Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj,...

420
БЯЩРУЗЯР Êå÷ìèø Êå÷ìèø ýÿëÿúÿê ýÿëÿúÿê Ба кы-2012

Transcript of Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj,...

Page 1: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

БЯЩРУЗЯР

Êå÷ìèøÊå÷ìèøýÿëÿúÿêýÿëÿúÿê

Ба�кы-2012

Page 2: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ре дак то рлар: Мящяррям�Гасымлы,филолоэийа елмляри доктору, профессор, Дювлят Мцкафаты Лауреаты,Бясти�Ялибяйли,

Ряйчиляр: Айдын�Гурбаноьлу,Иса�Ъавадоьлу,Барат�Вцсал

Бя щ ру зяр, “КЕЧМИШ ЭЯЛЯЪЯК” Ба�кы,� 2012,� “Йениполиграфист”�ММЪ,���420�сящ.

Грифли няшр

©��“Йени�полиграфист”�ММЪ,��2012.©�Бя�щ�ру�зяр

Page 3: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ÃÀ­ÐÜ­ÛÍ­ÑÛÇ(Шям�шя�ди�ли-Шям�шя�дил-Шямсяд�дин-Шямшяддин-Токуз�гуз—�Тоьуз-Та�вус-То�уз-То�вуз:�ет�но�гра�фик�эя�зиш�мя�ляр)

I китаб

Page 4: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

АЛЛАЩЫН АДЫЙЛА

Бир� иши� яля� аланда� дядя-бабаларымын� аьзыйла:� —“Йа� Аллащ!”� —� сюйляйиб� гялями� эютцрдцм� ялимя.Аллащ� Вятяним,� миллятим,� елим,� аилям� цчцн� хейирли-уьурлу�оланындан�елясин.�Амин!..

Бис си мил лащ! (Кющняляр “Йа Бис си мил лащ!” — дейирдиляр).Бу гялям Тан ры нын вер эи си дир. Тан ры ве ря ня шц кцр!Ща мы эе дя ъяк, га лан бир сюз ола ъаг. Бу сюзц йа ра дан ла ра мин ал -

гыш! Ал гыш о эцн ля ря ки, эя ля ъяк ня сил ляр сюз оху йуб бир шей эютц ря би -ля ъяк ляр. О за ман ся нин юзцн дя йа ша мыш олур сан. Бир вар ся ни та ны -йан гал сын щя йат да, бир дя вар юзцн ол ма йа-ол ма йа сюзля рин дян ким -ли йин щаг гын да тя сяв вцр йа ра на, енер жи нин да шы йы ъы сы кял мя ля рин, щаг -гын да мя лу мат ве ря.

О на эюря дя сюз щя ми шя мц гяд дяс бир вар лыг ки ми гя бул олу нур.Ус та лыг да одур ки, щя мин бу сюзц йе рин дя иш ля дя сян. Оху йан лар, еши -дян ляр гой щя ми шя ящ сян де син ляр. Ила щи “Ол” де йиб дцн йа ны, щя йа тыйох йер дян йа рат ды. Ила щи нин щик мя ти щяр шей дян уъа дыр.

...Эял сян мя ним ля бе ля бир ойу на эир мя, сян Ал лащ! Ща йыф сан...Бир ан лыг щя вяс цчцн эя ряк еля эял ми ши-кеч ми ши уну да сан? Бяс он -

да щар да гал ды ин сан лыг фял ся фя си? Бир инан ъы мы за эюря Ал лащ ин са ныдцн йа йа эя тир мя миш дян юнъя онун ла ящд-пей ман баь ла йыр. Щяр биркя син та ле йи ни — алын йа зы сы ны онун цзц ня оху йур. Ра зы лыьы алын дыг дансон ра, ин сан юз та ле йи иля ба ры шан дан сон ра дцн йа йа эя ти ри лир. Онун -чцн дя эя ряк щеч кяс юз бях тин дян ши ка йят еля мя син. Эя ряк Ал ла щынвер ди йи юмцр па йы ны бир дя ки ши ки ми йа ша йа сан.

Бу юмрцн щяр аны ся нин дир. Аман ды, гой ма анын ща ва йы йел ки мике чиб эет син цс тцн дян. Сон ра эюз йа шы тюкмя йин ня мя на сы? ...Ки�таб�та�мам�ла�нан�дан�сон�ра�щя�мин�бу�гя�лям�чыр�пын�ты�ла�ры�ор�-

та�йа�чых�ды.�Щяр�щал�да�бу�да�бир�ду�йьу�ду,�бур�да�вер�дим�ки,�ов�га�ты�-мы�юзцндя�щоп�ду�руб�ду.�

4

Бящрузяр

Page 5: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Кям щюв ся ля охуъу цчцн “ГА�РЬ�ЫН�СЫЗ”ын�иза�щы

Бу, халг дан эя лян сюздцр. “Га рьын” де йян дя бир шей йад дан чых -ма ма лы ды ки, ши фа щи нитг дян эя лян бу сюзц иш ля дян дя мян гя дим оьуз -ла ра го шу лан “кар кын” тай фа ла ры ны ня зяр дя тут му рам. Илк ба хыш дан сюзох шар лыьы на эюря би зим бу“ га рьын” бир дян “кар кын”// “кар гын” ла га -рыш ды ры ла би ляр. Гя тий йян ол маз! Мя ним бу ки таб да де ди йим “га рьын” -ын ”кар кын”// ”кар гын” тай фа ла ры иля щеч бир яла гя си йох дур!

Дярй а да гярг ол му ш ла ра би зим елат “га рь ын” дей ир. Мян ки та бы“Га рь ы ны ол май ан тор паг”, “Га рь ы ны ол май ан ел” дя ад лан ды ра би ляр -дим. Йа да бу ки та ба сыьал лы, ла ко ник ад гой маг про блем дей ил ди.Ядя би при йом ки ми бу ады о халг сюзцня да ща чох диг гят чяк мяк, щя -мин сюзцн адам ла ры, неъя дей яр ляр, сил кя ляй иб “чим дик ля мя си” цчцнбу ну сеч дим. Йох са ня вар ды ад гой маьа ки, мя ся лян “Га рь ын ол -май ан ин сан лар”, “Дярй а да гярг ол май ан лар”. Ели-ела ты бир йа на, та -ри хи ни, мя ня вийй а ты ны, тяр бий я си ни, эял ми ши ни-ке ч ми ши ни уну дуб-да ныб,кюкцндян ай ры ла раг дцнйа нын дяй ир ма нын да цйцнцб яс ли-за ты би лин -мяй ян щял мя шик бир кцтляйя че в ри лян ля ри бу ад ла да (га рь ын) чох ча -ьы рыр би зим ки ляр.

Ела ты мы зын, бю лэ я ми зин ин сан ла ры ща ра да ол са лар да, юз ля ри бир йа -на, тю ря мя ля ри ни дя кю кя, тор паьа баь лы, мя ня вийй атъа доп до лу йе тиш -ди рир ляр. Би зим ки ля рин та бу га ну ну оду ки, ин сан да ясас тяр бий я ди,абыр ды, ляй а гят ди. Она эю ря дя би зим ин сан ла рын, То ву зу му зун кюнцлки та быны “Га рь ын сыз” ад лан дыр дым. Тяк мил ляш ди рил миш тя к рар ня ш ри дяеля бе ляъя щя мин ад ла мющ тя рям охуъ у ла ры мы за тяг дим еди рям.

5

Кечмиш эяляъяк

Page 6: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Щя�ми�шя�мя�ни�“дящ�мяр�ляй�иб”�дур�ма,� йаз!� —� дей�ян� до�ст�ла�раит�щаф�еди�рям.

Китабын йазылмасы

Гя�лям�до�стум�Щаъы�На�миг�ля�бу�эцнляр�дя�эюрцшдцк.�Юмрцмбойу� зяр�ря-зяр�ря�мцхтя�лиф� та�ри�хи� гай�наг�лар�дан,� аь�ыз� ядя�бийй�а�-тын�дан,�ъан�лы�ша�щид�ляр�дян,�аь�ыр�оту�руб�бат�ман�эя�лян�аь�саг�гал�-лар�дан� (илк юнъя юз ба бам да нян дя Мцлкцлц Гя шям ки ши дян)ешит�дик�ля�ри�мин,�эюрдцкля�ри�мин,�гя�на�ят�ля�ри�мин�вя�оху�дуг�ла�ры�мынбир� ги�с�ми�ни� са�ат� йа�рым� ки�ми� ани� бир� за�ман� кя�сий�ин�дя� онун�лабюлцшдцм.�Ети�раф�едим�ки,�бун�дан�яв�вял�дя�бир�па�ра�ин�сан�лар�ласющ�бят�ляр�дя�та�ри�хи�гай�наг�ла�ры�мыз,�ет�но�г�рафий�а�мыз�вя�шя�ря�ф�ли�ке�ч�-ми�ши�миз�щаг�да�бил�дик�ля�ри�ми�да�ныш�мыш�вя�сюй�ля�миш�дим�ки,�бу�ща�-зыр�мюв�зу�ла�ры,�бцтюв�та�ри�хи�етцдля�ри�Сиз�ля�ря�баь�ы�ш�лай�ы�рам.�Ан�ъагза�ман-за�ман� эюрцрдцм� ки,� улу�лар�дан� яхз� едя�ряк� йад�да�шы�мащоп�дур�дуь�ум� о� би�лэ�и�ляр�дян� еля� гей�ри-пе�шя�каръ�а�сы�на� ис�ти�фа�дяолу�нур�ки,�бун�дан�са,�щеч�ол�ма�са�да�ща�йах�шы�дыр.Со�нра�йа�ды�ма�дцшдц�ки,�та�ри�хи�Вя�тян�тор�паг�ла�рын�дан�да�ны�шар�-

кян� ин�ди� ер�мя�ни� яса�ря�тин�дя� олан� Шям�сяд�дин� рай�о�нун�дан� бящсет�мя�ми�шям.� Ер�мя�ни� та�ри�хи� фак�тын� да�ныл�маз�лыьы�ны� ан�лай�а�раг1987-88-ъи� ил�ля�ря� гя�дяр�ки� Шям�сяд�дин� ады�ны� (ер мя ниъя Шам -шаддин) дяй�иш�ди� вя� рай�о�на� ин�зи�ба�ти� мяр�кяз� олан� Берд� (Га -лакянди) гя�ся�бя�си�нин� ады�ны� вер�ди.� Инди� ися� щямин� Шямсяддини,Иъеван�(Карвансарай), Дилиъан�(гядим мянбялярдя Дялиъан) вядиэяр� язяли� тцрк� торпагларынын� бир� гисмини� юзцндя� бирляшдирянбюлэяйя� мякрли� шякилдя� Тауш� (йяни Товуз) вилайяти� адыныгойубду.�Эяляъякдя�буралара�да�иддиа�етсинляр�дейя�(Ай юлясянсяни, ща!). Биръя�о�эцнц�эюрмяйяъяксян.�Бизим�адамлар�щеч�вядяямяля�эялдикляри�торпаьы�ялдян�вермязляр.��...Онун�гейд�дяф�тяр�чя�си�ня�та�ри�хи�Шям�шя�ддил�султан�лыь�ы�нын�тях�-

ми�ни�хя�ри�тя�си�ни�юз�ялим�ля�чяк�дий�им�цчцн�мяк�туб�ла�йад�дан�чых�мышмя�га�мы�бир-ики�ъцмля�дя�ря�с�ми�шя�кил�дя�бил�дир�мяк�ис�тяй�ир�дим.�Она

6

Бящрузяр

Page 7: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эю�ря�дя,�“эя�зиш�мя�ляр”ин�ики�аб�за�сы�мя�лу�мат�ха�рак�тер�ли�дир.�О�икиаб�за�с�дан�со�нра�да�гя�лям�мя�ни�“хирт�дяк�ляй�иб”�бу�рах�ма�ды.�Йя�-гин,�узун�ил�ляр�бойу�ичим�дя�эяз�дир�дик�ля�рим�каь�ы�за�кю�ч�мяк�цчцнмя�гам�эюз�ляй�ир�миш.�Бах�бе�ляъя,�“эя�зиш�мя�ляр”�ор�тайа�чых�ды.�Ар�-зум�одур�ки,�ди�э�яр�яли�гя�лям�ту�тан�ла�ры�мыз�да�та�ри�хи�кеч��ми�ши�миз,ба�ба�ла�ры�мы�зын� йа�шан�ты�ла�ры� щаг�да� еши�диб� бил�дик�ля�ри�ни� йаз�сын�-лар...Бир�ар�зум�да�бе�ля�дир�ки,�кеш�кя,�бу�“эя�зиш�мя�ляр”дя�ки�80-90филм�лик�ил�кин�ма�те�ри�ал�ла�рын�щеч�ол�ма�са�бя�зи�ля�ри�ек�ран�щя�йа�ты�эю�-ряй�ди...

Шям шя ди ли — Шям шя ддил сул тан лыьы (ил�кин�ва�ри�ан�ты�бе�ля�дир,яряб�ляр�эя�лян�дян�со�нра�Шям�сяд�дин�олуб) щаг гын да

тях ми ни мя лу мат

Сул�тан�лыь�ын�та�ри�хи�яра�зи�си�ня�ин�ди�ки�То�вуз,�Эя�дя�бяй,�ер�мя�ни�дяга�лан�Шямсяддин�рай�он�ла�ры,�Эюйчя�ма�ща�лы�вя�Га�ра�гой�ун�лу�дя�-ря�си�та�ма�ми�ля,�Шям�кир�чай�ы�нын�саь�гый�ы�сын�да�су�ай�ы�рыъы�—�топ�ла�-йыъы�тор�паг�лар�дан�гяр�бя�тя�ряф�олан�яра�зи�ляр,�Аь�ста�фа�да�Щя�сян�субой�унъа� ъя�ну�ба� доь�ру,� Иъ�е�ва�нын� бир� щис�ся�си� вя� с.� да�хил� иди.Мцхтя�лиф� та�ри�хи� дю�ням�ляр�дя�ки� тя�сир�ляр�дян� сул�тан�лыг� яра�зи�си� бумигй�а�с�дан�да�ща�ири�вя�йа�ки�чик�олуб�ду.�Еля�вахт�лар�эялиб�ки,�ин�-ди�ки� Эцръцста�нын� да� хей�ли� щис�ся�си� Шям�шя�ддил� сул�тан�лыь�ы�нын(мянбяялярдя щям дя Шямшядил кими эюстярилир) яра�зи�си�ня� да�хилолуб.� Она� эю�ря� дя,� мян� ХВЫ�ЫЫ� яср� щцдуд�ла�ры�ны� тях�ми�ниэютцрцрям.�Дя�гиг�ляш�мя�цчцн�мцба�щи�ся�ляр�йа�ран�ма�сы�тя�бии�гар�-шы�лан�ма�лы�дыр.Шям�шя�ддил�сул�тан�лыь�ы�нын�кющ�ня�ки�ши�ля�ря�эю�ря,�хяй�а�ли�—�ся�ма�ви

тор�паг�ла�ры:

...Овун овлар,Ов чу лар овун ов лар,Ал выз дан гал хан тяр лан,Му рь уз да овун ов лар.

7

Кечмиш эяляъяк

Page 8: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

* * *Мяни бир гуш апарды,Алвыза туш апарды.Голуму гайыш апарды,Айаьымы даш апарды.

Та�ри�хи� гай�наг�лар�да� щям� дя� эю�с�тя�ри�лир� ки,� хи�ла�фят� ор�ду�су�нагар�шы�ин�ди�ки�Азяр�байъ�ан�яра�зи�син�дя�илк�си�лащ�лы�мцга�ви�мя�ти�Шям�-шя�дди�ли�ат�лы�ла�ры�эю�с�тя�риб�ди.�Бу�йе�рин�адам�ла�ры�да�им�щяр�ъцр�йа�дел�-лийя, онун�ямин-ар�хай�ын�лыь�ы�ны�ялин�дян�ал�маьа�ча�лы�шан�ла�ра�гар�шыолуб�лар.�Ча�ризмя�гар�шы�да�о�за�ман�илк�дя�фя�сул�тан�лыь�ын�адам�ла�-ры�цсйан�ся�вийй�я�син�дя�на�ра�зы�лыг�ла�ры�ны�бил�дирмиш,�та�ро�ма�нов�ла�рынсцгу�ту�на�гя�дяр�бу�ра�лар�да�ин�ги�ла�би�рущ,�яв�вял�сий�а�си�га�чаг�лыг�щя�-ря�ка�ты,� со�нра� да� щцммят�чи�лик,�мил�ли� мцса�ват�чы�лыг� ся�вийй�я�син�дяса�рай�ла�ры�да�им�на�ра�щат�ет�миш�дир.

Гай наг лар

Ки�таб�гя�ля�мя�алы�нар�кян�мян�бя�вя�гай�наг�ки�ми�йал�ныз�халгйад�да�шы�на,�фолклора,�ела�ты�мы�зын�бу�эцн�дя�йа�шат�дыьы�яса�тир,�яф�са�-ня�вя�ря�вай�ят�ля�ря�ясас�ла�ныл�мыш�дыр.�Гя�ная�тим�бе�ля�ди�ки,�халг�ня�йийад�да�шын�да�сах�ла�йыр�са�она�фи�кир�вер�илмя�ли�дир.�О,�юйрянил�мя�ли�вяон�дан�ня�ти�ъя�чы�харыл�ма�лы�дыр.�Та�рих��дя�чох�вахт�еля��бе�ля�ща�ди�ся�-ля�ря� сюйкя�нир.� Ела�ты�мы�зын,� бю�лэ�я�ми�зин� ялиниздяки� китабы� яса�сянхалг� ет�но�гра�фий�а�сы�на� сюйкянир.� Бу,� яс�лин�дя� бир-би�ри�ня� гай�нагеди�ля�ряк�пяр�чим�лян�миш�дцз�11�ки�таб�дыр:�та�рих�вя�ет�но�гра�фийа,�итир�-ди�йимиз�Вя�тян�тор�паг�ла�ры,�кюч�мя�дя�нийй�я�ти,�елат�щяй�а�ты,�ди�дак�ти�-ка,�Азяр�байъ�ан�ха�ту�ну�нун�об�ра�зы,�мят�бях�мя�дя�нийй�яти,�озан-ашыг� ся�ня�ти,� шях�сийй�я�ти� фор�ма�лаш�ды�ран� мя�ня�ви� мя�ся�ля�ляр,� Азяр�-байъ�ан�аи�ля�си,�та�була�ры�мыз.

Бир�ъя�щят�дя�гейд�олун�ма�лы�дыр�ки,�бюлэя�миз�йа�зы�лы�гай�наг�лар�-да� “Шям�шяд�дил”� ки�ми� ке�чир,� адам�ла�ры�мыз�са� гя�дим�ляр�дян� бя�ри“Шям�шя�дил”� де�йир.� Биз� аьыз� ядя�бий�йа�ты�ны,� халг� де�йи�ми�ни� эютцр�-дцк.�

8

Бящрузяр

Page 9: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Сул тан лыь ы мыз дан бу эцнцмцзяэя либ ча тан То вуз

То вуз —�Азяр�байъ�ан�Ре�с�пуб�ли�ка�сын�да� ин�зи�ба�ти� рай�он�ки�ми1930-ъу�ил�дя�тяш�кил�едил�миш�дир.�1963-ъц�ил�дя�ляьв�еди�ля�ряк�яра�зи�сиГа�зах�рай�о�ну�на�гатылмыш�вя�1964-ъц� ил�дя�йе�ни�дян�бяр�па�олун�-мушдур.�Ки�чик�Гаф�га�зын�ши�мал-шярг�йа�маъ�ын�да�вя�Ор�та�Кцр�чю�-кяк�лий�ин�дя�йер�ля�шир.�Ши�мал�дан�Эцръцстан�ла,�ъя�нуб-гярб�дян�Ер�-мя�ни�с�тан�ла�щям�сяр�щяд�дир.�Са�щя�си�1903�кв.км,�яща�ли�си�159�миння�фяр�дир�(01.01.2010). Мяр�кя�зи�То�вуз�шя�щя�ри�дир.Рай�о�на�То вуз шя щя ри, Гов лар гя ся бя си, Абул бяй ли, Аь бу лаг,

Аь дам, Ала кол кян ди цзря: Алакол, Ашы�рал�лар,�Кющ�ня�га�ла,�Мя�шя�-ди�ляр,�Ашаьы Ай ыб лы, Ашаьы Гуш чу, Ашаьы Мцлкцлц, Ашаьы Юйсцзлцкян ди цзря: Ашаьы�Юйсцзлц,�Газ�гу�лу,�Азаф лы, Бай�рам�лы,�Бо зал -ган лы, Бюйцк Гы ш лаг кян ди цзря: Бюйцк�Гы�ш�лаг,�Мя�смаллар,�Мол�-ла�лар,�Ся�фяр�ли,�Шам�лыг,��Ча тах кян ди цзря:Ъир�дяк,�Ча�тах,�Щаъ�ы�лар,Ка�зым�лы,�Ган�дал�лар,�Го�ша,�Мунъ�уг�лу,�Пя�ляк�ли,�Шых�щей�бят,�Чеш -мя ли кян ди цзря: Аб�бас�гу�лу�лар,�Чеш�мя�ли,�Эц�вян�дик,�Па�паг�чы�лар,Дон дар Гуш чу, Дюнцк Гы рыг лы, Дцз Ъыр да хан кян ди цзря: Ъя�лил�-ли,�Дцз�Ъыр�да�хан,�Дцз Гы рыг лы, Йа ныг лы кян ди цзря: Аб�дал,�Ящ�-мя�да�бад,�Кюч�дя�ря,�Аран,�Бюйцк�Хош�дар�лы,�Кяъ�а�вянд,�Гоз�дя�-ря,�Мя�шя�ди�ляр,� Са�дыг�лы,�Йа�ныг�лы,�Яи бяй ли кян ди цзря: Мцлкцлц� ,Яли�бяй�ли, Яли мяр дан лы, Яс рик Ъыр да хан, Эир зан, Эюйя ба хан кян -ди цзря: Щцсейн�гу�лу�лар,� Га�раь�ат�лы,� Ня�сиб�ли,� Мя�шя�ди�гу�лу�лар,Щаъ а л лы, Щя сян ли кян ди цзря: Щя�сян�ли,�Мя�шя�ди�вя�ли�ляр,�Ха тын лы, Иб -ра щим щаъ ы лы,�Ки рян кян ди цзря: Баг�гал�лы,�Щаъ�ы�щя�сян�ли,�Ха�тынъ�ан,Хын�на�ки�рян,�Ки�рян,�Га�ла�бой�ун,�Мол�ла�Ай�рым,�Са�ла�дын�лы,�Со�фу�-лар,�Ко ха ня би, Га ра даш кян ди цзря: Гай�а�ди�би,�Го�наг�лы,�Га ра -хан лы, Га ра лар, Гя дир ли-Ъи лов дар лы, Гя риб ли кян ди цзря:Аь�ба�ш�лар,Аь�дя�ря,�Ал�ма�лы�та�ла,�Ашы�ра�ллар,�Ба�ла�Шам�лыг,�Бюйцк�Шам�лыг,�Дял�-ляк�ли,�Щя�тям�ляр,�Иса�кянд,�Га�ра�баь�лы�лар,�Гя�риб�ли,�Ла�зы�лар,�Юс�кян,Са ры та ла кян ди цзря: Аь�аъ�га�ла,�Чо�бан�сыь�наг,�Дон�дар�лы,�Га�ра�-бой�ун�лар,� Ням�хош,� Са�ры�та�ла,� Йоь�ун�бу�лаг,� � Ва щид ли, Йу ха рыЮйсцзлц кянд�ля�ри�да�хил�дир.

9

Кечмиш эяляъяк

Page 10: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Релй�е�фи�ъя�нуб�да�даь�лыг�(Шащ даь сил си ля си нин ши мал-шярг гол ла -ры), мяр�кя�зи�дцзян�лик�(Эянъя-Га зах дцзян лийи), ши�мал�щис�ся�си�ал�-чаг� даь�лыг�дыр� (Ъей ран чюл юн даь лыьы). Яса�сян,� Йу�ра,� Та�ба�шир,Не�о�э�ен,�Ан�т�ро�по�э�ен�чюкцнтцля�ри�йай�ыл�мыш�дыр.�Фай�да�лы�га�зын�ты�-ла�ры:�гы�зыл,�мис,�по�ли�ме�тал,�ти�кин�ти�ма�те�ри�ал�ла�ры�вя�с.�Иг�ли�ми�ши�мал�-дан�мцлай�им�ис�ти,�йа�рым�ся�щ�ра�вя�гу�ру�чюл�тип�ли�дир.�Ъя�ну�ба�эет�-дикъя�иг�лим�нис�бя�тян�мцлай�им�ля�шир.�Гы�шы�гу�раг�ке�чир.�Ор�та�тем�-пе�ра�тур�йан�вар�да�—�4°Ъ-дян�10°Ъ-дяк,�ий�ул�да�18-25°Ъ-дир.�Ил�-лик�йаь�ын�ты� 400-700�мм-дир.�Чай ла ры: Кцр,�То�вуз,�Ахынъы,�Зя�-йям,�Яс�рик.Яса�сян�ша�ба�лы�ды,�ачыг-ша�ба�лы�ды,�гящ�вяйи�даь-ме�шя,�даь�тцнд-

ша�ба�лы�ды,�го�нур�даь-ме�шя,�даь-га�ра�тор�паг�лар�йай�ыл�мыш�дыр.�Кцрса�щил�ля�рин�дя� алл�цви�ал� чя�мян� тор�паг�ла�ры�на� раст� эя�ли�нир.� Бит�киюртцйц� ши�мал� вя�мяр�кя�зи� щис�ся�ляр�дя,� яса�сян,� чюл� вя� йа�рым�ся�щ�ратип�ли�дир.�Ъя�нуб�да�даь�лыг�са�щя�ляр�дя�па�лыд�вя�вя�ляс�ме�шя�ля�ри,�суб�-алп�вя�алп�чя�мян�ля�ри,�Кцр�бой�унъа�ту�ьай�ме�шя�ля�ри�вар.�То�вуз�рай�о�нун�да�не�кро�пол�(е.я. ЫЫ ми нил лик-б.е. ЫЫ яср), кур�-

ган�(Тунъ дюврц), кюрпц�(Х яср), кар�ван�са�ра�га�лыг�ла�ры�(ХЫВяср), шя�щяр�йе�ри (ор та ясрляр) вя�щя�ля�ел�ми�ясас�лар�ла�тяд�гиг�олун�-ма�мыш�чох�лу�та�ри�хи-ар�хе�о�ло�жи�вя�ме�мар�лыг�аби�дя�ля�ри�гей�дя�алын�-мыш�дыр.

Охуъ уйа язя линъи мцраъ и ят

Тцкц�тцкдян�се�чян,�щяр�шейи�фящмля�би�лян,�ху�су�сян�яли�ня�ки�табэютцрян�дя�о�йан-бу�йа�на�че�ви�риб,�2-3�дя�ги�гя�вя�ряг�ляй�ян�дян�сон�-ра�ялин�дя�ки�нин�дяй�я�ри�ни�бя�ри�баш�дан�зя�рэ�яр�ки�ми�дя�гиг�ай�ар�лай�анчох�дяй�яр�ли�охуъ�ум!�Бян�дя�ни�зин�да�ныш�дыьы�дяй�яр�ляр,�йа�наш�ма�ларбир�мцддят�ди�ки,�щяй�ат�тяр�зи�миз�дян�чых�маг�да�ды.�Еля�си�дя�вар�ки,ар�тыг�чы�хыб�та�ри�хя�го�ву�шуб�ду.�Ней�ня�йя�сян,�ин�ди�ки�за�ма�н�да�ин�-сан�дан,�ин�са�ни�мцна�си�бят�ляр�дян�тут�муш�щяй�а�тын�бцтцн�гат�ла�рын�-да�тя�би�и�лийи,�са�ф�лыьы�вя�юзяллийи�го�руй�уб�сах�ла�маг�чох�чя�тин�дир.�Осырадан�тябии�немятляри�дя.Мил�ля�тин�дя��ил�кин�ли�йи,�эянъ�ли�йи�олур.�О�ил�кин�лик�дя�ки�йа�шам�тяр�-

10

Бящрузяр

Page 11: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

зи,�о�ала�чыг,�ту�та�лым�о�ба�лыг�бе�ли�дам�лар,�йа�кярт�мя�ев�ляр�чаьдашмемарлыг�ба�хы�мын�дан�о�гя�дяр�дя�ма�раг�лы�эюрц�нмяйя�бил�яр,�йаелат�ада�мы�нын�аьар�ты�нювля�ри,�халг�тя�ба�бя�ти�нин�ба�риз�нц�му�ня�ля�риолан�о�тя�бии�хюряк�ляр�бя�зи�ба�ша�бя�ла�ку�ли�нар�ла�рын,�иш�баз�ла�рын,�халгде�миш� "йаьы�ры�ны� ба�сар",� йа� тя�рян�нцм� еля�ди�йи�миз� аи�ля� тяр�би�йя�си,абыр-щя�йа�бир�юлцм�дян�са�ва�йы�он�ла�рын�ня�зя�рин�дя�кеф-да�маг�оланщяр�ше�йин�ляз�зя�ти�ни�эюрмцш�"ъи�ган-ъц�лцк"�вя�сцр�тцк�ля�рин�хо�шу�наэял�мяз.Щяр� щал�да,� ин�сан� да�им� эянъ�ли�йи�ни� ах�тар�дыьы� ки�ми,� адам� да

йаш�лаш�дыг�ъа�учуб�эет�миш�кюнцл�гу�шу�нун�ар�ха�сын�ъа�до�ла�ша-до�ла�-ша�ол�муш�ла�ра�—�кеч�миш�ля�ря�га�йы�да�раг�йа�шан�ты�ла�рыны�йе�ни�дян�гий�-мят�лян�ди�рир.Она�эю�ря�дя�мил�ля�ти�мил�лят�едян�дяй�яр�ля�рин�бир�ги�с�ми�ни�бил�ди�-

йим�гя�дяр�бу�ра�да�тя�с�вир�вя�тя�ряннцм�ет�мяйя�ча�лыш�мы�шам.�Бу�за�-ман�да�ща�чох�эя�ля�ъяк�няс�ли�ня�зяр�дя�ту�та�раг�сюзц�мц�он�ла�ра�цн�-ван�ла�мы�шам.�Яли�низ�дя�олан�бу�ки�та�бы�да�ща�чох�эя�ля�ъя�йя�мяк�тубки�ми�дя�дя�йяр�лян�дир�мяк�олар.�Бу�на�ня�дя�ряъ�я�дя�на�ил�ол�дуь�у�магий�мят�вер�мяк�ся�Сян�дян�асы�лы�ды.Ал�лащ�иши�ни�аванд�еля�син!Бу�"эя�зиш�мя�ляр"�яв�вял�ъя�бир�ядя�би-ел�ми�жур�нал�йа�зы�сы�ся�вий�йя�-

син�дя�ор�та�йа�чых�мыш�ды.�Ону�зювгц�ня�йах�шы�бя�ляд�ол�дуьум�ис�те�-дад�лы� гя�лям�дос�тум�Бяс�ти�Яли�бяй�ли�йя� эюндяр�миш�дим.�Бяс�ти� ха�-ным�гайыдыб�"ми�сил�сиз��инъиди!"�ни�да�сый�ла�месаж�эюндя�рян�дян�сон�-ра�гейд�ля�ри� да�вам�еля�йиб�ки�таб�ща�лы�на� сал�дым.�Бяс�ти� ки�та�бы� ре�-дак�тя�еля�мя�йя�баш�ла�ды.�Имкан�вер�мя�дим�ки,�щеч�дцз�ямял�ли�ре�-дак�тор�луг�да�еля�син.�Бяс�ти�дян�хя�бяр�сиз�ня�сил�шя�ъя�ря�си�ни�дя (мянбу ну чеш ни ки ми, баш га ла ры на да нц му ня ол сун де йя вермишдим)ки�та�ба�да�хил�еля�дим,�щя�ля�цс�тя�лик�бир�сы�ра�"су�лу"�йа�зы�ла�ры�да.�О,�дасаь�ол�сун,�эе�ниш�цряк�ля�бун�ла�ра�дюздц.�Ха�щиш�еди�рям,�бир�мя�га�ма�фи�кир�йетирясиниз�ки,�бя�зи�йа�наш�ма�-

ла�ры,�ящ�ва�лат�ла�ры�вер�мя�йя�ча�лы�шан�да�онлары�ба�бам,�ня�ням�вя�ди�-эяр�го�щум�ла�ры�мын�ди�ли-йа�шан�ты�ла�ры�иля�гя�ля�мя�ал�мы�шам.�Мян�он�-ла�ры�йаз�ма�йыб�гон�дар�ма�ад�лар�да�уй�ду�ра�би�ляр�дим.�Ща�ди�ся-ящ�-ва�лат�лар�са� ол�дуьу� ки�ми� га�ла�ъаг�ды.� � Ан�ъаг� ба�хыб� эюрц�рям� ки,

