9 Kalanko ni ladamunimandelang.kunstkamera.ru/files/mandelang/jama14.pdf · Jama bøliko 14nan. –...

Jama bøliko 14nan. – Dønniya forobayasÆbÆn

1

Poyi 1,5p Kalafili 1p

Nsiirin 0,5p "Intégration" 2,5p Ladamuni forobajÆkafø 3 p °øgøløn 4p Mara ni kan 3,5p

---------------------------------------------------

Kalanko ni ladamuni forobajÆkafø. ñÆ 3 Mara ni kan. ñÆ 6 Farañøgønkan ni dorokoli: "Intégration". ñÆ 10 Jamu “Baalo” Sørøla cogo di? ñÆ 17 Faransikan dañew yÆlÆmacogo .ñÆ 19 sinankunya. ñÆ 21 Bato fila ka sigiñøgønya. ñÆ 25 KantÆ Solomana ka Sosotaa. ñÆ 28 Biramanin ka maana. ñÆ 36


2


3

Kalanko ni ladamuni forobajÆkafø A kuma kolomayørø

An ka ladamuniko sÆbÆkørø filÆli y’a to an sera k’an bolo da kalanko gÆlÆyaw kisÆ kan. Walasa ka gÆlÆya ninnu døn a ñÆma, ani ka fÆÆrÆw tigÆ an ka jamana haminakobaw la, ladamuniko siratigÆ la, foroba jÆkafø kÆra, min kÆnÆ kan, wele bilara jamana kønø magan kÆbagaw ani jÆrÆjÆkulu bÆÆ ma. K’a ta Ûkutøburu kalo tile 30, 31, ka se SÆtanburu kalo tile følø n’a filanan ma, san 2008, ladamuni foroba jÆkafø in kÆra Bamakø lajÆrÆsoba kønø. KÆnÆ in kan : -Magan kÆbagaw (jama jÆkulu, tøw, kÆnñÆrÆyew),

-Fanga bondaw , -Jamana lasigidenw, -Karamøgøw, karamøgø lapasatønw, -Kalanden ncinin ni kørøbalenw, -Foroba cakÆdaw (jama magoñÆ cakÆdaw ni kalanko ñÆnabø cakÆdaw), -Politikitønw ni politikitøn kuluw, -DiinÆ møgøw, -KÆnñÆrÆyew, -TungafÆ maaw, -Foroba ni kÆnñÆrÆye kunnafoni cÆrin cakÆdaw. tøgøla møgøw de tun bÆ kÆnÆ in kan.

An ko : K’A DA Mali sariyabaju kan, min taara 2002san2, kalo 2nan tle 25, a fasari 17 ni 18 la ; K’A DA Kalanko-san-tan-sariya-baju (PRODEC) kan (1998 / 2008) ; K’A DA Sariya-sun No99 – 046 min taara 1999san, kalo 12nan tle 28, n’a bÆ Kalan-kuntlenna-sariya ñÆfø ; K’A DA Kalanbolofaraw dÆmÆ-tlali (PISE) ka san - tan baara bolodalen kan (2001/2010) ; K’A DA Kuntlenna basigilen minnu jirala sÆbÆn na, a bÆ fø min ma, Mali sininama 2025san ; Mali sønna sÆbÆn min kønøkow ma ; K’A DA Sørø-ni-JyÆnlatigÆ-yiriwa-baaraw-dansigili (PDES : 2007 – 2012) min bÆ kalanko kan ; K’A DA Setigi-blon ñÆmaa ka baara-bolodalen min jirala sariya-blon kønø, ni sariyatalaw sønn’a ma ;

K’A DA Setigi-blon ni Mara °Æmaa ka kuma følen kan kalanko la, ko « ka fÆÆrÆ kuraw ñini, ka miiriyaw lakuraya, min b’a to, an b’an ka fÆlaw n’an taasira døn » ; K’A DA FÆÆrÆ minnu bÆna sigi senkan yaasa LajÆrÆ in ka lañiniw bÆ sabati ; K’A DA Kalan kÆbaaw an’a ladonbaaw ka cÆsiri kan, ka Mali Mara dÆmÆ ka lakøliko gÆlÆyaw kÆlÆ ni fÆÆrÆ basigilenw ye, fÆÆrÆ kuntaala jan ani jamana bÆ se fÆÆrÆ minnu kørø ; K’A DA Fasojama, Marabatigi, Jamana kuntigi, MarajÆkulu ani jamana ñemaa-blon tøw bÆÆ ka Ñaniya kan : ka LajÆrÆ in ka lañini kÆrÆnkÆrÆnnenw kÆ u kunkoba dø ye, yaasa Mali kalanko bÆ san sørø, i n’a fø lawale ;


4

LajÆ kÆnÆ kan, møgøw y’a fø ka gÆlÆya, ko:

1. Kalan ye jamana hamina følø ye O de kosøn, Mara ka kan : -ka fÆÆrÆw sigi senkan yaasa kalan lañiniw bÆ sabati sira bÆÆ la, i n’a fø baara dønbaaw, baara minÆnko ani musakako ñÆñinini ; -ka kalanko musaka to jamana yÆrÆ ka bolo kan ; -ka kalan-kun-følø wajibiya maliden bÆÆ kan, fufalaki ; -ka baara-kalan-yørø kuntaala surun ñÆnamaw dayÆlÆ kalan dakun bÆÆ la, kÆrÆnkÆrÆnnenyala sannakalansow la ; -ka karamøgøw bÆÆ minÆ kelen ye : u talicogo baara la, u ka sarako ani u ka lakalanniko. Karamøgø minnu ko don o ye : foroba baarakÆlaw, bÆnkan bÆ karamøgø minnu ni Mara cÆ, bÆnkan bÆ karamøgø minnu ni galoduguw cÆ, bÆnkan bÆ karamøgø minnu ni dugulamøgøw cÆ, denladonbaaw, baliku-kalan karamøgøw, dugu yiriwa kalanso

karamøgøw ani musoyabaara degeli karamøgøw ; -ka fÆÆrÆ sigi senkan yaasa baara ni kalan bÆ taa kuntlenna kelen fÆ ; -ka fÆÆrÆ tigÆ jamana den bÆÆ ka san-wøørø-kalan kÆ. O ka kÆ a ka lañini følø-følø ye ; -ka kalan labÆn, yalasa, kÆnñÆrÆyew bÆ karamøgø ñÆnamaw sørø, jamana yiriwali kama ; -ka fÆÆrÆ-kalan ni baara-kalan labÆn jamana ka ñÆtaa kama ; -ka ñinini-kalan jukørømatintin ; -ka gafe dilanni siraw bÆÆ yiriwa ; -ka degeli kalanw labÆn k’a ñÆ ; -ka kalanden kulu jateminÆ kabini kalan daminÆ f’a laban ; -ka jogo juguw kÆlÆ ka bø foroba ni kÆnñÆrÆye kalansow bÆÆ la ; -ka fasokanw yiriwa k’u kÆ dønniya laseli minÆn ñÆnama ye dakun bÆÆ la.

2. An ka kalanko sÆbÆkørø tiñÆnen don bi-bi in na, an ka kan k’a lajÆ ji ñÆmajølen na. O de kosøn, a kÆra wajibi ye an ma : -ka karamøgøw ka danbe lasegin u ma, ka dø fara u ka sara n’u ka musakaw kan, k’a da jyÆn bilama gÆlÆya kan ; -ka sÆgÆsÆgÆli kÆ sanga ni waati bÆÆ ; -ka Fanga baarada ni kalanko ni ñinini baaradaw sÆbÆkørø labÆn, i ko Mara ka

sariya min ñÆsinnen bÆ Galoduguw ma, o y’a fø cogo min ; -ka kalan bolofara bÆÆ køløsi kuday ; -ka jateminÆ kÆrÆnkÆrÆnnen boli kÆnñÆrÆye kalanso bÆÆ kan, diinÆkpma ani diinÆkontan bÆÆ, yaasa ka bÆnkan lakika sigi min ni sariyaw bÆ ñøgøn ta ; -ka møgøw ni magoñÆ minÆnw lakana kalansow kønø ; -k’a ñini Fanga k’a ka layiduw tiimÆ, a ye layidu min ta ni JÆñøgønw ye.

3. Fanga n’a jÆñøgønw kelen-kelenna bÆÆ jøyørø ka kan ka faranfasiya. °øgøn-sira-taama min bÆ Fanga n’a jÆñøgønw cÆ, o siraw ka kan dantigÆ jÆlenya la. BÆnkan min bÆ Fanga n’a JÆñøgønw ni ñøgøn cÆ, o bÆnkan ka kan ka bato bÆÆ fÆ. BÆnkan in ka lañini følø-følø ye an ka kalan sabatili n’a yiriwali de ye. O kalan tÆna sabati

n’an ma segin an ka danbew ma, i n’a fø: ladiriya, ladamuni, baara, ñÆtaa ani jøyørø fa. N’an ko Fanga JÆñøgønw, an kan bÆ : Dugu-lajÆrÆ-fangaw, Galoduguw, Kara-møgøw ka Lapasali-tønw; Kalanden-somøgø-tønw (APE); Kalan-musaka-ñÆnabø-tønw (CGS) ; Kalanden-jÆkulu-tønw; Kalan-kÆnñÆrÆye-tønw, Jama-dÆmÆ-tønbaw (ONG) ani JÆkulu-tønw.


5

4. Sira kura min dønna fangaw ni ñøgøn cÆ waati in na, o ye møgøw galabu kari, k’an ka danaya n’an ka ladaw barika døgøya. O de kosøn, an ka kan k’an hakili jagabø kosÆbÆ fÆÆrÆ ñÆnamaw ñinini kama. Anw minnu nana Ladamuni-LajÆrÆ kÆnÆ kan, an ka lañini ye ka walew kÆlÆ, wale minnu ni kalan tÆ bÆn. O de kosøn an ye lahidu ta Fasojama ye, k’an b’an seko

danma jira bÆÆ kÆ, yaasa, kalan labÆnnibaaw hakili sigilen b’u ka baara kÆ u fÆÆrÆ ma, karamøgøw kun kørøtalen bÆ kalan ni sÆgÆsÆgÆli kÆ a ñÆma, kalandenw wasalen bÆ kalan minÆ sÆbÆ ye, ka kalanso sariya bato. Ani k’a ñini Fanga fÆ a ka lahiduw tiimÆ sanga ni waati bÆÆ, yaasa, karamøgøw ni kalandenw b’u sago sørø.

5. A wajubiyara kulu kÆrÆnkÆrÆn-nen dø ka sigi senkan ka lañini

følen ninnu waleyali køløsi nink’u sabatili fÆÆrÆw tigÆ.

Bamakø, 2008san kalo11nan tle 02 LajÆrÆ

Poyi 3nan : °ÙMÛGÛ JUGU

°Æmøgø jugu, n kan b’i ma. JigitigÆla, yalama. Jamana tÆ dilan nkalon kan. Faso tÆ taa ñÆ wolomali kan. Baarada tÆ yiriwa namara kan. Mara tÆ jiidi yÆrÆsagokÆ kan. Juguya dabila, namara dabila. BÆÆ n’a jøyørø don jamana kønø. BÆÆ n’a jøyørø don baarada la. Jamana nagasibaa, Ala ñÆ b’i la. FÆn bÆÆ bÆ ban, fø Ala ka masaya. HinÆ jamanadenw na, HinÆ baarakÆlaw la, U niyørø d’u ma,

U ka hakÆ makara. San dama-dama, lafiyÆbø waati filÆ. DamakÆñÆnya nana, nimisa filÆ. E! N balimakÆ, n balimamuso, møgø t’a seko bÆÆ kÆ, Møgø t’a seko bÆÆ waleya. Møgø bÆ na møgø bolo, A bÆ taa møgø bolo. Ala ye møgø da, a m’u damakÆñenya, I wasadon hinÆ la. FÆn bÆÆ laban ye saya ye.

SÆbÆnbaa: Burema Keyita, Kucala Akademi


6

Mara ni kan ñinÆ ñimina ka dÆsÆ a ku la.

79 san, anw fasojama ye Sokolon- Kuruma ka dønkili ÑunuÑunu. Bi yo, bi ka di .... Sariyaw ni Ñaniyaw tara ka ñÆsin an fakanw dondalali ma. K'a ta o san, fo an bÆ don min na i ko bi, dønsen ma kÆ kelen ye. A bÆ fø “cu” a bÆ fø “ca”. Nin bÆÆ la, se ma kÆ kotigi ma, k'a sago ni a dingø ñininka. FÆn bÆÆ bÆ kÆ fasojama tøgø la, nka kow latigÆlenkørø de, dantigÆli bÆna k'a ye. Jamana ñÆmaaw jøyørø kÆra fasokanw majamuni n'u mankutuli ye. BÆÆ ko, k'u ka ñi ; bÆÆ sønna, ko ñÆtaa tÆ sabati u kø; bÆÆ ko ko faamuya ni kunnafoni tÆmÆsira sabatilenw don; bÆÆ sønna k'an ka kalan kÆ n'u ye, bawo k'u musaka ka døgøn, k'o kalan kuntaala bÆ surunya, k'o kalan nafa sørø ka di dønniya forobayali hukumu kønø. ñÆmaa yÆrÆ dø y'a jira ko an ka sinin bÆ an ka kan de kønø. "A kana kÆ maa kalannenw ñÆna k'u bÆ kisi ka maa kalanbaliw to" ñÆmaa dø fana ko ten. Nin bÆÆ n'a ta, jarabi jugu min bÆ an ni nansarakan cÆ, o jarabi jugu ma yigiyøkø sango ka bin; fakanw kanu kosøn.

JateminÆ tÆ jateminÆ ye, sÆgÆsÆgÆli tÆ sÆgÆsÆgÆli ye, jamana lahalaya bÆÆ lajÆlen tÆntÆnna kodønna suguya bÆÆ fÆ. Banaw si dønna, u fura bisikira k'o kÆ fasokanw dondalali ye, bawo jama de bÆ faso baara. Nin bÆÆ n'a ta, jamana ñÆmaaw cÆsirilen bÆ kumañøgønya la nansarakan na, fo u bÆ ñøgøn fadenya a føko ñuman na; k'a sørø u bÆÆ jÆlen b'a kan ko kÆmÆ sÆrÆ la, jamanaden 80 tÆ u ka føtaw mÆn sango k'a sira taama. O baara bÆ tiimÆ cogo di ?

K'a ta 2001 san daminÆ na kan'a bila bi la, fÆn caman kÆra an ka jamana kønø (Nansarakanføjamanaw ka lajÆ, gafe sÆbÆnnaw ka lajÆ, Banki mønjali ni FMI

ka lajÆ, MaramafÆn kønjÆkulu ka lajÆ, CEDAO depitew n'a sariyabulon sigira).Nin waati ni nin kow waleya tuma y'a sørø maliden 80 kÆmÆ sÆrÆ la, olu b'u kunfÆ ; k'a sørø u haminankow n'u tøgølakow bÆ ka latigÆ. O møgøw køni tÆ dø wÆrÆ døn, u y'u ka jamana ñÆmaa ye jabaranin na dunanw cÆ la, a bÆ ka kuma ni dusu ni barika ye. N'o kÆra an ka faamunen ye, baara kÆra jøn ye ? Jøn de bÆna a tø tiimÆ ? BÆÆ ninyørø bÆ nin na. DiñÆ kørøtølen don, o ye laada ye. "Kalanbali" jøyørø ka døgø bi. O la, jamana min maa kalannen ka ca, o de bÆ se k'a jigi da yiriwa sørøli n'a sabatili kan. O kama, maa si man kan k'a bolokønøjÆgÆ bila a senkørøjÆgÆ ye.

Fo bÆÆ ka faamuya ni dønni sørø i ka kan na; bawo, jamana si tÆ bø nøgø la ni wali kan ye. Kalan bÆ kÆ ni kan de ye. N'o kan tÆ kalankÆla ta ye dun ! Lahalaya ni mankutu minnu føra fasokan ma, olu ye lÆgÆsÆ ye. O tuma cÆsiri ka k'o fÆ, bawo ni nansarakan kalanni ni nansara ladege tÆ fila ye, an ye o ñuman kelen kÆ; halisa kunun ka fisa bi ye. Dø de bÆ fara gÆlÆya kan. O ka bala an na o de ye balanako yÆrÆ ye. Bawo yiriwa ñÆdønbaga bÆÆ sinsinnen don kan de kan. Ni kan tÆ yen, yiriwa tÆ yen. TiñÆ don, an taalan kÆra nansarakan ni kan wÆrÆw ye; nka an sinsinnan man kan ka dan olu ma, bawo, jateminÆw y'a jira k'olu mÆnbagaw ka døgøn kojugu an ka jamana kønø. Degun caman b'an kan sisan, minnu sababu ye ñÆmaaw ni jama ka ñøgøn faamuyabaliya ye. Sariya ka di bÆÆ ye bari ale ye maa ntøñølenw kunføyørø følø ye. KÆnÆya ka di an bÆÆ ye, bawo ale ye ko bÆÆ nin ye. Bi, nin n'a ñøgønna fÆnw matarafabaliya kÆra sababu jugu dan ye an bÆÆ ma. Faama ni faantan, ñÆmøgø ni kømøgø, bÆÆ kamanagannen don san woliko la, gÆlÆya sankisÆ køni ! Tuma døw ni sigi kÆra ka


7

køløsili kÆ, møgø dusu telinw bÆ jalaki bin jamana ñÆmaaw kan. Jamana kønø gÆlÆya ni degun bÆÆ sababu ye ñÆmaaw ka baaraw kÆ cogo n'u kÆ waatiw ye. Danaya tÆ yen, kankelentigiya tÆ yen, jÆlenya tÆ yen. Ladamu tiñÆnna, bonya banna, ko bÆÆ kÆra sÆgÆsÆgÆli fÆn ye. Bisiki donna ñÆmaaw ni ñøgøn cÆ, a donna jama n'a ñÆmaaw cÆ. Munna o tÆ kÆ ! An cÆsirilen don kan min føli fÆ, o kan ma faamu, wa an si ma søn k'an tÆ kan in mÆn.

An bÆ don min na i ko bi, maa si tÆ k'a ñini ka faamu. BÆÆ ko, ko tøw de nø ye gÆlÆya ye. Nka nin bÆÆ la, tÆmÆn kÆlen don ñinin fÆn kunna : faamuya ni kumañøgønya kuma bÆ fø cogo di k'a sørø aw tÆ ñøgøn ka kan føta mÆn ?

Mali kønø bi, jama kulu suguya saba bÆ yan, hali ni søn ma k'o ma : ●Jama kulu følø ye maa kalannenw ye ; ñÆmaa kulu. Olu de ye kalan kuntaala janw kÆ jamana wÆrÆw kønø ka segin ni kunnawolo sÆbÆnbaw ni nanzarakan ni kan wÆrÆw føko cÆñi ye. ●Jama kulu filanan ye fasojama maakalansolataabaliw ye. O jama kulu de ka ca.Ale de ye faso baarakÆjÆkulu fanba ye. A da la ko man ca, wa, a sagonafÆn tÆ bÆrÆ ye. Jamana ñÆmaa kulu bÆ fÆÆrÆw ni dabaliw ni Ñaniyabaw siri ale de tøgøla. ●Jama kulu sabanan ye jama ye, min bÆ yaala ñÆmaa kulu ni kalansolataabaliw ni ñøgøn cÆ. Ale ka ko ka gÆlÆn kosÆbÆ, bawo, a ka kalan ma taa ñÆ,wa, kalankÆbali fana tÆ. O jama kulu ñÆna k'a bÆ kalanbaliw ni san cÆ.

Faso min kønø jama bÆ nin cogo la, o baara tÆ taga ñøgøn sama kø, sango n'o kalan kÆra kan wÆrÆ la min tÆ nin jÆkulu saba si kelen ta ye.

Mali jamana ye fanga saba tile kÆ. O fanga saba ninnu danfara kÆra u miiriyaw n'u kuntilennaw de ye, n'o tÆ, kanko hukumu kønø u bÆÆ bÆ fa ni ba la.

TiñÆ don, Ñaniyabaw tara, waleninw yÆrÆ døw kÆra, nka faso kanko kÆra binkønømøgø ni kalansolataabaliw bÆrÆmako ye. Ka sariyaw ta kanw dondalali kama, ani ka fÆÆrÆ tigÆ kanw ka don an ka kalansow kønø, o ye ko ñuman ye, nka jamana ñÆmaa kulu si ma søn k'a jø a la ko wale kofølen ninnu jøyørø n'u ñÆci ka døgø kan dondalali la. Waleya fÆÆrÆw tigÆra kanko sabatili fÆÆrÆw dønbagaw fÆ, a tø ye politikiÑaniya barikama ye. An ka jamana ñÆmaaw ni jama jÆkulu tønw ñÆmaaw ye anw ñÆmada yørø n'an ka maa ladegetaw ye. O kuma n'a kørø bÆ ñøgøn na. Olu tÆ kuma an ka kanw na n'a ma kÆ wajibi ye. Min jÆlen don o ye kankelenfø ni sirakelenminÆ ye ; bawo, ka fasokanw don kalanso kønø, ka sariyaw sigi u lakodonni n'u ka hakÆw matarafali kama, ka tila k'a ye ko jamana kunkankumaw, a sariya sÆbÆnw, a bangÆli sÆbÆnw n'a maa makoñÆnabølan bÆÆ bÆ kan wÆrÆ la, o faamuni ka bon hakili ma !"Kami bÆ a ñÆmaa de tøn filÆ". Bi fasokanw kalanni tolen bÆ maaw bolo, se wÆrÆ tÆ minnu ye : maa kørøw ; togodalamøgøw ani nanzarakan kalanni musaka ka bon minnu ma. SÆbÆnw bayÆlÆmani doni bÆ Ñaniya ñumanw kun.

Faamaw mako bÆ se fasokanw na siñÆ dama dø de : -Fanga ñini waati -Fasoko tøgøladon kÆrÆnkÆrÆnnenw -Jama lamuritili -Jama hakili sonya tuma

N'o tÆmÆnna kanko dulokiba bÆ dÆn kÆrÆfÆ. Nin cogo la, siga bÆ bø an ni ñøgøn cÆ cogo di ? Faso bÆ baara cogo di ? Yiriwa kuma min bÆ ka fø, møgø bÆ se ka ñininkali kÆ o yiriwa suguya la. O yiriwa ñininbaga ye jøn ye ? A bÆ ñini jøn de ye ?

Nin ñininkaliw jaabi koñuman bÆ kÆ sababu ñuman ye an ka jamana ma, don nataw kønø. Jamana bÆ basigi fÆn døw de


8

kan. ñÆtaa bÆ sinsin fÆn døw de kan. Fasoba tÆ sørø gansan, ale banbannan ye faso ka ñÆnamaya tÆmÆnenw de labanbanni n'u layiriwali ye. Ni maa min ñinanna a jujøn kø, o labanko b'a jørÆ.

