Georges MélièsN: 8 de decembro de 1861, París

M: 21 de xaneiro de 1938, París

Marie­Georges­Jean Méliès naceu en París o 8 de decembro de 1861. Os seus pais montaran  unha  fábrica  de  botas  no  Boulevard  Saint­Martin  e  na  altura  do nacemento de Georges tiñan unha posición económica desafogada. Estudou en bos colexios e ao rematar a súa educación incorporouse, coma os seus irmáns Henri e Gaston, ao negocio familiar dos zapatos.

Logo do  servizo militar o pai mandouno a Londres a  traballar de dependente. Alí empeza  a  acudir  ao  Egyptian  Hall  de  Picadilly,  rexido  polo  mago  John  Nevil Maskelyne (inventor tamén dun baño público que funcionaba con moedas).

Méliès fará do ilusionismo unha das súas paixóns. Volve  a  París  en  1885,  ano  no  que  casa  con Eugénie Génin, coa que terá dous fillos, Georgette (1888) e André (1901).

En  1888  retírase  o  pai  de  Georges  e  este  decide vender  a  súa  parte  da  empresa  familiar  aos  seus irmáns. Con eses cartos e a dote do seu casamento faise co Théâtre Robert­Houdin, nese  tempo algo pasado de moda. Méliès pon  todo o  seu empeño en  modernizar  o  espectáculo  inventando  novos trucos e dándolle ás actuacións unha maior carga dramática.

Devagar, o teatro foi gañando máis e máis público coa  súa  mestura  de  pantomimas,  autómatas  e trucos tan truculentos coma o Recalcitrante Home Decapitado,  no  cal  a  un  home  lle  cortaban aparentemente  a  cabeza  e  seguía  falando  tan pancho até que lla volvían ao seu sitio. 

Antes  da  primeira  proxección  pública  do cinematógrafo  dos  Lumire  o  28  de  decembro  de 1895 houbo unha sesión privada para xornalistas e  donos  de  salas  de  espectáculos  en  París  (na véspera  ao  serán  ou  quizais  o  mesmo  día  pola tarde, depende da fonte consultada). Méliès foi un dos  asistentes  e  ficou  fascinado:  de  inmediato ofreceu 10000 francos polo aparello dos Lumière, que  rexeitaron  a  súa  oferta  e  outras  superiores dos donos do Museo Grevin e Folies Bergère. 

Méliès  non  desiste  e  proba  outros  camiños. Contacta co británico R. W. Paul e adquire un dos seus proxectores,  co que empeza a exhibir  filmes no  teatro  Robert­Houdin.  Mais  axiña  decide  que debe  facer  el  mesmo  os  seus  propios  filmes, primeiro  na  estela  dos  Lumière  con  estampas cotiás e vistas. 

O  cinematógrafo  dos  Lumière,  que  comezara  cunha  audiencia  modesta  de  33 espectadores  na  primeira  sesión,  atraía  unhas  semanas  despois  a  dous  mil visitantes  diarios.  O  cinema  era  un  gran  negocio  e  Méliès  non  quixo  quedar  á marxe.  Entendeu  que  máis  aló  do  rexistro  da  realidade  e  da  anécdota  simpática podía  ser  unha  extensión  dos  espectáculos  de  variedades,  enriquecido  coas trucaxes  que  descubriu  por  casualidade.  Segundo  contou  nas  memorias,  mentres filmaba  un  plano  na  praza  da  Ópera  a  cámara  atascouse;  logo  de  resolver  o problema,  seguiu  a  filmación.  Ao  proxectar  o  filme  viu  con  asombro  como  un autobús Madeleine­Bastilla se converte nun coche fúnebre. As “transformacións” a forza de parar a cámara e substituír o obxecto filmado (técnica xa empregada por Edison na Execución de María Estuardo) terían en Méliès o seu gran mestre.

En 1896 constrúe no xardín da súa finca de Montreuil un estudio de filmación, co teito e  paredes  de  vidro  para  aproveitar  a  luz solar.  O  estudio,  o  primeiro  de  Europa, dispuña  tamén  dun  espazo  para  a fabricación dos decorados. 