11

Кечмиш эяляъяк

Page 12: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

гурама�адлар�алтында�аилямизин�ящвалатларыны�йазсайдым�бе�ля�ся�-ми�ми�алы�на�бил�мязди.�Да�ды-ду�зу�да�ол�маз�ды�вя�о�гя�дяр�дя�инан�-ды�ры�ъы�эюрцн�мяз�ди.�Он�суз�да�йа�зар�лар��йа�ра�ды�ъы�лыг�ла�ры�бо�йу�юз�щя�-йат�ла�ры�ны�гя�ля�мя�ал�маьа�ча�лы�шыр�лар.�Бу,�бир�ак�сио�ма�дыр.�Бир�дя,ахы,�ся�няд�ли-пуб�ли�сис�тик�няшр�да�ща�бюйцк�мя�су�лий�йят�ашы�ла�йыр�ин�-са�на.�Да�ща�сон�ра.�Ки�таб�да�кы�о�ди�ни�ря�ва�йят�ляр�елат�йад�да�шын�дане�ъя�йа�ша�дылыр,�еля�дя�эютцр�дцм,�да�ща�там�дини�—�елми�дилля�бя�-зя�йиб�ила�щи�ййят�пяр�дя�си�ня�бц�рц�мя�ди�м.�Китабын� сужет� хятти� кими� бабаларымызын� 55-60� ил� бундан

ирялийядяк� йцз� илляр� бойу� эедиб-эялдийи� кюч� йолу� вя� бу� замантарихи� Вятян� торпагларымызда� йайлагларымызын,� гышлагларымызын,мешяляримизин,� даьларымызын� хяритяси� ясас� эютцрцлмцшдцр.Дядялярин�изийля�хяйали�сяйащятя�чыхмышам.Бу�ки�та�бын�ясас�струк�ту�ру�олан�"Га�рьын�сыз�"ы�2009-ъу�ил�дя�няшр

ет�ди�рян�дя� чох� бюйцк� иъ�ти�маи� ряй� доьур�ду.�Бу�ну� эюзля��мя�йи�мябах�ма�йа�раг�ин�сан�ла�рын�ки�таб�оху�маг�ща�лын�да�ол�ма�дыьы�ны�да�би�-лир�дим.�Ряй�сюйля�йиб�фи�кир�бил�ди�рян�ля�рин�де�дик�ля�ри�нин�лейт�мо�ти�ви�нио� тяш�кил� еля�йир�ди� ки,� чох�дан� бе�ля� бир� ки�таб� оху�маг� ке�чир�дикюнлцм�дян.�Бц�тцн�мцс�бят�ряй�ляр�ону�ор�та�йа�чы�харды�ки,�щя�минки�таб�со�сиал�си�фа�ри�шин�бящ�ря�си�дир�вя�ин�ди�мц�за�ки�ря�ни�зя�тяг�дим�еля�-ди�йим�дя�ела�ты�мызын�кюнцл�ки�та�бы�дыр.�Кюнцл�ки�та�бы�ны�вя�ряг�ля�йибхош�ов�гат�йа�шамаьы�ны�зы�га�дир�Ал�лащ�дан-уъа�Тан�ры�дан�ар�зу�еля�-йи�рям!�

Ки та бын ре дак тор вя ряй чи ля ри

"Га�рьын�сыз�"ын�би�рин�ъи�няш�ри�ня�эюркям�ли� тян�гид�чи�Бяс�ти�ха�нымЯли�бяй�ли�ре�дак�тор�луг�еля�миш�ди.�Йе�ни�дян�иш�ля�ня�ряк�тяк�мил�ляш�ди�рил�-миш�би�чим�дя�вя�ики�йц�зя�гя�дяр�тя�зя�бюлмя�яла�вя�едил�миш�шя�кил�дяор�та�йа�чы�хан�бу�ки�та�бы�оху�маьа�Бяс�ти�ха�ным�вахт�чы�хыш�ды�ра�бил�-мя�ди.�Онун�чцн�дя�кюнцл�гыз�дыр�дыьым,�рущ�го�щум�луьу�муз�ча�-тан� —� шеир�ля�ри� елин� ди�ли�ня� дц�шян� Иса� Ъа�ва�доь�лу,� рущ� ада�мы,бюйцк�араш�ды�ры�ъы�Ай�дын�Гур�ба�ноь�лу,�мяш�щур� ша�ир�Ба�рат�Вц�сал(ки таб да кы "Кюнц ля де сюзц нц" шеи ри о гар да шы мы зын ды), про�фес�сор

12

Бящрузяр

Page 13: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Мя�щяр�рям� Га�сым�лы� "Кюнцл� ки�та�бы"�ны� оху�йуб� бя�зи� ор�фог�ра�фиксящв�ля�ри�дц�зялт�ди�ляр,�юз�фи�кир�ля�ри�ни�бил�дир�ди�ляр,�бир�сы�ра�мя�ся�ля�ляр�ядиг�гят�йе�тир�мя�йи�бу�йур�ду�лар.�Дост�ла�ры�мын�щяр�би�ри�ня�дя�рин�мин�-нят�дар�лыьы�мы� бил�ди�ри�рям� вя� гий�мят�ли� вахт�ла�ры�ны� сярф� ет�дик�ля�ри�няэюря�он�ла�ра�бир�да�ща:�чох�саь�олун!,�—�де�йи�рям.

Мяк туб

Язи зим Щаъы На миг Гя ди моь лу!Улу дан улу, гя дим Шям шя ддил тор паьы щаг гын да Си зин ля атцстц

ет дий и миз сющ бя тин да ва мы ки ми йад дан чых мыш бир мя га мы да,ха щиш еди рям, гей ди ни зя са ла сы ныз ки, Шям шя ддил сул тан лыь ы нын яща -тя ет дийи яра зи ля ря ин ди ки Ер мя ни с тан Ре с пуб ли ка сы нын Шямсяддинрай о ну нун яра зи си дя 100 фа из да хил дир. Сю за ра сы ону да дей им ки,мякр ли гон шу ла ры мыз, хал гы мы зын язя ли дцшмян ля ри тор паь ы мыз ки -ми, та ри хи ми зя дя гясд едиб Шям шя дди ли — мцхтя лиф та ри хи гай наг -лар да Шям шя ди ли, Шям шя ддил, Шям сяд дин, Шямшяддин ки ми эе дянязя ли оь уз — То вуз тор паг ла ры ны, йурд ла ры мы зы да гясб едя ряк елягя дим ады иля мя ним ся ми ш ляр.

То вуз лу ла рын Га ла кянд ад лан дыр дыьы, ин ди ер мя нийя га ланШямсяддин бю лэ я си тях ми нян 200 мин щек тар яра зи дир вя мин ил лярбойу оь уз ела ты нын йай лаг ла ры, йурд йер ля ри олуб дур. Тя садцфи дей -ил ки, ис тяр чар Ру сий а сы дюврцндя, ис тяр Азяр байъ ан Ъцмщу рийй я -ти вя ис тяр ся дя ХХ яс рин 30-40-ъы ил ля ри ня аид тор паг ся няд ля рин дя,хя ри тя ляр дя щя мин яра зи ляр би зим ела тын дцшя рэя йе ри ки ми гейд олу -на раг щцгу ги ста тус алыб дыр. Ел ля ри ми зин о йер ля ря йай лаьа эет мя -си нин гар шы сы ер мя ни щий ля э яр лийи сай я син дя 1949-ъу ил дя ря с мяналын ды вя ба ба ла ры мыз зор эцъцня, ин ди ки дил ля де сяк, инер сийа иля1956-ъы илин пай ы зы на гя дяр о йер ляр дя йай лаг лайа бил ди ляр вя он -дан сон ра ора ла ра ай аг ба с маг бил мяр ря йа саг лан ды. Щя ля он данда юнъя, ютян яс рин та оту зунъу ил ля ри ня гя дяр ида ря чи лий ин мцяй -йян баь ла ры иля щя мин о Га ла кянд Га зах гя за сы нын, То ву зун тяр -ки бин дя иди. Биръя фак ты дей им ки, Га ла кян ди (ер мя ни со нра дан

13

Кечмиш эяляъяк

Page 14: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ады ны юз ди ли ня дяй и шиб Берд еля ди) Ер мя ни с тан ла бир ляш ди рян щечбир йол, ком му ни ка сыйа мювъ уд ол ма мыш дыр, йал ныз ке ч миш ССРИбцдъя си ще са бы на ер мя ни “щяй ат йо лу”нун ачыл ма сы на он дан ба ш -ла ды ки, би зим Щаъ ал лы нын бюйрцндян цзц Иъ е ва на — Узун та лайаса ры даь ла ры дя либ до ла ма йол чяк ди. Мцряк кяб релй ефдя чякилянщя мин йол 1968-ъи ил дя эе диш-эя ли шя ачыл ды. То вуз чай ынын солгыйысындан ба ш лай ан вя даь ла ра кя мяр ки ми до ла нан йол о би рицздя сяр щяд дин ер мя ни тя ря фи ня эе диб чы хыр ды. О вахт Азяр байъ а -на ер мя ни тя ряф дян тям тя раг лы эи риш дцзялт миш ди ляр вя эи риш дян биргя дяр ер мя ни тя ряф дя иди щя мин йо лун уъу. ХХ яс рин 80-ъи ил ля рин дяися йе ни ав то мо бил йо лу нун чя кил мя си ба ша чат ды рыл ды.

Та лей им еля эя ти риб ки, улу ла ры мын ай аг ба с дыьы, ня ня мин-ба ба -мын, ата мын уну да бил мя дийи Му рь уз даь ы мыз да, о ся фа лы йай лаг -ла ры мыз да 70-ъи ил ляр дя, о вахт кы ермяни ща ки мийй ятин дян хял вят,ме шя нин дя рин лик ля рин дя бир не чя дя фя 2-3 ала чыг ща лын да би ня ол -му шуг. Он да эюрмцшям ки, бюйц кля ри мин сцмцйц неъя се ви ниб ди,неъя кю в ря либ ляр. Гя щяр ля ня-гя щяр ля ня щяр йурд йе ри ни, щяр да шы-дя ря ни биз ля ря та ныт маьа ча лы шыр ды лар. Бу ну гой ум она эе дим, га -ла кянд ли ля рин ди ли иля де сяк, он ла ры ер мя ни иля бир ляш ди рян, йу ха ры дагейд ет дий и миз “щяй ат йо лу”нун 1982-ъи илин йай ын да ачы лы шы ол ду.Тяд би ря ер мя ни ля рин о вахт кы рящ бя ри К.Дя мирчй ан юзц тя ш риф буй -ур муш ду. Са ры Му рь у зун ятяй ин дя ки “Чир пяк ли” йай лаь ын да ала -чыг ла ры мы зы эюрцб (ала чыг-дяйя, ахы, йал ныз тцркя мях сус мя дя -нийй ят нцму ня си дир) рай он рящ бяр ля ри ня тя пин миш ди ки, щан сы щаг -ла, ня ъцрят ля тцркля ри бу ра бу рах мы сы ныз?! Тя бии ки, мен та ли те ти -миз дя ки гя тийй ят, тя пяр щя мин ил йай лаг ся фа мы зы ахы раъ ансцрмяйя им кан вер ди. Он дан со нра бир дя о йер ля ря би няйя эе дябил мя дик. Анъ аг бир-ики эцнлцк атцстц ся фяр ля ри миз та ара га ры ша -на гя дяр да вам еля ди.

Гар да шым, мя ни гы на ма, чох вахт йу ху ла рым да о йер ля ря эе ди -рям, ру щум йед ди ар ха дю ня ни мин ай аг ба с дыьы тор паг лар да, ела -ты мы зын нцмай ян дя ля ри нин уй у дуьу, ин ди зий а рят чи сиз гал мыш гя димгя би ри с тан лыьы до ла шыр. Ъий я рим йа ныр, тцстцля ни рям, — щай ыф, чохщай ыф, — дей и рям. Тя сял лим ися одур ки, улу ла ры мыз де миш, “су эя -

14

Бящрузяр

Page 15: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лян ар ха бир дя эя ляр” вя биз о тор паг ла ра бир дя дю няъ яй ик!То�вуз,�

16�ной�абр�2008-ъи�ил.Язиз�дост!Щюр�мят�ли�щям�вя�тян,�мющ�тя�рям�елоь�лу!Йа�хын�эял,�бир�лик�дя�язя�ли-та�ри�хи�тор�паг�ла�ры�мы�за,�ба�ба�ла�ры�мы�зын

мин�ил�эе�диб-эял�дик�ля�ри�йол�ла�биз�дя�им�ка�ны�мыз�да�хи�лин�дя�сяй�а�щя�-тя�чы�хаг.�Ба�хаг�эю�ряк,�Яла�щяз�рят�Гя�лям�ня�дей�ир?

Кюч йо лун да

Ин�ди�ки�аь�ыр�То�вуз�ела�ты�Шям�шя�ддил�тор�паь�ы�нын�ай�рыл�маз�щис�ся�-си� олан� Му�рь�уз� йай�лаь�ы�на� (бу райа ер мя ни ялин дя олан ин ди киШямсяддин рай о ну вя яс ки ады Чян бя ряк, со нра дан дяй иш ди ри ля рякКрас но селск олан, — йя гин ер мя ни бу эцн о ады да дяй и шиб, — бюл -эя да хил иди) гал�хар�ды.� Сцрц� вя� на�хыр�лар�Ахынъы� вя�То�вуз� чайыбой�унъа�от�лайа-от�лайа�эе�дяр,�ар�вад-ушаг�фур�гон�лар�да�вя�ара�баиля� йо�ла� дцшяр�ди�ляр.�Кюч�бар�ха�на�сы� йцклян�миш,� щяр� би�ри�си�нин� дяцстцндя�го�таз�лы�дяйя�гу�рул�муш�ара�ба�кар�ва�ны�Га�зах�дан,�Узун�-та�ла�дан,� Кар�ван�са�рай�дан (ер мя ни Иъ е ван едиб),� Щаг�гых�лы�данке�чиб�даь�ла�ра�цз�ту�тар�ды.�Бу�йо�ла�ара�ба�йо�лу�дей�яр�ди�ляр.�Ара�ба�-лар�чай�гы�раьы�йол�ла�арам-арам�цзцйу�ха�ры�галх�дыгъа�ня�ня�ляр�ня�-вя�ля�ри�ня�Аь�ста�фа�чай�ын� саь�ын�да�кы,� йо�лун� ися� со�лун�да�кы�маь�а�ра�-нын,� “Мол�ла� гай�а�сы”нын,� чайын� сол� гыйысындакы� сылдырым� салгайанын�ортасында�эцъ�ля�эюрц�нян�тах�та-аь�аъ�пар�ча�ла�ры�нын�ящ�ва�-ла�ты�ны�да�ны�шар�ды�лар.�

“Мол ла гай а сы”

Мят�ля�бя�ке�ч�мя�миш�дян�яв�вял�“Мол�ла�гай�а�сы”�ящ�ва�ла�ты�нын�дайе�риди,� эя�ряк� бу�ра�да� сюйляйяк.� Бу�ра�лар�да� ики� “Мол�ла� гай�а�сы”вар�ды.�Ер�мя�ни�ютян�яс�рин�50-ъи�ил�ля�рин�дя�йо�лу�эе�ни�ш�лян�дир�мяк�адыиля� йол� кя�на�рын�да�кы� о� зоь�а�лыйа� ча�лан� аби�дя� гай�а�ны� даь�ы�дыбцйцтдц:�Йер�цзцндян�сил�ди.�О�бюйцк�“Мол�ла�гай�а�сы”�щаг�да�ря�-

15

Кечмиш эяляъяк

Page 16: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

вай�ят� бе�ля�ди� ки,� бир�мол�ла� бу�ра�лар�да� айы� иля� гар�шы�ла�шыр.�Ай�ы�нынону� паръ�а�лай�аъ�аь�ы�ны� эюрцб� хяъ�ил� ол�ма�маг,� ру�щу�нун� тящ�гиролун�ма�ма�сы�цчцн�Ал�ла�ща�сидг-цряк�ля�йал�ва�рыр�ки,�ону�да�ша�дюн�-дяр�син...�Ин�ди�о�гайа�мол�лайа�чох�бян�зяй�ир�ба�шы�нын�ям�ма�мя�сий�-ля,�яба�сый�ла.�Ара�лы�да�да�ай�ыйа�ох�шай�ан�да�ща�бир�ири�гайа�вар.

“Гары бешийи”

Гя�дим�яйй�ам�лар�да�бир�га�ры�илан�дан�йа�ман�гор�хар�мыш,�оь�лу�-на�вя�сийй�ят�едир,�ону�еля�йер�дя�дяфн�еля�син�ки,�илан�ъя�на�зя�си�ня�йа�-хын�дцшя�бил�мя�син.�Ана�боръ�у�ну�гай�тар�маг�ис�тяй�ян (ана боръ у -ну гай тар маг мы олар?! Юв лад йцз ил ся ра сяр гул луь ун да дай а ныбай аь ы ны йе ря дяй мяйя гой ма са да, ана нын щеч бир эцнлцк йох,биръя ан лыг цряк чыр пын ты сы нын, ни э а ран чы лыь ы нын явя зи ни гай тар магиг ти да рын да дей ил) оь�ул�“Мол�ла�гай�а�сы”нда�язаб-язийй�ят�ля�щя�минбу�маь�а�ра�ны�ой�ур.�Ана�сы�нын�вах�ты-вя�дя�си�та�мам�олан�да�вя�сий�-йя�ти�ня�ямял�едя�ряк�эя�ти�риб�щя�мин�маь�а�ра�да�дяфн�едир�вя�бир�уъу�-ну�гай�айа�кя�мянд�ляй�иб,�о�би�ри�уъ�у�ну�бе�ли�ня�баь�ла�дыьы�кян�дир�лякя�на�ра�чы�хан�да�ба�хыр�ки,�кцлцнэ�(кярки, даш кяркиси) йад�дан�чы�-хыб�га�лыб�маь�а�ра�да.�Тя�зя�дян�эе�ри�гай�ы�дан�да�эюрцр�ки,�ики�илан,щя�ря�си�ъя�ся�дин�бир�эюзцнц�йей�ир.�Бу�иб�ря�та�миз�ящ�ва�лат�ла�халг�щик�-мя�ти�ба�ша�са�лыр�ки,�щяй�а�тын�язя�ли�га�нун�ла�рын�дан,�щаг�дан�га�ч�магол�маз!�Адам�ла�ры�мыз�о�маь�а�райа�бя�зян�“Га�ры�бе�шийи”�дя�дей�ир�ляр.

Оь у ла га лан ся бят

Бу�сющ�бя�тин�ар�дынъа�ялцстц�да�ща�бир�ящ�ва�лат�да�нягл�едяр�ди�-ляр:�“За�ман�о�за�ман�имиш�ки,�ял�дян-ай�аг�дан�дцшмцшля�ри�юз�доь�-

ма�ла�ры� бе�ля� да�ща� бяс�ля�мяз�ляр�миш,� йе�мяк� вер�мяз�ляр�миш� ки,� оведиб�якин�якя�бил�мир,�евя�га�занъ�эя�тир�мир,�да�ща�ки�ся�миз�дян�нийяйе�син?�Она� эю�ря� дя� гоъ�а�ла�ры� ял�дян-ай�аг�дан� узаг� йе�ря� апа�рыбгой�а�раг�баш�дан�едяр�ми�ш�ляр.�Бир�ня�фяр�ата�сын�дан�о�гя�дяр�йах�шы�-

16

Бящрузяр

Page 17: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лыг,�ня�ва�зиш�эюрмцшдц�ки,�(ся ни йа ра дан дан ня ся эюз ля мяк?!) бираз�ин�са�ф�лы�чых�ды,�гоъ�а�ны�бир�ся�бя�тя�гой�ду,�эя�ти�риб�щя�мин�о�маь�а�-ра�ки�ми�бир�йер�дя�йер�ляш�дир�ди�ки,�гур�да-гу�ша�йем�ол�ма�сын.�Ата�сыиля� ща�лал�лаш�ды� вя� дцнйа� ма�лын�дан� щя�мин� о� ся�бя�ти� дя� йа�нын�дагой�ду�ки,�эеъ�я�ляр�ичи�ня�эи�риб�йат�сын,�чох�сой�уг�ол�ма�сын...�Оь�улцз�гой�ду�ки,�эет�син,�ата�сяс�лян�ди:�-�Ай�ба�ла,�юзцня�зящ�мят�вер�-мя,�ся�бя�ти�дя�эютцр,�да�ща�оь�лун�язийй�ят�чя�киб�ся�бят�ах�тар�ма�сын,ся�бят� ся�ня�дя� ла�зым�олаъ�аг”...�Мя�на�лы-мя�на�лы�ба�хан�гоъ�а�ла�рынде�дий�и�ня�эю�ря,�та�он�дан�со�нра�йа�ш�лы�ла�ра�бе�ля�мцна�си�бя�тя�сон�го�-йу�луб�муш.

Гах даь ан лар

Чай�га�ры�шан�да�кы�“Сы�ныг�кюрпц”нц�(сющ бят Га ра гой ун лу дя ря -си иля Дилиъан дя ря си нин го ву шуь ун да кы вах ти ля мювъ уд ол муш гя -дим кюрпцдян эе дир), Да�ррыьы�ке�чян�ара�ба�лар�Ала�чыг�дяйя,�Са�лащ(Ямирли ъамааты йайлаьа апардыглары унлуьу бурадакы Сюйцдлцдяйирманында цйцдярдиляр), Эюйярчинли� (Эюйярчинли сонраларСалащла бирляшдирилди), По�лад� —� По�ла�дай�рым,� Га�ра�гайа(Гарагайаны сонра Йаныхпяйя иля бирляшдириб Мешякянд елядиляр),Бярйавад�(бу кяндля дя Ямирхейир бирляшдирилди),�Чай�кянд,�Эюл�-кянд�дян� ад�лай�ыб�Го�тур�бу�лаьа� ча�тар�ды�лар.�Бу�кянд�дя� “Го�тур�-бу�лаг”�чаь�лай�ар�ды.Ер�мя�ни�ХЫХ-ХХ�ясрляр�дя�щя�мин�дцшя�рэя�йе�ри�ня�рус�ла�рын�щи�-

май�я�дар�лыьы�иля�мякр�ли�шя�кил�дя�Су�рий�а�дан,�Иран�дан�вя�Йа�хын�Шяр�-гин�ай�ры-ай�ры�юл�кя�ля�ри�ня�пцся�ля�нэ�ол�муш�йер�ля�рин�дян�кючцрцля�рякэя�ти�рил�ди,� кющ�ня�Баш�кянд,�Ор�та�кянд,�Мар�ту�ни�—�бу�Мар�ту�ниГа�ра�баь�да�кы�Мар�ту�ни�дян�кючцб�эя�лян�ляр�дян� са�лын�мыш�ды� вя� елябил�ки,�дий�а�рын�бцтцн�чо�лаг-то�пал�ер�мя�ни�си�ни�орайа�ъям�ля�миш�ди�-ляр.�Ят�раф�гай�а�лыг�ол�дуь�у�на�эю�ря�ер�мя�ни�еля�ушаг�кян�йы�хы�лыб�гол-гы�чы�ны�сын�ды�рыр,�йа�иш�ля�мяк�дян�ялил�олур�ду,�она�эю�ря�дя�гян�шя�ри�нячы�хан� ики�няфярдян�би�ри�йа�чо�лаг�олар,�йа�йом�сай�ар�ды.�Бун�ла�рагах�даь�ан�(гах даь ан ер мя ниъя гач гын — йе сир ан ла мы ны ве рир)ер�мя�ни�си�дей�яр�ди�ляр�—�вя�ди�э�яр�кянд�ляр�са�лын�ды,�рус�лар�ися�мо�ла�-

17

Кечмиш эяляъяк

Page 18: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

кан�ла�ры� йер�ляш�ди�риб� гыр�мы�зы� гя�ся�бя� —� Крас�но�селск� йа�рат�ды�лар.Ча�риз�мин�си�йа�ся�ти�ня�бах�ки,�мил�ли�йят�ъя�рус�олан�ма�ла�кан�лар�ла�йа�-на�шы,� Ру�си�йа�нын� дя�рин�лик�ля�рин�дян� морд�вин�ля�ри� дя� кючц�ря�рякЭюйчя� эюлц�нцн� са�щи�лин�дя� тцрк�ля�рин� дя�дя-ба�ба� тор�паьын�да�кыоба�да�йер�ляш�ди�риб�ады�ны�да�На�деж�ди�но�гой�ду.�Сон�ра�лар�кян�динады�Шор�ъа�ол�ду.�Аь�ъа�� га�ла�нын� ашаьы�сын�да,� Ар�муд�лу� йо�ху�шу�нун� ба�шын�да

"Кюрпц�эюзц�"нцн�йа�нын�да�(щя мин кюрпц эюзцн дя Ке чия мян Ща -са нын, Узун Сюйц нцн вя Тел ли Яся дин гар да шы Мцр ся лин би зим ки ля -рин цс тц ня го шун чяк иб гырмаг гяс дин дя олан ер мя ни эе не ра лы ныйа вя ри, фай тон чу су га ры шыг га ны на гал тан еля мя си ай ры ъа бир дас -тан ды) зя�ли�ли� эюлцн� щян�дя�вя�рин�дя� мяс�кун�ла�шан� гах�даьан�ла�рынящ�ва�лы�би�зим�ки�ля�рин�цря�йи�ни�пар�ча�ла�йыр�ды.�Ъыр-ъын�дыр�ичин�дя�аъ�лыг�-дан�боьаз�ла�ры�ар�муд�сап�лаьы�на�дюнян,�"ба�ъы�ъан,�чюряк!",�"гар�-даш�ъан,�ся�ня�гур�бан, чюряк!"�—�де�йян�би�ня�ва�ла�рын�йалварышларыгар�шы�сын�да� адамларымыз� эюз� йаш�ла�ры�ны� сах�ла�йа� бил�мя�йиб�ляр� вяйай�лаг�аьыр�лыг�ла�ры�ны�щя�ми�шя�он�лар�ла�бюлц�шцб�ляр�ки,�бун�ла�ры�да�Ал�-лащ�йа�ра�дыб�ды.�

Гарагойунлунун Ъащаны

Йолцстц�бир�що�вур�“Шин�кар�бу�лаьы”нда�сцфря�ачар�ды�лар...Ал�лащ� ся�ня�гя�ни-гя�ни� рящ�мят� еля�син,� тякъя�Га�ра�гой�ун�лу�нун

дей�ил,�хал�гы�мы�зын�ляй�а�гят�ли�аь�саг�га�лы�Ъа�щан�Ялий�ев!�1969-ъу�ил�дячай�кянд�ли�Як�бяр�мцял�ли�мэ�ил�дян�той�дан�гай�ы�дан�да�щя�ля�юз�ями�-ля�ри�нин� шям�сяд�дин�ли�Гя�шям�ки�ши� иля,� до�ст�луг�дан� иря�ли,� гар�да�ш�лыгет�дийи,�еля�о�рящ�мят�лик�ля�рин�аь�зы�иля�дя�ями�де�дийи�Гя�шям�ями�си�-нин� со�раь�ы�ны� ала�раг� со�нра�дан� юзцнц� йе�тир�дийи,� анд� ве�риб� ону“Шин�кар”да�яй�ля�дийи,�ер�кяк�эя�тирт�ди�риб,�бал�кя�с�ди�риб,�мин�наз-не�-мят�ля�ша�ща�ня�сцфря�ач�дыр�ма�сы,�гар�да�шы�Мащ�муд�ла�го�ша�ах�шам�-дан�хей�ли�ке�чя�ня�дяк�гонаг�ламасы�щеч�йа�дым�дан�чых�мыр....Дилиъан�дя�ря�си�нин,� Шащ�даь�ын�дан,�Му�рь�уз�дан�баш� эютцрян

Тярс� чай�ын,�Га�рагой�ун�лу�нун�мин�бир�дяр�дин�дяр�ма�ны�мю�тя�дилща�ва�сы�ны�ъан�ла�ры�на�щоп�ду�ра-щоп�ду�ра�Эю�зял�дя�ряйя,�Чынгыл,�Кир�-

18

Бящрузяр

Page 19: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

кит�ли,� Ъан�тя�пя� йай�лаг�ла�ры�на,� “Ями�ря�той�о�лан”а� чат�маг� ар�зу�суиля�динъ�я�ляр�ди�ляр.

“Готурбулаг”

“Го�тур�бу�лаг” (бу мя дян суй у нун да ды турш ол дуь у на эю ря ер -мя ни турш су ады ны юз ди ли ня че ви риб бу лаг ла бя ра бяр, ей ни ад лы кян -ди дя “Тцтцъцр” еля ди) улу�Му�рь�у�зун�ятяйи�иля�ахыб�Аь�ста�фа�чайаго�вуш�маьа�ъан�атан�Тярс�чай�ын�дцз�йа�таь�ын�дан�фыш�гы�рыр.�Ят�ра�фынрелй�е�фи� еля�ди� ки,ада�ма� еля� эя�лир,� ба�ш�ла�нь�ыъ�ы�ны� Шащ�даьы� тя�ряф�дянэютцрян� бу� чай� бя�ри� йох,� еля� Шащдаь�ы�на� тя�ряф� ах�ма�лы�ды.Даьлардан�баш� алан� бцтцн� чайлар� цзцашаьы,� бу� чай� ися� релйефяэюря�цзцйухары�(Мурьуза)�ахыр.�Йя�гин�еля�она�эю�ря�ады�на�Тярсчай�дей�ир�ляр�(мян кющнялярдян бу чайын адыны беля ешитмишям. Индибилирям ки, онун рясми ады Эедик чайыймыш. Даьларын бойнунданвя эядиклярдян ахыб эялдийиня эюря бялкя дя бу, эядик анламындаишлянир).�“Го�тур�бу�лаг”� фи�зи�ки-кимй�я�ви� тяр�ки�би�ня� эю�ря� Гаф�газ�да�кы

Нар�зан�тип�ли�бу�лаг�лар�дан�ян�йах�шы�сы�дыр,�щят�та�бир�чох�кей�фийй�ят�-ля�ри�ня�эю�ря�он�лар�дан�цстцндцр.�Бу�нун�ин�са�на�хей�ри�юз�йе�рин�дя.Сюй�ля�мя�ля�ря�эю�ря,�гя�дим�ляр�дя�го�тур�ба�с�мыш�мал-щей�ван�о�су�илячи�миз�ди�ри�лян�дя�азар-бе�за�ры�ны�сан�ки�бур�да�гой�уб�эе�дяр�миш.�Бял�-кя�дя�бу�ся�бяб�дян,�о�йай�лаг�лар�да�кы�дур�на�эюзлц�бу�лаг�ла�рын�ят�-ра�фы�эцл-чи�чяк,�бе�щишт�го�ху�лу�чя�мян�зар�ол�дуьу�щал�да,�“Го�тур�бу�-лаь”ын�ят�ра�фы�дя�мир�пас�лы,�мис�чюкцнтцлц�ов�ха�ла�нан�го�тур-мо�тургай�а�лыг�ды...

Щахъ ыьа пеш кяш

Гоъ�а�лар� Чянбяряк� (Бакымызын Чямбярякяндийля неъя дясясляшир! Чямбярякянд нефт чяллякляри дцзялтмяк цчцн лазым оланчямбяря (дямир щалга) иля баьлыдырса, Чянбяря еймянин аьзынаэярмяшов чубуьундан дцзялдилян чянбяря (чямбяря) иляялагядарды. Щям дя даьларын арасында релйефя эюря чямбяряйя

19

Кечмиш эяляъяк

Page 20: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

охшадыьы цчцндц) сямтиндя,� ин�ди�ки�Эя�дя�бяй� рай�о�ну�нун� яра�зи�-син�дя,�язя�ли� тцрк� тор�паг�ла�рын�да�са�лы�нан�кющ�ня�вя� тя�зя�Баш�кяндщаг�да�бир�не�чя�ящ�ва�лат�да�сюй�ляй�иб�дей�яр�ди�ляр�ки,�бяй�о�тор�паьыбир�ер�мя�ни�щахъ�ыь�ы�нын�мцга�би�лин�дя�баь�ы�ш�лай�ыб�щай�ла�ра.�Сул�тан�-лыь�ы�мы�зын�ди�э�яр�бир�тя�ря�фин�дя,�Кющ�ня�Гы�ш�лаь�ын�гон�шу�луь�ун�да�яв�-вял�ляр�со�вет�ляр�вах�ты�ер�мя�ни�Тат�лы�сы�де�дий�и�миз�мцнбит�тор�паг�датцрк� ки�ши�си�нин� шей�тан� фел�ли� ганъ�ыь�ы�� эю�рян�дян� со�нра� няф�си�ня� тятдейя�бил�мя�мя�си�уъ�ба�тын�дан�ер�мя�нийя�ке�чиб.�Би�зим�ки�ляр�гы�ш�лаг�ла�-ры,�тюв�ля�ля�ри�уь�рун�да�ня�гя�дяр�ву�руш�са�лар�да,�со�вет�щю�ку�мя�ти�нингащ�мар�чых�ма�сы� иля� ер�мя�ни�цстцн�эя�либ,�он�лар�би�зим�чя�ня�ми�зинал�тын�да�шаф�та�лы�баьы�са�лыб,�тор�паь�ы�мы�зын�шящ�ди�ни-ши�ря�си�ни�чя�киб�Иря�-ва�на�эюн�дя�риб�ляр...