Maa si ma deli ka jiri dilintan falennen ye ka wasa. O cogo kelen na, fasojama min mana a bÆnbasiraw bÆÆ bila ka tugu maa wÆrÆ bÆnba ka sira la, o fasojama sina tÆ bø bolokønømøgøya la fiyewu. Bi, an ka jamana kønøkow bÆ nin hakilinan søn ji la. Jamana min y'a ka yÆrÆmahørønya ta kabini 60 san, halisa filenni ni galama mana tu ñøgøn na, o sababu n'o latigÆbaga bÆ taga ñini nanzara la. An ta y'an yÆrÆ ye, o siga t'an na (yÆrÆmahørønya sanyÆlÆmaseli bÆ kÆ) nka an ta tÆ an yÆrÆ ye. O fana siga t'an na ; bawo, an ko Faransi, FMI, Banki Mønjali, Nazøn Zini ni Iniyøn EropÆyÆni de b'an ka hørønya musaka bø. Olu de bÆ u sagonna møgøw sigi an ka jamanaw kunna ; olu de bÆ u sagonna søngø sigi an ka feerefÆnw na an ka suguw kønø. Olu de bÆ an ka ladamuni taabolow dantigÆ k'u musakaw bø. Olu de bÆ an ka baara ñumanw n'an ka maa sÆbÆw dantigÆ. O tuma an yÆrÆ bÆ mun ñÆ ? An yÆrÆ bÆ mun de kÆ ? Walasa k'an hakiliw mada, ka bolokønømøgøya maloya bø an kun na, an ko ko mara waati de y'an kÆ kømøgø ye, ko nanzara ye ko bÆÆ latigÆ walasa an ka to an nø na.

Bi, an ko dancÆ min bÆ an ka jamanaw ni ñøgøn cÆ k'o ye nanzara ka baara jugu dø ye min bÆ dansigi an ka fÆrÆ la. Nka an ka finitigiw de ni maramafÆnw jølen bÆ k'o dancÆw labanban ! An ye mun kÆ an ka yÆrÆmahørønya la ? Fasojama de bÆ dancÆko gÆlÆya don. ñÆmaajÆkulu ye fÆÆrÆ ni dabaliw tigÆ a yÆrÆ ye fasojama tøgø la. Ale tÆ dancÆko kalama. Nin lahalayaw bÆÆ bÆ fÆn kelen de kofø, n'o ye fasojama ka kÆrÆfÆdÆn ye. Tugu tÆ, lawulinkama tÆ. BÆÆ b'a ta tønø kan. Nka, ni dønniya ma forobaya, an bÆ mÆn

sunøgøbaliya la, bawo, sørø tÆna bøli kÆ sango ka dø mara.

An ka gÆlÆyaw tÆ sørø baara kÆbaliya ye, yiriwa ñÆñinibaliya tÆ. Kabini yÆrÆma-hørønyaw ñini waati fo bi, døwÆrÆ ma kÆ farafinna yiriwali ñinini kø. FÆÆrÆ bÆÆ dø sifilÆra. A tø laban na, siga kÆra farafin senkolaw ni dønnibagaw la ; wele bilara tubabu karamøgøw ma. Sørø dabÆn, nafololabaara, kÆnÆyako, ladamuni, sigida lakanani, josariya, kiiri sariya, kunnafonidi ni sÆnÆko bÆÆ kalifara dunanw ma walasa ka yiriwa don jamana kønø.

Dugu gÆlÆya ye nanzara n'a ka dønniya dun ka ban tayi, k'a sørø a ye lafiya lase nanzarala ma ! O ma maa kamanagan, o ma maa si kunmasi cÆ. An ta kÆra dakan ye. Dakan ? Ayi, soci turu kana da dabi kun. An ta ye taaboloko de ye. ñÆsørøko bÆ jamana min kønø, o ñÆmaaw bÆ u sinsin jamana denw ka faamuya n'u ka faamu cogow de kan ka sira taama, bÆÆ bÆ sira min døn.

k'a ta 60 san, ka se bi ma, Mali taabolo bÆÆ børa nanzarala. Faso marabolo bÆÆ ye nanzara fÆnw ye. K'a ta gofÆrÆnaman na fo jamana kolabÆn yørø laban, nin bÆÆ nanzaralabÆnnen don. O bÆÆ n'a ta, foyi tÆ ka ñÆsørø. BaarakÆminÆn ni fÆÆrÆ minnu b'an bolo, olu ye nøbø nanzarajamanaw bÆÆ kønø ; o tuma, munna u tÆ ka ñÆsørø yan ? "FÆÆrÆ ka ñumanya bÆ a baarabaga de la". Nin ye hakilinan sabatilenba ye yiriwa ñÆñinibagaw bolo, anw ma tangada min kan.

Nanzarala baaraw daminÆna kan de la. Kanko ñÆnabølen kø, u y'u ñÆsin baara tøw ma. Anw ka jamana kønø bi, fÆn min nimisa b'an na, o ye sÆbÆnni kÆbaliya ye. O nimisa ka kan ka maa minÆ. An ka faamusiraw, ladaw, sekow ni dønkow bÆÆ ñÆmatununa k'o sababu kÆ sÆbÆnnibaliya ye. Nka ka se bi ma an ye mun kÆ walasa ka sÆbÆnniko dabali ?


9

Kan dama sÆbÆnniko kadara kønø, caman kÆra. An da sera olu ma. Nka min ye tariku n'an ka dønko ni seko sÆbÆnni ye, bÆrÆ ma ye følø. Tariku dønbaga jønjøn b'an ka jamana kønø ; nka olu ñÆsinnen don maa wÆrÆw ka ko kørøw sÆgÆsÆgÆli n'u ñÆñinini ma. An ka dønnibagaw bÆ wali kunko ñÆnabøli gÆlÆyaw kun ; n'a da sera an yÆrÆw ma, u b'a fø k'an ka kanw ka gÆlÆn, k'u kørø ka dun ! Nin bÆÆ bÆ mara gÆlÆya jamana ñÆmaaw bolo. O tÆmÆnnen kø, an ye diñÆ fÆn kura bÆÆ cÆ k'olu don an sogo n'an wolo cÆ ; k'a sørø a bÆÆ tÆ an nafa fÆnw ye. A døw yÆrÆ

baara tÆ se ka kÆ an fÆ yan, ko sababu kÆ anw ka siya n'a kÆcogo ye. Misali la, "ÆntÆrinÆti" - ale køni dabølen don jamanin kÆrÆnkÆrÆnnen de kama. Nin kanko bilara bolo køfÆ, jamana ñÆmaaw n'a maa kalannenw bÆ fara kunfinw kan, bawo fÆÆrÆ tigÆtaw si ñe tÆ døn. Mara bÆ kÆ jamana kunnasigi ye ñÆmaaw bolo, n'o tÆ a tÆ wele ko mara ; fo ni kørø wÆrÆ dira mara ma : ka jamana køløsi, k'a lakanan, k'a kønøkow ñÆnabø sigidiyali kama. Politi Ñaniyaw rø, an bÆ don min na i ko bi, farafin kanw baarada sigira. O tøgøla hakili jakabø tuma bÆ na se.

Nsiirin: surukuba ka sanga Surukuba fa sara, a ye misi faga, k’a sogo sarada ton naani ye. A ko jama ma, sogo sara følø ye su niyørø ye ; sara filanan su denkÆ følø niyørø ye, sara sabanan ye dunan jatigikÆ niyørø ye. Sisan, a tø sara kelen ye sogo tilala niyørø ye. N b’aw ñininka, misi fagara jøn ye ?

SÆbÆnbaa: Burema Keyita, Akademi Kucala

µananpÆribø degeli

Bøli bÆ jÆmanw na ;

bøko fila kønø

masakÆ finman

taara k’a pÆrÆn


10

"Intégration" Kelenya - Bolodiñøgønma – Kafoñøgønkan

A mana kÆ a fÆn o fÆn ye, hakilinan in ka lañiniw ye yiriwa ni ñÆtaa sabatili ye Afriki tilibin jamanaw kønø. KÆrÆnkÆrÆnnenyala, jamana minnu bÆ CEDAO tøn na. FÆÆrÆw ni dabaliw bÆ ka tigÆ walasa kafoñøgønkan bÆ kÆ wale ye jamanadenw bÆ bø min numa. DancÆkow nøgøyali tÆmÆnnen kø, kiiriko ni jagoko fana bilala hakilijakabø kÆnÆ kan. Foli ka kan ka da faranfinna jamana ñÆmaaw ye u ka hakilitigiya la. K'a ta yÆrÆmahørønyaw ñini waati ka se bi ma, an ka jamana ñÆmaaw bÆ hakilijakabøw la walasa ka lafiya ni daamu basigi : OUA, CILSS, ECOMOG, CEDAO ye jÆkuluw ye \m naniya hørøn kÆra minnu sababu ye, ka hakiliw ka jønya juru tigÆ, ka yÆrÆta jiidi ni se-n-yÆrÆ-kørø ñÆñinini n'a waleyali ye. An bÆ don min na i ko bi, taasibila ka kan ka kÆ ninnu kan yanni forobajÆkulu wÆrÆ bangeli cÆ.

Køløsili følø min bÆ se ka kÆ, o ye nin tønbaw barika n'u jøyørø døgøyali ye farafinna kunkow ñÆnabøli la. Tøn ninnu bange waati, u kÆra jigisÆmÆnnanw ye maa bayirika caman bolo. Nka, taalen ñÆfÆ, jigiyaforo binnen, sørø kÆra makariko ye.Bi, OUA, CILSS, ECOMOG, CEDAO ; tøn ninnu tøgø tulolamÆnni dama bÆ maa caman dusu kasi, bawo u børa jigi kørø. Farafin jamana døw t'a døn dun-ka-fa ye min ye. O bÆÆ la, bana jugu ni lakanabaliya bÆ jamana kønø. Jamana døw fana taalan ye kÆlÆ banbali ye, fanga ni hÆrÆ nøfÆ kÆlÆ. O kÆlÆw kÆkun ye jama ye, nka, a su føløw n'a su labanw ye jamanadenw de ye. A ko tø bÆ na laban sigikafø ni kumadonsoya la. Sabagaw de fili la ; waati dø de y'u sørø yørø la, u tun man kan ka ye yørø min na.

Farafinna fanga baju yÆlÆmara, fanga sawura yÆlÆmara, fanga ni faama miirina yÆlÆmara , nka, bÆÆ t'o yÆlÆmaw kalama. Minnu b'u kalama olu ma faamuya jiidilen sørø a kan. Bi, fanga dønbagaw ye faamaw yÆrÆ de ye. Følø fanga tun mølen don, a tun ladamunen don ; tiñÆ don a tun bÆ jigitigÆkow kÆ, nka a tun bÆ kan kelen fø. A tun bÆ sira kelen taama. A tun da ka girin, a bololakaterin ; nka, a tÆ maa si ñÆnaminin. Faama tun tøgø ko jigisÆmÆnjiri, jigitugumasa fana tun don. ñinan kÆra ninnu kø, o de y'an ka walebaw kÆ fÆn nagasilen ye. N'o tÆ OUA ye fÆnba ye de. A taabolo de ma faamu a tønødunbagaw fÆ. A lañÆmayali walew ma faamu a baarakÆbagaw fÆ. Bi, an bÆ se ka fø ko OUA tøn tutigÆbagaw ma hakilijakabøba kÆ an ka jamanaw ni jamanadenw lahalaya kan, n'o tÆ OUA \m naniya sirilen køfÆ, a baara tøw tun ka kan ka kÆ farafinkanw na, walasa k'a forobaya, bÆÆ ka søn a tigiya n'a tøndenya ma. OUA kÆra jiriba sumantan ye. O kama digi bÆ kÆ a lapasabagaw la. N'a børa a bangeli san yÆlÆma seliw la, møgø t'a døn. Ko bÆÆ bÆ latigÆ farafinna kønø, a kÆrÆfÆ. OUA bÆ lahalaya min na, yali CEDAO fana tÆ na kÆ o cogo kelen na wa ?

Dalateliya ma ñi, n'o tÆ møgø bÆ se k'a fø ko Sule tÆna fisaya ni DÆnba ye. K'a ta OUA sigi waati fo kana se bi ma, a ye sira minnu taama CEDAO fana bÆ o sira de kan. OUA sigira ni nanzarakan ye, a ye \m naniyabaw dantigÆ k'olu kÆ a ka lañiniw ye. Baara fanga bonyara a ma. 2001 san daminÆ na, Mali ñÆmaa ye dugukolo ni kaba yuguyugu CEDAO tøgø la, ko "integration" : Kelenya - Bolodiñøgønma - Kafoñøgønkan. A mana kÆ fÆn o fÆn ye, hakilinan sabatilen don. Nka a ko bÆÆ ka latigÆ nanzarakan na, o bÆ kÆ sababu ye, n'a ma kÆ sababu yÆrÆ


11

ye, ka jama nin bø a ko la. Bi, CEDAO kÆlÆn bÆ i ko a danma jamana : CEDAO ñÆmaa, a minisiri, a depitew, a kiiribulon, a tø tora a fasojama ye, o min tÆ nanzarakan mÆn. Ale jøyørø bÆna kÆ mun ye ? sango don nataw kønø, CEDAO jabaranin n'a kunnafonidilaw fana bÆna sigi. CEDAO ko bÆÆ latigÆra k'a tø to kanko ye. Kabini kelen a ka faamu ko jama jÆlen de bÆ bii fø. Ni CEDAO baarabagaw dan tÆna kÆ ñÆmaajÆkulu ni nanzarakanmÆnbagaw dama ye, kanko b'a ñÆnini tuma de la, yanni a fana ka don OUA, CILSS ni ECOMOG barikaban kÆnÆ kan. Cogo di, kalanbali jamana ñÆmaaw bÆ se k'u jigida u ka jamanadenw kan k'a sørø u tÆ ñøgøn kumañøgønya ? JÆkulu fanga ye miiriyaw ni hakilinaw ye, nka a ka lañiniw waleyalan ye kumañøgønya ye ; n'o ma ñÆsigi a tuma na, koba bÆ kÆ konin ye. Ni dabali tigÆra ka jøyørøba di farafinkanw ma, OUA ni Afriki tønbaw dÆsÆra yørø min, CEDAO bÆ tÆmÆn o kan. LabÆn siratigÆ la, Afriki tøn ma labÆn ka CEDAO bø. A ñÆmaajÆkulu dusu n'a ka timinandiya ñøgøn ka døgø bi tile in na. O lahalaya ka kan ka kÆ kunnadiya ye an bÆÆ ma.

I n'a fø a jirala cogomin na kuma in senfÆ, CEDAO bilama taabolo bÆ se ka kÆ sababu ñuman ye, o siratigÆ la, kanko ñÆnabøli kama, hakilinan døw filÆ min bÆ taasibilafÆn bø, kan køfÆ, adamadenya baara si tÆ sira sørø ni kan tÆ. Wa, o kanko fana tÆ se ka kÆ ko "kan bÆÆ ye kelen ye". N'a kÆra ten, an bÆ tile gan ñøgønna gansan. JÆkulu si tÆ yiriwa a yÆrÆ kan kø. K'o sababu kÆ kan ni a føbagaw ka siriñøgønna ye. Danbe o, laada o, sigi ni sigiñøgønya labÆn bÆÆ bÆ kan de kønø, møgø halala kan. Ni o hakilinan faamuyara an bÆ se ka tÆmÆn ni hakilijakabø ye.

Kabini 60 san kan wÆrÆw b'an ka kalansow kønø : NgilÆ, Arabukan, Alimankan, Irisikan, nin kanw bÆ kalan nanzarakan kÆrÆfÆ. Bi, munna, CEDAO

kadara kønø, farafinkan døw tÆ labÆn k'olu ladon tønjamana kalansow kønø walasa don nataw kønø, an k'an sinsinnan kÆ olu ye ka kumañøgønya sabati, ka kelenya bø politikibolo ni jagobolo kan, k'a kÆ maayasira ye an ka dugudenw ni ñogøn cÆ. O na kÆ sababu ye ka an ka kanw layiriwa kosÆbÆ, i n'a fø nanzarakanføjamanaw bÆ ka nanzarakan layiriwa cogo min. N'a y'a sørø faamuya sørøla nin hakilijakabø kønø, a bÆ køløsi ko , nanzarakan bilaliko ma fø, nanzarakan lagosiliko ma fø ; an ko de ko ka fÆÆrÆ ñini an ka kanw ladonni na kalansow kønø. O bÆ kÆ sababu ye ka ñÆmaaw ni forobabaara kÆbagaw ka døntaw bonya an ka kanw kønø, ka kuma ni dønniya latÆmÆnni nøgøya. Siga t'a la maa kalannen kodønnaw caman bÆ Afriki, nka u bÆÆ kÆlÆn bÆ u dama møgøw ye. U yÆrÆ dama ni ñøgøn cÆ, kumañøgønya ni faamuya ka nøgøn ; nka, n'a sera jamana ninyørø føli ma, makariko ! Cikan (message) bÆ bayÆlÆma cogoya cÆjugu suguya bÆÆ la. A caman yÆrÆ b'a fø ni kuma gÆlÆyara ko :"je ne sais comment dire"(n t'a don b'a fø cogo min na). O waati kelen na, a yÆrÆ jÆlen don a kan, ko n'ale ma føcogo sørø, a lamÆnbagaw tÆna lamÆncogo sørø a la.\\ Afriki ñÆmaaw bÆ baara la. Nka ni u ma kanko fara u bolo kan, u ka cÆsiri ni timinandiya si tÆ Afriki bø nøgø la. An bÆ barosen kuncÆ ni masala dø ye min kÆra Bamakø sigida sabanan kønø : San dø kÆra denmisÆn dø yaalatø taara bø ƒÆden dø kan ñÆgÆnji la. ƒÆden in tun sÆbÆkørø sÆgÆnna ji toli la, f'a tun bÆ ñini ka sa. CÆnin y'a ye tuma min, o y'a ta kana n'a ye u ka do kønø. ƒÆden kora k'a jÆ, ka ji d'a ma, ka ñø d'a ma, k'a kørø, k'a bila a dama sulu kønø. Døgøkun bÆ dafa tuma min, ƒÆden børa a yÆrÆ la. A kÆnÆyara. Don dø tuun, tubanden dø binna ka bø a ñaga kønø. CÆnin kelen in ye o tubanden ta k'o fana ladon ni timinandiya ye, i n'a fø a ye ƒÆden ladon cogo min. A ye tubanden ni ƒÆden bila


12

sulu kelen kønø. Søgøma o søgøma, cÆnin bÆ na sulu dayÆlÆ ka tubanden ni ƒÆden bila kÆnÆ ma. ni fitiri sera, a b'u gÆn k'u ladon walasa jakuma kana u minÆ. Nin fÆn filaw balora ñøgøn kan o cogo la fo k'u kunbaya. Tubannin kamansiw børa k'u dafa, nka a son panni ma. Sanga ni waati a bÆ yaala ƒÆnin nøfÆ. Tubannin wÆrÆw bÆ na ñø sogin kolonsen kørø. Ni dugu kønø møgø dø senkan børa, walima ni møgø gÆrÆ la kolonsen kørø la la, tubanin tøw b'u pan, ale nin ƒÆdennin bÆ boli ñøgøn kø ka taa don u ka sulu kønø ñøgøn fÆ. ƒÆ bÆ yaala min kÆ kolonsen kørø ani ñamanw kan, tubanden in tun b'o bÆÆ kÆ. ƒÆ bÆ yaala møgø sen kørø cogo min, a tun b'o fana kÆ.

Don dø, denmisÆn kulu dø ye ƒÆ ni tubanin ye ñøgøn kÆrÆfÆ dingÆ da la, nbÆda kan. Tuma min u ye bonni kÆ, ƒÆ bolila k'i kunda a tigi ka so kan. Tubanin fana bolila ƒÆ nofÆ. DenmisÆn dø ko k'a bÆ sørø ko tubanin kaman karilen don. U y'a gÆn ka kun a la k'a faa.

Nin misali in falen bÆ kalan siraw la. Nka min bÆ kÆnÆ kan o ye kønønin makari ye. A ye se ni dabali to a ye ka tugu ƒÆ kø delina kama. N'a tun panna denmisÆnw tun t'a sørø. A y'a yÆrÆ jate ƒÆ ye, k'a sørø ƒÆ ye min ye møgøw bolo ale

t'o ye. Kønønin y'a ban a ka kønøya ma, a sara k'a to ƒÆya ñinini sira fÆ. Ni taasibila kÆra lahalaya kan k'a fÆnw nønabila, a bÆ kÆ i n'a farafin ni nanzara :

An ye an seko ni donko bÆÆ lafili, k'an cÆ an bÆnbaw la, k'u kÆwalew n'u wasokow kÆ ñuguntø fÆnw ye, walasa an ka don nanzaraya la ka wasa sørø. Bi, ko bÆ cogo di ? An ma kÆ nanzara ye, nanzaraya doni kÆlÆn bÆ ka sÆgÆn suguya bÆ bange an na. An jigiyatønw bÆÆ kÆra dusukasifÆnw ye, k'o sababu kÆ u baara cogow n'u hakilinanw ye. CEDAO bÆ kelenya min ñini na sisan, o kelenya tÆ sabati fo an k'an janto an ka kanw na. Farafinna foroba kanlasobaw jøra, an bÆ se k'an ka kanw ladon o kalanw cÆrø. O bÆ kÆ sababu ye k'an ka kan layiriwa, ka kelenya waleyali fana nøgøya kosÆbÆ. Danfara bÆ farafin laadaw ni ñøgøn cÆ, nka an bÆÆ ye somaa ye. Fusamanciya ni yÆrÆbaya bÆ bø a ko la, k'a kÆ yÆrÆ dama ko ye. O tuma, ni CEDAO b'a fÆ ka kÆ jiriba sumama ye, an fasojamaw ka bø a numa, a ka jøyørøba di kanw ma a ka fÆÆrÆ tigÆtaw kønø.

SÆbÆn bayÆlÆmabaa: BÆnbaKan Dungew

Nsiirin: NCI N’A MUSO SABA Nci ye muso saba furu, a tun ka di u bÆÆ ye. Tuma min na, diyañÆ b’a tan ni fla la, Nci balala ka sa. Ala ni dusukasi fÆ, muso kørølen y’i sigi Nci su kun na, ka to k’a finfan. Hami fÆ, filanan kÆra fatø ye. Muso fitinin y’a yÆrÆ faga. Fatø muso in ye diñÆ minÆ a jøjan fÆ, a bÆ yala cogo min, a bÆ yala ten, su ni tile a b’a sen kan. Don dø la, a bÆnna ni jinÆkÆ dø ye. O y’a ñininka a ka girin-ka-jø sabu la. Waati min na a y’a ka kasara ñÆfø o ye, jinÆkÆ ko fatø ma, an ka taa, n’an y’a sørø, dimøgø ma sigi a cÆ su la, n b’a lawuli. Nka, o don kama, u yørø ka jan dugu la, u tilenan ka taama fø wula fÆ. Kabini u sera, jinÆkÆ y’a ka dabali kÆ, cÆ wulila, bawo, ala ni muso følø ka cÆsiri fÆ, dimøgø fosi tun ma sigi cÆ su kan. N b’aw ñininka, ni muso saba la, muso jumÆn ta ye cÆ ye ?


13

SÆbÆnbaa: Burema Keyita, Akademi Kucala


14

°øgøløn Fasokanw kalanko cogo bÆ di ?

