Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

download Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

of 15

Transcript of Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    1/15

    ÉTUDES DE PHILOSOPHIE MÉDIÉVALE

    LXXIX

    PIERRE DE JEAN OLIVI(1248-1298)PENSÉE SCOLASTIQUE,

    DISSIDENCE SPIRITUELLE ET SOCIÉTÉ

    Actes du colloque de Narbonne (mars 1998)

    édi é! "#$

    A%#i& 'OUREAU S %*#i& PIRON

    Ouvrage publié avec le concours du Centre National du Livre

    et de l’ cole des !autes tudes en "ciences "ociales

    PARIS

    LI'RAIRIE P+ILOSOP+IQUE J VRIN

    , P%#. d %# S/$0/&& , V1999

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    2/15

    IOVANNI CECCARELLI

    LE JEU COMME CONTRATET LE RISICUM CHEZ OLIVI

    i/*#&&i C ..#$ %%i

    " 239-2 56

    P/7$ 7/i #!!/.i $ O%i*i #7 7 : P#$. 7 % ;é/%/?>d#&! 7& ># i@$ >#$> % 7 d ;#!#$d, #""/$ 7& ./& $i07;#7 &i* #7 %# $é=% Bi/& >édié*#% T/7 d #0/$d i% !/7 i & 7 %;#!#$d ! 7& =/$> ./& $#. 7 %% . dé=i&i i/&, 7i &/! dé!/$>#i! #""#$# $ i& 7i i* , ! d 7& .F é % =$7i d 7& %/&@& ! #%é# /i$ ! &/& ! 7%!7$ % 7 d/&., >#i! é & !7$ % ! #!!7$#&. !, %# !"é.7%# i/& =i&

    .1O%i*i & ! 0/$& "#! ./&!idé$ $ % i&.id &. d ! ";é&/>@& ! #..id &d#&! % d/>#i& d7 7 %risicum, % periculum, . ! - -di$ % é%é> &d i&. $ i 7d 7i .#$#. é$i! %# "%7"#$ d ! $ %# i/&! é./&/>i 7

    7 #7 /7$d ;7i /& "/7$$#i dé=i&i$ ./>> % $i! 7 d & $ "$i! , /..7" "/! i>"/$ #& d#&! %# $é=% Bi/& d7 ;é/%/

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    3/15

    LE JEU COGGE CONTRAT

    ./>> $.i#% % $i! 7 d7 7 ! =$é 7 & "#$>i % ! " &! 7$! d % /$d$# dé é é !/7%i@& ! #%é#./>> $. %# =i&. , O%i*i & #7$#i "7 #0/7 i$ %# dé=i&i i/& dcontractusludi D#&! . 0$@* é 7d 2456 /& !!# $# d dé"#!! $ . !./&! # # i/& d é #0%i$ !i % ;é/%/#%i!# i/& d ;@> ! "$é.éd >> & =/$>7%é! &/& ! 7% > &d ! =$#&.i!.#i&!, >#i! &./$ "#$ d ! .#&/&i! ! d ! ;é/%/i@$ d ! 7 %! % /& " 7 >i 7B ./&!idé$

    ;@> ! é./&/>i 7 !L periculum /7 risicum ! dé "$é! & d#&! % ! #% ! ! é./&/>i 7 ! d

    .#&/&i! ! !./%#! i 7 ! 7i "$é.@d & % /7*$#< d O%i*i i% ! ./&!i! ! #!" . ! 7i % %i & #7 .$édi & #& 7 é%é> & d %é#&/&-%é# i/& d ! di==é$ & ! =/$> ! d i&* ! i!! > & =i&.i $4 D#&! % !>i%i 7B =$#&.i!.#i&! "#$i!i &! * $! %# >/i ié d7 XIII !i@.% # %i 7 7&.;#&< > & 7#%i # i= d %# $é=% Bi/& !7$ % $i! 7 é./&/>i 7 C .;#

    ! &./$ "%7! !ii&i! !, =$7i d % #$i! / é%i!> d % #* $$/ !> "/$ #i & &i $ % Bi! &. d ! ";é&/>@& ! #..id & %!

    C; M % ! ;é/%/&é ! & 12 "#$ % é*? 7 d P#$i! E i && T >"i $, %di!#i quod nic,il #it a casu* sed omnia de necessitate eveniunt , c# C,artularium%niversitatis 'arisiensis, + D &i=% , A C;# %#i&, éd! , P#$i!, 1891, 1, " 4 "% /$i

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    4/15

    IOVANNI CECCARELLI

    d +#%@! ("umma Ale6andri), % "$/0%@> d7 $i! 7 ! "/!é &/& ! 7% > & "/7$ % ! /"é$# i/&! d .$édi , >#i! !7$ /7 "#$ i$ d % #% ! d ! /"é$

    ./>> $.i#% ! A #& =#i$ =#. #7 "$/0%@> d %# %éi é /7 d&/&-%éi é d7 ./>> $. , d#&! % ! $> ! "/!é! "#$ % "! 7d/-C;$ !/! />d#&! !/& i& $"$é # i/& d % B"7%!i/& d ! >#$.;#&d! d7 >"% (%# "$ palea 7iciens), % ! #7 7$! d %#"umma Ale6andri d/&& & 7& d/70%i& $"$é # i/& #7 $F% d7 >#$.;#&d d#&! 7& !/.ié é di .;$é i && O& # 7&