Зяр дя ки ши ляр

Кюч�бар�ха�на�сы�бур�дан�(“Го тур бу лаг”дан) ел-ел,�ой�маг-ой�-маг�йурд�ла�ра�цз� ту�тар�ды.�Чян�бя�ряк�дян�йу�ха�ры� “Дам�даш”дан(гай а нын ичин дя отаг бой да бир заьа вар ды), Пир�даь�дан� со�нраЭю�зял�дя�ря�(Баш Эю зял дя ря, Ба ла Эю зял дя ря) ба�ш�лар�ды.�Ила�щи,�эю�-рян�бу�йай�лаг�ки�ми�ай�аьы�динъ,�чя�мя�ни�ат�лас,�эцл-чи�чяйи�мин�бирдяр�дин� дяр�ма�ны� икинъи� бир�мю�тя�дил� ща�ва�лы� йай�лаг� вар�мы,� эю�рян“Дцрлц� бу�лаг”� ки�ми� суйу� ъан� дяр�ма�ны� олан� чеш�мя� та�пы�лар�мы?Щя�мин� бу�лаг�дан� со�нра� “Эюй�да�лаг”� (бу ма мыр ба с мыш гайаузаг дан ба хан да да лаьы ан ды рар ды) бой�ве�рир�ди.�Йай�лаг�дан�йу�-ха�ры�“Ашаъ�аг”(То па шан), Тох�луъа�иля�Аь�бу�лаг�ара�сын�да�Ща�санаь�а�нын�дя�ря�син�дя�ки�Турш�су,�“Гуш�даьы”ндан�чы�хан�вя�Тох�луъ�а�-нын�ара�сы�иля�ахыб�“дя�ни�зя”�(дянэизя) эе�дян�“Гуш�суйу”,�он�данэцндоь�ан�да�“Кян�дир�ваз”,�“Оъаг�даьы”...�Юйсцзлц,�Яли�мяр�дан�-лы,�Бо�зал�ган�лы�ел�ля�ри�Эю�зял�дя�ря�вя�Кир�кит�ли�дя�(ора да кы да раг га -йа лар эя бя кир ки ти ки ми диш-диш ол дуьу цчцн бял кя бе ля ад ла ныр. Кир -китли дя — Кя мяр дя “Зю щ ря бу лаьы”нын суйу кюпцкля няр ди, дол ча -нын йа ры сы гя дяр кюпцк олан саф бу лаг суйу ба ша чя ки лян дя азар-бе зар дан ясяр-яла мят гал маз ды), Юкцз� даь�ын�да,� Ко�тан� даьы,Ке�чял�даь,�Чюпцк�Тала�вя�Тярс�бой�ун�да,�Явя�лик�ли�йурд�да�йай�-

20

Бящрузяр

Page 21: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лаг�лар�ды.�Дя�дя�Щцсейн�Бо�зал�ган�лы�ъу�шя�эя�либ�бу�ъян�нят�мя�ка�ныбе�ля�вясф�ет�миш�ди:

Бо зал лар йур ду дур Му рь у зун даьы,Кир кит, Эю зял дя ря — Риз ва нын баьы.Кюв ся ря бян зяй ир Дцрлц бу лаьы,Мял щям ди ъан ла ра, эюз ля ря даь лар.

Би�зим� Мцлкцлц� ела�ты� Чай�кянд�дян,� Эюл�кянд�дян,� Бярй�а�ват,Эюй�яр�чин�ли,�Га�ра�гайа,�Ар�муд�лу�дан�ке�чиб,�Ар�муд�лу�йо�ху�шу�нугал�хыб,� “Ъан�тя�пя”� йай�лаь�ы�на� (Мцлкцлцнцн щям дя Му рь уз дайай лаг йер ля ри вар ды) гал�хар�ды.�Гя�дир�ли�ели� иля�го�ша�“Дя�низ�эюр�-кян”дя�би�ня�ляр�ди.�Щайыф!�Сонра�йайлаьымыз�йетим�галды:

Мцлкцлц йурд са лан йе ри,Зцлфцгар саз ча лан йе ри,Эя зям мя дим га лан йе ри,Хя с тя дцшдцм юзцм, даь лар.

Ела�ты�мыз�ла�Га�ра�гой�ун�лу,�Эюйчя� ин�сан�ла�ры� го�щум�луг� тел�ля�рииля�чох�баь�лы�ды.�Бун�лар�не�чя�ня�сил�ди�ки,�бир-би�ри�иля�гай�най�ыб�га�ры�-шыб�ды.Бир�гавла�ма�гуй�руг�йаьы�ичиб�быь�ла�ры�ны�бу�ран,�дюй�мянъ�йе�-

йян�зяр�дя�(зяр дя буь да то ху му ки ми, ки ши нин дя сай-се ч мя си, саь -лам юзяк ли си олур, — ин ди сюзцн юзц ар ха ик ляш дийи ки ми, зяр дя ки -ши ляр дя гя щя тя чы хыб ды), няр� ки�ши�ляр�Мцлкцлц� йур�ду� иля� Гя�дир�лийур�ду�ара�сын�да�кы�буз�бу�лаг�дан�(Ща сан ча, Эур бу лаг, Дямрой,Мяръ ан лы, Чын гыл лы бу лаьы) бир�парч�да�су�ичяр�ди�ляр.�Мян�щя�мин�оба�ба�ла�ры�де�ми�рям,�эю�ря�сян,�сон�50�ил�дя�о�буз�бу�лаг�лар�дан�щечбиръя�стя�кан�су�ичя�би�лян,�йа�яли�нин�бар�маь�ы�ны�бе�шяъ�ян�сай�а�на�ки�-ми�о�су�да�сах�лай�ан�бир�ким�ся�ол�ду�му?�Чя�тин,�чох�чя�тин!Ел�ля�ри�ми�зин� йай�лаьа� эет�мя�си�нин� гар�шы�сы� алы�нан�дан� со�нра� би�-

зим�йай�лаг�ла�рын�ща�лы�ны,�ов�га�ты�ны�Щя�сян�Ма�шаб�бас�оь�лу�бе�ля�вясфеля�миш�ди:

21

Кечмиш эяляъяк

Page 22: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Даь лар, сиз дян со ру шу рамБи ня эя лян ел ляр ща ны?Ала чыг лар гу рул май ыбИнъя, на зик бел ляр ща ны?

Щяр оба дан ял ли ат лы,Мцлкцлцйдц хош бцсат лы.Бо зал ган лы иэ ид за тлыВу руб-ту тан ял ляр ща ны?

Ган аь лай ыр Ке чял даьы,Бош га лыб ды мал дуздаьы.Дцррцдя йох гыз йыь наьыШащ мар зцлфляр, тел ляр ща ны?

Гы сыр Му рь уз та мам йа тыб.Ъан тя пя дя би зи атыб.Эю зял дя ря йа са ба тыб,Хош лящъ я ли дил ляр ща ны?

Йай лаг ла ра эяз дир дик эюз,Кя дяр лян дик, бош эюрдцк бизЦрфят со рду бир не чя сюзЭцнляр, дей ин эцлляр ща ны?

Фар ма шын “мя ф ряъ” ол маг лыьы, бир дя аь соь лаг

Йай�лаг�да�кы� йурд� йе�ри�ня� эя�либ� ча�тан�дан� со�нра� бар�ха�на�ларара�ба�дан�ен�ди�ри�ляр,�фар�ма�ш�лар�(дил чи алим ля ри миз баь ы ш ла сын, хал -гы мы зын мин ил ляр бойу ис ти фа дя ет дийи, щяндяси на хы ш лар ла, щаг данэя лян ила щи “эюл ляр”— эцлляр ля бя зя ди лян фар маш ня дян ся, ря с миядя би дил миз дя дюнцб “мя ф ряъ” ол ду) ачы�лар,� гавгарыгларбошалдылар,�йун�гялиб�ляр (гя лиф) са�лы�нар,�кючцн�аь�ыр�лыь�ы�ны�бир�що�-

22

Бящрузяр

Page 23: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

вур�да�ол�са,�ъан�ла�рын�дан�чы�хар�маг�вя�йай�лаг�ща�ва�сы�на�алыш�магцчцн� тцнд� са�рым�саг�лы� гатыьын� цстцня� дя� даь� олунмуш� йаьтюкцлцб�аь�соь�лаг�ща�зыр�ла�нар�ды.Баь�ы�ш�ла,�дил�чи�гар�даш,�Азяр�байъ�ан�ядя�би�ди�лин�дя�“аь�соь�лаг”

сюзц�йох�ду,�мян�ся,�дцнйа�вар�олан�дан�хал�гы�мы�зын�иш�ля�диб�ну�ши�-ъан�ла�йе�дийи�бир�ля�зиз�хю�ряй�ин�ады�ны�чяк�мя�сям�ол�мур.�“Лцья�тя”(“Азяр байъ ан ди ли нин изащ лы лцья ти” — Азяр байъ ан Елм ляр Ака -де мий а сы нын ня ш ри, 1964-ъц ил) са�лын�ма�са,�эуйа�ки,�халг�кцсяъ�як,да�ща� аь�соь�лаг� йе�мяк�дян� ял� эютцряъ�як,� ща�мы� борш,� ши,� шыр�фыл�лы(сцрфцллц) йей�яъ�як.� Йох� язи�зим,� аь�соь�лаг�сыз� да�ща� кюч� мя�дя�-нийй�я�ти,�елат�щяй�а�ты,�тцрк�ол�мур�ки!�Тя�бии�ки,�мян�илк�юнъя,�ъан�лыда�ны�шыг�ди�ли�ня,�ана�ди�ли�ми�зя�аь�ыз�бцзян�ба�ша�бя�ла�али�ми-би�я�мял�ля�-ри�ня�зяр�дя�ту�ту�рам�вя�щяр�бир�щал�да�сюз�цэ�е�дян�лцья�ти�тяр�тиб�едянбюйцк�алим�ля�рин�ру�щу�гар�шы�сын�да�баш�яй�ир,�ещ�ти�ра�мы�мы�бил�ди�ри�рямки,� 44� ил� бун�дан� иря�ли,� мил�ли-мя�ня�ви� дяй�яр�ля�рин� “мод�да� ол�ма�-дыьы”�бир�за�ман�да�бе�ля�бир�фунда�мен�тал�ясяр�ор�тайа�гой�уб�лар.Йе�ри�эял�миш�кян,�дил�ля�баь�лы�бир�мя�га�мы�да�дей�им�ки,�та�ри�хи-ет�но�-гра�фик�план�да�гя�ля�мя�ал�дыь�ым�бу�ки�таб�да�ясас�мяг�сяд�ляр�дян�би�-ри� ил�кин� елат� ди�ли�ни�—� ъан�лы� халг� лям�си�ни� бил�дий�им� гя�дяр� бяр�паеляй�иб�эя�ляъ�як�ня�сил�ля�ря�ютцрмяк�ди.�Одур�ки,�дил�чи�ля�ри�миз�мятндядцрлц-дцрлц�елат�сюз�ля�ри�ня�раст�эял�дикъя� тя�яъъцблян�мя�син�ляр.�Бирдя�ис�тяр�дим�ки,�бу,�ел�ми-ядя�би�ди�ля�якс�бир�мюв�ге�ки�ми�ан�ла�шыл�ма�-сын.�Са�дяъя,�мя�ним�шях�си�мцла�щи�зям�бе�ля�ди�ки,�ди�а�лект,�ши�вя,�жар�-гон�—�ща�мы�сы�нис�би�шей�ляр�ди,�дил�дя�ко�ло�рит�ли,�ят�ли-ган�лы�ол�ма�лы�ды—�ъан�лы�адам�ки�ми!�Ня�олар�ки,�гой�бир�дя�фя�дя�дя�дя-ба�ба�ди�ли�-миз�дя� —� “тцркцн� ана� ди�лин�дя”,� щаг�дан� эя�лян� саф-ду�русюзцмцзля-юзцмцзля�да�ны�шаг,�“ди�ня-има�на”�эя�ляк.�Со�нра�да�бу�лаг�дан�тя�зяъя�эя�ти�ри�лян�бир�сяр�ниъ�су�ор�тайа�го�йу�-

лар,�бей�и�ня�иш�ляй�ян�буз�ки�ми�суй�ла�яв�вялъя�ял-цз�йуй�у�лар�вя�парчатюкцб�щя�ля�лик�гур�тум-гур�тум,�ус�дуфъа�ичяр�ди�ляр.�Оба�нын�аь�саг�-га�лы�нын� иша�ря�си� иля� ъялд� ишя� ба�ш�ла�нар�ды.�Эцндя� йцз� тя�щяр-тющцрядцшян,�ду�ман-чи�с�кин�яс�кик�ол�май�ан�йай�лаг�ща�ва�сы�на�бел�баь�ла�-маг�мы�олар?�Бир�дя�эюрдцн�дя�ря�нин�ди�бин�дян�гал�хан�бир�ял�чимчян-бу�луд�бюйцйцб�дцнйа�ны�ба�шы�на�эютцрдц,�эюз-эюзц�эюр�мя�ди,

23

Кечмиш эяляъяк

Page 24: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

аман� вер�мяй�ян� йаь�ыш-чи�с�кин� ба�ш�ла�ды...� Ютян� ил�ки� оъ�аг� йер�ля�ри,дяйя� га�рым�ла�ры� се�чи�лир.� Нями� дашлары,� йаныб� гаралмыш� оъагдашлары� йериндяъя� дурур.� Щя�ря� юз� йур�дун�да� ала�чыь�ы�ны-дяй�я�си�нигу�рур.�Чу�буг�лар�ачы�лыр,�яв�вялъя�ана�чу�буг�лар�ба�с�ды�ры�лыр.�О�би�ричу�буг�лар�да�он�ла�ра�баь�ла�ныр,�ня�ми�да�ш�ла�ры�ни�зам�ла�ныр.

Ня ми вя ей мя нин ща зыр лан маьы

Бир�ан�лыг�эюз�юнц�ня�эя�лир�ки,�ня�ми�дя-ей�мя�лик�дя�га�тыг�до�лу�ей�-мя�ляр�еля�бил,�гой�ун�ду�—�йа�ты�шыр.�(Ня ми ей мя йыь ы лан йе ря де йи -лир, дяй я нин эи ри ши нин бир кцнъцндя бя зян ба лаъа ъо ма сай аг бирйер дцзял ди лир, ал ты на сал да ш лар дю шя нир, да ш ла рын кя на ры иля ки чиъ икшы рым чя ки лир вя га тыг суй у нун йыь ыл ма сы цчцн шяр вя ти бой да бир чу -хур да га зы лыб “ъо ма нын” аь зы на да пяр дя чя ки лир, йа да цст-цстягой у лан да ш лар ла дяй я дян ай ры лыр ки, бу да щя мин ня ми — ей мя -лик дир). Ей�мяйя�йыь�ы�лан�га�тыь�ын�аъы�суйу�—�тур�шу�ах�дыьы�йер�дян,дей�и�ля�ня�эю�ря,�дцз�йедди�ил�от�чых�мыр.�Ей�мя�дя�ей�мя�ди�ща!�(Ела -ты мы зын бир па ра кянд ля рин дя ей мяйя те жян дя дей и лир). Го�йун,�ди�-ши�тоь�лу�дя�ри�син�дян�ща�зыр�ла�ныр.�Ей�мя�нин�ей�мя�ол�ма�сы�узун,�аь�ырбир� дя�сэ�ащ�ды.� Ипяк� ня�ня�ля�ри�миз,� ха�ным-ха�тын� ана�ла�ры�мыз� бцтювсой�ул�муш�гой�ун�дя�ри�си�ни�ар�па�унун�дан�ща�зыр�лан�мыш�йа�ла�гой�ур,вах�ты�эя�лян�дя�—�йе�ти�шян�дя�йу�ну�ну�йо�лур,�тез-тез�суй�у�ну�дяй�иш�-мяк�ля�бир�мцддят�дуз�лу�су�да�сах�лай�ыр�ды�лар.�Ъы�льы�ны�щям�дя�га�-раьан�кц�лцн�дя�юйкя�ля�йяр�ди�ляр.��Дя�ри�нин�алы�сы�ны�ны�тя�миз�ляй�ярди�ляр.�Йе�ри�ди,�эя�ряк�бур�да�алы�сын�ня�ол�дуь�у�ну�изащ�едяк.�Би�ринъ�и�си,

щей�ван� тя�ля�сик,� йа� на�шы� адам� тя�ря�фин�дян� сой�у�лан�да� дя�ри�нинцстцндя�га�лан�ятли-пийли�пярдяйя�дей�и�лир.�Со�нра,�гой�ун�гыр�хыл�дыг�-дан�бир�мцддят�со�нра�гой�у�нун�бе�ли�нин�дя�мэ�ил�ля�ри�ща�мар�ла�шыб-бя�ра�бяр�ля�шя�ряк�апа��заъ�ыг�йун�чы�хан�да�дей�и�лир.�Цчцнъцсц,�пай�ыз�-да�тя�би�я�тин�эюзцнцн�тох,�кюнлцнцн�хош�вах�тын�да,�бюйцк�СямядВурьунун�мисраларындакы�щямин

Еля ки сон бащар мин бцсат гурур,Коллары-кослары йыхыб учурур.

24

Бящрузяр

Page 25: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Сыхнашыб бир йеря баш-баша дурур,Дцшяндя човьуна, борана ъейран. —

сон� ба�щар� де�дийи� бир� яйй�ам�дыр� ки,� ара-сы�ра� тюкцлян� хя�зял�ля�ринара�сын�дан�ипяк�ки�ми�йупй�ум�шаг�от�ла�ра,�эц�зям�чи�чяк�ля�ри�ня�ял�ля�-ри�ни�то�хун�дур�маг�дан�юзцнц�сах�лайа�бил�мир�сян.�Де�мя�ли�бе�ля,�дя�ри�нин�алы�сы�ны�тя�миз�ля�нян�дян�со�нра�па�лыд�аь�а�ъы�-

нын�га�быь�ы�ны�гай�на�дыб�онун� суй�ун�да� ъы�ль�ы�ны (сян виъ да нын, айдилчи, аьзыны бцзмя, ай ыб дыр) бир�мцддят�сах�лай�ырлар.�Па�лыд�га�быьыдя�ри�ни�—� ъы�ль�ы�ны� ашы�лай�ыр,� она�мющ�кям�лик� вя� хы�на� ря�нэи� ве�рир,(да ща ба с ма хы на йох, ай аьы хы на лы кяк лий ин, тцнд кя щ ря ба нынрянэи) юз�ня�ня�си�нин,�ипяк�гай�нана�сы�нын�ял�ля�ри�ня�ба�хыб,�ган�йад�-да�шы�нын�эцъц�иля�фящмля�мцддя�ти�ни�бил�дийи�тярз�дя�гу�ру-гу�ру�дуз�-лай�ыр,�шыг�гыр�(дяй мя!) эцн�ал�тын�да�йох,�кю�лэ�я�дя�гурудур�ки,�гаг�-гыл�даьа�(де дим ахы, мян юлцм, дяй мя! Да ща олан ол ду — ке чянкеч ди) дюн�мя�син.�Га�да�ны�зы�мян�алым,�бун�дан�со�нра�ня�ня�ня�вя�-си�ни�эюн�дя�ряр,�аранда�оланда��йа�бир�сюйцд�бу�даьы,�йа�даь�да�ьанбу�даьы,� даьда� ися� эярмяшюв� чубуьу�кя�с�ди�ряр,� га�быь�ы�ны� сой�ду�-рар,�гой�у�нун�—�дя�ри�нин�боь�а�зы�нын�юлчцсцндя�чян�бя�ря�(Дяй мя!Дяй мя!) дцзял�дяр,�ону�да�сах�сы�иля�(офф...офф... Ийняди!) дя�рийя�ти�-кяр,�чян�бяр�да�и�ря�ви�шя�кил�дя�дя�ри�иля�юртцляр�вя�бе�ля�лик�ля�ей�мя�нинаь�зы� алы�нар.� Га�лыр� гол�ла�ры�ны,� ай�аг�ла�ры�ны,� да�лы�ны� ти�киб� эю�зя�мяк(сян Та н ры, эю зя мяк сюзцнцса да ялим дян ал ма!).

Сцмц вал лащ!

Язиз�ля�рим,�дейя�би�ляр�си�низ,�чох�тя�фярр�ца�та�ва�ры�рам,�елат�щяй�а�-ты�ны�чох� иде�а�ли�зя�еди�рям,� ин�ди�мцхтя�лиф�би�лэ�я�сел�ляр�вар,� ин�тер�нет,те�ле�ви�зийа�вя�с.�вя�и.а.�Бун�ла�ра�ня�щаъ�ят!�Вал�лащ,�бил�лащ,�сцмц�вал�-лащ,�(Ашыг Гя дир, — “сцмц вал лащ” онун сюзцдц, — ся ня мин рящ -мят! “Валлащ-биллащ, сцмц валлащ,/Эетдийим дцз, эятдийим дцз”ящвалаты узунду вя сюйлямяйин заманы щяля йетишмяйибди.) эюр�мя�-ми�шям,�ешит�мя�ми�шям�ким�ся�ей�мя�дцзял�дя,�ону�бир�ямял�ли-ба�ш�лытя�с�вир�едя.�Ахы,�халг�ет�но�гра�фий�а�мы�зы�унут�маг�да�щеч�ин�саф�дан

25

Кечмиш эяляъяк

Page 26: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дей�ил.Бу�ей�мя�дей�и�лян� сир�ри-ху�да�гай�нар�йай� фяс�лин�дя�аь�ар�ты�ны�аз

га�ла�бир�ай�сах�ла�маг�иг�ти�да�рын�да�ды.�Фи�кир�вер,�язиз�охуъу,�сой�у�-дуъ�у�суз�йай�да�га�тыьы�отаг�шя�ра�и�тин�дя�бир�эцн�сах�ла�маг�ол�мур,мцдрик�ба�ба-ня�ня�ля�ри�миз�эюр�ня�ляр�би�лир�миш!�“Ай�ел�ляр,�ба�ба�ларалим�ди�эер�чяк!”

Ня�ня�ля�ря-ана�ла�ра�га�лан�са,�щяр�дя�фя�сцд-га�тыг�тюкдцкъя�ей�-мя�ни�че�вир�мяк,�яр�син�ля�“мыр�ды�ны”�(дя ри дян сцзцлян га тыг ола, юзцдя сцзцля-сцзцля га тыь ын-йыь ын ты нын — “йыь ын ты” — сю зя бах ща! —аъ ы сы ны чы ха ра, о аъы дя ри нин-ис ти нин тя си рин дян дюнцб дцмаь мырдолаъ аг, дай на!) тя�миз�ля�мяк�га�лыр.�

Тязялянян црякляр... бир дя йай лаь ын боз оту

Щяр�дян�дя�ня�ня�ляр�ня�вя�ля�ри�нин�ъа�ны�на�йай�лаг�ща�ва�сы�ны�дя�рин�-дян�щоп�дур�маг,�ай�аг�ла�ры�ны� ше�щя�бя�ляй�иб�цряк�ля�ри�ни� тя�зя�лян�дир�-мяк� цчцн� бе�ля� бир� йа�ры�э�ер�чяк� яф�са�ня� уй�ду�раъ�аг� ки,� эе�дин,дюрдй�ар�паг-бешй�ар�паг� йонъа� та�пын� эя�ти�рин,� ей�мя�ми�зин� цстцнягой�аг�ки,� йаь�ы�мыз�даь�олуб�кюпцкля�нян�дя�щя�мин�дюрдй�ар�пагйонъа�ки�ми�эцл�ач�сын.�Ушаг�лар�са,�дцз-дцнйа�ны�яляк-вя�ляк�едяр,йа�маъ�ла�ры,� та�ла�ла�ры,� бу�лаг� ба�шы�ны,� чай� кя�на�ры�ны� ай�аг�дан� са�лар,цчйар�паг� йонъ�а�дан� гей�ри� щеч� бир� йонъа� тап�маз�ды�лар,� гя�ф�ли,кякоту,�йар�пыз,�шещ�тю�кян,�па�ша�бойу,�дашйарпызы,�гай�а�о�ту,�ме�шямо�руь�у�нун�кюкц,�ит�бур�ну,�са�ры�чи�чяк,�аь�от�вя�йа�боз�от�(бу няйай да аран да би тян вя мал-щей ва нын гат-га тын да се мент ля шиб онуюлдцрян аь от ду, ня дя якин йер ля ри нин йа нын да би тян боз от! Бу Ал -ла щын би зя, йал ныз би зя бяхш еля дийи еля бир не мят ди ки, он дан бирдя фя да дан щеч вахт ону уну да бил мир, йар пыз ят рин дян бял кя дя100 дя фя, даь на ня си ят рин дян бял кя 50 дя фя эцълц, ля тиф да ды вар.Юзц дя би зим йай лаг лар да — Му рь уз да, Ъан тя пя дя, Шащ даь ында,Ке чял даь да, Гош гар да ял чат маз-цн йет мяз йер ляр дя, чох ки чикаре ал лар да би тир) эя�ти�ряр,� гурудар�ды�лар,� гыш�да� дям�ляй�ян�дя� ят�риада�мы�“бир�верстдян”�ву�рар�ды.

26

Бящрузяр

Page 27: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Асыр гал, лил пар вя ан дыз

Би�зим� йай�лаг�лар�да� да�ща� чох� ня�ми�ш�ли� гузей� йа�маъ�лар�да� вябу�лаг�ят�ра�ф�ла�рын�да�асыр�гал,�лил�пар�би�тяр�ди.�Бу�асыр�гал�йа�ба�ны�гар�-ь�ы�да�лыйа�бян�зяр�ди.�Даь�ла�рын�гуй�маг�ки�ми�оту�ну�гой�уб�асыр�га�-ла� мал-щей�ван� да� чох� вахт� то�хун�маз�ды� вя� он�дан� ушаг�ларъцрбяъцр� ойун�лар�да� ис�ти�фа�дя� елий�яр�ди�ляр.� Лил�пар� да� онун� ки�ми.Лил�пар�щям�дя�бу�лаг�лар�да,�щяр�ад�дым�ба�шы�чы�хан�гай�на�ма�лар�дасу�но�ву,�суйу�шыр�наг�ща�лы�на�са�лан�бир�ва�си�тя�ки�ми�ка�ра�эя�ляр�ди.Бир�дя�вар�ды�ан�дыз.�Ан�ды�зын�кюкцндян�(ан ды зын кюк ля ри ав густ-сентй абрда то пла ныр вя бу щям дя юскцряйя гар шы иш ля няр ди) тя�-дарцк�еляй�ян�ки�ши�ляр�он�дан�кя�рян�тя�бы�чаьы�иля�ифъ�ин-ифъ�ин�кя�ся�ряктян�бя�кийя�га�тар,�гялй�ан�тцстцлят�дикъя�ят�ри�аля�мя�йай�ы�лар�ды...

Ала чыг лар... Дяй я ляр вя бир чя тян кцлфят

Гай�ы�даг� сющ�бя�ти�ми�зин� о� йе�ри�ня� ки,� алаъ�ыг�лар-дяй�я�ляр� гу�-рулмаьа� ба�ш�лар�ды.� Ала�чыг� де�дим,� ир�фан� ядя�бийй�а�ты�нын� ахы�рынъыазманы,�дяр�виш�кюнцллц�Ашыг�Щцсейн�Бо�зал�ган�лы�нын�сюз�ля�ри�йа�ды�-ма�дцшдц:

Ня ла зым ды на га би ля сюз де мяк?Ха ти ри ня йа дяй мяйя, йа дяйя.Си зин ол сун ей ван, отаг, ала чыг,Би зя бя с дир йа кю лэ я лик, йа дяйя.

Мю�тя�ри�зя�ичя�ри�син�дя�ону�да�дей�им�ки,�бу�бянд�дя�ки�“на�га�бил”сюзц� аь�ыз� ядя�бийй�а�ты�мыз�да� чох� вахт� “на�няъ�иб”� ки�ми� оху�нур.Тан��ры� Сиз�ля�ри� надцрцстдян,� на�кя�с�дян,� на�няъ�иб�дян� узаг� еля�син!Амин!�Чу�буг�лар�(ясас чу буг, йан чу буг, ба даг-эядя чу буг, сцняъя)

ба�с�ды�ры�ландан�со�нра�бир�йа�ны�тор�паг�да�ол�маг�шяр�ти�ля�йер�дян�бирметр�щцндцрлцкдя�ят�ра�фы�на�га�мыш�дан�щюр�мя�чя�тян�чя�ки�ляр�ди.�(Чя -тян ща! Фи лан кя син бир чя тян кцлфя ти вар. Инъ я лийя, мя ри фя тя бах, сян

27

Кечмиш эяляъяк

Page 28: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бящрузяр

Ал лащ! Да ща Та н ры пай ы ны сай маз лар, ахы! Йя ни ала чыь ын-дя йя ниничи до лу су кцлфят. Та н ры ве ря ня шцкцр!) Со�нра�йун�гялиб�(гя лиф) са�-лы�нар, (баш гя лиф, йан гя лиф, гян шяр гя лиф ол маг ла бир дяй яйя 5-6 гя -лиф иш ля няр ди) го�таз�лы�га�пы�лыг�асы�лар,�сиъ�им�ля,�юр�кян�ля,�дяйя�баь�ла�рыиля� бяр�кит�мя� иш�ля�ри� эюрц�ляр,� йаь�ыш� суйу� дяй�я�нин� ичи�ня� дол�ма�сындейя�чя�тя�нин�ди�би�иля�га�рым�чя�ки�ляр�ди.�Дяйя�шяраитдян�асылы�оларагясасян� цзц� эцнейя� ти�ки�ляр�ди.� Дяй�я�нин� ичин�дя� ъеъ�и�мин,� ке�чя�нин,хал�ча-па�ла�зын� ал�тын�дан� вя�ляс� йар�паг�ла�ры,� йа� да� кечян� илдянчямяндя�галан�гуру�от�дю�шя�няр�ди�—�га�рыш�га,�щя�ша�рат�ол�ма�сындейя.�Мят�ля�би�чох�узат�дыг;�ахы,�дяйя�—�ала�чыг�гур�маг,�йурд�сал�-маг�да�ин�ди�вил�ла�тик�дир�мяк�ки�ми�бир�шей�ди�вя�бял�кя�он�дан�да�чохус�та�лыг,�ся�ри�ш�тя�тя�ляб�еляй�ир.Бай�аг�ма�мыр�лы�да�ш�лар�дан�гуш�ки�ми�ся�кя�ряк�бу�лаг�дан�тя�ля�сик

су� эя�ти�рян� гыз-эя�лин�ля�рин� бу�лаг�ба�шы� сяй�а�щят�ля�ри�нин,� ин�санэюрцшцня,�ин�сан�щя�нир�ти�си�ня�8-9�ай�щя�с�рят�гал�мыш�йарпызлы�бу�ла�ьынот-янъ�яр�ба�с�мыш�эюзцнц�тя�миз�ляй�ян,�лил�пар�дан�вя�бал�ды�рь�ан�эюв�-дя�син�дян�нов�дцзял�дян�гайь�ы�лы�ял�ля�ри�нин�тя�с�ви�рин�дян�ваз�ке�чяк�вяад�лай�аг�аран�бцркцсцндян�ба�шы�ны�эютцрцб�са�щиб�ля�ри�нин�га�баь�ын�-да�се�ви�ня-се�ви�ня�эюй�йай�лаг�ла�ра�тя�ля�сян�кючцн,�бя�ря�кя�ти�миз�олангой�ун,� мал-щей�ван� бяс�ля�мяк�ля� дцнйа� бой�да� са�ваб� га�за�нанба�ба�ла�рын�йа�ны�на.

