I SU MMAQ lJENSI, · 1 1C a 11

41
I SU MMAQ lJENSI, G UIDO DE GUISTS TBIESTE . Tra' vari monasteri eh ' ebbero tenimenti in 'friestn fu Santa Maria di Snmmaga, de' Benedittin i, in su quel di Con- cordi a, ch e se non poteva gareggiare in vetustà di g ni e ricchezza con l 'a bbazia. cli Sesto, l cg· ata a noi per trndizioni vecchiss im e, era pure co n si d er evole, sì per l' antichit à della fon~ dazione e pe r I~ giurisdizioni sulle vil le circo $t. anti 1 per gli uomini di fazione che a un bisogno poteva mettere in campo, e per l 'entrate, che, nonostante ella fosse poi tolta a' frati e ridotta in commenda, gittavano da tre mila dn<·ati l' a.nno a' commendatart, d e' quali ass ai cel ebri il cardinal Bibbiena (1520), Agosti no Va li er (1&85) poscia vescov o d i Verona e card ina le, e Carlo Rezzonico (1726) che poi fu papa Clem ente XIII. La orig-in e di questi poderi triestin i ne 1 Summa. quensl non trovo, ma ne puoi far congettura, r ammen tando quanta parte pigliassero i vescovi di Concordia, frequ ent i ma nd atari: cl e 1 patriarch i di A- quile ia ed alti signori di Sunimaga, nell e cose di Trieste e del!' Istria. Vedi Gervico sottoscrivere il document o, col quale il vescovo cli Tr iest e e Capoclistria Bernar do nel 1152 clona la chiesa dell1 Annunciata di Capocli st rin. a San Giorg io di Ve- n ez ia; 1 n el J 282 Anton io è pr esente ,illa mall e verìa ch e del 1 1C a 11 <l 1 e 1\ Cod·ice Diplomatico Istriano, a. 1152, VUT I<lus ,\ u~u,;ti.

Transcript of I SU MMAQ lJENSI, · 1 1C a 11

  • I SU MMAQ lJENSI,

    G UIDO DE GUISTS

    TBIESTE.

    Tra' var i monasteri eh ' ebbero tenimenti in 'friestn fu Santa Maria di Snmmaga, de' Benedittini, in su qu el di Con-

    cord ia, che se non potev a gareggiare in vetustà di gni tà e

    ricchezza con l'abbazia. cli Sesto, lcg·a ta a noi per trndizioni vecchiss im e, era pure consi derevole, sì per l' antichità della fon~

    dazione e per I~ gi urisdizio ni sulle vil le circo $t.anti 1 per gli uomini di fazione che a un bisogno p otev a mettere in campo, e

    per l'entrate, che, nonostante ella fosse poi tolta a' frati e ridotta in commenda, gittavano da tre mila dn

  • 3GG

    castello di Mantecavo fa Ropreto rla Bnlrio per Ulvino ·c1c Portis vescovo nostro; 2 nel 1285 Fulcherio tra tta la pace tra Venezia, Trieste e il patriarca, 8 e nel 1289) a guerra raccesa, interviene al colloquio generale raunato dal patriarca Raimondo per riprendere Trieste a ' Veneziani; 4 nel 1203 Brissa de Toppa, g·ia canonico concordiese e da otto anni ri sulla cattedra

    triestina, consacra per ordine del patriarca il 111iovo antiste cli Concordia Jacopo cl' Ottonello de' signori d' Ungrispach, frinlani

    1

    fratello di Giovanni che fu di li a poco vescovo di Trieste. 6

    Nota poi che nel 1331 Gu ido ùa Fossombrone dal vesco,,ado polense, e nei 1433 Daniele Scoto dal pare11tino 1 passarono a quel di Concordia, e Cesare Nores, vescovo di I)arenzo, nel 15S6

    stette in Porlog-ruaro visitatore apostolico. 7 Di Gni

  • 3GG

    delera, F'igarola, Grct.a1 Scorcoln, San Ccnisio, Pi ano ; più una terra in Pr~ltcllo, rngioni sopra mm vigna in Pietra.fe rra ta, cd un orto di c11i non si detcnnina il luogo . Le rag-ioni del mona-stero erano cli più maniere: oltre I,, JH'Oprietit delle prc,lett:e case v' aveva il c1iritto alla decima.; sette vigne e rano in pro-prietà; cli una l"ltraevano solo rnezz;' orna di vino e l:t rl ccima ,,retta'1 ; di nua. casa con l'odo rlue polli l'anno e 11a 1111 1 altra pur nno il giorno di Natale. Nel 1277 abate Desiderio aveva dato questi ùeni per l' annno censo di tre rnedrì 10 e set.te liùbre di bnou olio a li vello perpctun, ma da rinnovarsi og·ni ventino ve anni, a Pellegrino di Trieste, figlio di Rainarclo o Ranieri di Cordovado.

    Pellegrino ora è detto di Corclovado ora di Trieste; e qui prese stanza e trapiantò un ramo de' Pellegrini, diverso da quello di Santo, del qnale toccai altra yolta.11 L'albero di sua famiglia

    è questo:

    Ranicri di Cordovado I

    Pellegrino di Trieste (1277) I

    Andrea I

    Pellegrino de' Pellegrini (già t nel 1345)

    ~ Matteo Benvenuta

    10 llledr."um manca. 1~• vocabolari latiui, e mcdrio a' nostri; ne' docu-menti triestiui si leggono piÌ.l volte; ma Ycdi il luugo articolo del D u e n. n g e

    alla mcc 1netrela: e allo stesso vocn.bolo il dizionario del . T o mm a se o e

    del 13 e 11 in i .

    H A1cheog-r. Trùst. rnl. VIII, pag. 401 e scg. - L'avvocato Berto-I in i cita un cuul ratto stipnlato in Portogrnaro 1ie! 13401 col g_uule donna

    Con lessa Yedova ùi Domenico Granelli, amminis tratri ce del!' ospitnlu di San !ll11rco , dà. in li\'ello perpetuo a Giacomo quondam Piligrini de l'isi.nado de Forluveteri uti.tm ehi.usurnm sitnm in terri to rio Gay etc.

    Portogruaro, origini e nome, nell'Archivio Veneto1 T. VIIJ1 parte III, pag. 23 della ti raturn a pnrte.

  • Lu i g i de J e n 11 e r 112 che non f:Cp pc di loro venuta eh. Co rcl ov:1do1 in clinava a.cl a.nne.r,ta.d i 00

    1 nostri P e11 egr ini Pi zo ld ei,

    lati namente de zJan;o digito i se a r :igionc h, sc: io in forRc. Dal 1277 corsero molti n.nn i, che il monastero paren1 a vesse s

  • V i 11 ce 11 z o J o p p i 17 d iede a lle s ta mp e lo statuto posto cht Gni do alla terra rli Co rdo vado patria della fa111i glia P ell e-gr ini. Guido fu tc~ti 111onio ed efficace esecutore di qu el si 11 odo c1qnileiese, che patriarca Bertrando convocò a rninaccia di gravi pene contro gli usu rpatori de ' beni ecclesiasl ici; 18 11 el 1338 era. già stato visita t.o re di capitol i e badì e della diocesi aqui leiese,10

    e nel 1341 e nel 1347, av11 t.o mancbto am pio di riformare la ch iesa di U(line,20 promulgò due costitnzioni curiose per la

    storia de' costumi cle1 chieri ci, il mo do del salmeggiare nel coro, cd anche per la fortuna de' l ibl'Ì nel l1'rinli, dove la liturgi a ro-mana soppiantava l'antica aqnileiese, osservata per certi rispetti pi ù tempo e più tenacemente in altre terre, tnttochè la combat-tessero i prelati, o molto obbedienti cli Roma o troppo ig noranti e n irnici de' nostri ri ti antichiss imi e cari al popolo.21 Tanti ser-vigi e benemerenze frutta rono a Guido onorevoli offi ci e ri com-pense ecclesiastiche, come fu quella del poter conferire nella diocesi di Concordia tutti que' benefizi che per diritto metropo -li tano serbavansi al patriarca. 22

    Di lui scri ve Monsigno r lì' 1 or i o: 28 ,,·Merita un luogo molto onorevole Guido vescovo di Concord ia; e torna in g-ran lode di Beltrando il vedere, che eg·li fornito com' era d'esimia dottrina, non isdegnasse di valers i del!' opera a ltrui , e di chieder consiglio da uomini saggi e fedeli. E per verità chi si lusinga di conoscer da se stesso il partito cbe dee prendersi negli affari di rilievo, non ba per l'ordina rio se non un' idea confusa e ristretta delle cose; e vede poi, ma troppo tardi, punita la sua leggerezza in ques ti errori, che

    e scg.