    ;@> d /$i/i&! i>"/$ #C; M T;/>#! d A 7i& . d/70% i& $"$é # i/& ! ! 7% > & = "$ ! 7 i&!i#$.;#&d " 7 /0 &i$ 7& $é>7&é$# i

    stipendium laboris , &/& ! 7% > & "#$. 7 i% ./7$ d ! $i! 7 " $!/&& %% > & ( propter periculum* cui se e6ponit ), >#i! &./$ "#$. 7% ./>> $. ! &é. !!#i$ %# *i d %# ./%% . i*i é propter publicamutilitatem* ne scilicet res necessariae ad vitam patriae desint 15

    R "$ & % ! ;@> ! "$é! & ! d#&! %#"umma Ale6andri, O%i*i, d#&! %$ractatus de emptionibus et venditionibus* de usuris* de restitutionibus, % !#""%i 7 %# "%7"#$ d ! #% ! ! é./&/>i 7 ! G?> #*#& d #0/$d $ %d %# %éi é d7 ./>> $. , % $i! 7 d *i & 7& é%é> & i>"/$ #&

    S7$ %#"umma Ale6andri ./>> /7*$#< ./%% . i=,c# O L#&, 7conomics* cit , " 119-125 T/d !.;i&i, .l preBBo della salveBBa4 Lessici medievali del pensiero

    economico, R/> , 1994, " 19 -19C# A% B#&d $ d +#% !,"umma t,eologica, K%/$ &. -Q7#$#..;i, 1928, 4, " 21- 24 c# P! 7d/-C;$ !/! />7!, .n /att,eum , ,omilia 38 ' , ./% 839, "#!!é d#&!% +ecretum ratiani (D 88, . 11) c# K$i d0 $

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    5/15

    LE JEU COGGE CONTRAT

    d !.$i" i/& "i 7 d7mercator c,ristianus, =#i "#$ O%i*i d#&! %# "$ >i@$ "#$ i d !/& 7*$ L >#$.;#&d 7 i% %# ./%% . i*i é, #==i$> %

    d/i "/!!éd $ . ! 7#%i é!, . sollicitudo mentalis , 7i %7i " $> d !dé0$/7i%% $ ./$$ . > & d#&! % >/&d d ! #==#i$ !, . ! .#"#.idé* %/"" & $#* $! 7& B"é$i &. =#i d $i! 7 ! d i&. $ i 7dmultoet diuturno studio ac peritia et labore* multisque periculis et e6pensis 444Dacquiritur peritia et industria talis 11 O& # % i>"$ !!i/& 7 , "/7$ %=$#&.i!.#i&, % >#$.;#&d # d$/i 7& $é./>" &! &/& ! 7% > & "/7$$i! 7 ! d & $ "$i! 7 i% ./7$ , >#i! &./$ "#$. 7 i% >/& $ !# .#"#é*#%7 $ ># $i! $ % ! d#&< $! 7 ./>"/$ %# "$# i 7 ./>> $.imercator c,ristianus d O%i*i ! ; 7$ #7 $i! 7 .; $.; % %i>i $

    7 % 7 >#&i@$ , & ! =/&d#& !7$ !# .#"#.i é "$/= !!i/&& %% , #=i& d* $! % 7 i%i é ./%% . i* % >#$.;#&d /7 "/7$ %# ./>>7 é %>édi# 7$ $é>7&é$é & $bonum commune periculum

    P/7$ . 7i ! d7 "$/0%@> d %# %éi é d7 ./>> $. , d #"$@! ;é/%/ dusura 12 L >#$.;#&d, d #"$@! O%i*i, " 7 * &d$ 7&>#$.;#&di! 7& "$iB "%7! é% *é 7 . %7i #7 7 % i% % # #.; é #7!!i 0i

    7 i% # 7& =/&. i/& !/.i#% > & 7 i% (e6 mani#estis commodis etnecessitatibus provenientibus communitati ), 7 "/7$ !/& .#$#. @$

    & $ "$ & , ! ! .#"#.i é! "$/= !!i/&& %% ! & "%7! d ! $i! 7 ! #7 7=#i$ =#. e6 ,onerosis laboribus ac periculis et e6pensis et industriis S#&!7& 7! $é>7&é$# i/& é./&/>i 7 , di % =$#&.i!.#i&, % i&.i # i/& i&di. !! , "#$ ./&!é 7 & , %# =/&. i/& !/.i#% >?> d7 >#$.;#&d ! >i! .$i! umquam inveniretur qui absque lucro vellet ,uic operi inservire 13

    L ! ;@> ! d %#"umma Ale6andri !/& =/$>#%i!é! $ &=/$.é! "#$ %;é/%/# i/& d7 "$iB, . /7 7& $F% =/&d#> & #% % ! d 7B é%é> & ! periculum industria, d > &

    ! i>é! "#$ %# ./%% . i*i é, "#$ %# communis ta6atio , " $> & d d/&& $ #7 "$iB 7& *#% 7$ 7i .;#&< ! %/& % ! .i$./&! #&. !, !#&! &i$ ./>" d ! .