Гой ун “беъ я ри лир”, кюч йцкля нир

Сцрцляр,� ат� ил�хы�ла�ры,� га�ра� вя� гыр�мы�зы� на�хыр�лар,� мал-щей�ванАхынъы�(яс лин дя ша ман ла рын чайы олан Аь чай) вя�То�вуз�чай�ла�рыбой�унъа�эюй�йай�лар�ла�ра�цз�ту�тар�ды.�Саь�лыг-са�ла�мат�чы�лыг�вя�достдей�ян� ол�сун,� ди�э�яр� аь�ыр� ел�ля�ри�ми�зин� Шащдаь�ы�на,� дцнйа�нынмюъцзя�си�олан�Щцяр�дя�ря�си�ня,�Ща�ча�гай�айа,�Му�ров-Гош�гар�йай�-лаг�ла�ры�на�—�аран�дан�йай�лаьа�галхмаьынын,�пеш�гур�да�эет�мя�ля�ри�-нин,�йай�лаг�дан�эя�либ�алы�сын�да�гал�ма�ла�ры�нын�тя�с�ви�ри�дя�гя�ля�мя�алы�-нар.�Аь�ыр�Ямир�ли�ел�ля�ри�нин (бу райа То ву зун ин ди ки Абул бяй ли, Бо -зал ган лы — бу кянд 30-ъу ил ляр дя Ху на ма чых мыш ды. Юзц дя икикянд шяк лин дя: Боз Бо зал ган лы да "Гы зыл бай раг" кол хо зу, Бо зал -

28

Page 29: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ган лы да "Саум йан" кол хо зу, бюйрцн дя ки Эир зан даса "Бцн йад за -дя" кол хо зу йа ра дыл мыш ды, Яли мяр дан лы, Га ра хан лы ("Га ра хан лыхан лар хан-ха ны То вуз"), Ха тын лы, Гя дир ли, Ъи лов дар лы, Эир зан,Ъя лил ли, Дцз Ъыр да хан, Ашаьы Мцлкцлц кянд ля ри ни да хил ет мяколар) оба�дан�вя�Кцр�йа�ха�сын�дан,�Ал�выз�(Ел б рус) даь�ла�ры�нын�азга�ла�ятяк�ля�рин�дя�Кцр�вя�Га�быр�ры�чай�ла�ры�ара�сын�да�йер�ля�шян�бя�ря�-кят�ли�Ъей�ран�чюл�гы�ш�лаь�ын�дан�гал�хан�кючц�бу�эцнкц�То�вуз�сяр�-щяд�ля�ри�ни�ке�чиб�ин�ди�ер�мя�ни�нин�Шям�сяд�дин�рай�о�ну�нун�яра�зи�син�-дя�ки�“Щяр�дям”�дя�дай�а�нар�ды.Сю�за�ра�сы�ону�да�дей�им�ки,�Ямир�ли�ъа�ма�а�ты�на�щя�ми�шя�ясас�цч

кянд�—�Га�ра�хан�лы,�Ха�тын�лы,�Гя�дир�ли�аид�еди�либ�ди.�Хяйй�ат�Мир�зя1920-ъи�ил�дя�бир�ше�и�рин�дя�“цч�кянд�Ямир�ли�дя”�де�миш�ди.�Ин�ди�Ху�-нам�ар�хы�нын�ал�тын�да�кы�кянд�ля�рин�адам�ла�ры�нын�ща�мы�сы�бир-би�ри�иляеля� го�щум�ла�шыб�ды� ки,� да�ща�он�ла�ры� ай�ыр�маг�щеч� ин�саф�дан�дей�ил.Она�эю�ря�тякъя�Ямир�ли�ар�хы�нын�яща�тя�ет�дийи�оба�ла�ры�дей�ил,�ща�мы�-ны� о� сий�а�щыйа� са�лы�рам�ки,� щеч� кя�с� наинъийям�де�мя�син�(наинъикгалмасын).Йе�ри�эял�миш�кян,�биз�ляр�дя�йа�хын�вя�узаг�ке�ч�ми�ш�ля�ри,�олуб-ке�-

чян�ля�ри�дюврцнцн�гцдрят�ли�сюз�ус�та�ла�ры�гя�ля�мя�алыб�эю�зял�мад�ди�-ляш�ди�ря�би�либ�ляр.�Китабда�ше�ир�пар�ча�ла�рын�дан�ис�ти�фа�дя�елямя�йи�минбир� ся�бя�би� дя� одур� ки,� о� ше�ир�ляр�дя� еля� ин�фор�ма�сийа� код�ла�ры,� еляенер�жи�вар�ки,�мцтляг�эя�ляъ�яйя�ютцрцлмя�ли�ди!�

Кюнц ля де сюзц нц

Эя либ хя бяр йе тир диЧа па-ча па ат лы лар.Ал ла ща сюзцн ол саКюнц ля де, чат ды рар!

Би ля сян эя ряк, биля,Эя ля сян эя ряк ди ля,Ча тан лар кюнлц иляЩяр мя га ма чат ды лар.

29

Кечмиш эяляъяк

Page 30: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Чох ол ду лар аз щал да,Гям азал да-азал да.Йат ды лар щяр мя зар да,Щяр аза ры ат ды лар.

Эет ди ляр ичиб ба дя,Щаг гын йо лун да ба да.Итди ляр бу дцн йа да,Йе ри-эюйц тут ду лар.

Ат лы лар та пыб йо лу,Ат лы лар юпцб йо лу.А ты кюнц ля доь руЧап ды лар, щей чап ды лар.

“Щяр дям” (“Ярдям”)

Бу�райа (ямир ли ля рин кючцнцн дцшдцйц “Щяр дям”я — бялкя дя“Ярдям”) Щян�дям�дя�дей�яр�ди�ляр.�Мят�ля�би�та�мам�ла�ма�мыш,�щя�-ля�яв�вя�ля�гай�ы�дым�ки,�ба�ба�ла�ры�мыз�баш�дан-ба�ша�бя�ря�кят�сим�во�лу,Ал�ла�щын�бян�дя�си�ня�бяхш�ет�дийи�ян�язиз�не�мят�олан�гой�у�ну�уъ�суз-буъ�аг�сыз�Ъей�ран�чюлдя�беъ�я�рир�ди�(иде о ма тик ифа дяйя бах, сян Ал -лащ — “гой ун беъ яр мяк”!). Гы�ш�лаг�да�кы�сцрцляр�гы�ш�лаг�да�бяс�ля�-няр�ди,�оба�да�кы�лар�ися�Хы�дыр�Ня�би�дян�со�нра,�“мар�тын�бур�ну�дя�ли�-нян�дян”� Кцрцн� саь� гый�ы�сы�на� вя� яса�сян� Ху�нам�да�кы� от�лаг�ла�расцрцляр�ди.�Ху�нам�би�зим�ера�дан�яв�вял�ки�Ы�ми�нил�лийя�вя�ан�тик�дюв�-ря�аид�ин�ди�ки�Тор�паг�га�ла�ар�хе�о�ло�жи�аби�дя�ля�ри�нин�ят�ра�фын�да�кы�эе�-ниш�дцзян�яра�зи�ля�ря�дей�и�ляр�ди.�

То ву зун Та вус — То уз ол маг лыьы

То�ву�зу�муз�да�(дя ли шей тан дей ир, би зим йе рин адам ла ры нын аь -зы иля еля То уз де, Та вус, Той уз де. Ахы, биз ляр дя- Шям шя ддил де -

30

Бящрузяр

Page 31: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йян ля ри миз да ща гур та рыб, “йах шы ки ши ляр йах шы ат ла ры да ми ниб эет -ди ляр”, га лан ла рын са щеч би ри си бу эцн бю лэ я нин ады ны мющцрдя, ря -с ми каь ыз да йа зы лан ки ми тя ляффцз ет мир, ки мин ди ли ня неъя йа тыр са,То у зун йу ха ры да кы 3 ва ри ан тын дан би ри ни се чир. 17-18 ил бун даниря ли, рай он гя зе тин дя бу мя ся ля ни гал дыр мыш дым. Ин сан ла ры мыз чохбюйцк ра зы лыг ла гар шы ла ды. Бир мцддят дя гя зет дя еля йаз дыг. Со -нра алям га рыш ды, мцща ри бя-фи лан. О гач ды-гов ду да вя ба ш лы ба шы -ны сах ла сын за ман ла рын да ад дяй иш мяк ким ся нин гу лаь ы на эир мя -ди. Биз ин ди дя ид диа ет ми рик ки, ад дяй иш син. Са дяъя бу ки та бы мыз -да би зим йер ля рин ифа дя тяр зи ни, ся си ни-то ну ну вер мяйя ъящд еля ми -шик) та�рих�чи� вя� дил�чи�ля�ри�ми�зин� щун�лар�ла� баь�ла�дыьы� вя� та�ри�хи�ми�зинясас�сюй�кя�няъ�як�йер�ля�рин�дян�би�ри�олан�Ху�нам�(Щунан) шя�щя�ри,То�у�зун�Ху�на�мы�(Щунан) вя�Ху�нам�ла�баь�лы�йер�ад�ла�ры,�Ху�нам(Щунан) ар�хы�ХХЫ�яср�то�уз�лу�су�нун�ъан�лы�да�ны�шыь�ын�да�щяр�эцн,щяр�ан�иш�ля�нир.�То�у�зу�ща�зыр�да�икийя�бю�ля�ряк�онун�ор�та�сын�дан�ке�-чян,� яща�ли�нин� щяй�а�тын�да� явяз�сиз� рол� ой�най�ан� Ху�нам� ар�хыМцлкцлцнцн�(щям Ашаьы вя щям дя Йу ха ры Мцлкцлцнцн), Яли�-бяй�ли�вя�Щаъ�ал�лы�нын,�Яс�рик�Ъыр�да�ха�нын,�Ъя�лил�ли�вя�Дцз�Ъыр�да�ха�-нын,�Ха�тын�лы,�Гя�дир�ли�вя�Ъи�лов�дар�лы�нын,�Бо�зал�ган�лы�вя�Яли�мяр�дан�-лы�нын� аз�дан-аз,� чох�дан-чох� дя�дя-ба�ба� мцлкля�ри� олан� Ху�нам(Щунан) тор�паг�ла�рыны�суварыр.

Сцмцйцн сюйцнмяйи

Она�эю�ря�дя�щя�мин�бу�кянд�ля�рин�адам�ла�ры�нын,�“Ху�нам”�адычя�ки�лян�дя� “сцмцйц� сюйц�няр�ди.”� Ал�лащ-Ал�лащ!� “сцмцйцнсюйцнмяйи”ндя�ки�щик�мя�ти�дуй�а�на�бах!�Цряк,�бя�дян,�рущ,�гялб,кюнцл...�ня�би�лим�ня�ляр,�ня�ляр!�Бун�ла�рын�ща�мы�сы�сцмцйцн�эяздир�-дийи�бя�дян�дя�ъям�олуб�ду.�Гя�на�я�ти�миз�вя�ещ�ти�ма�лы�мыз�бе�ля�дир�ки,ин�ди�Гяр�би�Азяр�байъ�ан�де�дий�и�миз�яра�зи�дя,�Ба�ла�кя�нин�(кющня ляр“Пя ля кян”, щям дя “Вя ля кян” де йир ди ляр) вя�Даь�ы�с�та�нын�бир�сы�ракянд�вя�гя�ся�бя�ля�рин�дя,�ей�ни�за�ман�да,�Бор�ча�лы�да�йа�шай�ан�сой�-дашла�ры�мы�зын�мян�суб�ол�дуьу�“юй�ля�рин”�—�ня�сил�ля�рин�чо�ху�за�ма�-нын�пя�рян-пя�рян� сал�дыьы,�ми�г�ра�сийа�ня�тиъ�я�син�дя�щя�мин�Тор�паг�-

31

Кечмиш эяляъяк

Page 32: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

га�ла�—�Ху�нам�дей�и�лян�яра�зи�дян�галх�ма�ъа�ма�ат�дан�тю�ря�мя�ляр�-дир.�Ей�ни�за�ман�да,�йу�ха�ры�да�гейд�олу�нан�кянд�ля�ри�ми�зин�са�кин�-ля�ри�дя�онун�ки�ми.Йухарыда�“Пя�ля�кян” дедим.�Бу�эцн�би�зя�тящ�риф�олун�муш�ки�ми

эя�лян�бу�сюзц�йа�за-йа�за�эюзц�мцн�га�баьын�дан�о�ке�чир�ки,�гя�димады�Ши�ряк,�Гыр�олан�ин�ди�ки�Ъей�ранчюлц�мцз�дя�"Гаф�лан�лы",�"Айы�дя�-ря�си",�бир�дя�"Пя�ляк�ли"�вар�вя�ора�лар�дан�бир�уъу�да�бя�ля�ни�ашан�-дан,�Гав�ры� ча�йы�ны,� "Щачагайа"�ны�(бу "Щачагайа" ин ди ки Эцр -ъцс тан яра зи син дя ди), "Сон�а�уча�ны",�Ши�ряк�вадисини�ке�чян�дян�сон�-ра�эе�диб�чы�хыр�Ба�ла�кя�ня�—�би�зим�кющня�ки�ши�ляр�де�миш�"Пя�ля�кя�-ня".�Чох�фи�кир�вер�ми�шям,�лящ�ъя�вя�диа�лект�ляр�дя,�щяр�ня�тящ�риф�олу�-нур-олун�сун,�тяк�ъя�йер-йурд�ады,�то�по�ним�ляр�не�ъя�вар,�еля�ъя�дяга�лыр.Де�йи�рям,�бял�кя�Ъей�ранчюлдя�ки�гап�лан,�айы,�бя�би�рин,�пя�лян�эин

да�ва�мы�ки�ми�Ба�ла�кя�нин�о�даь�ла�ры�вя�ме�шя�ля�рин�дя�дя�шир,�пя�лянэолуб� вя� кющня�ляр� дя� ора�ла�ра� пя�лянэ�ли� мя�кан� мя�на�сы�ны� юзц�нящоп�ду�ран�"Пя�ля�кян"�(биз дя пя лян эя "пя ляк" — юзц дя "ки" ни чохкцй лц вя да ща чох "йщ" иля ишлядир ляр) де�йиб�ляр.�Даща�сонра,�пялясюзц� бюйцк,� ири� анламда� да� ишлянир� —� пялябаш,� пялябыь.Кечмишлярдя�Кцрц�щям�дя�пяля�иля�цзцб�кечярдиляр.�Бялкя�дя�о,о�пяля�дцзялдилян�йеря�ишарядир.�Бу�да�бир�тях�мин�вя�йа�наш�ма�ды.Йе�ри�эя�либ,�би�зим�ра�йо�нун�да�ин�зи�ба�ти�яра�зи�си�нин�бир�уъу�нун�эе�-диб�чых�дыьы,� ин�ди�3-4�ра�йо�нун�тор�паг�ла�ры�нын�го�вуш�дуьу�са�щя�дядя�дя-ба�ба�дан� ел�ляр-елат�лар� ойух� гал�ды�рыб�лар� ки,� щяр� кя�син� тор�-паьы�нын�сы�ны�ры�бял�ли�ол�сун.�Мц�ла�щи�зя�йя�эюря�о�ел�ляр�ойуьу�йа�зы�йаалы�нар�кян�"Ел�дар"� шяк�лин�дя�мад�ди�ля�шиб�ди�вя� ин�ди� "Ел�дар� ша�мы","Ел�дар�кян�ди"�вя�с.�шяк�ли�ни�алыб�ды.�Ахы,�ки�мя�сирр�де�йил�ки,�Ел�дарады�ны�илк�дяфя�бюйцк�Сямяд�Вурьун�яся�рин�дя�су�рят�ки�ми�юзцн�дянйа�зыб�ды…���Няй�ся,�бу�да�ол�сун�шях�си�гя�ная�тим�дян�да�ща�би�ри�си!..�

"Тор паг га ла"

Де�дий�и�миз�ки�ми,�Ху�нам�дцзля�ри,�Ху�нам�ар�хы,�Ху�нам�йо�луэе�диб� ясрля�рин,� ми�нил�лик�ля�рин� ша�щи�ди� Тор�паг�га�лайа� (орта

32

Бящрузяр

Page 33: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Тцркцстанда, Танры даьынын ятякляриндя гядим йашайыш мяскяникими 6-7 Торпаггала вар. Биздя ися Гахда, НахчывандаТорпаггала топониминя раст эялинир ) го�ву�шур.�Тор�паг�га�ла�ря�с�-ми�ся�няд�ляр�дя�Мцлкцлц�кян�ди�нин�йа�хын�лыь�ын�да�ан�тик�дю�в�ря�вя�ор�-та� ясрля�ря� аид�Тор�паг�га�ла� йа�шай�ыш� йе�ри� вя�То�уз� шя�щя�рин�дян�12км.�ара�лы,�Кцр�чай�ы�нын�са�щи�лин�дя�ЫЫЫ-ВЫЫ�ясрля�ря�аид�Тор�паг�га�лайа�шай�ыш�йе�ри�ола�раг�о,�ики�ар�хе�о�ло�жи�аби�дя�ки�ми�гей�дя�алын�мыш�дыр.Бу� аби�дя� ел�ми� ясас�лар�ла,� ком�плекс� шя�кил�дя� тяд�гиг� олун�май�ыб.Со�вет�щю�ку�мя�ти�кол�хоз�йа�ра�дан�дан�со�нра�та�ри�хи�ми�зин�чох�ачыл�-ма�мыш�га�ты�на�ишыг�са�лаъ�аг�бу�ми�сил�сиз�аби�дя�нин�ят�ра�фын�да�кы�тор�-паг�ла�ра�мякр�ли� шя�кил�дя� сеп�ли� трак�тор�лар� (бя зян зян ъир ли трак тордей ир ляр, анъ аг тыр тыл, трак тор се пи та мам ай ры шей ди, зянъ ир дей ил)сал�ды�лар.�Тор�паь�ын�баь�ры�ны�йар�ды�лар,�кцп�гя�бир�ля�рин�дян,�мя�дя�нигат�дан� тут�муш� Тор�паг�га�ла�нын� щян�дя�вя�рин�дя�ки� бцтцн� мад�ди-мя�дя�ний�йят� нцму�ня�ля�ри�ни� мящв� едиб� ал�ты�ны� цстцня� че�вир�ди�ляр.Даь�ы�ды�лыб�та�лан�еди�лян�едил�ди,�га�лан�лар�са�бу�эцн�йер�ал�тын�да�юзйан�дымъ�ан�тяд�ги�гат�чы�сы�ны�эюз�ляй�ир.

Га ла ла ры мыз

Ели�миз�дя-бю�лэ�я�миз�дя�гя�щ�ря�ман�лыг�сим�во�лу,�хал�гын�улу�луь�у�-на,�ди�ря�ни�ши�ня,�Вя�тя�ни�вя�тор�паьы�го�ру�маг�яз�ми�ня�шащидлик�еля�-йян�га�ла�ла�ры�мыз� чох�олуб�ду.�Би�зим�га�ла�лар�мцба�ри�зя� та�ри�хи�ми�-зин,�мя�ня�вийй�а�ты�мы�зын,� гя�щ�ря�ман�лыг� ру�щу�му�зун� тяъ�яссцмцдц.Тор�паь�ы�мыз�да�кы�га�ла�лар�тякъя�юзцнцмцда�фия�гу�рь�у�су,�ис�тещ�камдей�ил,�шя�ря�ф�ли�ке�ч�ми�ши�миз�дян�хя�бяр�ве�рян�мад�ди�аби�дя�ляр�дир.�Тор�паг�га�ла�дан� ин�диъя� да�ныш�дыг.� Сал-Сал� ба�ща�ды�рын� ады� иля

баь�лы�Кющ�ня�га�ла,�ин�ди�яса�ря�т�дя�га�лан�Шям�сяд�дин�га�ла�сы�—�Галакянд�(Берд) вя�То�уз�кянд�дя�ки�То�уз�га�ла�сы,�(Буьа ял Кя бир То -ус га ла сы ны тут ду) Ахынъы�чайы�иля�То�уз�чай�ы�нын�го�ву�шуьу�сям�-тин�дя,�Юйсцзлц�гя�би�ри�с�тан�лыь�ы�нын�ашаь�ы�сын�да�кы�Га�ла�йе�ри�вя�Га�ладцзц�(Ва щид ли — Йе кал лар кян ди нин тор паь ы ды. Еля ще саб еди рямки, та ри хи гай наг лар да эюстярилян щцъум ла р за ма ны даь ы ды лан То -ус га ла сы щя мин бу йер дя олуб ду. Йа дел ли бу ра лар да кы мцба риз лик

33

Кечмиш эяляъяк

Page 34: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

вя диряниши бир дя фя лик гыр маг цчцн щя мин бу га ла ны йер цзцндянсил ди, ан ъаг ели ми зин ру щу ну сын ды ра бил мя ди), Аваз�га�ла�сы,�Ко�-роь�лу� га�ла�ла�ры� (Мцлкцлц-Юйсцзлцдя, Га ла бой ун да, Йа ныг лы вяГя риб ли дя), Яс�рик�дя� га�ла� ди�вар�ла�ры (Да раг гай а нын щян дя вяр -ляри), Аь�аъ�га�ла�(ора да гай а нын цстцндя эен йер дя ар дыъ аь аъ ла -рын дан — юзц дя чцрцмяй ян ар дыъ аь аъ ла рын дан ти ки лян щя мин га -ла нын га лыг ла ры ХХ яс рин ор та ла ры на гя дяр гал мыш ды),�гы�сыр�Му�р�ьу�-зун� дюшцндя�ки� Аьъа� га�ла,� Ной�ча�лы�да�Дяли�Мям�мяд� га�ласы...Дя�ри�ня�баш�вур�саг�щя�ля�чох�ду.�Он�ла�ры�цзя�чы�ха�ран�ла�ра�са�лам�ларол�сун!Мян�щя�ля�бу�ра�да�елин�гя�щ�ря�ман�оь�ул�ла�ры�нын,�га�чаг�ла�рын-го�-

чаг�ла�рын� ся�нэ�яр�лян�дийи� гай�а�ла�ры� —� “дам� гайа”,� “маь�а�ра”,“заьа”,� “ка�ща”� вя� ди�э�яр� бян�дя�рэ�ащ�ла�ры,� га�ла�ча�ла�ры� де�ми�рям.Бун�лар�дан�щяр�кян�ди�миз�дя�би�ри�йох,�бир�не�чя�си�вар...Га�ла�лар� би�зим� шя�ря�ф�ли� та�ри�хи�миз�ди.�Яса�сян� ар�хе�о�ло�жи� аби�дя�ляр

ки�ми�бу�эцнцмцзя�эя�либ�ча�тан�та�ри�хин�бу�ми�сил�сиз�йа�ди�э�ар�ла�ры�наби�э�а�ня�мцна�си�бя�тя�бир�дя�фя�лик�сон�гой�ма�лый�ыг!�Чох�шцкцрляр�ки,га�ла�ла�ры�мыз�дан� цчцнцн�Тоузда� рям�зи� бяр�па�сы�ны� эюрдцк.� Шям�-шяд�дил� цзря� тях�ми�нян� 30� га�ла� олуб�ду� (Яслиндя арашдырмамызаэюря тякъя Тоуз цзря 30 гала вя галача вар).

То уз цзря ися:Юз�яра�зи�миз�дя�1.�Тор�паг�га�ла2.�Аваз�га�ласы3.�Ко�роь�лу�га�ла�сы�—�Мцлкцлц�—�Юйсцзлц4.�Га�ла�бой�ун�—�Ки�рян5.�Яс�рик�мя�бя�ди�вя�га�ла�галыглары6.�Кющ�ня�га�ла7.�Чай�га�ры�шан�да,�То�уз�вя�Ахынъы�да�Га�ла�йе�ри�—�Га�ла�дцзц,

со�нра�рус�лар�сюкдцляр.8.�Аь�аъ�га�ла9.�Гуш�чу�га�ла�сы�10.�Юйсцзлцнцн�“Гу�лагъа”сын�да�га�ла�бцръля�ри11.�Ашаьы�Юйсцзлцнцн�“Чал”ын�дакы�га�ла�дивары�галыглары

34

Бящрузяр

Page 35: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

12.�Аьдамда�“Гара�Гайа”нын�дибиндяки�гала�диварлары.Ин ди ер мя ни дя га лан (1920-ъи ил дян со нра)

1.�То�вуз�га�ла2.�Га�ла�кянд3.�Дяли�Мям�мяд�га�ласы4.�Аьъа�га�ла5.�Гызылга�ла�(Гыз галасы)Би�зим�мцяйй�ян�ляш�дир�дий�и�миз�га�ла�ча�ла�ры�мыз� ися� 6� ядяд�олуб�-

ду.Де�мя�ли�ъя�ми�си�12�+5+6=23�ядяд.Бюлэя�нин�рям�зи�эи�риш�га�пы�сы�нын�йа�ра�дыл�ма�сы�иде�йа�сы�ор�та�йа�ъы�-

хан�да�би�зим�Гя�шям�Бящ�ру�зяр�де�ди�ки,��йах�шы�олар�ки,��гал�хан,�юзцдя�тцрк�гал�ха�ны�ясас�ат�ри�бут�ки�ми�ня�зя�ря�алын�сын.�Ахы,�щя�ми�шя�бутор�паг�Вя�тя�нин� си�пя�ри� ро�лу�ну�ой�на�йыб�ды.�Гал�ха�нын� цс�тцн�дя�дягы�лынъ�вя�ямуд,�бир�дя�би�зим�сим�во�лу�муз�ки�ми�саз�ясас�эютц�рцл�-сцн.�Щяртя�ряф�ли�дя�иза�щат�вер�ди�ки,�эя�ряк�гы�лынъ�да�скиф-тцрк�гы�лын�-ъы�ол�сун,�йох�са�би�зим�бир�па�ра�эцъ�струк�тур�ла�рын�да�со�вет�ляр�дянгал�ма�сим�вол�яса�сын�да��цс�тцн�дя�ъа�лын-ъар�паз�шя�ки�лин�дя�ти�йя�си�яв�-вял�дян�ахы�ра�дяк�ей�ни�юлъц�дя�олан�дцм�дцз�хрис�тиан-ся�либ�гы�лын�ъывя�галханы�щякк�еди�лир.�Бу,�дцз�эцн�де�йил�вя�би�зим�мил�ли�гы�лын�ъы�мы�-зын�ися�уъу�эет-эе�дя�на�зи�лир�вя�ти�пик�тцрк�гы�лын�ъы�ай�ры�ды.�Тяк�ли�фи�мизрайонун�башчысы�Тофиг�Зейналов�тяряфиндян�гя�бул�олун�ду�вя�буэцн�Тоузун�эиряъяйиндяки�о�даиряви�га�ла�нын�баш�га�пы�сы�ны�да�щя�-мин�милли�рямз�ляр�бя�зя�йир.

Ай аг тор паг дан цзцлян дя

Ики�ня�фяр�гар�шы�ла�шан�да�щан�сы�нын�тор�паь�ын�да�ящ�ва�лат�баш�ве�рир�-ся�онун�дой�эял�мя�си�ни�эюрцб,�еши�диб-би�лян�ляр�мя�на�лы-мя�на�лы�ба�-хыб�дей�ир�ляр�ки,� тор�паг�эцълцдц.�Йя�ни�ким�ки,�щан�сы� тор�паг�данямя�ля�эя�либ�(бя ли, ямя ля эя либ! Ся нин атан-анан, бял кя йед ди ар хадю ня нин дя бу ра да доь у луб, йа шай ыб, бу тор паг дан эцъ алыб ды: сянюзцн дя ва ли дей ни нин (ай дил чи гар даш, ва ли дейн сюзц еля ата-ана,

35

Кечмиш эяляъяк

Page 36: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ся ни йа ра дан ла рын щяр ики си де мяк ди, ахы! Нийя чох вахт ва ли дейн -ляр дей иб йа зы рыг?!) бу тор паь ын не мят ля рийля ги да лан ма сын дан, бутор паь ын енер жи син дян ямя ля эя либ сян!) о� да� дов� (бизимкиляр“дой” дейир) эя�ляъ�як�гар�шы�да�кы�на.Ба�кы�мыз�да�раст�лаш�мы�шам:�кюклц�ба�кы�лы,�7�ар�ха�дюня�ни�о�тор�-

паг�дан�ямя�ля�эя�ля�нин�би�ри�си�онун�шыл�таг�лыьы�на�дюзя�бил�мя�йян�оида�ря,�йа�за�вод-фаб�рик�рящ�бя�ри�ня�де�йир�ки,�бу�ра�да�га�за�ныб�шащки�ми� до�лан�маьын� бяс� де�йил,� щя�ля�мя�ня� “хох”� да� эялир�сян?� Буида�ря�нин�йе�рин�дя�мя�ним�ба�бам�го�йун�ота�рыб,�вар-бя�ря�кят�сах�-ла�йыб�ды.� Дя�дя-ба�ба� йе�рим�дя� мян� яркюйцн�лцк� (яркясюйцн лцк)еля�йям�мя�рям?!�Бир�йа�на�ба�хан�да�о�гя�де�шин�яркюйцн�лц�йц�о�тор�-паьын�ши�ря�син�дян�ди-енер�жи�син�дян�ди�(дял ляк-пад шащ, дя фи ня-гыз мя -ся ля си), он�да�щеч�бир�эц�нащ�йох�ду...�Ай�ба�кы�лы�гар�даш!�Ня�йах�шыки,�ба�бан�—�ба�ба�ла�ры�мыз�го�йун�ота�рыб,�бя�ря�кят�ар�ты�рыб�ды�—�ва�-йыс�иш�ляр�ля,�мяр�ди�ма�зар�лыг�ла�мя�шьул�ол�ма�йыб�ды.�Йох�са�о�уъ�суз-бу�ъаг�сыз� шя�щяр� йа�ша�йыш� мас�сив�ля�ри�миз� дцн�йа�сын�да� бяр�гя�раролам�маз�ды.�Дю�в�ран�еля�эял�ди�ки,�за�ман-за�ман�тор�паг�дан�узаг�ла�шыб�ур�-

ба�ни�за�сий�а�нын� (шя щяр ляш мя нин) аман�сыз� дяй�ир�ма�нын�да� цйцн-мяйя�ба�ш�ла�дыг.�Ай�аь�ы�мыз�тор�паг�дан�цзцлдц!�Ин�ди�дцнйанын�алищя�ким�ля�ри�нин� йек�дил� ряйи� бе�ля�ди� ки,� щан�сы� ин�сан�ки,� ямя�ля� эя�либдоь�ул�дуьу�тор�паг�да�йа�ша�мыр,�онун�пси�хи�ка�сы�по�зу�лур,�нор�малшях�сийй�ят�ол�мур�вя�бюйцк�Йа�ра�да�нын�вер�дийи�юмрц�дя�кям,�хя�с�-тя�лик�ля,�язаб-язийй�ят�ля�йа�шай�ыр.�Ай�аьы�тор�паьа�дяй�мя�дий�и�ня�эю�ряъа�ны�на-ру�щу�на�щоп�маг�да�олан�мян�фи�енер�жи�дян�гур�ту�ла�бил�мир,юз�юмрцня-щяй�а�ты�на�бы�чаг�чя�кир.

...Тор�паг� да� ада�мы� юзц�ня� чя�кир.� “Мя�ним� шя�щяр�дя� ня� юлц�-мцм�вар”�—�де�йи�бян�йа�ран�дыьы�тор�паьа�дюнцб�ди�ня-има�на�эя�-лян�ля�ри,�гы�ры�шыьы�ачы�лан�ла�ры�чох�эюрмц�шцк.�Дцн�йа�нын�ады�бял�ли�ку�-рорт�ла�ры�ны�эя�зиб�наз-не�мят�ичин�дя�бяс�ля�нян�ля�рин�о�бу�лаг�ла�ры�мыз,То�уз�не�мят�ля�ри�йа�ды�на�дц�шян�дя�йе�ня�аь�зы�нын�да�ды�га�чыр,�тцс�тц�сцтя�пя�син�дян� чы�хыр,� бир� йол�нан� юзц�нц� бу�ра�ла�ра� са�лыб� бир�ъя� удумща�васындан�ал�маьы�гя�ни�мят�би�лир.�

Ин�сан�тор�паг�дан�эцъ�ал�сын�эя�ряк!�Ан�тей�ин,�Сал-Са�лын�тим�са�-

36

Бящрузяр

Page 37: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лын�да�китаб�бойу�бу�йа�наш�майа�эц�зэц�тут�маьа�ча�лышаъаьыг.�Бя�-ла�лар,�стресс�дей�и�лян�о�ан�дыр�он�да�ба�ш�ла�ды�ки,�дя�дя-ба�ба�ла�ры�мы�зынмин� ил�ляр� бойу� адят� еля�дийи,� би�зим� дя� эе�не�тик� гу�ру�лу�шу�му�зунтяш�ня�син�дя�ол�дуьу�йа�шам�тяр�зи�ни�бо�ш�лай�ыб�“тя�рэ�и�ни�вур�дуг”.�Би�-зим�йер�ля�рин�адам�ла�ры�щеч�бир�азу�гя�си�ол�ма�са�бе�ля�эцнляр�ля�ту�-ьай�ме�шя�син�дя�—�Кол�да,�бар�лы-бя�щяр�ли�от�лаг�ла�ры�мыз�да�эи�ря�ля�няби�лир�ди�ляр.�Ин�ди�ки�юлчцляр�ля�эютцрсяк,�о�гя�дяр�дя�ка�ло�ри�си�ол�май�анчюлцн� от-янъ�я�ри,� пенъ�я�ри,� эю�бя�ляйи,� ме�шя�нин�мо�руьу,� йе�ми�ша�ны(йе мшя н),�эи�ля�мей�вя�си�вя�щяр�ъцр�мей�вя�си�ин�сан�оь�лу�ну�эц�мращсах�лай�ар,�о�не�мят�ляр�дян�ал�дыьы�енер�жи,�ши�ря�щеч�няй�ля�явяз�олун�-маз�ды.�Тор�паг�ла�цнсийй�я�тин,�го�вуш�ма�нын�чох��юзял�лийи-эю�зял�лийивар�ды;�унут�дуг,�щай�ыф!�Бу�ра�да�мян�бя�зи�мят�ляб�ля�ря� то�хун�магис�тяй�и�рям.

