Bro-Bagan - skolanemsav.bzh · Bro-Bagan parcourir le rivage du Pays pagan. krenn-ha-krak : tout...
Transcript of Bro-Bagan - skolanemsav.bzh · Bro-Bagan parcourir le rivage du Pays pagan. krenn-ha-krak : tout...
jjj
miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014niv. 4
Er match mell-droad•Au match de footballAlioù fur : "rien" ce n'est pas rien en breton !C’hoarioù ha bannoù-treset•Jeux et BD
Retrouvez d'autres infos et des compléments audio sur notre sitewww.skolanemsav.bzh
Bro-Baganparcourir le rivage duPays pagan
krenn-ha-krak : tout net, sur le vif • krennlavar displeget… gant : proverbe expliqué par… • an hini en deus a lip e weuz : celui qui a se lèche les babines • an hini n'en deus ket a sell a-dreuz : celui qui n'as pas regarde de travers • bamet : émerveillé • stad° : grande joie, fierté • dispriz : mépris • avi° : envie (être envieux), jalousie
hobregonet : cuirassé, blindé • Glasc'ho : Glasgow • etrekeltiek : interceltique • marc'heg (marc'heion/marc'heien) : chevalier(s) • rouzañ : bronzer • krazañ : déssecher, griller • (na) rez ket bil(où) : ne te fais pas de bile, ne t'en fais pas • merglañ : rouiller • mergl : rouille
roudennek : rayé, zébré • sac'h yod : gros lard • stegn : tendu • amezeg (amezeien) : voisin(s) • toenn°(où) : toit(s) • bezañ perc'henn war : être propriétaire de • daoudroadeg(ed) : bipède(s) • dindani : sous elle (= toenn)
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 20142
Larvor c b a 3.0
Dossier du mois - Teuliad ar Miz
Les mots indiqués en couleur dans le texte sont traduits en français. Les noms féminins sont
suivis d'un °. Les noms sont indiqués au singulier suivi de la marque du pluriel. Les noms
collectifs sont indiqués par (coll.).GERIAOUEG
LIVEOÙ
INTERNET
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 3
Ar Vro-Bagan. Entre le Bas-Léon et le Haut-Léon se trouve un pays dont les habitants traînent la réputation, certainement très exagérée, de naufrageurs, attirant les bateaux vers les écueils rocheux afin de pouvoir piller les épaves. Ils ne sont
pas les seuls à avoir eu cette réputation : les Bigoudens, les Ouessantins également. À l’heure de la navigation satelli-taire tout cela appartient au passé. Dans tous les cas, notez cette destination pour vos vacances ! À moins que votre
emploi du temps ne soit déjà bouclé avec un stage d’été de breton ? Si ce n’est pas le cas, n’attendez plus !C'est l'été, certes, mais il est déjà temps de penser à la rentrée pour vous inscrire ou vous réinscrire aux cours
de breton. Il en existe dans toutes les grandes villes de Bretagne, à Paris et dans d’autres villes de l’Hexa-gone. Pour vous renseigner, il existe un numéro unique que vous trouverez en page 23.
Nous profitons de cet édito pour solliciter vos retour après ces quatre premiers numéros de #brezhoneg. Dites-nous ce qui vous plaît, ce qui vous plaît moins,
ce que vous voudriez voir... Adressez vos messages (e brezhoneg evel-just !) à : [email protected]
Vakañsoù laouen deoc’h holl !
amañ
P 10-13 Kant bro, kant giz Petra eo Bro-Bagan ? • Qu'est-ce que le Pays pagan ?
Société - KevredigezhP 4-5 Amañ hag ahont
P 7 Nag a nevez ? Boued da rannañ • Nourriture à partager
P 16-17 Pennad-kaoz gant… Herve Lossec, ar skrivagner
Langue - YezhP 6 Sikour ! Er match mell-droad • Au match de football
P 8-9 Penaos e vez lâret ? Mont da gampiñ • Aller camper
P 14-15 Aes ha diaes La porte du frigo de ma belle-sœur
P 18 Gerioù ha troioù-lavar Quelques "très" de caractère
P 19 Alioù fur Netra ne blij din-me… • "Rien" ce n'est pas rien !
Détente - DudiP 2 Bannoù-treset
P 20-21 C’hoariomp !
Le prochainnuméro paraîtrale 31 août
bikenembann
dalifdiembann
gwelloc'h c'hoazhwar-eeunarvest(où)
da varearvester(ien)
fiñvalaozañdibar
jamais (dans l’avenir ou au conditionnel)éditerposthumeinédit (adj.)encore mieuxen directspectacle(s)au moment despectateur(s)bougerorganiseroriginal, sans pareil
hervezstudiadenn°(où)
fall-putchom en e goazez
kleñved ar sukrkigenn°(où)
Kevredigezh° Mezegiezh° Amerikabroudañ
embregerezh(ioù)staliañ
skramm(où)boaziañ
selonétude(s)très mauvaisrester assisle diabètemuscle(s)Association Américaine de Médecineencouragerentreprise(s)installerécran(s)habituer
Michael Jackson n’eo ket marv !Biken ne vo marv Roue ar Pop e kalon tud zo. E miz
Mae e oa bet embannet eil albom dalif Michael
Jackson, anvet Xscape. Eizh kanaouenn diembann
a gaver er bladenn nevez-se. E 2010, ur bloavezh
goude marv ar c'haner amerikan, e oa bet embannet
dek kanaouenn nevez er bladenn Michael. Gwelloc’h
c’hoazh zo bet graet evit ur bladenn : un abadenn
war-eeun gant hologramm ar c’haner ! D’an 18 a viz
Mae e oa bet dalc'het an arvest-se e Las Vegas, da
vare ar Billboard Music Awards. E-pad peder munu-
tenn o doa gellet an arvesterien sellet ouzh holo-
gramm ar c’haner ha dañser o fiñval war sonerezh
Slave to the Rhythm. C'hwec'h mizvezh labour a zo
bet ret evit aozañ an abadenn dibar-se.
Fall-tre eo chom azezete-pad pellHervez meur a studiadenn amerikan eo fall-put evit
ar yec'hed chom en e goazez e-pad an devezhioù
labour. Riskl bras zo da gaout kleñvedoù kalon, poan
gein, poan vouzelloù, kleñved ar sukr pe kleñve-
doù kigennoù evit an dud a chom azezet ouzhpenn
pemp eurvezh bemdez. Gant Kevredigezh Meze-
giezh Amerika ez eus bet divizet broudañ renerien
hag implijidi an embregerezhioù da staliañ ar bure-
vioù en ur mod all. An dud a c'hellfe labourat en o
sav ar muiañ ar gwellañ da skouer, dirak ur skramm
zoken. Mat e vefe ivez d'an dud boaziañ da azezañ
p'o devez ezhomm da ziskuizhañ hepken.
DrewFromNY c b a 3.0
© Goodluz
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 20144
treuzplantañ organoùleog(ed)
preñv(ed)mirerezh
imboudañlakaat war welenklasker(ien)
gwad tudaraokadenn°(où)
stad°(où)liñvenn°(où)
molekul (coll.)kelenner(ien)
transplanter des organesarénicole(s)ver(s)conservation (action de conserver)greffermettre en lumièrechercheur(s)sang humainavancée(s), progrèsétat(s)liquide(s)(des) moléculesprofesseur(s)
Kenrouedad° lec’hienn°(où)
emglev(ioù)ober war-dro
anv(ioù) domanikevredigezh°(ioù)
ac’hann daembregerezh(ioù)
astenn(où)yaus
a-raok pellmirout
Internetsite(s)accord(s)s’occuper denom de domaineassociationd’ici àentreprise(s)extension(s), rallonge(s), prolongement(s)positif (adj.)dans peu de tempsréserver
Treuzplantañ organoù gant sikour al leogedHag anaout a rit al leoged ? Ar preñved bihan-se
a c’hellfe gwellaat mirerezh an organoù a-raok im-
boudañ anezhe. Se zo bet lakaet war wel gant an
embregerezh Hemarina. Enklaskerien ar start-up-se,
krouet e 2007 e Montroulez, o deus kavet e oa 50
gwech muioc’h a oksigen e hemoglobin ar preñved-
se evit er gwad tud. Un araokadenn vras eo evit si-
kour da virout an organoù e stad vat. E-barzh podoù
leun a liñvenn gant oksigen e vez miret an organoù.