    11 P J O%i*i,$C , " 12 S7$ % ./&. " d 7!7$ .; M O%i*i,c# T/d !.;i&i,%n trattato di economia politica

    #rancescana & il E +e emptionibus et venditionibus* de usuris* de restitutionibus F di 'ietro diiovanni Olivi, R/>#, 1985, " 18, 22-24, 33-313 C# P J O%i*i,$C , " 3

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    6/15

    IOVANNI CECCARELLI

    !i>"% > & /0 . i=! Lmercator , di % =$#&.i!.#i&, & *i/% "#! %# %/i &i %bonum commune, & $ * &d#& % ! >#$.;#&di! ! 7& "$iB ># 7$, "#$.

    . ># /$# i/& ! 7! i=ié "#$ % ! pericula et onera &*i!#>7& ! #7 ./& $#i$ # # 7é 7#&d % é%é> & d $i! 7 d#&! 7& #.;#& ! "#! "$i! & ./&!idé$# i/&, "#$ B >"% , di O%i*i, & .#.;#& % ! d

    7 % #.; 7$ " 7 ./7$i$ & 7 i%i!#& 7& >#$.;#&di! dé= . 7 7! .#!, %# $ %# i/& ./>> $.i#% $ />0 i>>édi# > & d#&! 7& di> & "#$ i %% !"é.7%# i*1 L ;é/%//d@% drisicum 7i,édi# i/& d 7& >#$.;#&d >?> d ! i> $ d é*#%7 $ % " 7 d * &i$ 7 i% , & &d#& * $! % 0i & ./>>7&

    C >/d@% $ ! =/&d#> & #% >?> 7#&d % ;é/%/> $.i#% ! 7 i% ! %# ./%% . i*i é L# %i & "$/d7. i= !"é.7%# i/& ! %ié & d $&i@$ # "/!!i0i%i é d i&* ! i$ % #$< & d#&! % ./>> $.1 %/0#% > & % ;é/%/ 7 % 7!7$ ! "$/d7i 7#&d /& /0 i & 7& 0é&é=i. !#&./7$7 #7.7& periculum , >#i! . %# & * 7 "#! di$ =/$.é> & 7 % $i! 7 !/i "7i!! %é $ % "$/=i1 O%i*i &i %# %éi é d & i>"/$ 7 %% d "$? ./>> $.i#% !#&! di! i&. i/& i% & !7==i "#!, #==i$> % ;é/%/> $.i#% d/i ? $ > &é "#$ . %7i 7i "/!!@d % "7i! 7 %risicum ! "/7$ % #. 7$ é./&/>i 7 % 0#&. d !!#i d !/&industriai&di*id7 %%18

    14 C# P J O%i*i,$C , " 4 dicitur quod licet in commutatione mercatoria secundumabsolutam sui considerationem sit de##ectus per#ecte adequationis pretii ad rem emptam velvenditam* non tamen in comparatione ad communem utilitatem rei publice vel admercatorum pericula et onera superius tacta* predictus etiam adequationis de##ectus & non sic

    recedit ab equalitate quin aliquo modo contineatur sub ipsa 1 .bid , " 9 de##ectus illud e6 quibus emptor ultra iustum pretium enormiter #alleretur tenetur venditor pandere sibi si tamen eos novit vel probabiliter opinatur* et precipue ubi e6 ,oc aliquod grande periculum contingere posset emptori

    1 C# T/d !.;i&i,%n trattato, cit , " 1 -25, 2 -29 A S"i..i#&i, %i !.$i i ,cit , " 298

    1 C# P J O%i*i,$C , " 1- 2 .tem de lucro incerto et contingente* ac cum periculo perditionis #uturo e6igere certum lucro sine omni periculo cuiuscumque perditionis vel damniest aperte iniustum* saltem quando illud lucrum per se non provenit e6 re tradita pro illolucro* sed ,oc #it in contractu usurario

    18 C# P J O%i*i,$C , cit , " 81 'redictorum autem radicalis ratio est quia periculum tollens usuram* debet apud lucrantem e6 eo includere dominium et usum rei periclitans4 +ominium quidem* quia e6 re sua debet lucrari* non autem e6 re ut est iamalterius4 %sum vero* quia usus rei e6 quo lucrum provenit* debet mediate vel immediate esse

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    7/15

    LE JEU COGGE CONTRAT

    L# !i 7# i/& ! ./>"%i 7 7#&d /& ! $/7* =#. #7B ! # i! i 7./& $#. 7 %% ! "i 7 ! d %# d 7Bi@> "#$ i d7 $#i é d O%i*i I%

    7 % 7 ! >/d@% ! d ./& $# / % i&.id &. d7 $i! 7 ! / #i&!i & % 7& d ! d 7B "#$ i !

