ÎÁÅÊÒÈÂ 9

Ìîì÷èë ÕÐÈÑÒÎÂ

Äà ñè ïðåäñòàâèì, ÷å íÿêîå äåòå íè ïîïèòà ñ ïðè-

ñúùîòî ñè ëþáîïèòñòâî: “Çà êîãî ñå ïðàâÿò çàêî-

íèòå â åäíà äúðæàâà?” Áàíàëíèÿò îòãîâîð, êîéòî ìè

õðóìâà å: çà íåéíèòå ãðàæäàíè. ×åñòî îáà÷å ðåàë-

íîñòòà å ðàçëè÷íà. Îñîáåíî êîãàòî ñòàâà äóìà çà

ò.íàð. “çàêîíè çà ïàìåòòà”. Âúïðåêè ÷å ÿâíî èëè íåÿâíî

âèçèðàíèÿò àäðåñàò ñà ãðàæäàíèòå, òåçè çàêîíè ôóí-

êöèîíèðàò ãëàâíî êàòî èíñòðóìåíòè â ïðîäúëæàâàùà-

òà îò äåñåòèëåòèÿ áîðáà ìåæäó ïîëèòè÷åñêèòå ïàð-

òèè. À â Áúëãàðèÿ òàçè áîðáà âñå îùå ñå âîäè - ïîíå

îò íà÷àëîòî íà ïðåõîäà íàñàì - ïîä çíàìåíàòà íà

“ñèíè” è “÷åðâåíè”. Çàëîçèòå â íåÿ - ìîíîïîë âúðõó

èíòåðïðåòàöèÿòà íà ìèíàëîòî è ÷ðåç òîâà ëåãèòèìà-

öèÿ íà ïîçèöèè â íàñòîÿùåòî.

Ïî ïîäîáåí íà÷èí ìîæåì äà ÷åòåì è ðàçâèõðèëè-

òå ñå íàïîñëåäúê êàâãè â ïàðëàìåíòà îêîëî ïîïðàâ-

êàòà â Çàêîíà çà ïîëèòè÷åñêà è ãðàæäàíñêà ðåàáè-

ëèòàöèÿ íà ðåïðåñèðàíèòå ëèöà (ÇÏÃÐÐË), âíåñåíà

îò äåïóòàòà îò ÍÄÑ Ìèí÷î Ñïàñîâ è ãðóïà íàðîäíè

ïðåäñòàâèòåëè ïðåç ëÿòîòî íà 2007 ã. ×ëåí 1 îò çàêîíà,

â ïúðâîíà÷àëíèÿ ñè âàðèàíò îò 25 þíè 1991 ã., îáÿâÿâà

“ïîëèòè÷åñêà è ãðàæäàíñêà ðåàáèëèòàöèÿ íà ëèöàòà,

êîèòî ñà áèëè íåçàêîííî ðåïðåñèðàíè çàðàäè òåõ-

íèÿ ïðîèçõîä, ïîëèòè÷åñêè óáåæäåíèÿ èëè ðåëèãèîç-

íè âÿðâàíèÿ ïðåç ïåðèîäà îò 12 ñåïòåìâðè 1944 ã. äî

10 íîåìâðè 1989 ã.” À ïîïðàâêàòà îò ñâîÿ ñòðàíà ïðåä-

âèæäà ïðîìÿíà íà äàòàòà 12 ñåïòåìâðè 1944 ã. íà 9

ñåïòåìâðè 1944 ã. Ïðîìÿíà ëîãè÷íà è ðàçáèðàùà ñå

îò ñàìî ñåáå ñè - òà íàëè “íàðîäíàòà âëàñò” èäâà íà

âëàñò òúêìî íà “Äåâåòè ’44-òà”1 è ñëåä êàòî “íàðîäíà

âëàñò” å ðàâíî íà “êîìóíèñòè÷åñêè ðåïðåñèè”, òî

ñëåäîâàòåëíî çà íà÷àëî íà ïîñëåäíèòå å ëîãè÷íî äà

ñå ïðåäïîëîæè òúêìî òàçè äàòà. Òîâà îáà÷å âçðèâè

ñîöèàëèñòèòå è íàçíà÷åíèÿ îò ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÑ

Ãåîðãè Ïèðèíñêè Êîíñóëòàòèâåí ñúâåò ïî çàêîíîäà-

òåëñòâîòî êúì ïàðëàìåíòà, ñïîðåä êîèòî ðåïðåñèèòå

ïðåç òåçè òðè äíè - îò 9 äî 12 ñåïòåìâðè 1944 ã. - áèëè

“áåçñïîðåí àêò íà âúçìåçäèå” ñðåùó ó÷àñòíèöèòå â

ïðåâðàòà îò 9 þíè 1923 ã. è àäåïòèòå íà ôàøèçìà â

Áúëãàðèÿ. Â êðàéíà ñìåòêà ïîïðàâêàòà áåøå îòõâúð-

ëåíà ñ åäèííèòå óñèëèÿ íà ÁÑÏ è ÄÏÑ.

Íî íåêà, êîëêîòî è äà å òðóäíî, äà îñòàâèì íàñòðà-

íà èçïúëíåíàòà ñ àôåêòè òåìà çà ðåïðåñèèòå è äà ñå

îïèòàìå äà ðàç÷åòåì íÿêîè ïîëèòè÷åñêè ñòðàòåãèè, êîè-

òî ðàçêðèâà ïðåäëîæåíàòà îò ÍÄÑÂ ïîïðàâêà.

Èçãëåæäà, ÷å íÿìà íèùî êîé çíàå êîëêî íîâî - äà-

òàòà 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. ðàçäåëÿ áúëãàðñêèÿ ïîëèòè-

÷åñêè åëèò îò ñàìîòî íà÷àëî íà ïðåõîäà, êàòî èíòåð-

ïðåòàöèÿòà é ñå äâèæè â ïîëþñèòå íà “ïðåâðàò” è “âúñ-

òàíèå”, ïîäêðåïÿíè ñúîòâåòíî îò “ñèíè” è “÷åðâåíè”.2

Äà ñè ïðèïîìíèì ñàìî êàê äâàòà ïàðòèéíè âñåêèä-

íåâíèêà “Äåìîêðàöèÿ” è “Äóìà” îïðåäåëÿõà âîäî-

äåëíàòà äàòà. Àêî çà “ñèíèòå” îò “Äåìîêðàöèÿ” “Äå-

âåòè” áåøå “íàé-÷åðíàòà äàòà â òðèíàäåñåòâåêîâíà-

òà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ” (1994 ã., áð. 99, ñ. 5), òî çà

“÷åðâåíèòå” îò “Äóìà” òîâà áåøå “âðúõ â áúëãàðñêà-

òà èñòîðèÿ” (1994 ã., áð. 206, ñ. 1) è “äåí íà ãîðäîñò è

ðàçìèñúë” (1991 ã., áð. 226, ñ. 1).3 Ïàðàäîêñàëíîòî

îáà÷å å, ÷å äíåñ âèæäàìå ñòàðàòà ñèìâîëíà âðàæ-

äà äà ñå ïîäõâàùà îò ïàðòèÿòà, ÷èÿòî ïîÿâà áåøå

îáÿâåíà îò âñè÷êè çà íîâ åòàï â áúëãàðñêàòà ïîëèòèêà

è êðàé íà äâóïîëþñíèÿ ïîëèòè÷åñêè ìîäåë. Çàùî

ÍÄÑ èçáðà äà ñå ïðè÷èñëè êúì “ñèíüîòî” ìèíàëî,

âúïðåêè îáâúðçàíîñòòà ñè ñ “÷åðâåíèòå” â íàñòîÿ-

ùîòî óïðàâëåíèå? Íàêðàòêî, çàùî “Äåâåòè”, à íå

“Äâàíàéñåòè” è çàùî òúêìî ñåãà?