Мунъ а лах, гой са ра, гу зу эю бя ляйи вя дом ба лан

Би�зим� юрц�шляр�дя,� от�лаг�лар�да� ер�кян� йаз�да� тор�паг�дан� цстцтцклц� икиъя� аь�ым�тыл-бо�зум�тул� ен�сиз� йар�паг� шяк�лин�дя� бой� ве�рянбу�бит�кийя�ела�ты�мыз�да�“мунъ�а�лаг,�мынъ�а�лаг,�монъ�а�лах,�ча�нах�-йа�рыг”�—�“ча�нах�йа�ран”�дей�ир�ляр�ки,�биз�дя�онун�мунъ�а�лах�ва�-ри�ан�ты�ны�эютцряк.�Йе�тиш�кян�лик�дюврцня�гоч�буй�ну�зу�сай�аг�ики�бо�-зум�тул�йум�шаг�йар�паьы�олан�да�ча�тыр.�Мал-щей�ван�ки�ми�ин�сан�ла�-рын� да� цзцнцк� вах�ты� бар�маг� буьуму� бой�да,� анъ�аг� уъу� си�в�ри(кюк ки ми) олан�мун�ъа�лаьы�ушаг�лар�ити�аь�аъ�ын�бур�ну�иля�ешиб�чы�-хар�дар,�еля�чий-чий,�чох�вахт�да�га�ла�дыг�ла�ры�оъ�аь�ын�кюзцндя�би�ши�-риб� йей�яр�ди�ляр.�Онун� еля�си� олар�ды� ки,� да�ды,� ляз�зя�ти� да�маг�ла� биролар�ды,� еля�си�ня� дя� тя�садцф� олу�нар�ды� ки,� нис�бя�тян� дад�сыз� олар�ды(эюрцнцр, бу, бил дир дян гал ма, йа сой уг да лай а ный ды).�Йаз�аь�зымунъ�а�лах�ла� ба�ш�ла�нан� чюл� “зий�а�фя�ти”� вахт-вя�дя,� эцнляр� ютдцкъяшо�му,�эиъ�ит�кан,�ъынъ�и�лим,�йол�оту�(бир па ра йер ляр дя гулунайаьы— “гулляйьы”, гырхбуьум вя йа йонъа дей и лир), тя�пя�кеш�ни�ши,�га�-зай�аьы,� йем�лик�(гой ун вя ке чи йем лийи), гуз�гу�лаг,�до�вшан� то�-пуьу,�ъаъ�ых,�хы�мы,�бал�ды�рь�ан,�ча�шыр,�гу�шяп�пяйи,�гы�жы,�боз�от,�ун�-нуъа,�пяр�пя�тюйцн...�( бар-бя щяр ли от лаг ла ры мы зын-чюл ля ри ми зин не -

37

Кечмиш эяляъяк

Page 38: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мят ля ри сай маг ла гур та ра сы ды ки?!) кими�немятлярля�явязлянярди.�Со�нра�да�гу�лан�чар.�Бящ-бящ!�То�у�зу�муз�да�бу�ля�зиз�вя�ля�тиф

не�мят�дян�бир�дя�фя�да�дан�ону�щеч�вя�дя�уну�дам�мыр.�Вя�тя�ни�ми�-зин�як�сяр�йе�рин�дя�гу�лан�чар�йе�ти�шир,�ан�ъаг�о,�биз�дя�олан�сай�аг�щечйер�дя�бе�ля�ял-ял�ах�та�рыл�мыр.�Ба�за�ры�мы�зын�ещ�тий�аъы�цчцн�баш�га�йер�-ляр�дян�гу�лан�чар�тя�дарцк�едиб�йе�мяк�ха�на,�ре�с�то�ран�ла�ры�мы�за�эя�-ти�рян�бри�га�да�ки�ми�бир�шей�дя�фор�ма�ла�шыб�ды.�Щя�ля�гу�лан�чар�то�ху�-му�ну� щяй�я�тин�дя� ся�пиб� “пар�ник”� шя�ра�и�тин�дя� йе�тиш�ди�рян�ляр� дя� юзйе�рин�дя.�Ня�ися..�Вах�ти�ля�мал-щей�ва�на,�гу�зуйа-гой�у�на�эе�дян�ля�-рин�еля�чюлдяъя�гу�лан�чар�би�шир�мяк�цсу�лун�дан�бу�ра�да�да�ныш�магис�тяр�дик.�Даь�даь�ан,�йа� тут�аь�аъ�ы�нын�10-15�см�ди�а�ме�т�рин�дя�бирга�рыш�узун�луь�ун�да�га�быь�ы��сой�у�ла�раг�ичя�ри�си�ня�яв�вялъя�гуз�гу�лагйар�паьы� дю�шя�ниб� дя�рил�миш� гу�лан�чар� гом� шяк�лин�дя� гой�у�лур,� бугуз�гу�лаг�дуз�ро�лу�ну�ой�най�ыр.�Со�нра�да�башлары�йа�ма�мыр�ла,�йада�ъийя�иля�баь�лан�мыш�га�быг�еля�бцкцлцр,�цстцндян�дя�га�быг�данкя�сил�миш� “ъий�я�ляр�ля”� еля� са�ры�ныр� ки,� гу�лан�чар� кюз�дя-гор�да� биш�-дикъя� ши�ря�си� ахыб� да�ды� га�ч�ма�сын.� Дцзцн� дцздя�мя�син�дя,� еляюрцшцн�чюр-чюпц,�чыр�пы�сы�иля�га�ла�нан�оъ�аг�да�ща�зыр�ла�нан�гой�са�ра�-нын�да�ды�на-та�мы�на�дад�мы�ча�та�сы�ды!�Бах,�гой�са�ра�буду.�Он�дан�баш�га,�аь�аъ�га�быь�ын�дан�ся�бя�тя�бян�зяр�щюрц�лян�габ�да

ела�ты�мыз�да�бя�зян�“гой�са�ра”�ад�ла�ныр.Щя�ля�чюлцн�дцздя�мя�син�дя�кюз�дя�би�ши�ри�лян�гу�зу�эю�бя�ляйи.�Бу

не�мя�тя�мал-гой�ун�ар�хаъ�ла�рында�да�ща�чох�раст�эя�ли�няр�ди.�Тон�-га�лын�ичи�ня�гой�у�лан�ля�пян�даш�да�иси�ниб�гы�за�рар�ды,�онун�цстцнягу�зу� эю�бя�ляй�и�нин (шам пинй он) па�паьы� ар�ха�сы� цстя� дцзцлярди,цстцня� дя� дуз� эяз�ди�ри�ляр�ди,� йа� еляъя� ся�нэ�и�миш� эюзцн� цстцнядцзцляр�ди.�Би�шян�дя�эю�бя�ляй�ин�о�па�паь�ы�нын�ичи�ня�юз�суйу�йыь�ы�лар�-ды.�Кюз�дя�би�шян�гу�зу�эю�бя�ляй�и�нин�“ка�ба�бы�ны”�йе�мяйя�еля�о�су�-йун� ичил�мя�син�дян� ба�ш�ла�нар�ды.�О� еля� бир� дад� ве�ряр�ди� ки,� ляз�зя�тиширин�ъана�йайыларды.�Щяр�дян�бир�та�пы�лан�дом�ба�ла�нын�да�би�ши�ри�либйе�йил�мя�си� чюл� “зий�а�фя�ти”ня� топ�ла�шан�ла�ра� мях�су�си� ляз�зят� ве�ряр,аьыз�ла�ры�да�да�эя�ти�ряр�ди.

38

Бящрузяр

Page 39: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Ха са дар” (Щасадар) вя ха сы лы

Ху�нам�тор�паг�ла�ры�“Ха�са�дар”дан�ба�ш�лай�ыр.�Ашаьы�Мцлкцлц-мцздя� “Ха�са�дар”,� “Ха�са�да�рын� ба�шы”� ады� бял�ли� йер�ля�ри�миз�ди.Дярй�ян� Мцлкцлцсцндя,� Ашаьы� Мцлкцлцдя,� Дцз� Гырыглыда,Хатынлыда,�Гядирлидя...�ха�сы�лы�тай�фа�сы�на�мян�суб�ин�сан�ла�ры�мыз�йа�-шай�ыр.�Оь�у�зун�—�тцркцн�ил�кин�ха�сийй�ят�ля�ри�ня�хас�да�ны�шыг�тяр�зи�ни,ют�кям�лий�и�ни,�чох�шейя�ети�на�ет�мя�дик�ля�ри�ни�мцша�щи�дя�едян�гон�шу-го�щум�ня�сил�ляр�эц�ля�ряк�дей�ир�ляр�ки,�ха�сы�лы�ды�дя,�ней�няк,�эя�ряк�дю�-зяк.Мин� или� ашыб� эя�лян� вя� юзцндя� гя�дим�лийи,� бюйцк� ин�фор�ма�сийа

ко�ду�ну�сах�лай�ан�бу�то�по�ним�вя�ад�гя�дим�тцрк�тай�фа�ла�рын�данолан�кас�ла�рын�ады�иля�баь�лы�дыр.�Хя�зя�ри�миз�—�Ка�с�пи�миз�ки�ми.�Ей�-ни�за�ман�да�тцркцн�ана�ди�лин�дя�ки�“хас”�сюзцмцз.�Хас�по�лад,�хасадам,�хас�чю�ряк�(хамралы хас яппяйи, /баьрына бас яппяйи),�хасня�сил,�хас�эцнц.�Бу�йа�наш�ма�дан�да�бах�саг,�“Ха�са�дар”�—�хасйер,�ха�сы�лы�—�еля�хас�лар,�ха�сы�лы�лар�ды!Бу�йан�дан�да� тор�паь�ын,� га�ла�нын�(Тор паг га лайа, ахы, ча та -

чат дай ыг — 10 км. о гя дяр дя бюйцк мя са фя дей ил) Кар�ван�йо�луиля�ке�чян�азан�дан-тя�зян�дян,�гу�дуз�дан�го�рун�ма�сы�цчцн�чя�ки�лян“щи�сар”,�ща�сар�дыр�—�“Ха�са�дар”�(“Ща са дар”).�Бун�ла�рын�ща�мы�сышях�си�ещ�ти�мал�ла�рым�ды,�пе�шя�кар�лар�бу�на�дир�аби�дя�сюз�ля�ри�миз�щаг�-гын�да�юз�фикирля�ри�ни�де�йяр,�ин�шал�лащ!

Ган гу су лан гы зыл тешт

Гя�дим�ляр�дя� ики� ня�фяр�Ху�нам�да�“Пул�лу� тя�пя”�дей�и�лян� яра�зи�-дян�(ор дан еля ин ди нин юзцндя дя чох лу мцхтя лиф сах сы гы рыг ла ры ны,эил габ ла ры, щан сы зя ма няйя аид лийи би лин мяй ян бцрцнъ, мис вя ди -эяр сик кя ля ри йаь ыш суйу, мал-щей ван дыр наьы тез-тез цзя чы хар дыр)бир�дя�фи�ня�та�пыр�вя�гар�даш�ма�лы�ки�ми�тян�йа�ры�бюлцрляр.�Он�лар�данби�ри�неъя�олур�са�о�вах�тын�ди�ва�ны�на-ща�ки�ми�ня�хя�бяр�ве�рир�ки,� фи�-лан�кяс� хя�зи�ня� та�пыб.�Хцла�ся,�Йа�со�вул�лу�дан�олан�щя�мин�о�кя�сизин�да�на�са�лыр,�чох�чяк-че�вир�едир,�бир�сюз�ля,�ба�шы�ны�аь�ры�дыр�лар.�Щяр

39

Кечмиш эяляъяк

Page 40: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

шей�со�ву�шан�дан�со�нра�ин�дийя�ки�ми�бир-би�ри�нин�бой�ну�ну�йа�лай�аники�ня�сил�юз�ара�ла�рын�да�ди�ван�гу�рур,�та�пы�лан�гы�зыл�дан�ял�дя�ня�га�-лыб�са� ону� яри�диб� хя�бяр�чи�лик� едя�нин� боь�а�зы�на� тюкцрляр.� Он�дансон�ра�щя�мин�ня�сил�ляр�ня�ин�ки�бир-бириня�йаьы�кясилир,�да�ща�да�го�-щум�ла�шыр,�йу�м�руг�ки�ми�бир�олур,�ъан�дей�иб,�ъан�еши�дир�ляр.�Бу�ящ�-ва�ла�ты�да�ны�ша-да�ны�ша�аь�ыр�Ки�ши�ляр�ону�да�ъа�ван�ла�ра�чат�дыр�маьасяй�едир�ди�ляр�ки,�хя�зи�ня-дя�фи�ня�ада�ма�хош�бяхт�лик�эя�тир�мир�вя�щечки�мя�ги�с�мят�ол�мур.�

То уз лу ла рын “тойу”

...Йа�зы� бир� цмман�олуб�ашыб-да�шан�бя�ря�кят�ли�Ъей�ран�чюлдянэц�мращ� сцрцляр,� ун� вур�сан� кюклцйцндян� бя�дя�нин�дя� ун� сах�ла�-май�ан,�дя�ри�си�ня�сыь�май�ан�на�хыр�лар�ус�та�цзэцчцля�рин�кю�мяйи�иляКцря�шыь�ы�ды�лыр,�цзцб�бя�ри�“тойа”�ке�чир�ди�ляр.�

(Дил чи гар даш, би зи мя зям мят ляйя би ляр сян ки, бу то уз лу ларчай ын о тайы, бу тайы ола-ола нийя сюзц тя щ риф едиб тайа “той” де -йир ляр.) Дядям� Горгудун� заманындан� бу� йер�ля�рин� або�ри�э�ентай�фа�ла�ры�олан�оьу�з�лар�—�то�уз�лу�лар�он�ла�ра�ру�зи-бя�ря�кят�эя�ти�рянэур�су�лу�даь�чай�ла�ры�мы�зын�са�щил�ля�ри�ня,�ясас�няг�лийй�ат�ва�си�тя�си,�ги�-да,�до�ла�ны�шыг�мян�бяйи�олан�ана�Кцрцмцзцн�гый�ы�ла�ры�на�—�щярза�ман� ъе�винъ� бяхш� едян,� да�мар�ла�рын�да�кы� га�ны� ъош�ду�ранэцмцлтцсц,�гый�ыл�ты�сы�вя�шаг�гыл�ты�сы�нын�бир�ля�шя�ряк�цму�ми�бир�ащя�нэйа�рат�ма�сы�ны,� еля� бил� ки,� тойа-шян�лийя� бян�зя�дир,� бу� ан�лам�да�—“той”�дей�ир�ди�ляр.�

Ун чу ва лы на тай?

Да�ща�ун� чу�ва�лы�на� тай,� ки�мя�ся� тай�мя�на�сы� эюз� юнц�ня� эя�лянчай�ын�“тайы”�иш�лят�мяз�ди�ляр.�Адам�ла�ры�мыз�сюй�ляй�ян�дя�ки,�“о�тойаэе�ди�рям�вя�йа�о�той�дан�эя�ли�рям”,�“о�той�да�бир�алям�ди�ки,�эял�эю�-ря�сян”,� анын�да� би�ли�няр�ди� ки,� сющ�бят�Ъей�ран�чюлдян� эе�дир.�Дях�лиол�ду-ол�ма�ды,�о�со�рьу�со�ран�ада�мын�гой�у�ну,�мал-щей�ва�ны�вар,йа�йох,�дяр�щал�да�су�ал�еди�ляр�ди�ки,�бу�ил�Ъей�ран�чюлцн�вя�зийй�я�ти

40

Бящрузяр

Page 41: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

неъ�я�ди?� Сцрц� эц�мращ�ды�мы,� йов�шан� па�паг�лай�ыб�мы,� су� вар�мы,ъцлйя�ляр� до�луб�му?� Ъей�ран�чюлцмцзцн� эюз� дой�ду�ран� эе�ни�ш�лийи,вах�ты� эя�лян�дя� цмман�ки�ми�да�ль�а�ла�нан�дцзля�ри,� “тах�та”ла�ры� биран�лыг�да�ол�са�эюз�юнцндя�ъан�ла�нар�ды.

“Ит гуй руг прыш” вя бо заь ы мыз

Ща�мы� фящмля� би�ляр�ди� ки,� бу� бя�ря�кят�дян,� наз-не�мят�дян� щяркя�ся�пай�дцшя�си�ди,� ис�тяр�ба�зар�дан�са�тын�алын�сын,�ис�тяр�сов�гат�ол�-сун,� ис�тяр�ся� дя� ай�аз�да-шах�та�да,� гар�да-бо�ран�да,� йай�ынбцркцсцндя�йед�ди�гат�тяр�дян�чы�ха-чы�ха�юзцн�юз�ва�ры�ны�сах�ла�—ща�мыйа� йе�тя�си,� ща�мыйа� ча�та�сы� бя�ря�кят� ола�сы�ды.�Юзц�дя�Ъей�ран�-чюлцмцзцн� йов�шан,� га�раь�ан,� кятй�ян,� чай�ыр�ла� бяс�ля�нян� бо�захгой�у�ну�нун� (рус лар та па бил мир ди, бу ня олан сорт ду, она эю ряады ны еля йер ли ъинс — “по ме ст ни” гой муш ду... Дя дям Гор гу дундас тан ла рын дан да бил ди йи миз ки ми Бяй ляр бя йи Са лур Га зан ханЦч-ох вя Боз-ох бяй ля ри ня ил дя бир дя фя той ве ряр ди. Той да йе йиб-ич дик дян сон ра Га зан юз ха ту ну нун ялин дян ту туб еши йя чы хар,той да кы лар то йун ве рил ди йи йер дя ки бц тцн яш йа ла ры йаь ма ла йар ды -лар (та ла йар ды лар)... Са лур Га зан сон дя фя еви ни йал ныз Цч-ох бяй -ля ри ня (баш га сюзля, ич оьуз) йаь ма лат мыш ды ки, бу да Боз-ох бяй -ля ри нин (дыш оьуз)— бо зох ла рын баш чы сы, щям дя Га за нын да йы сыАруз Го ъа нын гя зя би ня ся бяб ол муш ду.

Бу ящ ва ла ты йер ли-йа таг лы ха тыр ла ма мын бир тя ря фи дя оду ки, де -йи рям, бял кя би зим “бо зах” еля “бо зох” тцрк ба ба ла ры мыз дан га -лыб ды... Ахы, го йун да тцр кцн со сиал щя йа ты на, мяи шя ти ня еля да хилолуб ки, еля оьуз ла рын юзц “Оьуз на мя” син дя де йяр ди ки, “шя щяр лиаь ъа бул са ев ляр йа пар, тцрк аь ъа бул са та ва ра (да ва ра) ве ряр”.Йох са щя мин бу сюз дя дцн йа сын да бо шу на йа ран маз ды! Бах онаэюря бо заьы мыз бял кя дя оьу зу му зун бо зоь тай фа ла ры иля (йе няэя либ боз-оха чы хыр, боз-ох-ганлы да бизим Бозалганлыйачеврилибди.) баь ла ныр. Бял кя дя!

Йухарыдакы ящ ва ла тын бир тя ря фи дя ада мы дя рин-дя риндцшцндцрцр. Ел-ела ты нын са йя син дя вар ла нан, щяр иши ща лал лыг ла ту -

41

Кечмиш эяляъяк

Page 42: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

туб да им ал хыш га за нан баш чы, улус рящ бя ри ил дя бир дя фя еви ни йаь -ма лат ды рар мыш юз сой даш ла ры на. Фи кир вер ди низ ми, бу за ман йал нызюз ха ту ну нун ялин дян ту туб чы хар, дцн йа ма лын дан щеч ня эютцр -мяз миш. Йя ни би лир ки, бу эе ниш цряк, ся ха вят ки, он да вар, ели нинал хы шы ны га за ныр вя о ве рян Танры йе ня онун ба шын дан тюкя ъяк, нягя дяр хяръ ля йиб бях шиш ляр пай ла йыб до лан са да, йе ня юз улу су натой — “дой” ве риб вар-дювля ти ни та лан ет дир ся дя (йаь ма лат са да)сяр вя ти тц кян мяк дян ся ашыб-да ша ъаг, чох аъ га рын ла ры до йу руб,ня фс ля ри гай та рыб адам ла ра тох да глыг эя ти ря ъяк дир.

Мил ля ти ми зин йад даш ки та бын дан ке чян бу ящ ва ла ты бу ра да гяс -дян бу гя дяр тяф сир еля йи рям ки, Тоу зу муз ла сых баь лы Ич Оьуз вяДыш Оьуз тай фа ла рын дан Даш Оьу з (Боз ох) Ич Оьу за (Цч ох),баш га сюзля, юз эюйля ри ня (дас тан да “эюйэц”, /“эюйэи”), йе ку -нун да ба ъы сы ушаг ла ры на дюнцк чы хыр лар. Бу, гал сын юз йе рин дя.Инди бир па ра йер ля ри миз дя кц ря кя ня “йез ня” де йир ляр, щям дя ба -ъы нын яри йез ня ад ла ныр. Ахы, эюй ай ры, йез ня дя ай ры ан лам да иш ля -нир. Юзц дя Мете хан заманындан кцрякяня эюй дейилиб. Няй ся.Эюр вар-дювлят няй миш ки, доь ма ла ры да та лан цс тцн дя бир-би ри нядцш мян еля йяр миш... Ахыр да да на мярд ли йи ня эюря (Бей ря йи гят ляйе тир миш ди) Га зан хан юз доь ма ъа да йы сы Даш Оьуз — Дыш Оьузбя йи Ару зу ни зя иля де шя ряк ат дан са лыр, гар да шы Га ра эц ня йя ба шы -ны кяс ди рир...

Са да ла дыг ла рым дан яла вя оьуз лар щям дя бо зум тул, боз рянэча ла ры на “бо заъ” де йяр миш ляр. Боз чюлля ри миз, йов шан лыг ла ры мыз,цм ман ки ми да льа ла нан дцм дцз от лаг ла ры мыз да боз гыр (“боз”—боз, “гыр”— тар ла, от лаг, чюл ад ла ныр,“гыр”ын юзц дя щям дя бозанламында ишлянир, Гырат-Бозат, “Короьлу бозуьу” саз щавасы,боздар, боз адам, йа боз цзлц адам сюзляри дя дцшцндцрцъцдц)чи�чяк� ки�ми� яти�нин,� мяъ�ун� пен�ди�ри�нин,� дя�ля�мясинин,� � ятя�няйя(гузулуг пярдяси) вя�йа�гой�ун�гар�ны�на�дол�ду�ру�луб�кюз�дя-гор�-да�би�шян�“аь�зы�нын”�да�ды�щар�да�вар?!�(Бу на “су луг” да дей ир ляр.)“Аьы�зы”�су�луьа�—�гоухлуьа�(ятянядяки назик пярдя) дол�ду�рубгор�да�би�ши�риб�“гоух”�дц�зял�дярдиляр.�Го�ух�пен�дир�ки�ми,�юзц�дяЩол�ланд�пен�ди�ри�ки�ми�йаь�лы�олуб�ляз�зя�ти�да�маг�ла�бир�олар�ды.�Аьы�-

42

Бящрузяр

Page 43: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

за,� йа� бу�ла�майа� ун� га�тыб� “кюп�пяъя”� би�ши�ряр�ди�ляр.�Мю�тя�ри�зя�дяону�да�дей�им�ки,�та�мар�зы�—�ля�люйцн�ки�ми�дцнйа�нын�ян�ля�зиз�не�-мят�ля�ри�ни�ща�ра�мы�—�яж�да�ща�са�йаг�ка�мы�на�чя�кян�дцнйа�нын�ад�лыгур�ман�ла�ры,�йах�шы�ки,�би�зим�То�уз�бо�заь�ы�нын�да�ды�ны�бил�мир�ляр,�еляса�ныр�лар�ки,�Ав�ро�па�нын�пий-па�лан�“ит�гуй�руг�пы�рыш”�гой�ун�ла�ры�ки�-ми�са�бун�да�дыр,�йа�кцрдцн�го�нур�бал�бас�гой�у�ну�нун�ят�дян�чохгуй�руьу�олан�го�вур�ма�сы�ны�йей�ян�дя�тязй�иг�гал�хыр.�Йа�лан�мы-эер�-чяк�ми�бил�ми�рям:�сон�тяд�ги�гат�ла�ра�эю�ря,�би�зим�Ъей�ран�чюл�дя�бяс�-ля�нян�бо�зах�гой�ун�ла�рын�яти�ня�ин�ки�ган�тязй�и�ги�ни�йцксял�дир,�щят�таяк�си�ня,�дей�ил�мяйя�эю�ря,�тязй�и�ги�да�ща�да�са�бит�ляш�ди�рир.�Бу�сюз�ля�рийа�за-йа�за� о� да� йа�ды�ма� дцшцр� ки,� 60-ъы� ил�ляр�дя� би�зим� йа�ш�лы�ла�рачат�ды�ран�да� ки,� щя�ким� ся�ня� гой�ун� яти� йе�мяйи� га�даь�ан� едиб�ди,йал�ныз�мал�яти�йе�мя�ли�сян,�он�да�юмрц�бойу�ям�лик�йе�миш,�ер�кяй�инго�вур�ма�сы,�ка�ба�бы�юй�ня�син�дян�яс�кик�ол�май�ан�елат�ада�мы�аъ�ыг�-ла�нар�ды�ки,�щя�ким�гя�лят�еляй�ир (мян ифа дя ни йум шал ды рам, он ларда ща га ба дей яр ди ляр),�чцрцк�аь�аъ�да�дан�мал�яти�иля�адам�мы�ду�-рар,�ят�ки�аь�зы�на�“чыз�гыр�ма�ды”,�да�ща�ня�ляз�зя�ти?�Доь�ру�дан�да�окющ�ня�адам�бо�заь�ы�мы�зын�йаь�лы�ятин�дян�йе�ня�ву�рар�ды�бя�дя�ня�вящя�ким�гой�дуьу�вах�тын-вя�дя�нин�дя�кцряй�и�ни�йе�ря�ву�руб�йа�шай�ар�-ды�юзцйчцн.

Ис па наг вя шо му

Бур�да�йа�ды�ма�о�да�дцшдц�ки,�щя�мин�еля�о�60-ъы�ил�ляр�дя�би�ри�син�-дя�дя�мир�ча�тыш�маз�лыьы�олан�да�щя�ким�она�чох�лу�ис�па�наг�йе�мяйитюв�сийя�едяр�ди.�Ах�шам-са�бащ�юзцнц�ис�па�наьа�ту�тан�лар�са�“кюпцнон�ла�ры� юлдцрдцйцндян”� эи�лей�ля�няр�ди�ляр.� Со�нра�лар� охуй�ан�да� ки,щя�ля�ХЫХ�ясрдя�тя�ря�вяз�ля�рин�тяр�ки�бин�дя�ки�ми�к�ро�еле�мент�ляр�ла�бо�-ра�то�рий�а�да�ана�лиз�еди�ляр�кян�бир�ал�ман�али�ми�(ал ман дан чых ма -йан иш) дя�ми�рин�миг�да�ры�ны�эю�с�тя�рян�чох�лу�сы�фыр�лы�ря�гям�дя�ве�рэцлцис�па�наг�да�сящ�вян�бир�ря�гям�яс�кик�гой�уб�ду�—�о�би�ри�бит�ки�ляр�дя�-кин�дян�100�дя�фя�чох!�Щя�ким�ля�ря�дя�юй�ря�дир�ляр�миш�ки,�ис�па�наг�дадя�мир�лап�чох�ду,�щя�ким�дя�яли�ни�бош�гой�уб�бун�дан�мца�лиъя�тя�-йин�едир,�адам�ла�ры�са�“кюп�юлдцряр,”�би�ри�нин�аь�лы�на�эял�мяз�миш�ки,

43

Кечмиш эяляъяк

Page 44: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эютцрцб�бу�ан�дыр�ис�па�наьы�бир�дя�ана�лиз�еля�син�ляр.�Ис�па�наьа� бя�зян� шо�му� да� дей�ир�ляр.� Бе�ля� сюйляй�ян�ляр� ер�кян

йаз�да�гы�ш�лаг�лар�да�йа�ба�ны�щал�да�би�тян,�би�ши�рян�дя�хю�ряй�и�ня,�кя�тя�-си�ня� еля� бил� гянд�га�ты�лан,� баш�дан-ба�ша� ви�та�мин�олан� шо�му�нунда�ды�ны,�эю�ря�сян,�би�лир�ляр�ми?�Ахы,�бун�лар�та�мам�ай�ры-ай�ры�шей�ляр�-ди.�“Шяк�кя�ри�Ма�зан�да�ран,�шяк�кя�ри�Щин�ди�с�тан,�о�ща�ра-бу�ща�ра!”

Тор паь ын шящ ди

Ин�ди�би�зим�бу�Ъей�ран�чюлцн�бо�заь�ын�да�ня�щик�мят�вар�са,�“тор�-паь�ын�дан�ды-суй�ун�дан�ды,�—� би�лин�мяз”,� юзцмцзцнкцляр� бир� йа�-на,�эю�рян�ляр-да�дан�лар�щеч�вахт�уну�да�бил�мир�ляр.�Ба�кы�да�би�зим�-ки�ля�ри�дя�ял�дян-дил�дян�са�лыр�лар�ки,�би�зя�То�уз�тор�паь�ын�да�бяс�ля�нянщей�ва�нын� яти�ни� эя�тир.�То�у�зу�му�зун� шящ�ди� неъ�я�дир�ся,� доь�ру�дан,кя�нар�бир�йа�на,�юз�То�уз�вя�Гов�лар�ба�зар�ла�ры�мыз�да�ят,�пен�дир,мей�вя,�йаь,�аь�ар�ты,�бцтцн�не�мят�ляр�ят�раф�бю�лэ�я�ля�ри�де�ми�рям�—бу,�юз�йе�рин�дя,�Ба�кы�да�кын�дан�бе�ля�ба�ща�дыр.Ин�са�нын�юзц�ки�ми,�бал�да�тор�паь�ын�ши�ря�си�ди�—�сон�мящ�су�лу�ду.

Мян�тя�сяввцр�ет�ми�рям�ки,�ба�за�рда�То�уз�ба�лы�гя�дяр�(Нахчыванындуш балыны нязяря алмасаг) ба�ща�бал�ол�сун!�Дейя�би�ляр�ляр�ки,�ким�-ляр�ся�бу�ну�гя�с�дян�ши�шир�дир-ба�ща�лыг-гыт�лыг�йа�ра�дыр�вя�с.�Яс�ла�йох!Ба�зар�га�нун�ла�ры�нын�—�дяй�я�рин�щюкмфяр�ма�ол�дуьу�бир�дювр�дябу,�щеч�ъцр�аь�ла�сыь�ан�дей�ил�дир.�Де�мя�ли,�дяй�я�ри�еля�бе�ля�ди�ки,�баш�-га�йер�ля�рин�аз�га�ла�6-7�ки�ло�ба�лы�1�ки�ло�То�уз�ба�лы�на,�3-4�ки�ло�пен�-ди�ри�—�1�ки�ло�пен�ди�ри�ми�зя,�2-3�ки�ло�не�щря�йаьы,�ха�ма�сы�—�1�ки�лоха�ма�—�йаь�ы�мы�за�ек�ви�ва�лент�ди.�То�уз�ин�сан�ла�ры�да�фяр�г�ля�нир�—се�чи�лир�та�мам.�Оту�ру�шу-ду�ру�шу,�йе�ри�ши,�да�ны�шыьы�иля,�цзцнцн�ну�-ру-ишыь�ый�ла.�А�дам�ла�ры� щям� дя� бирцз�лц-бирси�фят�ли�дир.� То�у�зу�муз� ян� на�дир

их�ти�сас�лар�дан�тут�муш�бц�тцн�пешя�вя�ся�нят�ляр�ба�хы�мын�дан�аз�га�лабир�юлкя�ни�пе�шя�кар�кадр�лар�ла�тя�мин�еля�мяк�иг�ти�да�рын�да�ды�—�бир�-ъя�акт�йор-ар�тист�дян�са�ва�йы.�Би�зим� ин�сан�лар� ро�ла�эир�мя�йи�ба�ъар�-мыр�лар.�Ня�гя�дяр�са�вад�лы�олуб�ре�жис�сор�луьа,�акт�йор�луьа�да�ир�уни�-вер�си�тет�ляр�би�тир�ся�дя�йе�ня�цря�йин�ис�тя�йян�акт�йор�чых�мыр�он�лар�дан.

