HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

77

Transcript of HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Page 1: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)
Page 2: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)
Page 3: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)
Page 4: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Djamel HAMRI

Anadi di tmedyazt Tasleî n udiz di

tmedyazt n teqbaylit

Asqamu Unnig n Timmuz$a

2007

Page 5: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

« En donnant ces chants berbéres au public, j’ai le sentiment de livrer un trésor privé, de me dessaisir d’un bien de

famille ».

Chants berbéres de kabylie, Jean Amrouche 1939.

Page 6: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

AGBUR

- Tazwart 7 - Asefru deg unamek 9 - Asefru di timawit 9 - Ta$essa n usefru 9

1)- Tama$rut 9 a)- Tal$a tamezwarut

10 b)- Tal$a tis nat 10 c)- Tal$a tis krav 11

2)- A$anib 12 a)- Udem amezwaru $ef sin iferdisen 12 b)- Udem wis sin $ef krav iferdisen 13 c)- Deg wawalen ifessasen 14

- Asebrur afelsafi 15 1)- Tal$a n srid d urusrid 15 2)- Di tal$a n yenzi 16 3)- Di tal$a n tfelsafit 17 4)- Di tal$a n timawit (ansay) 18

a)- Amedya amezwaru (Tamacahut ) 18 b)- Amedya wis sin (Anéar) 21 c)- Amedya wis krav ( Azenzi n lêenni ) 23

5)- Di tal$a n umezruy 25 - Asefru n Tayri 26

1)- Asefru n tayri n yivelli 26 2)- Asefru n tayri n wass-a 27 3)- Asefru n tayri n tyemmat 29

- Asefru amêaddi 31 1)- Asefru n usiwel 31 2)- Asefru n umennu$ $ef izerfan 32 3)- Asefru di îîrav 33

- Tamedyazt deg ucewwiq 36 1)- Tamedyazt deg ucewwiq n uzuzen 37 2)- Tamedyazt deg ucewwiq n twizi 38

Page 7: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

- Tamedyazt di lemdeê 39 1)- Tamedyazt n lemdeê di tmettaniyin 39

lemqamat d temâemmrin 2)- Tamedyazt n lemdeê di ssuq 40

- Tamedyazt di Ccnawi n llufanat 42 - Tamedyazt war ameskar 47

1)- Udem amezwaru 48 2)- Udem wis sin 49

- Tamedyazt yettmeslayen $ef yimal 50 - Isefra 53

Page 8: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)
Page 9: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 9 ­

TAZWART

Aîas ara k-yinin imazi$en ur ksiben ara tiqit n yidles- nsen, tikti-agi ur telli ara $ef ûûwab, imi d tamu$li taqdimt $ef unamek n yidles, d akken tamu$li-s ad truê srid $er yidles yuran.

Mi ara nu$al $er umezruy imazi$en ad naf s tidet ur urin ara idles-nsen, maca tella tmu$li nniven $ur wiyav, d akken idles ur yeqqin ara $er tira, yettwali $er tmu$li n wayen icudden $er wansayen, tigemmi, tasekla timawit atg. i d-tettaooa tsuta i tayev, si tmedyazt, timucuha, inzan, tidyanin, tineqqisin atg. Nettwali annect-agi akk d idles. Tin nniven, ayen icudden $er tutlayt s yiman-is, ideg $ef tekka di tjerrumt, amawal atg.

Imazi$en kesben idles, i d-werten s$ur imezwura-nsen di leqrun yezrin, lemmer ad nger tamu$li $er unagmay ad as- yiwâir unadi di tin yecban tikli n tutlayt $ef te$zi n iseggasen, maca ayen nniven ad yaf tefses.

Ma yella asteqsi, ayen idles amazi$ yeqqim kan $er yiman-is ? Nezmer ad d-nini llant snat n tmental : 1)- Tudert-nsen yeqqimen kan d ireêêalen ne$ Bédouinité, ssexdamen-tt kan i taywalt. 2)- Tutlayt-nsen ur d-yusi ara, ne$ ur d-yenzil ara kra n tesreî yes-s, akken llant tutlayin-nniven, am tâebrit, taârabt tin yernan tayunanit, talatinit.

Di$en idles amazi$ yebva $ef sin yeêricen : 1)- Ayen i sen-d-ooan imezwura, ne$ ayen i d-werten, llant kra n temsal qqiment akken i d-bdant, $ef te$zi n umezruy, am ideqqi ne$ afexxar, taéerbit deg unu$en-is, ticrav, d tsegda n lebni atg. £as ad naf yella ubeddel ne$ asnerni di kra, maca yeîîef udem-nni-ines aêeqqi, ideg yemgarad d yidlisen nniven, am tutlayt, tasekla timawit, ccveê, ccna, ansayen, tasertit. 2)- Udem wis sin, d ayen i d-uowen seg yidelsan nniven, ama d ifniqen, iyunanen, ilatiniyen, aâraben (lislam), ifransisen, isbenyuliyen atg.

Page 10: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 10 ­

£ef waya i nezmer ad d-nini, ur tesâiv i yettbeddilen di tutlayt, êala ayen yellan $ef yiclem, maca agbur n tutlayt yett$imi akken i d-yebna. Ma nebder-d tutlayt tamazi$t, teffe$-d seg yiman-is, ur d- teffi$ ara, ne$ ur tcudd ara $er tutlayin nniven, d akken nniven, d nettat i ikesben tintaliyin i d-yeff$en seg-s, mi ara tent-id-nesddukel ad tent-naf kesbent yiwen wudem.

Yura yiwen unagmay (André Basset) deg yenna : "Yezmer ad yeddu unagmay ne$ ad yettbeddil si tantala $er tayev deg unadi-ines, fiêel ma iêulfa i kra ibedlen ne$ yemgaraden, $ef wakken yenna di$en: ma yella tessnev yiwet tantala di kra n wussan, tzemrev ad tissiniv akk tiyav ".

Ma nezzi-d awal $er tmedyazt, di tmetti tamazi$t ad naf di taddart llan krav terkizin ; amenne$, amrabev d umedyaz, akken akk wigi ttna$en $ef tudert-nsen, d tudert n wid i sen-d-yezzin, win yettna$en yessexdam i$allen-is d loehd yekseb, yekseb da$en tiêêerci, di yal mi ara teêreû taluft izeggir $er zdat. Amrabev, lamin ne$ amussnaw, nettaf-iten di ferru n temsal, ne$ tifin n tifrat i yal taluft iâellqen, ttu$alen d imêaddiyen. Amedyaz d yiwen wemdan yessexdamen alla$-is d yiles-is, i wakken ad yeldi allen i yemdanen, yemmal-asen anida llan ahat sani teddun atg. Nettaf-it d ane$mas, yessawav i yal amdan isalan, maca netta yessen amek ara yemmeslay d wid i s-d yezzin, degmi t-nettaf yessexdam asefru, yessexdam azenzen n tme$rut ijebbden tameééu$t, asexdem n wawal fessusen, i ssexdamen yal ass, izen yettawev srid, lemmer ad d-nebder îîrav n 1871 n ccix Aêeddad d Lmuqrani, deg-s ad naf widak i d-nebder, imi di îîrav nettaf ula d amedyaz yeîîef amviq s yisefra i d-yettawi i usefhem n widak yettna$en, $ef wacu ara mmten, ad ten- iqenneâ, ad sen-yernu afud , $ef waya amedyaz yella di yal tallit. 1

Tubiret ass n 16/03/2007

1 Imerna : * Mohammed Chafik, Apercu sur trente trois siécles de l’histoire des imazighen. * Youcef Nacib, Anthologie poésie kabyle.

Page 11: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 11 ­

ASEFRU DEG UNAMEK

Asefru s lebni inumak-is lqayen, yettdewwiê, yezzuzun, yesduqqus, yessakay amseflid, yettak loehd i wawal $ur uêeddad-is, deg yisefra nettaf tilufa i d-yessufu$ umedyaz si daxel-is, fiêel ma yella ucuddu deg-sent, seg waya nettaf deg usefru amgirred ized$en gar usefru d wayev, yettili gar umedyaz d wayev, deg umgired n tudert d tmu$li tasugnant gar imedyazen.

Ahat ccbaêa n usefru d uzerzer n tme$rut deg umeééu$ n umsisli tleddi iberdan n tmussni, akken tettak tazmert i walla$ di tmu$li zeddigen, bêal tafelsafit yettawi, ne$ i s-tebna tfekka n usefru, tettara-t ad yefk udem seg yigerrujen yeffren daxel n wawal.

ASEFRU DI TIMAWIT

Tasekla n tmazi$t d tamarkantit di tmeslayt d yidles, di te$zi n yiseggasen yezrin, tebna $ef timawit yellan d lsas i d- tettak tsuta i tayev, Ahat ma nudder-d timawit ad nadder tameîîut yellan d tigejdit i$ef tbedd, deg yikufan tettawi deg walla$-is, s ccfawat i tettzerrib, i tettêader $ef yal tamsalt ara d-telmed deg webrid n tudert-is, tessawav-it seg yimi $er yimi, akken i tettzerrib seg yigefran n tatut. Tiêbibert yetta$en tameîîut i wakken ad tesim$er mmi-s s tmu$li talqayant, yettara-tt wakud ad teémi ayen ized$en alla$-is, si tmedyazt $er ucewwiq d ccnawi yes-sen tezzuzen mmi-s, yes-sen tessebgan tudert-is i wid i s-d-yezzin.

TA£ESSA N USEFRU

1)- Tama$rut Awal $ef tme$rut, ccbaêa usefru d uzerzer n tme$rut

deg umeééu$ n imsisli, yemmalen di t$uri, anida ara ibedd,

Page 12: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 12 ­

ara yesgunfu win t-id-yeqqaren, maca tazrewt $ef umawal n tmedyazt yettban di tal$a n twines d wunu$ n tektiwin d wawal n tme$rut, acku ur kif-kif ara mi ara tili tme$rut tettekki deg ufeggag n wawal n tme$rut ne$ d awûil d tzel$iwin da$ d tihrayin n tesftit d usget. Akken i neéra tuget n isefra n teqbaylit bnan $ef snat n tal$iwin :

a)- Tal$a tamezwarut : Tebna $ef «A.A» «B»di tesâa (9)n yifyar. Amedya 2 :

Ata wul-iw yesnehtit 1- Yeggul ur yeênit

Ur yezdi$ deg cerâiwen

Asmi yella zzman d lâalit 2- Mkul azniq nu$-it

Lehvur-iw ttâeddayen

Ma d-tura teîîef-iyi ddunit 3- Lemêayen-iw ggtit

Iâreq-a$ zzhu dayen

Nezmer a t-nebvu d tiseddarin $ef udem n tma$rut : - Taseddart tamezwarut : [XX]- « It », [XX] « It », [X]-« n » - Taseddart tis snat : [XX]- « It », [XX] « It », [X]-“n” - Taseddart tis krad : [XX]- « It », [XX] « It », [X]-“n”

b)- Tal$a tis snat : D tin yebnan tama$rut $ef « A » « B » degmi $ur-s (6) n yifyar. Amedya 3 :

Ëekku$ le$ben-iw ur yu$ 1- Yerwa tavsa deg lxaîer-is

2 Ïawes Äemruc (Tas$unt Racines-Iéuran). 3 Si Muêend U Mêend.