Madu ye Kari denkÆ ye. A bÆ "P.C kalanso" dø kønø. Madu bolitø donna so kønø. A bÆ pankurun ladege. Wuuu-wuuu-wuuu. A nana a fa sigilen lamunumunu siñÆ kelen k'o to gafe kalan na ; kana a jø o kunna k'i kanto : Baba ... baba, aw ye maana kalan de kÆ bi kalanso kønø. Kari ye gafe datugu k'a ñÆ jø a den na, k'a ñininka : O ye mun maana suguya ye ? Madu y'a ka maana kalannen kunnaføli daminÆ : Maana : Ji døn o, so døn o, yÆrÆdøn de ñogøn tÆ. "BolobiriñÆna tÆ galo ye sa !" "Møgø tÆ se ka boli ka cÆ min to, i kana bolifana dun k'o to." Kuma ninnu tulolamÆn n'a føcogo diyara Kari tulo la f'a y'a fø ko ciñÆ a yÆrÆ ñÆnama. Madu ye kuma tigÆ, a kÆr'a ñÆna k'a fa bÆna fÆn dø de fø. Kari y'a bolo lamaga, k'a fø a den ma ko: taa a fÆ ... taa a fÆ. - Baba, a bÆ i ko nin maana in ka di dÆ ! Nka a kumaw ka girin ne ma, ne b'a fø nka n tÆ ka fÆn faamuya. "Ko bolobiriñÆna tÆ galo ye sa ?" Ni møgø min ye a ñÆw datugu n'a bolo fila ye, o bÆ fÆn ye cogo jumÆn ? - N den, i ma fili ! nka ni møgø min bolo tÆna to i ñÆ na kudayi, i na u jigin k'i ci sigilen sørø k'i makønøn. Hakilijagabøkumaw de don. N'i y'u filÆ u kunnala fÆ i tÆ fÆn faamuya u la cogo si Den ninsøndiyara, fo a bÆ yÆlÆmisÆnw kÆ a fa fÆ. Kari taara kuma fÆ. A kÆra i ko a b'a kelen na. Waatikørø tÆÆnnenw ñÆnafin y'a minÆ : - N den, følø, fÆn bÆÆ n'a kÆbaga de tun don. BÆÆ tun bÆ a yÆrÆ døn a ka ci kÆbaga ye. Si tun tÆ maa wÆrÆ si ñÆ

mafilÆ. KÆcogo ñuman tun ye bÆÆ wasolan ye. Maa si tun t'a ban a ci ma, k'a cÆsiri walita kama. Kan halakira, danbe banna, ladamu tiñÆna. Kari ye ni kuma laban fø k'a kunkolo firi-firi. - Baba, - Un ! - Ne ko bolifana ye mun ye ?\\ - Møgø bÆ dumuni min kÆ ka boli ñÆ sigi. - Ka dumuni kÆ ka boli ñÆ sigi wa ? Kari ye kuma tigÆ a den na. - Ne y'a fø e ye sisan, ko nin kumaw ye hakilijagabokumaw de ye. U tÆ filÆ u kunnala fÆ. Walasa i ka nin kuma kørøma in faamu, n bÆna misali dø ta n'o ye gatigi n'a ka dudenw ye. Ni y'a mÆn gatigi, o sigilen fÆn dø de kan, n'o ye denbaya ye. N'i y'a mÆn fana ko dudenw, dø de ye dufa ye, walima gatigi. O tuma nin fÆn fila bÆ taa ni ñøgøn ye. Sisan an k'a kÆ ko gatigi ye sawura dø ta dudenw tÆ faamu cogo sørø min na, sango ka u sen da a sen nø na. Føñøgønkø bÆ caya sigi la, k'a sørø u si tÆ taa si kø, ni bÆÆ b'a fÆ ka to a danbe la. Gatigi møgøntan o tøgø ko cÆkelen walima cÆganan. Dudenw gatigintan, olu ye yÆrÆlamøgøw ye. Kari tununen tora a miiriya n'a ka hakili jagabø kønø. A terikÆ donna du kønø ka folikÆ, kabini bulonda la : Yankaw ni tile. A taamara ka se Kari kÆrÆfÆ k'i kanto : - ÆÆ, cÆ, i ni "fiston" yÆrÆ de bÆ baro la bi wa Madu ye a fa terikÆ fo : Bwa ni tile, ka taa sigilan ñinin kan'a d'o ma. Yanni Madu bÆ segin Kari n'a terikÆ taara kuma fÆ : - ÆÆ, cÆ, a bÆ kÆ cogodi ? DenmisÆnw tÆ sørø ka gÆrÆ maa la bilen, k'o sababu kÆ u ka lÆkoliko ye Kari terikÆ jølen sinna ka fø ko : Payi! : - Bala o tuma mun kÆra ?


15

Madu nana sigilan di Bala ma. A sigitø ye Kari jaabi : - Mun kÆra ... mun kÆra ? E køni sigilen bÆ to yan jamana bÆ firi e sen kan. - Munna ? -Munna ... munna, ne ko Kari, e bÆ kÆ min jamana kunkanko kumaw føwaati dÆ ? Kari ma kuma, Bala tÆmÆnna kuma fÆ. - E bÆ se k'a fø k'e m'a mÆÆn ko kalan suguya wÆrÆ donna an ka kalansow kønø, min hukumu kønø, karamøgøw ni faso ñÆmaaw jÆra k'a fø ko ka fasokanw kalan an denw kun wa ? Bala ye nin kuma bÆÆ fø ka tugu ñøgønna hali a ma ninakili kosÆbÆ. Kari y'a bolo kørøta a terikÆ ye. - Bala - Bala, ka kalan kÆ an fasokanw na wa ; walima k'an denw kalan fasokanw na ? - O bÆÆ tÆ kelen ye wa ? - Ayi. Ka kalan kÆ an fasokanw na, ne y'o de mÆÆn, wa, o ñøgøn ko ñuman ma daminÆ an ka ñÆmaaw fÆ. U yÆrÆ ma wuli a ko fÆ joona, o de tun kÆlen bÆ ka ne tøørø, bawo, u bÆÆ b'a døn ko, jamana si tÆ bø nøgø la ni wali kan ye. Anw ka yÆrÆta ni sennyÆrÆkørø bÆna kÆ ciñÆ ye sisan. Fasokanw dondalali waleyaba følø ye u donni ye an ka kalansow kønø. O baara daminÆna, nka a bÆ sifilÆlisen de fÆ. Bala girinna ka kuma ta. - SifilÆsen, bonkurun kelen san kÆmÆ, o bÆna wolo min na, møgø b'o sidøn ? E m'a døn ko sifilÆli in kuntaala bÆ ka janya ? - Jøn ko ala - øøhøø ! o yÆrÆ de kama ne t'a ko la belen, ne bÆ taa den ka sÆbÆnw minÆ ka bø a sifilÆ kalansow kønø Bala fora ka wuli. Kari y'a tÆgÆ minÆ, k'i kanto a ma : - CÆ, parawu ni børÆ kønøbila. Bala n k'e ka kow bÆ tan de ! FÆn min ye kalanko ye, o ka kan ka filÆ ji ñÆmajølen de la, bawo yÆrÆta ni sennyÆrÆkørø sabatilan de don. Kalan nafa bonya kosøn, maa si mankan k'o labÆnw kÆ balaka-balaka la ;

n'o tÆ i bÆ jamana lasegin kø ni san caman ye. Kari y'a makun ka waatinin kÆ, kasørø k'i kanto. - ... Jøn ko ala, a ko koni mÆÆnna sifilÆlisen kan. - Cø ! Su min bÆ diya o bÆ døn kabini a fitiri. Fasokanw donna kalansow kønø ; olu bÆ sifilÆ la, nka taabolo wÆrÆw si ma ta min b'a jira k'an b'an sÆbÆ la o ko la. FurusÆbÆn, sayasÆbÆn, fasodenya seereya sÆbÆn, wolosÆbÆn, ... ninnu si tÆ fasokanw na. N'o minnu bayÆlÆmalen don o tÆ sÆbÆnanko ye, bawo, jamana cakÆda si tÆ baara kÆ n'a ye. O tuma an b'an ko min, an bÆ taa an ja min ? Bala girinna k'a bÆ taa. Kari y'a bolo minÆ. A y'a bolo puruti Kari la. O y'i lasama a nø fÆ. CÆ fila ninnu b'o cogo la tuma min, Jeliba donkan børa. - Aw Tarawele, aw Ba. HørønkÆ ñÆnenw aw ni tile. Kari ni bala ye ñøgøn tÆgÆ bila k'u jø ñøgøn kørø ka Jeliba lamÆn. - Bala i ni tile. I Tarawele. BamanankÆ tanacÆnbali i ni tile. BabÆnba møden a barika hÆrÆ la. HørønkÆ kankelen tigi i ni ko ! Nin dakurunñÆ damadø donna Bala la, fo k'a kunmasi cÆ. Jeliba yÆlÆmana Kari kan. - Kari, i ni tile. Nankama ni duwa jaabi. I Ba. FulakÆ gasidunbali min kininbolo ka jan n'a numanbolo ye, i ni tile. HørønkÆ min y'a yÆrÆ ñÆ, ka du ñÆ, ka jamana ñÆ, i Ba, Dannisanji. FÆn min bÆ malo i ko fula, fÆn min bÆ saamÆ i ko fula, fÆn min ka farin i ko ... Jeliba kÆlen ka Kari ni Bala bolo dontø ye u jufa kønø, kuma tigÆra a da. CÆ fila ninnu y'a søn. Jeliba ye barika bila. - Aw Tarawele, aw Ba Bala sinna k'a kun suulilen to, k'a kanto Kari ma : - Ne terikÆ, ne ko, ne bÆna kan jumÆn de sørø min bÆ ne majamu koñuman døn ka nin bø ? Ne bÆna kan wÆrÆ jumÆn de sørø min bÆna ne døn ka nin bø ?


16

Jeliba girinna ka Bala jaabi : - ÆÆ, ne ka hørønkÆ ñÆlen, i t'o kan sørø koyi ! Kari gÆrÆla a terikÆ la. FurancÆ tun donna u ni ñøgøn cÆ ka Bala to kuma la. - N ka cÆ, i muñun, kan wÆrÆ si ñininni t'i ma. Fasokanw dondalali baaraw bÆ sen na ; don nataw bÆna kÆ i ka kunwolo donw ye. I na wasa. Bala ye kuma ta. A b'a bolo filaw serin-serin a ñÆ - N na wasa - n na wasa. N bÆ wasa cogo di k'o baaraw to sifilÆlibolo kotigÆbali kan ? FÆn min yÆrÆ kuma tÆ fø fo san kønø donkÆrÆnkÆrÆnnen mana se ! Jeliba girinna ka don kuma la.

- Ne ka hørøn ñÆnen, ne ko, munna an tÆ fara ñøgøn kan ka wele bila a ko ñÆnabøbagaw ma de. N'olu ñÆ tÆ a nafa la, anw koni ñÆ b'a la. Jeliba y'a disi yonkon, k'a kinin bolo kÆ k'o kosi-kosi. K'i kanto : - Ne Jeliba, fÆn caman de bÆ ne kønø ka sÆbÆn ka bila. Wa, ne ni ñøgønna caman ! Kari - Jeliba - Bala - Madu - u farala ñøgøn kan ka jÆ k'a fø ko : Kelen ka fisa bilen ye. Bilen ka fisa ni abada ye. Anw ñÆ mÆÆna sira la, farafinkan dondalali sira køni ! An sigilen bÆ ntigiñÆso kan. Kanko ntigiñÆso køni ! Sogo ka fasan, muru da ka go, tile tø man jan. Yali, kanw sifilÆli ma dø kÆ sa ? A ko in cogo bÆ di ?

Poyi 2 : °ÙMÛGÛ °UMAN Faso tulonma, ñÆmøgø ñuman °Æmøgø ñuman, jama mago b’i la. Dakunba ka n’i jøyørø bila. Ntura kelen sisan fa, jama b’i kø. Fosi tÆ tilennenya bø. Fosi tÆ dila tilennenya kø. Fosi tÆ sabati tilennenya kø. CÆba jøyørøtigi, kana siran ka tiñÆ fø. CÆba tiñÆføla, kana don namara kurun kønø. Køløn jugu jiri bÆ kari a yÆrÆ kønø. Fosi tÆ saya kø. Sa tiñÆ kan, Ala t’i kø bila. Kana don janfa la. SÆbÆnbaa: Burema Keyita, I wasadon tiñÆ na. Kucala Akademi

µananpÆribø degeli Bøli bÆ jÆmanw na ; bøko fila kønø masakÆ finman tara k’a pÆrÆn


17


18

Kalafili

Kalafiliw bÆ k'u sÆnsÆn ka gÆrÆ. San kura nata kønø, an ka jamana ñÆmaaw nønabila kalafiliw bÆ kÆ. Kuma donsow ko, ko "Bolitumadøn kafisa ni n sen ka di ye." Yanni 2002 san kalafiliw k'u kun bø, an ka kan ka jÆ ka ñøgøn bilasira koñuman wote hakilina n'a kørø jønjøn kan. Wote ye ko kørø ye an ka jamana kønø. Nka k'a ta 92 san na, ka na a bila bi don in na sawura kura donna a ko la. Jamana kuntigiya ñinibaga ka ca cogo min, wasadenw ani mÆÆriw b'o cogo kelen na. Bi, an ka jamanadenw ta ye ñÆnawoloma dan ye ! Nka nin bÆÆ n'a ta, an balima caman ye filÆcogo wÆrÆ sørø wote la ; ka kørø wÆrÆ d'a ma min ni fasoden ka masaya tÆ sira kelen fÆ. An balima olu bolo, wote ye politikiko ni politikimøgøw ka ko dama de ye. O siratigÆ la, hakilinan døw bÆ mÆn u da ; n'olu ye : "- N tÆ wote maa si ye" "- U taara ne deli ka dÆsÆ, n ko tÆ wote maa si ye." "- Ne ci ka ca wote ma." "- WotekÆyørølatagabagaw fÆrÆlen don" "- Ne tÆ møgø si ka pariti la"

Nin miirinaw bÆ møgø kunmasi cÆ, bawo san caman ka køn ñinan ñÆ, fasojama ka cÆsiri fanba kÆra tanga de ñinini ye ani hakÆw sabatili. Ka fasoden da don jamana tøgølakow bÆÆ la walasa a si kana kÆ a ñinama. Jaman ñÆmaaw sugandili ka bila jamanadenw ka bolo kan. TiñÆ don, ji ni balo ye laada ye, nka bi tile in na, kow latigÆ koñuman sababu dø ye kalafiliw waleyali jamanadenw fÆ. Ka fanga kalifa i sagonna møgø ma danaya kønø. Kalifali dugulen kørø de y'o ye. O la, fasoden fÆn o fÆn man'a ban kalafili waleyali ma, o sababu mana kÆ hakilina suguya o suguya ye, foyi t'i tigi ye mønÆ ni nimisa kø. Bawo, o tigi y'a yÆrÆ bø jamanadenya ni jamanatigiya la. Fasoko la, wotekÆbaliya tÆ møgø tanga ka bø tøørø si ma. Ni fanga sigita ñÆmaaw ma lahidu tiimÆ, wote kÆbagaw n'a kÆbaliw bÆÆ bÆ dø sørø gÆlÆya ni degun na. O kama, wote ka kan ka kÆ an bÆÆ nin dingølako ye. BÆÆ k'a ka fasodenya jira fasoko kÆnÆ kan. Ni min sagonna ñÆmaa ka jama døgøya ye o dÆsÆ fanga sørøli la, o bÆ faamu. Nka n ma wote, o ñøgønna kojugu tÆ bÆÆyafanga kønø. Bawo, ni bÆÆ y'a mako bø fanga sørøli siraw la, o laban bÆ sawura wÆrÆ ta ; kunun a tun bÆ sawura min na an ka jamana kønø.

Bakari SANGARE

Poyi 1 : WOTE

Kunun, bÆÆ ko mansafanga. Bi, forobafanga sangawuli la. Sigida barikala. Waati sebali tÆ karaba. Bi, bÆÆ ko wote. CÆw ko wote. Musow ko wote.

Wote, su girin ka jø, Wote, tile girin ka jø.

Hakilima, kana don namaratø ka kurun kønø. N balimakÆ, køløsilikÆ kosÆbÆ. TiñÆtigi ko, a n ta. KÆnÆ filÆ, kÆnÆ barikama. Kana bin janfa køløn kønø. I wasadon tiñÆtigi la. Wote tiñÆtigi ye. Wote ñÆmøgø ñuman ye. Faso bÆ taa ñÆ.

SÆbÆnbaa: Burema Keyita, Kucala Akademi


19

Jamu “Baalo” Sørøla cogo di?

BAALO bÆÆ ye numu ye wa? N'i ko BAALO, i ko Bamanan, i ko Maninka, i ko fana SÆnÆfø . CÆkørøba ko: "CÆ dø tun bÆ yen min ka baara tun ye julaya ye. A tun b'o baara in kÆ kørønfÆ-duguw ni tlebinfÆ-duguw cÆ. A waati y'a sørø jamanaw ma danfara tan. I tun b'a minÆ cÆncÆn na fø tukønøna, i tÆ Mali ye sango Kødiwari minnu ni Sinagali tÆ kelen ye. I tun bÆ Se ka fÆn min ye k'o bÆ danfara don yørøw ni ñøgøn cÆ o tun daan bÆ siyaw ma. Kørøbørøw tun b'o la, Bamananw, Surakaw, Flaw, Maninkaw, Marakaw... O siya kelen-kelen bÆÆ tøgø tun bÆ ja u ka dugukolo kan: kørøbørøjamana, bamananjamana, flajamana, maraka-jamana an'o ñøgønnaw. O siyaw bÆÆ la, julaya kÆbaaw tun bÆ yen. A waati kasaara caya kosøn (waraw, saw, tukønøfÆnw, jønminÆnaw), møgø kelen tun tÆ wuli k'i kÆ dugusira jan kan ten. O la, julaw tun bÆ kÆ kulu-kulu ye ka julayasira taama. TaamakÆlan tun ye sen, fali ani sow ye o don. Julaw tun bÆ bø n'u ka yørø fÆnw ye u fÆ yen ka taa olu jago u sørøbaliyayørøw la. U tun bÆ tila ka bø ni jagofÆn wÆrÆw ye o yørøw la ka na olu kømafalen u bøyørø la (dunfÆnw, maramafÆnw, masiriw, ani baganw). JagokÆlaw tun bÆ yaala kørøn ni tlebin cÆ nin cogo in na. Dugusenw fÆ ka taa, bÆÆ tun bÆ jatigi ñini i yÆrÆ la duguw kønø i bÆ jigin min kan, a' se o se o dugu la. An ka cÆ jabaala bÆnna du min ma, numuya tun bÆ kÆ yen. Kulu se o se yen, ale tun b'i toro don o du in tigi la san'u ka taa dugu wÆrÆ la. Jago taa-ni-ka-segin sen fÆ, an ka julakÆ nana n'a muso y'a fÆ ka bø u ka dugu la siñÆ dø la. U sera dugu in na minkÆ, u taara jigin cÆ jabaala kørø la. JulakÆ muso lasiritø tun don. Muso ka tin nana wuli k'u to yen. Taama degun n'a lanøgø

bonyako jugu fÆ a kÆra tin gÆlÆn ye kosÆbÆ. A ma ñÆ, fo muso in tora a ka kÆlÆ la. Den nima wolola køni. JulakÆ jigi-latigÆbaatø ye den in kalifa a jatigikÆ n'a muso la. A ko sin t'ale bolo ka di den in ma; wa ka da o kan ale yÆrÆ ka julaya ni dennabalo tÆ taa. Den lanøgølenba nana hali maa t'a døn k'a bÆ balo. JulakÆ taatuma selen, a jigi misÆnyalenba ye a jatigikÆ ka dugu bila. A taara a ka jagosira fÆ. A mÆnna kosÆbÆ o sen fÆ yen. A tun tÆ deli ka mÆnni min kÆ yen ka kørø a tÆmÆnna o hakÆ bÆÆ kan k'a masørø a hakili tun tÆ maa si la a kø tuun a ka du kønø. Don dø la, a ye seginni sira ta ka bø a ka julayakÆyørøw la. A Nana se dugu kelen in ma ka jigin yen a jatigikÆ kelen in fÆ yen. O don a ni jatigikÆ ye baro caman kÆ. U ye o don su kuuru bÆÆ kÆ ka ñÆnafin bø ñøgøn na fø ka dugu jÆ. U jÆra ka daraka dun dugu jÆlen. A ye søønin kÆ ka sørø ka sira ñini jatigikÆ fÆ. O balala o la. O ko a ma k'a tÆ se ka taa o cogo la ten. JatigikÆ y'a ñini k'a hakili lajigin ni ñininkali ye ko yala a ñinÆna wa? A ko o ma ko ka ñinÆ mun kø ? JatigikÆ ko a ma ko yala a ma taa ka foyi to a kø yan siñÆ tÆmÆnnen na ale ka du kønø yan? JulakÆ sigilen o yørø bÆÆ a hakili sinna ka jigin ten. A ko ale børa yan k'a sørø a muso tora a ka tin na. A jatigikÆ ye kuma ta o la sa. O ko muso sara ka den min to k'o bÆ yan. JulakÆ ñÆ waalen tora ten. Ale yÆrÆ fÆ den in tun tÆ balo fiyew. A sigilen ye ñininkali kÆ a yÆrÆ ma: "A Balola ?" JatigikÆ ko a ma k'a balola dÆrÆ. A ko den bÆ yan ko tøørø si t'a la. Den in tun kørøbayara k'a cÆbalenya kaban. A ni jatigikÆ yÆrÆ wolodenw bÆ jÆ ka baara bÆÆ kÆ ñøgøn fÆ. JatigikÆ yÆrÆ ñuman na, a ñøgøn cÆ kisÆ t'ale denw na.