“Lakaat molekul eus al leoged el liñvenn-se a c’hellfe
sikour da virout an organoù kalz gwelloc’h ha kalz
pelloc’h” eme Yannig ar Meur, kelenner e pennospi-
tal Skol-veur Brest.
Kenrouedad : al lec’hiennoù kentañ gant .bzhSinet eo bet an emglev etre an ICANN (an aozadur a
ra war-dro an anvioù domani) hag ar gevredigezh
www.bzh. Ar chomlec’hioù Internet kentañ gant ur .bzh
("pik bzh") a vo gwelet ac’hann da fin miz Mezheven.
Da gentañ penn eo ar c’hevredigezhioù hag an em-
bregerezhioù a c’hello kaout an astenn-se. Adalek
miz Here e c’hello an holl re a ziskouez ul liamm yaus
ouzh Breizh kaout an astenn nevez-se. Estreget Breizh
zo gant un astenn evel-se : lec’hiennoù Internet zo
gant ur .cat evit Katalonia hag a-raok pell gant .paris
evit… Pariz ! Evit mirout un anv domani gant ar .bzh
eo dav goulenn digant ar gevredigezh www.bzh :
www.pointbzh.com.
Auguste Le Roux c b 3.0
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 5
© www.bzh
mennozh(ioù)kontelezh°(ioù)
reiñ lañsboutin
luskad(où)(en em) ledañ
degad(où)
mell°-droad, fobalkib° vell°-droad ar bed
un nebeud matchoùpoufal
tachenn°(où)skinweler(ioù), post(où)-tele
footballcoupe du monde de footballquelques matchsse vanterterrain(s)téléviseur(s), poste(s) de télévision
Pemp gwech eo aet kib vell-droad ar bed gant Brazil.
Er match mell-droadAu match de footballLañset eo kib vell-droad ar bed e Brazil ! Sellet ho peus ouzh un nebeud matchoù, pe emaoc'h o vont d'ober ? Setu un nebeud gerioù pe frazennoù diwar-benn ar vell-droad evit poufal dirak ho mignoned, war an dachenn pe dirak ho skinweler.
Petra eo an daou skipailh ? > Quelles sont les deux équipes ?
Ar re-se zo barrek ! > Ceux-là sont doués !
Petra eo e bost ? Gward, difenner, kreizer pe argader ? > Quel est son poste ? Gardien, défenseur, milieu ou attaquant ?
Da'm soñj ez aio ar maout gant Arc'hantina. > Je pense que c'est l'Argentine qui va gagner.
Gloazet eo ar c'hoarier ? > Le joueur est blessé ?
Ret eo dezho cheñch gourdoner. > Il faut qu'ils changent d'entraîneur.
Pebezh tenn ! > Quel tir !
Pal ! E-barzh 'mañ ! > But ! C'est dedans !
Ne oa fazi ebet ! Dall eo an tredeog ! > Il n'y avait pas faute ! L'arbitre est aveugle !
Goude ar gartenn velen, ar gartenn ruz ! > Après le carton jaune, le carton rouge !
Kiet o deus met kreñvoc'h e oa ar re all. > Ils ont tout donné mais les autres étaient plus forts.
Anat e oa maez-c'hoari, pa lavaran dit. > Bien sûr qu'il était hors-jeu, puisque je te le dis.
Pegoulz e vo ar match kentañ ? > Quand sera le prochain match ?
Un tamm istorKrouet e oa bet Kib ar Bed e 1928 gant ur Gall, Jules Rimet e anv. C'hoariet e oa bet evit ar wech kentañ en Uruguay e 1930. N'eus ket kalz broioù o deus degaset ar gib ganto : Brazil (pemp gwech), Italia (peder gwech), Alamagn (teir gwech), Arc'hantina hag Uruguay (div wech), Bro-Saoz, Frañs ha Spagn (ur wech).
La Coupe du Monde a été créée en 1928 par un Français du nom de Jules Rimet. La première a été jouée en Uruguay en 1930. Peu de pays ont remporté la coupe : Brésil (cinq fois), Italie (quatre fois), Alle-magne (trois fois), Argentine et Uruguay (deux fois), Angleterre, France et Espagne (une fois).
© Santiago Cornejo
Los Sports niv. 385, 25 a viz Gouere 1930.
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 20146
aliesbodad(où)kest°(où)
karta°(où)staliañ
skritellig°(où)irvin (coll.)
souventgroupe(s), collectif(s)bac(s), jardinière(s)charte(s)installerécriteau(x), affichette(s)radis
mennozh(ioù)kontelezh°(ioù)
reiñ lañsboutin
luskad(où)(en em) ledañ
degad(où)
idée(s), projet(s)comté(s)donner de l'élanen commun (partagé)mouvement(s), élan(s)(s')étendredizaine(s)
Boued digoust hag evit an hollAbaoe 2008 e tispak liorzhoù bihan souezhus e pep lec'h dre ar bed. E-kreiz kêrioù ha kêriadennoù e tiwan legumaj ha frouezh. Gounezet e vezont gant tud a-youl vat. Digor d'an holl eo an atiloù-se. N'eus forzh piv a c'hell kemer perzh el labour, ha n'eus forzh piv a c'hell dastum al legumaj hag ar frouezh gounezet. Boued al liorzhoùigoù-se zo da rannañ gant an holl neuze, digoust.
Kemperle : gant sikour an ti-kêrAlies e vez sikouret ar bodadoù Boued digredapl gant an tiez-kêr. E Kemperle da skouer e c'hell an dud goulenn kestoù koad digant servijoù an ti-kêr, ha sinañ karta Boued digredapl Kemperle. Staliet e vo ar gest neuze, gant ur skritellig "boued da rannañ", dirak ti an dud prest da c'hounit irvin, sivi, kourjetez...
Ur mennozh deuet eus Bro-SaozE kêr Todmorden, e kontelezh West Yorkshire, e oa bet roet lañs d'al liorzh voutin kentañ c'hwec'h vloaz zo. Incredible edible eo an anv bet roet d'al luskad-se. Tamm-ha-tamm eo en em ledet ar mennozh dre ar vro, ha dre ar bed da c'houde. Graet e vez gant an anv "Boued digredapl" e brezhoneg hag "Incroyables comestibles" e galleg. E Breizh e c'heller kavout atiloù a seurt-se e degadoù a gumunioù dija.
Perak e ra berzh ?Youl an dud eo a ro buhez d'al liorzhoùigoù-se ha n'eo ket an arc'hant. E-kreiz ar jeu emañ ar genskoazell : skoulmañ liammoù etre an dud, kozh ha yaouank, paour ha pinvidik. Ar blijadur da anavezout gwelloc'h an natur ha debriñ boued produet nepell diouzh ar gêr zo er jeu ivez. Berzh a ra an atiloù boutin-se evit un abeg simpl : levenez a vez gounezet gant ar "Boued digredapl" ivez.