Page 13: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 13 ­

Ëekku$ le$ben i win yu$ 2- £er $ur-i ara d-ittêessis

Iru-ten qbel ad ten-ru$ 3- Netta d amejruê wul-is

Nezmer a t-nebvu d tiseddarin $ef udem n tma$rut : - Tama$rut tamenzut : [XX]-« U », [X]-“IS” - Tama$rut tis nat : [XX]-« U », [X]-« IS » - Tama$rut tis krav : [XX]-« U », [X]-« IS »

c)- Tal$a tis krad : Akken i llant tal$iwin nniven, yebnan ugar n sin imedyaten-agi, ne$ ur yiwiv-ara. Llan yisefra yettarun war tama$rut i wumi qaren tamedyazt tilellit. Amedya 4 :

A wufan telliv S wur$u-inu yer$an

Ad ssefsi$ adrar Ay anda i kem-tu$ Ad kem-in-awve$

A wufan telliv Ad êebse$ ussan I d-yetten$alen

£ef leâmer Ifettin U ad kem-id-ssiwve$

A wufan telliv A n-$ze$ iéekwan £ef iâeddan leqrun A m-n-awi$ rruê

U ad kem-id-ssekkre$

4 Brahim Amel Tayeb, Ephéméride de kabylie, Youcef Merahi, 2005.

Page 14: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 14 ­

La neoore$ udem-im £ef lka$ev d wes$ar La neoore$ udem-im £ef kra yellan d ablav

Akken ur itekkes

Uroi$ ccetwa u ad n-ali$ s agu Si tala n yiîij ad d-agme$ tafat

Yes-s ara d-aru$ isem-im di tegnawt Tislit n wenéar deg-s ad d-tger afus

Mi d-twalav isem-im Ad d-teéélev $ur-s

A wufan telliv ad nafeg di sin Akin i yigenwan anida lewqat negren

Ass ideg i d-telêiv D tame$ra n wenéar

D lehwa d yiîij mi ara d-mlilen D tudert d lmut mi ara mûalaêen

Ad nidir i lebda Lebda nekk yakk d kemm.

2)- A$anib Seg u$anib $er wayev, yettemgarad usefru di telqayt n

wawal, irem, tama$rut, atg. Yettemgarad seg umedyaz $er wayev di tmu$li tasugnant di yal tallit d wayen i s-d-yezzin, s u$anib, amedyaz yettdewwiê, yezzuzun, yesduqqus, yessakay amseflid. Akken i yella deg uéawan u$anib i yella deg usefru, ad t-naf yekseb kra n téemmirin di ûûut ne$ deg iéew, maca llant kra n trekkizin i ten-yesdukulen…

a)- Udem amezwaru $ef sin iferdisen : Amedya 5 :

Urga$ / Temmutev

5 Si Muê.

Page 15: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 15 ­

S aéekka / Tkecmev Skefle$-d / I$es-im

D ajewwaq / Teqqlev Mi ûuve$ / Tneîqev Sseêya$-d / Üûut-im

Deg usefru-agi amedyaz yebva asefru-ines $ef sin iferdisen, d akken di yal tafyirt yekseb sin leûwat : amezwaru d -Urga$-, wis sin d -Temmutev-. Fiêel ma yella-d kra n tmerna di ûûut, lemmer ad as-nernu yiwen wawal ne$ ûûut, deg-s lmizan ad ye$li, ad yu$al ééay $ef yiles i lmenîeq, ne$ d ababder di temsislit.

b)- Udem wis-sin $ef krav iferdisen : Amedya 6 :

A win /yellan /d lfahem Ssefhem-iyi-d /amek /akka D acu / n ssebba / ini$em Mi tezde$ / deg-s/ twekka Sufella /yecbeê /yerqem

£er daxel / mi t-ldiv /yerka

Deg usefru-agi ad naf amedyaz yebva tamedyazt-is $ef krav (3) iferdisen, ur nezmir ara ad as nernu ne$ ad as nekkes awal ne$ aweûûil, $as anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan usefru ad ye$li, ad s-truê tal$a-ines. - ur nezmir ara ad nbeddel awal s wayev $as anamek yiwen : amedya seg usefru-agi :

Mi tezde$ / deg-s / twekka

Di tefyirt-agi nezmer ad nini: mi tezde$ (daxel-is) twekka, akken deg umkan uferdis n wawal (deg-s), ad nerret awal (daxel-is) anamek ur ibeddel ara, maca lmizan ad ye$li, ad nêulfu s taéeyt di lmenîeq.

6 Sliman Äazem.

Page 16: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 16 ­

- Akken i llan wawalen yettemyezwaren $ef wiyav, amedya seg usefru-agi :

£er d axel / mi t-ldiv / yerka

Lemmer ad nezwer awal (mi t-ldiv) $ef wawal ($er daxel) anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan a d-yas $ezzif $ef lmenîeq. - Yella anida amedyaz itekkes awalen, fiêel ma ye$li lmizan ne$ anamek i usefru, amedya seg usefru-agi :

£er daxel mi t-ldiv yerka

Di tefyirt-agi yettwakkes wawal (ad t-tafev) akken ara yu$al umedya :

£er daxel mi t-ldiv (ad t-tafev) yerka

Ad naf yerna-d wawal ne$ uferdis nniven, deg yimi, ara yu$al $ezzif lmenîeq-is, lmizan ad ye$li, imi asefru yebna $ef krav iferdisen.

c)- Deg wawalen ifessasen : Yella anida, sin wawalen ifessasen ttu$alen d awal yemmden: Amedya 7 :

£as / ma yella / ad agade$ Mi d-tella / ssebba / ad tt-nekkes

Si mkul / loiha / ttewte$ Ayen ufi$ / ad wte$ / yes-s

Deg usefru-agi ad naf yebva $ef krav n yiferdisen maca yal aferdis yebva $ef kra n yebruyen, gar-asen, tizel$iwin, iwûilen, imqimen, imerna… atg. Maca ad nenîeq yes-sen s yiwen ûûut :

7 Lewnis At Mangellat.

Page 17: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 17 ­

Amedya : ma yella, mi d-tella… atg. Wigi d ibruyen ne$ d awalen ifessasen, mi ara dduklen sin yebruyen, ne$ sin wawalen ifessasen ad u$alen d awal yeççuren ne$ d ûûut ikemmlen i lmizan ad yemmed.

* Tamawt : Deg usefru n teqbaylit, a$anib d lmizan usefru bvan $ef sin iferdisen ne$ krav iferdisen di tugget n yisefra, d akken ur nezmir ara ad nekkes ne$ ad nernu kra n wawalen d leûwat $as anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan ad ye$li. Yella anida i nettaooa sin leûwat, maca ad ilin fessusit, imi zemren ad gen ûûut iweznen i usefru.

ASEBRUR AFELSAFI

Asebrur afelsafi di tmedyazt n teqbaylit, ad naf tuget n yisefra n teqbaylit bnan s tfelsafit, d tilqayt n wawal, acku taqbaylit d tamerkantit deg yinumak, degmi di yal lmenîeq nezmer ad t-nessefti $er waîas n yinumak, ma negga taz$ent i usefru ad t-naf yeççur d inzan i d-yewwin abrid n tfelsafit, segwa ad nessefti kra n yimedyaten ara d-yefken udmawen ideg tekcem tfelsafit.

1)- Tal$a n srid d urusrid Amedya 8 :

Ffe$ ay ajrad tamurt-iw Lxir i d-tufiv zik yemêa

Ma d lqavi i k-yezzenzen Awi-d leâqed ma iûeêêa

Deg udem n u$anib, yebna-t $ef krad n yiferdisen. Deg wudem afelsafi, amedyaz ihedder srid i ujrad akken ad yeffe$ si tmurt-is, imi i d-yekcem fiêel kra n ttriê ne$ s leb$i, di$en yeb$a ad d-ibeggen ajrad anida ara iâeddi ur yettaooa kra $er deffir-is. Ma deg unamek arusrid i$ef tekka umedyaz, ihedder i unekcam i d-ikecmen tamurt-is s tin loehd d ééur,

8 Sliman Äazem.

Page 18: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 18 ­

$ef wannect-a yefka acbi $er wejrad itetten yessexûar di yal kra ara d-yaf zdat-s, yefka-d umedyaz tugna n urusrid akken ad yerwel si lxuf n unekcam, si tama nniven yettmeslay i umseflid, ayen ddren d wayen ara d-yeglu wavu n uzekka.

2)- Di tal$a n yenzi Lemmer ad nessiked $er usefru s tmu$li talqayant, ad t-naf d inzan i yemcudden wa $er wa, yettu$al d asefru, deg wawal n win yettmeslayen yeqqar akken yenna yenzi, ne$ umedyaz, deg umedya : akken yenna Si Muêend U Mêend, Maâtub, Sliman Äazem, Lewnis At Mangellat… Amedya 9 :

Ma te$liv medden akk inek Ma trebêev êedd ur k-yessin

Akka i k-d-yettban lqum

Ad ttbeddel ddunit yes-k Lukan am keçç i ttilin

Ad nekkes nnuba i wemcum

- Deg udem n u$anib : yebna-t $ef krav n iferdisen. - Deg udem afelsafi : amedyaz yegga inzi s unemgal-is imi di tsekla inzi yella akken nniven : “ Ma trebêev medden akk inek, ma te$liv êedd war k-yessin”. Anamek n yenzi, yeqqar win irebêen ikesben trika ne$ loehd n wedrim, medden akk ines, ma d win yenxeûûen, ur neksib, ad t-ttaooan d awêid ne$ yettu$al $er yidis, maca amedyaz deg usefru-agi yettmeslay s tmu$li nniven, yettmeslay i unaéur s umata ne$ imyura d imusnawen, mi ara yili yedder ur s-ttaken ara azal yemdanen, nettarra-t $er yidis, maca mi ara yemmet, ad u$alen yemdanen ad ttnadin fell-as degmi amedyaz yefka-d tisura n yinumak. Amedya :

9 Lewnis At Mangellat.

Page 19: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 19 ­

Lemmer am keçç i ttilin Ad nekkes nnuba i wemcum

Seg waya i yessaram ad ilin yemdanen am netta, ur yettili ara wemcum gar-asen.

3)- Di tal$a n tfelsafit Amedya 10 :

Lekdeb yurew-d lbaîel Lbaîel d baba-s n lxuf Lxuf yurew-d tirrugza

Tirrugza te$leb-iten yakk Tirrugza tesâa-d tidet

Tidet mi ara tawev $er lêedd-is Ad tesâu lekdeb d mmi-s Lekdeb yurew-d lbaîel

Tirrugza te$leb-iten yakk Akka i la tberren ddunit

- Deg udem n u$anib, yebna asefru $ef krav n yiferdisen. - Deg udem n tal$a n tfelsafit, amedyaz deg usefru-agi yessexdem tafelsafit talqayant, yeûûawev yesskan-d amek i tettdewwir tudert n wemdan n yal ass, $ef semmus(5) n trekkizin, (Lekdeb, Lbaîel, Lxuf, Tirrugza, Tidet) u zemrent ad ddewwirent akken teddewwir ddunit, yal ta tcudd $er tayev akken ara d-tban deg unu$ 11 :

10 Lewnis At Mangellat. 11 M’êemmed Oellawi,  .P.162 ,التصوير الشعري عند لونيس ايت منقالت

Page 20: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 20 ­

Ma nessefti asefru-agi, ad naf d akken yiwen mi ara yeskiddeb ne$ mi ara yeskerkes $ef wayev ad yegg ne$ ad yevru lbaîel seg-s i d-ilul lbaîel, lbaîel mi ara yevru ad ilal lxuf (lxuf n wid i$ef iâedda lbaîel) gar-asen a d-tlal tirrugza, neéra tirrugza te$leb-iten yakk, ihi bab n tirrugza, d bab n tidet maca tidet mi ara tawev $er lêedd-is ad d-ilal lekdeb, akka i tettvewwir tudert, si lekdeb $er lbaîel, si lbaîel $er lxuf, si lxuf $er tirrugza, si tirrugza $er tidet… akken ara tezzin akken i tetteddu tudert…

4)- Di tal$a n timawit (ansay) a)- Amedya amezwaru (tamacahut ) 12 :

Am$ar yettel deg ubernus Di tesga la yeééiéin

Mmi-s yettêebbir i lqut Ussan deg uqerru-s tezzin

Tislit deffir n uéeîîa Tessalay tijebbadin

Arrac zzin-d i tem$art La sen-tes$ar tiqdimin

Adfel issud tibbura Tuggin kecment iêlulen

12 Muêemmed ben Ëamaduc, A baba yinuba, ccna n Yidir.

Ixfawen i$ef ters tudert n wumdan

Tidet

Tirrugza

Lbaîel Lekdeb

Lxuf

Page 21: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 21 ­

Tajmat tettargu tafsut Aggur d yitran êeoben Ma d aqejmur n tasaft Yezger akkin i yinyen

Mlalen-d akk at wexxam I tmacahut ad s-slen

- Deg udem n u$anib, yebna usefru $ef krad n iferdisen. - Deg udem n wunsay, amedyaz deg usefru-agi yeb$a ad yefk tugniwin ideg ttidirent tsutwin iâeddan s wudem n tmacahut, amzun d tafelwit n ssbi$a i d -yeûûawev s uzuzen n wawalen- is, yessawev-$ ad nidir gar-asen, $as yebda awal s tmacahut, ideg tezde$ tfelsafit n tsekla tamazi$t, tamacahut mi ara tekcem asefru, ad tawi amseflid ad yeddu di tmu$li tasugnant, amzun d asaru i yettwali. Ma nessefti asefru-agi, deg-s ad naf yeldi-a$ allen $er wansayen d tgemmi s umata, degmi yenna.