20

Ale y'a dege numuya la a ñÆ ma. A sÆbÆ donnen don baara fÆ n'ale ka du denmisÆn tø bÆÆ ye. JulakÆ tora kunpa na ten. Ale tun m'a bil'a kun na don kelen si k'a bÆ segin ka na den in sørø yen. A yÆrÆ hakili tun tÆ denko la bilen. O yørø bÆÆ, jatigikÆ y'i kan bila a denw ma fanda la k'u bÆÆ ka na. Denw nana minkÆ, julakÆ ma se k'a den døn ka bø tøw la. O yørø la a ñÆjisira fila jiginna. Køgølenba dø tun b'u la jatigikÆ y'o tÆgÆ ta k'o jir'a la ko a den filÆ. Dø farala kasi kan tuun, bari a tun ma sigi ni denko ye abada. Den yeli bonyana a ma fo a dÆsÆra k'a ñÆji minÆ. JatigikÆ sørøla ka ñÆføli kÆ julakÆ ye a denkÆ kan. A ko julakÆ ma tan: « I den filÆ. A balola wa a kørøyara. A lamøna ne bolo yan fø ka na se bi ma. N tun b'a la k'i siralajÆ. N ko ni i kÆra seginfÆn ye diñÆ don o don, n ko i bÆ taa n'a ye. Ala y'a kÆ i taara minkÆ i ma køn ka segin fø bi. A wolo ni bi cÆ, ne køni y'a ladamu n ka taabolow la. N y'a dege n yÆrÆ ta kÆtaw la n'o fanba ye numuya ye. Den in yÆrÆ bÆ yørø min na bi, a ñøgøn tÆ ne wolodenw na numuya ñÆdønni na. A bolo jÆlen don a la kosÆbÆ. A bøñwaanko ka Døgø ne ka fanda la bi. A ñÆ ka kegun baara fÆ koñuman. FÆn o fÆn ye numuya baaraw køni ye, a møna o la, wa a b'a døn fø ka tÆmÆn. Ayiwa, e ka baara BÆnna julaya ma. I b'o de ñÆdøn kosÆbÆ. Møgø bÆÆ dun b'i den lamø i yÆrÆ ka baarada kan. Nin den in filÆ nin ye, a ka lamø kunfølø ma kÆ i bolo. A t'i ka baara ñÆdøn n'o ye julaya ye. A bÆ numuya de ñÆdøn. O siratigÆ la, ne tun t'a fÆ bilen i ka taa a diyagoya bila baara wÆrÆ la a tÆ min sidøn. N b'a ñini i fÆ i kana foyi wÆrÆ wajibiya a kan bilen ka tÆmÆn numuya in kan. Numuya in b'a bø kosÆbÆ a ka diñÆnatigÆ kønø. O ñÆdøn min b'a la a tÆna dÆsÆ a dahirimÆ sørøli la o la. I kan'a kanukuna ni ko wÆrÆ ye bilen ka tÆmÆn o kan. taalen ñÆ, n'a yÆrÆ ye den minnu sørø, a' bÆ se k'olu bila sira wÆrÆ kan ni numuya ma u diya. Nka ale

yÆrÆ ta fan, i b'i jija k'a to numuya sira kan. A jolen bÆ ka se hakÆ min na o la bi, a man kan i k'a gÆn ka bø o sira kan. » Nin kuma ninnu tÆmÆnna julakÆ n'a jatigikÆ cÆ sani a ka taa n'a denkÆ ye a bødugu la. A denkÆ tøgø laban nana kÆ "BALO" ye julakÆ yÆrÆ fÆ. O ma sørø døwÆrÆ fÆ ni a ka ñininkali følø tÆ: yala a Balola wa?. O dañÆ kelen in jara a tøgø kun na. I n'a fø denkÆ baloli kÆra balannako ye a fa bolo, o ye Balo fara a tøgø kan fø ka n'o kÆ a yÆrÆ majamunan ye sa. A tora numuya la. A fa ma baara wÆrÆ wajibiya a kan a jatigikÆ ka ladilikanw kosøn. A ye den minnu sørø Balo kÆra olu bÆÆ jamu ye. Nk'a døw ma numuya sira ta. Olu ye baara wÆrÆw dege k'u dahirimÆ ñini u ka ñÆnamaya kønø. Døw yÆrÆ tÆmÆnna ni numuya ye kuday. O ko kelen bÆ sen na ka Na fø bi. Møgø minnu jamu ye Baalo ye bi, o numu ka ca. Nka døw bÆ yen minnu tÆ numu ye. O Sørøla nin cogoya in de fÆ. Baalo bÆÆ tÆ numu ye, o ñÆfølen filÆ nin ye ka møgøw bø kunpa na. Jamu Baalo bÆ sÆbÆn k'a sama “Balo ==> Baalo” bari a mÆnna ka fø minkÆ møgøw da yÆlÆmacogo y'a fø k'a sama. NøntÆ a børa “balo” kelen-kelen in na de min kørø ye nimaya ye n'a sina ye saya ye. An bÆ døønin fø ka fara kørøfø kan. An b'a jira aw la ko numuya t'a danmanasiya ye. Siya danfara følø ye kan ye. A flanan ye tabiya ye n’o bÆ waleya laadalakow sen fÆ. - Numukan tÆ yen, numubaara de bÆ yen. Numu bÆ siya min kønø a b'o kan de fø. A køni b'a ka numuya kÆ i n'a fø siya møgø tøw bÆ baara wÆrÆw kÆ cogo min na. N'o tÆ Bøbønumu, Bamanannumu, Kørøbørønumu, Flanumu... nin bÆÆ kelen-kelen b'u ka siya kan de fø. U bÆÆ jÆ tÆ kan ye, nka u bÆÆ jÆ ye numuya ye. - Siya tÆ siya kønø, baarada caman de bÆ se ka ye siya kelen kønø. Ni numuya tun ye siya ye, an tun tÆ n'a MÆn ko


21

Bamanannumu, Flanumu, Marakanumu, Kørøbørønumu... Numu bÆ siya bÆÆ kønø. Baarada de don a ni siyako tÆ ñøgøn ñÆ sira la. - Møgø bÆ se ka baara dø bila ka døwÆrÆ kÆ, nka møgø si tÆ se k'i siya bila ka don

siya wÆrÆ la, bari i bÆ wolo siya kønø nka i bÆ dege baara de la. - Baalo ñamakalaw bÆ yen, u fana hørønw bÆ yen.

Ncidøri SABAATÛ

Faransikan dañew jujøn n’u yÆlÆmacogo

DantigÆli

N’an ye sÆgÆsÆgÆli tugu faransikan dañÆw na, k’a ñini k’a døn a dañÆ kelen-kelen bÆÆ børa yørø min ka na don faransikan kønø, an b’a ye ko faransikan dañÆw fanba børa kan wÆrÆw de la. Faransikan dañÆw bÆ se ka sigi kulu saba ye: A kulu 1ø ye Kan sintin dañÆw ye: DañÆ minnu bÆ se ka jate i n’a fø kan sintin, ni olu børa forobalatÆnkan ni sÆlitikan ni jermanikan na (alimankan kørølen). A kulu 2n ye Dønniya dañÆw ye, ka bø latÆnkan ni grÆkikan na: Dønniya ñinini n’a fasarili kÆra sababu ye dañÆ døw børa latÆnkan ni gÆrÆkikan na, ka na don faransikan na. A kulu 3n ye DañÆ minnu børa kan wÆrÆw la: DañÆ minnu børa kan wÆrÆw la i n’a fø: angilÆkan, larabukan, italikan, alimankan, Æsipañikan. -1°)Kan sintin dañÆw Ala ye hadamaden dan, a m’a kÆ jirisun ye ko a tÆ bø a nø na. Møgøninfin ma sigi a kelen na, a sigira jamakulu-jamakulu. Jamakuluw fana ma to yørø kelen na. Ni yørø min man di i la i bÆ yen bila ka yørø wÆrÆ ñini. I bÆ bø møgøkulu dø de kørø ka taa sigi møgøkulu wÆrÆ kørø. Adamadenkuluw ka o sigiyørøfalenw bÆ na ni dañÆ kuraw ye kan kønø. Sabu adamadenkuluw ka sigiñøgønya bÆ na ni u ka kanw sigiñøgønya ye; kanw fana ka

sigiñøgønya senfÆ, dø na kumaden damadøw ta dø fÆ. KÆlÆ fana bÆ kÆ sababu ye ka jamakulu fila don ñøgøn na, fo u ka kanw fana bÆ tali kÆ ñøgøn fÆ. Kabini diñÆ bisimila møgøkuluw bÆ jago ni falenw kÆ ñøgøn ma. O jago ni o falen tÆ taa kumañøgønya kø. I ni jamana min ye jagoñøgønmaw ye, i na dø ta o ka kan na, a fana na dø ta i fÆ. Jagoñøgønya fana bÆ se ka kÆ sababu ye kanw ka dañÆ døw ta ñøgøn fÆ. KÆlÆw ni taamaw ni falenw de nana ni Faransikan sintin dañÆw ye, ka bø forobalatÆnkan ni sÆlitikan na, ani jÆrimanikan (alimankan kørølen). ForobalatÆnkan: Kan min tun bÆ fø Goli, Faransi dugukolo kørø, o tun fanba (80%) ye latÆnkan de ye, a forobakan. Itali min bÆ Faransi ni worodugu cÆ, o jamana kan kørøba de ye latÆnkan in ye; Erøpu kan caman de børa ale la, wa ale de kÆra dønniya ñinini kan følø ye Erøpu bÆÆ. SÆlitikan: Ale ye Aliman jamana worodugu sigibaga føløføløw (SÆlitiw) ka kan de ye. Kan kørøba de y’ale fana ye. SÆlitiw jÆnsÆnna kabini san ba kelen Nabi Isa ñÆ, ka taa tilebin fÆ ani worodugu. SÆlitikan donna ten kabini o waati Erøpu jamanaw kan minnu ye bi AngilÆ jamana, Faransi, Ùsipañi ani jamana wÆrÆw. An bÆ jamana min wele bi ko Irilandi n’a bÆ Erøpu kønø (Nansarala), sÆlitikan dañÆ minnu bÆ faransikan kønø, o dañÆw børa


22

Irilandi de. Minnu tun bÆ o sÆlitikan fø olu bÆ wele ko Goluwa. Nka sÆlitikan dañÆw ka døgø kosÆbÆ bi faransikan kønø. JÆrimanikan: Erøpu kan kørø min wolola angilÆkan ni alimankan na, ani Erøpu kÆñÆka kanw na, o de ye jÆrimani-kan ye. -2°)Dønniya dañÆw (ka bø latÆnkan ni gÆrÆkikan na) O dañÆw nana fara kan sintin dañÆw kan døønin-døønin kabini sankÆmÆ 5nan fo sankÆmÆ 16nan. O waati kønø, dønnikÆlaw ma sÆbÆnni kÆ kan wÆrÆ la ni latÆnkan tÆ. Tuma min na Faransi møgø kalannenw ko u bÆ sÆbÆnni kÆ u ka kan na, dañÆko gÆlÆya nan’i jø. Dønniya dañÆ kÆrÆnkÆrÆnnen caman de tun tÆ faransikan na, fo o dañÆw taara ta u fÆ latÆnkan na ka n’u don faransikan na. O dañÆw dontø faransikan na, yÆlÆma døønin donna u kelen kelen na, k’u bÆn faransikan nÆn tacogo ma. Hali bi, dønniya kÆrÆnkÆrÆnnen dañÆ caman bÆ ta latÆnkan kønø. -3°)DañÆ minnu børa kan wÆrÆw la Tariki bÆ dañÆ la, døw ko døfø b’a la. Dønniya min ñÆsinnen bÆ kan dañÆw sintin ma, ka dañÆ tariki sÆbÆn kabini a bilama fo a jujøn. O ñinini masina, dañÆw tariki ñinini, o bÆ kunnafoni di jamana yÆrÆ tariki kan: Kan føbagaw ni u sigiñøgønw cÆla, bÆn wali bÆnbaliya min tun b’u cÆ. Kan føbagaw ye kÆlÆ minnu kÆ ani u ye kÆlÆ minnu kun. Kan føbagaw ni jamakulu minnu ye kokÆñøgønw ye, u ni minnu ye falenkÆñøgønw ni jagokÆñøgønw ye. Kan føbagaw ni jamakulu minnu bÆ jÆ ka hÆrÆ ni hÆrÆ tana kÆ ñøgøn fÆ... Nin kunnafoni bÆÆ de bÆ sørø dañÆw tariki ñinini kønø. LatÆnkan: Jamana min tøgø ye ko Itali Erøpu kønø, latÆnkan børa yen de. Yenkaw de tun ye Faransi mara san kÆmÆ caman, kabini tuma min Faransi

tøgø ye ko Goli. LatÆnkan dañÆ minnu bÆ faransikan kønø, o bÆ bi segin bø kÆmÆ na (80%). DañÆ ninnu bÆ se ka jate i n’a fø faransikan sintin. DañÆ 1000 ñøgønna de tara latÆnkan na faransikan fÆ, sankÆmÆ 16nan ni a 18nan na. Larabukan: Ùsipañi dugukolo fan dø de tun minÆna Larabuw fÆ, ka yen mara k’o tøgøda ko Andalusi. U ye san kÆmÆ saba de kÆ larabuw ka mara kønø, olu taalen u tilala ka san kÆmÆ fila ñøgønna kÆ ni Larabuw ka melekuya ye, sabu u ka møgøya sun tun ma yiriwa te. O waati la larabuw ka dønnikÆlaw tun ye ko caman ñÆñini fo ka san sørø dønniya siratigÆ caman na. O de kÆra sababu ye ni larabukan dañÆ caman tara ka don faransikan kønø. DañÆ 300 ñøgønna de tara larabukan na faransikan fÆ, kabini sankÆmÆ 6nan fo ka tÆmÆn sankÆmÆ 16nan kan. DañÆ 300 ñøgønna de tara Æsipañikan fana na faransikan fÆ, sankÆmÆ 16nan ni sankÆmÆ 17nan. O dañÆ damadøw filÆ: abricot, adjudant, banane, bizarre, casque, cédille, chocolat, cigare, guérilla, hâbleur, maïs, matamore, moustique, romance, sieste… DañÆ 200 ñøgønna de tara alimankan na faransikan fÆ, sankÆmÆ 16nan ni sankÆmÆ 17nan. O dañÆ damadøw filÆ: accordéon, bière, bivouac, blocus, chenapan, choucroute, cible, ersatz, espiègle, képi, obus, sabre, trinquer, valse, vasistas… DañÆ caman de tara Yirisikan fana na faransikan fÆ, sankÆmÆ 19nan. O dañÆ damadøw filÆ: boyard, cosaque, isba, mammouth, moujik, samovar, steppe… DañÆ caman de tara Yirisikan fana na faransikan fÆ, sankÆmÆ 19nan. O dañÆ damadøw filÆ: barman, bifteck, box, budget, car, casting, football, grog, hardware, hold-up, look, marketing, match, punch, rail, raout, rosbif...

Amadu Tanba DUNBUYA


23

sinankunya 1.Sinankunya ye an ka jamana maaya ntuloma dø ye. Laada kørøba don an fÆ yan, ani an kÆrÆfÆ jamanaw kan. Sinankunya bÆ Farafinna jamana bÆÆ kan. 2.Sinankunya siføli Sinankunya ye mun ye? Kulu fila mana u kali ñøgøn ye ko si kana kojugu kÆ si la, si kana si bisiki, ko u bÆ ñøgøn dÆmÆ, ko u b’u ka ko bÆÆ ñÆnabø ni yÆlÆ ye. Kulu fila in bÆ se ka kÆ siya fila ye, wali jamu fila, wali dugu fila yÆrÆ. Kalili min bÆ don u ni ñøgøn cÆ, a ka c’a la o bÆ kÆ boli dø de kunna wali yørø batolen wÆrÆ, a bÆ se ka kÆ u joli la, møgø fila min bÆ kali, u b’u jeli døønin tøni ji dø la (wali minfÆn wÆrÆ) k’o min ñøgøn fÆ. A bÆ fø ko kalili min bÆ kÆ joli la o de ka farin ni kalili bÆÆ ye. O ñøgønna de bÆ Bozo ni Døgønø cÆ; o ñøgønna de bÆ Numu ni Fula. Kalili min bÆ kÆ boli kun na a bÆ kÆ boli kunna, a bÆ fø o sinankunya ma ko JO (Jo bÆ Karisalakaw ni Karisalakaw cÆ) O kaliliw mana tiñÆ min bolo, o ka sigi a kan ko a bÆ faga o kosøn. Janko ni o jo masina bÆ søn halisa. a bÆ se ka kÆ ji dø la wali minfÆn wÆrÆ: Jeliw b’a fø ko Fakoli ni Sunjata kalila ñøgøn ye Kamabulon jøløn ji de la. Døw ke Sunjata tun ye silamÆ ye, k’a tÆ søn k’i kali boli la. Dø fana ko Ba Faro de bÆ o kølønji la; ko ji barikama don. kalili in bÆ se ka kÆ kumakan dama ye fana ye. O man døgø bawo Maninka bÆ siran k’a dalakan søsø i n’a fø Tubabu bÆ siran k’a bolonø søsø cogo min. K’i dalakan søsø, Maninka ko o de ma ko k’a tu k’a nøn. 3.Sinankunya bangecogo Jeli døw ko Sunjata de ye sinankunya ladan kurukanfuga. Nka a bÆ se ka kÆ ko

a ye sinankunya damadø don jamakulu døw cÆ. An køni bÆ se ka min køløsi, o ye de ko jamakulu fila ka sigiñøgønya mana kÆ tuma bÆÆ kÆlÆ, u laban bÆna sigi ka bÆn kÆ, k’u kali ñøgøn ye. O kalili caman de bÆ kÆ sinankunya ye. A ka c’a la, følømøgøw ka kalili fanba bÆ kÆ boli dø de kunna Sinankunya bangena cogo jumÆn KÆyita ni Dunbuya cÆ? A bangena cogo jumÆn KÆyita ni KuyatÆ cÆ: 4.Sinankunya nafaw DenmisÆnw ka møgøkørøba bonya, o ye wajibi ye Manden, wa o tÆ denmisÆn si tøørø; bawo don dø denmisÆn de ye don dø møgøkørøba ye. I ye møgøkørøba-bonya min kÆ i denmisÆnma, i b’o de sara sørø i kÆlen møgøkørøba ye. Nka laada ye denmisÆnw ka doni fiñÆya ni møkÆw fÆ tulon ye. A ye denmisÆnw ka doni fiñÆya fana ni belenkÆw fÆ tulon ye. MøkÆw fÆ tulon ni belenkÆw fÆ tulon bÆ i ko sinankunya. NimøgøkÆ fÆ tulon fana bÆ kÆ sababu ye ka an balimamusow ka hakÆ nøgøya u cÆw yørø. KanimÆw fÆ tulon bÆ kÆ sababu ye an ka tiñe døw fø ñøgøn ye ka sørø a ma kÆ baasi ye. Sinankunya bÆ kÆ sababu ye ka kuma nøgø ya møgø n’i fafilan cÆ n’a kÆr’i sinankun ye. Sinankunya bÆ kÆ sababu ye ka kuma nøgø ya møgø n’i ñÆmøgø cÆ n’a kÆr’i sinankun ye. 5.Sinankunya bÆ ye kÆnÆ kan cogo jumÆn ? N bÆna konin dø lakali sinankunya bÆ ye min kønø koñuman: An kuluba sigilen bÆ dumuni na Uniwersite dumunikÆbon kønø. Dø ka wÆri børa ka bin ka ci. A tigi maloyalen sigilen bÆ. Susøkø dø ko «Kulubali jumÆn ye nin kÆ?» A sigiñøgøn dø ko «Kulubali tÆ, Jara don.» A tigi sinankun dø ko «Jara ninnu hakili


24

wulililen don tuma bÆÆ.» WÆri cibaga ko «Tarawele dø de ye n ñøni; Aw [Tarawelew] de hakili wulilen don.» O kÆlen, Jaraw ni KønÆw ni KøntÆw ni KanutÆw bÆÆ farala ñøgøn kan ka Tarawele ni DanbÆlÆ ni °anbali ni JÆbaatÆw nÆni; olu fana ma kÆ bobow ye. WÆri cibaga ka maloya banna. Yørø ñagara... Sinankunya bÆ ye kÆnÆ kan tuma jumÆn tun? Ni bosodu fila bilala ñøgøn na, Døgønø dø de bÆ na k’u bÆÆ nÆni ni ka kÆlÆ ban.

Sinankunya bÆ ye kÆnÆ kan tuma jumÆn tun? Sinankunmaw ka dumuni mandi ye syø ye. Ale mana ye kÆnÆ o kÆnÆ kan, sinankunmaw bÆ wuli ñøgøn kama tun. Syø ye balo nafamaba ye farikolo ma, balo dumanba don, wa søngø ka nøgøn fana. Nin nafa saba min bÆ syø la o de y’a diya mandenka bÆÆ ye. Nka fiñÆ juguba min bÆ syø la, o ye ko a bÆ møgø kønø tøn, k’a tigi bila boci la. Min bÆÆ de kosøn bÆÆ b’a dun nka si tÆ fÆ a ka døn k’i bÆ syø dun; bawo boci maloya bÆ bÆÆ la ko maasÆbÆci tÆ.

6.Sinankunya suguw ka ca 6.1.Sinankunya bÆ kÆ jamu fila cÆ Jamu døw ka kelenya dønnen don; u sinankunw ye kelen ye fana: Koroma, Dunbuya ni Susøkø ye kelen ye, u sinankunw ye kelen ye. KonatÆ, KÆÆta ni Koyita ye kelen ye, u sinankunw ye kelen ye. Tarawele, DanbÆlÆ ni °anbali ye kelen ye, u sinankunw ye kelen ye.

Jamuw ka sinankunya tarabu Bagayogo Jawara Dugansi Nimaga Dukure Sila Dunbuya Sidibe Koroma, Dunbuya, Susoko, Kamara

Kulubali

Jalo Jakite sidibe Sankare Jawara Trawele Kanute Trawele Kèèta Kuyatè Kèèta (Koyita), Konantè (Konarè)

Koroma, Dunbuya, Susoko, Kamara

Kamara (cousin de→) Koroma, Dunbuya, Susoko Kònè, Jara, Konde Jèbagatè, Kònè, Jara, Konde, Njayi Trawele, Danbèlè Kulubali Masasi Fofana du Kaarta

Kulubali est supposé être cousin croisé de→ :

Kèèta (ou Koyita), Konantè (ou Konarè)

Fanè, Kantè, Balo (et autres patronymes numu)

Jalo, Jakitè, Sidibe, Sankare (et autres patronymes peul)

Mayiga Ture Gindo, Kansay, Dolo (et autres patronymes dogon)

Jènta, Kònta, Karabènta (et autres patronymes boso)

Sanògò Simaga Patronymes soninke Patronymes malinké


25

Sanògò Jawara Sila Sanògò Sidibe Sangare Simpara Sumare Tangara Kulubali

6.2. Sinankunya bÆ kÆ siyabolo fila cÆ

Siyaw ka sinankunya tarabu Arma-songoy

(Armaw børa Marøku Larabuw la olu ye fanga minÆ Songoy la Tumutu)

Bobo-peul U ka baaraw bÆ ñøgøn dafa Boso-dogon U ka baaraw bÆ ñøgøn dafa Jawando-kakòlò Peul-Jawando (Fula ye baganmarala ye, Jawando bÆ

bagan feere) Peul-numu Sènèfò-gana siñøgønya Sènèfò-minyanka Siñøgønya

Soninke-maninka

(Marakaw ka fanga de falenna ni maninkafanga ye)

6.3. Sinankunya bÆ kÆ dugu fila cÆ wali jamana fila cÆ Nyamina ni Sinsani ye dugu sinankun fila ye Bamaana.

Gangaran ni Kolama ni Bafin ye jamana saba ye, sinankunmaw don. U kelen kelen bÆÆ ye tø fila ma sinankun ye.

BurudamÆw bara, dugu fila sigiñøgønma bÆ kÆ sinakunmaw ye, jamana fila sigiñøgønma bÆ kÆ sinakunmaw ye fana. 6.4. Sinankunya bÆ kÆ baara sugu fila cÆ minnu bÆ ñøgøn dafa BagangÆnna ni baganfeerela cÆ: Fula ni Jawando BagangÆnna ni cikÆla cÆ: Fula ni Bamanan, Fula ni Maninka, Fula ni Bøbø. Sømønø ni Boso Masaren ni Doma Masaren ni Mori Mori ni Doma 6.5.Sinankunya kÆrÆ saba

Gangaran ni Kolama ni Bafin ye jamana saba ye, sinankunmaw don. U kelen kelen bÆÆ ye tø fila ma sinankun ye.

Masaren (KonatÆ, KÆyita, Koyita) ni Mori (Sise, Ture, Berete) ni Doma (Dunbuya, Susøkø, Kamara) ye jamakulu saba ye, sinankunmaw don. U kelen kelen bÆÆ ye tø fila ma sinankun ye.