Bouedda rannañ,digredapl !
ober berzhyoul°(où)
kenskoazell°skoulmañ liammoù
nepell diouzh ar gêrabeg(où)
levenez°(ioù)
avoir du succèsvolonté(s)entraidetisser des liensnon loin de chez soiraison(s)joie(s), bonheur(s)
digoustdispakañdiwanañ
gounita-youl vat
atil(où), liorzh°(où) legumajkemer perzh
dastumrannañ
gratuitapparaître, (se) développergermercultiverbénévole (adj.)jardin(s) potager(s)participercueillirpartager
© Agenda 21 Quimperlé
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 7
B1
Mont da gampiñE-kerzh ar vakañsoù eo plijus mont da gampiñ. E-unan, gant e familh pe gant mignoned : pegen bourrus eo bale en natur ha kousket dindan an amzer !
C'est agréable d'aller camper durant les vacances. Seul, en famille ou avec des amis : qu'il est plaisant de se promener en pleine nature et de dormir en plein air !
an dremmwel
ar bonedar geot
ar botoù°-kerzhet
an tantad
ar sac'h-kousket
an deltenn°
ar goulourdenn°
ar sac'h-kein
ar gartenn°
ar pallenn
© m
aga
© IgorXIII
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 20148
Mat da c'hoût : Si le temps est beau, on peut même se passer de tente ou de caravane et kousket e kambr ar stered, dormir dans la chambre des étoiles, c'est-à-dire dormir à la belle étoile, avant d'aller le lendemain debriñ e ti Mari-Glazioù (Mari-C'hlazioù), manger chez Marie la Verdure, c'est-à-dire pique-niquer.
ar gador°-bleg
ar gwez (coll.)
ar c'harr-kampiñ, ar garavanenn°
ar steak(où) grilhet
ar pavez(ioù)
ar goban,° an deltenn° vras
an dachenn°-gampiñ
ar gador° goad, ar c'hadorioù°
koad
ar c'hrilh°©
Moj
ca O
dar
© sondzr
9Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014
Mat da c'hoût :
Petra eo Bro-Bagan ?Qu'est-ce que le Pays pagan ?
harzoù (harzeier)
Paganad (Paganiz)peñseer(ien)preizher(ien)
evit doareletern(ioù)
korn (kerniel)sachañ
en dervezh hiriv = hiriv an deizda'm meno
traezhokkouer(ien)
bezhinaer(ien)krakvevañ
gouezdismegañsiñ
bourc'hiz(ien)panevet
gounit e damm barakarreg° (kerreg)
bezhinokarvarus
frontière(s), limite(s) (entre deux territoires)habitant(s) du Pays pagannaufrageur(s)pilleur(s) (d'épaves)apparemmentlanterne(s)corne(s)attirerau jour d'aujourd'huià mon avissablonneuxpaysan(s)récolteur(s) de goémonvivotersauvage (adj.)mépriserbourgeoissi ce n'étaitgagner sa croûterécif(s), écueil(s)abondant en goémondangereux
Ur vro vihan eo Bro-Bagan, e hanter-noz Bro-Leon, e departamant Penn-ar-Bed. E gwirionez n’eo ket resis harzoù ar vro-mañ. Gwechall ne oa ket un enor bezañ Paganad. Brud fall o doa paket Paganiz gant skrivagnerien evel Cambry ha Michelet, en 19vet kantved. Da beñseerien ha preizherien e oant lakaet. Evit doare e stagent leternioù ouzh kerniel ar saout, e-kerzh an nozvezhioù gwallamzer, evit sachañ ar bagoù hag al listri ouzh ar reier. Gevier evel-just ! D’ar mare-se ne oa nemet arvor Kerlouan a oa pagan.
Brasoc'h ar vroEn dervezh hiriv eo un enor bezañ Pagan, setu ma’z eo kalz brasoc’h ar vro ! Lod eus an istorourien a laka kumunioù Plougerne, Gwiseni, Kerlouan, Brignogan, Plouneour-Traezh, Goulc’hen hag ul lodenn eus Plouider e Bro-Bagan. Da’m meno ne oa nemet an arvor eus ar parrezioù-se a oa e Bro-Bagan :
douaroù izel ha traezhok, dister a-walc’h. Kouerien, bezhinaerien ha pesketaerien, o krakvevañ diwar ar mor hag an douar.
Tud paour ha gouezTud paour ha gouez a-walc’h a oa eno, dismegañset gant ar vourc’hizien hag al labourerien-douar pinvidik. Hiriv an deiz ne chom ket kalz a vezhinaerien hag a beske-taerien panevet e Plougerne. Un tammig pinvidigezh a zo deuet d’ar vro gant al labour-douar : an endivez, ar chalotez, ar c’haol. Met kalz a dud o deus kuitaet ar vro, da c’hounit o zamm bara d’ar c’hêrioù bras pe c’hoazh da vont da vartolod brezel.
Brav-kaer ar c'hornadKaer-kenañ eo arvor Bro-Bagan, etre aod Keremma ha stêr an Aber-Ac’h : traezh gwenn, kerreg bezhinok, reier bras hag arvarus,
Dans une bonne partie du Léon, certains mots (noms ou adjectifs) se terminant ailleurs par le son -eg/-ek sont prononcés -og/-ok. Comme ici avec l'adjectif traezhok (sablonneux) ou encore avec le nom amezog (voisin), par exemple.
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 201410
Mat da c'hoût :
pelec’hemañ?
amañ
Gouel ar Vezhinaerien a vo d'ar 24 a viz Eost 2014, e Porzh Korejou Plougerne. sk. Michel Briand c b a 3.0
Tour-tan Pontuzval e Brignogan. sk. Steffen Heilfort c b a 3.0
frontière(s), limite(s) (entre deux territoires)habitant(s) du Pays pagannaufrageur(s)pilleur(s) (d'épaves)apparemmentlanterne(s)corne(s)attirerau jour d'aujourd'huià mon avissablonneuxpaysan(s)récolteur(s) de goémonvivotersauvage (adj.)mépriserbourgeoissi ce n'étaitgagner sa croûterécif(s), écueil(s)abondant en goémondangereux
porzhioù-mor goudor (Pontuzval, Porzh Doun, Kurnig, Korejou). N’eo ket bet re zisleberet ar vro gant simant ha betoñs, dre ma’ z eo garv a-walc’h an amzer ha yen ar mor, war veno an dud diavaez-bro, yantao !
Istor ha mojennoùA-bell zo bras ez eus tud o vevañ e Bro-Bagan. Roudoù stank a gaver eus an dud-se, a-hed ar brioù hag an torraodoù : karnioù, peul-vanoù, taolioù-maen, krugelloù, tiegezhioù roman, kroazioù, chapelioù, manerioù, tourioù-tan hag all. “Aod ar mojennoù” a reer eus ar Vro-Bagan ivez, evit desachañ an douristed moarvat ! Er mojennoù e kaver mesk-ha-mesk ar c’hredennoù pagan hag ar relijion gristen : ar Sent Kozh, Pont an Diaoul, Maen-hir Brigno-gan, ar gorollerien troet e mein...
Ur sevenadur bevPetra ober e Bro-Bagan ? Bale-bro da welet an natur ken brokus, hag ar glad fonnus ha lies-seurt ; Mirdi ar Vezhinaerien e Plougerne, kêria-denn gozh Meneham e Kerlouan bet nevesaet. C’hoarioù ha sportoù ar mor, bagoù-dre-lien, dre roeñvoù, kirri-dre-lien, plankennoù-dre-lien... Ur sevenadur bev a zo ha n’eo ket traoù kozh nemetken. Kanerien ha sonerien a zo (Jakez ar Borgn, Paotred Pagan, Yvon Etienne, Jean-Luc Roudaut, Denez Abernot, Eddu, Avel-
dro...), filmourien (Kalanna, groupe Ouest), skri-vagnerien, c’hoarierien (strollad Ar Vro Bagan, abaoe 1965 !).Ha brezhoneg a vez komzet e Bro-Bagan atav ? Gant ar re goshañ evel-just hag ivez gant lod eus ar vugale, e skol divyezhek laik Plougerne, e skol brevez Gwiseni hag e skolaj Diwan Gwiseni.