Am$ar yettel deg ubernus Di tesga la yeééizin

Di tazwara ad $-yawi $er wussan n tegrest, imi llan sin wawalen (abernus d uéiéen) : - Abernus : D azamul n tirrugza, n tezdeg akken itekkes aûemmiv… atg. - Aéiéen : Ad a$-yerr $er yiwet tallit di yal axxam $ur-s ( lkanun n yes$aren) i bennun $er te$mert n wexxam, akken d yal tameddit tezzin $ur-s, imi yettu$al d a$erbaz i yigurdan, d tagnit n wawal gar iâeggalen di temsal icudden $er tudert- nsen n yal ass.

Mmi-s yettêebbir i lqut Ussan deg uqerru-s tezzin

Amzun d akken am$ar yeffe$-it uêebber imi yettkel yella mmi-s $er yidis, taluft teffe$-it, $as yettak-as-d afus n tallelt, maca akk ussan $ef uqerru-s i tezzin, ifreq-iten di yal yiwen yefka-yas azal-is.

Page 22: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 22 ­

Tislit deffir uéeîîa Tessalay tijebbadin

Tislit (tameîîut n mmi-s n wem$ar) mi ara tessali abraz n wexxam, yettraou-tt uéeîîa, ama d taéeîîawt n ubernus ne$ aêayek, tettaf-d iman-is, tettak-d afus i wergaz- is, deg wayen ttehwioin deg wallalen ssexdamen di yal ass. Tessalay tijebbadin, d akken azeîîa yettali mi ara ttalint tjebbadin.

Arrac zzin-d i tem$art A sen-tes$ar tiqdimin

Tam$art di tallit-nni d a$erbaz tesselmad tarwa-ines mi ara s d-zzin d ameqyas, a sen-d-tettawi timucuha, timsefra, inzan... atg. Ansayen imerkantiyen i kesben di tallit- nni, imi s waya, i teldin tiwwura n walla$ n tarwa-nsen, ulac kra n tawilat n uselhu am wid yecban ass-a, agrud yettêar ad tawev tmeddit, i wakken ad isel tamacahut.

Adfel yessud tibbura Tuggin kecment iêlulen

Dagi amedyaz yeb$a ad yefk tugna $er berra n wexxam imi adfel yergel tibbura, yal tamsalt tegres am wegris yernan $ef wedfel, ur yezmir yiwen ad yeffe$, yesbeggen-d d akken tuggin kecment iêlulen seg wakken izad usemmiv, ilaq êala ayen yeêman i tetten, yessebgen-d $ef leêrara d ifadden ioehden i kesben di tallit-nni i wakken ad ddren di talwit, qqaren acewwiq yezzuzun laé.

Tajmaât tettargu tafsut Aggur d yitran êeoben

Imi d akud n tegrest imdanen di tejmaât êekkun $ef wayen ara xedmen deg wakud mi ara teffe$ tegrest ad ten-id- temmager tefsut, d asirem d tirga uzekka. Ma d aggur d yitran

Page 23: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 23 ­

yellan deffir n usigna d nutni i d azamul ara d yefken tafat i usirem-nsen.

Aqejmur n tasaft Yezger akkin i yinyen

Mlalen-d akk at wexxam I tmacahut ad s-slen.

Tella îîeyya n tafat i d-yulin $ef wudmawen n at wexxam, i d-yecrurqen seg uqejmur n tasaft, degmi irij-is yettak-d yiwet tafat d tazegga$t, allen reûûant di tmess, maca imeééa$ smeêsisen i tmacahut, i ten-yettarran $er tirga ur neksib tilas.

- Tamawt : Amedyaz yefka-d tudert n tsuta iâeddan, d akken $as ttidiren di tallit n wulac, (Lexûaû isufar n wuççi, lexûas n ttawilat… atg.) maca ttidiren deg yiwen wakud anida sent- tezzi talwit d tudert igerrzen, akka i $-t-id-yessawev umedyaz tugniwin-nsen s usefru… -Si tama n yidles yefka-d azal d tmu$li iss ttwalin idles d wansayen, d usiwev-nsen si tsuta $er tayev. -Yefka-d amezruy i d-yessawev $ef wamek igga wul n t$erma n tallit yezrin. -Yefka-d azal n tmeîîut d wemkan-is di twacult…

b)- Amedya wis sin (anéar) 13 :

Anéar, anéar A Rebbi ssew-itt-id ar aéar

Ad netter lalla Xdioa Ad tt-id-tessew s u$enoa

Ad netter sidi èerruq Ad tt-id-issew s uzaâluq

Anéar yettwasen aîas di tmetti n yimazi$en si tallitin yezrin, yettaooa-tt-id wemdan d azamul n uêiwet i u$elluy n

13 Asefru n wenéar, sawalen ak tamurt n leqbayel, maca yettbedil kra n wawal deg-s, maca tal$a-s tett$imi d nettat.

Page 24: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 24 ­

waman (lehwa) imi deffir-s i d-iteddu yal lxir, d akken agellid n lehwa i wumi qqaren Anéar. Si tallit $er tallit ooan-d tamacahut fell-as imi agellid n wenéar iêemmel yiwet tleméit (taqcict) tfaz di zzin (agur deg yigenni nettat di tmurt), yal ass yetwali-tt teccucuf deg wasif ala weêd-s, maca yal ass ne$ yal tikkelt ara yeârev ad yaé $ur-s, nettat ad terwel si lxuf, akken alarmi d yiwen wass, yeqsed ad as-yini $ef wayen yeb$a, ne$ d acu-t, ma tugi ad as-d-terr s wawal ad as-yes$er asif-nni seg waman yué-d $ur-s yenna-yas :

Aql-i gezme$-d igenwan 14

A yiwen n yitran

Efk-iyi aqejjuv i m-fkan Ne$ ad m-kkse$ aman

Tileméit tebded tewhem $ef sin iberdan. Amezwaru d akken ad teqbel ayen yeb$a wenéar maca tugad imennan, si tama nniven tugad ma ur teqbil ara ad yess$er asif-nni iseg tessent tebêirin i d-yettaken yal lxir iseg tettidir taddart-is. Tileméit si lxuf, tenîeq tenna-yas :

Ttxil-k ay agellid n waman Abu tâeûûabt n lmerjan

Nekk i keçç i wumi yi-d-fkan Meâna ugade$ imennan

Tiririt n tleméit terna-yas tem$er i wenéar. Agellid n wenéar yendeh i waman n wasif êebsen, tileméit têulfa i leêfa n ivarren-is a regglen waman seg-sen, tekker tekkes taqendurt-nni n leêrir i telsa, teqqim-d akken i d-tlul, tedda- yas leb$i i ugellid akken a s-d-iserreê i waman imi tugad ad tili d tamentilt i ta$ert n lxir yellan. Tebda tettêawat deg-s teqqar-as :

Ay anéar, ay anéar

14 M’êemmed Oellawi,  . ايت منقالت التصوير الشعري عند لونيس

Page 25: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 25 ­

Ay ajeooig uéa$ar

Asif err-as-d lâinûer Zri$ seg-i ad terrev ttar

Din din akken i yesla i usefru-agi, remceî n tiî iceqqeq igenni s yiwet tafat am lebraq, d agellid n wenéar i d-yu$alen akken ad yawi tileméit-nni, $ef tuyat-is, irfed-itt yuli yes-s deg yigenwan, aman u$alen-d $er yimukan-nsen, asif yettazzal, tibêirin ad tessent, tizegzewt tu$al-d $er yim$i. Amedya $eb$a ad $-d-yessiwev tidet n tmacahut n wenéar i d-yeqqimen d azamul n lehwa, tizegzewt si tallitin yezrin ar ass-a, akken icudd $ef tayri d zzin ifazen, d wayen ara d yesseglu lxuf u$urar $ef tmurt.

c)- Amedya wis krav ( azenzi n lêenni ) 15 :

Ad ken-necde$ a yilmeéyen A d widak ara izewoen Zzwao d ta$zalt n tala

Ur nesâi lmeâna Am uûefûaf i$eérawen

Ma tesâa-yak-d am ufervas Amud amud ay tetten

Ma tewwi-ten $er ssuq Loib-ik ad t-fersen

Ma sawlen-ak-d a baba Aqerru-k ad t-ççen

Zzwao tettêubu niyya Tetteççar d ccbaêa

Ad tevêu deg ilemmasen Ma tesâa-yak-d aqcic

Äamayen a k-yettqabal iâdawen Ma tesâa-yak-d taqcict

Di tutlin ara tt-id-xevben Ttlaliw d ayla-m

15 Muêend Akli.

Page 26: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 26 ­

Am dheb a$layen Ad zenze$ lêenni

A yimuraren Lêenni yenza

Yedda gar-awen Tewwi-t tlafsa

M sebâa yimawen Truê deg yigenni

Ur tt-yeqviâ yiwen Iqveâ-itt wavu

Ur nesâi afriwen Yufa-tt tkerrez s yilfan

Maççi s yezgaren Yufa-tt tettru idammen

Maççi d imeîîawen Yufa-tt têetteb id$a$en

Maççi d idrimen Ur tteqne$ lêenni

Ad iyi-temlem I ttejra daxel n lebêer

S wadda teqqur Sufella tger-d afriwen

Ttlaliw d ayla-m A m timmi iseb$en Ad zzenze$ lêenni

Lketra n lehvur berka Nekk dâi$ $er ûûellaê-i D nutni i d imezwura Ccix n taddart-nne$

Ad $-yemneâ si le$rama Ad cekkre$ taddart-nne$

S nnif d lêerma A$anim jemâen-t

£ef taûmuvi Nekk $er téallit

Ula d abrid iâerq-i Llêenni-agi ara d-yersen

Ad ya$ abrid s lefraêi

Page 27: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 27 ­

A t-yeqqen ssbeâ bu tissas I d-rebba m-cclaêi

Ddem-it a bu sebâa iqlemyan Nekk aqelmun-iw iqqerû-iyi

Ooet abrid ay at tebburt Ad iâeddi lberrani Slilwemt a lxalat £ef udem n Rebbi

Tamedyazt n uznuzu n lêenni, d ansay s wazal-is di tmetti-nne$, yeîîef amviq deg yiwen wass, i yettraoun yemdanen s ccuq, wagi d ass n zzwao, mi ara yezweo yiwen di tallit-nni, ass n lêenni n yisli ad ttawin amedyaz ara d icebbêen tagnit, ad yebdu azenzi n lêenni ad yili wayev ara s- d-yettaran ûûut si tama nniven, nitni akken ad ttna$en s yisefra alamma ye$li yiwen deg-sen. Isental d-ttawin, tezzin $er liêalat i tettidir tmetti di tallit-nsen, ahat tikwal d abeggen n wucuven d wayen ara d-teglu tudert-nsen, nettaf-it yettak azal i wayen zeddigen d wayen ara d-yeglun tudert yersen i kesben lsas ioehden, $ef waya ibennu imeslayen-is $ef wudem n weswir n tudert, akken yessedhuy amseflid, di lexyalat n tmucuha yeff$en i tilawt.