    11 Statuto di Cordovado del 1337 (per Nozze Ft'eschi - Foligno, 1875).

    18 Ca p p e 11 etti, Le Chiese cl' Italia, vol. VIII (Aquil eiu) , pn.g. 4 17

    !9 Vedi documento n. IL

    20 Vedi documento IV e X.

    21 Per i libri d i liturg ia aqui leil'im e pc1· il cod ice allu. catena noli' m·-

    chivio capitolare di Udine vedi il documento X.

    22 Vedi documento IX .

    23 Vita del Beato Beltrando (1759), pag. 112.

  • avreùl, e s fuggiti , se con grande animo avesse richiesto e

    seguito con doci li tà il parere altrni. Beltrando tutto a li' opposto

    onorò della sna famigliarità gli nomini di senno, che accoppia-

    vano alle doti dell'in gegno l'onestà dei costumi; e sopra tut to

    ebbe cnra di scieglìersi degni ministri per divider seco loro i!

    p eso delle var ie incombenze e la g loria di quelle azion i, che

    tendevano al maggior bene della chiesa e dello stato. Un di

    questi fu, come io diceva, Guido de' Guisi vescovo G 1. c. vol. X. (Con cordiH) pag. 439. 27 l. c.

    28 1. c. 2!l D 0 g a n i1 I. e p ,1g. I S7 .

  • zioni ne' vari volumi della sua stor ia delle Chiese d ' I tal ia, d ove

    gli occorrono i due vescov a.di

  • 87 1

    che venne a morte il 9 giugno del 1347;" onde inferi sci che il l ibro dell e Aggiltnte di Giovanni d' And re:, non potev,i essere ,, finito negli ultimi giorni del l84G o nel princip io~del 1347," 84

    e tanto meno nel 1346.

    La fama di sna dot trina e prudenza procacciò a Gu id o l'on ore ed il carico di arbitramenti e delegazioni di papi e patriarcl1i in cause difficili: nel 1342 e nel 1344 tra Aquileia e Venezia, nel 1345 tra ' signor i di Collalto e Gorgia vescovo di Belluno, 35 nel 1343 tra. la badia di Beligna ecl il comune di Trieste. 86 Perchè si disputasse tra' monaci e il comune

    ss Il C n p p e 1 1 etti (l. c. X1 png. 440), volendo correggere lo Zam-

    baldi, che aveva posto gi ustame11 tc la mor te di Guido a' 9 di giugno, dice che morì a' 17. ~ Il D e gani (l. c. pag. 187) si tenue rn.g io11 evo lmente a' 9.

    Il Ca p p e 11 et t i 1 che cita le Antichùà di Aqw·leia ciel Berto 1 i (11011 Ilartoli) png. 390, avrebbe potuto trovare la vera. dutu nel facs imile della lnpi de sepo lcra le riferita diti J3 er toli, dov e si l egge cliinr amente ,,n onn" , lnd-

  • 372

    non so, forse fu per ~nnlcbc rngi o11e d elht badia di San Gio-r anni al 'l'imavo, ann essa fi n (lal secolo XIII alla beli gncse, e

    insino a tempi remoti attenente a Trieste, se non per altro, per le tenute che :weva sn terra di Han Giusto. 37 Guid o aveva

    :1vuto che far e con noi, e la rivendicazione de' di ri tti de ' Summaqnensi in Tri este va certamente connessa a qu ell e ricu-pcrnzioni da lui tentate per entro e fuori della sua diocesi.

    L 1 abb azia di Summaga, soggetta a' vescovi di Concordia come

    a pastori diocesani, anelava loro deb itrice della mas sima parte di snc ricchezze , e ri conoscevali per alti signori, de 1 quali P abate

    era ,,come vassallo e su ddito;" 38 talchè, in sul riprend ere i di ritt i che avevano in 'l,rieste, facevano valere per bocca del loro procuratore Gio,·a nni de Azano, che alla cessione di qne' poderi dall' abate Desiderio a' Pellegrini nel 1277 non appariva

    fosse iutervenuta 11 app rovazione del vescovo di Concordia. 89

    La petizione del procuratore Snrnmaqu cnse fu presentata , come voleva il procedimento giudiziario ed ordinavano gli statuti triestini (sempre avvers i al foro ecclesiastico), innanzi al tribu nale

    del podes tà di Trieste, eh' era all ora Nicolò della Frattina, pro prio

    glicrì del maggior Consiglio. Avverti che quel ,,d i5c rcti: s vir

  • J73

    un vassallo dell a chi esa di Concordia . Eran vassall i potenti i Fratti-nesi, in sin o dal 1016 investiti del castello oncl' ebhero il nome,

    posto cl i là del 'l'agliamento, non lungi alla Motta, quasi un avamposto del patriarcato a frontcg·giare una parte della Vcnezia.40

    Nel 1305 Ottobono de' Razzi patriarca confermò a Nicola e Odoardo 'l')in rn ercè delle loro benemerenze" il feudo d'abitanza nel castello d i F rattina ; 41 e nel 1331 i l patriarca Paga no dell a Torre raffermò a Nico lò ed E rmanno, fratelli e ,1suoi dilett i ministeriali," quel feudo ,i che, in s11 1 confini della chiesa di Aqu il eia, può essere difensione tutela e comodità di tutta la Patria, ma, cadendo (e Dio il tenga lontano) in forza di qualche nemico

    del patr iarcato, potrebbe voltarsi in molta offesa, danno e pericolo." Per queste ragioni il pa tri a rca, pronto a favorire i signori della l~rattina, concede loro immun ità. da qual si vog·lia gastaldione, e g iu r isdizio ne propria, salvo che per i deli tti magg;iori, e di.r itto cl' asilo per coloro che cansassero le robe loro entro la cinta e la fossa di detto castello:12 Nicolò, il podestà, era insignito del cingolo mil itar e, e col tito lo cava ll eresco d i ,,milite/' e come vassallo dell'abbazia di Sesto, e' fece parte della cnria de' Pari tenuta nel 1340 dal! ' abbate Lo do vico sotto la quercia di Mari-gnaua, per determinare ii obbligo de' vassalli ri trosi e disobbe-dienti a convenire alla r ichiesta e a l b isogno dell ' abbate o de' s uoi officiali." Nel 1343 il patriarca Bertrando gl i co nsegnò per 100 marche e per 29 ann i il castello di Santo Sterro, che tanto importava alla difesa di Saci le. 44 Nel 1346 e' fn nuovamente podestà in T r ieste: nel 1348 in Ud ine capitano,

    e comandante della Med una: 45 nel 13b0 podestà di Porto-

    40 Frane es e o d i 111 a n z a n o, A,mali del Friuli, Yo l. H, pag. 99

    nota 2.

    41 l. c. YOI . III, pag. 3-l!J.

    4.2 Ved i il

  • 374

    g rnaro. V' ha di lni un bell' atto ontle affranca i suo i servi, offerendoli piamente sull'altare di Santa Maria d' Aquileia ;'" ma ad onore non gli torna l'avere ab usato della potenza nell e

    g uerre co' suoi pari, e tenuto mano a' consoli di Portogruaro nel riscuotere indebitamente il pedaggio del Lemene su' pov eri pellegrini che di là facevano lor passagg·io per Ro ma. 47

    Durante la potestà e al tri bunale di Nicolò, fu presentata, come dissi, la petizione clel monastero di Summaga contro Matteo e Benvenuta de' Pellegrini; ma la quist ione non fu risolta da lui, bensì d ' accordo dell e parti contendenti compromessa in

    arbitro, che fu il sacerdote Giovanni Dotolato, o de Otolato, •• pio e dotto uomo, ,,giurisper itot', maestro in sacri canoni, notaio imperial e 40 e del vescovo t riestino Rodolfo de' Pedrazzani , poi

    pievano cli Slavina (1323), 50 e canon ico del capitolo della cat-

    tedrale di San Giusto, alla quale lasciò in eredità al cuni volumi che fauno testimonianza del suo amore alla buone lettere e alla giurisprudenza. 51 Arbitrò : il conv ento desse a' Pellegrini in enfiteu si per 1 U anni le dne case alla postierla per il censo annuo d i un ' orna cr olio buono, ed un paio di grossi cappon i quand o la investitura si rinnovasse; e così fi nì 1a lite tra 1 Pell egr ini

    ed i S nmmaquensi, salve sempre le ragioni del monastero per le altre terre, e rispetto a coloro che le tenevano.