An dañs rount ha spered PaganizHa petra zo e Bro-Bagan ha n’eus ket e lec’h all ? An dañs rount, pe ar Rount Pagan, hag a zo chomet bev dre labour Ar Vro Bagan, daoust da zifennoù ar veleien. Un dañs ma kan an holl enni ha n’eo ket gant daou ganer pe daou soner diwar al leurenn.Ha peseurt oberenn a ziskouez ar gwellañ spered ar Vretoned ? Ar Baganiz, pezh-c’hoari Tangi Malmanche. Er pezh-c’hoari-se e nac’h Paganiz sentiñ ouzh lezenn ar roue, e Ker-louan e 1681. Bonedoù ruz anezho, e Bro-Leon gwenn-kann, ’mit-hu ?
goudordisleberiñ
garvwar veno
yantaoroud(où)bri°(où)
torraod(où) = tornaod(où)karn(ioù)
peulvan(où)krugell°(où)
mesk-ha-meskkredenn°(où)koroller(ien)
brokusfonnus
roeñv°(où)karr(kirri)-dre-lien
abritéenlaidir, dénaturerrudede l'avis dedu moinstrace(s)hauteur(s) du rivagefalaise(s)cairn(s), tumulus de pierresmenhir(s)tertre(s), tumuluspêle-mêlecroyance(s)danseur(s)généreuxabondantrame(s)char(s) à voile
Kaer-kenañ eo arvor Bro-Bagan, etre aod Keremma ha stêr an Aber-Ac’h.
Bro-Bagan
BrignoganGoulvenGuissényKerlouanKernilisKernouësPlouguerneauPlouiderPlounéour-TrezSaint Frégan
> Ur vro hengounel eo Bro-Bagan. Mont a ra eus Plougerne da C’houlc’hen. N’eus ket eus ar Vro Bagan en doare ofisiel. Emañ Bro-Bagan e departamant Penn-ar-Bed, e bro Brest hervez broioù lezenn Voynet hag e-barzh kumuniezh-kumunioù Lesneven hag Aod ar Mojennoù. Plougerne eo kêr vrasañ Bro-Bagan gant 6 373 annezad. Ur skolaj Diwan zo e Gwiseni abaoe miz Gwengolo 2006.
BrignoganGoulc'henGwiseniKerlouanKernilizKernouezPlougernePlouiderPlouneour-TraezhSant-Fregan
daoust dabeleg (beleien)
oberenn°(où)pezh(ioù)-c'hoari
nac'hsentiñ ouzhlezenn°(où)
'mit-hu = emezoc'h-c'hwi
malgréprêtre(s)œuvre(s)pièce(s) de théâtrerefuserobéir àloi(s)dites-vous
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 11
Kant bro, kant giz
Emmanuel FauveKerlouan connection
© Emmanuel Fauve
Goueled-LeonPaganad (Paganiz)penn-kil-ha-troad
pepmennozh(ioù)
kenstrivadeg°(où)hentad(où)
braventez°(ioù)ur vro° diouti hec'h-unan
deskrivañlevezonañ
hin°(où)gouez
Bas-Léonhabitant(s) du Pays pagande la tête aux piedschaqueidée(s), projet(s)concoursfilière(s)beauté(s)un pays à partdécrireinfluencerclimat(s)sauvage (adj.)
#B : Petra zo da welet eno ?EF : Kêriadenn Meneham e Kerlouan a rank bezañ gwelet. Adsavet eo bet evel ma oa gwechall, pa oa pesketaerien o chom eno betek ar bloavezhioù 50. Nevesaet e oa bet etre 2004 ha 2009. Brudet-tre eo an ti-gward etre div roc’h. Alies-mat e kaver ar skeudenn-se war kartennoù-post Bro-Bagan.
#B : Hag ar sevenadur ?EF : Dre ret e ranker ober anv eus strollad Ar Vro Bagan ! Estreget c’hoariva a zo koulskoude : ur mignon din, Iffig Kalvez, zo prezidant Dastum Bro-Leon. Gwall oberiant eo evit brudañ sevenadur ar Vro Bagan evel an dañs rount da skouer.
#B : Ha bev eo ar brezhoneg eno ?EF : Evel-just ! Klevet e vez brezhoneg kalzik gant ar re gozh, ha gant ur rummad tud yaouank ivez. N’eus ket pell zo e oa dorioù digor skol Diwan Lesneven ha kalzik a dud yaouank a gomze brezhoneg etrezo. Tremenet e oa ar Redadeg e Bro-Bagan, e Plougerne, Gwiseni, Sant-Fregan. Bet e oa ur bern tud o kemer perzh enni.
#brezhoneg : Eus pelec’h out Emmanuel ?Emmanuel Fauve : Eus Kerlouan eo va mamm-gozh met o chom e bourc’h Gouenoù emañ, ha va zad-kozh zo eus Gouenoù e Goue-led-Leon. Paganad on dre va mamm-gozh neuze ! Un ti familh am eus eno ivez. Tremen a ran kalzik a amzer er Vro Bagan.
#B : E peseurt mod ez peus desket brezhoneg ?EF : Atav em eus bet klevet brezhoneg e gwirionez. Va mamm-gozh zo eus Bro-Bagan, penn-kil-ha-troad. Brezhoneg ar vro a zeu ganti. Pep son a vez distaget ganti. Pevar bloaz zo em boa divizet deskiñ ar yezh da vat ha lakaet em boa ma anv e Stumdi. Ur stummadur am boa graet neuze e-pad c'hwec'h miz e Landerne. Bezañ skolaer divyezhek eo va mennozh. O prientiñ kenstrivadeg kelennerien ar skolioù emaon er mare-mañ. Fellout a rafe din labourat gant an hen-tad divyezhek prevez.
#B : Petra eo Bro-Bagan evidout ?EF : Pa soñjan e Bro-Bagan e teu diouzhtu braventez an natur da'm spered. Ur vro diouti hec’h-unan eo. Alies-kenañ e teskriver Paganiz evel tud kriz ha yen. Gwir eo en ur mod rak levezonet e vezont gant an natur hag an hin ! Un natur gouez eus un tu met brav-meurbet eus un tu all.
Emmanuel Fauve est un jeune homme originaire du Léon. Il a suivi une formation intensive de breton à Landerneau avec Stumdi, afin de devenir enseignant bilingue. Il évoque ici ses liens familiaux avec le Pays pagan et le regard qu'il porte sur ce coin particulier de Bretagne.