5)- Di tal$a n umezruy Amedya 16 :

Wiyak a sâid êess-iyi Muqel deg at Qasi

Ur yelli êedd akken llan

Si tizi alarmi d tizi Ëedd ur ten-ittuâaûi

S lbaruv i tt-id-êellan

Asmi i sen-irad s-trusi Cwiî d i$isi

16 Inna-yas Ccix Muêend, Mouloud Mammeri, P. 54.

Page 28: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 28 ­

Negren ggran-d akk d aklan.

- Deg wudem n u$anib, yebna usefru $ef krav n iferdisen. - Deg wudem n umezruy : amedyaz yeb$a ad a$-d-yefk amezruy, imi iêekku-d $ef yiwet tallit ideg yettidir loil n at Qasi, amedyaz ur d yuddir ara loil n at Qasi d ayen imi ikemmel i wawal-is, ideg yenna âuûan iûuvaf n leâruc, imi neéra di tallit-nni yal lâerc $ur-s amvebber ne$ aqerru, di yal mi ara dduklen leârac ssebdaden-d kra iûuvaf i$ef ara telêu tudert-nsen, akken ur d yettili ara umennu$ gar-asen, $ur- sen tasertit iss sselêuyen lec$al-nsen, di tin icudden $er te$demt, ticemliyin, timecreî... atg. Deg usefru-agi iêekku-d umedyaz $ef yiwen n loil iâuûan yeff$en lufaq leâruc nniven, êekmen s tin udebbuz ma yella kra n lâerc yeccven $ur-sen ad isellek, dayen imi i s-yenna :

Si tizi alarmi d tizi Ëedd ur ten-ittuâaûi

S lbaruv i tt-id-êellan

Di taggara yeb$a ad d-yini umedyaz, wid ara yawven $er tqacuct s tin lbaîel, s yibwas ayen ixedmen ad t-$elten degmi i sen-yenna :

Asmi i sen-irad s trusi Cwiî d i$isi

Negren ggran-d akk d aklan

- Tamawt : Amedyaz yeb$a ad yefk yiwet n tugna $ef leêkum di tallitin yezrin tayev, lbaîel akken yeb$u ivul s yiwen wass ad yefsi am wedfel mi ara d ivil fell-as yiîij, d wakken yeb$a ad yeûûiwev amezruy $ef taluft, d amedya i tsuta ara ifehmen deg yizen i d-yenna umedyaz, degmi amezruy d takatut n yigduden.

ASEFRU N TAYRI

Page 29: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 29 ­

Asefru n tayri yebva $ef waîas n wudmawen, yella usefru n tayri n tyemmat ,n tmurt , n tegmat... atg. maca win i$ef yessed wawal umedyaz d tayri icudden gar wergaz d tmeîîut ne$ gar tleméit d yileméi. Ma nebder-d asefru n tayri ad nebder amedyaz (Si Muêend U Mêend) imi d netta i d amenzu yeréan asalu ne$ yeréan ibubdar ideg tettidir di tallit- nni. Ahat ar ass-a mazal asefru n tayri yeqqim akken yella ulac deg-s amaynut, imi tawacult tazzayrit tettwaéerreb s tin n teûret maca Si Muêend U Mêend yekkes akk uguren ara d immager deg webrid maca ur yessuref ara izerreb n nnif d lêerma.

1)- Asefru n tayri n yivelli Asefru n tayri n yivelli, d win ikemmlen deg yiman-is, yeffer ddaw tili-s, $ef wayen i neéra di tallitin-nni tileméit ur s- yettunefk ara wezref $er wayen i s-d-yezzin di tudert n tayri, degmi awal yettu$al $er uqerru n wexxam, $as akken asefru n yimiren d zzux deg udmawen i tettawi tleméit ne$ tmeîîut, ama di ccbaêa-s ne$ di tikli-s d wayen i s-d-yezzin. Amedya 17 :

Tasedda ireâden tu$was Zdat n at-Äebbas

Mi s-nnan medden yerêel D m timmi iâekfen am leqwas

Tamzurt ar wammas Tibbucin-is d ifelfel

Melt-iyi anida lêara-s Ar d rzu$ fell-as

Ma âerqe$-as ad iyi-teâqel

Amedyaz yefka-d tugna $ef zzin n tleméit, d akken iwehha tamu$li-s $er wayen i wallant wallen-is si berra, imi i d-yessebgen di kra n tmu$liwin yeéra.

A m timmi iâekfen am leqwas

17 Si Muêend U Mêend.

Page 30: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 30 ­

Tamzurt ar wammas

Yefka-ya$-d tugna i telha tleméit-agi imi d-yebder udmawen i wumi ttaken azal di tallit-nni, yerna-d $ef tleméit-agi d tin i d-yeff$en i teméi, imi d-yudder idmaren-is i d-yef$en, u d ccbaêa n ûûura n tleméit i s-d-irennun aîas n zzin. i tmu$li nniven $ef lefraq i n-yeooa taddart-nni, mi d- yu$al tbeddel aîas, imi ula d tin yeooa meééiyet teqqel d tileméit.

2)- Asefru n tayri n wass-a Fiêel ma nettu, asefru n tayri n wass-a , amedyaz yettadder-d timsal s wudem nniven, yekcem deg webrid afelsafi, d iêulfan ized$en tafekka n wul, deg wayen yettidir wemdan $er daxel- is, di tama nniven yettak lewhi $er ulummu d wesêissef d tuzzma... atg. Amedya 18 :

Ayen akk tezzazdagev Yettawev-iyi-d leffar-is Qqaren-iyi tendemmev

Qqaren ad tezzem iman-is Deg ugris mi yi-d-velqev

Mi d-nnan tewwev $er lêedd-is Widen i wumi tesmeêsev

D nutni ara m-d-ioaben ixef-is

Tu$ev abrid ur d-t-u$alev Loerê-iw yessebbed aqdim

Ad d-yas wass ideg ara termimzev Ad m-d-tessiwel tmurt-im

Taddart amek ara tt-tqablev ? Amek ara tneqlev timi ?

Nekk cukke$ ur iyi-d -tettafev Akken ad am-ûefve$ le$bayen-im

18 Lwennas Maâtub, Lmeêna.

Page 31: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 31 ­

Sêesbe$ qasse$ ktale$ Imal lmizan $ur-m

Fki$ lâahed mi kem-u$e$ Siwa ma tekka-d seg-m

Ula d kemm akken i $ile$ Ad nemyeksab akken yelzem

£er wecruf mi neqlebbe$ Yeddegdeg yid-i usirem

Win ara kem-ya$en azekka Udem-iw am d-yettban deg-s

Mi d-tedduqsev si tnafa Ad tafev lxiq d amwanes Steqsi win i wumi tevra

Ma d-taowev ûûber $ur-s Nekk ad kem-jerbe$ ass-a

Cukke$ ad kem-id-yessayes

I yellan deg yiéri-m ad t-truv Ïîlam n nndama ad ye$li Tabburt mi d-teldiv tettuv Ma $er lber ne$ $er lxali Itemra-nni iss tettzuxxuv Ad m-ttiqeccem webruri Ad tjeflev ad tetthummuv Abrid ur m-d-yettban sani

Amedyaz deg usefru-agi, yebna-t s telqay n tektiwin ized$en loedra n tayri, akken yessevlam tama nniven, $ef ccwami i d-yuoew seg webrid-is, $as tikwal nettaf-it yessevlam ayen i s-d-yezzin, nettaf-it yeççetki si tiyita yu$en am tmess daxel-is, di taggara yettak-as-d udmawen i$er ara teffe$ tayri-s, deg wakken i neéra amedyaz yettmeyyiz di temsal ara yevrun, degmi i s-yeqqar yal kra yesâa taggara, maca ayen iweâren di tudert n wemdan d alummu d tuzzma, mi ara itezzem yiwen deg yiman-is, deg wudem nniven, amedyaz icebbeê-d asefru-s s kra n wawalen yernan ccbaêa

Page 32: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 32 ­

tma$rut i d-yeslalayen ûûut yecciriwen aksum n win ara s- yeslen... atg.

3)- Asefru n tayri n tyemmat Amedya 19 :

Yemma tedda êafi Tekna $ef uzemmur

Tgezzem tiégi Ye$li-yas umzur Talwit ur tt-tufi Tidi tettcercur

Tefferfer-as teméi Tessaram amur

Tifexsa deg yivarren Ïîerviqent i uûemmiv

Iéri-s di lemêan Uroin ur t-teûfiv Mi d-teldi allen

Am waggur deg yiv Yemma xas tertem Yiwen ur tt-yerkiv

Yemma am tfi$ert Yeddarayen uruz Mi s-te$li tezmert A s-âelqen leêruz

Ad d-teffe$ di taddart Ur d-teskan tellué

Yemma am tzerzert Mmi-s mi t-tetthuzz

Ssakde$ di yemma Tergagi-d tasa-w

19 Ämer Mezdad, Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

Page 33: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 33 ­

Lqedd-is yekna Tetêennec-d $er tama-w

Ass-a nemwala Tules-iyi-d araw Semde$ tanafa

Tdel-iyi-d aâlaw

Deg usefru-agi amedyaz, yeb$a ad $-d- yessebgen, ayen yeb$u yini-t-id, ur iteqqed ara ul-is, ne$ ur yessawav ara ad yerr lxir i yemma-s, ibeggen-d tayri d wazal i tekseb tyemmat, d tasa-s yettqudduren fell-as, degmi i t-id-iwehha deg wayen tettidir, ne$ di tudert-is yessan d isennanen, maca nettat ur d-teqqar aê!, akken di$en ur t-id-tessebgan ara $er berra, tezga tetteffer-it $er daxel, deg udem nniven yessebgan-d amviq-is di tmetti n yal ass, yeûûawev-d umedyaz tudert n tmeîîut d wezref i s-yettunefken di tallitin-nni yezrin $ef akken yenna :

Yemma $as tertem Yiwen ur tt-yerkiv

ASEFRU AMËADDI

Asefru amêaddi d win i d-yebnan di tallitin n tmanyin, mi d-tevra tegrawla n tefsut n tmanyin, yella-d seg udemmer n kra n tlufa qessêen, yal mi ara tili tteâebga ééayet rruê ad yewwet ad yeg ifadden i tgecrar, di tallit-nni yella-d weqmav deg yimawen, tasusmi yu$alen $er daxel ur tufi ara abrid a d- teffe$, maca tamedyaz d tabburt n yidurar ihajen $er daxel, $ef waya teff$en-d yisefra s wudem lqayen deg wawal , d tikci n wudem arusrid i trewla n tama i teéâen, $ef waya nettaf amedyaz yessefray $ef kra yellan yettcabi $er udmawen n yi$ersiwen, im$an, imukan... atg.