Só  entre  1896  e  1897  produciu  máis  de cen  filmes  que  cobren  os  xéneros característicos  do  momento:  documentais “estilo  Lumière”,  dramas,  episodios históricos,  actualidades  reconstruídas, trucos de maxia e as fantasías que serían o seu sinal de  identidade máis característico (tamén  algún  “filme  para  adultos”,  como Après  le  bal,  e  incluso  producións publicitarias).

Os  filmes  de  Méliès  vólvense  máis elaborados;  así,  a  exitosa  Cendrillon  de 1899  alardea  de  ser  unha  “grande  féerie extraordinaire en 20 tableaux”.

Os  filmes  de  Méliès  teñen  unha  difusión enorme, non só en Francia senón tamén no estranxeiro.  Tamén  nos  EEUU,  aínda  que neste caso non obteña réditos por causa da distribución masiva de copias  ilegais. Para paliar  o  problema,  abre  en  1902  unha oficina en Nova York da súa compañía Star Film.

Na segunda metade da primeira década do século XX a  fórmula Méliès amosou  sinais de esgotamento. A repetición das fórmulas fixo  esvaecer  o  interese  do  público.  O cinema  está  consolidando  unha  linguaxe propia que vai máis alá do espectáculo de variedades  enriquecido  con  trucaxes fotográficas. 

“(...)  Méliès  ignora  absolutamente  las  posibilidades  de  continuidad  que  pueden  nacer  del montaje. Así, por ejemplo, en Viaje a través de lo imposible muestra en un cuadro un automóvil que,  a  gran  velocidad,  choca  contra  el  muro  de  una  casa  y  penetra  en  ella.  En  el  siguiente cuadro aparece el interior de la casa, en cuyo comedor se halla una familia sentada en torno a la mesa. De pronto la pared se quiebra y penetra el automóvil...

La originalidad de Méliès estriba, justamente, en esta simbiosis entre los recursos típicamente teatrales (maquillaje, mímica, decorados, complicada tramoya y división en actos y escenas, ya que  no  en  secuencias  y  planos)  y  los  medios  y  trucajes  de  naturaleza  fotográfica.  Esta concepción le lleva a emplazar siempre la cámara tomavistas ante el escenario, ofreciendo el punto  de  vista  de  un  espectador  de  platea  perfectamente  centrado,  abarcando  todo  el decorado. En algunos casos sus películas comienzan con un telón que se alza y que cae al final de  la  acción;  en  otros  Méliès,  antes  de  efectuar  alguno  de  sus  prodigios  mágicos,  saluda  al público imaginario con una cortés inclinación de cabeza; los personajes entran y salen por el foro  como  si  estuviesen  representando  una  pieza,  y  los  decorados  no  ocultan  jamás  su inspiración teatral. La interpretación de los actores está basada en la mímica y su gesticulación es  exagerada,  porque  Méliès  no  ha  comprendido,  y  el  cine  tardará  todavía  algunos  años  en comprenderlo,  que  en  el  arte  de  la  pantalla,  a  diferencia  de  lo  que  sucede  en  el  teatro,  la lejanía de las localidades no modifica sensiblemente la percepción del espectador. Esta errónea comprensión  del  nuevo  arte  le  hizo  menospreciar  el  uso  del  primer  plano,  que  sólo  empleó como trucaje, para agrandar objetos”.

Historia del cine, Román Gubern

En  1909  Méliès  preside  o  primeiro Congreso  Internacional  de  Cineastas  en París.  Nel  se  acorda  unificar  as perforacións  dos  filmes  de  35mm  e reemprazar o sistema de venda dos  filmes aos  exhibidores  polo  do  alugueiro,  e  só  a membros  da  organización  de  cineastas. Esta medida créalle a dificultades a Méliès, que tiña como principais clientes os teatros e  salas  de  espectáculos.  Alugar  filmes  e non  vendelos  era  máis  rendíbel,  mais obrigaba  a  dispoñer  dunhas  estruturas comerciais das que carecían os produtores independentes, a diferenza das  incipientes corporacións como Edison ou a Pathé.

As  crecentes  dificultades  financeiras obrígano a asinar un contrato con Charles Pathé,  avalado  pola  súa  propia  casa  e estudio  en  Montreuil,  polo  cal  obtén diñeiro  para  producir  filmes  a  cambio  de cederlle a distribución e o dereito a refacer as montaxes.