nevesaatti(ez)-gward
ober anv eusoberiantbrudañ
rummad(où)kemer perzh
rénoverposte(s) de guetmentionneractif, travailleur (adj.)promouvoir, faire connaîtregénération(s)participer
12 Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 201412
peñseer(ien)arvor
drailhetroc’h° (reier)
karreg° (kerreg)peñse(où)
tamallfrailhañ
peliat
naufrageur(s)littoralhaché, déchiquetérocher(s)écueil(s)épave(s)accuserbriserpiller
berzañpeulvan(où)
kristenaate bili-banndiazez(où)
meurvaen (meurvein)sebezuslesenvel
maltouter(ien)
interdiremenhir(s)christianiseren équilibrefondation(s)mégalithe(s)étonnantsurnommerdouanier(s)
diwar atizevezhiañ
gwarezc'hoariva(où)
a vicherpezh(ioù)-c'hoari
krennard(ed)arvest(où)
tan ha kurun
sous l'impulsion desurveillerprotectionthéâtre(s)professionnel (adj.)pièce(s) de théâtreadolescent(s)spectacle(s)son et lumière
Evit goût hiroc’h Plus d’infos
Ti ar Vro Bro-LeonPark Kerlaouen48 straed ar Jeneral De Gaulle29260 Lesneven09 83 22 42 96www.tiarvroleon.org
Communauté de communes du Pays de Lesneven et de la Côte des Légendes Kumuniezh-kumunioù bro Lesneven hag Aod ar mojennoù12 boulouard ar Vreudeur Lumière BP 7529260 Lesneven02 98 21 11 77www.pays-lesneven.fr
Mirdi-bro PlougerneHent Kerveogan BP 3529880 Plougernewww.ecomusee-plouguerneau.fr
Le Pays pagan, histoire et géographie contemporainegant Louis ElégoëtEmbannadurioù Palantines (35 € an tamm)
Darvoudoù er vroÉvénements
Fest Bro-BaganE Gwiseni etre ar 4 hag ar 6 a viz Gouere 2014 : festoù-noz, c’hoarioù, dañs rount....www.fest-bropagan.org
Baleadenn etre Brignogan ha Gwiseni (GR34)17 km, 4 eurvezh hanter.Evit gweladenniñ lec'hioù dibar ar vro : Peulvan Maen Marz, kêriadenn Meneham, chapel ha feunteun Sant Egareg...www.randokerlouan.frwww.aberslegendes-vacances.fr
Peñs
eerie
n e
Kerlo
uan,
H
ippo
lyte
Lal
aiss
e
Peñseerien
Anavezet eo Bro-Bagan evit hec'h arvor drailhet, he reier hag he c’herreg. Abala-mour da se ez eus bet meur a beñse war aodoù Bro-Bagan. Brud fall a oa gant tud ar vro. Paour-du e oant ha tamallet e oant da elumiñ gouloù pe tan war an aod evit lakaat ar bigi da frailhañ ha gellout peliat ar peñseoù goude. "Ar gwir da beñse” a veze graet eus se ha berzet e oa bet gant Colbert e 1681. Da-heul an diviz-se e oa bet savet postoù-gward evel hini Meneham war an aodoù. Estreget Paganiz a oa brudet evit se. Tud ar Vro Vigoudenn a oa anavezet evit bezañ peñseerien ivez.
Peulvan Maen MarzE Brignogan emañ peulvan Maen Marz. Unan eus ar pe-var feulvan bra-sañ e Breizh eo gant 8,50 metr hag ouzhpenn 80 tonenn. La-kaet e oa bet da vonumant istorel e 1889. Ur groaz a zo e penn ar peul-van-se, ar pezh a dalvez ez eo bet kristenaet.
Savet e oa bet etre -4 500 ha -2 500. E bili-bann emañ e lec’h kaout un diazez don en douar evel al lod vrasañ eus ar meurvein. Emañ ar peulvan-se war vord an hent a ya da veg Pontuzval.
"An ti e doenn vein"Sebezus-kaer eo "ar C'hard" e kêriadennig Meneham, war dachenn kumun Kerlouan. Un ti eo, paket etre reier bras, lesanvet "an ti e doenn vein". Brudet eo abaoe pell zo dre ar c'hartennoù-post. Un ti-gward pe "ti-maltou-ter" eo, savet er 17vet kantved diwar atiz ar markiz Vauban, evit evezhiañ an aodoù. Ur mirdi diwar-benn gwarez an aod eo an ti-se abaoe miz Gouere 2009.> www.kerlouan.fr
Pezhioù-c'hoari Ar Vro Bagan
Savet e oa bet ar gevredigezh Ar Vro Ba-gan e 1965 evit evit kas yezh ha sevenadur ar vro war-raok. Strollad c’hoariva "AVB" a oa bet savet e 1973. Tud a vicher, evel Goulc'han Kervella, ha tud a-youl vat a labour evit ar strollad. Pezhioù-c'hoari ha stajoù evit ar vugale, ar grennarded hag ar re vras a vez kinniget ganto. E brezhoneg, e galleg pe en div yezh e c'hell bezañ an abadennoù. Un arvest tan ha kurun div-yezhek, Brezel 14 - Mobilisation générale, a vo diskouezet gant Ar Vro Bagan d'ar 24, 25 ha 26 a viz Gouere er Folgoed.> www.arvrobagan.fr> www.teatr-brezhonek.org
Stef
fen
Hei
lfort c
b a
3.0
Larvor c b
a 3.0
© A
r Vro Bagan/Marc Le Tissier
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 1313
Kant bro, kant giz
La porte du frigode ma belle-sœur
levr ar plac’h le livre de la fille
levrioù Yann les livres de Yann
levrioù ar medisin les livres du médecin
levrioù ar plac’h les livres de la fille
fri ki tad Yann le nez du chien du père de Yann
fri ki tad an amezeg le nez du chien du père du voisin
fri ki tad un amezeg le nez du chien du père d’un voisin
1. Le complément d’un nom défini (soit en langage civilisé : LE machin de bidule, LES machins de bidule)
Le nom complété peut être au singulier ou au pluriel et ne prend jamais d’article (an, ar, al, un, ur, ul). Si le nom com-plément est un nom propre, il ne prend pas d’article. Si le nom complément est un nom commun, il garde son article. Notez bien que les mots sont mis dans le même ordre qu’en français : attention aux anglophiles qui ont tendance à inverser l’ordre des mots comme en anglais !
levr (nom complété) Yann (nom propre sans article) = le livre de Yann
levr (nom complété) ar medisin (nom commun avec article) = le livre du médecin
Le nom complément peut être défini mais également indéfini (un, ur, ul) :
breur ur medisin = le frère d’un médecin
breur ur plac’h = le frère d’une fille
On peut enchaîner plusieurs compléments de noms. La règle est la même : seul le dernier complément peut garder son article.
On peut aussi utiliser des pronoms possessifs (ma, da, e, he…) devant le nom complément ou bien des pronoms démonstratifs (hemañ, hennezh, ar re-mañ, ar re-se, ar…-mañ, ar ….-se) :
Fri ki ma zad = le nez du chien de mon père
Fri ki hennezh = le nez du chien de celui-là
Fri ki tad ar plac’h-se = le nez du chien du père de cette fille
On peut aussi rajouter des adjectifs (évidemment derrière le nom, comme d’habitude, hein…) :Fri ruz ki yaouank tad ar plac’h torr-penn-se = le nez rouge du jeune chien du père de cette fille pénible
2. Le complément d’un nom indéfini (soit en langage clair : UN machin de bidule, DES machins de bidule)
Lorsque le nom complété est indéfini, il peut être singulier ou pluriel. Il est précédé de l’article indéfini quand il est au singulier. Il sera suivi soit de la préposition da quand le nom complément représente des êtres animés, soit eus quand le nom complément représente des choses :
mab Yann = le fils de Yann mais ur mab da Yann = un fils de Yann (avec da, car Yann est une personne)
mibien Yann = les fils de Yann mais mibien da Yann = des fils de Yann
levrioù Yann = les livres de Yann mais levrioù da Yann = des livres de Yann
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 201414
Retrouvez des suppléments sur notre site
Comment dire : la porte du frigo de ma belle-sœur ? Vous allez dire : "Facile ! On voit ça dès les premiers cours avec le prof de breton !". Mais si votre belle-sœur a plusieurs frigos et que ceux-ci (très sophistiqués) ont plusieurs portes, voire, vous avez plusieurs belles-sœurs toutes équipées de plusieurs frigos américains à plusieurs portes ? Savez-vous dire dans ce cas : une porte d’un frigo d’une de mes belles-sœurs ? Ah ! On fait moins les malins... Allez, on y va progressivement et ça va bien se passer.