1)- Asefru n usiwel

Page 34: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 34 ­

Amedya 20 :

Kker a mmi-s umazi$ Iîij-nne$ yuli-d

Aîas aya ur t-teériv Nnuba-nne$ a gma tezzi-d

Azzel ini-as i Masinisa Tamurt-ik tuki-d ass-a

Arraw-ik mlalen dduklen Deg iéekwan lejdud ferêen

Ini-as, ini-as i Yuggurten Araw-is s annar ff$en Ttar-ines ad t-id-rren Isem-is ad t-id-skeflen

Seg idurar i d-tekka te$ri S amennu$ nebda tikli Tura ulac ulac akukru

Ad nerreé wala ad neknu S umeslay-nne$ ad nili

Azekka ad yif ivelli Tamazi$t ad tgemm ad ternu

D tigejdit i$ef ad neddu Lezzayer tamurt âzizen

Igenni-m yeffe$-it usigna Tafat-im d lêuriya

Igider n tiggurigt yufgen Siwev azul i watmaten

Si Terga zegga$en $er Siwa D asif idammen a tarwa

Asiwel yessawel umedyaz i tnekra, ur teshil ara, iwala ala yiwen webrid ara yessuf$en $er tifrat, iîij d awal n tafrara, d azamul n tlelli n timmunent, yeéra umedyaz iîij akken ad

20 Muêend U Yidir At Äemran, Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

Page 35: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 35 ­

yali, fell-asen ad fken tudert-nsen, d ayenni imi yessawel i kra n yismawen n yizamulen n umennu$ d laûel ideg i d-yefruri, yessebgan-d aéar iseg i yeffe$, maca asirem ur t-yeffi$-ara yenna :

Lezzayer tamurt âzizen Igenni-m yeffe$-it usigna

Tafat-im d lêuriya

2)- Asefru n umennu$ $ef izerfan Amedya 21 :

Tameslayet-nni £ef wayen nnuveê

I$unza-tt yimi Ta$ect tebbeêbeê

D leryuy i yeîîuqten D tamusni-nne$ ifazen Almi nteddu d widen

Yeooan lâez yettwafveê Tameslayt-nni

D-ifrurin di ûûeê £er $ur-sen nitni Telha kan i ccveê

Amedyaz yefka-d udem swayes d-ttwalin wid teâna temsalt, segmi azref i s-ittunefken yettwakkes-as, ayen llan ifassen uffiren yekkaten ad beddlen timsal $er wudem b$an, ula d ayen i$ef inuveê, nuvêen watmaten-is, ssexdamen-tt s wudem ur neksib ara azal $er $ur-sen, yufa amennu$ tikwal ur iteffe$ ara $er leb$i n tafat, yettruê $er ifassen nniven.

3)- Asefru di îîrad Amedya 22 :

21 Lwennas Maâtub, Tabrat i... 22 Farid Äli (Khelifi Ali), Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

Page 36: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 36 ­

Lmeêna-k ar d-as-necfu Kul wa ad s-nerr di lqiûas

A yemma ûber ur ttru Seg ul-im ur qeîîeâ layas Hder kan a yemma rnu Fell-am aql-i d aâessas

Ah ! sber cfu Lezzayer ad tt-id-neêyu

A yemma ûber ur ttru Ma d ttar ad m-t-id-rre$

Di lâezza-m hder rnu Deg udrar aql-i âusse$ D aoundi aql-i âusse$

Ur s-qqar mmi yenîerr Ur jerreê deg wul-inem I usemmiv aql-a$ neûber Wala afrensi bu lhemm

Ma nedder lbahoa ar t-ére$ Ma nesteched llah yerêem

Ma mmute$ yak d afeêli D loennet ar d a tt-kecme$

Lmalaykat ad tessi$rent fell-i D udem n Rrûul ar t-ére$

A leêbab ur ttrut fell-i £ef Lezzayer rruê-iw sebble$

Deg weâdaw la ttêarabe$ Am wass-a ar d-u$ale$ Xas freê zhu a lxaîer-iw Di lêara a kem-id-afe$ Ad qqime$ s idisan-im

D ttarix ad am-t-mmle$ £ef wayen ff$en warraw-im

£ef wayen immuten warraw-im

Page 37: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 37 ­

Tamedyazt n îîrad, d asiwel umennu$ $ef kra yella d azref, d wayen yettwakksen di tlelli n yal amdan, d acâal n tafat n tidet yeffren deg yicuvav n unekcam, $ef waya amedyaz yefka-d udem n iêulfan d wid yellan yid-s di tlemmast n umennu$, yebna tamedyazt-is s tmu$li tasugnant n tilawt, deg wayen i d-yettadder ayen âzizen fell-as, tagi d yemma-s i wumi yettmeslay s tutlayt n wafud d ted$est, seg wayen i s-yeqqar, ula ma yemmut ulac fell-as imeîîi, yettwali tudert nniven axir i deg yella. Amedya 23 :

Ay asirkli n tikkelt-a Ay asirkli iberkanen

A yemma yeççur-d wedrar Yerna-d ula d aéa$ar

Si lekka alarmi d âoiba Ff$en-d wid akk methumen

Yeâreq webrid i trewla Yiwen d Ëemmic U Yeêya

Izem $ef lbakura Wayev d Ärab Waêmadac

D izem di lmadina Wayev d Ëemmic U Äabbez

D lbaz ma itekka Wayev d Ëmed U Lêusin D lbaz i d-trebba tninna

Anna$ awer neêdir Rruplan ad tettezzi

Likuptir tebda asiwev Tim$ud tendeh tniri

A yemma $elben aweîîuf Ne$ ééeréur deg u$azi

Qublen-ten-id yemouhad S tepyast rrûaû ye$leb abruri

23 Nanna Tasaâdit Nat Brahem. Yessawev-itt-id Lêusin.

Page 38: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 38 ­

Arafal amezwaru Wwten lqebîan ye$li Si leînac $er lweêda

Netta d îîrad wer yefri Segmi yessalin îîrad

Kumasin d aâerri Kksen-asen lmiîrayet

Rrnan llebsa lâali Yimedriken ay izmawen

Lewêuc ized$en tiégi Tewwim-d ise$ d amuqqran

Am sid Äli zik-nni

Lâeslama s lmuoahidin I d-yekkan seg igawawen

Leêqen-d $er yefri n temguî Din i mcawaren

Knan-d sin legrupat Keîîren-asen iqervasen

Arumi ilêeq-d $er txellalt Ïîfen-d akk imexruven

Arumi yuli s adrar Ad yesgio igumiyen

Fkan-asen-d ddêis yeqwa A bab n lqevra

Ur d-yu$al ula d yiwen Üubben tesâa ikamyunen Idammen uzzlen d isaffen

Umadrak a si Leêlu Akka ixeddmen yergazen

Kunwi i d irgazen n tmeddit D wid yettraoun talwit

Ula d Rebbi ad ken-iâiwen

Amedyaz ad a$-yerr $er tallit n îîrav, ad $-yawi amzun d asaru i nettwali zdat-nne$, seg wakken i d- yemmeslay $ef kra n tedyanin yevran, amzun yella gar-asen, imi yudder-d imukan, ismawen, d wamek teffe$ taluft,

Page 39: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 39 ­

nezmer ad ten-nerr d amazray n wakud, yettu$al d anagi n tedyanin, yekseb anzaten swayes ara d-yessiwev tadyant akken tella, yella anida d zzux s usenmer wid yekkaten si tama-s. Asexdem kra n wawalen wid yecban: Aruplan, tapyast, lmiîrayat... atg. d awehhi $er tutlay n unekcam, d ismawen n kra n wallalen ioehden n îîrav, yessexdem unekcam, maca amedyaz mi ten-id-yudder d zzux i s-yetzuxu $ef watmaten-is i uqabel n lêero yecban winna, nutni s kra n wallalen meééiyen, ayen yeb$a ad t-id-yessebgen umedyaz, d taflest yeééan deg wul-nsen, ulac awexxer $er deffir.

TAMEDYAZT DEG UCEWWIQ

Acewwiq yezzuzun, yettawi $er tirga, d tabburt iseg d- tessufu$ tmeîîut ayen i tt-yerzan, d wayen yelhan ne$ dir-it. Acewwiq d ccna ara yedduklen gar usefru d iéew, seg-s i d- tessufu$ tmeîîut leênana d tanent d us$erbez i tarwa-s $ef tlufa n ddunit, tameîîut tettarra tamawt $er telqayt n wawal, d wenoer deg-s akken ad tebnu axxam i yidles, ma neéra ayen i d-tessufu$ seg wayen i d-tmeggar di tudert-is n yal ass, acewwiq tameîîut tettawi-t-id mi ara tettel mmi-s, teîîef-it deg yirebbi-s, ne$ daxel n dduê akken, da$ mi ara txeddem lec$al-is ama deg ubraz, aéeîîa, abray n tsirt… atg. akken nnan imussnawen, yettili-d ucud gar wegrud d yemma-s, di téemmirin n ûûut, i t-yettarran ad yendekwi $er tudert.

1)- Tamedyazt deg ucewwiq n uzuzen Amedya 24 :

Zzuzen-it zzuzen-it ay ives Yuba-inu yeb$a ad-yeîîes

Ur t-yetta$ ur t-ibellu Ala lxir deg wul-ines A lmalayek tiâzizin Awimt-iyi-id taciîa

Ansi ad iyi-tt-id-tawimt

24 Revue “Izen Amazigh”.

Page 40: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 40 ­

Seg udrar n ccelya

Ad tt-id-tawimt i memmi Ad yeîîes deg rreêma A lmalayek tiâzizin

Awimt-iyi-d lkemmun Anida ad t-id-tawimt ?

I yemma Guraya m lefnun Ad t-id-tawimt i Yuba

Ad yeggan ad yessusum Ad yeg tabarda s weksum

Deg ucewwiq-agi tameîîut mi ara tessali tuttla n mmi- s ad t-tger $er dduê ad s-tebdu acewwiq akken ad yeîîes, tis snat tessawal i lmalayek ad d-awint kra n yisufar ara iwexren ayen n diri $ef mmi-s, ama d aîan ne$ d tiî n wemcum, agrud $as ur ifehhem ara i wayen i d-teqqar yemma-s maca yettawi-t uzuzen n yiéew d leênana i tettawi, akken yetta$ tannumi.

2)- Tamedyazt deg ucewwiq n twizi 25

Uroa$ ay yuroa ufellaê Negguni s uzzal neqqim

Nessaram ad hubben leryaê Ad yefru lêebb $ef walim Ay avu hubb-d s leûlaê

Ay aênin yezzuzufen l$im Bab n wayla ad as-nefreê

Ulac afus wer nexdim

S wayes akka i d-yefreê wul Yu$al am zik yettnecraê Yefreê s tezmert yellan

S tegmat yebnan $ef ûûeê Nelha-d d lxedma n wakal

25 Ccna n Yidir, Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

Page 41: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 41 ­

Yeoouooeg wemgud n utteffaê Mi s-nerra targa n waman Yeqqim s lêebb yessefraê

A Rebbi efk-a$-d ifassen Rnu-d imassen Igenni n Rebbi

Ma d akal n bab-is Yyaw a yiwiziwen

A yiwiziwen Rebbi ad ken-iâiwen Ma tqedmem d tirni

Akin d asawen A bab n twizi

£as serreê-a$ ad nruê Iênin-d a wlidi Iîij yen$a rruê

Amedya ad-a$-yawi $er yiwet n tallit, ideg tedder twizi di tmetti, di yal taddart, mi ara d-yili kra n cc$el tezzin- as, imi axir sin ifassen wala yiwen, si tmegra $er lebni, averri n yexxamen, takerza, anoar n yiberdan. atg. tiwizi d ansay ikesben aéar ioehden , $ef wazal yekseb amedyaz n yimiren, yettili gar-asen, ama s yifassen-is ne$ deg wayen i d-yettawi s isefra-s, ad yesselhu wa d yezreâ tamussni d tegmat, nettaf-it tikkelt yessutur leânaya si Rebbi, tikkelt ixeddem ifadden i yiwiziwen, akken yenna yinzi : tiwizi ma tezzi, ad s-nezlu izi, tiwizi ma tezger ad s-nezlu azger.

TAMEDYAZT DI LEMDEË

Akken i d-tettawi tmeîîut acewwiq, i d-yettawi wergaz aêiêa n lemdeê, ssawalen-as ameddaê, degmi lemdeê d awal ajenîav   $ne المدح yefkan aéar $er wayen i d-yekkan si المديحteûreî, ne$ win i d-yeqqaren kra, nettaf-iten s waîas di tmettaniyin imi ad ttvewwiren d agraw ad ttmeddiêen $ef win yemmuten, di leswaq ne$ ahat tikwal mi ara megren deg

Page 42: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 42 ­

unebdu, di twizi n kra n cc$el di taddart, yettâawan-iten yettakkasen afud, tettun âeggu.