44

Бящрузяр

Page 45: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Явя�зин�дя�ся�ин�сан�чы�хыр.�Бошуна�де�мир�ляр�ки,�фи�лан�кяс�ар�тист�ди,�йаар�тист�лик�еля�йир.Бир�ъя�цзц�олан�ин�сан�ла�рымыз�щаг�дан�не�ъя�вар,�ел�яъя�дя�эя�либ

бу�эц�нц�мц�зя�чы�хыб�лар:�аъыг�лы,�щюкм�лц,�йе�ри�эя�лян�дя�щик�кя�ли,�йаипяк�ки�ми�щя�лим,�йуп�йу�м�шаг.Да�ны�шыьын�да� бя�зян� чат�дыр�ма�йан�да� йа� кя�кя�ля�йир,� йа� "кя�ди�-

йир"…��Йа�дым�да�ды�ки,�ба�бам�аъыг�ла�нан�да�быь�ла�ры�нын�уъу�тя�ряф�-дя� дя�ри� ал�тын�да� ган� ля�кя�ля�ри� ямя�ля� эя�ляр,� быьынын� уъундан� азгала,��ган�дамар,�атам�да�са�ал�нын�да,�ики�га�шы�нын�ор�та�сы�на�йа�хынган�саьы�лар�ды,�ямим�дя�ся�эюзляр�ган�ча�наьы�на�дюняр�ди…Кющня� ки�ши�ля�ри�миз,� Пир�ля�ри�миз� о� гя�дяр� дцз� иман�лый�ды�лар� ки,

он�ла�рын� дуалары� (га рьыш, ниф рин он ла ра йад ды. Еля ъя ба бам данешит миш дим ки, ана нын юз ба ла сы на га рьы шы кеч мяз — сцд гой мур.Ата нын га рьы шы са ба ла ны тез ту тар) щямишя�йе�ри�ня�йе�тяр�ди.�Ща�лал-пак,�ямя�ли�са�лещ�бян�дя�ля�ри�ни�еши�дян�ди�о�бюйцк�Йарадан.Тор�паьы�мы�зын� ши�ря�си�нин� бир� гий�мя�ти�ни� дя� онунла� �де�йим� ки,

Азяр�бай�ъан�лап�гя�дим�ляр�дян�зя�фя�ран,�дя�ри,�йун,��бийан�ла�йа�на�шы,кюк�бойаг�мад�дя�си�(гызыл бойаг — "марена") вя�он�дан�доьанха�лы-хал�ча�ла�ры� иля� дя� дцн�йа�да� мяш�щур� олуб�ду.� Би�зим�ки�ляр� онаеля�ъя� бо�йаг,� йа� бо�йаг� кюкц� де�йир�ди�ляр.� О,� ка�лы�шын,� га�мы�шынкюкц�ня�ох�ша�йыр,�йал�ныз�буьум�ла�ры�он�ла�рын�кын�дан�бир�аз�бюйцквя� нис�бя�тян� ят�ли� олур.�О,� бо�йаг� биткиси� би�зим� йа�маъ�лар�да� тор�-паьын�аз�га�ла�1,5-2�метр�дя�рин�ли�йи�ня�иш�ля�йя�ряк�кюкляри�ор�да�йе�ти�-шир.�Ютян�яс�рин�60-ъы�ил�ля�ри�нин�яв�вял�ля�рин�дя�даь�вя�даья�тя�йи�кянд�-ля�ри�ми�зя�йол�лар�бул�до�зер�ляр�ля�эе�ниш�лян�ди�ри�либ�йе�ни�дян�иш�ля�ди�лян�дяХанханым�ан�ам�сах�лан�ъын�дан�бир�кюк�чы�ха�рыб�ве�ря�ряк�щар�данне�ъя� йыь�маьын� тя�щяр-тющрц�нц� юйря�диб� ба�ша� сал�мыш�ды.� Мян� дя"ЕС"-ин�пен�дир�ки�ми�доь�ра�дыьы� тя�пя�ля�рин�йамаъ�ла�рын�дан�щя�минкюкдян�тор�ба-тор�ба�йыь�мы�шам.�О,�кюкдян�еля�бо�йаг�алы�ныр�ды�ки,эюзцн�шохуну�апа�рыр�вя�би�зим�Азяр�бай�ъан�хал�ча�ла�ры�нын,�эя�бя�ля�-ри�ми�зин�на�хы�шы�нын�йер�ли�йи�ни�яса�сян�щя�мин�бо�йаг�тяш�кил�еля�йир.�Елябир�бо�йаг�ки,�йцз�ил�ляр�ке�чир,�эя�бя�цзц�лцб�яриш-арьаъ�да�даьы�лыр,рян�эи�ся�са�ра�лыб-сол�маг�дан�са�да�ща�да�пар�даг�ла�ныб�ачы�лыр.

45

Кечмиш эяляъяк

Page 46: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Па паг

Мя�гам�ды,�эя�ряк�дей�я�сян,�ХВЫ�ЫЫ�ясрдя�бу�йер�ля�ря�йо�лу�дцшянАв�ро�па�сяйй�ащ�ла�рын�дан�би�ри�йа�зыр�ки,�бу�ра�да�еля�гой�ун�ъин�си�варки,�(бо зах дан сющ бят эе дир) онун�дя�ри�син�дян�ти�кил�миш�па�паг�щяришя�йа�рай�ан�бир�яшй�а�дыр.�Щя�мин�дя�ри�па�паг�ада�мы�йаз�да-пай�ыз�-да� йаь�ыш�дан,� йай�да� эцнцн� гыз�мар� ис�ти�син�дян,� гыш�да� сой�уг�данго�руй�ур,�ял-цзц�гу�ру�ла�маг,�цзцн-ба�шын�тя�ри�ни�сил�мяк,�йе�мяк�дянсо�нра�йаь�лы�ял�ля�ри�тя�миз�ля�мяк�цчцн�дя�с�мал�вя�сал�фет�ки�ми�ис�ти�фа�дяолу�нур,� йа�тан�да� да� ба�лынъ,�мцтяк�кя� ки�ми� баш� ал�ты�на� гой�у�лур.Елат�щяй�а�ты�на�бя�ляд�олан�лар�би�лир�ки,�бу,�—�бе�ля�дир�(сяйй а ща па -паь ын да ща бир юзял лий и ни, йах шы ки, ба ша сал май ыб лар — йох са ер -кян ни э ащ лар да мь а сын дан гур ту ла бил мяз, — би а быр олар дыг).Бунлар�юз�йериндя.�Гядим�инанъымыза�эюря�заща�вахты�эялиня

папаг�ийлядярмишляр�ки,�щал�говулсун,�хястялик�дя�саьалсын.

Оь уз лар... Ин са нын фян ди

“Тойа”�да�ща�бир�ми�сал:�Тоу�зу�муз�оьуз�лу�лар�ла�сых�баь�лы�дыр.Тоу�зун� юзцн�дя� мад�ди�ля�шян� Ич� Оьуз,� Дыш� Оьуз,� Шям�сяд�дин,Дон�дар,�Ха�тын�ъан,�Ха�тын�лы,�Аваз,�Га�зан�эюлц,�Га�зан�чы,�Кюч,Кюч�Дя�ря,�Ши�ряк�дц�зц,�Ши�ря�йин�га�шы,�Аь�баш�лар,�Гыр,�Гыр�ры�бу�лаг,Боз�гыр,�Со�фу�лар,�Дя�ря�шам,�Шам�лыг,�Яс�рик,�Аь�ъа�га�ла,�Аь�чай,Ахын�ъы,� Алынчалы,� Аь�га�йа,� Аьдаш,� Аьйал,� Аьдяря,� Аь�даь-Ай�-даь,�Га�ра�ъа-Га�ра�чы,�Чо�бан�сыь�наг,�Ха�са�дар,�Са�ры�сюйкяк,�Шащ�-ваз…�ки�ми�йер-йурд,�кянд,�даь�адларымыз,��кцп�гя�бир�ля�ри�миз�дяюз�йе�рин�дя.�Оьу�за�хас�кей�фий�йят�ля�рин�—�си�фят�ля�рин�чо�ху�адам�ла�-ры�мыз�да�ъям�ля�шиб�ди�вя�он�ла�рын�ща�мы�сы�ны�са�да�ла�маьа�им�ка�ны�мызйох�ду.�Йал�ныз�бу�эцн�кц�тоуз�лу�щей�рят�бил�ди�рян�дя�бир�яли�ни�о�би�-ри�си�ня� ву�рар,� "ба…й,� ся…н�…ин!"�де�йяр,� йа�гя�фля�тян� яли�ни-яли�няву�ра�раг�гащ-гащ�чя�кяр,�оьу�зун�юзц�ки�ми�саф�дан-саф,�дуп�ду�руол�дуьу�гя�дяр�дя�йе�ри�эя�лян�дя�-да�ра�дц�шян�дя�дцш�мя�ни�ня�мц�на�си�-бят�дя�ин�ъя�си�йа�сят�иш�ля�дяр…�Уъ�а�дан�уъа�бойу,�гу�лаъ�гол�ла�ры�иляадам�ла�ры�щей�рят�лян�ди�рян�оь�у�зун�ики�си�эцъ�ве�риб�он�юкцзцн�чя�кя

46

Бящрузяр

Page 47: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бил�мя�дийи�ири�гай�а�ны�гал�ды�рар�мы�ш�лар.�Бю�лэ�я�миз�дя�ки�га�ла�вя�га�ла�-ча�ла�рын�ти�кин�ти�син�дя�ис�ти�фа�дя�олу�нан�ня�щя�нэ�да�ш�ла�ры�йя�гин�еля�оь�-уз�лар�гал�ды�рыб�го�йуб�лар�щя�мин�щюрэцйя.�Оь�уз�эуйа�бя�ни-ин�са�ныпа�та�ва�сын�да� эяз�ди�ряр�миш.�Елат� адам�ла�ры�мыз� ин�ди�нин� юзцндя�дяири� бир� ъям�дяйи,� са�лаъ�а�ны� тя�с�вир� едян�дя� дей�ир� ки,� еля� бил,� оь�узюлцсцдц...� Би�зим� даь� тя�ряф�ляр�дя� дя� би�ри�си� ся�ря�ля�няндя,� йайайханыб�оту�ран�да�де�йяр�ляр�ки,� еля�бил,�буьусду,�буьус�юлц�сц�-дц…�"Буьу�сун�та�ла�сы",�"Буьу�сун�би�ня�си",�"Буьу�сун�бу�лаьы"…йер�адларымызда�йя�гин�ки,�"оьуз"�сюзц�за�ман-за�ман�фо�не�тик�дя�-йи�шик�ли�йя� уь�ра�йа�раг� "буьус�"а� чев�ри�либ�ди.� Бял�кя� дя� бу� "Буьаъ"("Ки та би Дя дя-Гор гуд"да кы гящ ря ман лар дан би ри) сюзцн�дян�дир.�Ин�ди�дя�дил�ляр�дя�эя�зян�ики�сюй�ля�мя�ни�Сиз�ля�ря�йе�ти�ри�рям:—�Оь�уз�Кцрцн�ъя�ля�син�дя�би�ня�гу�руб�мал-щей�ван�сах�лай�ар,

чох�вахт�щеч�шен�лийя�дя�эял�мяз�миш.�Еляъя�ай�аь�ы�ны�уза�дар�мыш�бутойа�вя�бур�да�да�баъысы�дыр�наь�ы�ны�ту�тар�мыш.�Бу�нун�ла�оь�уз�оь�лу�-нун�бойуну,�ру�зи�си�ни�ща�лал�лыг�ла�чы�хар�ма�сы�ны�бир�да�ща�эюз�юнц�няэя�тир�мяк�ис�тяй�иб�ляр.—�Бир�эцн�оь�уз�чюл�дян�ат�ла�евя�гай�ы�дан�да�га�баь�ы�на�бап�ба�-

лаъа,�оь�у�зун�аз�га�ла�бир�пянъ�я�си�бой�да�бир�мях�луг�чых�ды.�Ня�ол�-дуь�ун�дан�баш�ача�бил�мя�дийи,�анъ�аг�га�ны�нын�йа�ман�гай�на�дыьыбу�ой�ур-ой�ур�ой�най�ан�ъан�лы�ны�чяк�мя�си�нин�боь�а�зы�на�гой�уб�ев�-ля�ри�ня�эя�тир�ди.�Ана�сын�дан�со�руш�ду�ки,�бу�ня�олан�шей�ди?�Ана:�—Ин�сан�ды,� мя�ним� ба�лам,� биз� ай� ки�ми� ба�тыб� эе�дяъ�яй�ик,� эя�ляъ�якбун�ла�рын�кы�ды,�—�дей�ир.�Оь�у�зун�щеч�инан�маьы�эял�мир,�ахыр�да�исясюй�ляй�ир�ки,�яэ�яр�о�мя�ним�аты�мын�тор�ба�сы�ны�ба�шы�на�ке�чи�ря�бил�ся,он�да�йя�гин�олаъ�аг�ки,�дцнйа�ны�бун�лар� ида�ря� едяъ�як.�Оь�уз�аз�-ман�бир�пящ�ля�ван�олан�да,�он�да�эюр,�онун�аты�няй�миш?!�Шяр�ти�еши�-дян�адам�аху�ра�дыр�ма�шыб�яли�ни�са�лыб�тор�ба�да�кы�ар�па�ны�хы�шыл�да�-дыр,�ат�ба�шы�ны�ашаьы�яй�ян�дя�тор�ба�ны�гу�лаг�ла�ры�нын�ар�ха�сы�на�ке�чи�рир.Ин�са�нын�бу�фян�ди�ни�эю�рян�оь�уз�дей�ир�ки,�бах,�ин�ди�инан�дым�эя�ля�-ъяй�ин�бун�ла�ра�гал�ма�сы�на.�Гц�бар�ла�ныб�эюзля�ри�до�лан�оьуз�ор�дабир�ба�йа�ты�чя�кир:�

Бур дан бир ат лы кеч ди,Атын ой нат ды кеч ди,

47

Кечмиш эяляъяк

Page 48: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Эцн ки ми шя фяг сач ды,Ай ки ми бат ды эет ди.

Щя�мин�бу�ба�йа�ты�ны�“Я�дя�бий�йат�шц�нас�лыьын�ясас�ла�ры”н�дан�би�зядярс�ве�рян�Мир�Ъя�лал�мцял�лим�(яс лин дя эянъ ля ря ин сан лыг фял ся фя сиюйря дир ди о Пи ри миз) чох� се�вяр�ди.� Дюнцм-дюнцм� тяк�рар�ла�йар,щяр�дя�фя� сюйля�йян�дя�дя�бир�ан�лыг�хя�йал�ла�ры� чох�узаг�ла�ра�эе�дяр,ани�бир�сц�кут�йа�ра�нар,�ба�йа�ты�ны�еля�ин�то�на�си�йа�иля�сюйля�йяр�ди�ки,ща�мы�до�нуб�га�лар�ды.�Сон�ра�юзц�буз�сц�ку�ту�гы�рар,�чий�ни�хя�фиф�ат�-ла�на-ат�ла�на� еля� эц�ляр�ди� ки,� о� эц�лцш� щям�мц�гяд�дяс� кя�дяр,� щямтяяс�сцф,�щям�дя�щей�рят�га�ры�шыьын�дан�йоь�ру�лан�ишыг�лы-нур�лу,�ила�щибир�тя�бяс�сц�мя�чев�ри�ляр�ди.�Бу�ба�йа�ты�ны�щям�бян�зят�мя�дя,�щям�ме�-та�фо�ра�да,�щям�дя�ри�то�ри�ка�да�ми�сал�эя�ти�ряр�ди.�Йу�ха�ры�да�кы�ба�йа�ты�юз�йе�рин�дя.�Ону�мян�ялаъ�сыз�лыг�дан�иш�ля�ди�-

рям.�Бей�ни�мин�гу�ру�маьа�доь�ру�эет�ди�йи�бир�вахт�да�вя�ше�ир�йад�-да�сах�ла�маг�ов�га�тын�да�ол�ма�дыьым�за�ман�ешит�миш�дим�о�ба�йа�ты�-ны�(ящ ва ла ты ушаг лыг дан би лир дим),�она�эюря�йа�дым�да�гал�ма�йыб.Тях�ми�ни�мяз�му�ну�бе�ляй�ди�ки,�оьуз�эя�ля�ъяк�ня�сил�ля�ря�хе�йир-дуаве�рир,�еля�бил�ки,�Йу�нис�Имря�нин�де�ди�йи�ки�ми�юзля�рин�дян�сон�ра�эя�-лян�ля�ря�са�лам�эюндя�рир…Инди�щя�мин�мя�ся�ля�ни�ачыг�сах�ла�йы�рам�ки,�бял�кя�ки�мин�ся�йа�дын�-

да�гал�мыш�ола,�эя�ля�ъяк�дя�бял�кя�о�ба�йа�ты�ны�бяр�па�еля�мяк�им�ка�ныйа�ра�на.�

“Ши ряк”ин “Ши рак” ол маг лыьы — ди лин ба ки ря лийи

Бир�уъу�Эцръцста�нын�Удаб�но�сун�дан�ба�ш�лай�ыб�Ел�ля�р�ой�уь�у�на—�Ел�да�ра�—�Ми�нэ�я�че�вир�“дя�ни�зи�ня�дяк”�—�эюлцня�дяк�уза�нан,ай�аь�ы�ны�Кцр�йа�лай�ан,�ба�шы�Га�быр�ры�чай�ы�на,�юзцнцн�Ал�выз�ятяк�ля�-рин�дя�ки�Ъей�ран�чюл�алъ�аг�сы�ра�даь�лыг�ла�ры�на�сюй�кя�нян,�би�зя�дцшянпайы� тях�ми�нян� 100� мин� щек�тар� олан,� То�у�зу�му�зун� щяй�а�тын�даявяз�сиз�рол�ой�най�ан�Ъей�ран�чюлцмцздян�—�бу�гы�ш�лаг�лар�дан�бур�-да,�им�ка�ным�да�хи�лин�дя�бил�дий�им�гя�дяр�да�ныш�ма�сам�ол�мур.�Йу�-ха�ры�да�"Ел�ляр�ойуьу"�де�дим,�та�ри�хи�тор�паг�ла�ры�мыз�олан,�ин�ди�ер�-

48

Бящрузяр

Page 49: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мя�ни� ялин�дя� га�лан� Аьбаба� мащалында (Амасийа) да Ел�ляройуьу� кянди� вар� иди,� адыны� дяйишиб� Ел�ляр� елямишдиляр� вя� щяминкянддя�1988-ъи�ил�фаъиясиня�гядяр�сойдашларымыз�йашайырды.�Бунуйери�эялди�—�дедим...�Эюз�дой�ду�ран�бу�эе�ниш�дцзян�ляр�дя�(яс лин -дя тя бя гя-тя бя гя, мяр тя бя-мяр тя бя ди Ъей ран чюл. Кцр йа ха сын да,Бо ша наь ын ай аь ын да йай ын ис ти син дя го ра би шян дя, “Чо бандаьы”нда, “Га ра дцз”дя аь йел ада мын илик ля ри ня иш ляй ир вя чо бан -ла рын сы рыг лы га ры шыг нийя бе ля га лын эей ин дик ля ри ни он да ан лай ыр сан)ин�сан�лар�щеч�вахт�да�и�ми�йа�ша�ма�дыг�ла�ры�цчцн�ня�гя�би�ри�с�тан�лыг�лар,ня�шя�щя�рэ�ащ�вя�ня�кянд�йер�ля�ри�вар,�анъ�аг�йцз�ил�ляр�—�мин�ил�ляр�-ди,�бур�да�гой�ун�сах�ла�ныр,�вар�бяс�ля�нир,�онун�ла�ел-оба�йе�диз�ди�ри�-лир.Бу�ра�ла�рын� ясрля�ри� ад�лай�ыб� эцнцмцзя� йе�тян� йер� ад�ла�ры,� то�по�-

ним,�ой�ко�ним,�щи�д�ро�ним�ля�ри�юз�тяд�ги�гат�чы�ла�ры�ны�эюз�ляй�ир.�Щя�мино�ад�лар�да�та�ри�хи�ми�зин�ялядцшмяз�ин�фор�ма�сий�а�сы�да�ш�лашмыш�—�гя�-либ�ляш�миш�шя�кил�дя,�ил�кин�—�ба�ки�ря�лик�ща�лын�да�неъя�вар�са,�еляъя�дяго�ру�нуб�сах�ла�ныб�ды.�Аз�га�ла�щяр�ъыь�ы�рын,�бя�ля�нин,�га�шын,�тя�пя�вяйа�с�та�на�нын,�дя�ря�вя�йа�рь�а�нын,�эюл�вя�ъцлйя�нин�юз�ады�ол�дуьу�щя�-мин�мя�кан�дан�йад�да�шым�да�га�лан�ла�рын�ад�ла�ры�ны�йа�зы�рам:�Ша�ва�-дын�ме�шя�си�—“Кол” (щя мин туь ай ме шя си о гя дяр га лын вя сых идики, бир фы зыл лыьы, ке чил мяз йа шыл сяд ди тя с вир едян дя то уз лу лар онуШа ва дын ла мцгай и ся едир ди ляр). Мян�бурада�Шавадын�барядя�биргядяр�эениш�данышмаг�истяйирям.

“Ша ва дын”

Дцнйа�нын�мюъцзя�ля�рин�дян�би�ри�олан�бу�ту�гай-туь�ай�ме�шя�миз(“туь ай” гя дим тцрк ди лин дя го руг чу, га ро вул, ке шик чи де мяк дир.Со нра лар “га даьа ме шя си” иш ля ниб ди.) биз�ляр�дя�Ша�ва�дын�ад�ла�ныр.Эир�за�нын� щян�дя�вя�рин�дян� ба�ш�ла�нан� Ша�ва�дын� Кцрцн� сол� гый�ы�сыбой�унъа�бир�йа�шыл�кя�мяр�ки�ми�Га�раъ�я�мир�лийя�гя�дяр�уза�ныб�эе�-дир�ди.� Буз�лаг� дюврцндян� дя� юнъ�я�дян� гал�ма� тя�би�я�тин� бу� ъан�лыаби�дя�си�мин�ил�ляр�бойу�ин�сан�бяс�ляй�иб�сах�ла�мыш�ды.�Кцр�ня�щ�рин�дясо�нра�дан�гу�ру�лан�Шям�кир�вя�Йе�ни�кянд�су�еле�к�т�рик�стан�сий�а�ла�ры�-

49

Кечмиш эяляъяк

Page 50: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

нын�дярй�а�ча�ла�ры�ал�ты�на�дцшдцйцня�эю�ря�Ша�ва�ды�ны�гыр�ды�лар-та�ла�ды�-лар.�…Ша�ва�дын�гы�ры�лыб�гур�та�ра�сый�ды�мы�ки!�Аз�ман�па�лыд�ла�ры� эцъ�лц

трак�тор�ла�рын� кюмя�йий�ля� йы�хыб� сц�рц�йцб� бир� ачыг�лыьа� эя�ти�рир,� елябцтювъя�са�ман�тюкцб�тор�паг�ла�йыб�бас�ды�рар�(еля бил ки, газ ма йа -таг фор ма сы алыр),�кюмцр�йан�дыр�маг�цчцн�од�ла�йыр�ды�лар.�О�йыьын�-ла�рын�щя�ря�си�дя�бир�ай-ай�йа�рым�ня�за�рят�ал�тын�да�арам-арам�йа�-нар�ды.�Ща�зыр�ла�нан�кюмцр�Ав�ро�па�йа�эюндя�ри�ляр�ди.�Аьаъ�чяк�мякцчцн�ми�шар�се�хи�дя�гу�рул�муш�ду.�Па�лыд,�саг�гыз,�гы�зыл�сюйцд,�баш�-га�ди�эяр�гий�мят�ли�аьаъ�лар�дан�тах�та�чяк�мяк�бир�йа�на,�цс�тя�лик�пыч�-гы�нын�ал�ты�на�чы�хан�овун�ту�ну�-�"пц�фя�ни"�дя�(хыр хы ны) йыьыб�Че�хос�-ло�ва�ки�йа�йа�эюндя�рир�ди�ляр…����Тех�ни�ка� иля� щю�ку�мят� ся�вийй�я�син�дя� ня� гя�дяр� гы�рыб-чат�са�лар,

од�ла�са�лар�да�йе�ня�гур�та�ра�бил�мя�ди�ляр.�Аз�ман�па�лыд�лар,�ня�щя�нэго�ваг�лар�бу�эцн�дя�дярй�а�дан�бой�ве�рир�вя�са�щи�ля�йа�хын�Ша�ва�ды�-нын� ме�шя� гя�би�ри�с�тан�лыьы� дум�ду�ру� суй�ун� ал�тын�дан� ай�дынъаэюрцнцр.�Туь�ай�ме�шя�ми�зин�не�мят�ля�ри,�юзял�лик�ля�ри�щаг�гын�да�ки�та�-бын�“Кол�да”�бюл�мя�син�дя�бящс�едяъяйик.�Ин�ди�са�дяъя�гя�дим�дян-гя�дим� “Ша�ва�дын”� то�по�ни�ми� щаг�гын�да� топладыгларымызы� сюй�ля�-мяк�ис�тяй�и�рик.Ша�ва�дын� яввялляр� аьаъ� сар�ма�шыьы�(ли а на), го�ра,� бюйцрти�кан,

мцхтя�лиф�кол�лар�га�ры�шыг�еля�ня�щянэ�аь�аъ�лар�ла�зя�нэ�ин�иди�ки,�ме�шя�-нин�ичя�ри�си�ня,�де�мяк�олар,�эцн�ишыьы�дцшмцрдц,�та�мам�зи�н�рик�ди...�Бо�зал�ган�лынын� кющня� ки�шиляри� сюй�ляр�миш� ки,� биз�Кцрцн� о� то�-

йун�да� олан�да (ора да Буръ а лы лар гя би ри с тан лыьы вар. ИндикиЕрмянистанын Гаъаран мис-молибден комбинатынын йериндя дяБуръалы кянди олубду) “Ша�ва�дын”�нцфу�са�бюлцнмцшдц�—�ора�даякин�якяр�дик,�тя�кям�сей�ряк�па�лыд�аь�аъ�ла�ры,�бир�дя�Кцрцн�йа�ха�сын�-да�сюйцд,�го�ваг�аь�аъ�ла�ры�гал�мыш�ды.�Со�нра�лар,�кянд�кючцб�бя�рийяйыь�ыш�ды�вя�рус�эя�лян�дян�со�нра�ора�ла�рын�га�даь�а�сы�бяр�ки�ди�вя�гыр-гыр�ных� эя�тир�мяк� дя� да�ща� каь�ыз�ла� —� иъ�а�зяй�ля� ба�ша� эял�ди.� Еляшцйляр�галх�ды,�фы�зыл�лыг�щяр�йа�ны�ба�с�ды�ки,�йол-чящ�лим�дя�ит�ди.Ня�щ�рин�бу��кя�нар�ла�рын�да�уъ�дан�тут�ма�шцй�ки�ми�аь�аъ�лар�ямяля

эялди� вя� адам�лар� да� щя�ми�шя� “шцйо�дун”� эя�тир�мяйя� эе�дя-эе�дя,

50

Бящрузяр

Page 51: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

да�ны�ша-да�ны�ша�дил�га�нун�ла�ры�на�уйь�ун�шцйо�ду�ну�—�“Ша�ва�ды�н”аче�ви�риб�ляр.Баш�га� бир� сюй�ля�мяйя� эю�ря�ся� бу� ме�шя�дя� бол�луъа� шах-шя�вял

олар�мыш�вя�ин�сан�лар�да�щя�ми�шя�шя�вял�лийя�—�шя�вя�да�на�—�Ша�ва�ды�-на�одун�да�лынъа�эя�ляр�ми�ш�ляр.Баш�га�бир�ещ�ти�ма�ла�эю�ря�ся�“Ша�ва�дын”�—�Шащ��ва�ди�си�де�мяк�ди

—�юз�ахар-ба�ха�ры,�наз-не�мя�тий�ля!То�уз�лу�ла�рын� ин�ди� йер�ли� ши�вя�син�дя� иш�ля�нян� Ша�бан� ады�нын� “Ша�-

ван”� фор�ма�сы,� Мцлкцлцдя�ки� —� юзц� дя� Кцр� йа�ха�сын�да�кыМцлкцлцдя�ки�Шяв�дян�ли�ляр�няс�ли,�“Шяв�дян�оь�лу�Щя�сян”�тя�ль�я�си�дябу�йюн�дя�дцшцнмяйя�ясас�ве�ря�би�ляр.�Даь�Гуш�чу�муз�да�вах�ти�ляШав�даг,�Го�ша�вя�Гя�дир�ад�лы�цч�гар�даш�олуб�ду�ки,�он�лар�дан�ин�-ди�ки�Чешмялидя�(Чир кин ли дя), Го�ша�да�вя�Бюйцк�Гыш�лаг�да,�Дон�-дар�да�вя�Ашаьы�Гуш�чу�да…�бюйцк�ня�сил�ляр�бу�даг�ла�ныб�ды.�Эюрцн,Ша�ва�дын�ла�Шав�даь-Шав�даг�не�ъя�дя�сяс�ля�шир!�Вах�ти�ля�Йе�ли�за�вет�пол�гу�бер�ни�йа�сы�нын�Зян�эя�зур�гя�за�сын�да,�ин�-

ди�ки� Ер�мя�нис�та�нын� Га�фан� ра�йо�нун�да� Ша�ба�дин� вя� Ша�ба�дин�—Ох�чу� ад�лы� азяр�бай�ъан�лы�лар� йа�ша�йан� кянд�ляр� ол�муш�ду.� Ер�мя�нидаш�нак�ла�ры�щя�ля�1905-ъи�ил�дя�Ша�ба�дин-Ох�чу�кян�ди�нин�яща�ли�син�дянгыр�дыьы�ны�гы�рыб,�кян�ди�даьыт�мыш�ды�вя�саь�га�лан�лар�ора�дан�ди�дяр�-эин�дцш�мцш�дц�ляр...�Инди�эюл�ал�тын�да�го�йу�луб�су�ла�ра�гярг�еди�лянШа�ва�дын�дакы� йер-йурд� ад�ла�рын�дан� бил�дик�ля�ри�ми� йа�зы�рам:� Са�па�-ъан,�Эц�ля�ва�ты�нын�би�ня�йе�ри,�Кал�ва�йы�Яся�дин�би�ня�йе�ри,�Кал�ва�йыЯсяд�су�ва�ты,�Ар�вад�лар�су�ва�ты,�Зяв�вал�ла�рын�би�ня�йе�ри,�Хан�гу�лу�ларби�ня�си,�Ор�та�па�лыд,�Ай�ваз�ды�пя�йя�си,�Сал�лах,�Гу�ла�тя�пя�си,�Тама�шаюлян,�Тяк�го�ваг,�Бур�ъа�лы�ар�хы...