Evit mont pelloc’h ganti :
La grammaire bretonne pour tous, p. 114-115-116, Eugène Chalm, An Alarc’h Embannadurioù (2008)
2. Le complément d’un nom indéfini (suite)
mab ar maer = le fils du maire mais ur mab d'ar maer = un fils du maire (avec da, car ar maer est une personne)
mibien ar maer = les fils du maire mais mibien d'ar maer = des fils du maire
dour ar stêr = l’eau de la rivière mais dour eus ar stêr = de l’eau de la rivière (avec eus, car ar stêr n’est pas un être vivant)
rod ma c’harr = la roue de ma voiture mais ur rod eus ma c’harr = une roue de ma voiture (avec eus, car ma c’harr n’est pas un être vivant)
rod ur c’harr = la roue d’une voiture mais ur rod eus ur c’harr = une roue d'une voiture (avec eus, car ur c’harr n’est pas un être vivant)
mab ur plac’h yaouank = le fils d’une jeune fille mais ur mab d’ur plac’h yaouank = un fils d’une jeune fille (avec da, car ur plac’h yaouank est une personne)
3. Les amis de mes amis…
Maintenant, vous savez que un ami de Yann se dit ur mignon da Yann. Alors, comment dire un de mes amis ? Tout d’abord, attention aux traductions à l’emporte-pièce ! Un de mes amis ne se dit pas : unan eus ma mignoned, qui est une traduction mot-à-mot du français.
Comment le dire alors ? Vous conviendrez qu'un de mes amis c’est finalement un ami à moi, un ami de moi... Ce qui se rapproche du breton : ur mignon din.
Au passage, petit rappel sur la conjugaison de la préposition da :
din | dit | dezhañ | dezhi | deomp | deoc’h | dezho/dezhe
On construira sur le même modèle :
des amis à moi = mignoned din
deux de mes amis = daou vignon din
un voisin de ma tante = un amezeg da’m moereb
une maison de son frère (à elle) = un ti d’he breur
une de tes maisons = un ti dit (mot-à-mot "une maison à toi")
trois de mes enfants = tri bugel din (mot-à-mot "trois enfants à moi")
medisin(ed)amezeg (amezeien)
mab (mibien)rod°(où)
moereb°(ed)
médecin(s)voisin(s)filsroue(s)tante(s)
15Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014
#brezhoneg : Petra e oa plas ar brezhoneg pa oac’h bugel ?Herve Lossec : Va yezh kentañ eo. Desket em boa galleg er skol evel an darn vrasañ eus ar vugale d’ar mare-se. Ganet e oan e Lesneven (Bro-Leon) e 1947 en un atant bihan. Va zud a ouie galleg evel-just, met ne oa nemet brezhoneg, koulz lavaret, er gêr rak va zud-kozh a veve ganeomp ivez. Deuet eo ar galleg a-nebeudoù, dre levezon ar skol, yezh ar familh diwezhatoc’h, adalek ar bloavezhioù hanter-kant. Da lavaret eo e veze komzet galleg ouzh ar vugale, met ne oa nemet brezhoneg etre an dud er rummadoù koshoc’h, va zud, va zud-kozh ha gant an amezeien ivez, evel-just.
#B : Perak ho peus bet c’hoant da skrivañ levrioù Les Bretonnismes ?HL : Souezhet-marv on bet o welet ar berzh o deus graet al levrioù kerkent hag embannet. Evel ma vefe en gortoz an dud. Skrivet em eus ar Breton-nismes 1 ha 2 evit lavaret da va c’henvroiz : komz a rit brezhoneg hep gouzout deoc’h ! Pedet on bet ivez da gaozeal diwar ar brezhonegadurioù er sko-lioù dirak krennarded. Na pet gwech em eus klevet ganto : kavout a rae deomp e oa ur seurt "luc’haj ar vro". Disoñjet ganto e oa er vro-mañ ur yezh all, ar brezhoneg, hag a oa ken kreñv m’he deus laosket roudoù stank war galleg ar vro. Poent bras e oa lavaret kement-se dezho.
#B : Perak e plij deoc’h skrivañ ?HL : Skrivañ brezhoneg dreist-holl, a blij din. Met skrivañ galleg a blij din ivez. N’eo ket ar memes tra koulskoude. En em gavout a ran gwelloc’h e brezhoneg. Atav e ve-zan lusket gant ar blijadur hag ivez gant ar soñj klask ober un dra bennak evit va yezh vamm. Plijout a ra din treiñ diwar ar galleg ivez. Un doare da vont war-raok gant an div yezh eo.
#B : Evit klozañ, penaos e welit amzer-da-zont ar brezhoneg ?HL : Ma rafe an holl dud a sav a-du gant ar brezho-neg un dra bennak evit hor yezh e vefe bet saveteet abaoe 'pell zo da’m soñj. Ne vefe ket ezhomm eus ul lezenn. Fiziañs am eus en dazont, pa welan startijenn hag ampartiz ar re yaouank hiziv an deiz.
Herve Lossec
Evit gouzout hiroc’h :http://lesbretonnismes.canalblog.com
Embannet ez eus bet levrioù liesseurt savet pe troet gant Herve Lossec er mizioù tremenet.
Troet en deus Euzhvil al Lenn zu (Skol Vreizh), ur romant evit ar grennarded savet gant Herve Jaouen ha Koll-digoll brezel (Skol Vreizh), ur romant gant Anne Guillou, da skouer.
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 201416
#brezhoneg : Quelle était la place du breton quand vous étiez enfant ?Hervé Lossec : C’est ma langue maternelle. J’ai appris le français à l’école comme la majorité des enfants de cette époque. Je suis né à Lesneven (en pays léonard) en 1947 dans une petite ferme. Mes parents savaient parler français bien sûr, mais il n’y avait que du breton à la maison pour ainsi dire car mes grands-parents vi-vaient avec nous aussi. À partir des années 50, le fran-çais est devenu peu à peu, par l’influence de l’école, la langue de la maison. On parlait français aux enfants, mais il n’y avait que du breton entre les générations plus âgées, mes parents, mes grands-parents, et avec les voisins aussi bien sûr.
#B : Pourquoi avez-vous voulu écrire Les Breton-nismes ?HL : J’ai été abasourdi de voir le succès qu’ont eu les livres sitôt sortis. Comme si les gens les gens étaient dans l’attente. J’ai écrit Les Bretonnismes 1 et 2 pour dire à mes concitoyens : vous parlez breton sans le savoir ! J’ai aussi été invité pour parler des breton-nismes aux adolescents dans les écoles. Combien de fois ai-je entendu : on pensait que c’était un "argot du coin". Ils avaient oublié qu’il y avait une autre langue dans ce pays, le breton, qui était si forte qu’elle en a influencé le français parlé ici. Il était grand temps de leur dire ça.
#B : Pourquoi aimez-vous écrire ?HL : J’aime surtout écrire en breton. Mais j'aime aussi écrire en français. Ce n’est pas la même chose cepen-dant. Je me sens mieux en écrivant en breton. Je suis en permanence animé par le plaisir et par la volonté de faire quelque chose pour ma langue maternelle. J’aime aussi traduire du français au breton. C’est un moyen de progresser avec les deux langues.
#B : Pour conclure, comment voyez-vous l’avenir du breton ?HL : Si toutes les personnes favorables à la langue bre-tonne faisaient quelque chose pour notre langue, je pense qu’elle serait sauvée depuis longtemps. Il n’y au-rait pas besoin d’une loi. J’ai confiance en l’avenir, quand je vois l’énergie et la capacité des jeunes aujourd’hui.
ar skrivagner
Hervé Lossec est né en 1947 à Lesneven. L’écrivain léonard est particulièrement connu pour ses
deux tomes des Bretonnismes (Skol Vreizh) publiés en 2010 et
2011 et vendus à plus de 300 000 exemplaires. Il écrit aussi des romans et nouvelles en breton ou en français. Il a récemment
traduit la bande-dessinée Palmer en Bretagne (Dargaud), et collecté
Insultes, jurons et autres amabilités bretonnes (Ouest-France).