1)- Tamedyazt n lemdeê di tmettaniyin lemqamat d temâemrin Amedya 26 :

Üûlaî fell-ak a bu tissas Isem-ik âziz, a lmuxîar

A Muêemmed, xyar nnas A ccrif i$ef d-vehren lenwar

Wanes-iyi di ddar layas La nekk la kra d aêeddar

Amedya nniven*:

A llah a llah, la ilah illa llah A llah a llah ûelli-t $ef nnbi a lmumnin

A llah a llah, sin izerman deg fus-iw A llah a llah, win i teffe$ wayev a y-iqqes

A llah a llah, tebâe$ abrid n ddunit A llah a llah, tameâfunt a y-tessimes A llah a llah, tebâe$ abrid n laxart A llah a llah, ad ye$ webrid $ur-s

A llah a llah, cqan medden ma wten-i$i rnu usu d tduli A llah a llah win $eb$an loennet a tt-yekcem

A llah a llah, isew qevran d ilili A llah a llah, aâwin n laxart yewâer A llah a llah, di ddunit ay g-t-heyyi A llah a llah, ad ûelli$ a nnbi fell-ak A llah a llah d keçç i d llsas n ddin

A llah a llah, êemmle$ w' idekren Rebbi

26 Des poèmes sur le combat au marché des Ouadhias en 1856, (Revue l’Hirondelle), P. 22.

Page 43: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 43 ­

A llah a llah, ma yerna iîuâ lwaldin A llah a llah, d lmumen yefka lêisab

A llah a llah, d lâaûi ad yeqqim ar din A llah a llah, ur d-uki$ d yiman-iw A llah a llah, almi caben i$allen-iw A llah a llah, avar-iw yeâya si tikli

A llah a llah, calwaw ye$li-d $ef wallen-iw A llah a llah, a llah lêed ya ddunit

A llah a llah, zi$en maççi d wagi i d-axxam-iw.

Ma nessaked tiî $er usefru-agi ad naf tuget n wawalen kkan-d si tutlayt n teûreî, am (xyar nnas, ccrif, lenwar. atg.) degmi ad t-naf yessawal $er lxir, d tegmat, d ucafeâ di laxert, a d-yesmektay imdanen $ef lwaoeb-nsen zdat n win iten-id- ixelqen, yessawal i umceyyeâ ad iêader fell-asen ass n taggara.

2)- Tamedyazt n lemdeê di ssuq Amedya 27 :

A wid i d-isewwqen Ëesset-iyi-d ad awen-cnu$

A wid d-ine$len Ma ur ssine$ ad ssefru$

Isefra-w ma zelgen Äfut-iyi d aya i ssne$

Ad ttu$un texla D wid i tt-yexlan i yettsu$un

Lhemm yennerna D widak yekkaten zgan ttrun

Ma d wid i tt-yezzenzen s rrxa I yeqqaren aâdaw yeffe$

Si twaf$a leâqel Nerra lhiba am tissas

27 Lounis Ait Menguellet.

Page 44: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 44 ­

Si lxuf n lbaîel Nerra-d amcic d a$ilas Yecbah ddel mi ibeddel

Win ur nezmir yeqqar zemre$

Tqelleb ass-agi Avar yu$al s aqerru

Yelha wer yelhi Win yelhan yebbi-d akukru

Di tmusni yewwet i$isi Tekkes-as timmuhbelt ise$

Ad kkaten wa s wa Rran lâibad d alqafen

Ula d leqraya Rran-tt d a$ebbar s allen

Win yesâan kra n lefhama Yeqqar anda ad tt-rre$

Ula d amagraman Neore$-d seg-s asalas

Nerra deg-s laman Yu$al deg-ne$ yettalas

D uêdiqen ideg msawan Mi tt-rwin glan yes-ne$

Di lqaâa i ttneqqin Sxerben-a$-tt-id seg yigenni

Nettwet $ef walim Nettu timéin dayenni

Alarmi i yendem win ur neddim Yeqqar-as zi$ îîse$

Akka i d ddunit Tirrugza-nne$ di lehna

Neêver i twa$it Wa ye$li wayev iruê yenfa

Page 45: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 45 ­

Tella cwiî n tfenîaéit Ula d tinna êseb-itt teffe$

S kra i d-yettnulfun Kul ass yebbi-d amur-is

A wid iceffun Yenna ccix deg wawal-is

Lmumnin ad ak-êlun Ma d imcumen ad mseglun

Di tmetti-nne$, di yal tama $ur-s ssuq, deg-s i ttemlilin yemdanen, i yettaken azal i tlufa i ten-yu$en akter n yisufar ara d-a$en, $ef waya nettaf ameddaê iteîîef amkan ume$nas, d netta i yettraoun ad sen-d-yawi isalen, ad sen-d-yeldi tiwwura n tlufa i ten-ized$en, ikeççem di tnefsit, ad ttirtiêen mi ara slen, deg usefru-agi nettaf amedyaz, yemmal-asen, iteldi-yasen allen, tikwal nettaf-it d amussnaw di temsal i d- yezzin timetti ideg yettidir, nettaf-it yettnebbih di tefyirt taneggarut :

Lmumnin ad ak-êlun Ma d imcumen ad mseglun

TAMEDYAZT DI CCNAWI N LLUFANAT

Ma newwi-d abruy si tgemmi-nne$ ad t-naf s wazal- is. Ihi gar-asen yella ccna n llufanat mi ara cteddunt tyemmatin ne$ tiyayatin, da$en mi ara ten-tezzuzun di dduê agrud simmal yettim$ur, seg tuttla $er tikli netta ilemmed seg u$erbaz n tyemmat. Ma negga tazrewt i yiwen n ccna ad d- nessekfel tiêbibert yetta$en tayemmat $ef mmi-s, d ayen imi i tt-nettaf tcennu $ef yir tiî d waîanen, ne$ $ef tayri, tayemmat ne$ tayayat, mi ara tectedduy mmi-s teqqar-as : Amedya 28 :

28 D ayen i d-jemâe$ $ur yemma (Faîma Äemrani).

Page 46: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 46 ­

Cteddu cteddu Ad nali $er bu $eddu

Ad neééeg ad nessendu I weqcic ad yennerni

Ad yim$ur ad yexdem fell-i

Cteddu cteddu Teggev afilali

Aleâver $ef tsulal Ay avil amceddal

Yettban ad yennexcal Gar uberkan d umellal

Cteddu cteddu Ad tifev izimer di lêedd

Lemmer i ttafe$ ur k-iéer êedd Ula d yaya-k ma truê-d

Imi neéra gar tyemmat d wegrud yeéva uéeîîa n tayri, degmi ara naf tayemmat tettzuxxu s mmi-s, trennu-yas deg wazal, teqqar-as : Amedya :

Suh suh di leêmer Memmi d aâeroun n ttmar

Ëerz-it abab lamer Ternuv-as te$zi laâmer Deg uzniq ad yali avar

Anida nniven qqarent-as :

Suh suh di leêmer Memmi d aâeroun n ttmer

Yettban ad yennexcal Gar uberkan d umellal

Suh suh ya

Page 47: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 47 ­

A tasemt a tafesda Ad tt-yeçç memmi ad yegluda

Ad yif kra ilulen da Gar ilendi d useggas-a

Suh suh anas A leêrir $ef yibernyas

Teooev aqrur i yemma-s Ad yim$ur ad yexdem fell-as

Suh suh ya Memmi d lkahna

Ad yeçç udi ma yella Wama tament thegga

Atayen atayen Atayen s nnig tebêirin

Ad yawi tiqlalacin I yemma-s ad tesker timeqfulin

Ad tesâu tiâuâucin

Atayen atayen Atayen nnig letneyyen

Memmi d azebbeg $layen D lfeîîa $ef yefzimen

Gemmavin gar irumyen

Atayen atayen Atayen ay asalas

A Rebbi êareb fell-as Ad yim$ur ad yexdem $ef yemma-s

Ad s-d-yawi lerbayaê aîas

Agrud mi ara yili yuven, ama s yir tiî ne$ s waîîan nniven, tasa n tyemmat tettqudur fell-as, ad tt-naf tekcem-itt tergigit $ef mmi-s yuvnen, degmi i s-tcennu teqqar-as :

Page 48: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 48 ­

Amedya 29 :

Ya hnenna ya mnenna Kkes lebla yellan da

Tiî a ttu$al $er bab-is Tiblist ad twexxer deg yidis-is

Agrud yu$al $er leâqel-is S yisem n Rebbi d nnbi D lalla Faîma ult nnbi D nettat i yuran aya

Amedya :

Ay uccen tecvev Ay izem teémev

Memmi d aâentezzan Uccen ad yawi i$essan

Nekni d ikusman S lfevel-ik a bab leêsan

Anida nniven qqaren-as :

Ay uccen tecvev Ay izem teémev

£er tasaft m uzlan Ur ttalin i$ewdan

Memmi d aâentezzan Am taryalt deg lmizan

Akken i neéra di yal tameddit n wass, ad mlilen at wexxam $er lkanun gar yem$aren d warraw-nsen, tin yesâan agrud ad tebdu ad tetzuxxu s mmi-s gar tnuvatin, ad s- tcennu a s-teqqar Amedya :

Ad t-rebbi$ uzyin n lenvar

29 Revue “Izen amazigh”.

Page 49: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 49 ­

Ad yali deg uzqaq ivar Ad yekkes cc$eb i lxaîer

Cc$el yeb$un yexûer Rkat rkat ûûabun

Ay aberkan leâyun Rebbi ad wer k-yeg anezgum Ad wer k-id-yeoo $er leâmum

Yella da$en ccna n wurar, agrud mi ara yebdu ad ifehhem i temsal, ttemlilin yigerdan ad cennun s tin n tubya d weskikev… a s-qqaren : Amedya 30 :

àiw çiw êiêa Tisekrin di îîerêa Ad d-awint aêiêa

S axxam n baba Yeêya Ta teffer

Ta tenna ffer Buc buc Waâli

Tam$art i$id aêuli Yekker leâyav s igenni

S axxam n Waâli Xerbec xerbec…

TAMEDYAZT WAR AMESKAR

Ma nebder-d tamedyazt war ameskar, ad truê tmu$li- nne$ srid $ef te$zi n tallitin, anida ulac ttawilat n tira, ne$ allalen ara yerren tamedyazt ne$ tasekla s umata ad a$-d- tawev akken i tt-yenna umedyaz wa ad a$-d-ssiwven ula d isem, azemz d wemkan. Degmi d timawit i yeééan ixef-is di tallitin-nni, akken i neéra amdan ur yezmir ara ad yeîîef deg walla$-is asefru, $ef wakken i zadent tlufa n tudert fell-as, aya ad t-id-yessebgen, tmedyazt di tewzel-is i usishel n ulmad-is, d tiooit i tt-id-yettaooa wa i wayev, ad t-naf ad s-

30 D ayen nessawal mi nella d igerdan.

Page 50: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 50 ­

yettruêu kra seg-s, ne$ ad tettbeddil tmeslayt seg wakken ara s-d-kecmen wawalen ijenîaven akken ara nger tamu$li nniven, $ef tmedyazt i d yewwven, ala tin i s-d-tegla taluft qessiêen $as akken akk tamedyazt, d tin yebnan $ef taluft i d- yevran, ma nefka-d amedya di taluft yevran, u nezmer ad d- nini dagi amedyaz yu$al d amazray : Amedya 31 :

Tessawel temguî yeâlan I uletma-s deg yiflisen

A uletma err-iyi-d awal Ma llan yergazen xfifen Tiréi tekker-d $ef wasif I ye$lin deg iâessasen Rwan igudar aksum

Kul yum d lâid fell-asen Ilu$ wasif aâebbas

Xelven waman d idammen Teched tirect n weqbu

D acu yevran d yirumyen Sebâa yyam qqimen i ccer Ay swan deg yibeccicen Taggara rebêen nutni

Imi lexdeâ deg watmaten N$an ccix Lmeqrani

Ttrun akk yezzayriyen

Anebvu asefru-agi $ef sin wudmawen :