6.6.Fisabaantiya sinankunya Ka sinankunya don kulu fila cÆ, kulu fila min dø ka fisa ni dø ye: Fula ni Jawando Fula ni numu KÆyita ni KuyatÆ JÆbaatÆ ni Jara jeli Kanutè ni Trawele hørøn Jawara ni Garanke 6.7.KanimÆya kÆlen sinankunya ye Kulubali ye Kònatè-Kèèta kanimÆ ye. Dunbuya-Susòkò ye Kamara kanimÆ ye. Dugansi ye Nimaga kanimÆ ye. KanimÆya tulon de b’u ni ñøgøn cÆ, sinankunya tulon tÆ


26

7.Belenkørøfuran: belenkÆw ka don O ye don kÆrÆnkÆrÆnnen ye, belendenw bÆ taa u belenkÆ bara k’a ka baara misÆnw kÆ, a b’u “sara”, wali u mana min sørø u bÆ taa n’o ye.

8.Sinankunya tulon sariyaw sariya 1o: I ni minnu ye sinankun ye jamu na i k’olu døn sariya 2n: I ni minnu ye sinankun ye siya la i k’olu døn sariya 3n: I jamu ni jamu wÆrÆ minnu ye kelen ye i k’olu døn; I sinankun jamu ni jamu wÆrÆ minnu ye kelen ye i k’olu fana døn sariya 4n: Kan’a Ñaniya ka juguman kÆ i sinankun na sariya 5n: Kan’a bisiki fana ko i sinankun y’a tugu ka juguman k’i la sariya 6n: Kana fili ka hørøn kÆ ñamakala ye fisabaantiya sinankunya na. Møgø caman bÆ fili nin yørønin de la 9.SilamÆya ni sinankunya DønnikÆla døw ko sinankunya mana kÆ hørøn ni ñamakala cÆ, k’o sinankunya da ka di ñamakala de la. O bÆÆ la, minnu ko olu ye ñamakala ye, ko hørønw ka fisa olu ye, olu tÆna u ka majigin feere da nøgø na u ka hørønw ma. Nka, minnu børa ñamakalaw la kasørø u tÆ ñamakalaya kÆ, olu b’u sinsin silamÆya de kan wali diñÆ jamana hørønyanenw ka bÆnkan min bÆ wele «Adamaden ka hakÆ dantigÆlikan» SilamÆw mana jÆnni sinan-

kunya ye u tÆ jÆn n’a nÆniniw køni ye jango a dajuguyaw. SilamÆya bÆ jamana in kan a ka ca ni san ba kelen ye bi. O kosøn, silamÆw t’u ka diinÆ minÆ fÆn sure ye (i n’a fø tøw b’a minÆ cogo min). U ko u danbe ye silamÆya in de ye. Mali dugukolo kan, dugu caman bÆ yen boli batota tÆ min kønø, o bÆ marakaduguw la, o bÆ masina duguw la, o bÆ kørøbørøduguw la. Sinankunya sigilen bÆ jo minnu kan olu tÆ sønna tun, silamÆya y’a sababu ye. Jo min tun bÆ sinankunmaw ni ñøgøn cÆ o tÆ sønna tun. Sinankunya tø ye tuløn ni yÆlÆ ni dÆmÆñøgønya; o man døgø fana sabu o de y’a la belebele ye. SilamÆya kønø, ñøgønkanu ni dÆmÆñøgønya jøyørø ka bon; o kosøn sinankunya gÆnkun tÆ ka bø silamÆya la. Tulon kana ñøgønbonya bali, sinankunya kana gasi tiñÆ. ka kuma kuncÆ Tulonñøgønya minnu bÆ an ka maanin-finya kønø o ye sugu saba ye: a følø ye sinankunya ye. a filanan ye mødentulon ni nimøgønin-tulon ni kanimÆya tulon ye. a sabanan ye fulanya ye. Walasa sinankunya yÆrÆ ka faamu fo tolonñøgønya tø fila ninnu fana ka faamu. FÆn o fÆn bÆ se ka ñøgønkanu ni dÆmÆñøgønya sinsin adamadenw ni ñøgøn cÆ o ka kan ka mara ko ñuman. O de kosøn døw y’a ñini a ka kalan lakøliw la.

ATD.

µananpÆribø degeli Bøli bÆ jÆmanw na ; bøko fila kønø masakÆ finman tara k’a pÆrÆn


27

Bato fila ka sigiñøgønya Nin baara bÆ k’i sinsin min kan, o ye soma dø ka sønnikan de ye: a ye kuma minnu fø a ka sønni dø senfÆ ni føcogo bÆÆ la cÆñi ye. Saranbatøgø dø de tun taara bø soma in ye, ka taa i yÆrÆ kalifa a la, a k’a dÆmÆ walasa a ka sán sørø a ka baara la. Saranba taara ni woro ye a bolo, soma ye woro minÆ. A ye a ka baara kÆ; a ye jinÆw matara, ka fasuw matara woro kan Saranba ka hÆÆrÆ kama, Saranba ka garijÆgÆtigiya kama, Saranba ka sitigiya kama, Saranba ka masaya kama. A ye min kÆ matarali la o bÆ ñini ka lÆrÆ kelen ñøgønna bø. O matarali kan de tara kasÆti la; anw fana y’o ta, k’a sÆbÆn. O sÆbÆnni senfÆ, an ye a tigÆtigÆ kunkurunw ye k’a sÆgÆsÆgÆ, k’a fÆsÆfÆsÆ, ka an hakilila fø a kow kan. O ñinini kun ye ka soma ka sira faamu, danfara min bÆ o sira ni moriya cÆ k’o fana sÆgÆsÆgÆ. O baara de dalen filÆ nin ye aw ñÆkørø. Siføli DañÆ damadøw siføli bÆna kÆ sababu ye ka an ka ñÆføli tø jÆya: Sønni: Ka fÆn dø di boli ma wali jinÆ ma walasa a k’i mako dø ñÆ. O fÆn min bÆ di boli ma (sønnifÆn) o bÆ se ka kÆ bagan ye, wali fÆn wÆrÆ. Nka bi døw b’o sønnifÆn wele ko saraka; o dun ye fili ye bawo saraka ye silamÆya ko dø de ye. [Misali la, bagan min kÆra ka sønni kÆ, u bÆ o fili kungo kønø jinÆw ye, ko o jinÆw k’u haminanko ñÆ. Misali la fana, u ye Adamaden min faga jigÆw ye, u bÆ taa o su fili jinÆw dagayørø ji la, ko walasa o jinÆw k’u haminanko ñÆ.] Sønni ni saraka tÆ kelen ye. Saraka ye silamÆya ka bato dø de ye. Saraka ye Ka fÆn dø di faantanw ma, k’a nì u la, Ala kosøn. Ka Ala nisøndiya ni ko dø kÆli ye faantanw ye, ni fÆn dø dili ye faantanw ma. SilamÆya la, bagan bÆ faga Ala ye k’a sogo di faantanw ma. U ko o saraka ma ko ka joli bøn Ala ye. Matarali (wali tarali): Ka i da makasi Ala ka danfÆn dø ye, danfÆn min bÆ se ka kÆ jiri dø ye, wali kø dø, wali boli dø, wali jinÆ dø yÆrÆ. Damakasi min bÆ fø i da la, a bÆ kÆ ni bonya ni majigin ni dankaniya ye. A ka c’a la, matarali ni sønni de bÆ taa ñøgøn fÆ. I bÆ ka jinÆ min

deli wali i bÆ ka boli min deli, walasa k’o nisøndiya, i b’o søn fÆn dø la (sønnifÆn). O sønnifÆn bÆ se ka kÆ woro ye bagan wali Adamaden yÆrÆ. °ama: Laada man’a fø ko wale min man kan ka kÆ, n’i y’o kÆ, laada tigiw bÆ ko jugu min lase i ma dogo la, o ko jugu de ye ñama ye. Møgøw b’a fø ko ñama ye fiñÆ bila o wale masina kÆbaga la. °ama ni hàkÆ tÆ kelen ye. HàkÆ ye silamÆya ko dø ye: Ala ye sariya minnu sigi møgøw ni ñøgøn cÆ, k’i tugu k’o sariya dø søsø, i bÆ hàkÆ sørø o la. Ala bÆ ñangili min da i kan o sariya søsøli la, o de ye hàkÆ ye. Boli: NimafÆn wali nintanfÆn min kÆra fÆn batota ye, ko a bÆ se ka møgø ka mako gÆlen døw ñÆ. Adamaden bÆ fÆn min bato kasørø Ala tÆ.

DantigÆli Somaya ni domaya ye mun ye? Boliko ni kømøko ni kørøtÆko ni joko n’a ñøgønnaw, ani miiriya minnu tugulen bÆ nin fÆn ninnu na, nin bÆÆ de ko don. Doma kørø ye ko møgø min bÆ dønni kÆ, dønni maa. A bÆ duguri døn, a bÆ jiri døn. Soma kørø ye ko møgø min bÆ sønni kÆ, sønni maa. A bÆ boli søn, a bÆ duguri da, a bÆ maa furakÆ ni jiri ye, kørøtÆtigi don.


28

Doma bÆÆ tÆ soma ye, nka doma de bÆ kÆ soma ye. Yanni silamÆya ni kerecÆnya diinÆw ka se an bara yan, an bÆ se k’a fø ko somaya de tun y’an ka diinÆ ye. Nansarajamanaw fana tun bÆ bolibato diinÆ de la yanni u ka kÆ kerecÆnw ye. SilamÆya ye mun ye? Yahudiya ni kÆrÆcÆn ni silamÆ bÆÆ wele kitabu dungew ye, sabu la, diinÆ saba ninnu sinti ye kitabuw de ye, u bÆÆ sinti ye Ala dørøn batoli de ye. Wa u bÆÆ ye bolibato kÆlÆ fana ko SitanÆ bato don. O la sa, silamÆya ye Ala dørøn batoli ye; jinÆ tÆ bato, boli tÆ bato, kuma tÆ Adamaden ma. A bangena yahudiyaya ni kerecÆnya kø Makan jamana kan, a san 1424 ye bi ye. U ko a ma fana ko MaamadudiinÆ, sabu a sintibaga tøgø tun ye Maamadu. DiinÆ saba ninnu na, ale de føløla an ka jamana kan. Farafinna yan, silamÆya mÆnna ka taama an ka bolibato ninnu kÆrÆfÆ, o de kosøn an ka silamÆya ni somaya ye tali kÆ ñøgøn na yørø caman. SilamÆya nalen kura, walasa a ka sinsinyørø sørø, silamÆya tun wajibiyalen bÆ ka somaya lahalaya døw ta. Nka silamÆya lakika, min bÆ gafew kønø, o ma jÆn ale ka ñaami ni diinÆ wÆrÆ ye, janko bolibato. Bamanankan na, a tun bÆ fø silamÆya de ma ko moriya; silamÆ bÆÆ tun bÆ wele mori. Siirimoriya ye moriya sugu jumÆn ye? Moriya ni somaya mana ñøgøn sørø møgø kelen min na o de ye siirimori ye. Filankafo tigilamøgø don. Møgøw bÆ ale jate silamÆya diinÆñÆmøgøw fÆ. A yÆrÆ ka fø la, ko ale bÆ bato kÆ møgøw ye walasa k’u mako dilan ni seli ni wurudi ni nasiji ni tafo n’a ñøgønnaw ye. Nka jinÆmori bÆ wale minnu kÆ siirimori b’o ñøgønna kÆ. Buguridala bÆ wale minnu kÆ, siirimori b’o ñøgønna kÆ. Olu dun ni silamÆya ka jan i ko jÆgÆ jalan ni baji. Kitabuw bÆ silamÆya min kofø køni. Bawo silamÆya lakika ma jÆn ni jinÆbato ye, a ma jÆn ni bugurida n’a ñøgønna si ye. Batutamori ni siirimori bÆÆ ye møgø kelen ye. Olu ye soma ka fÆÆrÆw ni

silamÆya ka fÆÆrÆw fara ñøgøn kan ka baara kÆ n’o ye. N b’a fÆ k’a fø ko silamÆw køni tÆ.

kolomayørø Misali fila filÆ, walasa ka saraka ni sønni bø ñøgøn na. Misali la, somaya matarafabaga bÆ woro damadø ta, k’i jigi da fasuw kan (wali bulonda kan), ka su kørøw matara woro kan, k’i haminako fø woro ninnu kan, ka bø ka t’u fili ntigiñÆso kan k’o ka don a ni kùnko masina in cÆ. Somaya la, bagan bÆ faga boli ye, o ye sønni de ye. Sønni ye fana Ka fÆn dø di boli ma wali jinÆ ma walasa a k’i mako dø ñÆ. O sønnifÆn min bÆ di boli ma o bÆ se ka kÆ gagan ye, wali møgø yÆrÆ. Bagan min kÆra ka sønni kÆ, u bÆ o fili kungo kønø jinÆw ye, ko o jinÆw k’u haminanko ñÆ. Ani fana, u ye Adamaden min faga ka jigÆw søn, u bÆ taa o su fili jinÆw dagayørø ji la, ko walasa o jinÆw k’u haminanko ñÆ. Soma dunge ka waleya ye sønni de ye tÆ saraka ye. Saraka filÆnin ye: SilamÆ bÆ malo børÆ kelen ta ka t’o di faantan dø ma k’a Ñaniya kÆ ko kùnko min bÆ a da la Ala k’o wuli ka bø a kan. MalobørÆ kÆra saraka ye. Saraka ye Ka fÆn dø di (k’a nì) faantan ma Ala kosøn. Ka Ala nisøndiya ni ko dø kÆli ye faantanw ye, ni fÆn dø dili ye faantanw ma. SilamÆya la, bagan bÆ faga Ala ye k’a sogo di faantanw ma. U ko o saraka ma ko ka joli bøn Ala ye. Sønni fana ni tarali de bÆ taa ñøgøn fÆ; døw ko matarali. Soma bÆ kuma minnu kÆ sønnifÆn kan, olu de ko don. Sønni senfÆ, k’i da makasi boli la, o de ye ka boli matara. Matarali ye ka i damakasi fen na min tÆ Ala ye, i bÆ min bila Ala nø na wali k’a don i ni Ala cÆ1. Matarali ye ka i da makasi Ala ka danfÆn dø la, o danfÆn bÆ se ka kÆ jiri, wali kø, wali kulu, wali jinÆ, wali adamaden yÆrÆ ye fÆn min dilan

1 A bÆ fø o fÆn masina ma ko boli. Boli bÆ se ka kÆ jiri ye, wali kø, wali kulu, wali i yÆrÆ ye fÆn min dilan. Boli ye nimafÆn wali nintanfÆn min kÆra fÆn batota ko a bÆ se ka møgø ka mako gÆlen døw ñÆ.


29

a bolo la. Damakasi min bÆ fø i da la, a bÆ kÆ ni bonya ni majigin ni dankaniya ye. A ka c’a la, mataralikan ninnu bÆ fø i bolo dalen sønnifÆn kan. SønnifÆn in dikun ye boli ma walasa k’a nisøndiya a sønbaga kørø. I bÆ ka jinÆ min deli wali i bÆ ka boli min deli, walasa k’o nisøndiya, i b’o søn fÆn dø la (sønnifÆn). O sønnifÆn bÆ se ka kÆ woro ye bagan wali Adamaden yÆrÆ.

SendañÆ saba de bÆ sønni na: SendañÆ følø, soma bÆ i jigi da fasuw kan wali bulonda wali jiri dø wali kø dø (nin bÆÆ ye boli ye). SendañÆ filanan, a b’i da makasi boli la ani k’a haminankow fø woro kan (o ye matarali ye). SendañÆ sabanan, o kø ka taa o woro fili ntigiñÆso kan (sønni kuncÆyørø). Sønni kÆra cogo o cogo nin sendañÆ saba b’a la: K’i jigi da boli dø kan, ka o matara, o kø k’a søn. SilamÆ, o jigi tÆ fÆn wÆrÆ kan Ala kø. A bÆ a ñaniya siri, k’a fø a dusukun na ko « Kùnko min bÆ a da la Ala k’o wuli ka bø a kan. » Ka ñøbørÆ kelen ta ka t’o di faantan dø ma walasa ka Ala nisøndiya n’o ye. O wale ni soma ka wale tÆ se ka kÆ fÆn sugu kelen ye. A man kan u tøgø ka kÆ kelen ye.

Min b’u bø ñøgøn fÆ, u bÆÆ Ñaniya ye kùnko dø ka wuli ka bø u kan, u bÆÆ b’u sara fÆn na min b’u ni san cÆ, se bÆ min ye kosÆbÆ ka tÆmÆ olu kan. Nka, silamÆya jÆlen tigilamøgø b’i sara Ala de la, soma b’i sara danfÆn dø de la (fasu, bulonda, wali jiri dø), hali ni a døw d’a fø ko o fÆn bÆ don u ni Ala cÆ. Danfara min bÆ soma ka maratali ni silamÆ ka Aladeli cÆ o de ye nin ye.

Taralikanw ñÆføli SilamÆya selen an fÆ yan, siirimori caman tun jatigi ye masakÆ ye Manden. U bÆ baara kÆ masakÆ ye ko walasa kÆlÆ ka diya a la, ko walasa jamana ka yiriwa: U bÆ don kaluwa la, u bÆ wurudi ni seliw kÆ, u bÆ sarakaw fø, ka nasiw ni tafow dilan. Soma caman fana tun jatigi ye masakÆ ye Manden. U fana bÆ baara

kÆ masakÆ ye ko walasa kÆlÆ ka diya a la, ko walasa jamana ka yiriwa: U bÆ sønniw kÆ, u bÆ turabu ci, u bÆ sarakaw fø masakÆ ye. MorikÆ minÆcogo ni soma minÆcogo bÆÆ ye kelen ye masakÆ bolo, bawo u bÆÆ ka baara ye kelen ye ka ñÆsin ale ma. MorikÆ ni somakÆ fila bÆÆ sønnen b’a ma ko u bÆÆ jøyørø ye kelen ye masakÆ ka du kønø. O kelenya labanna ka kÆ sinankunya ye mori ninnu ni somaw cÆ. Dunbuyaw ni Koromaw ni Susøkøw sinankun ye Ture ni Berete ni Sise ni Hayidara ani Sila ye. Kow tora ten fo ka taa mandenfanga ban, fo ka na Bamananfanga se.

Bamaanna masakÆw fana tun bÆ somaw ni moriw ladon o cogo kelen na. Soma ni mori ka sigiñøgønya nana kÆ fo u b’u ka baarakÆcogow falen gundo la. Soma ye Ala tøgø fara a ka matarali kan. Ka tali kÆ diinÆ wÆrÆ la, o tÆ baasi ye somaya la, janko a ka mako ñÆ. Mori fana ye dø ta soma fÆ, ka sørø silamÆya sariya yÆrÆ ma jÆn n’o ye. SilamÆya lakika2 tÆ sønna dafalen ka kÆ fÆn wÆrÆ la ni Ala tÆ. Anw ka følø moriw køni ye soma ka wale døw ta k’o fara a bolo kan. Soma ka dafalencogo tara u fÆ: k’i dafalen møgøbaw la. O misali dø ye ko doma belebele minnu bÆ Bamaanna somaw b’u dafalen olu la, wa silamÆw fana b’u dafalen u ka walijuw la:

1-Soma ka mataralikan dø filÆ a bÆ doma belebelew matara min kønø. SilamÆkan kelen tÆ a ka nin sønnikan kønø, somakan lakika don, ñaami t’a la: «Jitumu Bala, Bala sabali ani Bala kunubali. Yekebugu JønkÆ, Nsoro-kørø Suruku, MÆrikoya Soya, Tongoyi MarifunÆ. TiñÆmasa min bÆ yan, o tøgø bÆ yan. TiñÆmasa min tÆ yan, o tøgø bÆ yan. K’u ñÆ ko, k’u ñÆkoji di ne ma. K’u da ko, k’u dakoji di ne ma. Ko ni ne man’a fø ko min bÆ ñÆ, o bÆ ñÆ. Ni ne man’a fø ko min bÆ tiñÆ, o bÆ tiñÆ. Møgø m’a d’a ma, JinÆ Sira k’a di a mø.

2 Limamiba naani i n’a fø Limami Maliki.


30

A ko møgø m’a d’a ma, Jinè k’a d’a ma.» A bÆ faamu nin yørø la ko soma ka ñinifÆn, jinÆ deb’o di a ma.

2-Misali wÆrÆ filÆ nin ye, min kønø soma b’i dafalen walijuw la; a y’o sørø silamÆ døw la, hali ni o silamÆw ka dugawu kÆcogo ni mataralikan tÆ kelen ye. Soma y’o fara a bolo kan: «Ko ni cÆw wulila, k’u bÆ kulo ko « jøn ? » U bÆ kulo ko Dili Ba Umu. Dili Ba Umu, diñÆ maa følø tÆ, diñÆ maa laban tÆ. Saraka in bølen kø tan, Ba Umu ka lahørøma, K’o ta k’a di Saranba ma, Yarabali Ala k’a d’a ma. N’an ser’o føko la, Ala k’a kørøta, n’an ma se o føcogo la, Ala k’a kørøta. » Yan, soma ye silamÆya ko dø ta k’o fara a bolo kan.

SilamÆya nana tuma min an ka jamana kan, a tun tÆ se ka sigiyørø sørø n’a ma somaya nøønøya (sawura) døw ta. Mori døw ye soma ka baara døw ta k’a fara u bolo kan, a føra olu de ma ko siirimoriw. Nka silamÆya yÆrÆ ma jÆn ni somaya baara si ye, o la sa, siirimori børa silamÆya kadara kønø.

Ka soma ka mataralikan ta ka Ala tøgø ni kira tøgø kÆ k’a laban (Ne ko Ala, ne ko a kira). SilamÆw bÆ fÆn bÆÆ daminÆ ni

"bisimila" ye, soma y’o ta k’o kÆ "tu-bisimila" ye, walasa a ka wale ka bø mori ta fÆ. Fo ka n’a kÆ bi, minnu ka køløsili ma se a ma, olu tÆ siirimori ni soma ka baaraw døn ka bø ñøgøn na. 3-Misali dø filÆ a b’a fø Ala, a b’a fø yarabi, nk’a bÆ jinÆ fana wele, a bÆ tila k’a fø a ka sønnifÆn fana ma ko saraka. Ala, yarabi, saraka, olu ye silamÆkan ye. Ka woro kÆ sønnifÆn ye, ka jinÆw wele, olu ye soma ka ko ye. A mataralikan filÆ: «Woro jÆ in ka jÆ cogo min na, møgø y’a garijÆgÆsira jÆya ten, yarabala Ala k’a jÆya ten. Møgø y’a k’a ka masaya saraka ye, yarabala Ala k’a k’a saraka ye. Møgø m’a k’a ye, jinÆ segin k’a k’a saraka ye.» O mataralikan kelen in tun bÆ se ka fø somakan lakika la ka sørø silamÆkan ma ñaami a la nin cogo in na: «Woro jÆ in ka jÆ cogo min na, møgø y’a tere jÆya ten, JinÆ-Sira k’a jÆya ten. Møgø y’a k’a ka masaya sønnifÆn ye, JinÆ k’a k’a sønnifÆn ye. Møgø m’a k’a ye, jinÆ segin k’a k’a sønnifÆn ye.» Mun dun y’a to soma ye silamÆkan don a ka mataralikan na?