    46 Yedi documento n. XL

    47 Yedi documento n. XII.

    48 Non de Loth, come vorrebbe il Jenne r1 Chiese, vol. lI, f'. 74. Ms. dell'Archivio Diplomatico. Nel doc. a. 1327, 21 dicembre, del Cod. Dipl. Istr. è detto de Tollatis.

    49 Cod. Dipl. lstr., a. 1305, I maggio, n. 1313, penultimo di marzo (si l'iferisce al 1305), a. 1310, 5 febbraio e l luglio.

    no L c. n. 1323, 15 dicembre.

    51 Il testamento darò all e stampe in un lavoro che ho in pronto sulle voccitie biblioteche triestine.

  • DOCUMENTI

    I.

    1334 - 16 Novembre - Udine.

    Ex Actis Jo. Petri de Frattis Cau. Patr. - Biblioteca Civica d'Udine. Collezione Bianch i.

    Patriarca Bertranclo investe cle' feucli Annanno deUa Frattina.

    Anno Domini MCCCXXXIV die XVI mensis novembris, Utini in Patriarcali Palatio. Constitutus coram Reverendo in Christo Patre D. D. Bertrando, miseratione divina S. Sedis Aqui-legensis Patriarcha, providus vir Armanus Fantussi de la Frat-tina, petiit per ipsum D. Patria.rcham investi ri de suis rectis, legitimis et legalibus feudis pro se, et snis hered ibus, que ab Ecclesia Aquilegensi se habere et tenere dicebat; et tunc dictus D. Patriarcha, recepto primitus a dicto Armano fideli tatis et vassalla.g ii in forma solita juramento, ipsum Armanum reci~ pientem pro se et suis heredibus, de supradictis recti s, legitirn is et legalibus feud is, eo jure quo dictus Armanus et sui Anteces-sores Labuerunt _et tcnuerunt ab Ecclesia Aquilegensi, per fim-briam sue clamydis presentiali ter investivi!, salvo jnre Aqui le• gensis Ecclesie, et cnjuslibet alieni; non intendens in hujusmodi investitura, juri al icujus in aliquo derogare. Mandans dicto Armano, quod infra trigint.a dies del dieta sua fenda in scriptis etc.

    Presentibus D. Gnilelmo Decano Aquilegensi, Petro de rrarvis io Canonico Tarvisiano, Guilehno, Hectore Abbate de Chot, Gerardo de Cucanea, Raynaldo de Cremona, et pluribus aliis testibus etc.

  • 37i i

    II.

    1338 - 20 Ottobre - Aquileia .

    .Arch. Not. Udine, originnle. - Collez iono Bianchi.

    Il I'atriarca clcì commissione a Guido vescovo cl·i Co11cordfo cl i visifo-re capitolo, monasteri e chiese di Aqnileict.

    In Christi nomine amen. - Anno Nativitat.is ejusdem MCCCXXXVIII. Indictione sexta, die XX mensis octobris. Pre-sentibus venerabilibus viris D. D. Guilelmo Decano, Ottolino de P{i rg-amo, Jacopo ù.e rrervisio, Conrado de b . Turre1 Bernardo de Ci\ritate, Ray oaldino de Zavatar iis Canonicis Aqnilegensibns et aliis.

    Reverendus in Christo Pater D. D. Bertrandus Dei gratia S. Sedis Aquilegensis Patriarcha cummis it venerabili in Christo Pa.tri D. Guidoni Dei grnt ia Episcopo Conco rdiensi, ibidem presenti, visita.tionem C11pituli .Aquileg-eusis, Monasterii Bellinensis, ac ì\fonasteri i ì\Iajoris A quilegensis Ecclesiarum S. Fel icis et S. Steplmni Aquileg·ensis, S. Andrce, S. Johannis de Mercato, ac S. Antonii Aquilegensis.

    Actum Aquilegie in Palatio Patriarcbali.

    III.

    1340 - 1. Aprile - Marignana.

    Ex nctis Luchiui Not. - Pergameno. nello. BibJ. Civ. di Udine.

    Citria cle' vassalli cli Sesto che determina l' obbl-igo loro cli presen -tarsi alle aclunanze, e le pene agli assenti.

    In Christi nom ine amen . Anno nn.tivitatis ejusdem MCCCXL. Indictione octava, die primo April is, in Marignana., sub robore diete ville. Presentibns Odor ico Decano S. Viti, Magistro Petro cle Regio phisico habitante in Sesto, Petro qm . Al111erici de Po rtogruario notario, Nicoletto olim de Sacilo, olim babitatore

  • Trivisii, et nun c babitante in Lamacha Sesti, Jobanne qm. Pa-

    squa lini

  • ;{ì 8

    omnia n.1olestare) et si vocati et requisii.i non veniren t, et hoc face rent in oprobrinm et contemptum ipsins domus aut ejns offìcialium, seu ipsi ns Monn.steri i prcj ndicium, quod om nino puniri dcbebant et contro. cos dnre procedi: secl si hoc non facerent iu contcrnptum domus Sestensis et ejns officialinrn, sc n ipsi ns presidentium sell eo quocl tunc in partibus non essent aut in partibus essent in qnibns boe face re non possent, aut propter in finn itatem, seu aliter fo rent personaliter impediti, t nnc contra cos pro cedi non debebant. Si vero propter res et causas necessarias ipsi Monasterio et ard nas, seu propter ejus honorem et utili tatern, quocl tunc undique Vassalli diete domns Sestensis ubicnmque eos haheret poterant per ipsnrn D. Abbatem, sen ejns officiales convocari, et requiri ubicnmqu e forent, et ei D. Abbati li citnm erat qnod si non venirent, seu venire contem~ pnerent, sen veuire non volleut, tnnc contra eos et eorum quem• libet dure graviter procedatur et procedi debeat, proni melius et gravi us jnris rigar exposcit.

    Ego Luchinus filin s Tornaxii Terroni de Placentia publ icus Imperiali auctoritate Not.arius, biis omnibus interfni et roga.tns seri psi.

    IV.

    1341 - 9 Febbraio e 20 Ottobre - Ud ine.

    Dal Codice alla Cti tena, Arch. Capitola.l'e di Udine. - Collezione Diiwclti.

    Commissione et Guido cle. Gttisis per let visita cleUct diocesi etqitileiese, e sne riforme alla chiesa di Udine.

    Nos Guido, Dei gratia Concordiensis Episcopus, Reveren· cliss irni in Cbristo patris et D. D. Bertrandi, eadem gratia S. Seclis Aq uilegensis Patri arche, Vicarins g·e neralis et Commissa-r ius ad infrascripta deputatns, p er dictum D. Patriarcbarn, prout patet per litteras ejnsdem D. Patriarcbe suo sigillo mun itas, quarum tenor talis est.

    Sancte Sed is Aqnil egensis Dei grati a Patriarcha Bertranclus venerabili fratri in Cbristo Guidoni , caclem gratia episcopo

  • 379

    Conljurd iensi1 no s-:t ro Vicn,rio genera.li ) salulcm et sincenuu in Domino caritatem.