1)- Udem amezwaru Asefru-agi yewwi-t-id umedyaz $ef yiwet n tedyant yevran di tallit n ccix Lmeqrani, $ef wakken i d-yettwabder yisem-is deg umennu$ yevran yid-s akk d irumyen deg useggas n 1871 degimi i d-yessebgen usefru aqsaê n umennu$ mi d yudder :

31 Si timawit.

Page 51: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 51 ­

Ilu$ wassif aâebbas Xelven waman d yidammen

Amezruy yebna $ef wemkan ideg tevra taluft, azemz , akken llan yismawen n win yeggan tigawt, $ef waya deg usefru yella yisem, akken yella wemkan i d-yudder umedyaz :

Tessawel temguî yeâlan I uletma-s deg yiflissen

Tamguî, d ti$ilt n lalla Xdioa, i yeâlayen deg yidurar n oeroer, tessawel i uletma-s deg yiflisen, d akken tella tayev s yiwen n yisem deg we$rib $er tama n yiflisen, netta yeb$a ad yini tella tegmat ioehden gar tamiwin-agi. Deg unamek alqayan iga umedyaz anagi mi d-yenna di$en :

Teched tirect n uqbu

Akken i d-yefka amkan, isem, anagi i d-yefka tamawt $ef wamek éemken imennu$en imi d yenna :

Sebâa yyam qqimen i ccer Ay yeswan deg yibeccicen

Yella anida i d-yenna di taluft-agi imdanen $ellin ad ttmettaten ulac win ara irefden wayev, ulac win ara imevlen wayev, deg wakken $ezzif umennu$ degmi yenna :

Rwan yigudar aksum Kul yum d lâid fell-asen

Maca di tagrayt yenna :

Taggara rebêen nutni (irumyen) Mi lexdeâ deg watmaten

N$an ccix Lmeqrani Ttrun akk yizzayriyen

Page 52: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 52 ­

Yeb$a ad d-yini tella-d lexûara (Dagi amek teffe$ taluft ) maca yefka-d timental n lexûara imi d yenna :

Mi lexdeâ deg watmaten

Yeb$a a d-yini di tmu$li nniven d akken tagmat mi ara tefk afus deg-s, d bab-is ara ixeûren, ne$ yefka-d tamsirt i tsuta.

2)- Udem wis sin Ma nerra lewhi-nne$ $er lebni imeslayen, deg yinumak-nsen d-tjerrumt yessexdem umedyaz, d win ara $-yawin $er wudem unti, d akken asefru-agi tessefra-t tmedyazt, tessexdem aîas n yismawen d yimyagen yeftin $er wunti; Imedyaten (tessawel temguî yeâlan) ? d akken win i d- yettmeslayen s yiles n wunti… atg. Tella anida nniven teqqar :

A uletma err-iyi-d awal Ma llan yergazen xfifen.

Tettmeslay i uletma-s $ef wayen yevran, d usuter n leânaya i yergazen izemren ad qablen taluft. Yella anida ara nêulfu s uzerzer n leûwat yeênunfen $er wunti, mi ara t-id- yessiwel umedyaz, di terqeq n wawalen, d leênana i s-yebna usefru, $as ur $-d-ûûawven ara isem ne$ udem n win yessefran tzemrev ad tebâev abrid ara k-yeûûiwven $er tala…

TAMEDYAZT YETTMESLAYEN £EF YIMAL

Amedyaz tikwal nettaf-it iéer timsal ara yevrun $er zdat (médium), seg wakken yessefti liêalat n tmetti ideg yettidir, yeéra zyada d lexûas, tisegmi d tiâewji, yesqerdec tudert n yal aterras i t-id-isuman $er yidis, mi ara néer ixef n taluft ansi i d-yebda, i yezmer ad ifek tifrat, nettaf-it d lsas n tirga, si tiêerci n walla$-is yesseftay timu$liwin $er tifin n tifrat, i kra n wayen icudden. Di yal akud s tallit-is, yal zzman s tafat-is, i d-yettaooa wemdan i gma-s, i useggem d usizdeg n

Page 53: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 53 ­

tudert-nsen $er zdat, $as tallit tenker ultma-s, tettlal-d tegrawla yessfaven leoruê n wuguren yettarran amdan ad d- yettu$al $er deffir, di tegrawla yetteftutusen $er ifeîîiwjen yessa$ayen tiftilin akken yenna umedyaz : Amedya 32 :

Bdan-tt-id at nnif Kemmlen-as at lêif

Teggra-d $er at bessif

Di tmu$li ma nessaked di tmedyazt-agi, d ayen i $-d- yessawev si tallitin ibeâden $ef wayen tedder d wamek ara tawev tegrawla. £ef wid i tt-id-yebdan di lebni, d wid i s- ikemmlen, d wid i$er d-teggra, ihi amedyaz d anagi $ef te$zi n tallit, d amêaddi n tlufa yettruéun tudert n wemdan, d amussnaw iteldin allen, yeûûfaven karuh, d win ineqcen tussna s wudem zeddigen i tsuta, yal yiwen s tmu$li-nsen seg wayen ijerreb, d wayen i s-tesselmed tudert-is n yal ass . Mi ara nessiked s tmu$li talqayant $er lebni d wawalen yessexdam umedyaz d wid immalen aîas $er tutlayt n teûreî, acku tuget n yimedyazen d wid ijewwiden Leqran, d wid i d- yeff$en

timâemrin ne$ zzawiyat, degmi i nettaf tamedyazt-nsen tebna $ef lebni n tmedyazt n tutlayt taârabt. Amedya 33 :

Deg yimi-w ur ttfakan lehdur Alarmi sru$ leârur

Iqemven ûûut Ad ttleqqime$ lehdur Alarmi yessen weqrur

D acu teswa lmut Ugade$ azekka Aneznaz n lmut

32 Inna-yas Ccix Muêend, Mouloud Mammeri. 33 Maâtub lwennas.

Page 54: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 54 ­

Ad $-iêaz merra Argaz tameîîut

Ad ttweûûi$ $ef leêder yelha Deg wulawen ad t-neééut

Tilelli maççi n wass-a Ur tt-cukke$ i uzekka

Iban-a$-d ttbut.

Amedyaz yessed awal-is $ef tedyant qessiêen, si tagut berriken i s-d-yezzin, ur yufi ara timsufe$, $ef wayen i t-nufa yugad azekka $ef wayen d-iverrun, imi yella d anagi ma ur yessawev ara izen, yeéra sani i tetteddu taluft qessiêen $ef wayen yenna :

Ugade$ azekka Aneznaz n lmut Ad $-iêaz merra Argaz tameîîut

Amedya 34 :

B$an ad a$-êerren s amviq I weryal heggan-a$-ten Mi newqaâ a nettijjiq Llazuq gar wafriwen

Ajenwi a d-yas s aâenqiq A$ zellun yiwen yiwen

£as êerren-iyi rebâa leêyuv £as lfinga ad tt-ttwali$

£as lêif ad issuv £as yeccev webrid ad wi$

Ma nnan-iyi-d sani i tleêêuv Ad sen-ini$ nekk d amazi$.

34 Maâtub Lwennas.

Page 55: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 55 ­

ISEFRA S£UR UMESKAR

Tajmilt i Muêya

Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan

Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen

Kul yiwen aqeddum-is zdat-s

Nêemmel wid i $-izellun Ëemmlen wid i tettun

Tasusmi tezde$ iéekwan Mazal iv a $-yettraoun

Ma nettkel $ef wid yettargun Lexrif meb$ir lawan

Ih a ttezrem i ixeddem lâefyun Lebêer yettara-t d amdun Yessenqas i tegmat ccan

Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan

Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen

Kul yiwen aqeddum-is zdat-s

Tezleqqe$ si ger ifassen Tegrareb gar isaffen

Asmi i d-tusam d ass amcum Terram lmendad i yimessasen Tettum i yeswan imassanen

Page 56: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 56 ­

Kunwi tusam-d a $-tekfum Dda Muêya wa k-id yerren

A teérev i d-ifurren Di tmess yessengaren lqum

Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan

Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen

Kul yiwen aqeddum-is zdat-s

A$rum iwzan kfan Ur tesâiv i d-yeggran

Tisirt teééav ad$es Keçç amviq-ik atan iban

Nekk d argaz duru yenzan S wacu ur yelli s wayes

Deg ijufar yeslalwec zzman Deg imdanen yekfa laman

Tiêerci tezwar s i$es

Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan

Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen

Kul yiwen aqeddum-is zdat-s

Si berwagiya i d-nezdem D iêerqan ttâebga neddem

D keçç i $-yemlan iberdan n tafat Tamaz$a tebda la t-seggem

£as tagmat a t-treddem Temmal-a$ abrid i tifrat Sinistri a $-yessefhem

Lalla mjilat ma tewhem Ëedd ur inekker ccfawat

Üûbaê zik i yebdi$ tikli

Page 57: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 57 ­

Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan Irab-d irkuli

Ddunit yuli-tt u$ebbar Aten-aya kra n yemdanen

Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Üûbaê zik i yebdi$ tikli Tameddit ur iban sani

Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Ma tecfam i wayen iâeddan £ef lqum yugi ad yecfu

Krez serwet âebban Di lêeq n wid yurez uzaglu Segmi i d-necfa d imen$an Taooalt tesmendag asafu

Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Ifeîîiwej yufeg-d si timess I$ed izgel-it wuru

Wis ma tsumav-tt a k-teqqes Degmi ta$rast yeroa-tt beîîu Zzer anida i k-tzad i tenqes

Di naddam-ik i k-heggan usu Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

A bab n wakal ini-d Amek i k-tezgel ccetwa Adfel n ccerq yefsi-d Irgel-a$ akk tiregwa

Ma i keçç i heddre$ êess-iyi-d Berka tuééga di tmeqwa

Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Amdan ibeddel ssira Yerra tagmat d ibuxen

Loebba yerna ccira

Page 58: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 58 ­

Di tmurt i g-zzren Rruê yeffe$ i ûûura

Yennejla gar iqeffafen Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Buferda yess$er-a$ tigecrar Di luva nesferkil di tikli

Anida-tt tirrugza i d-yefka wedrar Asmi i tecâel tmess d amqenni

Ne$ di îîiq nezga nufrar Mi yekfa ujajih nettefruri

Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Tekker-d taééelt s asquccem Afvis si taéeyt yeâya

Tiqeccet a $-d-treggem Asmi i netthuddu lawliya

Ayen nekrez nesserwet nexdem ççan-t at syadi lâalya

Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Sslilwec deg ijufar-ik A bu tedra deg ifassen Tisyar fezzent lêeqq-ik

Tettamaâd waêrir gar isaffen Xemmel tetteklev $ef i$alen-ik

Ad ttawvev wid i k-yifen Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

èri$ tfehmev i rreâda Asmi yesseqseq igenni

Idim yeççur tamda Yemzel lgerz a yini

Titbirt tettnus i nnda Agerfiw deg uruz yett$enni

Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Yetewtew ûûeê ay izem Xas sqermec di tumas

Page 59: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 59 ­

Ameksa seg-k ad yezdem Si lhiba-k ad yegzem tissas Kra i d-tebniv ad yedrem

A s-d-iâiwed lebni si lsas Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Tinifift mi ara tettezzi Ara teglu yid-s ala a$ebbar

Ur s-qqar tebâed tizi S yiwen wass ad yerbeê uâeîîar Ma d wid i wumi texreb tu$zi

Di tewzel ad yerr avar Hucc iman-ik ay aqbayli hucc !