Йад дан чых ма мыш. Ша�ва�ды�нын�Эянъя�сямт�ля�ри�ня�доь�ру�щис�ся�-си�“Га�ра�нцй”�ад�ла�нырды�ки,�о�да�галды�суйун�алтында.�Гайыдаг�Ъейранчюлцмцздя�йер�адларымызы�садаламаьа:��Ща�-

рай�тя�пя�си,�Эя�ми�сал�лаьы,�Узунъа,�Га�баг�гаш,�Эю�дяк�гаш,�Ба�ла�-ха�ны,�Ен�чи,�Га�ра�бу�рун,�Баь�ыр�саг,�На�зы�тахъ�а�сы�—�Шя�ри�ф�ли�тах�та�-сы,�Ши�ряк�(би зим Ъей ран чюлцн ады ХВЫ ЫЫ яс ря аид рус мян бя ля рин -дя Ши ряк дцзц ки ми гейд олу нур), Ши�ряй�ин�га�шы,�Ши�ряй�ин�дцзц�(алимгар даш, йах шы фи кир вер, ер мя ни “Ши ряк” то по ни ми ни “Ши рак” еляй иб

51

Кечмиш эяляъяк

Page 52: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

юзял ляш ди риб ди вя ону сцбу та ещ тий аъы ол май ан бир ак си о ма ки ми,щай ын ясл мя ня ви ат ри бу ту ки ми дцнйайа нцмай иш ет ди рир, биз дя исяШи ряк мин ил ляр ди, тцркя хид мят едир). Тцфя�нэ�даьы,�Тцфя�нэ�тя�пя�си,Бо�ша�наг,�Га�план�дя�ря�си,�(Га ф лан лы да дей и лир) Айы�дя�ря�си,�Ган�-ны�го�бу,�Га�зан�эюлц,�Хал�ча,�Гыр,�Гыр�ры�бу�лаг,�Явя�лик�ли,�Явя�лик�лидя�ря�си,�Ъин�ни�йо�ху�шу�вя�йа�Шей�тан�ен�чи�си,�Атучан,�Саъ�даьы,�Ъа�-йыр�лы,�Ъайыр�дцзц,�Га�ны�лы�(бюйцк вя ки чик), Га�ныг�лы,�Сел�ба�сан�лы,Тяк� тяпя,� Тахт� тя�пя,�� Эцр�зцн� даьы,� П�лов�ча,� �Гуй�руг� ен�чи,Налтюкян,��Дашдямир�тяпяси,�Палантюкян,�Бюлцк�кол,�Ще�рик�дя�ря�-си,�Дуз�ду�бу�рун,�Кяр�пиъ�ли�(тарихи вятян торпагларымыз щесабынайарадылмыш Ермянистанын Котайк району яразисиндя дя Кярпиъликянди варды вя 1918-20-ъи иллярдя ахырынъы азярбаъанлы ораданчыхарылыб йериня сонрадан Гарсдан, Вандан ермяни кючцрцлдц),Эю�дяк� бу�рун,�До�нуз�ду,�Аьъа� ен�чи�си,� Га�ра� Сюйцнлц,�Гуй�у�луйа�таг, (бу райа оь у зун ил кин ди лин дя “ъы рых лар”, “дя мящ ляр” дядей ир ляр. — “Эя ли ни эяр дяк дя, кцчцйц дя мящ дя”), Га�ра�дцз,�Аьйал,� Саг�гыз�дых,� Ар�дыъ�дых,� Кя�мяр� Ар�дыъ,� Чи�чяк�ли,� Зяр�вал�лар,Яряйъя,�Тоз�ду�йо�ху�шу,�Маш�ган,�Йал�маш�ган,�Баь�ры�па�ра,�Чюля�-дя,� Юкцзюлян,� Чо�бан� даьы,� Ъыь�а�те(а)й� (кечмишдя Ирявангубернийасында да Ъаьатай кянди олмушду),�Ор�та�га�тар,�Га�багга�тар...�Щяр�би�ри�нин�дя�юз�наь�ы�лы,�юз�ящ�ва�ла�ты.�Он�ла�рын�ща�мы�сы�иляишим� йох,� тякъя� “Чо�бан� даьы”нын� ящ�ва�ла�ты�ны� гя�ля�мя� ал�маьаэцъцмцз�йет�ся,�мин�шцкцр!

Кя фя ни йыр тан чо бан

Ютян�са�би�гя�ляр�дя�(Ашыг Ка ман дар, ся ня рящ мят, — “са би гя”онун сюзцдц) бир�хо�зейин�вар�ды,�щяр�дя�фя�бир�мащна�еляйиб�чо�ба�-нын�щаг�гы�ны�вер�мяз�миш.�Бу�ну�гой�ум�она�эе�дим,�би�ри�си�дя�вар�-мыш,�тут�дуьу�чо�бан�ла�шярт�кя�сяр�миш�ки,�баш�га�ла�ры�бир�иля�бир�тоь�-лу�луг-тоь�лу�луг� йа�рым�(га баг лар би ри би ри си нин гой ну на эе дян дящаг ки ми щяр ий ир ми гой ун дан би ри ве ри ляр ди вя гу зу ну ота ран гу -зу чуйа да щяр ий ир ми гу зу дан би ри юдя няр ди. Нор мал сцрц 400-500баш ол дуь у на эю ря бир тоь лу луг да бя зян 20-25 баш да вар ла ще саб -

52

Бящрузяр

Page 53: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ла нар ды) щаг�ве�рир,�мян�ики�гат�ве�ряъ�ям,�ам�ма�бир�шярт�ля�ки,�нявер�сям�ону�йей�яъ�як�сян,�баш�га�шей�ди�ли�ня�вур�май�а�ъаг�сан.�Шярт�-ля�шир�ляр.� Бу�нун� чо�ба�на� ах�шам-ся�щяр� эцндя�лик� вер�дийи� йе�мяксоь�ан-чю�ряк�олур.�Ону�да�ъи�ря�иля�ве�рир (кеш ми ш ляр дя йан дан ту -ту лан би чин чийя йе мяк явя зи ня ун, буь да, йа онун “гя ря лин дя” ар -па-да ры ве ри ляр ди ки, бу на да “ъи ря” дей и ляр ди. Йя ни щяр шей нор маиля, эюрц лян ишин мцга би лин дя юлчц иля ве ри ляр ди. Она эю ря дя биршейи гя на ят ля, щагг-ще саб ла “кы са-кы са” ве рян дя дей ир ляр ки, саьол муш, еля бил, ъи ря иля ве рир). Вя�дя�йа�хын�ла�шыр,�анъ�аг�чо�бан�саь-са�ла�мат,� йа�наь�ын�дан� ган� да�ма-да�ма� гой�у�ну� отар�маг�да,байа�ты�сы�ны�чяк�мяк�дя...Ин�дийя�ки�ми�не�чя�чо�ба�ны�вер�дийи�“йе�мяк�-ля”� вя�дя�ба�шы�на� чат�ма�мыш� о� дцнйайа� йо�ла� са�лан� са�щиб�карэцдцкчц�эюн�дя�рир�ки,�эюрцн,�йа�ал�дилнян�юйрянин�эюряк�чо�ба�нынйе�дийи�ня�ди?�Хя�бяр�эя�ти�рир�ляр�ки,�чо�ба�нын�йе�мяйи�еля� ся�нин�вер�-дий�ин� соь�ан-чю�ряк�ди,� анъ�аг�о,� соь�а�ны� ...би�ши�риб�йей�ир.�Да�ща�няола�сы�ды,�“иш�да�ны�шыг�дан�ке�чяр”...�

Ня ня нин кя ляйи

Бя�ли,�би�ринъи�де�дий�и�миз�бу�щаг�вер�мяз�хо�зей�ин�ши�рин�ди�ли�ни�ишяса�лыб� ъа�ван� чо�ба�ны� гы�лыг�лай�ыр� ки,� ба�ла,� би�ли�рям,� цзцмцзя� эя�лянпай�ыз�той�еля�мяк�ис�тяй�ир�сян.�Эял�ся�нин�ля�бе�ля�шярт�кя�сяк,�бях�ти�нябу�дюл�дя�ня�гя�дяр�ала�гу�зу�доь�ул�са�ща�мы�сы�ся�нин�ол�сун,�апар�га�-пы�на,�той�у�ну�еля.�Йох�са�бир�тоь�лу�луг�щагг�щеч�ана�нын�диз�лий�и�ни(гя дим ляр дя пал-пал та ра “дон”, “диз лик”, “чыл паг лыг” де йир ди ляр),ял�хяръ�лий�и�ни�еля�мяз.�Ал�лащ� кяс�син� ещ�тий�аъы�—� ещ�тий�аъ� ъа�ва�нын� ящя�ди�ни� кя�с�дий�и�ня

эю�ря�ша�щид�ля�рин�иш�ти�ра�кы�иля�ра�зы�ла�шыр�лар.�Вахт�кеч�дикъя�оь�лан�юз-юзцня�фи�кир�едир�ди�ки,�эю�рян�ал�дан�ма�дым�ки?�Хуръунун�щяр� икиэюзцня� гойанын� щя�ряси� дя� бир� йан�дан� дей�ир�ди� ки,� бир� ил�дя� бирсцрцдян�5-3�ала�гу�зу�ола,�йа�ол�майа.�Хцла�ся...Оь�лан�сцрцнц�ъящ�лим�ля�су�а�та�(сувата) тюкмцшдц.�Бир�ипяк�ня�-

ня�дя�Кцрцн�ля�пя�дюй�я�нин�дя�пал�тар�ъар�лай�ыр�ды,�эюрдц,�бу�ъа�ванчо�ба�н�юзцндя-сюзцндя�дей�ил.�Бу�имангу�ран�га�ры�анд�ве�риб�со�-

53

Кечмиш эяляъяк

Page 54: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

руш�ду,�оь�лан�ба�шы�на�эя�лян�ля�ри�да�ныш�ды.�Га�ры�ня�ня�де�ди�ки,�ай�ба�-ла,� гай�ы�дыш�да� (елин йайлагдан гайыдыб обайа эялмяси гайыдышадланыр. Бу заман гырхылан йуна эцзям, йахуд гайыдыш йунудейилир) гой�у�нун�дан�мя�ня� бир� йо�рь�ан�лыг� йун� ве�ряр�сян�ми,� буга�ры�ня�нян�дяр�ди�ня�ялаъ�еля�син?�Оь�лан�кюксцнц�ютцрдц�ки,�ай�ня�-ня,�мя�ним�гой�у�нум�вар�ки,�йу�ну�да�ола?!�—�Бу�ня�ня�нин�ялин�-дя�о�су�ичи�ми�ки�ми�бир�шей�ди,�сян�йу�ну�ща�зыр�ла!�Га�ры� чо�ба�ны� ба�ша� са�лыр� ки,� ала� саь�саь�а�нын� йу�мур�та�ла�рын�дан

чох�лу�йыь�сын,�гы�рыб�са�ры�ла�ры�ны�гурудуб�ун�ки�ми�еля�син,�гоч�сцрцйяга�ты�лан�да�щя�мин�“уну”�то�хум�луг�ер�кяк�ля�рин�ду�зу�на�га�тыш�ды�рыбйа�лат�сын,�да�лы�сы� иля� иши�ол�ма�сын.�Бя�ли,�ъа�ван�чо�бан�мяс�ля�щя�тя�ол�-дуьу�ки�ми�ямял�еляй�ир,�яв�вял�бир�сцрцдя�5-3�ала�гу�зу�олар�ды�са,�ин�-ди�сцрцнцн�йа�ры�сын�дан�чо�ху�ала�гу�зу�лай�ыр.�Да�ща�ня�ола�сы�ды,�бяйтцпцрдцйцнц� йа�лай�ам�мыр-да�ныш�дыг�ла�ры� ки�ми� чо�ба�нын� щаг�гы�ныве�рир.

“Чо бан даьы”

Ин�дийя�ки�ми�щеч�вя�дя�тяк�ба�шы�на�йай�лаьа�эе�дя�бил�мяй�ян,�щечбир� “аь�ыр�лыьы”� ол�май�ан,� йай�лаг� би�ня�си�ня,� йурд� йе�ри�ня� йийялян-мяй�ян�оь�лан�га�баь�ын�да�бир�сцрц�гу�зу�га�лыр�Ъей�ран�чюлдя�тя�кям�-тяк...�Бир�мцддят�дян�со�нра�пеш�гур�да�эя�лян�бяй�ин�цряйи�дур�мур,дей�ир,� бир� чо�ба�на� баш� чя�ким,� эюрцм� гурд-гу�ша� йем� ол�ду,� йаахы�ры�бир�йе�ря�чых�ды?�Фай�тон�гош�ду�руб�о�тойа�ке�чир.�Ах�та�ра-ах�-та�ра� эюрцр� ки,� узаг�да� ики� сцрц� от�лай�ыр.�Йа�хын�ла�шан�да� ня� эюр�сяйах�шы�ды.�Онун�йа�нын�да� чо�бан�ду�ран�оь�лан�ды�—�ке�фи� кюк,�да�-маьы�чаь.�Оь�лан�бе�ли�ня�мин�сян�ай�аь�ын�йе�ря�дяй�мяй�ян�бир�ер�кяйикоьа�иля�тутуб�эя�ти�риб�ар�хач�да�кя�сир,�онун�ич�йаь�ын�дан�бяйя�биркюй�няк�би�чир,�эюрцрляр�ки,�кюй�няй�ин�бюйрцндя�азъа�кямчик�галыр.Чо�бан�дей�ир�ки,�а�бяй,�фай�то�ну�нун�зын�г�ро�ву�нун�ся�син�дян�сцрцщцркдц,�йаь�ы�ны� тюкдц,�она�эю�ря,� ся�нин�“кюй�няй�ин�дян”� ики�бар�-маг� яс�кик� эял�ди.� Со�нра� да� ба�шы�на� эя�лян�ля�ри� нягл� еляй�ир� ки,� ис�титян�тит�дикъя�гу�зу�ну�ота�ра-ота�ра�бу�сямт�ля�ря�эя�тир�дим,�сцрцнц�икийе�ря�бюлцб�би�ри�ни�бя�ля�нин�о�тя�ря�фин�дя,�би�ри�ни�дя�бу�тя�ря�фин�дя�бир

54

Бящрузяр

Page 55: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эярян�отар�дым,� ямиш� вах�ты� да� бир� йе�ря� гат�дым.�Мяляшяряк�бир-бириня� гарышан� гузунун� бири� о� бирисини� анасы� биляряк� гарныныналтыны�бурну�иля�дцртмяляйиб�сортуглады.�Ща�лал�ма�лы�мы�бир-би�ри�няеля�тя�ли�дим�ки,�(лап бу йа хын ла ра ки ми бю лэ я миз дя тя лик чи ляр вар дыки, па паьы иняйя еля тя лий яр ди ки, иняк юз ба ла сы би либ щяр эцн онуйа лам-йа лам йа лай ар, сцддян кя сил мяз ди. Бир-би ри ня щяд дян ар тыгбаь лы адам ла ры эю рян дя хал гы мыз юзцня хас иба ря иля дей ир ки, елябил, бун лар бир-би ри ня тя линиб ляр) гу�зу�йе�тим�лий�и�ни�бил�мяй�иб�дя�ри�-син�дя�го�в�рул�ма�ды,�цряк�ли�бюйцйцб,�бу�даь�ын�ши�ря�ли�отун�дан�йе�-йиб,�ъцлйя�суй�ун�дан�ичиб�кир�ки�ря�гуй�руг�ики�ил�лик�го�ча�дюндц......Йай�лаьа�эе�дя�бил�мяй�иб�нац�мид�га�ла�раг�ни�э�а�ран�чы�лыг�чя�кян

ща�лал�бян�дя�си�ни�Та�н�ры�нын�дар�да�гой�ма�дыьы�вя�юзцнцн�ру�зи-бя�ря�-кят�яли�ни�чяк�дийи�бу�мя�ка�на�о�вахт�дан�бу�вах�та�чо�ба�нын�йай�лагпайы,�чо�ба�нын�даьы�—�“Чо�бан�даьы”�де�мяйя�ба�ш�лай�ыб�лар...�Доь�-ру�дан� да� “Чо�бан� даьы”нда�Ъей�ран�чюлцн� фло�ра� вя� фа�у�на�сын�дащеч�вахт�раст�эя�лин�мяй�ян,�би�зим�даь�ятяк�ля�рин�дя�вя�даь�да�би�тянкя�ко�ту,�йар�пыз,�ган�тя�пяр,�хы�мы,�гу�лан�чар�вя�щяр�би�ри�мин�бир�дяр�-дин�дяр�ма�ны�олан�эцл-чи�чяк�йе�ти�шир.

Чо бан сыь наг вя дц зцн сюзц

Бяй�дя�бяй�ди.�О� или�си� им�кан�йа�рат�ды�бу�на,�мя�тя�рис�ля�ниб�гы�шыбир�тя�щяр�йо�ла�вер�ди�ляр.�Ирял�ки�или�Ъей�ранчюл�дя�ща�мы�йай�лаьа�эет�-ди�йи�ня�эюря� яли�ня�бир� сц�рц�гу�зу� са�лан�оь�ла�нын� иш�дя�йи�ни�уна�ма�-мыш�ды�лар.�Бу�да�“еш�шяк�бе�ли”�еля�йиб�ота�ра-ота�ра�о�“Чо�бан�даьы”�-ны�кяшф�еля�миш�ди...�Инди�иш�“ладарайа�дцшмцшдц”,�да�ща�бу�ну�“дыш�-ды�йа�сы”� ол�ду�лар� ки,� йай�да� бу�ра�лар�да� га�лам�маз�сан,� сян� йайотунун�ъц�ъц�йц�нц�го�йу�на�йе�диз�ди�рян�дян� сон�ра�гыш�эя�либ�би�зимщей�ва�н�ня�от�ла�йа�сы�ды?�Она�эюря,�оь�лан�елат�кючц�ня�го�шу�луб�сц�-рц�сц�нц�щай�ла�ды.�Ан�ъаг�Ал�лащ�кяс�син�еля�эет�мя�йи,�не�ъя�ки,�о�эе�-дир�ди.�Эя�либ�“Кюч�дя�ря�си”�нин�айаьын�да�бир�аз,�ба�шын�да�да�бир�що�-вур�эи�ря�лян�ди�(Шащдаьы на эе дян елат аран дан йай лаьа гал хан да,йа га йы дыш да кюч йо лун да кы бу зил йо ху шун — "Кюч дя ря си" нин йаайаьын да, йа да ба шын да мцт ляг да йа ныб дц шяр эя сал ма лы иди ки, о

55

Кечмиш эяляъяк

Page 56: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

язаб-язий йят ли ени ши ра щат лыг ла кечсин. Кючлярин пейдяр дцшярэясалдыьы щямин йеря гядимлярдян “Кюч дя ря си” дейибляр ки, индиорада щямин адда бир кяндимиз дя вар).�Йай�лаг�йе�ри�ми�вар�ды-ща�-ра�эе�дя�сий�ди?!�Эюрдц,�бу�сых�ме�шя�ли�йин�ор�та�сын�да�эен�та�ла�лы,�бирйа�ны�даь�лы-га�йа�лы,�эур�су�лу,�оту�мях�мяр�бир�йер�вар.�Ал�ла�ща�пя�-нащ,�еля�йиб�бу�ра�да�би�ня�олду..�.О�би�ня�ол�маг�—�бу�би�ня�ол�маго�ру�зу�лу�чо�ба�нын�сыьын�дыьы,�пя�нащ�эя�тир�ди�йи�йер�дя�бюйцк�бир�шен�-лик�йа�ран�ды.�Еля�бир�шен�лик-кянд�ки,�сон�ра�лар�шющря�ти�бир�дцн�йа�ол�-ду.�Адам�ла�ры�да�пяр�ли-бу�даг�лы,�саф,�ща�лал,�эе�нишцряк�ли,�ся�ха�вят�ли.Бах� беляъя� чобан� эялиб� буралара� сыьындыьына� эюря� бурайачобанын� сыьындыьы� йер� —� “Чобансыьнаг”� —� “Чобансыхнаг”демяйя�башладылар.�Сян�бир�охшарлыьа�бах�ки,�чобанын�эялдийи�оЪейранчюлц�—� Сыьнаг� (Сигнахи) тяряфдя� дя� “Щачагайа”� вар.Щямин� “Чобан� даьы”� да� еля� Сыьнаг� сямтляриндяди.� Мян“Нянянин� кяляйи”ндя�Кцрцн� ляпядюйяни� йазмышдым.� Бялкя� еляГаврынын�суватына�тюкцбмцш�оьлан�гойуну?�Ола�биляр!�“Чобандаьы”,�ахы,�Гавры (Габырры) чайына�Кцря�нисбятян�дцз� ики�дяфяйахындыр.� Кечмишдя� “Гара� дцз”дяки� йатаглар� гураглыгда“Саггыздых”дан� кечиб� Гаврыйа� суйа� ишлярди.� Сарыталащяндявяриндя� “Сыьнаг� чобаны”� мяскунлашмасы� анламы� да,бизим�йухарыда�дедийимиз�мяна�да�щяр� икиси�йекунда�бир�хяттябирляшир:� тарихи� Шямшяддил� яразисиди� щамысы,� сонда� щамы� ейнимиллятди�—�тцркдц.�Вятянинин�бир�йанындан�о�бири�тяряфиня�эялибямин-архайын�мяскян�салыр.�Бу�эцн�дя�щямин�о�даь�ин�сан�ла�ры�мы�зын�ди�лин�дя�эя�зян�бир�до�-

даг�гач�ды�ны�бур�да�сюйля�йи�рям�ки,�о�щян�дя�вяр�дя�ки�“Шащ�за�дя�бу�-лаьы”,�Га�чаг�Кя�ря�мин�Ал�лащ�йар�бя�йин�го�наьы�ол�ма�сы�на�ша�щид�ликет�миш�“Кя�рям�бу�лаьы”,�“Шыр-шыр�бу�лаьы”�(йер ли ляр чох вахт “Чыр-чыр” де йир ляр), о�мял�щям�тя�бият,�ща�ва-су�хя�йа�лы�мыз�да�бир�дя-бирдя�ъан�лан�сын.�Кеч�миш�ляр�дя� ряий�йя�тя�буь�да�якиб-бе�ъяр�мя�йя�о�гя�дяр�дя� шя�-

раит� йа�рат�маз�ды�лар.�Ар�па� фя�ти�ри� йе�мяк�дян� да�маьы� йа�ра� ола�нынби�ри�си�(бу ящ ва ла та баш ла ма мыш щя мин адам ла баь лы яв вял ъя би ри ниде йим ки, Зя йя мя ба зар лыьа эе дян дя га йы на та сы пул ве рир ки, бу -

56

Бящрузяр

Page 57: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

на да та хыл ал сын. Бу, та хыл эюзля мяк дя, бир дя ба хыр ня? Эюйц та -хыл явя зи ня бир гра мо фон алыб эя ти риб, юзц дя шен ли йи ба шы на йыьыбщуш-эуш ла Ке чя чиоь лу Ислама гу лаг асыр) ар�ва�дын� тящ�ни�зин�дянсон�ра� бир� рам�ка� (ин ди рам ка де йир ляр. Кеч миш ляр дя рам ка ол -маз ды. Эяр мя шов чу буг ла рын дан ся бят щюрцб, цс тц нц дя пе йин ши -ря си иля ши ря ля йиб гурудар, ары пя тя йи ни дя ор да сах ла йар ды лар ки,он да да щеч бир ары эя ня син дян, ары хяс тя лик ля рин дян ясяр-яла мятол маз ды — эяр мя шо вун кяс кин ийи ня эюря. Бу, эу ман ки, бя йя бирся бят бал апа рыб мыш. Ан ла шы лыб ба ша дц шцл сцн де йя ин ди “бир рам -ка бал” йазырам) бал�эютц�рцб�Сюйцн�бя�йя�сов�гат�апа�рыр�вя�бя�-йин�ин�са�фы�на�йах�шы�бя�ляд�олан�бу,�би�лир�ки,�бяй�онун�хур�ъу�ну�нубош�гай�тар�ма�йа�ъаг.�Ба�лын�рян�эи�ня,�ят�ри�ня,�да�ды�на�ба�хан�Сюйцнбяй�ба�лы�тя�риф�ля�йиб�эюстя�риш�ве�рир�ки,�кишинин�хур�ъун�дан-чу�ва�лын�-дан�ня�йи�вар�са�дол�ду�руб�йо�ла�сал�сын�лар.�Ди�ля�йи�нин�ща�сил�ол�дуьу�-ну�эюрян�хын�на�лы�нын�цря�йи�ат�ла�ныб:—�А�бяй,�бу�ня�п...�бал�ды?�Эюр�эя�лян�дя�фя�ся�ня�не�ъя�бал�эя�ти�-

ря�ъям.� Еля� эодларым� вар� ки,� ичиндя� далахлар� ямбиз-ямбиз,�—дейир� (инди сцни мум лист гойурлар. Кечмишлярдяся ары пятяйиаьаъдан кичик нещря кими дцзялдилмиш эодда сахланарды вя арытябии шякилдя далаьа охшар шан щазырларды).Бах�бу�ду�“дц�зцн�сюзц”.�Инди�биз�ляр�дя�де�йир�ляр�ки,�“сюзцн�дц�-

зц”.�Бял�кя�дя�бу,�еля�дц�зцн�сюзц�дц,�дюнцб�олуб�“сюзцн�дц�зц”.�

Ъцлйя ляр

Бу�мя�гам�да�эя�ряк�ъцлйя�ляр�дян�дя�да�ны�шаг.�Ъей�ран�чюлцн�як�-сяр�щис�ся�син�дя�су�йох�ду.�Щяр�йа�таг�йаь�ыш-гар�суй�у�нун�юз�ахы�мыиля�эе�диб�бир�йе�ря�то�план�ма�сы�цчцн�ки�чик�эюл�ляр-ъцлйя�ляр�дцзял�дяр�-ди.�Бун�дан�ютрц�ят�раф�йа�маъ�ла�рын�да�суй�у�нун�ахыб�эя�ля�бил�дийинис�бя�тян�чю�кяк�бир�йер�се�чи�лир,�онун�ичи�га�зы�лыб�чы�хар�ды�лыр,�алт�га�-та�су�ке�чир�мяй�ян�эил-са�ры�тор�паг�тюкцлцб�тап�да�ныр,�гар�шы�сы�на�сел�-ля�мя�йаь�ы�ш�лар�да� суй�ун� тязй�иг�дян�ба�сыб�даь�ы�да�бил�мя�дийи�бяндса�лы�ныр� вя� “цля�шик�ляр”� еля� ни�зам�ла�ныр� ки,� йол�дан� тут�муш,� бцтцнчящ�лим�ляр�дян,�дцздян�эя�лян�йаь�ыш�су�ла�ры�о�ъцлйяйя�ъям�ля�шиб�бир

57

Кечмиш эяляъяк

Page 58: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эюл�ямя�ля�эя�тир�син.�Кющ�ня� адам�лар� дей�ир�ди�ляр� ки,� ъцлйя� суйу� дяр�ман�ды,� о� бир

пара�йа�ра�ла�ра,�мя�дя�аьры�ла�ры�на�кю�мяк�едяр�миш.�Илк�ба�хыш�да�ада�-ма�гя�ри�бя�эя�ля�би�ляр�ки,�ачыг�ща�ва�да,�мал-щей�ва�нын,�чюлцн�гу�шу�-нун�да�ич�дийи�эюлцн�суйу�да�дяр�ман�ды?�Дя�рин�дян�тящ�лил�еляй�ян�-дя� ися� ба�хыр�сан� ки,� тяр�тя�миз� йаь�ыш� суйу� ял�дян-ай�аг�дан,� шя�щярбоь�а�наь�ын�дан,�ав�то�ма�шын�ла�рын�дям�га�зын�дан�узаг�Ъейранчю-лцн�йов�шан�лы,�мин�бир�чи�чяк�ли�йашыл�ха�лы�сын�дан-ми�к�роелементляр�лязя�нэ�ин,�еко�ло�жи�ъя�щят�дян�тяртя�миз�тор�паь�ын�дан�ахыб�йыь�ы�лыр�эю�ля.Ди�э�яр�бир�йан�дан�да�эе�ниш�от�лаг�лар�да�ах�ша�маъ�ан�от�лай�ан�го�-йун-гу�зу�нун,�иняк-ъа�мы�шын�щяр�би�ри�си�нин�аь�зын�дан�да�су�ичян�дябир�там,�бир�ъцря�ши�ря�чюкцр�суй�ун�ъа�ны�на.�Ал�выз�дан,�Му�рь�уз�данясян�мял�щям�йел�ляр�дя�бир�йан�дан�суйу�йелпиляйир.�Чюлцн�гуш��ла�рыда� бир� тя�ряф�дян.� Сю�за�ра�сы� ону� да� дей�им� ки,� щяр� ъцлйя�нин� дяюзцнцн�азы,�бир�ъцт�йа�шыл�баш�со�на�сы�олур.�Аь�зы�нын�да�ды�ны�би�лян�ля�-рин�дедийиня�эю�ря,�би�зим�ъцлйя�суй�ун�дан�гай�на�мыш�чайа,�онун�-ла�биш�миш�чо�бан�бо�зарт�ма�сы�нын�да�ды�на�дад�чат�маз.Ня� вахт�дан� гой�ун� сцрцля�ри� мя�с�кя�ни�ня,� чо�бан�лар� ой�лаь�ы�на

чев��рил�мя�си�бял�ли�ол�май�ан�бу�бя�ря�кят�ли�от�лаг�лар�да�ютян�яс�рин�50-60-ъы�ил�ля�рин�дян�ба�ш�лай�а�раг�суйа�ъид�ди�ещ�тий�аъ�йа�ран�ды.�Би�лян�лярби�лир� ки,� еля� гя�дим�ляр�дя� дя� ил� гу�раг� эя�лян�дя� ъцлйя�ляр�дя� су� гу�-руйурду.�Ат-улаг�цстцндя�ся�щя�нэ�ля-ъцрдяк�ля�йа�таьа-олаъ�аьа�ич�-мяк,�ял-ай�аг�цчцн�су�эя�ти�ряр�ми�ш�ляр,�ону�да�чох�гя�на�ят�ля�иш�ля�дяр,бир�дамъ�ы�сы�ны�бе�ля�йе�ря�дцшмяйя�гой�маз�лар�мыш.

Вя ли нин ъцрдяйи

...Эеъя�щай�та�лы�ит�юзцнц�йа�ман�“юлдцрцр”.�Йа�таг�да�йаш�да�ща�-мы�дан�ки�чик�ол�дуь�у�на�эю�ря�да�им�буй�ру�луб-чаь�рыл�маг�дан�бе�зянВя�ли� ъялд� су� до�лу� ъцрдяйи� гуъ�аь�ы�на� алыр.� Дей�ян�дя� ки,� а� Вя�ли,эюрмцрсян,�ит�юзцнц�юлдцрцр,�нийя�чю�ля�чых�мыр�сан�ки,�эю�рян�ня�хя�-бяр�ди?� Вя�ли:� —� Эюзцнцз� кор�ду?� Гуъ�аь�ым�да�кы� ъцрдяйиэюрмцрсцнцз?�Дей�ир�си�низ,�чю�ля�чы�хыб�зил�га�ран�лыг�да�йы�хы�лыб�суйуйе�ря�ъар�еляй�им?�Аь�саг�гал�чо�ба�нын�тя�пин�мя�син�дян�со�нра�о�би�ри

58

Бящрузяр

Page 59: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

чо�бан�лар� чю�ля� чы�хыб�Вя�ли�нин� ъа�ны�ны� гур�та�рыр�лар.�Бах,� бе�ляъя� биричим�су�щя�ми�шя�гий�мят�ли�олуб�йай�да�илан�мя�ляй�ян�Ъей�ран�чюлдя...

Мям мяд Зей на ло вун Чей ран чюлц

Ъей�ран�чюлцн�бцса�ты,�Мям�мяд�Мя�щям�мяд�оь�лу�Зей�на�ло�вунады�иля�баь�лы�ды.�О�ки�ши�бю�лэ�я�миз�цчцн�ми�сил�сиз�ящя�мийй�я�тя�ма�ликЪей�ран�чюл�Су�вар�ма�Си�с�тем�ля�ри�Ис�ти�с�ма�ры�Ида�ря�си�ни�щя�ля�50-ъи�ил�-ляр�дя� йа�радараг� узун� ил�ляр� она� рящ�бяр�лик� ет�ди,� Ъей�ран�чюлдя� овахт,�аз�га�ла,�бир�шя�щяр�сал�дыр�ды.�Ич�мя�ли�су�Эцръцста�нын�Са�га�реъорай�о�нун�дан�—�Сар�тач�а�ла�дан�Га�быр�ры�(Ио ри) чай�ын�дан�юз�ахы�мыиля�бо�ру�кя�мя�рий�ля�эя�ти�ри�лир�ди.�Бир�йа�ны�Удаб�но,�со�нра�Ъан�дар,бир�йа�ны�Га�быр�ры�вя�бир�тя�ря�фи�дя�Кцр,�ин�ди�4�рай�о�нун�ин�зи�ба�ти�яра�-зи�си�ня�да�хил�олан�210�мин�щек�тар�от�лаг�са�щя�си�су�иля�тя�мин�еди�лир�-ди.�Щяр�ъцр�ра�щат�лыьы�олан,�ят�раф�алям�дян�1�ай,�ай�йа�рым�тяъ�ридолун�са�бе�ля�мцстя�гил�йа�шай�ыб�фя�а�лийй�ят�эю�с�тяр�мяйя�га�дир�4�ме�ли�-о�ра�тор� гя�ся�бя�си,� республика� сявиййяли� тядбирляр� кечирилянмядяниййят�сарайы�тикилмишди.�Ъей�ран�чюл�ля�йа�на�шы,�бу�эцн�То�уз�шя�щя�ри�нин�абад�бир�щис�ся�си

олан� “Ъей�ран�чюл� гя�ся�бя�си”,� юзцмцзля� бя�ра�бяр� ят�раф� бю�лэ�я�ля�ринин�сан�ла�ры�нын� вя� ре�с�пуб�ли�ка�нын� ай�ры-ай�ры� йерляриндян� эя�лян� го�-наг�ла�рын�тез-тез�эц�зар�етдикляри�“Ъю�кя�ли”�ис�ти�ра�щят�зо�на�сы,�Ки�ря�-нин� “Няъ�яф� та�ла�сы”нда�� мяктяблилярин� йай� тятилиндя� динъялмясицчцн�пионер�дцшя�рэяси,�он�ларъа�кюрпц,�бу�лаг,�абад�йол,�иъ�ти�маити�ки�ли�дя�Мям�мяд�Зей�на�ло�вун�бу�йе�рин�ин�сан�ла�ры�на�гой�уб�эет�-дийи�йа�ди�э�ар�лар�дан�ды.