    De f'rat.er11ifatis veslre prudcntia circ11mspecta plcna1u iu Domino fid nciam obti nentcs, visitatioue111 omninm et singulanuu pleùaniarum et alinrurn Ecclesi;ll'Ulll 11 0,':il rc Aqui1egensis Diocesis f'a.cieudarn in splritua.libus et tem porali bus, tam iu capitibns, quam in mcmbri s vobis ac vestrc prudentie co111mittimus per prcscutes. Et nt diete visitntionis officium nostro et Aquilegensis Ecclesie nomine possitis li berins et sal11brins expcd ire, fratcr-11itati vestre plantandi virtutes et extirpandi vitia. in Pleba.lliis

    et Ecclesiis supn1dictis et ipsarnm Plebanis, Rectoribus et per-

    sonis, 11cc non conigendì, pnniendi, cxcommunicandi, interdicendi et suspendeBtli, si et prout delictoru111 'iualitas poposceri t, liberam

    et onrnirnoda.m conc·,edimus L1culta.tem, rnaudantes universis et singnlis P lebanis, rec to ribns et personis auteclictis, quateu us vubis in prcmissis et quolibet premissorum fidelitcr obediaut et iuteudant. Alioqui11 peuas scn seuteutias quas rite tn1eritis in rnbelles, ratas J1;1bebimns atqne g-ratas, et facieruus cas auctore .IJomioo, 11squ e ~ul sa.tisfactionem coud iguam iuviolabiliter obser-niri. Datnm Utiui in nostro Pa.triarcLali Palatio rlie uona men::;is J'ebruarii a.uno Duminice Nal ivitatis MCCCXLI. Imlictioue uona.

    Curn Ecclcsic Utinensis tam in capite, quam iu meiubris penwuali ter imp cncl issern11s visitationis officium, tandew ex ipsa visilatione completa ibidem circa spi ri tua.Iia et tem poralia, quos-da111 defcctm; rep erimus> quos, jnxta tenorem preclicte comrnis-sionis nobis facte, Deo propitio pe1· b.anc nostram reformfttione1u 1.ollere cupin1us, et in melius ernu1 c11tla:re, volentes igitur prius a defectibus divi ni cnl tus incipere, Vicedecano et cantori districte precipimus iu virtnte sancte obedicntie, nt psahnodiam quilibet in parte sui chori fieri faciant cnm rnorosa modestia, non cursive, uec ex parte su

  • 380

    a.ut risilrns immodestis intenda11t1 sed cnrn matnra devot.ione cclcbrationi divinorum insista.nt, contrafacientes prn qnalibet vice

    possit in nnurn aut dnos frixnchenses rnulctarc. Predictis acldicirnus, quocl capellani Ecclesie predicte, qui

    ad serviemlnm aliqnibns altaribus aut capell!s sunt liacteEus iustituti, aut in posternm institueutu~·, jnxta ordinationem sui beneficii sen dispositionem snornm patronorurn, in su is altarib us coticli e, nisi jnxta uecessitas eos impediat, Missam debeant celebrare, et cnm Cauouicis et aliis divinis officiis nocturni s et dinrnis jngiter i1Jternsse. Qui vero predicta neg-lexerint, pro qua-libet vice qua ì\Iissa.111 dimiserint1 per Decanum, aut Vicedecanu m in duobns frixacheus lbns pnuiantnr. Si vero ~'fisse conven tuali, Matutino1 aut Vesperi uon iuterfnerint1 de t1istribntionilrns, que propter vig·ilias defunctornm dantur ea die, nihil percipiant. Teneantnr etiam Capellani preclicti Statuta et consnetudines Capituli Utinensis, sicnt et Canonici observarc ad quocl per Decauum aut Vicedecanurn 1 per peuas in ipsis s!·atut is coutcntas protiuus compellautur. Nec possint. ad serviendum duobns alta-ribns, quorum utrumqne requirit cotidianam Missam celebra.tic~ nero assurni ; et si qui reperirent.ur assumpti, a.lternm eligere i reliqunm vero d irnit tere cornpellantnr.

    Ut Ecclesiastica Sacram enta reverenter tractentnr, statuimus qnocl Corpus Domini nostri Jesn Christi, Cri sma et oleum infir-morum non sub custodia la.yci Monachi, sed sub eura, aut custodia sacriste ant Capellani, sen sub secnrn, clausura reve-renter servetur in fenestra aut capsa, qne babea.t tot claves ejnsdem forme qnot sunt saccrdotes> qui deputati fucrint a.cl ipsa Sacramenta. populo ministrauda. Ita qnocl qnilibet eorum teneat snam clavcm. Cum a.utcrn Sacramenta predicta deffereuda fne riut ad infirmos per Sace rclotem indutum Superpell icio et stola· et sociatum uno Clerico superpellicin111 habente , cum quo eunclo et redeundo preces penitentiales dicere possit, prececlen-tibns luminaribus et campana, cum debita reverentia. defferantur.

    Cum penitentes iu Sacris ca nouibus rnoneantu r discretmn querere Sacerdotcm , sciente111 solvere et ligare, clistricte precipi-mus quocl omnes Cappe1l aui seu Sacerdotes inclistincte a.cl au-

    diendas co nfessiones parocl1ianorum non admittantur i sed per Decannw aut Viceclecannm et per Capitul um prndent iores, et

  • ~8 1

    magis d istincti in eo num ero quo expe,1irc cre contra ipsum pro Ecclcsic indempnitate possit habere recnrnnm. Aliter ipse sacrista teneatm da.mpna rerum perdita.rum Ecclei,ie rc-sarcire.

    Ut pro a nima.bus eornrn , pro quibu s in Ecclesia Utinens i snnt ann iversaria constituta) fer ventius et devoti ns orationes fiant, et de ipsis anniversariis p ossh1t Carnera.rii rationem reddere clariorem, statuimus et orclinamus) quocl quando fuerit ano iver-sari 11m fa ti endum in quolibet actu Anniversarii, vid elicet in

    vigi lia ma ttu tino et ì.\fissa, per cmncra.ri os aut alternm ipsonun l:ì cribantur aut an uoteotur qui preseotes fuerin t ; et anniversario completo secundnm qnod ex p rese11tia rneruit, cuilibet sua. pori io per Ca.merarium desig netur. Camerarius etia.m sernper declaret in so lutione AnniversMii, pro quo fiat A nnive rsarimn, et qua n-tum pro ipso fociendo testator reliqueri t, et nichilominns omnia que Camcni.riu s }H O ipso ann iversario fac iendo receperit ant

    expenderi t, in scr ipturarn redncat ut de receptis et expensis clara.m possit rethlere ra.tionern .

    Cum Ecclesia Utiu ensis nn o pn.n1mento albo pro majo-ribus sol empnita tibus et tmo p alio pro a lta ri orna ndo iudigeat, ordinamus et prec ipimus, quod Vicedecanus et Capi tulum ipsius

  • 382

    Ecclesie, Camcrarios Ecclesie solicitcnt, cisqnc rnand ent qno,l omnem pecnniam qne Ect'lesie predi cte de lJctnr a cliversis personis

    exig-ere debeant, et de predicta pecunia. pararn entum compl ctu m

    cnm pred icto palio emere de heant, nsqn e ad ccrtum terminnm

    cidern a clicto Capitnlo prefìgeuclum. :Manclent et iam fa.ctori 1 se n uegotiornm gestori di ct.i Capituli qnod ipse pccnn iam que ab aliqnibus debet recip ere 1 so li cite procnret exigere 1 nt de pecunia

    exacta exequatur illnd ad quod preclicta pecunia dignosc itn r deputata. In cnjns rei testi111 oninrn preseut ibus onlinationi lrns et refonnationi bns nostrnm fecimus a ppendi s igi l]nrn .

    Date ac lccte et. pubblica.te fu cnrn t prese nt.es ordinatio ues

    Utini in domo nostre habitati ouis in presentia Canon icornm et

    Capitnli predicte Ut inensis Ecelesie ad boe coram nobis cou-greg-atoru 011 clie XXIIT mcnsis Februarii, anno Nativita tis Do-mi!lice MCCCXLI Indict ione nonn.