    /7 % $i! 7 d & $ "$i! , !#&! 7& 7! $é>7&é$# i/& (equalitas proportionis ), #%/$!, d #"$@! % =$@$ %#&0 d#!"é.7%# i/& Si % /& & # $i07 "#! !# 7! *#% 7$ ( & $> ! d $é $ 0i&F> risicum-industria, . ! % >é.#&i!> >?> d "$/d7. i*i éé./&/>i 7 , /$i & é * $! %bonum commune, 7i ! & $ !! & /& & #7$# "%7!d $i! 7 7 i% , >#i! 7& &/&-$i! 7 , . ! - -di$ %usura 25 2446

    A"$@! O%i*i, % 0i&F>risicum-industria d *i & % "/i& d dé"#$ d 7& 0/&& "#$ i d %# $é=% Bi/& =$#&.i!.#i& & ># i@$ é./&/>i 7 i% !*é$i #0% %i/i&! i>"/$ #& ! %/& % ! di==é$ & ! " ! ./& $#.c# T/d !.;i&i,%n trattato, cit , " 21-22 S7$ % ! ./& $# ! d d?"/ ,c# P J O%i*i,$C , cit , " 85 !7$ % %/7#< , .bid4, " 8 !7$ % #.;# -* & , .bid4, " 85-81 !7$ % #.;# -* & d !$ & !, .bid4, " 83-84 !7$ % >"$7& d E # , .bid4, " 84-8 !7$ % ! ./& $# ! d !/.ié é, .bid4, " 8 -8 !7$ % ./& $# d 7, .bid4, " 8

    25 .bid4, " 8 "i vero arguatur in suprascripto casu non esse usuram* quiaconductor potest simul in se suscipere periculum et casus #ortuitos rei conducte quantum estde natura contractus & respondetur quod in pre#ato casu non tam est contractus locationis etconductionis* sed etiam contractus societatis in periculo ac melioratione et deteriorationebovis4 Contractus enim societatis e6igit equalitatem proportionis* ut* scilicet* quantum ego in societate do* vel #acio* tantum proportionaliter inde recipiam4 "i autem* propter mutuummic,i #actum* pars mee societatis deterioretur est ibi pro tanto usura

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    8/15

    IOVANNI CECCARELLI

    7i$#% O21G?> & . 7i ./&. $& % ;@> d7 7 i% & ! "#! 7! d "#$%

    & #& 7 #7 7$ i!/%é, >#i! i% ! &é. !!#i$ d % i&!é$ $ d#&! 7& ./&*#! i% =#7 d/&. =#i$ 7& 0$ = "$é#>07% "/7$ B"%i 7 $ . ./&.$@ > & % 7 d ;#!#$d #7 0#! G/ & A< , 7 %% ! %# &/$>

    ! %# $é=% Bi/& !7$ %ludus #*#& % i& $* & i/& d7 =$@$ %#&i! & *#% 7$ ./>0i & % ! ";é&/>@& ! %7di

    é #i & i>"/$ #& ! d#&! % ! !/.ié é! >édié*#% !23 Si i>"/$ #& ! 7 , "#$ i$ d7XIII !i@.% , & E7$/" /..id & #% , % ! #7 /$i é! "/%i i 7 ! dé=i&i!! & ddé"7 é! 7$idi 7 > & #7 ;#!#$d, d ! >#i!/&! d 7B, d ! #* $& !, / % ! !/& "$i! & 7 %%24 C " &d#& , 0i & 7 % ! #. i*i é! %7di 7 ! =7!!

    !/7>i! ! 7& & "70%i. /7 "$i*é & dé=i&i =/$> %% > & %ludus &#& 7 ./& $#2

    I&i i#% > & , & $ !i 7# i/& ./&.$@ é%#0/$# i/& ;é/$i 7 , "$/=/&d ;i# 7! D@! %# =i& d7 XII !i@.% , % "$/0%@> d ! /$ , d , R/>#, 19 5, " 14 -1 2 d#&! !/& ! $>/& +e mercancia, . /0! $*# 7$ !i.i%i & d7 XV !i@.% "$/"/!7& di! i&. i/& & $ 7!7$i $! >#$.;#&d!, & 7 i%i!#& % ./&. " d $i! 7 usurari 444Drecipiunt sanguinem alienum sine labore et risico 444D mercatores 444D cum laboribus multiset risico lucrantur C# i$#%d7! Od/&i!, +e contractibus* de e6communicationibus et decasibus reservatis, >! , Si && , 'i0%i/ .# ./>7% , ./d U V 8, =/% 82*, 8 *-8 $ ' $$di&7! S & &!i!,Opera Omnia, K%/$ &. -Q7#$#..;i, 19 5, 3, " 145-1 2, 2 -2C# #7!!i T/d !.;i&i, T ! 7#%i =$#&. !.# %i& d ! di/*/ $# "7%!i/&i %7di.; !.; >i .7% 7$#%i , d#&! .l tempo libero4 7conomia e societ@(Loisirs* Leisure* $iempo Libre* HreiBeit) secc4 ...< 2... , Ki$ &M , 199 , " 31- 4