È òàêà, êàêâî ñå òúðñè ÷ðåç òàêàâà “ðàäèêàëíà”

ïðîìÿíà â Çàêîíà çà ðåàáèëèòàöèÿ íà ðåïðåñèðàíèòå

ëèöà - íå ñà ëè òîâà âñå ïàê ñàìî òðè äíè? Ùå êàæå

íÿêîé: òðè äíè, íî òóê ñòàâà äóìà çà ñïðàâåäëèâîñòòà,

êîÿòî èñêàò æåðòâèòå íà ðåæèìà. Íî â òàêúâ ñëó÷àé çà-

ùî äàòàòà íå ñå ïðîìåíè ñúâñåì ðàäèêàëíî. Íàïðè-

ìåð, çà íà÷àëî íà êîìóíèñòè÷åñêèòå ðåïðåñèè äà ñå

ñìÿòà àòåíòàòúò â “Ñâ. Íåäåëÿ” îò 16 àïðèë 1925 ã. Èëè ïúê

ñàìîòî íà÷àëî íà ñúùåñòâóâàíåòî íà êîìóíèñòè÷åñ-

êîòî äâèæåíèå â Áúëãàðèÿ. Çàùî íå? Íàëè ñïîðåä îá-

ùàòà ïðåçóìïöèÿ íà òîçè äèñêóðñ âñè÷êî ùî å êîìóíè-

çúì, âñå å íå÷îâåøêî çëî. Èëè ðåïðåñèèòå òðÿáâà äà

áúäàò îãðàíè÷åíè ñàìî äî äúðæàâíèòå èíèöèàòèâè?

Íåêà íå íè çàáëóæäàâàò. È òóê íå ñòàâà äóìà çà

òîâà “ñïðàâåäëèâîñòòà äà âúçòúðæåñòâóâà”. ßñíî å,

÷å 9 ñåïòåìâðè å âàæíà ñèìâîëíà äàòà çà ÁÑÏ (“Äå-

âåòè”). Òÿ å ìÿñòî íà ïàìåò, êîåòî òàçè ïàðòèÿ òðÿáâà

äà óäúðæà â ïàíòåîíà îò äðóãè ñâîè ìåñòà íà ïàìåò-

òà, çà äà çàïàçè öåëîñòòà íà ñâîÿòà ïîëèòè÷åñêà èäåí-

òè÷íîñò (ñúáîðèòå íà âðúõ “Áóçëóäæà” èìàò ñõîäíà

ôóíêöèÿ). Ïðåäñòàâåòå ñè êàêâà êîëèçèÿ áè ïðîèçâå-

ëî åäíî ñòèãìàòèçèðàíå íà 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. â åëåê-

òîðàëíîòî ÿäðî íà ÁÑÏ. Íåùî ïîâå÷å, òîâà áè �

“ Ä Å Â Å Ò È ”

1 Òîâà äîðè å íîðìàòèâíî ôèêñèðàíî â ÷ë. 1 îò ïðèåòèÿ

ïðåç 2000 ã. Çàêîí çà îáÿâÿâàíå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì

â Áúëãàðèÿ çà ïðåñòúïåí: “Áúëãàðñêàòà êîìóíèñòè÷åñêà ïàð-

òèÿ (òîãàâà èìåíóâàùà ñå Áúëãàðñêà ðàáîòíè÷åñêà ïàð-

òèÿ/êîìóíèñòè/) èäâà íà âëàñò íà 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. ñ

ïîìîùòà íà ÷óæäà ñèëà, îáÿâèëà âîéíà íà Áúëãàðèÿ, è â

íàðóøåíèå íà äåéñòâàùàòà Òúðíîâñêà êîíñòèòóöèÿ.”

2 Çà äåòàéëåí ñîöèîëîãè÷åñêè àíàëèç ïî òîçè ïðîáëåì

ïðåïðàùàì êúì ðúêîâîäåíîòî îò Ìàéÿ Ãðåêîâà êîëåêòèâ-

íî èçñëåäâàíå “Íàöèîíàëíàòà èäåíòè÷íîñò â ñèòóàöèÿ

íà ïðåõîä: èñòîðè÷åñêè ðåñóðñè”, Ñîôèÿ, 1997, èçä. “Ìè-

íåðâà”.3 Öèò. ïî: Ãðåêîâà, Ì. Ïðåâðàòè è âúñòàíèÿ - ïðåëîìíè

ìîìåíòè â íàöèîíàëíàòà èñòîðèÿ è òðàâìàòè÷íè ìåñòà

â íàöèîíàëíàòà ïàìåò , Â: Íàöèîíàëíàòà èäåíòè÷íîñò...