    Anno Nativitatis Domini MCCCXLI. Indictioue nona, die

    XX mensis Octnbris. Presentibus venerabilibns viris D . Gambino de Cremona Canonico Oivitateusi, et Paulino dc Civitate Austri c

    Notario clic-ti D. Patriarcbe test.ibns ad bec Yocatis et rogat. is. Prefatns D. Patr iarcha existens in Sacristia diete Eccles ie

    Ut iuensis, iu Presentia dicti D. E piscopj et totius, sen majoris

    partis Canouicorum et Caµituli ac alionun Sacerdotum di ete Ecclesie, videl icet di scretorum virornrn Dominorurn Step hani dc

    Fractis Vicedecani ~ et Canonici Meli or"mtie Sacri ste, Viviani de

    Pn lcinico, Nicholay de U tino Plebani Agelli, Za neti Capell ani tlicti D. Patriarcbe, et Nicho lay filii ser Gabri clis de Cremona

    ùa nonicornm diete Ecclesie Utiue nsis, nec 110n presbiterorum

    Nicbolay de rrurrida, Pacis et l\iiarzuti, Martini, Pavesii et N ichobiy de Utino et aliorum multorum Sacerdotum et clerico-

    rnm Eccle s ie supr acli cte, r efo nnatioHes et ord inationes iterato

    legi et pnblicari fecit per me Notarimn infrascriptnm , easque rnt ificavit et approbavit et ipsas mandavi t per Clericos diete Ecclesie presentes et fu turos ile cete ro inviolabili te r observar i.

    Eg·o Nicholatins qm. Chectoli d e Romanis de A uximo Im-p eriali auctoritate notarius, et nn □ c dicti D . Episcop i scriba, supradictas ordinatioues et reforrn ation es legi et publicavi de mandato clictì D. Patriarcbe, easque hi c scripsi, s ignumque menm apposui cous uetum.

    r

  • 383

    V.

    1343 - Maggio 28 - T ri este.

    Dn.l Yo l. XIV d c1 Yicfl

  • 384

    et connentnm Sanrte mari c de ùi lin in. ::1c ,p1ilrgensis dyoces is et Comnne et omiucs de tcrgcsto etc.

    (O/1/issi.s).

    Segunnù le ste!l-i-C l\1rmolo cl clln prorma corno nel documeuto YJ.

    YT.

    1348. - 14 Giug-no. - Trieste.

    Dal ml. X IY de' Yicc

  • 385

    baiardusJ gehanlus lmrlo 1 b.11;a.rus condan1 Scr andrce Rul.leì 1 vitalis ile ançolo. Jacohn~ b,ilnri11s) nlhuricns conda111 Ser 111athei de basilio) do111inic118 dc ançulo 1 pctrus mlc, pl'illlamons dc l1crcnrico, pe!.nrn lJclli , pctrns de basilio 1 artuicus :,,nilctt1s, tlio111as ade notarius, fafjina.

  • 386

    speciales, ad co mparendum Cora.m Reueremlo in Xpis t.o patre et

    domino, domino Guidone dei grat.i;1 conco l'dieusi Epi sco po, in questione Yertente et qua.e orir i poss it inter doiliinnrn abatem monesterij et cu nn entus Sancti 1na.rtini orclinis ~aneti beneclicti

  • 387

    tinne a.e ccii1m spccialìter i n Can fi ihu fi in quil.Jns ]i.cquiratur s pcli:llc mandatum Ex i~!;endi et g·ercndi in prcdicli s et anct.lJ orita.tc predicta, Prorni1te 11 tcs dicti constituerunt vnaniiniter et co1H)o rditer ~e fir mum Ratn1u et graLum pcrpetno lrnbitnros qu iqnid per dictos suos Sindicos et substitutos al> eìs acturn gestnrn seu procmatum f'n erit i11 p redictis, vol entes q11o riuc prcfa.cti dominns pot.cstas, Jud ices, con sil inm et Comune Civi tatis tergesti vnanimitcr et concorditer

  • 388

    rnensis aprilis1 a.ctu1n tergesti, in con t.ra.ta Castelli , in Ecl',les in Sa uct,i Si luestri, prcscntil.H1s dominis prcsbilero Santfino sccu larcru,* canonico ecclesic tergcstiuc, laçaro ruùeo viccdo rniuo > Petru dc greto, et fiucto de vedauo nota.rio tcstibus et n.lii s,

  • 389

    est via reg·alia, et ah alio latel'e est rnurns Cinitatis . Et cle eornm

    Yna vi nea Ja.ccntc in distr ictu diete Ciuitatis in loco dicto fa.n!_Q,_ cohcrcntic cni us hce sun t, ab vno la tcre posi clet baseglus, et ab

    a.lio latcre poss idct do minic~ns g·ost i. Et ab vno capite bouifacius sclan us, Et de vna alia vinca Jacente in dic t.o clistrictu in loco

    qui d icitur g rnnde! era, coheren t ie lnrins l1ee snu t, a parte supe-

    riori possidct}C,;:n,é;,s bru snln tus, et ab vno latere possidet

    çcuola. Et de vua alia vin ca Jaceu te in loco dicto fi~-cohcrenti c cuins hec s1111t, ab vno latore possiclet dominus decanns tcrgcs t.i 1 et ab alio latere possidet dominicns scrugla, Item de.

    vna :-.Llia. vin ea, Jaccnt.c in loco qui tlici!.m greta coherentie cuins hec sunt, ab vno latere domina pirla, et ab alio latore pOS$iclct dorninus ot to de valrlo, Item de vua alia vinca Ja.cente in loco qui.

  • 390

    qnod linellnm, si non solnerent, pl'imo anno, in mrno secnndo in dup l11111 so'nere tenercntur, Si nero in sccnndo anno dnplnm non soluerent, ipso facto caderent ab omni Jnre s110 qnod haberent

    in dictis sed imiuibns, clomibus possessionilrns et rerlditilins supra-tlirti::i, Que omnia supra.clicta cuu1 hedificijs spectn.nt.ibus, co ca~n ad predictnm monasterium {leuenirent, dico ego et propano , pre-

    fatns llesiderins abùas prefatns ec.iam de conscn~n sui conuentns, contractnrn pretl ictnm1 se Iuvestìturarn pred ictornrn honorum, non potnit de Jnre focere sine consensu et anctoritate sui clyocesani Episcopi, qnam in dieta contrnctu iuternenisse non constat, Et

    posito sine preindicio, quocl contractus precli cl:ns ten nisset, et dioccs.iui Episcop i auctoritas interneuissct, prefatns pelegrinus, et eius heredef.ì ab omni Jur i sno cecidenmt) et sic bona preclicta, ad preliùn.t11111 tuonasterimn dcnoluta fuere, tnm q11ia in capite vìg;niti nouem aunonnu non qucsiernnt ab abbate predict.0 1 nel eins successori im1estitnram, et reputationem 8icut foram (sfo) coucessionis slbi facte petcrc teucbantur, tum quia liuellum predictum, seu cauouem amrntim pro dictis rebus sibi coucessis a tempure prefote concessionis et inuestiture sibi facte nnnqn.an1 so ln ere cn rauerint. Quare peto sindicario et procu rator io nomine quo snprn berctles pelegrini prefoti, videlicet Mathenm et ben-nenularn compelli, et per vestram sentent.iam conclcmpna.ri , ad cli111itenclu111 , rclaxanclum, ì\fonasterio supraclicto Scclimina domos possessioncs) vineas, et reclditns snpradictos, cum hecl ifi cijs supra-positi.'-l, et nichi!ominus eos conde1npn,11l(los, ad restit11tione111 linellornn1 , sen canonum snbt.ractoruni , a tempora prefate conces-sionis et iurestiture facte dicto pelegriuo1 per fratre111 clcsiderinm abbatern predictum., peto iusnper si contracli xer iu t. expensas per me fact .-1.}; i11 li te 1 quas facio viginti soldos grossorum et de facicncli s protestar, Saluo michi Jnre addendi, minnencli1 mutandi , nel corigendi petitiouem prefatam) vnde smnptibns et. expcnsis ac clampnis preacere (sic) cupientes partes predicte, dictns fn\ter

    Jobannes procura1orio nomine antedicto, nec 11011 etiam, vigore et nirtnte alterins pnblici mandati, sc1·ipti manu clicti petri nlij qnon-darn Ser almerici de portugruario, S ub presentihus millesimo ind ic-tione, die vigesimosexto mensis marcij, In quo quidern man dato siue sindicatu, eidem fratri Jobanni, per dictnm dtlm in um al.Jbatnm (sic) sumaquensem, spec ialiter est datum et concessum, auctori-