    23C# J G G ;%, Les Ieu6 au ro aume de Hrance du ...e au début du 2.e si3cle,P#$i!, 1995 ioco e giustiBia nell’.talia di Comune, O$ #%%i, d , T$ *i!/-R/> , 1993 A RiMMi, LudusJludere4 iocare in .talia alla #ine del medio evo, T$ *i!/-R/>#, 199C# #7!!i % ! $ .; $.; ! > &é ! %# =i& d XIX !i@.% "#$ L/d/*i./ d #7 $ *L d #7 $, .l gioco d’aBBardo nel medioevo italiano, O$ #%%i, d , Ki$ &M , 1993 E&># i@$ d 7 d ;#!#$d, i% =#7 "$é.i! $ 7 7! 7 #7 XV !i@.% , %/$! 7 ./>>di==7!i/& d ! .#$ !, % i&! $7> & "$i&.i"#% ! % dé c# J G G ;%, Les Ieu6, cit , " -98,L d #7 $, .l gioco, cit , " 19-2

    24 C# J G G ;%, Les Ieu6, cit , " 3 -38 , L d #7 $, .l gioco, cit , " 9 -1332 .bid4, " 31-44, 11 -125 L ! i& 7i i/&! d d #7 $ %# =i& d7 XIX !i@.% , 7 %% ! $ ! & /7 /7$! *é$i=i $, !/& &./$ $@! ==i.#. !

    8

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    9/15

    LE JEU COGGE CONTRAT

    #% !é "#$ % ! B" $ ! & d$/i $/>#i& >#%#i& 7i "$é*/ #i "/7$ % " $d#& % d$/i d $é.%#> $ (repetitio) %# !/>> " $d7 #7 72 G?> %# 7$i!"$7d &. ..%é!i#! i 7 ! /..7" d .># i@$ % d$/i .#&/&i 7 7#%i=i % 7 d ;#!#$d d "é.;é, " $!/&&.#&/&i! ! % ! ;é/%/i #>#i! & .#7! . "/i& G#i./&d#> i/& ! #>0i"%é> & #$i é & $ % ! %

    ..%é!i#! i 7 ! % ! %/i! $/>#i& !, #d#" & . 7i # é é é%#0/$é "#$ % !& d$/i .i*i%, % #""%i 7#& #7!!i #7 =/$ i& $& /& é #0%i #i&!i % "

    $ ! i 7 i/& d ! i%i 7 d7 XIII !i@.% , 7& .;#&< > & ! /"@$ , % ! "/i& ! = $>#7B 7 %! /& #0/7 i % ! 7$i!"$7d &. ! .i*i% .#&/&i 7 !/& >i! & d/7

    B >"% , T;/>#! d A 7i& $é!/7d % "$/0%@> d ! "$/=i ! #7 7 & #==i$7 . ! %# ./>"é &. d7 d$/i "/!i i= "/7$ % d/>i&i.#i&, % /0%i & d#&! % ! M/& ! / %# %/i $/>#i& *i> "/7$ %# "%7"#$ d ! $ %# i/&! é./&/>i 7 !, % $#""/$ d 7B /7 7$! ! i& $"$é é %# %7>i@$ d %# ./&. " i/& */%/& #$i!

    "i 7 > & =$#&.i!.#i& ./&. " i/& 7i "%/&< ! ! $#.i& ! d#&! % dé0# "#7*$ é #0!/%729 D#&! %#"umma Ale6andri, /& #==i$> 7 d 7B !7 !,# , 19 , ./% - , 1- 4 + &$i.7! d S %i&, L’école #ranciscaine de ses

    débuts Kusqu’@ l’occamisme, L/7*#i&-G/& $é#%-Li%% , 19 1

    9

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    10/15

    IOVANNI CECCARELLI

    qui lucratus est* tenetur restituere 35U& %% #""$/.; , d >?> 7 . %% d T;/>#! d A 7i&, & "$ &d "

    d !!7!, >#i! ! >#i& &7 "#$#%%@% > & . %% 7i ! é #i "$é.#==i$>é O& # #i&!i % dé* %/"" > & % #""$/=/&di!! > & d *é% Bi 7 ! !7$ % 7 7i ./ Bi! & 7i di* $< & ! %/& . %7i 7i

    24 6 "$/0%é># i 7 $/>#&i! !, .#&/&i! !, =$#&.i!.#i&!, d/>i&i.#i&!, B"& d$/i ./7 7>i $31

    D 7& "/i& d *7 =/$> %, % idé /%i*i && dcontractus ludi " 7 ? $ #i&!i$é!7>é d 7B !7 !, # & ! d %# $é=% Bi/& .#&/&i! d % #% ! =$#&.i!. "#7*$ é #0!/%7

    O%i*i $ "$ &d 7& %/&/&d d P [#=/$ , + &$i d S7! , .#$di% d O! i ), 7 % /& $ $/%# !7i d#&! %# $é=% Bi/& ;é/%//d#%i é! i%%i.i ! d #. 7i!i i/& d 0i &! (/"é$# i/&! !i>/&i# 7 !, 7!7$#i "$/! i 7 i/&, 7, . )32 L $é!7% # d . i i&é$#i$ #% i 7 ./&d7idi! i&. i/& & $ % 7&d7! d P &=/$ ,"umma, cit , ./% - , 1- 4