10 ÎÁÅÊÒÈÂ

� ðàçïîêúñàëî åäèííîñòòà íà íåéíàòà ïîëèòè÷åñ-

êà òðàäèöèÿ, ïðåäñòàâÿùà ñå çà íàé-äúëãîëåòíàòà â

áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ (“ñòîëåòíèöàòà”). Â òîçè ñìèñúë

õîäúò íà äåïóòàòèòå îò ÍÄÑÂ (íåêà âñå îùå íå ïðè-

ïèñâàìå òîçè àêò íà öÿëàòà ïàðòèÿ) ìîæå ÿñíî äà áú-

äå ðàç÷åòåí: çà òÿõ “Äåâåòè” å ñèìâîë íà êîìóíèñòè-

÷åñêè òåðîð, âñå îùå æèâ â ïàìåòòà íà ìíîãî ãðàæ-

äàíè; íåãîâàòà ñèìâîëíà ñòîéíîñò òðÿáâà äà áúäå îò-

íåòà èëè ïî-ñêîðî òðàíñôîðìèðàíà ñ îáðàòåí (íå-

ãàòèâåí) çíàê. Çàùîòî 9-òè å ñúùî òîëêîâà æèâî ìÿñòî

íà ïàìåò è çà äðóãè áúëãàðñêè ãðàæäàíè, íî â ïîëîæè-

òåëåí ñìèñúë. È íàé-âå÷å òîâà å åäíî îò ÿäðàòà íà

ïîëèòè÷åñêàòà èäåíòè÷íîñò íà ÁÑÏ.

Íî çàùî îò ÍÄÑ èíèöèèðàò òàçè ïîïðàâêà òî÷íî

ñåãà? Åòî åäíà äîãàäêà: çàäàâàò ñå èçáîðè, à íàñ-

òîÿùèòå ñîöèîëîãè÷åñêè ïðîãíîçè4 çà ñúñòàâà íà

ñëåäâàùèÿ ïàðëàìåíò íå âêëþ÷âàò ÍÄÑÂ. Ïðè ñåãàø-

íàòà íåñòàáèëíîñò íà òðîéíàòà êîàëèöèÿ, òàçè ïàðòèÿ

åäâà ëè âÿðâà âúâ âúçìîæíîñòòà ìîäåëúò íà óïðàâëå-

íèå äà áúäå ïîâòîðåí. ÍÄÑÂ îòíîâî òúðñè ñâîÿòà

èäåíòè÷íîñò â ïîëèòè÷åñêèÿ ñïåêòúð. Çàùîòî ñëåä

4 Ïðè öÿëàòà èì óñëîâíîñò ïîðàäè íåèçáîðíàòà ñèòó-

öèÿ; âñúùíîñò èíôîðìàöèîííàòà ñòîéíîñò íà òåçè

ïðîãíîçè å åäèíñòâåíî êàòî âðåìåííè îðèåíòèðè íà ïàð-

òèéíèòå ðúêîâîäñòâà.

ó÷àñòèåòî é â óïðàâëåíèåòî åäâà ëè îùå èìà íÿêîé,

êîéòî äà âÿðâà, ÷å òîâà å öåíòúð-äÿñíî. È íå çàðàäè

“ëÿâàòà” ïîëèòèêà, êîÿòî âîäè ÁÑÏ - íÿìà íèùî ïî-

äÿñíî-ëèáåðàëíî îò íåÿ, äîêîëêîòî ñå âïèñâà ïî÷òè

áåç îñòàòúê â ãëîáàëíàòà íåîëèáåðàëíà êîíþíêòóðà.