  • 39 1

    t.a.te dom in i Episcopi roncordi ensis, s11per questione predicta a

  • 392

    Ser pelegri11i de pclcgrino hcrcclis t[H01ul,1m Ber andi·cc qnonclam RN pekgri11i heredit,nio 110 H1 in o prcdil'lo1 pe r r-:c :--n n~ f1HC \1c rcdci:-, et clirtc partes Ml in11i ccm, :-;cU irct Yn n pars alteri ri riRi rn ~olcm-pnibHG stip ulat.ionib11::-; 11inc Jnclc interuc11 ir11tibn.-, et ipi,c ambe p:trtcs clicto ,nb itro :irh it rntori in totu in et in pa.rlcm ~tr1re

    1

    parere ,, cl ohecHn\ in q11ihn~r111u1nc rl::u1s111i:-; et c;1pit11li~ et O!unin. et ::::ingnia. s11pnHìict~1 prnn1ir:~a. 01Jscrn arL\ et non r ontrancniro llC .Jnrc ud do faclo, ,iliq :;a r:H' io11c ucl c,1u~a e!' numi l:11uln arbi!ri1..1 diete di-finiti o11 i et pron nu cincioni cins, que 110\ qnas intcr eos, snper predic!"is n11t :1liqno co rnm nel predictorum occasione, Cecerii, prounnciancrit, clinnincrit , aut nrlii tr:1tns focrit C.Lllll scrip-tnra uel sinc, semel nel plnriC'~, eciam ~tnrc, rarcrc nel obe1lire nt dictnm est :::uh pena r1ningentarum lihra rltlH parnormn 1 st ipn-lant.c8 nel im1·rcm int cr ip~os1 et ab ipsi:~ nrnhah 11 R p:irtihns tlict.o ,nbi tro et arbitratori in :s ingn lis cnpitnli f".: et. cbur.:nlis huius com-promi::;.:;i et 1:-nuli et ;irbitri fe rend i in ::;olidmn promi~s,,.1 q11au1

    pars eon tn1faciens parti a tc1Hll·nti Rnlucrc ct::ihcat, rtne ccinrn tocicns cornitatnr in soliclnm qnocicns i:onlra.fnrtum focrlt , in s ingulis capitulis et cla nsnlis sup raclicti~: et. pena soln ta nel non fì rrna pcr

  • 093

    Vll I.

    l1t nwroi11c : scntcntia conrnclem.

    Tn 110111ii1c dei Eterni arnen. Anno eiusdcrn Mille~i n1u Tri-ce1itcsi1110 q11ndrng·e~i1noqu into1 Im1icione tcrniaclt!e i111 a F,go prc-shitcr JqJi,11111cK dc otolato1 Canonic1is Ecclcsic tcrgcHtinc ell ectus

    co111t111itcr et concunliter arbiter et arhitnitor et nrnicabili.':ì cornpositor a, (lornino fratrn Jolrnirnc c1c rrc;n,1101 l\Ionacho, procn-ralori et si mli c::ho constitnto a vener:1bili viro dom ino frntre 1homc abbate Ilei Gralia l\'Ionasterij 8

  • 394

    vigore com prurn issi predicti , in me fo,cti , pnrtilJus s upradict.i s c itati . .::; nd han c horarn vespcrarnm 1 ad prescn!em scut.cntiarn audieinlmn, elci norniuc ill\·oca.to in presu ntia. par~i11111 pretlil'1.arnrn 1 Ibidem cxistcncinnt : Sedcns pro tril>unn.li in Ecclcs ia sa11cti s ilrcstri

    vbi clictam Questio11cm audiuirnus, dico, laudo) arbitrn pron uncio, atqn c mando l q11od predir.ti l\'Iathcu s, et l,enuenuta. recog·noscant

    a ~ronasterio Surna qnen s i predicto, c1ictas cluas clomos dcclaratns in compromisso in contrata porti ça coherentcs a mane Ecclesia. saucti Saluatoris, et domus olim Matùei brnsulati, a sera est quedam via, ab v110 latere est via regalia, et ab alio capite est murus (; iui tat is pront S cr peregrinus de conleuado ) proa.un s

    ipsorttm Matbei et bcnncnute recognouit per inodttm infra.scriptum

    videlicet, quo cl frater Joha.nnes predictns Syndica.rio uouiine supra-dicto , concedat et locet in emph eteosim

  • 395

    esse facta, que liberatio ~at per publicnm Instrnmentum ad sensum sapientnm, Nolumus autem quocl per presentem nostrarn seu-

    tent iam, nullnm fia,t preiudicium dicto fratri Johanni , Syndicario nomine supradicto1 ucl ipsi monasterio, quiu possit et valeat vti s ni s Jnribus, contra. cletentores a liarnm possessiounm in preclicta petitione coutentarnm in quibus possessionibus eiclem monasterio

    Jns peteudi quaudocunque placuerit sernamns. Item dicimns, ~irbi tramu s et rnaudaruus, quocl clictus contractus emphitiosis fiendus, * et omnia sup erius declarata pacta, et a.lia pacta fieuda ìnter partes predictas que reperirentur scripta, ruanu fineti dc vedano, nota.rii pnblici iu formam pUb1icam si 11t uirtute diete nostre sententie firma et rata, de parcium volnntate, Snb pena quingentarum libra.rum paruorum in compromisso contenta, de quadam pena tocieos peti et exig i yaleat omni effectu, quociens contrafactum fuerit in premissis et quolibet eorumclem, et dieta pena cadat et v~niat parti parenti, omni contradictione remota.

    Die vigesirnosecunclo mensis aprilis, a.ctum terg esti in contrata Chastelli 1 in Ecclesia sancti siluestri, presentibus domiuis petro de greto, fineto de vedano nota rio, Martino burllo, et oclorlieo r nbeo, testibus ad hec vocatis et rogatis et aliis, lecta fuit et puplicata seutentia supradicta, partibus snpradictis presentibns.

    Manu Nicolaj de bascillio, et est vicedominatum.

    IX.

    1348 - 10 Febbraio - Udine.

    Ex actis Gubal'tini de Nonite Cauc. Patr. Arch. Not. cli Udine. Coli. Bianchi.

    Concessfoni clel Patriarca a. Guido.

    Sancte Sedis Aquilegensis Dei grntia Pntriarcha Bertrandus venerabili fratri in Cliristo Guidoni eadern gratia Episcopo Cou-

    cordiensi, suffra ganeo nostro, salntem in Domino.

    * Col permesso di Guido vei,eovo di Concordia frn Giovanui stipulò l' aecennato coutmtto di enfiteusi, che si legge n.l f. 89b e 90:i. del \'Ol XV de' Vicedomini, alla data 134/\ venei·dì 22 Aprile, Trieste in Ecclesia S. Silvestri. - Le 2 case erano poste

    11in coutratu Castelli, in loco dicto purtiça1 seu sun

    soluaro".

  • 396

    Cupieutes Frater11itatis vestre persouam nobis et Ecclcsic nostre utiqne fructuosam, 11ostris gTatiis et aucto ritatibus houo-rare, Yobis concedimus per preseutes quod beneficia quecurnque cum cura, aut sine cura vestre Coucordiensis Diocesis} quorum collatio foret ,ul nos j ure metropolitico devoluta, auctoritate nostrn couferre, et de ipsis providere ac dispouere prout cir-cumspectioni vestre videbitur libere valeatis.

    In cujus rei testirnonium presentes fieri jussiurns nostri sigilli appensione munitas.

    Datnrn in Castro nostro Utini , no.stre Aquilegensis Diocesis, die X mensis Februarii, anno Nativitatis Domini MCCCXLVI.

    X.

    1347. - 18 Geuuaio. - Udine.

    Dal Codice della Catena. Arch. Capitolare di Udine. Coll. Bianchi.

    Commissione clel Pcdriarca et Guido di visitare la ch-iesct d' Ucline, e costituzione vasta da l-ui.