    33 C# '/* & 7$#,Opera Omnia, K%/$ &. -Q7#$#..;i, 188 , 4, " 3 5#-3 10 T;/>#! d A 7i&,Opera, cit , 8, ./% 2 #-2 0

    34 C# P J O%i*i,$C , " 91 secundum quosdam est quod omne turpiter et indecenterac vitiose acquisitum est restituendum 444D utpote si simoniace aut meretricio vel ,istrionatuaut ludo aut quocumque modo turpi lucrandi seu mercandi #uerit acquisitum 444D "ed istis amagnis contradicitur* et credo quod vere* nisi solum ubi per iura canonica vel civilia est,uiusmodi reiecto in penam criminum imposita et statuta sicut est in simoniace acquisitis

    15

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    11/15

    LE JEU COGGE CONTRAT

    di==é$ &. i% # 7& = $> di! i&. i/& & $ !";@$ é ;i 7 7$idi./-é./&/>i 7 , 7 % ;é/%/ ! ./& $#. 7 %% ! aliud est contractum esse vitiosum et nullum* et aliudin sua materia vel causa motiva seu e##ectiva* non tamen in sua intrinseca #orma 3 G?> !i, di O%i*i, %#cupiditas é #i .#7! ==i.i & d 7& $ %# i/&./& $#. 7 %% , d#&! 7& #.;# -* & ./>> d#&! % 7 d ;#!#$d, #7 .#! / #7$#i "#! d *i/%# i/&! d7 "#$#di d7 ./& $# %7i->?> , % /0%i #7 =$@$ >i& 7$ d $#""$/.; $ % ! i.# , d#&! .d , éd ,%na economia politica nel /edioevo, '/%/> abrenuntiatio iuris , c# , "#$ B , P J O%i*i,'7 IX, D '7$$, d , " 14, 24, 29, 32, 34-3

    39 .d ,$C , " 91-92 "i autem licitum est mic,i dare meum gratis* multo magis est

    11

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    12/15

    IOVANNI CECCARELLI

    d/&&é 7 #7.7& %/i, ;7>#i& /7 di*i& , & "$i* 7& ;/>> d !/& d$/i , "$i./>> iurisdictio potestas, d d/&& $ ! ! 0i &! 7& #7 $ ;/>> , !i % !

    "#$ i !, # & %é "/7$$# ! "$/d7i$ >?> %# !7i d 7& ./7" d d si 444D iure divino vel ,umano* non au#ertur alicui iurisdictio vel potestas

    dandi aliquid 444D colludendi pro 444D victoria ludi* non oportet 444D quamequalitatem et licentiam annullari 45 L# %é#i& , */i$ %# ./7 7> ,$ ! & %# 0#! d % #% ! /%i*i && quamvis 444D alique leges civilesquondam edite #uerunt contra ludum* ,odie 444D per contrariam consuetudinemabolite reputantur % dé.%i& d %# "$ >i@$ % #==i$># i/& d %# !!/& 7 7& ./&=i$># i/& i&di$ . d 7& ;é/$i 7$idi./-é./&/>i 7 "%*#! , 7i, é &d#& % ./& $#. 7#%i!> %# !";@$ %7di 7 , %é 7 quia repetenti perdita per ludum in #oro civili2486et iuditiali nondaretur actio nec sententia restitutionibus sibi #iende 41 L# $é>7&é$# i/& d ! /7 7$! &/& ! 7% > & ! %é (licentia), >#i! d "%7! ./ &.id #* . % ! %/i!d %# 7! i. é./&/>i 7 (aequalitas) 42

    P/7$ ./>"$ &d$ . 7 O%i*i & &d "#$aequalitas d#&! %contractus ludii% =#7 ! $é=é$ $ 7& 0$ = "#!!#< , ./& &7 d#&! %# d 7Bi@> "#$ i d7=#i "#$ i d % #% ! , "%7! #>"% dé .i é , d ! ./& $# ! !/Ki% > & , % %i & & $ludus risicum d *i & é*id & O%i*i &*i!#< %casus / % /7 7$ ! /0%i & #% & $contractus societatis contractus ludi ! >0% d/&. d7 % #0! &. , d#&! .d $&i $ .#!, d .#"#.i é "$/= !!i/&& %% (industria), . ! - -di$ d % 7& d d 7Blicitum mic,i aliquid dare pro alio mic,i concesso quamvis illud mi,i impie concedatur etma6ime e6 quo aliqua temporalis utilitas sive vere sive secundum iuditium eius etbeneplacitum inde provenit danti4 "i autem ludens posset mic,i gratis rem suam dare* etmulto magis potest ,oc sub #ortuita sorte ludi

    45 .bid , " 92C# &./$ % >! d OB=/$d, -odleian Librar , '/d 2 "i igitur iuredivino vel ,umano non au#ertur alicui iurisdictio vel potestas dandi aliquid meretrici prolocatione corporis sui* aut strioni pro suo strionatu* aut colludenti pro #ortuita etin#raudulenta victoria ludi non oportet MD quamdam equalitatem et licentiam annullari

    41 .bid442 C "#!!#< %/"%i.i & == /0!.7$, " 7 ? $ >i 7B B"%i 7

    7& &/7* %% " $!" . i* i& $"$ # i* d7 ./&. " daequalitas .; M O%i*i c# J Z# , 7conom and Nature in t,e Hourteent, Centur, C#>0$id< -N /$ -G %0/7$& , 1998, " 11 -1 2