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 17
Pour dire très en breton, le premier réflexe va être d’ajouter -tre après un adjectif, un adverbe ou un participe passé (brudet-tre). Mais tre n’est pas exactement l'équivalent de très. Il signifie aussi tout-à-fait, complètement (comme mik). Il existe mille manières d’expri-mer très en breton. Voici quelques exemples.
Quelques "très" de caractèretomm-tomm eo ar c’hafeLe café est très chaud. L’adjectif tomm a ici été répété.
speredek-mat eo ar stummerLe formateur est très intelligent. On peut ajouter -mat après un adjectif. Notez que pour la prononciation, le /a/ de mat sera très bref.
alies-kenañ ez an da Sant-MaloùJe vais très souvent à Saint Malo. En rajoutant -kenañ, on obtient ainsi une phrase dans un style un tout petit peu plus soutenu qu'avec le simple -tre.
kêr Naoned a gavan brav-meurbetJe trouve la ville de Nantes très jolie. On fait suivre l’adjectif de -meurbet, c’est un style très soutenu. De façon plus familière on peut dire brav-abominapl.
laouen e oan ken e oanJ’étais on ne peut plus heureux. En ajoutant l’expression ken e +verbe conjugué on exprime l’absolu.
gwall drist em eus kavet ar filmJ’ai trouvé le film très triste. Ne pas oublier la mutation adoucissante après gwall. Gwall se place avant l’adjectif.
honnezh a oa mezv-dall dec’h da noz !Celle-là était complètement soûle hier soir ! Expression toute faite, mezv-dall signifie mot-à-mot "soûl-aveugle". Dans le même ordre d’idée : mezv-poch, mezv-marv, mezv-du, mezv-mik… Et même mezv-mik-dall, où là on frise le coma éthylique !
ker-ruz eo ar vuhez er mare-mañLa vie est très chère en ce moment. Ker-ruz est un expression toute faite. Cela marche également avec : ker-spontus, ker-daonet, ker-bras...
skuizh-marv e oan goude bezañ bet redet 7 km evit ar Redadeg !J’étais épuisé après avoir couru 7 km lors de la Redadeg ! On peut également dire : skuizh-divi, skuizh-brein...
yen-du eo an amzer hiziv !Il fait très froid aujourd’hui. Yen-skorn, yen-sklas, yen-ki peuvent aussi être utilisés.
Et vous, avez-vous déjà entendu les expressions suivantes ?klañv-ki, yac'h-beuz, fall-put, mat-kaer, bras-divent, ruz-tan, gwenn-kann, nevez-flamm, kozh-Noe, gleb-teil, pizh-gagn, lous-brein, brav-eston, sot-nay, sioul-logod, du-pod, pinvidik-mor, paour-noazh, yaouank-flamm...
Evit mont pelloc’h ganti : Oulpan 3, kentel 13, p.105, Nikolaz Davalan, Skol an Emsav (2002)
N°1 / #brezhoneg - miz Genver-miz C’hwevrer / Janvier-Février 201418 Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 201418
Le rien, ça n’est pas rien en breton ! Vous avez pas mal de choix si vous souhaitez répondre ou dire rien. Le plus connu est netra (parfois raccourci en tra) ou bien seurt et mann, tous mots auxquels il est possible d’adjoindre ebet (souvent prononcé 'bet) : netra 'bet, tra 'bet, seurt 'bet, mann 'bet. Mais au-delà de cette diversité, il y a quelque chose de commun à toutes ces formes : elles appellent nécessaire-ment des phrases à la forme négative !
Vous n’aviez jamais fait attention au ne de ne-tra peut-être ? C’est pour mieux vous rappeler que netra et ses synonymes aiment la forme négative. Son confrère ebet (aucun) doit lui aus-si être obligatoirement utilisé dans des phrases négatives. Pour rappel, ebet est utilisé avec un nom singulier dénombrable (c’est-à-dire où l'on pourrait mettre un, ur, ul devant).
D’où les exemples suivants : (dans toutes les phrases proposées, on peut remplacer netra par ses synonymes)
On dit : "N’eus netra amañ" mais pas "Netra zo amañ" > il n’y a rien ici
On dit : "N’eus deuet den ebet" mais pas "Den ebet zo deuet" > personne n’est venu
On dit : "Ne rit netra evit sikour anezho" mais pas "Ober a rit netra evit sikour anezho" > vous ne faites rien pour
les aider
On dit : "Ne chom banne gwin ebet" mais pas "Chom a ra banne gwin ebet" > il ne reste pas de vin
On dit : "Me ne evan netra" mais pas "Me a ev netra" > moi, je ne bois rien
On dit : "N’em eus gwelet bugel ebet" mais pas "Gwelet em eus bugel ebet" > je n’ai pas vu d’enfant
Pour mieux mémoriser l’obligation d’utiliser netra dans une phrase négative, pensez au refrain de la célèbre chanson Son
ar c’hafe. "Netra ne blij din-me 'vel ur banne kafe !" : rien ne me plaît comme une tasse de café ! Vous pouvez adapter
aussi : netra ne blij din-me 'vel ur banne te ou bien encore netra ne blij din-me 'vel ur banne beaujolais nevez !
Mat da c'hoût :
L’accent tombe sur la dernière syllabe : neTRA. On l’entend assez souvent prononcé : nitra. Un n se fait parfois entendre en plus : nentra, nintra. Ebet est lui aussi accentué sur la dernière finale : eBET. C’est pour qu’on ça qu’il est souvent raccourci en 'bet. Certains Vannetais jouent la rallonge en mettant un r supplémentaire : erbet.
Le plus souvent, les adjectifs après netra sont sous leur forme mutée (cf. tableau des muta-tions p. 22). Da skouer : ne ra netra vat (il ne fait rien de bon), ne vez graet netra vras hep poan (on ne fait rien de grand sans peine).
netra ne blijdin-me...
N°1 / #brezhoneg - miz Genver-miz C’hwevrer / Janvier-Février 2014 19Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 19
Vakañsoù ha sportoù
sportoù niver a eurvezhioù ar sizhun
atle
tere
zh
mar
c'he
gezh
bage
al d
re li
en
6 eu
rvez
h
8 eu
rvez
h
12 e
urve
zh
buge
l Alan
Meriadeg
Youen
eurv
ezhi
où 6 eurvezh
8 eurvezh
12 eurvezh
Lennit an teir frazenn dindan ha klaskit respont ha lakaat ur c'helc'h er gael evit merkañ ur respont "ya", ha kroazioù pa vez "n'eo ket" ar respont. (ur respont "ya" ha daou respont "n'eo ket" zo da gavout bep taol)
E-kerzh ar vakañsoù e plij d'an tri bugel-se ober sport. Piv a ra peseurt sport hag e-pad pegeit ?
1. ar bugel a ya da varc'hegezh ne ra ket 6 eurvezh ar sizhun2. Meriadeg a dremen 8 eurvezh ar sizhun d’ober e sport3. ouzhpenn 8 eurvezh ar sizhun en devez ezhomm Alan d'ober atleterezh
Quels sports font ces trois enfants pendant leurs vacances, et pendant combien d'heures par semaine ? En lisant attentivement les phrases ci-dessus, vous pourrez inscrire vos résultats dans la grille, sachant qu'il n'y a qu'une réponse positive par choix. (donc deux réponses négatives)
kael°(ioù)pegeit
marc'hegezh (v.)ezhomm(où)
atleterezhbagealrouzañ
tevmoan
grille(s)combien de tempsmonter à chevalbesoin(s)athlétismealler en bateaubronzergrosmince
Kavi
t ar r
esp
ont
où
en h
ol l
ec'h
ienn
e m
iz E
ost
!
ww
w.sk
olan
emsa
v.co
mRe
trouv
ez le
s ré
po
nses
sur
no
tre s
ite e
n a
oût
!
bugel sport niver a eurvezhioù
Alan
Meriadeg
Youen
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 201420
Skoulmad Jeu de logique
1. 3.