ÍÄÑ ãóáè èäåíòè÷íîñòòà ñè (è ñëåäîâàòåëíî ïîòåí-

öèàëíèòå ñè èçáèðàòåëè), òàêà äà ñå êàæå, ïî èíäóê-

öèÿ, ñúñ ñàìàòà ñè áëèçîñò äî ïàðòèÿ êàòî ÁÑÏ (è

ðàçáèðà ñå ÄÏÑ, íî òîâà å äðóãà òåìà). Åäíà îò ñòúï-

êèòå êúì íåéíîòî “ïðåîòêðèâàíå” å ñáëúñúêúò ñúñ ñàê-

ðàëíèòå òîïîñè íà ÁÑÏ è îòòëàñêâàíåòî é îò òÿõ. È òî

÷ðåç íàé-êàòåãîðè÷íèÿ æåñò íà îòõâúðëÿíå - íîðìà-

òèâíèÿò äîêóìåíò.

Ñòðàòåãèè îò òàêúâ ðîä Àíäðåé Ðàé÷åâ áå îïèñàë

ïðåäè âðåìå ñ ôîðìóëàòà “ëåãèòèìèðàíå ÷ðåç ïðî-

òèâîïîñòàâÿíå”. Îêàçâà ñå, ÷å òîâà ïðîäúëæàâà äà

áúäå àêñèîìà â ïîëåòî íà áúëãàðñêàòà ïîëèòèêà, êîÿ-

òî ïðè òîâà ÷åñòî ìàñêèðà ñåáå ñè êàòî æåñò íà ñïðà-

âåäëèâîñò. Òàêà äà áúäå. Íàé-òúæíîòî â öÿëàòà ñèòóà-

öèÿ îáà÷å å ïîðåäíîòî äîêàçàòåëñòâî, ÷å íÿêîè ïðî-

äúëæàâàò äà ìèñëÿò, ÷å ðàçáèðàíåòî íà ìèíàëîòî å

ïðåäìåò íà çàêîíîäàòåëñòâî. À áúëãàðñêèÿò ïîëèòè-

÷åñêè êîíòåêñò å âñå òàêà äâóïîëþñíî ðàçäåëåí è

ñòàðèòå ñòðàòåãèè íà äåìàðêàöèÿ ñà âñå îùå ìî-

ùåí èíñòðóìåíò âúâ ôîðìèðàíåòî íà ïàðòèéíà èäå-

íòè÷íîñò. Èëè ïîíå òàêà íè êàðàò äà âÿðâàìå.�

Ïðîäúëæàâà îò ñòð. 3

îùå â ðàçãàðà íà äåêîëîíèçàöèÿòà, íàïðèìåð ïðè

îòäåëÿíåòî ïðåç 1967 ã. îò Íèãåðèÿ íà ò. íàð. “Ðåïóá-

ëèêà Áÿôðà”, ïðîâúçãëàñåíà îò îñíîâíî õðèñòèÿí-

ñêèÿ íàðîä èáî. Ñêîðî ñëåä òîâà, ïðåç ñåïòåìâðè

1967 ã. íà ñðåùàòà ñè â Êèíøàñà äúðæàâíèòå ãëàâè

íà àôðèêàíñêèòå ñòðàíè çàêëåéìèõà îòöåïâàíåòî,

ñ êîåòî äàäîõà çåëåíà óëèöà íà Íèãåðèÿ äà îðãàíè-

çèðà ñìàçâàíåòî íà Áÿôðà ïî íà÷èí, êîéòî ïîðîäè

õóìàíèòàðíà êðèçà, ìíîãî ïî-ñòðàøíà îò òàçè â Êî-

ñîâî îò 1999 ã. Â ðåçóëòàò îò äîìèíèðàíåòî íà ïðèí-

öèïà íà òåðèòîðèàëíàòà öÿëîñò íàä òîçè íà ñàìîîï-

ðåäåëåíèåòî ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà ñå ïîÿ-

âèõà ìíîæåñòâî “íè÷èè” òåðèòîðèè, íàðîäèòå íà êîè-

òî çàÿâèõà èëè æåëàåõà äà çàÿâÿò íåçàâèñèìîñò, íî

òîâà òÿõíî æåëàíèå íå áå ïðèçíàòî. Ñàìî íà òåðèòî-

ðèÿòà íà áèâøèÿ Ñúâåòñêè ñúþç èìà îêîëî ïîëîâèí

äóçèíà òàêèâà òåðèòîðèè - Íàãîðíè Êàðàáàõ, Ïðèä-

íåñòðîâèåòî, Àáõàçèÿ, Þæíà Îñåòèÿ, ×å÷íÿ, à ïî-

òåíöèàëíî îùå òîëêîâà â Ñåâåðåí è Þæåí Êàâêàç,

êàêòî è â Öåíòðàëíà Àçèÿ.