    43 C# P J O%i*i,$C , " 8 $ertius superius dictus contractus potest #ieri ut simlconcurrat ibi contractus mutui et contractus societatis 444D .tem consimilis usura est si quismutuat alteri C solidos* cum quibus ludat* cum eo sic tamen quod* rationis talis mutui* periculosior sors ludi detur ei cui mutuum illud est #actum4 $unc enim ibi est tantum de usuraquantum preponderat maioritas illius periculi

    12

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    13/15

    LE JEU COGGE CONTRAT

    é%é> & ! 7i ./&! i 7 & % 0i&F> =/&d# 7$ d %# %é# i/& d ! ./>> $.i#% ! , i&di$ . > & , d 0 #7./7" d ! /"é$# i/&! d .$édi %

    7& ./& $# d !i>"% periculum E . " &d#& , >?> % é%é> & d $i! 7 i!/%d/i ! ./&=/$> $ 7& "#$#di , 7&aequalitas 7i " 7 ? $ é*#%7é "#$ %#communis ta6atio44 P/7$ #& , /& # dé &/ é 7 d#&! d #7 $ ! < &$./& $# !, d#&! % "$? ./>> $.i#% "#$ B >"% , % periculum & %7i->?> &%é "#! % > 7& *é$i #0% "#$i !7$ #$.;#&d, "#!!i>i%#0% #7 7 contractus ludentium est ,uic similis 4 A7 ./& $#i$O%i*i &*i!#< . ./& $# ./>> 7& =/$> d "$? % 7#%i=i d /"é!"é.7%# i* ( #raus usuraria ), "7i! 7 i% >#& 7 7& d ! 7#%i é! !! & i % "/7$ % $ &d$ 7 i% %# ./%% . i*i é % i& $* & i/& & " $!/&& é./&/>i 7 48 L# $#i!/&, % =$#&.i!.#i& % B"%i 7 #* . 7& B $?> "$/*i & d7 =#i 7 & $ % ./>> $. , % .$édi % 7, i% # d ! d!70! #& i %% ! 7i $#&!=/$> & % ! >/d@% ! ./& $#. 7 %! $ !" . i=! 7 & ! "#! #!!i>i%#0% 7& /"é$# i/& ./>> $.i#% 7 %./& 7 , ! 7% > & d ! =/$> ! %7di 7 ! ./di=ié ! materia 444D contractus ludi est pricipaliter ipse ludus et victoria ludi D#&! %ludus ! 7%, % 7 i%i é !/.i#% %#.#"#.i é i&di*id7 %% !/& d ! é%é> & ! i&!i & #7B, #* . %risicum, d#&! % ./>> $. L # i 7d d7 =$#&.i!.#i&

    &* $! % 7 & ! "#! % =$7i d 7& #.. " # i/& *# & é./&/>i 7 . ! "/7$ 7/i /& & # "#! d =/$>7%# i/& "#$=#i

    ./& $# #%é# /i$49

    44 .bid , " 8 -884 C# P J O%i*i,uodl4I, 1 , =/% $0-8$0 (/& 7 i%i! $# % édi i/& .$i i 7 d .quaestio quodlibetalis d#&! A S"i..i#&i, %i !.$i i ,cit , " 31 -321)

    4 .bid , " 314 C# P J O%i*i,uodl4I, 1 , =/% $0-8$0 A S"i..i#&i, %i !.$i i ,cit , " 31848 .bid4, " 318 quia in #raudem usurarum tale pactum venisse videtur 444D quia si e6

    ratione aliqua pecunia est lucrosa* ,oc non est nisi quia currit ad suum periculum* sicut #aceret capitale traditum mercatori

    49 .bid , " 321 dicendum quod contractus iste quomodocumque #iat non est similiscontractui ludi* quia non est alia materia contractus nisi pecunia tradita vel tradenda4 /ateria vero contractus ludi est principaliter ipse ludus et victoria ludi4 7t ideo in contractuludi nulla est usura quia nulla est ibi ratio mutui et si ludus sit licitus et sub debitomoderamine #actus* potest #ieri licite et dato quod sit illicitus solum* e6 utraque parte plenevoluntarius et nulla lege vel consuetudine civili civiliter observata sit pro,ibitus* non oportet

    13

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    14/15

    IOVANNI CECCARELLI

    L idé /%i*i && d7 7 ./>> ./& $# ! #7!!i ==i.#. &/! 7B 7é #i ./>"% B "/7$ % ! " &! 7$! >édié*#7B N/7! 0/$& i.i =/7$&i$

    B >"% ! i$é! d7 d/>#i& =$#&.i!.#i&, .#$, ./>> /& % # dé di , $/>#&i!.#&/&i! ! d/>i&i.#i&! !7i* & d ! i i&é$#i$ ! B 7 %! di==é$ & !, &/7 % ! $é#. i/&! !/& /""/!é !5 D 7& "#$ %# %i & ! A% B#&d$ d A% B#&d$i