Gaston,  irmán  de  Georges,  establécerase nos  EEUU a  cargo primeiro da delegación da  Star  Film  e  máis  tarde  do  seu  propio estudio  en  Chicago  co  que  axudaba  a cumprir as obrigas contractuais dos Méliès en América. Entre 1912 e 1913 viaxou por Asia e o Pacífico coa familia e unha equipa de rodaxe. A miúdo o material que enviaba a  Nova  York  chegaba  danado  ou totalmente inutilizábel e dese xeito acabou por  non  poder  os  filmes  comprometidos para distribución coa Edison. Perdeu unha gran  cantidade  de  diñeiro  e  tivo  que vender  o  selo  americano  da  Star  Film. Parte  do  soño  empezaba  a  esmorecer. Regresou a Europa en 1913 e estableceuse en Córcega. Os dous  irmáns non volveron falar nunca. 

Gastón  morreu  en  1915,  aos  63  anos, vítima dunha  intoxicación  alimentaria  por consumo de marisco en mal estado.

Gaston Méliès

N: 12 de febreiro de 1852 M: 9 de abril de 1915

O  acordo  resultou  fatal.  Cendrillon  ou  la  Pantoufle  merveilleuse,  de  1912,  non funcionou  ben  e  Méliès  sentiu  como  unha  humillación  que  a  súa  montaxe  de  54 minutos  quedase  reducida  a  pouco  máis  de  30  en  mans  de  Ferdinand  Zecca.  O mesmo  pasou  con  outros  filmes  e  Méliès  rompeu  o  contrato  con  Pathé.  Quedou completamente desamparado e se non perdeu a casa foi pola moratoria das accións xudiciais  provocada  polo  comezo  da  I  Guerra  Mundial.  A  ferida  definitiva  foi  a morte da súa primeira muller, Eugénie Génin, en 1913, que o deixou só ao coidado dos fillos.

Durante a Gran Guerra o exército francés confiscou os orixinais duns 400 filmes de Méliès  para  fundilos  e  recuperar  a  prata  e  o  celuloide  (que  servía  para  facer  os tacóns dos zapatos). 

Logo da guerra Pathé consegue finalmente facerse coa propiedade da Star Film e do estudio de Montreuil. Nun acto desesperado de rabia, Méliès queima os filmes que conservaba  e  tamén  os  decorados  e  vestidos.  A  obra  enteira  de  Méliès  puido desaparecer para sempre. A el mesmo perdéuselle a pista durante uns anos. Montou un posto de xoguetes e lambetadas na estación de tren de Montparnasse e en 1925 casou con Jeanne d'Alcy, a súa perenne compañeira de batallas.

Diversos  xornalistas  empezaron  a  preguntarse  polo  paradoiro  de  Méliès  e finalmente un deles o identificou. Era o vello xogueteiro da estación. 

O seu prestixio renaceu en forma de homenaxes. En decembro  de  1929  celebrouse  unha  gala retrospectiva  da  súa  obra  e  dous  anos  despois  foi designado  “Chevalier  de  la  Légion  d'honneur”. Ofrecéronlle  acubillo  na  Maison  du  Retraite  du Cinéma,  un  asilo  en  Orly,  que  lle  daba  garantía  de “pan  e  aloxamento”  que  moitos  días  non  tivera  nos quince anos precedentes. Sentiu outra vez a emoción do  cinema  ao  contactar  con  creadores  mozos  como Georges Franju e Marcel Carné e foi un dos primeiros colaboradores do proxecto de conservación de filmes de  Henri  Langlois,  xermolo  do  que  logo  foi  a Cinémathèque  Française.  Non  volveu  filmar  nin actuar, mais si debuxou e escribiu.

Enfermou a finais de 1937. Pasou os últimos días no hospital  Léopold  Bellan,  visitado  con  frecuencia  por Franju e Langlois. Morreu o 21 de xaneiro de 1938. Na  véspera,  con  horas  de  diferenza,  morrera  outro pioneiro do cinema francés, o animador Émile Cohl.

Está enterrado no cemiterio de Père Lachaise.

Imaxe: Kafziel, na wikipedia. CC BY­SA 3.0