Kker fell-ak tekfiv Lfuci-k iûedded yerka

Tu$al-d am yinzev n lxiv Di tissegnit n tuccerka Xemmel tebnuv lêiv

Ad tesêuremtev yes-s taferka Hucc iman-ik ay aqbayli hucc

Tuggi

£unzant wallen udem-im Teffe$-itent tafat n tmu$li Celle$ tebrek i yisem-im

Lmenîeq fell-as ur d-yettali Seg ul nnfi$ lexyal-im

£as yezga yettbari deg-i

Ëennez ! têenzev di tsumta Argu tafsut meb$ir lawan Mi d-tedduqsev si tnafa

I tzerâev yeffe$-d d asennan £as ma tugiv nndama

Page 60: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 60 ­

Tagut-is a m-tecreq imetman

Asirem ! yid-m yeâreq yixef-iw Yal tamsalt tufiv-as tifrat £ef tili-m rehne$ teméi-w Beddle$-am isem s tafat

Zi$ simmal tettquccuv tayri-w Deg ul-im teééiv-as lmertat

Seg wallen-im sfev-iyi £as deg-sent ur zdi$ ara Tem$er-im tzad $ef tayri

Teççebbibev anida ur tettawvev ara Steqsi Ferâun am yini

Asmi yenger ur d-yegri-yara

Tceggvev-iyi... ayen ? Ccyav-im izad $ef tmess Tmeêênev-iyi... ayen ?

Lmeêna-m asemmiv-is iteqqes Tugiv-iyi... ayen ?

Yella kra deg-i yenqqes

Ccah deg-i uklale$

D ayen tkecmev-iyi i$san Teîîfev amviq deg wadif

£ef lefraq a ttâeddin wussan Simmal yetzad u$ilif

Gri$-d am uqejmur yerkan Win i d-yessaêeb wasif

Wis ma d nekk i g-$elven Asmi i n-ênunfe$ $er yiri-m

Ne$ d acaêuv n tayri-m i yi-ijebden Yeooelwiê-iyi $er gar ifassen-im

T$av-iyi loessa-w yeççelfixen

Page 61: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 61 ­

Si tmess i tesmendagev s leb$i-m

Ccah deg-i uklale$ I txevmev deg-i drus

Imi s tidet i kem-êemmle$ Zgi$ zeggi$-am ammus

Wellah ar ass-a ma umne$ A yi-tbedlev s u$errus

Ih! acêal i yugade$ azekka Amek ara tevru yid-m

Di nndama am $zen aéekka A tt-tett tiluqba seg-m

Yak ûûber di lêed yettfaka Ula i m-d-yeg usirem

Asmi i m-gi$ ccan I yeéri$ a yi-tbeddlev s wayev

Asmi i gi$ deg-m laman I yeéri$ lexdeâ deg-m yenîev

Asmi i m-zazedge$ aman Zi$ ul-iw $ur-m ye$lev

Leênana

Yezder wul-iw deg ussan-im Zedrent lehdur-im êninen

£as akka ur ssine$ udem-im èerre$-t yettban-d gar wallen

Di tira $ri$-d isem-im Nemsawa cbi $er yetbiren

Tameslayt-im tûeggem tecbeê Terna îîya i wudem-im

Deg yiles-im yezde$ ûûeê Lbaîel kerhen-t wallen-im Ah ! Tecbiv tiziri n ûûbeê

Page 62: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 62 ­

A wi g-zed$en! Gar lecfar-im

D taqbaylit nnif yevher D leêrir ur nettames

Si ccbaêa-m ur yezmir ad yehver Terniv ur$u i tmess

Ten$iv tismin s zzher Am usennan mi ara kem-id yeqqes

èri$ isem-im leênana Tin ur tettnuz ur trehhen £as taâdawt-im d lmeêna

Tettruéuv-as ifadden Kemm tkesbev-tt mebla cceêna

Yes-s i tettdawiv imuvinen

Siê a zzher-iw siê Melmi ara k-d-tezzi nnuba

Ul-iw fell-am yeççelliê Te$li-d fell-as rrehba £as zzman-iw d aûfiê

Ahat yid-m a tekfu l$erba

Kemm

Deg-i xdem i m-yehwan Imi d ul-iw i kem-yeb$an Zzentuter deg-i ur ççuê

Tayri-w zeddiget am waman Seg-s i tessen wussan

Rran-iyi am tejlalt n wecluê Teréiv i lwerd i$essan Ser$ent meqbel lawan

Tesser$ev loetta-w am lluê

Ma nni$-am s tidet êemmle$-kem Kemm, $as deg-i rgem

Page 63: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 63 ­

D smaê ara d-yef$en imi-w Di yal dqiqa tcedhi$-kem Lemmer ufi$ yal ass yid-m

A tafat n ddunt-iw Kkes seg ul-im teqdem

Ayen n dir a t-nessedrem A d-tegriv d nnûib-iw

Ur m-yufi lbenna n tayri Deg ussan i nesâedda akkenni

A tiéeî-nsen anida-tt Ncuba itran deg igenni

Ncebbeê tudert s umenni Tefka-d leênana tigedre-tt

Amek ara ûebre$ fell-am a m timmi A tazdayt deg ssêari

Ul ! ddunit yid-m yebna-tt

Ah lemmer ufi$ a tajeooigt-iw Yid-m ad zdi$ lqedd-iw

Ddunit-iw ad tt-tcebbêev D kemm i d tasedda n tebêirt-iw Ara yesgurmuten $ef wemviq-iw

Amviq-iw yeâmer ur yenqiv Fell-am ad sebble$ rruê-iw

Ay iîij n teméi-w Ddunit-iw ala yid-m ara tiéiv

Ami haf…!

Yefhem lfahem ssefhem-it Yefhem tayri-m tmeêêen-it D kemm i d-ssebba n tlufa

Ar d udem-im $ur-s muqel-it Iênin fell-as tiqit

Aîas i tâebba ûûura Üûifa-m deg walla$-iw terwi-t

Page 64: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

­ 64 ­

Tezde$ muêal teffe$-it Iêemmel-ikem d leb$i i ccetla

Yefhem lfahem ssefhem-it Atan wul-iw en$-it

Rruê gar ifassen-im yella Yetti$zif yiv $ef tûebêit Yettâeîîil waggur i tlalit

Äawaz yid-m yezha Deg wallen-im tban tnifit

Tzerâev tafat i tnaûlit Abrid-im zeddig yeûfa

Yefhem lfahem ssefhem-it Atan rruê-iw awi-t

Cuq di tegnawt truêev Deffir n yiîij fser-it

Udem-im a d-yecrureq am zzit A d-yeççetki $ef wul i trehnev Ah ! lemmer d leb$i fhem-it

Am haf ! êemmel-it Iles-iw si leêya yennev

Page 65: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Anadi di tmedyazt

­ 65 ­

Page 66: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

AMWAL

Ta$essa : structure Tam$rut : rime Tal$a : forme A$anib : style Aferdis : unité A$âedrar : analyse Amêaddi : engagé Anagnay : chercheur Taywalt : communication Taûreî : religion Tasegda : architecte Anamek : sens Tasugnant (suger) : imaginer Tasekla timawit : literature orale Srid : directement Unemgal : le contraire Takatut : mémoire Tagrayt : conclusion Timental : les causes

Page 67: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)
Page 68: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

BIBLIOGRAPHIE 01)­ Anthologie Poésie Kabyle, Youcef Nacib, Ed. Andalouses. 02)­ Inna-Yas Ccix Muêend, Mouloud Mammeri, Edité à

compte d’auteur. M’hammed ,التصوير الشعري عند لونيس ايت منقالت ­(03

Djellaoui. 04)­ La mouvance et la Pause, Wadi Bouzar. 05)­ Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi. . الدكتـور مصطفى غالب ( البن سـينا يف سبيــل املوسوعـة الفلسفيـة ­(06

07)­Poésie kabyle d’antan, M’hammed Djellaoui, Edition Zyriab.

08)­ L’ahellil du gourara, Mouloud Mammeri, C.N.R.P.A.H, 2003

09)­ Si Lbachir Amellah (1861 1930), Kamal Bouamara, Editions Talantikit.

10)­ Cultures oasiennes, Youssef Nacib, ENAL alger. 11)­Aperçu sur trente trois sicles de l’histoire des imazighen,

Mohamed Chafik, Ed. HCA. 12)­ Matoub Lounes, “Lettre ouverte aux...“, Mohand Loukad,

Ed. SAEC LIBERTE. 13)­ Revue L’HIRONDELLE N°2. 14)­ Revue IZURAN. 15)­ office des ) . تاريخ االدب احلديث لدكتور حامد حفين داود

publications universitaires. 16)­ Wedris, une totale plénitude, Mohand Akli Hadibi,

Editions Zyriab. 17)­Poésie berbére et identité, Tassadit Yacine, Editions

Bouchene­awal. 18)­ Cheikh Nourddine, (comdien, poéte, chanteur), Youssef

Nacib, Edition El Ounes. 19)­ Le Hawfi (poésie féminine et tradition orale au maghreb,

Yelles­chaouche Mourad, OPU. 20)­Les contes populaires algeriens d’expression arabe,

Bourayou abdelhamid, Office des publications universitaires.

21)­Signes et rituels magique des femmes kabyles, Makilam,

Page 69: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Edisud.

Page 70: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité

­o­O­o­

Collection “Idlisen­nneɣ” 01­ Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003

(Tasuqelt Abdenour HADJ­SAID d Youcef MERAHI ) 02­ Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003. 03­ Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04­ Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05­ Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06­ Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07­ S. HACID et K. FARHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08­ Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et

lexique animal, 2004. 09­ Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004. 10­ Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah

MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ ) 11­ Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12­ Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13­ Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et

augmentée, 2004. 14­ Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15­ Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ­d­nnan gar yetran, 2004. 16­ Moussa OULD TALEB, Mmi­s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17­ Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004. 18­ Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004. 19­ Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20­ Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004. 21­ Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004. 22­ Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005. 23­ Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg­m, 2005. 24­ Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij ­ aḥric I, 2005. 25­ Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005. 26­ Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005. 27­ Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005. 28­ Yahia AIT YAHIATÈNE, Faḍma n Summer, 2006. 29­ Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij ­ aḥric II, 2006. 30­ Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31­ Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32­ Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33­ Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006. 34­ Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006. 35­ Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36­ O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006. 37­ Ali EL­HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38­ Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39­ Djamal BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.

Page 71: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

40­ Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007. 41­ Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007. 42­ Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007. 43­ Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007. 44­ Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007. 45­ Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007. 46­ Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 47­ Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 48­ Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 49­ Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 50­ Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert­iw, 2007. 51­ Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 52­ Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 53­ Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 54­ Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.

Actes de colloques ­ Actes des journées d'étude sur « La connaissance de l'histoire de l'Algérie », mars

1998. ­ Actes des journées d'étude sur « L'enseignement de Tamazight », mai 1998. ­ Actes des journées d'étude sur « Tamazight dans le système de la communication»,

juin 1998. ­ Actes des journées d'étude sur « Approche et étude sur l'amazighité », 2001. ­ Actes du colloque sur « Le mouvement national et la revendication amazighe »,

2002. ­ Actes du colloque international sur « Tamazight face aux défis de la modernité »,

2002. ­ Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et

l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. ­ Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars

2004. ­ Actes du colloque sur « Le patrimoine culturel immatériel amazigh », 2006. ­ Actes du colloque sur « Le libyco­berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage

pratique », 2007.

Revue « Timmuzgha » Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 01, avril 1999, ­­­­­ N° 18, mai 2008.

Autres publications ­ Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes,

1997. ­ Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. ­ Idir El­Watani, L'Algérie libre vivra, 2001. ­ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son

harmonie. Tome1Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007. ­ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son

harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007. ­ Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. ­ Catalogue des publications du HCA, 2008.

Page 72: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Consultings ­ Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998. ­ Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) ­ Nora TIGZIRI ­ Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe :

bilan et perspectives », 2004. ­ Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006. ­ Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande

Kabylie, 2006. ­ Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,

2006/2007. ­ Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,

2006/2007. ­ Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007. ­ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. ­ Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007. ­ Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007. ­ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. ­ Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007. ­ Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007. ­ Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe,

TERAMA, 2007.

Page 73: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)
Page 74: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection “Idlisen-nne$ ”

Initiée par la Direction de la promotion culturelle du Haut Commissariat à l'Amazighité

© Tous droits réservés

Conception et PAO :

Dépôt Légal : 271­2006 ISBN : 9961­789­41­5

Page 75: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)

Achevé d'imprimer sur les presses de Les Oliviers Tizi­Ouzou

Tel : 026­21­07­19 Fax : 026­21­95­40

Page 76: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)
Page 77: HCA Idlisen-Nnegh - Anadi Di Tmedyazt (Djamel-Hamri)