KantÆ Solomana ka Sosotaa DantigÆli Amadu Tanba Dunbuya ni Hasimi Bangali taara bø Gabukørø KÆyita ye 2004 san kalo 7nan tile 18, ko a k’a ni Kante Solomana ka ñøgønbÆn lakali u ye. Kante Solomana min ye Nko sÆbÆnni ladan, a ye gafe dø sÆbÆn ko « Manden tariki san 1000 ». O kønø a kumana a ni Gabukørø KÆyita ka ñøgønbÆn kan Soso. A ka o gafe ñÆsinnen bÆ Afiriki sudanyanfan n’a saheliyanfa jamana kørøw ma. An y’a ñini Gabukørø KÆyita fÆ a ka o ñøgønbÆn lakali an ye. Gabukørø KÆyita bangena 1946 san na Soso. Masaren don; a børa møgøw la, minnu seginna ka na Soso tomon wuli kokura sankÆmÆ mugannan


31

daminÆ na (°ininikulu min ka baara ñÆsinnen bÆ Soso ma o ka sÆbÆnniw b’o sÆmÆntiya). An ni Gabukørø ka baro °ininkali: Gabukørø, cÆ dø delila ka na yan, ko Solomana KantÆ. A ye sÆbÆnni dø ladan u b’a fø a ma “Nko”. An b’a fÆ k’a døn e ni o ka ñøgønye kÆra cogo di? Jaabi: Nin tÆ baasi ye. Solomana nana n fÆ yan san min, ne yÆrÆ t’a døn a tun bÆ fÆn min ñinina. Ne tun t’ale døn; bawo maa caman bÆ na ne ñininka kow la. A don, n bÆ n yÆrÆ ka so, Soso yen. A ye n ñininka, a tÆ min døn n k’o de fø a ye. Yørø kelen de tun bÆ k’a kønøgwan KantÆko taasira dø la. Ne ye masalaw bø a ñÆnan, ka gundo caman fø a ye. Aw yÆrÆ filÆ n fÆ yan cogo min, a nana o cogoya kelen de la. An ye min kÆ baro la a mÆnna kosÆbÆ. A tilenna ne fÆ yan. A ye Sumangurun ka taabolow ñininkali kÆ n na. N ye olu ñÆfø a ñÆna. A labanna ka u yÆrÆw ka sigiyørøko, o taafanko, a y’olu fana ñininkali kÆ n na. N y’olu fana jaabi d’a ma. O kow ni bi cÆ, kantÆw ma se ka sigi yan, a y’olu fana ñininkaliw kÆ n na, n y’olu fana jaabiw d’a ma. Baro caman køni tÆmÆna an ni ñøgøn cÆ a don. °ininkali: E yÆrÆ ka jateminÆ na, e ye maana min bø Sunjata kan, o maana de kÆra sababu ye n’a nana i fÆ yan Soso wali sababu wÆrÆ jumÆn tun don? I ye tarikidønbaga Ñana jumÆnw ye Bamakø yen? Jaabi: Ne yÆrÆ ka jate la, kabini 1975 san na, sani n ka gafe bø, journal følø de børa n fÆ. Ka na se gafe in bøli ma. Gafe in bølen, ne tun bÆ Bamakø, n ye døgøkun kÆ yen ñøgønye dø la min kumana gafeko kan. Ne tun bÆ "sous-commission II" la. N tun t’a døn ko ale bÆ yen. N’aw tÆ ñwan døn, dø bÆ se ka i nø bø ka na i nøfÆ ko dø la ka sørø e yÆrÆ hakili jølen tÆ o fÆ. O don, ne tun bÆ kuma, n tun bÆ kulujuba(2) in na yen.

Søgøma o søgøma n tun bÆ taa yen. Ni kuma sera min ma e bÆ kuma. Ne ye n ka dantigÆliw kÆ yen a ko in kønøna na. Ne ni maa minnu tun bÆ barokulu filanan na olu ye Tumani KønÆ, Ndayi Baba Jallo, Ba Nsumana Susøkø, ani Jeli Bábà. O kønøna na, Ba Nsumana, o ni ne ka føta tun bÆ taa sira kelen na; Ba Nsumana yÆrÆ ye sira di ne ma. O waati la ne køni y’a møden yÆrÆ de ye. A ye sira di n ma ko gafe min kalanna, a ye tiñÆ di yan, ko yaafa ka kÆ ale ma ale ye maakørø ye ale tÆ se k’a døgøkun bÆÆ sigi. Yaafa kÆr’a ma. O gafe(3) in, a ba duuru de tun børa o san. A tun bÆ feere °ønø, a tun bÆ feere Køløkani, døw yÆrÆ y’a san jamana wÆrÆ kan. A bÆ se k’o sørø, ka n nø bø, ka na n ñininka ko døw la. N y’o de jateminÆ. °ininkali: A nalen e fÆ yan, a kelen de tun don wa wali u møgø joli don? A tun bÆ cogo jumÆn? A ka ñinini tun bÆ mun ni mun kan? Jaabi: A nalen ne fÆ yan, a kelen de nana; a nana møbili la. A børa Børøn ka na. Møgø belebele dantÆmÆ tÆ; a ni e fari bÆ se ka taa ñøgøn na. Møgø janba tÆ ten. A ko ale y’a mÆn ko Soso bÆ LaginÆ. Ko døw fana y’a fø a ñena ko Soso bÆ Børøn mara de la Kulukørø kafo fÆ. Ko ale ye ne tøgø mÆn arajo la døgøfurancÆ kelen kønøna na. A ko a bÆ wuli ka na n yørø, ko n ye caman fø Sumangurun kan, ko ale dun ye KantÆ ye. Ko a ka kan ka o de døn ka giriya maa tøw kan. Ko ale ka kan ka Sumangurun døn ka giriya maa tøw kan. O tuma ale ye yan yørø ñini, a nana Bananba ka ñininkali kÆ, u y’a bila ka na Børøn. Børøn fana y’a bila ka na Soso yan. Ko ne de tøgø dilen don a ma; a b’a fÆ ka na an ka baro kÆ. Baasi wÆrÆ tÆ. «I børa maa min na, n’a føra ko yørø døw bÆ yen k’i t’o døn. E de ka kan ka kÆ a si føbaa


32

ye maaw ye. O de y’a to n nana an ka masala. I ye min døn an kan ni ne tÆ o døn n nan’o de ñini i fÆ. N ma na baasi la.» °ininkali: A m’a fø i ye ko yani a ka se yan a ni møgø wÆrÆ kumana e kan wa? E ye maana minnu da, a ye siga don e ka følen døw la wa? Ale yÆrÆ bÆ Manden døfø faamu cogo min, a y’o fø i ye wa? Jaabi: A ko n ye gafe min bø, n ka kuma min føra arajo la, a ye gafe in ye møgø wÆrÆ bolo a b’a la k’a kalan; a y’i sigi k’a lamÆn, k’a faamuya ko «Kuma min bÆ ka fø nin ye, ne ka kan ka nin ñÆñini». A ko fana a y’a mÆn arajo la n bÆ yørø min, n ye baara min kÆ. Døgøkun kelen de kÆra a la u bÆ kuma in fø arajo la wa gafe carinnen fana don. A ko a ye kunnafoni caman mÆn; nka ale ma da a la de ko Soso bÆ yan. Ko ale wulikun de ye o ye. Ni Soso yera yan, dalilu døw de bÆ yen ale bÆ o de nøfÆ. A ye olu fø: BÆÆ b’a jateminÆ ko LaginÆ de ye Manden faaba ye. BÆÆ b’a jateminÆ fana ko sosow bÆ LaginÆ. BÆÆ ko Sumangurun jamu ye KantÆ ye; n’o ye KantÆ ye, ka tila ka n’a kÆ ko yan Soso tÆ o ta ye k’o ye Keytaw ta ye, ko ale b’a fÆ ka o dalilu de ñini. Min ye Soso kÆ Keytaw ta ye, k’a b’o dalilu ñini. Olu KantÆw ka ko labanna cogo min, a b’o dalilu ñini. Ni yørø bÆ yen a maa sigilen bÆ yørø min, a b’a fÆ k’o fana døn. Ne y’olu bÆÆ jaabi di aw ma. °ininkali: A n’e ka ñøgønye køfÆ, a ye gafe dø bø e Gagukørø tøgø følen b’a fÆ min kønø. E ka jateminÆ na a n’e ye baro min kÆ o de diyar’a ye wa wali mun don? Jaabi: Ne ni Solomana KantÆ ka ñøgønye, a nana kunnafoni minnu ñini ne fÆ Sumangurunko kan ani Soso kow kan, ni n y’a kunnafoni ninnu bÆÆ ta k’a d’a ma, ni a taar’a kÆ gafe ye a yÆrÆ ye. Nka ne fana tÆ o kala ma dÆ.

°ininkali: I ni Solomana KantÆ ye ñøgønye min kÆ, i ye fÆn caman fø a ye. E ye min ni min fø a ye, o de kÆra sababu ye a Soso ka døn kosÆbÆ wa? E ka gafe in jøyørø ye mun ye Soso dønni na bÆÆ fÆ? Jaabi: Ne ka jate la, ale ka fÆn lakodønnen tÆ ko ale de nan’a ñini k’a jÆnsÆn, o ma kÆ Soso dønni ye. Kabini Volontaires du progrès(4) ni Opération arachide(5) minnu wulila ka na walasa Soso ka se ka døn, gafe in sÆbÆnna o hukumu de kønø. Ale fana ye gafe in de ye k’a kalan, ka d’a la; kunnafoni minnu føra ne yÆrÆ kan lamÆn arajo la ka olu lamÆn, ka sørø ka na yan. N’a taara sÆbÆnni kÆ o bÆ ne ka sÆbÆnni de kø. Døgøkun kelen min kÆra gafew ka døgø ye 1979 desanburukalo kønø, o de ye ne ka gafe in bila kÆnÆ kan, o fana ka Soso bila kÆnÆ kan. DiñÆ yÆrÆ ye Soso kibaruya døn: a bÆ gafew kønø, a bÆ arajow kønø, a føra døgøkun kelen fo k’a bøgøladøn. Døgøkun kelen de kÆra ne tun bÆ Mali DenmisÆnw ka Bon sanfÆ. Søgøma o søgøma an ni faamaw bÆ taa ñøgønye la kuluju la ENA la. Kuma bÆ di n ma, n bÆ n ka kuma fø. Tile segin. Maa minnu y’o kibaruyaw mÆn o ye dø fara olu ka “wuli-ka-na-yan” kan. Maa caman ye Soso døn o la, minnu b’a fÆ k’a ñini k’a jÆnsÆn. Maa caman wulila ka na yan o de fÆ. (...)

°ininkali: Bamakø gafedøgø tuma na, kalansigi dø kÆra min senfÆ dønnikÆlaw kumana e ka gafe kan. O barokulu filanan na, aw tun ka kan ka kuma mun ni mun de kan? Jaabi: An tun ka kan ka kuma seko ani dønko kan. A y’a sørø ne ye sÆbÆnni kÆ, sÆbÆnni min ñÆsinnen bÆ Sunjata Keyta ani Sumangurun ka baara kÆlenw ma. Sumangurun ka fanga tiñÆcogo ka a ka marayørøw di Sunjata ma; ne ka sÆbÆnni kÆra o kan. Ba Nsumanaba bÆ dø døn o la, Tumani KønÆ ale ye donsonkøniføla ye min bÆ kørølen caman døn, Dayi Baba Jalo ye maanabøla ye min bÆ kørølen caman døn. Anw ka baara ñÆsinnen tun bÆ seko ani dønko yørøw de kan.


33

°ininkali: Solomana KantÆ tun bÆ aw ka barokulu in na wa? Jaabi: A tun bÆ se ka sørø yen: nka Musa Kanute yÆrÆ kelen kø, dønniya tun tÆ ne ni maa si cÆ. Møgø caman tun bÆ ne baro ne t’o tøgø døn. Caman ye n døn ka n sirabø, a sørøla o de fÆ. °ininkali: E ni Solomana KantÆ ye ñøgøn ye yÆrÆ waati jumÆn? Jaabi: Min ye yeli dama ye, o kÆra 1979 san de. Bari u delila k’an fara ñøgøn kan yani gafe in ka bø 79 san awurilikalo la. Søsøli døw tun bÆ yen an ka sÆbÆnniw kan. An kumana min kan, ne ka gafe in, u tun b’a fÆ ka n’a bø. DønnikÆla wÆrÆw bÆ yen. Gafe tÆ se ka bø fo an ka jÆ ka kuma. N’an jÆra ka kuma, min ta ye sababa ye, tÆmÆ bÆ kÆ n’o de ye. °ininkali: Aw jÆra ka kuma mun ni mun kan? Jaabi: O yørø la, Sumangurun ani Sunjata, u ka kÆlÆ kÆcogo, Sunjata yÆrÆ bangena Manden cogo min, fo ka na se a bøcogo ma, ka taa se NÆma ma. Ne donna o ñÆ na k’o barow fø, fo ka na se Sumangurun ka fanga tiñÆcogo ma, fo ka na se Soso yÆrÆ bilali Manden ka bolo kan, Wagadu marayørø minnu tun bÆ Sumangurun bolo olu bilali Manden ka bolo kan, fo ka na se Jolofin masa ka kÆlÆ ma °ininkali: Halisa n b’a fÆ k’a døn i ni Solomana KantÆ ye ñøgøn døn cogo min I kÆlen kø k’a ye. Bawo aw tun ye ñøgøn ye k’a sørø a’ tÆ ñøgøn døn. Jaabi: A ni ne ye ñøgøn døn an bølen Bamakø ñøgønye la ni ne seginna ka na yan. A nana n fÆ yan. A nalen yan de an ye ñøgøn døn. A tun ma søn k’i jÆya n ye Bamakø dÆ! N’i bÆ lajÆ la, bÆÆ tøgø bÆ fø. Nka a nalen yan, a y’a tøgø de fø n ñÆna. A ko a tøgø ye Solomana a jamu ye KantÆ ye. A ko komin n kumana Sumangurun kan, ale fana nakun de ye o ye. Bawo a ye kuma min mÆn n da,

denmisÆnya t’a la, a b’a fÆ k’a sidøn kosÆbÆ. O de la n y’a faamu ko a fana tun bÆ an ka lajÆ in na. Ne ko o tuma ale ye ne ka kumaw faamu cogo di? A ko ne tun bÆ lajÆ min ju la ale yÆrÆ tun bÆ yen. Ale ye ne ka kuma lamÆn kosÆbÆ, k’a døn ka fø dalilu caman de bÆ n bolo. O tuma na, a bÆ na an ka baro kÆ a kan døønin. Ko ale ma na foyi kama n’o tÆ. A y’o de fø a ka dantigÆli kønø. °ininkali: Tariki yørø jumÆn ni jumÆn de tun bÆ yen n’a tun b’a fÆ ka faamuyali sørø olu la ? Jaabi: Ne y’a ñininka a tÆ yørø jumÆn ni jumÆn døn? A ko Sumangurun bangena cogo min ale b’a fÆ k’o døn. Ne ko o tÆ baasi ye. Ni faamaw ma n wajibiya n ka fÆn min fø, ne fana t’a fÆ k’o fø, bawo ne faw y’a mara fo ka se sisan ma. Nka ne fa tun ko n k’a sÆbÆn, ne fana y’a sÆbÆn. N y’a sÆbÆn ka dan yørø min, o gafe de børa. Min bÆ yen n’o gafe ma bø, ni n ma søn k’o bila gafebøbolo kan følø, Solomana tun bÆ o de nøfÆ. Ne ko a ma «E bÆ o yørønin min nøfÆ, ni ko tÆ ne fana na, n b’o fø i ye. Min føra n ye køni.» A ko ne ma ko Sumangurun bangecogo ale t’o døn; ko Sumangurun ka fanga tacogo ale t’o døn; ko Sumangurun ba tun ye jøn ye, Sumangurun dÆmÆñøgøn, ale tÆ nin si døn. A ko n’a ma ñÆ i bÆ kuma i yÆrÆ kan f’i k’a ñÆñini. Ne ko o tÆ baasi ye, n ko ni Ala sønna ne fana b’i bilasira ni o yørø ye. Ne y’o yørø in lakali a ye fo kat’o foori. A ko a bÆ yørø dø fana nøfÆ: a ko «Sumangurun ka fanga tiñÆnen, caaman donna LaginÆ, caman taara Mali tilebinyanfan fÆ, døw taara Mali kørønyanfan fÆ. Fanga bÆ Manden de bolo; Manden masakÆ tun ye jøn ye?» N ko Sunjata. A ko «o Sunjata, a tun bÆ fanga boli Sumangurun ka fangaboliyørø bÆÆ kan wa?» N ko «A tun bÆ fanga boli Sumangurun ka fangaboliyørø bÆÆ kan.» °ininkali: A y’e ñininka jamana faaba la wa? Fanga tun sigilen bÆ dugu jumÆn?


34

Jaabi: A ko fana Sumangurun tun sigilen bÆ yørø min, ko «yali a ma wuli ka bø Manden ka na sigi o yørø la dÆ?» N ko o ma kÆ; a y’i to Manden de ka Sumangurun ka fanga tiñÆ yan; a y’a ka fanga kÆ k’a to Manden de. Wa yan fana, u ma fanga wuli ka na sigi a nø na dÆ, baara minnu ni baara minnu tun ka kan ka kÆ a nø na, Fakòli tun ye olu bÆÆ ñÆfø k’o ban pewu. Yan tomon ye san 631 de kÆ. Maa o maa bÆ na sigi yan, i bÆ taa a ñini Manden de. Fo ka na se møgøw wulili ma, møgø minnu ka kan ka na sigi yan. Fanga bolila Sumangurun ka marayørø bÆÆ kan maa min fÆ (Sunjata køni), o y’ ka sigi bÆÆ kÆ Manden, k’a ka fanga bÆÆ kÆ yen. Fo ka na se o ka tununi ma don min fana na. A ko ale ye o kaburu ñininkali kÆ (Sunjata kaburu), ko yali o kaburu bÆ yørø jumÆn? N ko kaburu tÆ o la. N’i ko k’i bÆ kaburu ñini o la, o donna Sankaranin ji de la. A ka waati dafalen, a donna Sankaranin ji de la. A donnen Sankaranin ji la ni a tÆ yen bilen, san wolonwula dafalen, u nana yørø dø ye sa kÆlen bÆ ka yørø min fa tewu! Don o don sa in bÆ yen, su fara tile kan. U y’o yørø de koori bawo a kÆra kabakomafÆn ye. U y’o yørø koori ka tufa sigi a kunna. °ininkali: KantÆ Solomana nalen e ñininka, a y’i kumakan ta mañeto la wa? I n’a fø anw bÆ k’a kÆ cogo min. Jaabi: Ayi, a m’o kÆ. °ininkali: Yali a tun bÆ i ka følenw sÆbÆn wa? Jaabi: Ûwø, a tun bÆ sÆbÆnni dø kÆ, fura jÆman dø kan. Ne yÆrÆ tun y’a jate doma dø de ye. A mako bÆ yørø minnu a tun bÆ olu sÆbÆn. Mañeto køni tun t’a bolo. °ininkali: A tun b’u sÆbÆn sÆbÆnni sugu jumÆn na? Jaabi: Ne yÆrÆ bÆ an ka bamanankan sÆbÆnni min døn, a køni tÆ sÆbÆn o la. Nansara sÆbÆnni fana tun tÆ. N ye nko sÆbÆnni fana ye køsa in na de; a sigini. N

m’a sÆbÆnnen ye ka tugu ñøgøn na. Ne køni bolo sÆbÆnni in ka surun nansara sÆbÆnni de la. A b’a sÆbÆn ka taa numan fÆ wali a b’a sÆbÆn ka taa kinin fÆ, ne m’o køløsi. A køni tun bÆ sÆbÆnni kÆ; nka ne ka sÆbÆnni ñøgønna tÆ nansara ta fana tÆ. A fana m’a fø n ye a bÆ sÆbÆnni kÆ kan min na. °ininkali: °ininkali kÆra Solomana fÆ Sumangurun bangecogo kan. E ye jaabi jumÆn fø a ye o la? Jaabi: Sumangurun ba tun ye Dabi Ture ye. Dabi yÆrÆ bangenen san sabanan, jinÆw y’a ta. A ye san tan ni duuru de kÆ jinÆw bolo. Don min na ni jinÆw bÆ n’a bila Kunbi-Sale, a lajølen tun don. A bangenen den kÆra cÆ ye. Nka ba kÆra fila ye o yørø la. Ba filanan in tøgø ye ko Sunsun. °amakalaw ko a ma Sunsun Berete; nka o ye ñamakalakan ye. N’o tÆ Sunsun in tun ye jinÆ de ye; a ni Dabi tun ye teri ye k’o to jinÆw bolo. U fila bÆÆ tun ye jinÆkÆ kelen musow ye. Den in tun bÆ muso fila ninnu bÆÆ sin min. Nka Sunsun tun dønnen tÆ maaw fÆ. °ininkali: Ba fila bÆ den min na? A ñÆfø halisa. Jaabi: Ba følø in de ye maaninfin ye o de tara jinÆw fÆ kabi a san saba. JinÆw nalen Dabi kønøma bila, a bÆ jigin døn min o de kÆra ba filanan in nadon ye. Ba følø in jiginnen, a fana jiginna nka den ma ye; a den kÆra sa de ye. Ale jiginna sa min na ni maa si m’o ye, o de bÆna kÆ Sumangurun dÆmÆñøgøn ye. Nka o ye gundo ye o tÆ fø. Sumangurun ye denya kÆ a bÆ ba fila bÆÆ sin min. O waati dogo tun tÆ jinÆw ni maaninfin cÆ. JinÆ dø tun bÆ yen ko IbrÆma Sumarusu. Don min na u bÆna den in kun di, jinÆ cÆkørøba nan’i sigi. U y’a kun di. U ko den tøgø ye di? Sumarusu ye min bila ka na den in tøgøweleyørø la, o ko den tøgø ye “Sumarusu”. U ko kan jumÆn de ka kan ka fø? Ciden in ko anw bÆ kan bÆÆ mÆn. Kan kelen si tÆ se ka fø a la. O de ye “KantÆ” ye. A bÆ fø ko KantÆ minnu børa