Ïðèçíàâàíåòî íà íåçàâèñèìîñòòà íà Êîñîâî å

áåç ñúìíåíèå åäèí ïðåöåäåíò â ìåæäóíàðîäíèòå

îòíîøåíèÿ è â ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî ïî ïîñîêà

óòâúðæäàâàíå íà ïðèíöèïà íà ñàìîîïðåäåëåíèå-

òî íàä òîçè íà òåðèòîðèàëíàòà öÿëîñò. Äúðæàâèòå,

êîèòî ïðèçíàõà Êîñîâî ïîáúðçàõà äà çàÿâÿò, ÷å

ïðàâÿò òîâà ïî èçêëþ÷åíèå, ñàìî â òàçè óíèêàëíà

ñèòóàöèÿ è ÷å òîâà íå áèâà äà ñòàâà ïðåöåäåíò. Óíè-

êàëíîñòòà òå âèæäàò â òåæêèÿ êîíôëèêò ìåæäó ñðúá-

ñêàòà äúðæàâà è êîñîâàðèòå â êðàÿ íà 90-òå ãîäèíè

íà ìèíàëèÿ âåê, êîéòî íàïðàâè íåâúçìîæåí æèâîòà

èì â ðàìêèòå íà Ñúðáèÿ. Íà òåçè çàÿâëåíèÿ îáà÷å

åäâà ëè ùå ïîãëåäíàò ñåðèîçíî îíåçè íàðîäè, íà

êîèòî å òðóäíî äà âèäÿò óíèêàëíîñòòà íà êîñîâñêà-

òà ñèòóàöèÿ.

Êîíôëèêòèòå â Íàãîðíè Êàðàáàõ, Àáõàçèÿ è îñî-

áåíî â ×å÷íÿ â íèêàêúâ ñëó÷àé íå áÿõà ïî-ìàëêî êúð-

âàâè, à íà íàðîäèòå, íàñåëÿâàùè òåçè òåðèòîðèè, â

íèêàêúâ ñëó÷àé íå èçãëåæäà ïî-ëåñíî äà ïðèåìàò äà

áúäàò ÷àñò îò ñòðàíèòå, â ÷èåòî ëèöå, ñúùî êàòî êîñî-

âàðèòå, òå âèæäàò ñâîè ïîðîáèòåëè.

Âúïðåêè òîâà, ïðåöåäåíòúò Êîñîâî å ïðîãðåñèâíî

ðàçâèòèå â ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî è â ìåæäóíàðîä-

íèòå îòíîøåíèÿ. Â òàçè ñôåðà òîé å ñúùîòî, êîåòî å

ïðèçíàâàíåòî è óçàêîíÿâàíåòî íà ðàçâîäà â ÷îâåø-

êèòå îòíîøåíèÿ - åäíà ìÿðêà, êîÿòî ïðè âñè÷êèòå é

âúçìîæíè íåãàòèâíè åôåêòè, êàðà ïðàâîòî äà ñëåäâà

åñòåñòâåíàòà ëîãèêà íà æèâîòà, óòâúðæäàâà ÷îâåø-

êàòà àâòîíîìèÿ è îñâîáîæäàâà ñëàáèòå îò çàâèñè-

ìîñò è ïîòèñíè÷åñòâî. Òâúðäå âåðîÿòíî å ìåæäóíà-

ðîäíèÿò ðåä äà ïðåòúðïè ïî-íàòàòúøíè ñúòðåñåíèÿ â

ðåçóëòàò îò òîçè ïðåöåäåíò. Íî äà ñå íàäÿâàìå, ÷å

òîâà â êðàÿ íà êðàèùàòà ùå áúäå â ïîëçà íà õîðàòà è

íà îíåçè òåõíè îáåäèíåíèÿ, â êîèòî òå æåëàÿò äà ó÷à-

ñòâàò ïî ñâîÿ âîëÿ.�

Ïðåöåäåíòúò Êîñîâî