    "umma # $i07é A% B#&d$ d +#%@!, G/%d d C#"/ d I! $i# = 0$@* #%%7!i/& 7i$#% O .#% 7 %i é$#% > & O%i*i1 S 7% Pi $$ d T$#0i07!,é%@* d O%i*i K%/$ &. , dé* %/"" %# ;é># i 7 "%7! & "$/=/&d 7$2 D #7 $ "#$ , % %i &ludus-contractus ! $ =7!é & 0%/. d#&! . $ #i&! .#!, . %# ! "#!!!#&! ./>"#$#i!/& #* . % ! ;@! ! /%i*i && !, ./>> .; M Ri.;#$d dGédi#*i%%# .; M 7 % 7 ! #7 $ !, i% # d ! />i!!i/&! */%/& #i$ !, ./>> ' $$di& d Si && 7i ./"i O%i*i, >#i! /> "$é.i!é> & % ! B >"%$ %# i=! #7ludus d #7 $ ! =$#&.i!.#i&!, &=i&, ./>> "#$ B >"% A! !#&7!K$#&W/i! d G $/&& !, /""/! & #7B ;@! ! d7 ./& $# $i d % 7 i%i é !/.i#% d7 7, %ié 7& $é=% Bi/&!7$ % ! 7B #! , Ki$ &M , 'i0%i/ .# N#Mi/% ,C/&* & i S/""$ !!i D 3 9, =/% 112. non videtur esse necessarium quod restituatur 444Det ma6ime si servetur le6 ludi4 Le6 autem ludi videtur esse quod* quando ludentes de pariludant* quod intendit #acere venire quod suum est in possessionem sui consocii* non absolute* sed sub conditione & puta si tale punctum veniet

    3C# Ri.;#$d7! d G di#*i%%#,"uper quatuor libros sententiarum 'etri Lombardiquaestiones subtilissimae4 uodlibeta, '$ !.i#, 1 91, " - ' $$di&7! S & &!i!,Opera, cit , 1, " 4 8, 4 2 A! #&7!,"umma de casibus, V &i! , 14 8, =H 351$-351*K$#&.i!.7! d G# $/&i!, .n quatuor libros sententiarum ac quolibeta, V &i! , 1 25, =H 253.

    4 C# Ri.;#$d7! d G di#*i%%#,"uper quatuor libros, cit , " assue#actio ludita6illorum adducit ocium* quod est #omentum carnalis lasciviae* et in illo ludo nonassuescunt ,omines ad aliquid quod sit utile reipublice* nec ibi e6ercetur ,umanumingenium

    14

  • 8/18/2019 Ceccarelli -- Le Jeu Comme Contrat (Olivi)

    15/15

    LE JEU COGGE CONTRAT

    >/i ié d7 XIV !i@.% L >/d@% /%i*i & dcontractus ludi !7i&i.#

    "#$ i.7%i@$ > & ! &!i0% % #""$/.; é./&/>i 7 =$#&.i!.#i& , & ! =d !.$7"7% ! "/7$ $é7&i$ !/7! 7& >?> "/%/#i! "/!!i0% d i$ $ 7 % 7 ! %i# i 7 ! ./&.%7!i/& L $i! 7 & ! "#! 7& é%é> & #0! $#i d % #% ! /%i*!/& i&.id &. ! é*#%7é .#! "#$ .#!, ! %/& % i&.id &. é./&/>i 7 !/.id % é%é> & #%é# /i$ d#&! .;# 7 =/$> ./& $#. 7 %%

    L =$@$ %#& é./&/>i 7 / i% * "#! &./$ id & i=ié d =/$> d i& $* & i/& i&di$ . d#&! % ./>.%#i$ > & di! i&. d %# !i>"% !"é.7%# i/&

    A* . %# =/$>7% d7contractus ludi, O%i*i =/7$&i 7& !.;é># i&&/*# 7$ d$ %# i/& ./& $#. 7 %% , 7i /7*$ %# */i 7& $é=% Bi/& d > $./>> % #!!7$ 7$ " 7 ? $ 7 i% %# ./%% . i*i é, "7i! 7 i% ! .#"#0%% $i! 7 d & $ "$i! , %# &/ i/& /%i*i && dcontractus ludi "7 ? $ é &d7 d #7 $ ! < &$ ! d $ %# i/&! ./& $#. 7 %% ! / % é%é> & #% "$é"/&dé$#&

    C# "#$ B , K G %i!,Origini e sviluppi delle assicuraBioni in .talia (secoli .2< 2.)* . & Le #onti, R/> , 19 , " XIX !7$ %# K$#&. ,c# L A '/i 7B, La Hortune demer & le besoin de securité et les débuts de l’assurance maritime, P#$i!, 19 8

    C# D/>i&i.7! S/ 7!, +e iustitia, cit , =H 112$ E multa sunt alia ,umana negotialicita* quae dubiae illi varietati committitur4 'rimum divisoriae sortes* videlicet* cum qui dere qualibet dividenda convenire non possunt* rem sorti committunt 444D Atque aliud sortium genus* dum pecunia multorum congesta iocalia coemuntur* quae inter eos sors prolatadistribuit4 7t contractus assecurationis maritimarum mercium

    1