    Iu Christi nomine amen. Anno Dominice Nativitatis MCCCXLVII. Iudicione XIV die XX mensis Novembris Actum in Patriarchali Castro Utiui Aquilege□sis diocesis, videlicet iu studio infrascripti D. Patriarche. P1·esentibus sapiente viro D. Jacobo de Cantu de Florentiajm·is perito, Vicario iu temporalibus, ac Gregorio Clerico, et Perroto cubiculario D. Pat1farche ad hec ba bitis et rog·atis.

    Revereudissimus iu Chrislo Pater et D. D. Bertrandus. Dei gratia S. Seclis Aquilegeusis Patriarcha, de circumspecta prndentia venerabilis in Christo Patris D. Guidonis eadem g-ratia Episcopi Concordiensis sui Vicarii g-eneralis, gerens in Domino fiduciam plcniorem, g·uber□ ationem, et regimen ecclesie S Marie Majoris de Utino 1 A.quileg-ensis cliocesis, ac Vicedecani, Canonicorum et aliorum Clericornm eidem D. Episcopo, usque ad ipsius D. Palriarche benep!acitnm commisi!, prout melius potuit, concedens sibi auctoritatew et potestalem pleuariam, ipsam ecclesiam et personas ejusdem visitancli, corrigendi , puniendi et eondempnandi,

  • 897

    constitntiones et statuta ed endi , et super eis tam factis qnam fi end is d isp ensancl i, et omnia a lia exercen di et disponendi in dieta

    ccclesia, que ide m D. Patriarca disponerc et exercere posset, volensque quod hujnsmodi commissio haheat plenu m robur, tam

    absente quam presente dicto Domino Patriarcha, don ec ea d11 xerit revocanda.

    Ego Nicholut ius qm. Chectoli de Romauis de Auximo, I mp eriali a uctoritate Notariu s etc.

    Nos G uido Dei g ratia Episcopns Coucord ieu s is , Reveren-dissimi in Christo Patris et D. D. Bertrandi, eadem g ratia S.

    Sedi s Aqni legensis Patriarcba Vicarins gcneral is et Commissn.rius

    ad infrascripta depntatus per dictnm D. Patri archam , p ront constnt

    cx publico instrnmen to per manum Ni colntii Notai-i i publici de d ieta commissione confecto, cnjus ten or superius pon itur, imp enso

    majoris ecclesie Utin ensis visitationis ofncio , tam in capite quam

    in mernbris, quos dam clefectus circa spi ritn al ia et temporalia,

    quos ipsa vi sitatione completa, ibid em vigere comperimus , corri gere, toll ere ac ipsam ecclcsiam in melins rcforma.rc volentes, Vicedeca.no e t Cantori rj usclem ecclesie, in virtnte sancte obedientic,

    a.e sub pen a nostro arb itrio eis inferencla prccipimns et manclamns1 quatenus de cetero sint solliciti, ut ord inationes nostras in alia. v isit.atione MCCCXLI, di e XXIII men sis febrnari i editas c-t pnblicatas, maxime circa celebrationem divinornm officiornrn, et acl ministrationem Sacramentornm C(:clesie reverent.er et cleceuter

    fie nda per eos qni ad hoc fnerint depu tati di ligeutcr faciant

    obser vari.

    Insuper ordinamus, quod septima.narius, qui acl celeb rnnclam Missam Primam depntatu s est, a ut in posternm deputabi tnr ipsam

    Missam clicat s nmm o mane, statim curn hora prime di eta fn erit ,

    ut layci1

    qui suis operibus habeut. iutenderc1 dictam Missam

    ibidem a ud ire valean t, ne eos p rop t.er Misse clcfectum ad afois

    F.ccles ias oportea t decl in are. Qui vero in hoc negligens esse

    repertn s fn erit.1

    per V icedecanum in tri hns li' ri xacbeu ~i bus con-

    dempnetm. Ordinamns etiam 1 quod in vig ili is solempnibus, qnos observa ri

    mand a t sancta mater ecclesia1 due Misse conveutnHl cs1 una vide-

    licet s nmmo man e, alia vero jnxta borarn tertic celebrentur. D iebus a uteni Domi ni cis, et fes tivis Capcll ani ad M: issa majorcm>

  • 398

    que iu ipsa Ecclesia dici ,lebet solempniter omnes conveniant,

    n isi forte qnibns incst necessitas ccleùra ndi Missam in Capellis, ad quas officiandrts fn erint deputati, vel nis i alia jnstri et raìio-

    nabili causa. fnerint excusati. Si qui vero a Viceclecano moniti

    circa predicta neg-ligeutes , aut iuob cdic ntcs fuerint., in dnob us F rixacbensibns pro qnalihet vice pnuiantur.

    Predictis addir.imns, qnod diebns Dominicis et aliis solem-pnibus festis Viceclecn.nns, aut alins ex canonicis, cui Viccclcça.nus

    ipse mandaverit, ad altare majns solemnem Missam celebret. Ad qunm celebranclnm non aclmittantur deinceps inferiores presbiteri

    1

    qni de corpore Capituli non existant, nisi casns magne necessitati~ in st.aret.

    Statuimus insupe r, qnod illi quibus mandat nm fuerit per

    Viceclecannm aut cautorem quod pro S ubcliaco uo, ant Dy acono se parent, lnnniliter mandato ob ecliant, statim cnm pres Uiter

    celebraturns l\ilissam se paraverit, se parare stud eant et associent presbiterum ad a ltare. Qui vero circa hoc iuobedientes, ant negligeutes fncrint, qualibet vice clnorum F rixach enr,;inm pena mulctentnr.

    Quia vero non sufficit officiurn divinmn incipcre, aut et etiam interesse, uisi quis illud ordinate peragat, et in co usq ue ad fiuem ipsins officii perseveret, prccipirnus et niandamns omnibu s capellanis ejusdem ecclesie, nt curn ad horas psalleudas in eccles ia conveninut cnm aliis clerìcis, reverruter psallere debeant ; et si

    per necessitatem aliqnam oportcat cos in ecclesia tunc 1"emporis boras super Breviarii s sn is, sic plane, se u tacita ,,oce snurn offi-

    cinm dicant, quocl per ,,ocem non possint psalleutes alios impedi re.

    Addi cientes pre111 issis, quod si ante completnm officin m totnm matntinnm cnm la udibus chornm egrediantur, et pe r ccelcsiam

    a ut cimiterinm cum aliqnibus co11oquenclo va.gentul', vel de

    funeribus recepta pecunia, ante quam funns sep elliatu r, inclc

    clisceclan t. siu e jnsta e t rationabili causa, postqnam semel, a.ut b is per Vicecl ecauum super hoc moniti foer :nt ) pcnnm trium

    frixacbensium patlautur.

    Quond am sicut docet experientia, frequenter ad r11atutinum

    inordinate pulsatu r, propter quod Clericis ad ipsum celebrandnm

    conveuienti bus multa seqnuntu r inco111n1od::1, precipimu s et man-clamus Ca.nipario Capituli, quod Lnrilog-ium ips iu s Eccles ie ord innte

  • 399

    àc cl ehitis et congruis horis ad rnatntinnin pulsare possit. Quod si circa pulsa.ti onem ipsam negligens a.ut minus solicit.us fu crit, postqua.n~ sup er hoc rnonitns foerit per Vicedecanum, pro qual ibet vice, qua notabiliter inordi nate pulsavel'i t, in d nobus frixachen-sibus conciernpuetur. A.d moneatnr ctiam, nt ad tertiam et ad non nm cl einceps cotidi e congrno tcmp ore pu lRet , nec extra Eccles iam de heat. pernoctare, et. si in predictis notab il iter iuobediens esset, pena proxima su11erins ex pressa puni atnr.