35

jinÆw la; jinÆnumuw. Numu cÆkørøba dø tun bÆ Kamiko yan o fana ko olu ye jinÆnumuw ye. Ne ye nin jaabi de d’a ma a ka ñininkali følø la, wa o diyar’a ye koyi! °ininkali: A y’i ñininka tugun Sumangurun ba kan. °ininkali fila b’o kønø: Ba kelen don wali fila don, ani ba fatura min? Jaabi: A ba de tun ye dalilutigi ye. A ni jahadi børa jinÆw fÆ yen, Dabi de ye jahadi ninnu ta ka di Sumangurun ma, ka tila k’a laadi a k’i køløsi fÆn fila la n’a kÆra masakÆ ye: “I køløsi muso la, i køløsi dononkørø jÆ la.” DÆsÆ kÆlen a la Mandenkaw fÆ, Sunjata y’a døgømuso de d’a ma a y’o furu. O furulen, Sumangurun labanna k’a ka gundo fø o ye. O før’o ye san min, Dabi ko a den ma “Ne ka sarati ye ñinan ye bawo i ye n ka laadilikan søsø. Min mana bø a la i yÆrÆ b’a ye; nka a tÆ kÆ ne ñÆna.” Dabi fatura o san. O sannayÆlÆma, Suma-ngurun ni Sunjata ka kÆlÆ laban kÆra; kÆlÆ tiñÆna Sumangurun bolo. N ye Dabi ka kibaruya bÆÆ di a ma. N ko “N’i y’a ye Sumangurun kÆra fanga ye, a ba de ni fanga børa jinÆw bolo. Ba de n’a ka jahadi børa jinÆw bolo. Sumangurun ka fanga tiñÆni fana, a ye ba de søsø. Fanga tiñÆni ma kÆ ba ñÆna. °ininkali: Solomana KantÆ y’i ñininka fana, ko Sumangurun ka ko labanna cogo di. O jaabi kÆra mun ye i fÆ? Jaabi: Sumangurun ni Sunjata ye san saba de kÆ kele la, si ma se si la. Sumangurun y’a ba søsø min kÆ, Fakòli tun y’a fø Sunjata ye ko o k’a døgømuso bila ka taa di Sumangurun ma a k’a furu. N’a y’o furu o na laban k’a ka gundo sørø. Komin ba in tun b’a yÆrÆ yÆlÆma ka kÆ gingin ye ka taa si u da la su o su k’u ka kuma bÆÆ mÆn, a bør’a kala ma ko Sumangurun ye gundo fo a muso kura in ye (Ko dononkørø jÆ nkøli dørøn de bÆ se ka Sumangurun faa). Muso kÆlen k’i

labÆn k’a bÆ taa Manden, Sumangurun ko a ma ko a k’i kali ko a tÆna gundo fø a somaaw ye. Ko muso k’i kali følø sani a ka taa. Muso ko Sumangurun ma ko “E de ye cÆw cÆ ye, musow cÆ de ye e ye. Ni ne ye nin lakali n kørø ye, Ala m’a tora n sara. N t’a fø maa si ye.” U ye muso labÆn koñuman k’a bila ka taa Manden. Muso fana taara gundo fø a balimakÆ Sunjata ye. Muso y’a kalikan søsø min kÆ, a tora ji la. Wa o sanyÆlÆma o sanyÆlÆma, baji in tun bÆ dø dun. Sankaranin baji køni. Jahadi tiñÆnen Sumangurun bolo, a bayÆlÆmana ka kÆ o sa kelen de ye. Jahadi bÆ tiñÆ don min na, kÆlÆ tiñÆna don min, a tiñÆna filaninjala in kørø yan Soso. Sunjata min ye jahadi in tiñÆ, Sunjata tun ye wara ye, ale tun ye sa ye. KalakisÆ kÆlen k’a minÆ, a binnen k’u bÆ t’a kantigÆ, a yÆlÆmana de ka kÆ sa in ye. °ininkali: Mun ye Sumangurun ni Fakòli fara? Jaabi: Fakòli tun bÆ Sumangurun ka jama kønø. Døw ko Fakòli yÆrÆ y’a bÆÆninden ye. Fakòli muso Sabu tun ye dønnikÆlaba ye. Daga fitinin mana sigi ta kan a fÆ, a bÆ se ka maa baa kelen dumuni bø a rø. Sumangurun de labanna k’a bÆ muso in minÆ Fakòli la, k’a kunnatiñÆ Fakòli ma. Fakòli ye kankari da a ye. “N’i ma n muso to n ye, ne bÆ bø i ka kÆlÆjama na.” A ko Fakòli ma “Bø kÆ! I bølen n’i bøbali bÆÆ dama ka kan.” Fakòli y’i løbÆn, a taara Makan, a taalen Makan a taara Sumangurun ni de ñini olu fÆ. K’u ka Sumangurun ni di ale ma a k’a faa. Olu ko Suman-gurun dÆmÆñøgøn ye sa de ye. An bÆ sa in de ni di e ma. N’o ni dira e ma, e b’o faa; o tuma na Sumangurun t’a døn a ye se nin dugu in na bilen. Fakòli nalen, a sinna ka taa Manden k’i dantigÆ Sunjata n’a ka kÆlÆjama ye. U ye kÆlÆ wuli Sumangurun kama, ka se Sumangurun na. °ininkali: Døw ko Sumangurun bÆÆnin-den de ye Fakòli ye, bÆÆninden sugu


36

jumÆn? A tøgø in sørøla mun fÆ? Ani fana Soso bÆ min? Jaabi: U y’a fø k’a bÆÆninden don. Nka ne de ma søn o ma. Sumangurun bÆÆninden tÆ Fakòli ye. Ne ka daliluya ye min ye o la, n’a bÆÆninden don, a t’a muso in minÆ a la. Sabu, ni e døgømuso den b’i ka fanga na, e tÆ se k’o muso minÆ. Sumangurun dun ye møgø de ye, min o min ye cÆfarin ye a ka jama na, a b’o gÆrÆ a yÆrÆ la i ko a yÆrÆ n’u bÆÆ ye fa kelen denw ye, i ko a n’u bÆÆ ye kønøwolo kelen denw ye. Maa o maa kÆra cÆñuman ye a y’i kÆ KantÆ ye, a yÆrÆ dø ye. Fakòli fa tun bÆ wele Fa; ale yÆrÆ tøgø ye Musa de ye. Nka den kÆra den ye maa tÆ se a la, a kwara kojugu u ko a ma ko “Fa ka Koli.” Hali bi ni bamanan kwara, n’a ye turuba kelen kÆ yan, u ko a ma ko koli. Solomana ye n ñininka fana ko jøni sera(7) Jolofinmasa la? N ko maa min ser’o la o ye Turamakan ye. Jolofin farala Manden kan, hali bi Kawolaka ye Manden ta ye. Solomana ye n ñininka fa ko “Sumangurun ka Soso in ye yan de ye wa wali Soso in dugu bÆ Manden de?” Ne ko a tÆ Manden dÆ, yan yÆrÆ don. Yan de ye Sumangurun ka Soso ye; filaninjala min filÆ, o y’a gundomayørø dø ye. Sumangurun ka barokÆjala yÆrÆ y’o ye. K’a ta yen ka taa fo Kosala, fo bÆnfuga da la, o ye Sumangurun ka kÆlÆkulu sigiyørø ye. °ininkali: N y’a døn i ye nin bÆÆ ñÆfø Solomana ye. A ka ñininkali naaninan kÆra ko fanga min dara Sumangurun ta kan. E ye jaabi jumÆn d’a ma o ñininkali la? Jaabi: Ne ko Sunjata de ye Sumangurun ka nødugu bÆÆ mara. Fanga min dara Sumangurun ta kan o ye Sunjata ka fanga de ye. Ka ta o la ka na fo sisan na, Adamadenyasira ñuman minnu bÆ yen ni binnkannisiraw tÆ, Sunjata de ye olu bÆÆ sinsin jamana kønø; ka hørønya sinsi jamana kønø.

°ininkali: I ko aw ka baro bannen, Solomana yÆrÆ tilala ka caman fø i ye. A kumana mun ni mun kan? Jaabi: Ale y’a jira ko olu ka møgøw fanba, ko KantÆ fanba yÆrÆ ka kan ka sørø yørø min sisan o ye LaginÆ de ye. K’olu børa yørø min, o ye Soso de ye. Ne ko nin Soso in de y’o ye. A ko fana olu ka maa fanba tun bÆ kÆlÆ kÆ ni sow de ye. Ne ko u tun bÆ kÆlÆ kÆ ni sow ye, wa u caman donna LaginÆ ni sow de ye, olu ka siya tøgø dara u yÆrÆ fÆ ko sosow. Nka døw tora n’u ka KantÆjamu ye. A ko fana olu ka maa caman ka kan ka ye Køløkani fanfÆ. N ko o ye tiñÆ ye: døw bÆ Nkoronkonci, døw bÆ Kanbila, døw bÆ SÆriwalaba, døw bÆ SÆriwalanin, nin bÆÆ ye KantÆw ye ka taa. Anw yÆrÆ fÆ gwa kelen bÆ Kamiko, gwa kelen bÆ Børøn, dø bÆ SÆmÆnÆ. A ye n ñininka fana ni n bÆ dugu døn min dugutigi ye KantÆ ye. Ne ko n tÆ o dugu døn. A ko ni n ye o dugu døn n ka ñinini na ani n ka taamaw la, n ka o kibaruya(9) ci ale ma. Ne ko o tÆ baasi ye. A ko «Min bÆ ne yÆrÆ ni kan kosÆbÆ, o ye KantÆw yÆrÆ k’a døn u yÆrÆ ye ko “Anw de tun bÆ tan.” sani maa wÆrÆ k’u kofø.» A ko «Sani maa wÆrÆ k’i døn, i yÆrÆ de ka kan k’i yÆrÆdøn.» Ale b’a fÆ k’a sinsin a yÆrÆ de la. Ale t’a fÆ ka taa maa wÆrÆ ñininka “Anw tun bÆ cogo di?” KantÆ yÆrÆ k’a yÆrÆsifø sani a ka taa se maa wÆrÆ ma. A ko ale ka ñinini fanba ye o de ye. A ka baro bÆÆ tun y’o ye, a nakunba yÆrÆ de tun y’o ye. °ininkali: A y’e ñininka Segufanga kan wa? Jaabi: Ale ko “A føra ko Segu ye jamana in bÆÆ mara.” Ne ko Segu ma jamana bÆÆ mara dÆ! Segu ma yan mara. O waati fanga tun ye i n’a fø binnkannifanga. Min mana kologirinya waati min, o ka jama bÆ bonya. Yan fÆ, anw ka yan, Segu ma yan mara. A ma Soso jamana mara. Sumangurun ka mara tun b’a ta fo Mørtani ka t’a bila fo Wagadugu, fo SÆnÆgal, fo TÆngÆrÆla Køduwari.


37

Segufanga tun ye kafo belebelew de ye. O waati, maaw tun labilalen don, min ka se ka bon o de bÆ mara kÆ. Nka birinkan tun bÆ yan kunna. Yan tun bÆ Manden ka fanga kønø. °ininkali: Møgø wÆrÆ nana bø i ye ka ñininkali kÆ Soso ko kørøw kan wa ? Jaabi: Møgø caman nana o la: Sanbu Kamara min bÆ bara kÆ ciyÆnmaraso la o tun ye taama dø kÆ LaginÆ ka taa ñininkali kÆ Soso Sumangurun ka bala ko la. An ye su fila ni tile kelen kÆ Soso kuma kan. O kumaw bannen a ye n ka gafe in ta k’a kalan, o kø a ye foliw kÆ ka taa. Faransi Lasigiden fana nana bø an ye. U ye su kelen si an fÆ Soso yan. A ni tubabu møgø11 tun don. Lasigiden ko a ye n ka gafe ye, ko a b’a fÆ n ka gafe in kalan a ñÆna Bernard(10) k’a fasari a ye. A tun b’a fÆ fana, yørø minnu kofølen bÆ gafe kønø, an ka taa olu bÆÆ lajÆ. N ye gafe kalan, Bernard y’a fasari, o kø an taara kulu ninnu ni yørø kørø ninnu lajÆ. An seginnen ka na dugu kønø, Lasigiden ko n ka don n ka jigiñÆ kønø a ka n foto ta. O kÆlen, a n ka don n ka jigiñÆ kønø a ka n foto ta. O kÆlen, a yÆrÆ donna jigiñÆ kønø a muso y’a foto ta. O kø muso fana donna jigiñÆ kønø cÆ y’a foto ta. Møgøba wÆrÆ min nana bø i ye ka ñininkali kÆ Soso ko kørøw kan o kÆra Bamakø jelikuntigi ye, Bakari Sumanø. O kÆra 1996 san na, gintanw senfÆ minnu kÆra ka møgøw kunnafoni Soso

tariki kan. N hakili la, ne ka gafe in jÆnsÆnni de kÆra o fana sababu ye. O gintanw mankan tÆmÆna Mali dancÆw kan. A kow labÆnna Bananba depite Burama Kamisøgø de fÆ. Kulukørø guwernÆr tun bÆ yen, kunnafoni ni faamuya minisiri tun bÆ yen, CiyÆnmarasoba ka cidenw tun bÆ yen ani Balikukalanso møgøw. O ñøgønna gintan wÆrÆw kÆra 1997 san na. LaginÆ lasigiden ni Alimañi lasigiden tun nana o la; Mali depiteñÆmøgø fana tun bÆ yen. Nin faama bÆÆ tugura kø ka taa yørø kørø ninnu lajÆ. U ko k’u bÆ na yørø kørø ninnu don faso ciyÆn kønø.

N ka gafe in bøli kÆra sababu ye fana kamalen dø ka na bø n ye yan. Kante tun don, a san 27. A nana ka n sørø ñøtigÆ la; a farala n kan ka ñø tigÆ fo wula. An taara n ka so, sufÆ an ye baro kÆ. A ko ale ye KantÆ ye, ko olu somøgø si tÆ ali la bilen. Ko ale nakun ye k’a døn a benbaw børa yan cogo min ka t’u yÆrÆ sørø LaginÆ. N y’a fø a ye ko kulu fila de bÆ u la: KantÆ kulu følø ni sow de taara LaginÆ; u taara kÆlÆw bannen, olu de ye Kabajan KantÆ siw ye. KantÆ kulu filanan taara a sen na. Olu y’u ka siya yÆrÆ tøgøda ko Soso. U børa jamana min na o ye Soso ye, u nana u yÆrÆ siya tøgøda ko Sosow. Sumangurun ka dønniya bÆ olu de bolo. Minnu taara so la olu tora ni Sumangurun jamu ye; olu ye Kante ye hali bi. LaginÆ Sosow n’a KantÆw bÆÆ bÆ bø yan Soso de. Dugu jÆlen, KantekÆ ye foliw kÆ n ye ka taa.


38

Biramanin ka maana (Ka bø JÆdugu)

Jeli Abuyayi Saakø ñuman na

Segu ye san wolonfila kÆ Jønkolonin kama o. San wolonfila. San wolonfila in kønø, u ma se Jønkolonin na. Mun y’u se Jønkolonin na? Numu ka danga don. N bi numu in twa fø á ye. A twa ko Numu-Badara, a jamu ye KumarÆ. O Numu-Badara, o ya Moriba wolo; u ko Moribakørø. Moribakørø, o ya Numu-Jakørø wolo. Numu-Jakørø, o ye CÆfin wolo; ka Basi wolo, u ko Numu-Basi. Ka Ntiginkørø wolo, u ko Numu-Ntigin. Métiertigiw3 tun don, u tun bÆ sanu de dila. Sanu dilali dønniya kosøn, Jønkolonin masakÆ y’u wele k’a ka sanu dila a ye. A ma tun ka di. Ka sanu in to k’a yeelen, k’a dila k’a kÆ dibiri ye. Ka adamadenkunkolow caman dÆsÆn k’a la. A cÆñÆna kojugu. MasakÆ y’a ñininka ko “Numu-Badara”, a ko “naamu”, a ko “i bi søn ka nin ñwan dila maa wÆrÆ ye wa?” a ko “Huunn, MasakÆ, ni maa min ñÆna n ma kømi i cogo, n b’a ñwan dila o ye.” A y’a bolo minÆ k’a tigÆ a kuru la. NumukÆ ye danga don. A ko n’a ye ale tøñø a baarakÆbolo nøfÆ, k’ale ka maaninfinya tiñÆ, a kana sanu in daamu da. Ala ka Jønkolonin ci sababu bø sanuko in nø. Ayiwa Segu ye san wolonfila kÆ o sanudibiri de nøfÆ ka dÆsÆ. Se sababu bi wuli maa na. Se sababu wulila Kunba ka Silamakan na. Kunba ka Silamakan, a ba ye Kunba ye. Kunba ye hørønmuso sønnen ye. Kunba ye hørønmuso Aladønna ye. A sÆgÆnna furuso kønø. N’i sÆgÆnna furuso kønø i bi sita wolo. Kunba cÆ tun ye Biramanin ye. A tora Biramanin kun ka san caman kÆ. O don Jønkolonin falen bÆ komi kilikønøkili, fÆn t’a jÆ. Dendugu tan ni fila kÆlen bÆ ka Jønkolonin koori, a bÆÆ kÆlÆmasa. FÆn t’a jÆ. Gejuma ni ntÆnÆn, u bi na di min Jønkolonin sokala kønø. Dendugu bÆÆ bi jigin yen. Dimin bi kÆ ñÆnajÆ ye; o ye juma o juma ye; o ye ntÆnÆn o ntÆnÆn ye. Jønkolonin diyara k’a diya k’a diya k’a diya. Den kelen wolola Jønkolonin, u y’a da u ka musokørøba in na, ko Jønkolonin-MajÆ. MajÆ kørø ye mun ye? Ko an ba jÆman, Maladø twaman don. MajÆ cÆñÆna kojugu. Maa t’a kanu ni maa ye. Kabin’a denmisÆnma, maaw girinna MajÆ kan, u b’a ñini furu la. K’a maminÆ, a y’a sørø a ma se furu ye. U b’a fø Jønkoloninkaw ma “A’ ka nin den in, nin kana di maa wÆrÆ ma dÆ, anw bÆ nin fÆ.” Maa caman bi MajÆ kofø; MajÆ kwara. A cira den cÆ mø. Min maa na MajÆ ñini, u b’a fø a ma se den cÆ mø følø.

3 Métier ye tubabukan de ye; a kørø: BaarakÆlaw tun don; bololabaara tun bÆ u bÆÆ bolo.


39

Kabin’a nciinin. Min maa na MajÆ ñini, u b’a fø MajÆ ma se den cÆ mø. O don, Biramanin sigilen bÆ minni? A bÆ Muruja. An ko a ma cogo di? Gana masa, masa nabaatø, kumu jatigi, cÆkuru ni case, Ntenna Sanba, Asala Sanba, TÆlÆko Maladø, Asamu Maladø,... Ko jiri bÆÆ bÆ feere ka den, ko toro bÆ taasi ka den. Ko musokørøna goniman man di fo a sumanen ntÆntÆn. Salon o kala a ni ñinan kala kørø, kala kørø fila ti se ka ñwan wuli. CÆmabugu-Naba, Jankunte-Naban, Asakørø Mømø, Wodikørø Mømø, Mømø saba møden, Kunba ka Silamakan. Itenkørø møden, Kunba ka Silamakan. IsÆnkørø, o de ye Biramanin wolo. Biramanin de ye Kunba ka Silamakan wolo. Kunba ka ngønnin sunaabali. Ngønnin maa sunaa NtÆnna, mako bi sa Asala. Ngønnin maa sunaa Asala, mako bi sa NtÆnna. Kunba ka ngønnin filikiføløkø. A ni minan dalen bÆ Kilikitema ni BÆnkun. Halisa Masasiden ti yen ye. Halisa °amanakaden ti yen ye. min maa a ye i bi fiyen. BÆnkun ye kungo kolon de ye bi. Kunba ka Silamakan, a ba, Kunba, ale de sønna k’a ka hørønya falen jønya na. ka tila ka taa a laban hørønya kelen na tun. O kÆra kÆcogo min na, n n’o ñÆfø á ye. A tun bÆ Biramanin kun tuma min, npogotigi min tun bÆ Jønkolonin, n’a twa ye MajÆ, MajÆ ka ko bonyana. Ko bonyana kojugu. A mankan bonyana. CÆ min maa a ñini, n’o m’a sørø, o taatø bi sinikan fø. Wa ni ne ma MajÆ sørø, furu t’an cÆ dÆ; n t’á den fÆ, á ti n den sørø. CÆ min maa a ñini, a cÆñÆ kosøn, a kadara kosøn, n’o m’a sørø, o taatø bi sinikan fø. Ne køni ya MajÆ ñini, ne m’a sørø, ni ne m’a sørø, Jønkoloninkaw furu tan cÆ, kanu t’an cÆ. Fo ka Jønkoloninkaw minÆ k’u køønøgwan MajÆ ko rø. YÆrÆwolow ye ñwanfara ñwan kan. U ko MajÆko, an ka dø fø a rø. Anw ti na se ka MajÆ di maa si ma tun ka maa si to. An lamini na furuñwan t’an na MajÆko kosøn. A bÆÆ ye sinikan fø an ye. MajÆ ti se ka di cÆ ma dÆ. An bi na mun kÆ? An bi MajÆ bila o bi kÆ yÆrÆwolosønni ye; a ti di cÆ mø. MajÆ tora ten, o don Jønkolonin falen bÆ. Ni dugu jÆra, gÆlÆba bÆ yen u bÆna ñwan sørø a kuncÆ rø. Dugu cÆ bÆÆ gÆlÆba in kunna, cÆ farin dama; u bi na ñwan sørø yen. U tor’o la, u sigilen bÆ dufalenba in kørø. GÆlÆ sanfÆla n’a dugumana falen bÆ maaninfin na; u bÆ dimin na. Kønø panna ka na sigi dufalen nø. O y’a sørø Jønkolonin ma carin, u bÆ sokala kørø in kønø. Kønø in, an ko kami, kami nana sigi Jønkolonin dufalen lø. Kami kasira. A ko Jønkoloninkaw ma: “Aw sigilen bÆ, Ala ye anw kamiw dila,


40

kami kÆmÆ saba ni bi saba ani kami saba, a seginna ka sa dila k’a bila u nøfÆ. Sa in b’u minÆ k’u dun; kÆmÆ saba ni bi saba, sa in y’a bÆÆ dun. A tø tora u kamiden saba ye. U nan’u kalifa aw ma Jønkoloninkaw. Sa b’u kø dÆ”. Kamiw tora ka nin fø dufalen nø. JønkÆ bÆ yen ko CÆkura. A ko “Aa, Jønkoloninkaw, aw ti ko mÆn dÆ. Aw tÆ ko kørø døn? Nin kønø minnu kasikan filÆ, u ma gwansan fø. U ko: kami kÆmÆ saba ani bi saba ani kami saba, u ka bugun jamana bÆÆ ka dø sørø. Nka Ala y’i to a ka masaya la ka sa bila u la, sa in y’u bÆÆ minÆ k’u ban k’a tø to u kami saba ye. U nan’u kalifa aw ma Jønkoloninkaw. N’á ma wuli k’á jø sa b’u nøfÆ.” CÆkura ye nin fø. U ko “Hee, CÆkura, i ka kuma ka ca dÆ. E jøntø ye se ka kÆ kodønna ye wa? Bø an kunna. I ka dønniya sera kønøkanmÆn fana ma wa? Nin tÆ nkalon dan ye wa?” CÆkura ko “Ayiwa, ne ye n ta bila.” U ko “A bila! E jøntø ti se ka anw lañini. E ti se ka anw bø an bolota kan.” CÆkura y’a kuma bila. U tor’o rø, denmisÆnninw børa bÆlÆ lø ka na, ko fÆn dø kunkan bÆ bÆlÆ lø ka na. U siranna. Bamanan ko á ye tø an k’a løjÆ. Min bÆ jele ta, min bÆ falo ta, min bÆ marifa ta, min bÆ berekurun ta. U bÆnna sa mø. Sa fofokan bÆ bÆlÆ kønø ka na. U bÆnna sa mø; u ya sa faa. U ko “O tuma na, CÆkura ka ko kÆra kabako ye. Wa CÆkura kÆra dønnibaa ye sa dÆ. CÆkura, an y’e sugandi, e kana maabaara kÆ tun, e ka don so kønø, an bi maa sigi e da la, i ka Jønkolonin kibaro fø. Sanko don o don i ka Jønkolonin kibaro fø.” An ye maa sigi CÆkura da la. CÆkura senbøra maamakoñÆ nø. Maa de bÆ CÆkura da la. Ko min bi na Jønkolonin CÆkura b’a fø, u b’a saraka bø. MajÆ kønøgwantø, a y’i bin ka CÆkura sÆgÆrÆ. A nana CÆkura dakønkøn. CÆkura ko “Jøn don?” A ko “Ne MajÆ don.” A ko “Bisimila.” A ye da yÆlÆ, MajÆ donna. A ko “CÆkura n nana. Ne kamana gwanna. CÆñÆ bÆ maaw girin muso kan, k’a kunko nøgøya, ee CÆkura, cÆñÆ ye ne kunko gÆlÆya. CÆñÆ ye ne gala. Jøn y’a ye ko musonin, k’a kÆra yÆrÆwolomusonin ye? Ne ka bugu bÆ minni n’a bÆ turu kørømuso ta kÆrÆfÆ? Ne ka bugu bi turu tÆnÆnmuso jumÆn ta kÆrÆfÆ?” Ne mømuso jumÆn kÆra yÆrÆwolomusonin ye? Ûøø, ko ne cÆñÆna kojugu, ne ma se ka di cÆ kelen mø. Aaa, cÆñÆ kÆra n da la kara ye. Ko ne ka kÆ yÆrÆwolomusonin ye? Aa, nin kÆra n da la kara ye sa dÆ.” CÆkura ko “Aa, MajÆ, i ye tiñÆ fø dÆ. Nka MajÆ, an køønø gwanna.