2. 4.
Petra ober e-pad ar vakañsoù ?Tapit ul lizherenn e pep kroaz, en urzh, evit sevel pevar zra d'ober pa vezer war an aod.
Que faire en vacances en bord de mer ? Prenez une lettre dans chaque croix, dans l'ordre, de gauche à droite, pour découvrir quatre activités à pratiquer au bord de la mer !
Pemp mignon zo o rouzañ war an aod : Alan, Brendan, Kirill, Denez hag Erwan.
• Bras eo Alan, Denez hag Erwan. Bihan eo an daou all.• Tev eo Denez, Brendan hag Erwan. Moan eo an daou all.• Lunedoù-heol zo gant Brendan, Kirill hag Erwan.• Dirak ar mor ez eus ur paotr bras gant lunedoù-heol.• Bras ha tev eo an hini zo a-dreñv dezhañ ha n'eus ket a lunedoù heol gantañ.• A-zehoù ez eus ur paotr bihan ha tev, ha lunedoù-heol gantañ.• A-gleiz ez eus ur paotr bras ha moan, ha n'eus ket a lunedoù-heol gantañ.
Piv zo pelec'h neuze 'ta ? Piv ha penaos eo ar 5vet hini ?
Cinq amis bronzent sur la plage, Alan, Brendan, Kirill, Denez et Erwan. Notez les indications et trouvez qui est où, et décrivez le cinquième ami.
Rod ar gerioù la roue des mots
N
B R
C'
A
O E
H
G
O U
U
A
I E
Z
A
R A
A
Ñ
L I
L
Kavit ar respontoù en hol lec'hienn e miz Eost !
www.skolanemsav.comRetrouvez les réponses sur notre site en août !
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 21
miz Gouere-miz Eost / juillet-août 2014 N° 4 - Revue bimestrielle bilingue breton-français [email protected] : 2271-653X
Embannet gant / Edité par :Skol an Emsav - 25 straed Pierre Martin35000 Roazhon/Rennes - BreizhPgz : +33 (0)2 99 38 75 [email protected] skridaozañ / Comité de rédaction :Morwena Audic, Anne Broussot, Fabris Cadou, Gwenvael Jéquel, Goulc'han Kervella, Milio Latimier, Fañch Oger C'hoarioù / Jeux : Sten Charbonneau
Rener an embann / Directeur de la publication :Guy Allain
Sekretouriezh / Secrétariat : Sañdrin Gauvain
Skeudenn ar golo / Photo de une :© sainthorant daniel
Kontouriezh / Comptabilité : Nadine Enjelvin
Moullet gant / Imprimé par : Printcorp 6 boulouard Clémenceau, 22000 Sant-Brieg
Maketenniñ / Maquette :ComesDesign > 02 23 44 00 30
Pajennaozañ / Mise en page : Milio Latimier
Bremañ oc’h gouest…Après avoir lu (attentivement, evel-just !)
#brezhoneg niv. 4, vous êtes maintenant
capable…
de discuter avec vos amis à propos d'un match de football
de reconnaître des mots liés
au camping ou à la randonnée d’utiliser quelques expressions
pour renforcer un adjectif d'exprimer "rien" dans des phrases négatives d'évoquer le travail de l'écrivain
Herve Lossec et certains de ses titres
Taolenn ar c'hemmadurioù / tableau des mutationsK P T G GW B M D
dre vlotaat / adoucissantes G B D C'H W V V Z
kemmesket / mixtes C'H W V V T
dre galetaat / par renforcement K KW P T
dre c'hwezhañ / par spiration C'H F Z
# niv. 5 !
En niverenn a zeu :
dans #brezhoneg niv. 5,
vous visiterez Rennes, noterez du
vocabulaire pour s'occuper de bébé,
lirez des expressions idiomatiques
pour évoquer les bruits...
Hag ur bern traoù all !
Niv. 4 / #brezhoneg - miz Gouere-miz Eost / juillet-août 20142222
le magazine pour progresser en breton
02 99 38 75 83 | [email protected] | www.skolanemsav.com
Koumanantit ha choazit ur profAbonnez–vous et choisissez un cadeau en cochant la case correspondante
DVDoù all zo da brenañ e lec’hienn DizaleD'autres DVD en vente sur le site de Dizalewww.breizhvod.com
30 € ar bloaz2,5 € ar miz
Da gas da | à renvoyer à : #brezhoneg, 25 straed Pierre Martin, 35000 Roazhon
¬tee-shirt plac’h/femme tee-shirt paotr/homme
S M L XL S M L XL XXLPatromoù kemeret e-touez stokoù SteredModèles issus de la collection Stered selon les stocks disponibles www.stered.eu
LennitLisez
Koumanantiñ dre chekenn > war anv Skol an EmsavAbonnement par chèque > à l'ordre de Skol an EmsavKoumanant bloaz Abonnement annuel > 30 €Koumanant estrenvro Abonnement étranger > 42 €Koum. skoazell adalek Abonnement soutien à partir de 42 €
DVD Blake & Mortimer
Anv ha chomlec'h | Coordonnées de l'abonné(e)
Anv | Nom.................................................................................................. Anv-bihan | Prénom.............................................................................
Chomlec’h | Adresse..............................................................................................................................................................................................
Kod-post | CP............................ Kumun | Commune.............................................................................................................................................
Pgz | Tél............................................ Postel |Courriel.............................................................................................................................................
Talvezout a ra ar profoù-mañ betek ma vo diviet ar stokoù pe betek deiziad an 31 a viz Here 2014. Ces offres sont valables dans la limite des stocks disponibles ou jusqu'à la date du 31 octobre 2014.
par an mensuellement
Chèque à l'ordre de Skol an Emsav
bep eil miz / 6 niv. ar bloazbimestriel / 6 numéros par an
¬
patro
moù
all
a c'
hell
beza
ñ ka
set
imag
e no
n co
ntra
ctue
lle
Koumanantit dre chekenn koumanant bloaz 30 € | estrenvro 42 € | skoazell adalek 42 €war anv Skol an Emsav
Abonnement par chèque abonnement d’1 an 30 € | étranger 42 € | abonnement soutien 42 €à l’ordre de Skol an Emsav
Koumanantit dre Internet koumanant bloaz 30 € | estrenvro 42 € | skoazell adalek 42 €e lec’hienn Skol an Emsav u Paeañ enlinenn a c’hellit ober gant ho kartenn-vank (PayPal) e www.skolanemsav.com
Abonnement par Internet abonnement d’1 an 30 € | étranger 42 € | abonnement soutien 42 €sur le site de Skol an Emsav u Règlement en ligne par carte bancaire (PayPal) sur www.skolanemsav.com
Koumanantit dre lamadenn viziek c ordinal 2,5 € | c estrenvro 3,5 € | c skoazell adalek 3,5 €Kasit ho taveennoù-bank (DAB) gant ar sammad da lemel dibabet u An urzh-paeañ SEPA da sinañ a vo kaset deoc’h gant Skol en Emsav
Abonnement par prélèvement mensuel c normal 2,5 € | c étranger 3,5 € | c soutien 3,5 €Joindre un RIB et cocher le montant souhaité u Le mandat SEPA à signer vous sera envoyé par Skol an Emsav