    Cnm Ecclesia pred icta Utinensis, secnudum assertionem Canouicorn m et Capellnnorum ipsius, multum egeat certis libris, max irne un o Graduali , nuo Psa.ltel'lo, Ep istolario et E va11 gelistario, prcci pirnus et niandamus Canipario dict.i Capituli, quod uuum Graduale conscr ibi fac ia t. cle littera et nota grossa, quod inchoari faciat nsque ad pri111:tm di em quadragesime proxime venture ad expensas Capitoli , et quia Cam crarin s ecc1es ie recepisse dicitur anno prclcrito dc oblation ibns factis in die consecrationis altaris majori s du as marclias Frixt1.chensinm, quas tunc penes enm D. Patriarcha seq uestrnri mandavit pro emendis cartis uecessariis ad Graduale predict111n, eidem Carnerario sub excommunicationis pena iuanclamus1 quatenus nsq ne ad primmn cl iem quadragesime prox ime venture, cl ictas c1uas rnarchas Canipario Capituli pro emendi s earti s debcat consignare . Cui etiam Canipario precipitnus et mandanrns, qno d .r;o lici tns et diligens esse debeat in ex igendo omni;:1 r1ellita et res'icl ua, que a quibnscumq ue personis eidem Capitulo dcbentur; et nihi!ominns

  • 400

    Capituli notitiam habeant., statuimus et ordinamus , quod Caui-parins Capitnli qnolibet anno rnnte!ur et novus assnma.tur maxime si repcrte fuerint inter Canoui cos a.lique suffìcicntes persone que velini et possint officiurn hujusmodi fideliter exercere. Caniparius autem qu i pro tempore fuerit., div isiones rerum , que iuter Ca-nonicos fuerint dividende , deinceps non faciat, uisi presentibus aut saltem vocatis, omnibus Canonicis qui resident et qui possint in hoc comode interesse.

    Quia propter defectnm instrumentornm et jurium Capituli, que apud diversas personas dispersa fuer int, Capitulum ipsum clampna et incomrnoda frequeuter patitur, et de juribus ipsius Capit.11\i non potes l haberi uotitia, moneri precipimus et ex mmc per liane nostram coustitntionem monemus nniversos et singulos qui penes se hab erent aliqua instrumenta aut jurn, que ad dictum Capitulum pertinereut, usque acl unum meusem a clie monitionis hujnsmodi computandum illa Canipario dicti Capituli debeaut consignare sub excomunicationis pena. Dictus autem Caniparins in uno l ibro conscribi et iusiunari faciat omnia instru~ menta et jura precl icta, et nihilominus in eodem libro conscribi faciat omnes redditus et proveutus Capituli supradicti, nt qnoties expecl ierit de predictis instrumentis juribus et redclitibus quilibet de Capitulo copiam et notitiam possit habere. Qui quidem liber in sacristia remaneat in catbena.

    Instrumenta vero publica et originalia reponantur in una cassa sub clavi , que in custodia sa.cl'iste remaneat, et eidem sicut et res cetere, que ad ejns cnstodiam pertinent, consignetur.

    Quia inutile satis esse clignoscitur jura condere nisi serven-tur, servari vero non possint nisi sciantur, clistri cte precipimus et mandamns Ca.nipario suprascripto Capitnli , quatenus usqne ad tres menses, constitutiones provincial es et Synodales et , onstitu-tiones Capituli, si eas non habent, in uno libro con scribi faciant in quo etiam conscribantur constitutiones et ordinationes presentes et ill e quas alias facimus cum ipsam ecclesiam visitavimns, videlicet MCCCXLI. die XXIII. Februarii. Quas quidem constitutioues saltem semel quolibet mense, coram omnibus clericis ~jusclem ecclesie, Vicedecanus legi faciat, ut aù ea rnm ohservatione nullus per ig110rantiam se valeat excusare .

  • 401

    Lecte et publicate fuerunt predicte ordi nationes et reforma-tion es per prefaeturn D. Episeopurn Cuncordicsem pro tribunali sedcntem in Utiuo Aquilegensis Diocesis, in domo sue habitationis, in llresentia totius sen majoris partis Canouicorum et Capituli , ae aliorum Saecrdotnrn diete Eeclesie Utinensis, viclelicet prn-deutium virornm dominorum Viviaui de Pulcinico Vicedecani, llfeliorantie de Tb ienis, Nichole de Med iolano, Nicholay de Pola, Raymundi de Uti no, Philippini de Cremona et Joban neti de Tholosa Canonicorum nec non Presbiterorum Josephi Guilelmi, Pasculi, :Marzuti, Paci s, Cini. , Benevenuti , Johaunis

  • 402

    condempnationibns sol , antnr expeuse qnas fieri coutinget in Graduali predicto.

    XI.

    1348. - 26 Set tembre. - Frattina.

    Ex nctis Petri Riuoldi Not. - Arch . Not. di Udine. - Collozioue Dianchi.

    N·icolò cle 1ct Frattina, ciff?·cmca, tutti i suoi serv'i.

    Die XXVI. Septembr. MCCCXLVIII. In la Fratina. Supra Castrum dicti loci. Presentib ns Domino Squara, D. Anestasio, D. ì'IIarzuto fratribus de la Fratina, D . Leonardo de Panigaleis, Presbitero Zeno de Anono, Articho fi l io ,lieti Ser Leonardi , Conrado qm. D. ~'ederici cle Panigaliis, Raynaldo qm. Pantini de la Meduna testibus et aliis.

    D. Nicolaus milex de la Fratina, volens babere meritmn a Deo et pro meri to anime sue, aut etiarn pro merito anime filii sui qm. Federici, dimisit liberos et fran cos omnes hom ines et ruulieres, sive masculos et femin as ntrinsque sexus masculini et femiuini 1 quos aut quas sib i de jure tenentur aut tenerentur servire, et omnes clescendentes aut descensuros ab eis. Et dicti mascnli et femine nec non descensuri ab eis possiut vendere, emere, alienare, testare, sicut quilibet verus pater familias fa.cere posset, sine contradictione dicti Nicolai ve! eius herednm. Nuntius ad ponendum et offereudum dictos masculos et feminas super altare S. Mari e ,le Aquilegia fni t Asquinus qm. D. Bertuli do Sbroglavaca.

    XII.

    1350. 16 Gennaio - PortogTuaro.

    Archiv. della Mensa Vesco v. ùi Concol'din. Vol. Hl3. - Privilegi concess-i al Reve1·endi1:Jsimo Vescovado di Concordie, etc.

    Pietro vescovo di Concordia, vieto, con minctccùt di vene al 1Jodestà e la com.1tne cli Portogruaro cli angctriare i Rom.ieri, e rinnova al conmne la p,:oibizione cli eleggersi poclestù o capitano senza il suo

    consenso.

    In Chrìsti nomine Amen. Anno Domini millesimo tercentesimo quinquagesimo. Indictione III. Die XVI Mensis Januarii in Por-

  • 403

    tugruario in Epi scopali Palatio Concordicn. prcsentibus Domino Gn idone de Ravanis Concordi en~i Preposito, Fratrc Joanuc Salomo-

    n ii de Ordin e Prcdi catorum socio iufrascripti D. Episcopi, Jacobo Notario de Portnnaone, Gerardo de Vil1

  • 404

    rectorem sen Capitanemn absqne consensn et voluntate dicti Domini Episcopi, et nbi Comune eligeret Potestalem si D. Episcopo non placeret enm minime accep taret , vel modo aliquo affirmaret,

    secl Gastaldione1n nomine suo in di eta tena ponere, qni nniquique jnstitia.m exbiberet.

    Ego Nicol itins qm. Leonardi de Ripis de Cn rdevado Sacra Irnp . Aucloritat.c Noi. pub. presens Iust.rmnenlnm ex noti s et abre viatnris qm. ser l sac de Arispergo olim babilaloris in Cor-devaclo transnmptnm ex commissione michi fact.a per R.everendum in Cli risto Patrem et D. D. Gnidonem De i Grntia Ep iscopnm Coucorcli ensem propria. manu scripsi nil adclens vel minu ens, quocl Tariet, se n mntet prestautiam facti, signo uornin eque meis a.pµo~

    sitis consnetis in TI.dem et testimoninm omnium premissorum.

    ISTJ;1 JTO Dl STORIA u~~~ \/ Sf✓..:, iTÀ o; ·r:: iESTE

    3 O, ✓: ,j

    A'l'TTLIO Ho1tT1 s

    2968033000129680330002296803300032968033000429680330005296803300062968033000729680330008296803300092968033001029680330011296803300122968033001329680330014296803300152968033001629680330017296803300182968033001929680330020296803300212968033002229680330023296803300242968033002529680330026296803300272968033002829680330029296803300302968033003129680330032296803300332968033003429680330035296803300362968033003729680330038296803300392968033004029680330041