41

N’an y’i di maa min ma ka maa tøw to yen an bi kÆñÆ furuñwan na. O de y’a to an ko i ka to yen, i ka ke yÆrÆwolomusonin ye.” A ko “Baasi tÆ; e ka taa, an bi ñÆ ñini a na, yali i bi di cÆ mø.” Dugu jÆra. CÆkura ye Jønkoloninkaw fara ñwan kan. A ko “A ye tø an ka dø fø MajÆko rø.” U ko “HÆn, anw bi mun fø a rø? An bi se ka MajÆ di jÆn ma ka jÆn to ni furuñwan bÆ bø an na?” A ko “Ahan, á bi se; kÆcogo b’a la. Ne bÆ kÆcogo dø døn, n’á taar’o fÆ, aw ti maa jÆ MajÆ la. Maa dusukun b’i yÆrÆ jÆ.” U ko “O de ye kÆcogo juman ye?” A ko “An t’a di musoninkelentigi ma, an t’a di musofilatigi ma. Muso saba bÆ maa min fÆ MajÆ bi k’i fÆ n’i ye se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye. An bi MajÆ di o tigi ma. Ni maa ti se o la e na fara an na, an fana na fara i la.” U ko “Ee, CÆkura, maa bi søn nin mø wa?” A ko “Ni maa ma søn, o tuma na u na fara an na. An na MajÆ di cÆ mø.” A ye nin fø yÆrÆwolow ye, u yÆlÆla. U ko “CÆkura i ma foyi fø nin ye. Maa ti søn nin mø. An t’a di musoninkelentigi ma, an t’a di musofilatigi ma. Saba maa k’i fÆ n’i ye se ka dø k’a ka sinamusojøn ye, an b’a di o tigi mø.” U ko “Aa, CÆkura, jøn bi søn o mø? A ko “Aa, ni min ma søn o tina fara an na wa?” O ma fura bø, sokÆtigi dø nana i sama, ko a ya MajÆ komÆn ko a nan’a deli. U ko “I bisimila. An ti maa jÆ MajÆ la tun.” U ye jama lajÆ. U ko yali “e dun, muso joli b’i fÆ?” A ko “muso fila” Ko “Ayiwa, i bi se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye wa?” A ko “BønÆ! BønÆ ka bø a rø! Høøn ne ka hørønmusow furulen, uw ma kÆ jønw ye u furutuma, ne k’olu kÆ muso wÆrÆ ka jønw ye? An ka furu dabila.” O taara. Dø wÆrÆ y’a ñini muso saba b’o fÆ. U ko yali a bi se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye wa? A ko a ti se. U ka “wa maa m’i jÆn muso la dÆ” A ko “Ayi, ne yÆrÆ tÆ MajÆ fÆ.” Kabako! Tuma min na o dimina ka segin, Biramanin y’o mÆn, Garna masa møden. Masa nabaatø møden. O ya kirikÆ da, ka na jigi an fÆ Jønkolonin. A nan’an fara ñwan kan. A ko “Jønkoloninkaw, n ye muso lakomÆn á fÆ, n nana muso in nøfÆ, n bÆÆnnakaw de y’á ye, n nana muso nøfÆ.” U ko “O tÆ baasi ye.” U ye ñwan fara ñwan kan. Ko “Biramanin Jara nana muso nøfÆ, min ye MajÆ ye, ko an k’a di a mø.” U ko “O tÆ juguman ye.” U ye furubulon lajÆ k’a wele. “E ko an ka MajÆ di i ma; muso joli b’i bolo?” E ko “muso saba” U ko yali “i bi se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye wa?” Kayifi! Kabako! Sori makama Ibrahima! a ñwan ti k’an fÆ. A ko “N bÆÆnnakaw, n ye muso lakomÆn... a’ k’a di n mø.” U ko “O ye muso juman ye?” Kabako fa duniya! Na-n-kama-dugajaabi! Surøfana møna, hørønmusow yÆ dumuni kÆ; ko Kunba ka saga sogo don.


42

Ka dumuni kÆ. « Ni maa yÆrÆ ko n tølølen bÆ bÆÆlÆ, bi sigi i kørø. » Ka dumuni kÆ. « Doni min b’a kun, a yÆrÆ ka doni don. » Sinamusow yÆ dumuni kÆ nin kan, fo u bÆ to k’u ñÆ kÆ ka ñøøn mafilÆ. « TÆmÆn an k’a dun! Saganin kelen ni Ala! ÙÆ! Nka saga in tulola dÆ! TÆmÆ an k’a dun!» Kunba yÆrÆ sigira sagasogo kun na k’a dakabanan dun, komin foyi ma kÆ. Surøfana dunna tuma min, cÆkørøba ko « Baa ba ba! FuntÆni bÆ dÆ! Isimilahi! Ee, FuntÆni bÆ! Maa si ti se ka don so kønø bi, hii! Ne bi n da kÆnÆma yan. Ee, funtÆni bÆ. » « N makÆ, an ka ji di i mø wa? I b’i ko wa? » « Ee aa! N ti se ka ko. Nka n bi n da fiñÆ na døønin. » « I tÆ don hali gwa kørø? » « hun hun! » « Ee, n makÆ, kalo jÆ bÆ yen dÆ. » « Aan aan! Ni ne ma n da fiñÆ na a ti ña. » MakÆ n’a kønøko bÆ ñwan na. ... Kabako! BÆÆ sunaana, Biramanin wulila k’i sigi. Muso min maa fø i b’i da kÆnÆ kan a b’o godogodo ka don: « Don so kønø! Muso man ñi kÆnÆma. » Min maa fø a b’a da hali gwa kørø: « N ko a’ ka don so kønø! Muso man ñi kÆnÆma. » Muso bÆÆ donn’a ka so kønø, bÆÆ sunaana. A wulila k’i sigi. A taar’i jø MajÆ ka da la. N’i ye sunaabaatø kanmÆn “ko-a-ka-jÆ ko-a-ka-jÆ”, a ma sunaa koyi. Nka n’a ya kÆ “fiin-søøn” ye a sunaana. A y’a sørø o bÆ “fiin-søøn” na; a ka “fiin-søøn”. A bør’o kunna a taara døwÆrÆ kunna. A y’a sørø o bÆ kan k’a “fiin-søøn”. A bør’o kunna a taara muso kelen fana kunna. A y’a sørø o fana kan Ñañakilen bÆ, a bÆ kan k’a “fiin-søøn”. Huun! A taar’i nønkøn fa bin na k’a bila a ka so kørø. A swaswara, maa ma kuma. A ya kaarinin bø, maa ma kuma. A y’i kari Kunba fÆ yen gaso kønø. A y’i kari Kunba fÆ gaso kønø; u ye ñwanyeko kelen kÆ. Masa Aramani ye dugawu jaabi. Kala matu kuntun turaba4! Ale de bÆ kobaw kÆ. Maaw faabaa! Ale de bÆ maaw faa. Ale de bÆ maaw da. Masa Aramani Jijalali Karimu! Masa min ye masa tøw da! Sanfaraw dabaamasa, dugukolow dabamasa. DiñÆ seleke naani dabaamasa! Aramani min kelen don, Wahidu, filanan tÆ Aramani min na! Aramani min ye diñÆ fÆn bÆÆ da k’a kÆ fila fila ye. A ye kørøn dila ka tilebin dila, fila don. A ye bayanfan dila ka kÆñÆka dila, fila don. A ye diñÆ dila ka lahara dila, fila don. A ye kobaw dila ka koninw dila, fila don. A ye saya da ka bana da, fila don. A ye alijÆnÆ dila ka jahanama dila, fila don.

4 Ala majamunikan don: Masa Aramani, Jijalali karimu, Kala matu kuntun turaba.


43

A ye cÆ dila ka muso dila, fila don. A ye denmisÆn da ka maakørøba da, fila don. O ñwanyeko kelen Aramaani y’o jaabi o kÆra kønøbara ye. Kønøbara tora Kunba la. Kønøbara nana kÆ k’a bina surunya kalo saba la, maaw bi Kunba mañini k’u bina sig’a rø. Jønkoloninkaw ka musokørø bÆ yen a tøgø ko Kunnandi, MajÆ wulila k’a bi taa a kun da Kunnandi fÆ. A ye kun sira ci k’a tila. A ye kun dali daminÆ. A yÆlÆla. A ko « MajÆ, » a ko « Naamu. » A ko « I ka gwadanin ye fari sørø tile fila in na. » A ko « Haan, tiñÆ don. A ya fari sørø. A ya fari sørø dÆ. NøntÆ gwadanin kibaru man ca. Ne ka gwada, n ka baarakÆyørø. Wali gwasokønøna. NøntÆ a ti taa yørø lø. Ayi, ne ka gwadanin køni wa, a kibaru man ca o. A ti yaala, a ti bø kÆnÆmø. » Numumuso ko « Aa, i ya kuma janya. Ne ma n ta dabø o kamø. Ne m’a fø i ka gwadanin bi taa yaala. Ne yerÆ m’a fø i ka gwadanin bi cÆ tigÆ. Nka i ka gwadanin køni kønøma don. A y’a min ji fÆ wa, ne t’o døn. Toløgøma de taara ni kønøbara in ye wa, ne t’o døn. Nka i ka gwadanin køni kønøma don. Ni muso ya kønø ta n’a ye su saba køni sørø ne b’a døn a ñÆkisÆ fÆ. Wa i ka gwadanin køni kønøma don. O ti wuli. » A ko « Ee, ne ka gwadanin kønøma! Ayi. A y’o kønøbara bø yørø min, n maa taa n na a ñininka o la. HÆÆ, o kakalayakønø, n b’a bø a da fÆ bi. » A ko « Huun, ne køni m’a dabø o kamø. Nka i ka gwadanin køni kønøma don. I y’a faa o, i y’a balo o, ne køni ka fÆn t’o rø. Nka i ka gwadanin kønøma don. » MajÆ kørøtør’a kun banni kørø. MajÆ kun banna. MajÆ y’a senna teliya k’a ka sokønøna sÆgÆrÆ, k’a sørø Kunba bÆ yørøfuran dukenÆ nø. MajÆ donna dafÆ yørø min nø Kunba girinna: « N maamuso, n maamuso. Kun dara? Kun banna wa? » A ma kuma a fÆ. E Ala! Kunba ja børa. Kunba taar’i møsønmøsøn k’i jø. MajÆ y’i kanto ko « Kunba tÆ yen wa? » A ko « N bÆ yan. » A ko « Na yan! I ka kakalakønø, janburukønø, yørøjankønø, yaalalikønø, n b’a bø i da fÆ. Jaa e kønøma don! HÆhÆn, n b’i den bø i da fÆ. » Kunba jølen tora i ko u bÆ ñwan gosi. CÆbakørø sigilen bulon kønø, a y’i kun denkun a ko « MajÆ tÆ yen wa? » A ko « N bÆ yan. » A ko « Fara n muso la. Janburukønø tÆ Æ la, yaalakønø tÆ Æ la, kakalakønø tÆ Æ la. A furukÆ ye ne de ye, wa ne de ye kønø d’a la, wa fara n muso la. » A ko « Ûø, kakala kørø in. Janburu kørø in. Ûø, i yÆ gwadanin di ne mø ko sinamusojøn, jaa i yÆrÆ b’o kan kÆrÆfÆ. Ne ni n ka gwada køni ti jÆ cÆ kelen na. »


44

A ko « Haan, o diyara n ye. » A ko « Ne bi ta Jønkolonin, u b’i ka furu ban ka bø n kunna... » A ko « Kana dan Jønkolonin ma ta Lahara. N’o yÆre kÆra a ti kÆ i ka jøn ye tun. A børa jønya nø, jønyajuru tigÆra bi. A ti kÆ i ka jøn ye, a ti surunya ka k’a ye. I yørø si man fisa a yørø si ye. Ee Kunba, Kunba ñwan bi sørø wa? Hali k’a k’i sinamusojøn ye su kelen, o kasa bÆ cogo di? Sanko san joli-joli bi. O b’e bolo ta-ka-filiba la, k’o nimanøgø. ÙÆ, o hakÆ ye se ka ban ne yÆrÆ la wa? Wa n tÆ! Jønyajuru tigÆra. A ti kÆ i ka jøn ye tun. Ni Lahara ka di i ye taa. » MajÆ ye minÆn ta ka taa Jønkolonin. A børa ni kuma ye k’a fø. U ko « Biramanin y’o kÆ? » A ko « A y’a kÆ. » U ko « Ha, a n’an sørø yan. » YÆrÆwolow taara ñwan ye. U ko « Aw m’a døn MajÆ nalonna? Layila! Anw y’a døn ko nin bÆ MajÆ bolo halisa? An ya fÆn min kÆ ka twa bø an na. » Nin ye Mari-Awa de ye; nin ye Fula kaarilen de ye. Kabako! Ka nini kÆ k’a ban, fo ka juru don a yÆrÆ kan na k’a yÆrÆ di jeliw ma. Dugu jÆra jeliw y’a ye. U ko « HÆn, Mari-Awa don koyi. » U ko « Mun dun ye nin sababu ye? » A ko « Dita banna. Ne dun t’a fÆ maa ka n deli ni n m’i søn. N ya n yÆrÆ di a mø. » Jeliw ni misi min børa jamana kønø u y’a tila fila ye, ka tilancÆ di a mø. Hali Mari-Awa siw ka ca Fila bÆÆ ye bi. Na-n-kama-dugajaabi, dølu fa døgølu bÆnba! MajÆ nana ka nin følen, yÆrÆwolow ye ñwan ye. Ko « Aa, MajÆ malon’ bÆ... An ya fÆn min kÆ sanko maaw na bø an da la. Jaa ale taa’n bÆ o sinsin. ÙÆ, nin ye se ka kÆ? Hali k’a fø ko maa sinamuso ka jøn y’i ye tile kelen! A bi maa si danga; sanko san joli-joli! O b’o bolo ta-ka-filika la. Nka an k’an jø Biramanin ka na. » MajÆ sera Jønkolonin tuma min, Biramanin ye kirike da sokÆ la. A nana jigin Jønkolonin. A ko « N bÆÆnnakaw, n nana n muso nøfÆ. » U ko « °Æba den i bisimila. Nka kuma ti fø ni wula ma se. » U ye kamalen fila bila ka taa dun ñanna musa la ka n’a ton bulonba kÆrÆfÆ. Ka bÆÆ fara ñwan kan bulonba kønø. U ko MajÆ ka wele. MajÆ welela. U ko « MajÆ, i cÆ ko a nana i nøfÆ. Mun donna a’ ni ñwan cÆ? An b’a fÆ i k’a fø an ye. » A ko « A sigilen filÆ. Kakala kørø! Doso kørø! Janburu! A sigilen filÆ. Ale de ya gwadanin di ne mø. Sinamusojøn. Ka layidu ta n ye. O gwada bÆ ne bolo. Jaa ne ma kaari o bønÆ rø. Ale y’i dÆn ka kønø da o la ne kÆrÆfÆ. Wa a sigilen filÆ; ne de ni n ka gwada ti sigi cÆ kelen kun. N nana ko a k’a ka furu ban ka bø n kunna. Biramanin ko a bÆ kuma, u ko « Un-un, Kuma t’i ma. MajÆ, an b’i ñininka,


45

i ba jumÆn bi yan n’o ni sinamusojøn nana? » A ko « A tÆ yan. » A ko « I tÆnÆnmuso jumÆn bÆ yan n’anw ye sinamusojøn bila o kun? » A ko « O ma kÆ. » A ko « Jøn ye sinamusojøn di i terimuso dø ma? » A ko « N t’o døn. » A ko « E laalaatø, e fÆnmayÆlÆma, kodønbali, Anw ye fÆn min kÆ sanko maaw ye ñwan sørø... furuko in goya an nø. Min man’i ñini o b’a fø ne ye min sørø... An t’e si sørø tun. An nana nin plan in dila, sanko maaw na fara an na, maa min maa se ka nin kÆ an b’i di o tigi ma. N’anw tun y’a døn k’a fø nin muso in b’e bolo yan yantuma an y’a pan ka bø i bolo. U ko « Biramanin, a minÆ ka taa n’a ye. N’i ye hali sabara san ka don a sen nø fo k’a sa an bi t’a furu bø; sanko ka gwada in d’a mø. » Biramanin ni MajÆ nana Muruja. Kunba børa jønya nø, sinamusojønya nø. Kunba kønø kørøbayara. Kønøbara kalo dafara. Nankanmaden wolola, Kunba ka Silamakan. Jeliw tun bÆ nin da Muruja.


46

DugulensÆbÆnw dilali an ka kanw na

Ninnu ye sÆbÆnw ye minnu bayÆmana Mali kanw na

walasa k’u bila mara tigilamøgøw ka bolo kan, u mako mana se a ma don min:

sariya mana ta don min k’u ka kÆ an ka kanw na.

BugunnatigÆsÆbÆn MALI JAMANA DUGULENSÙBÙN

Dugulensεbεn in fanga ye san 3 ye

Sεbεn in nimørø : ------------- MALI JAMANADEN Komini ------------------------ Tøgø : -------------------------- Jamu : -------------------------- Wolofa : ----------------------- Woloba : ----------------------- Bangedon : -------------------- Bangeyørø : ------------------- Baara : ------------------------- Sigiyørø : ---------------------- Kundama : -------------------- Fari ñε : ------------------------ Kunsigiw ñε : ----------------- Taamaseere kεrεnkεrεnnenw : ----------------------------- -------------------------------------

Sεbεn in dilandon :-----------dlanyørø---------- Sεbεntigi bolonø (walima a ka taamaƒyεn) Dibaga bolonø n’a ka tanpon Sεbεn N°

Numanfε bolo Bolonkønin 2nan Nø, ka bø numan fÆ.

MALI

JAMANA


47


48

Mali kiiribolo laban MALI JAMANA ---------

Jamana kelen – Kuntilenna kelen - µaniya kelen ------------------------ Bamakø kiiribolo følø ----------------------- Nø ------- /

Mali jamanadenyasεbεn Søngø d.100 Bamakø kiiribolo følø ñεmøgø bε seereyali kε k’a da nin sεbεn ninnu lajεli kan : ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ko karimasina Jamu : ------------------------------------------------------------- Tøgø : ------------------------------------------------------------- N’a bangera : ---------------------------------------------------- Don : ------------------------------------------------------------- Wolofa : --------------------------------------------------------- Woloba : --------------------------------------------------------- Baara : ------------------------------------------------------------- Denbatigiya : ------------------------------------------------------ N’a sigilen bε : --------------------------------------------------- Ye Mali den ye k’a da Mali jamanadenya sariyasun jøsen 8 walima 23 kan. Bamakø, ------------------------------- san 20-----

Kiiriso ñεmøgø


49

MALI JAMANA

Mεri

Komini 3nan Denw ka ñεnamayasεbεn

Bamakø

Ne, Bamakø komini 3nan mεri, b’a seereya ko nin tøgø følen ninnu : 1 -----------------bangera ----- - ----san ------- 2 ----------------bangera ---- - - - --san ------- 3 ----------------bangera ---- ------ san ------- 4 --------------- bangera ---- ---- san --------

wolofa ---- --------------------- ani ---- ------------------------- bε balo la.

O kanma, n ye nin sεbεn in di k’a d’a ñεci bεε waleyali kan.

Dilanna Bamakø, ------------------------- san 20-----

-------------- Sεbεndilan Santiri Mεri tøgøla Mεri kankørøsigi -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MALI JAMANA Mεri

Komini 3nan Denw ka ñεnamayasεbεn Bamakø

Ne, Bamakø komini 3nan mεri, b’a seereya ko nin tøgø følen ninnu : 1 Umu Jara -----------------bangera --- Baginda ---- 1986 san 2 Modibo Jara ----------------bangera ---- Moti ----- 1991 san 3 Zanke Jara ------------------ bangera ---- Moti ------ 1997 san 4 Fankelen Jara --------------- bangera ---- Bamakø ----2002 san

wolofa ---- Daramani Jara ---- ani woloba ---- Jaratu Samake --- bε balo la.

O kanma, n ye nin sεbεn in di k’a d’a ñεci bεε waleyali kan.

Dilanna Bamakø, kalo 9nan tile 12, 2002 san

Bakøjikørønin Sεbεndilan Santiri Mεri tøgøla Mεri kankørøsigi


50

----------------------- Mara MALI JAMANA Jamana kelen – Kuntilenna kelen - µaniya kelen

Arøndisiman walima ---------------------------- Komini ---------------------------- Santiri

SayasÆbÆn Nø ------- San ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Sadon ------------------------------------------------------------------------------------------------- Sayørø ------------------------------------------------------------------------------------------------

Sabaga Tøgø --------------------------------------------------------------------------------------------------- Jamu ------------------------------------------------------------------------------------------------- Cε ni musoya --------------------------------------------------------------------------------------- Bangedon ------------------------------------------------------------------------------------------- Bangedugu ----------------------------------------------------------------------------------------- Sigiyørø --------------------------------------------------------------------------------------------- Baara ------------------------------------------------------------------------------------------------ Wolofa ---------------------------------------------------------------------------------------------- Woloba --------------------------------------------------------------------------------------------- Dilanna ----------------------------------------- Santiri la ------------------------- san 20----- Sεbεn dilanbaga

Tøgø ni Jamu

Bolonø ni Sεrεwusida ka taamasiyεn

9 Kalanko ni ladamunimandelang.kunstkamera.ru/files/mandelang/jama14.pdf · Jama bøliko 14nan. –...

Documents

Transcript of 9 Kalanko ni ladamunimandelang.kunstkamera.ru/files/mandelang/jama14.pdf · Jama bøliko 14nan. –...