animal

    poissoninsecte mammifre reptilearachnen oiseau

    baleine

    crocodile truite

    chienchat

    cigale kiwiaraigne

  • lepigedudomaineledomainedapplicationnestpasforcmentceluidelontologie

  • universellejenaijamaisvuuneontologie

  • mthodesex.rigiditdansOntoClean[Guarino &Welty]

    Rigid +R is a necessary property for all its instancesAnti-Rigid ~R is an optional property for all its instances

    Person is +R, Student is ~RConstraint: ~R can't subsume +R

  • holistiqueconnaissance

    maisontologiesfinies

  • gouletdtranglementacquisition&volution

  • modlechangeant

    briquedeconstruction

    vs.

  • basedontologienesignifiepasquelonabesoindunmoteurdinfrence.

  • bugmondial(c.f.GrardBerry)

    SSRSSLSSSSS

  • semanticwebandnot

    semantic web[C.Welty,ISWC2007]

  • facteurdchellecot&intrt

  • alightweightontologyallowsustodolightweight

    reasoning[J.Hendler,ISWC2007]

  • del'intrtd'unpeuprs

    mamontren'aqu'uneaiguillemaisellen'estpascasse.

  • espacemtriquedistancedapproximation

    Informatique

    ProgrammationRseau

    EthernetSansfil

    WifiBluetooth

  • impossibledeprdiretouslesusages

  • boitenoireviterdeconstruireune

  • explicitesrendrelesconceptualisations

  • ontologies informatiquesDiapositive numro 2ne lisez pasPerdu!les machines, non.Diapositive numro 6une connaissancedocumentdocumentsontologie partagesousDiapositive numro 12soussousconnaissance ontologiela connaissancepartiecombinerontos logos->dfinitions bases surntologieAux grands mots les grands remdesontologieDiapositive numro 26systmeex.systmeex.systmeex.systmeex.systmecommunication, intgration, changefamillescouverturespcificitgranularitexemple granularit [Charlet - RFIA 2002]formalitdeux poids & deux mesurescontinuum de la formalit [Uschold et Gruninger, 1996]collgueDiapositive numro 46Diapositive numro 47Diapositive numro 48Diapositive numro 49buts des ontologies [Van Heijst et al, 1997]langagesexampleexampleexampleexampleexampleexampleexampleexampleexampleexampleexamplesmantiqueDiapositive numro 64RDFex : doc.html a pour auteur Fabienet a pour thme la Musiquedoc.html a pour auteur Fabien doc.html a pour thme MusiqueFabienauteur doc.html thmeMusiquegraphe mondialinterroger avec SPARQLrequte SPARQLrsultat SPARQLprotocole SPARQLRDFSRDFSRDFSRDFSOWLOWLSimpleKnowledgeOrganizationSystemRIF: Rules Interchange Formatpasserelles RDFaGRDDL ouvre des formatsbienvenuespcifier le sensDiapositive numro 88dmoDiapositive numro 90Diapositive numro 91Diapositive numro 92Diapositive numro 93Une famille est sur la route des vacancestemporalitviebesoinsconceptiondiffusionutiliservaluervolutiongrermessagesdes dizaines de milliards capturer lexpliciteouvrez vos donnesbornes interactives Diapositive numro 109le pige du domaineuniversellereusemthodesholistique goulet dtranglementmodle changeant base dontologiebug mondialsemantic weband notsemantic webfacteur dchellea lightweight ontology allows us to do lightweight reasoningde l'intrt d'un peu prsespace mtriqueimpossibleboite noireexplicitesfabien gandon, inriawww.slideshare.net/fabien_gandon