Ар хаъ да

Гы�ш�лаг�да�кы�чо�бан�ла�рын�юз�дцнйа�сы�вар�ды.�Ютян�яс�рин�та�50-ъиил�ля�ри�ня�гя�дяр�Ъей�ран�чюлдя� чо�бан�ла�рын�йа�нын�да�ар�вад-ушаг�ол�-маз�мыш.�Аь�саг�гал�ки�ши�ляр�йе�ри�эя�лян�дя�йай�лыг�ла�ба�шы�ны�чя�киб�хя�-мир�гатыб,�йу�ха�са�лар,�хя�нэ�ял�би�ши�ряр�ми�ш�ляр.�Чо�бан�щяй�а�ты�нын�юзга�нун�ла�ры�узун�ясрляр�бойу�го�ру�нуб�сах�ла�ныб�дыр.�Дюл�вах�ты�чо�-

59

Кечмиш эяляъяк

Page 60: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бан�ща�мам�лан�маз,�цзцнц�гырх�маз,�щяр�ъцр�ща�рам�ямял�ляр�дянузаг�эя�зяр,�пак�оту�руб,�пак�ду�рар.�Юзц�дя�тя�зяъя�доь�у�лан�гу�-зу�лар�йад�ня�зяр�ляр�дян�ираг�кя�ря�с�кя�ляр�дя�сах�ла�нар.�Дцнйа�нын�щярцзцнц�эю�рян,�чох�ла�ры�ны�ди�ши�ня�ву�руб�саф-чцрцк�едян�чо�бан�онунар�хаъ�ы�на�бир�эцндя�5-10�дяст�го�наг�эял�ся�бе�ля�щяр�дя�фя�йе�ни�бирщей�ван� кя�сяр,� чо�бан� бозартмасына-пюртмяйя� (пюртдямя) го�-наг�едяр.�Елат�щяй�а�ты�на�о�гя�дяр�дя�бя�ляд�ол�май�ан�би�ри�си�чо�бан�-ла�рын�бу�щя�ря�кя�ти�ни�эюрцб�яли�цзцндя�галмышды�ки,�еля�бил�сяр�чя�бо�-ьаз�лай�ыр�лар,�щеч�га�ш�ла�ры�ны�да�тур�шут�мур�лар�ки,�бир�эцндя�бу�гя�дярчы�ха�ры�мыз�ол�ду.�Да�ща�ора�сы�ны� фи�кир�ля�шя�бил�мир�ки,� еля�вахт�олур,эцнляр�ля�чо�ба�нын�дишинин�арасындан�щеч�ня�кечмир.�Бя�ли,�чо�бангар�да�шы�мы�зын�ин�са�фы�на,�ся�ха�вя�ти�ня,�цзцнцн�ну�ру�на�гой�у�нун�бя�-ря�кя�ти�би�ря�мин�ар�тыр.�

Бя ря кя тин наь ы лы

Бир�па�ра�ъыз�ма-га�ра�чы�ла�ры�мыз,�на�дан�па�ро�дий�а�чы�ла�ры�мыз�хал�-гы�мы�зын� юзцня� хас� хцсу�сийй�я�ти�ни� —� аь�саг�гал�ла�ры�мы�зын� эен�дянба�ш�лай�ыб�сюзцн-сюзц�эя�тир�мяй�и�ни�ня�зя�ря�алыб,�сющ�бя�ти-сющ�бя�тя�ъа�-ла�ма�сы�ны�бя�зян�лаьа�гой�ур�лар.�Ба�ба�лы�(яслиндя вябал) юз�бой�ун�-ла�ры�на!� Он�ла�рын� аъ�ыь�ы�на� мян� дя� бу�ра�да,� бя�ря�кят�дян� сюздцшмцшкян,�бир� иб�ря�та�миз�ящ�ва�ла�ты�да�ныш�ма�сам�“эя�ли�ня�ай�ыранде�мяй�ян”�Дя�дя�Гор�гуд� ба�ба�мы�зын� ру�щу� вя� ща�лал� сцд� ям�мишэя�лин�ляр�мян�дян�инъ�ий�яр:�“Лап�гя�дим�ляр�дя�ики�гар�даш�шя�рик�ли�та�-хыл�як�миш�ди�ляр.�Зя�ми�ни�би�чиб,�дярз�баь�лай�ыб�(яв вялъя ар па-буь да -дан бир го му ну кюкцндян чы ха рыб баь ки ми ис ти фа дя еди ля ниня бян -дям дей и ляр ди. Ораг ла-чин ля би чил миш бир ял ту ту му сцнбцл эюв дя сиба фа ад ла нар, 10 ба фа дан бир дярз баь ла нар-бяндямля, щяр 10 дярзбир ха ра ще саб олу нар ды), пенъ�я�ляй�иб�—�“пот�ка”лай�ыб,�дяр�зи�да�-шый�ыб,�хыр�ман�ачыб,�вял�сцрцб,�та�хыл�дюйцб,�ямбизя�йыьыб�со�вругатыб�гып�гыр�мы�зы�буь�да�ны�тыьа�вур�ма�ла�ры�эя�либ�дцз�пай�ы�зын�ор�та�ла�-ры�на� чяк�миш�ди.�Га�лыр�ды� бюл�мяк.�Гар�да�ш�лар� ба�ш�ла�ды�лар� бюл�мяйя.Щяк�дян�дцшмцш�(сю зя фи кир вер: “щяк дян дцшмяк”) бюйцк�гар�-даш� де�ди� ки,� гар�даш,� гой� биръя� що�вур� чи�мир� еляйиб� эюзцмцн

60

Бящрузяр

Page 61: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

аъысыны�алым,�бю�лэцнц�даща�сян�апар.�Бу,�эетди�йатмаьа...�Ки�чикгар�даш�бир�ча�наг�юзцня,�бир�ча�наг�гар�да�шы�на�тюкдц�вя�еля�тю�кя-тю�кя�дя�фи�кир�еля�ди�ки,�мя�ня�ня�вар�ей,�тяк�юзцмям,�гар�да�шым�сакцлфят�ди,�гой�2�пай�онун�ол�сун,�бир�пай�мя�ним,�дей�иб�ики�ча�наггар�да�шы�нын�пай�ы�на�бо�шал�дан�да�бир�ча�наг�юзцнцнкцня�яла�вя�еля�-ди.� Бу� да� йо�рул�ду.� Гар�да�шы�ны� ой�ат�ды� ки,� гар�даш,� бир� шей� гал�-майыб,�йаь�ан-ясян�ол�ма�мыш�дур,�та�хы�лы�сян�бюл,�да�ща�мян�ди�рян�-ми�шям.� Бюйцк� гар�даш� ба�ш�ла�ды� бю�лэцйя.� Бу� да� юз-юзлцйцндяфикирляшди� ки,�мя�ня� ня� вар� ей,� кцрцм-кцлфя�тим,� щяр� шей�им� вар,гой�ъа�ван�гар�да�шы�мын�пай�ы�ны�чох�еляй�им,�ещ�ти�йаъ�ын�дан�ар�тыь�ы�ныса�тыб�яли�ня�майа�сал�сын,�ин�шал�лащ,�кю�мяк�ля�шиб�той�у�ну�вурдурар,ев-ешик�йий�я�си�ол�ма�сы�на�мян�дя�“гцлбцмдян�чы�ха�ны�едя�рям”.�Буми�н�вал�ла� бир� пай� юзцня� тю�кян�дя� 2-3� ча�наг� гар�да�шы�нын� пай�ы�наяла�вя�еля�ди.�Бюйцк�гар�даш�да�йо�ру�луб�йе�ня�гар�да�шы�ны�ду�рь�уз�ду.Бю�лэцйя�ба�ш�лай�ан�ки�чик�гар�даш�да�гар�да�шы�нын�ка�сыб�чы�лыг�дан�хиф�-фят�чяк�мя�си�ня�ин�са�фы�нын�йол�вер�мя�дийи�цчцн�щя�мян�гай�да�да�—�1пай� юзцня,� 2-3� пай� гар�да�шы�на� ол�маг�ла� бюл�эцнц� да�вам� еля�ди.Танры�гар�да�ш�ла�рын�бир-би�рин�дян�хя�бяр�сиз,�бир-би�ри�ня�олан�цлвийй�я�-ти,�ща�лал�лыьы,� ся�ха�вя�ти,�пак�мцна�си�бя�ти�мцга�би�лин�дя�о� та�хы�ла� елябир�бя�ря�кят�вер�ди�ки,�ики�гар�даш�са�бащ�ачы�ла�наъ�ан�буь�да�ны�бюлцбгур�та�ра�бил�мя�ди�ляр�ки,�бил�мя�ди�ляр:� та�хыл�аш�ды-даш�ды”.�Дей�ил�мяйяэю�ря,�о�вахт�дан�бу�вах�та,�бя�ря�кят�Ал�ла�щын�юз�ща�лал�бян�дя�си�нябаь�ы�ш�ла�дыьы� не�мят�ди.� Она� эю�ря,� зя�ми� цстцня,� хыр�ма�на,� дяй�ир�-мана,�чю�ряк�би�ши�ря�ня,�гой�ун�ота�ра�на,�сцд�саь�а�на,�пен�дир�ту�та�-на,�йун�гыр�ха�на,�не�щря�чал�хай�а�на,�саъ�цстя�ола�на...�иш�аванд�лыьыве�рян�дя�би�зим�ки�ляр�щя�ми�шя�“бя�ря�кят�ли�ол�сун!”�—�дей�яр�ляр.�Бар-бя�ря�кят�бе�ля�ди,�гар�даш,�Ев-оъ�аг�да�бя�ря�кят�ли�олан�да�бир

ти�кян�ми�ня�дюнцр,� га�занъ� ашыб-да�шыр.�Адам�нашцкцр�ол�ма�сын,эя�ряк.�Бюйцк�Йа�ра�да�нын�вер�дийи�не�мят�ля�ря�мин�шцкцр!�

Зя нэ ин ким дир?

Дцнйа�ма�лы�цчцн�юзцнц�юлцмя�ве�рянин,�ня�гя�дяр�га�зан�са-та�-ла�са�да�щеч�вя�дя�эюзц�дой�май�ан�аъ�э�юзцн��су�ря�ти�ни�Дя�дя�Ми�ка�-

61

Кечмиш эяляъяк

Page 62: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йыл�Аза�ф�лы�йа�рат�мыш�ды:�

Не чя Фи рон, Шяд дад эял ди ъа ща на,Та ла ды, та ла ды, яли бош эет ди.Шя щяр ляр даь ы дыб, гой ду ви ра на,Га ла ды, га ла ды, яли бош эет ди.

Не чя юл кя ля ри сой ду Исэ ян дяр,Шащ ла рын эюзцнц ой ду Исэ ян дяр.Дцнйа ны са пан да гой ду Исэ ян дяр,Бу ла ды, бу ла ды, яли бош эет ди.

Не чя щагг эя зян ляр дцшдцляр хя с тя,Аь лайа-аь лайа ол ду ши кя с тя.Даь Йу нус бай гу ш тяк хя зи ня цстя,Ула ды, ула ды, яли бош эет ди...

Щя�сян�Мцлкцлц� ися� щяр� шей�ин� фа�ни,� со�лан� ол�дуь�у�ну,� “Биръясян�ля�га�ла�сы�ды,�тор�паь�ын�ла�да�шын,�дцнйа!”�—�де�миш�ди.�Ин�ди�базарга�нун�ла�ры�нын�щюкмфяр�ма�ол�дуьу�бир�дювр�дя�ня�гя�дяр�га�зан�сабе�ля�даща�ща�ра�мыйа�чеврилян�бязи�сяр�вят�ашиг�ля�ри�еля�йе�ня�дя�ка�-сыб�ды�лар�ки,�ка�сыб�ды�лар.�Щяр�шей�ин�бир�юлчцсц�ол�ма�лы�ды.�Бир�сяр�вятки,�ин�сан�лыьа�хид�мят�ет�мир,�юлц�ка�пи�тал�ки�ми,�йал�ныз�бир�бян�дя�нинйа�ты�ры�ки�ми�гя�лям�дя�дир,�да�ща�щеч!�Ис�ла�ма�эю�ря�ися�зян�эин�олан�щяр�бир�ки�ши�вя�га�дын�ил�дя�бир�дя�фя

ма�лы�нын�гырх�да�би�ри�ни�им�кан�сыз�ла�ра,�ещ�тий�аъ�ичин�дя�олан�ла�ра�вер�-мя�ли�—�баь�ы�ш�ла�ма�лы�ды.�Ди�ни�ми�зин�зя�нэ�ин�сай�дыьы�шях�сляр�боръ�у�нуве�рян�дян�вя�до�ла�ны�шыг� цчцн�ай�ыр�дыь�ын�дан�баш�га� 80�грам�гы�зыл(бу, гы зыл, ис тяр пул, ис тяр ся дя зи нят яшй а сы вя йа габ-гаъ аг ола би -ляр) вя�йа�561�грам�эцмцшя�са�щиб�олан�лар�дыр.�Бу�ну�йа�за-йа�за�ода�йа�ды�ма�дцшцр�ки,�

Та н ры щяр йер дя зя ри бир цряйи сях тя ве ряр, Мя ри фят мцфтяди, чцн ка си би бяд бях тя ве ряр.

62

Бящрузяр

Page 63: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

(Са би ря мин рящ мят!) Эя�ряк� зя�нэ�ин�ля�ри�миз� (сющ бят мя нянзянэ ин ляр дян эет мир, сюзцмцз мад ди им кан ла ры эе ниш олан Вя тянюв лад ла ры на дыр)мцгяд�дяс�ди�ни�ми�зин�бу�ещ�ка�мы�на�да�ямял�ет�син�-ляр.

Ад ки ши нин дцш мя ни ди

“Ад лы ки ши адын дан гор хар, ад сыз ки ши Тан ры дан горх маз”.“А ды ны чы хар, дя йир ман да дур!”“Ы эи дин ады чы хын ъа ъа ны чых са йах шы дыр”“Кюнлцн уъа ту тан яр дя дювлят ол маз!”

Бу�гя�дим-га�йым�сюзля�ри�ми�зи�йан-йа�на�дцз�мяк�ля�ин�сан�ла�ры�мы�-зын�бир�йа�шам�фял�ся�фя�си�ня�бу�ра�да�ишыг�тут�маьа�ча�лы�ша�ъаьыг.Дя�дя-ба�ба�дан� бол� ял�ли-бол� сцф�ря�ли� олан� ела�ты�мы�зын� адам�ла�ры

Дя�дям�Гор�гу�дун�аь�зы�иля�щя�ми�шя�де�йир�ки,�ки�ши�ъя�мий�йят�дя�ки�йе�-ри�ни�гя�дим�ляр�дян�бя�ри�йа�гы�лын�ъы,�йа�чюря�йи�иля�ту�тур.�Да�ща�ъян�эа�-вяр�лик�зя�ма�ня�си�кеч�ди�—�гы�лынъ�щяр�ан�лам�да�иш�ля�мир.�Чюряк�ли,�ся�-ха�вят�ли�ол�маг�ися�ин�сан�ъя�мий�йя�ти�вар�олан�дан�бя�ри�фя�зи�лят�ще�сабеди�либ�ди.�Инсан�чий�сцд�ямиб�ди�вя�ка�мил�ол�ма�йан�шяхс�ляр�дя�чох�вахт�ил�-

кин�щей�ва�ни�инстикт�баш�гал�ды�рыр.�Де�йи�рям,�бу�ля�йа�гят�юлчц�сц,�нц�-фуз,�ки�ши�нин�юз�ады�ны,�йе�ку�нун�да�абы�ры�ны�го�ру�йуб�сах�ла�маг�ар�-зу�су�сювг-тя�бии�ишя�дцш�мя�сяй�ди�эюрян,�бу�ядяб-яр�ка�ны�мы�зын,�йа�-зыл�ма�мыш� та�бу� га�нун�ла�ры�мы�зын� —� сон�да� ин�сан�лыг� фял�ся�фя�си�нинахы�ры�не�ъя�олар�ды?!Юмрцм�бо�йу�эюрмц�шям�ки,�аь�саг�гал�ла�рым,�на�мус�лу-гей�рят�-

ли�бцтюв�шях�сий�йят�ля�ри�миз�щя�ми�шя�ад-сан�ла�ры�ны�го�ру�йуб�лар.�Ла�зы�-мы�ан�лар�да�няфс�ля�ри�ни,�мя�ни�баьыш�ла�йын,�шящ�вят�ля�ри�ни�дя�боь�маьыба�ъа�рыб�лар.�Ын�ди�ки�юлчц�ляр�ля�эютцр�сяк,�бир�фи�зио�ло�жи�вар�лыг�ки�ми�чохвахт�юзля�ри�ни�ня�дян�ся�мящ�рум�еля�йиб�ляр,�цряк�ля�ри�ис�тя�дик�ля�ри�щя�-ря�кя�ти�еля�мя�йя�да�хи�ли�“мян�”и�ися�дцн�йасында�йол�вер�мя�йиб�ди.Со�вет�ща�ки�мий�йя�ти�гя�ля�бя�ча�лан�дан�сон�ра�про�лет�култ�чу�луьун

ий�рянъ�тя�за�щцр�ля�рин�дян�би�ри�дя�бу�ол�муш�ду�ки,�про�ле�тар�щюку�мя�-

63

Кечмиш эяляъяк

Page 64: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ти�нин�о�вахт�кы�мя�дя�ний�йят�на�зи�ри�чы�хыш�ла�рын�да�ряс�ми�шя�кил�дя�бил�ди�-ряр�ди�ки,�адам�су�са�йан�да�бир�стя�кан�су�ичиб�су�сус�луьу�ну�йа�ты�рыр.О�су�йу�ич�мя�сян�су�суз�луг�ся�ни�та�гят�дян�са�ла�ъаг�вя�фик�рин-зик�риндя�га�ла�ъаг�су�йун�йа�нын�да.�Шящ�вят�дя�бе�ля�ди.�Бир�ъин�син�нц�ма�-йян�дя�си�нин�дя�якс�ъин�син�щяр�щан�сы�би�рин�дян�хо�шу�эя�лир�ся�юзц�нямящ�ру�мий�йят�ляр�вер�мя�мя�ли�ди,�бир�стя�кан�су�ичян�са�йаг,�эя�ряк�юзшящ�вя�ти�ни� сюндцр�сцн.� Бун�ла�рын� мил�ли� рес�пуб�ли�ка�ла�ра� да� тят�би�гицчцн� дц�шц�нцл�мцш,� мякр�ли� план�лар� ъыз�ды�лар.� Бир� па�ра� га�дын�ла�рытов�ла�йыб�гунъ�лу�чяк�мя,�ме�шин�пен�ъяк�эей�ди�риб,�ба�шы�на�гыр�мы�зыля�чяк�баьладыб,�йа�ка�зак�па�паьы�гойдуруб,�да�маг�ла�ры�на�си�га�-рет� ве�риб� сал�ды�лар� ъя�мий�йя�тин� ъа�ны�на.� “Ер�кяк� тц�кяз�бан�лар�”амей�дан�су�лат�ды�лар.�Чох�узаьа�эет�ми�рям,�Ашаьы�Юйшцз�лц�дя�"йаь�-лы�лыьа"�("ку лак" ифа дя си ни юз ди ли ня уйьун лаш ды рыб бе ля де йяр ди би -зим елат — йя ни йаь лы — им кан лы адам) са�лынан�4�адам�дан�би�ридя�улу�ба�бам�Мя�шя�ди�Рцс�тям�ля�бир�эя�Мя�шщяд�зи�йа�ря�ти�за�ма�нысиья�гар�даш�ол�муш�Мя�шя�ди�Ас�тан�ды.�Ки�ши�йя�де�йир�ляр�ки,�тя�зя�шу�расяд�ри�"мя�кир�ри"�Бяс�ди�ся�ни�гя�бул�ей�ля�йя�ъяк.�Аьыр�дан�аьыр�Ас�танки�ши� щя�мин� гя�бул�дан� чы�ханда� сюйцм-сюйцм� сюйля�нир:� "А� ъа�-маат,�иняк�дян�буьа�ол�дуьу�ну�эюрцб�сц�нцз�мц?�Кян�дя�ко�ха�ки�шиэя�ряк,�киши!"�Йекунда���Азяр�бай�ъан�да��ня�гя�дяр�чалышсалар�да�бу�ях�лаг�сыз�-

лыьы,�мя�ня�вий�йат�сыз�лыьы�халг�гя�бул�еля�мя�ди.�Дяр�йа�чал�ха�ла�ныб�щяръцр�зир-зи�би�ли�да�льа�ла�ры�иля�кя�на�ра�ат�дыьы�ки�ми�мил�лят�мя�ня�вий�йа�ты�-на�йад,�ону�мя�ня�ви�ашын�ма�ла�ра�сц�рцк�ля�йя�ъяк�бу�мякр�ли�си�йа�ся�тирядд�еля�йиб�о�вахт�юзцн�дян�узаг�лаш�ды�ра�бил�ди.Би�зим�ки�ляр� де�йир� ки,� ки�ши�ляр� аз� йа�шады.� Бу� эцн� гло�бал�лаш�ма

пяр�дя�си� алтында� ин�сан�лары� мя�ня�ви� дцш�кцн�лцк� эир�дабы�на� сц�рцк�-лямяк�цчцн�га�ра�гцв�вя�ляр�мякр�ли�ъящд�ляр�едир�ляр.�Ки�ши�лик�(биздяиш ля нян ки ши ли йи юзцн дя бир ляш ди рян йцк сяк ях ла ги ка те го ри йа лар вякей фий йят ляр ди эяр мил лят ляр дя вя дил ляр дя там шя кил дя ифа дя олун -мур. Бу ну го йум она эе дим. Мир ъя фяр Баьы ро вун мц ща ки мя си нищя йа та ке чи рян ССРИ-нин Баш про ку ро ру Ру ден ко про сесарасы фа -си ля ляр дя тяр ъцмя чи дян со руш мушду ки, “ки ши”, “ки ши адам”, “ки ши -лик” ня дир? Би зим ки щя мин ан лайышларын мцс тя гим мя насыны сюй ля -

64

Бящрузяр

Page 65: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йян дя разы лаш мамышды вя ин ди сюй ля мя йя чалышдырымыз мя насыныеши дян дя де миш ди ки, М.Баьы ров ясл Ки ши дир),� ъян�эа�вяр�лик,� кц�-барлыг� вахты� кеч�миш� ях�ла�ги� ка�те�го�ри�йа�лар� ки�ми� тяг�дим� олу�нур,ка�пи�талын,�пу�лун�щюкм�фяр�ма�ол�ду�ьу�бир�дю�ням�дя�йцк�сяк�ях�ла�гидя�йяр�ляр,�паклыг,�цл�ви�щисс�ляр�тя�рян�нцм�еля�мя�йи�миз�ичи-мя�ня�вий�-йаты�ол�ма�йан�кяс�ляр�дя�ис�тещ�за�до�ьу�ра�би�ляр.�Ан�ъаг�йе�ня�дя�де�-йи�рям�ки,�яв�вял-ахыр�би�зим�ща�лаллыг,�ки�ши�лик,�ин�санлыг�щяр�бир�ше�йицс�тя�ля�йя�ъяк�дир.�Бц�тцн�бун�ла�ра�бах�ма�йа�раг�бу�парылтылы�дцн�йа�-да,�Дя�дя�Гор�гу�ду�муз�дан�гал�ма�“Ал�лащ��ве�рян�цми�дин�цзцл�мя�-син!�”дуасынын�фя�ляк�лик�—�Ал�лащлыг�ид�диасында�олан�лар�тя�ря�фин�дянайаг�лар�алтында� тап�дандыьы�бир�дювр�дя�доь�ру�дан�да� тя�миз�ад,нц�фуз� бир� фи�зио�ло�жи� варлыг� ола�раг� ся�нин� дцш�мя�нин�ди.�Щя�йат� адлы“дцш�мя�ни�ни”�йе�ниб�тя�миз-ща�лал�адыны�го�ру�йуб�сах�ла�йан�ла�ра�миналгыш!!!

Ен чи... тя кя рин иря ли эет мяйи

Рящ�мят�лик�Мя�щям�мя�дя�ли�Ялий�ев�Ни�за�ми�кол�хо�зу�ну�милйо�-нер�еля�миш�ди:�онун�дюврцндя�щя�мин�тя�сяррцфат�дан�8�ня�фяр�Со�си�-а�лист�Ямяйи�Гя�щ�ря�ма�ны�ады�ны�ал�мыш�ды.�Бир�паралары�ки�ши�дян�ма�-те�ри�ал� йа�зыр,� ял-ай�аь�ы�на� до�ла�шыр,� га�ны�ны� га�рал�дыр�ды�лар...� Бир� эцнчо�бан�ла�рын�йа�нын�да�олан�да�кюнлцнц�ач�дыьы,�яр�ки�чат�дыьы�аь�саг�-гал�чо�бан�до�ст�ла�рын�дан�би�ри,�еля�бил�ки,�о�да�но�с�баз�ла�рын�явя�зи�няхяъ�а�лят� чя�кир�миш� ки�ми� ки�шийя� дил-аь�ыз� еляй�ян�дя,� Мя�щям�мя�дя�лиЯлий�ев� яли�ни� Ен�чийя�(Ъейранчюлдя йолун долайларла галхдыьы зилйохуш) тя�ряф�уза�дыб�де�ди:—�Мя�ним�бах�ты�мын�тя�кя�ри�о�Ен�чи�иля�цзцйу�ха�ры�—�иря�ли�эе�дир,

ня�гя�дяр�да�ла�чя�киб�ма�не�ол�маьа�ча�лыш�са�лар�да�хал�гын,�ъа�маа�ты�-мын�ал�хы�шы�иля�йе�ня�тя�кя�рим�иря�ли�ляй�яъ�як.�Вай�о�эцндян�ки,�тя�кярбах�о�Ен�чи�иля�эе�рийя�иш�ляйя,�ми�ни-милй�о�ну�йыь�ы�лыб�га�баь�ы�на�дур�-са�да�о�тя�кя�ри�сах�лайа�бил�мяй�яъ�як.�Гой�ня�гя�дяр�дей�ир�ляр,�йа�зыр�-лар-йаз�сын�лар!

Йад дан чых ма мыш: Бу�ящ�ва�ла�тын�Кал�вайы�Яся�дин�ады�иля�баь�лыва�ри�ан�ты�да�вар.

65

Кечмиш эяляъяк

Page 66: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ща шийя: дей ир, Та н ры ики щал да бян дя си ня эцлцр. Би ринъ и си, Ал лащби ри си ни адам ла рын ичин дян се чиб ай ы рыр, ону шя ряф-шан са щи би едир;баш га ла ры онун ай аь ын дан чя киб ма не ол маьа ча лы шыр. Икинъ и си, Ал -лащ-Тя а ла би ри си ни сы наьа чяк мяк цчцн вер дийи вар-дюв ля ти, сяр вя тиэе ри алыр, бян дя ляр ся бир ля шиб она кю мяк ет мяйя ча лы шыр, о кя си вар -лан дыр маьа сяй эю с тя рир ляр...Халг� щик�мя�ти� ися� (Ми кай ыл Аза ф лы) ин�сан�ла�ра� бе�ля� тя�с�кин�лик

ве�рир:

Бяхт йа тан да щяр шей эе дяр ялин дян,Ал лащ вер ся дюв лят, вар эя ляр-эя ляр.Ру зи э ар бяд олуб, мин ту фан яс ся,Бар ве рян баь ча дан бар эя ляр-эя ляр.

Имандан эялян щяйа

Ики� гардашын� йухарыда� нягл� етдийимиз� щалаллыьы�� вя� аь�саг�галчо�бан�ла�ры�мы�зын�ин�ди�данышаъаьым�мя�ляк�ляр�сай�аг�щя�ря�кя�ти�ха�ти�ри�-ня,�ял�бят�ки,�Ал�лащ�хал�гы�мы�за�вер�де�дикъя�ве�ряъ�як.�Кющ�ня�вахт�лар�да�Ъей�ран�чюлцн�о�бий�а�ба�нын�да�эцндцзляр�бир

йа�на,�эеъ�я�ляр�ай�ишыь�ын�да�щеч�вахт�йа�ха�ла�ныб�чим�мяз�ди�ляр�ки,�Айэюй�дян�ба�хыр,�ор�да�да,�о�эюрц�кян�Ай�да�да�мя�ляк�ляр�ола�би�ляр,ай�ыб�ды.� Ата�ла�ры�мы�зын� абы�ры�на,� щяй�а�сы�на� гур�бан� олум!� Бир� ъцрчых�ма�сын,� гой� лап� еля� чых�сын,�мян�юз�мил�ля�ти�мин�мил�лят�чи�сий�ям,мян�тя�сяввцр�ет�ми�рям�ки,�чюл-бий�а�бан�да,�яс�тяьфцрул�лащ,�Ал�лащ�-дан�баш�га�ким�ся�нин�эюр�мя�дийи (дин сиз-иман сы зын да шякки бял ли -дир) бир� шя�ра�ит�дя� бе�ля� уъа� яхлагы� сах�лай�ан� щяр� щан�сы� хал�гын,гювмцн� нцмай�ян�дя�си�ня� алям�дя� раст� эя�ля� би�ля�сян.� Инан�мы�рамки,�би�зим�йер�ля�рин�адам�ла�рын�дан,�мил�ля�ти�ми�здян�оланлардан�баш�-га,�ким�ся�бе�ля�щя�ря�кят�еля�син.�Чо�бан�ба�ба�лар�"Ай�да� �да�адамола�би�ляр"�де�йян�дя,�има�ны�нын�он�ла�ра�вер�ди�йи�щя�йа�дан�чы�хыш�еля�йир�-ди�ляр.�Юзц�дя�он�лар�фит�ря�тян�Ал�лащ�дан�щя�йа�еля�йир�ди�ляр.�Она�эюрядя�ади�ъя�тя�бии�ещ�ти�йаъ�ла�ры�ны�да�ча�лы�шар�ды�лар�ки,�ачыг-сачыг�йе�ри�няйе�тир�мя�син�ляр(бийабанда да щеч ким олмаса беля бир далдейячякиляр, дизини йеря гойар, устуфъа едярдиляр)...�

66

Бящрузяр

Page 67: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бун�ла�ры�еши�диб�би�лян�дян�сон�ра�бар�маьы�ны�диш�ля�йиб�юзцн�цчцння�ти�ъя�чы�ха�рыр�сан�ки,�де�мя�ли,�бу�ки�ми�щал�лар,�пак�ин�сан�ла�рын�ин�са�-фы,� цзц�нцн� ну�ру,� ямял�ля�ри� ще�са�бы�най�мыш�мил�ля�тин� го�ру�нуб� сах�-лан�ма�сы!�Йох�са�щя�ля�дцн�йа�сын�да�ол�ма�йыб�ки,�та�рих�бо�йу,�за�ман-за�ман�Азяр�бай�ъа�ны�ма�лик�ол�дуьу�бу�гы�зыл�кюрпц�дян�—�эеост�ра�-те�жи�мя�кан�дан�си�либ�ат�маг�цчцн�бу�гя�дяр�ъящд�едя�сян,�мил�ля�тин—�хал�гын�бу�гя�дяр�гяс�дин�дя�ду�ра�сан,� онун�га�ны�ны� бир� уъ�данга�рыш�ды�ра�сан,�яти�ни�йе�йиб,�сц�мц�йц�нц�эя�ми�риб,�или�йи�ни�сц�мц�ря�сян,“ГУ�ЛАГ”�да,� Ко�лы�ма,� Со�ли�камск,� Со�лов�ки� ки�ми� ян� аман�сызщябс� дц�шяр�эя�ля�рин�дя� сц�мцк�ля�ри�ни� хын�ъым-хын�ъым� едиб� эе�не�фон�-ду�на�мякр�ли�шя�кил�дя�гясд�ляр�едя�сян,�мил�лят�ся�мящв�ол�маг�дан�саар�тыб�чо�ха�ла-уъа�ла...�

Мцял ли фин зя ру ри гей ди: дяй яр ли охуъ ум! Мян юлцм, гай ыт бубюлцмц бир дя оху!

Аь аъ лы ки ши ляр... бя лэя

Уъ�суз-буъ�аг�сыз� от�лаг�лар� ел-ел,� тай�фа-тай�фа,� “юй-юй”� бюлцн-мцшдц.�Ки�мин�щяд�дий�ди�ки,�отар�маг�бир�йа�на,�иъ�а�зя�сиз�ки�мин�сяот�лаь�ы�ны�ба�с�ды�ра.�Он�да�аь�аъ�лар�ишя�дцшяр�ди�(аь аъ дей ян дя, йя ничо маг-гар маг), еля�ки�ши�ляр�вар�ды�ки,�чо�маьы�гы�лынъ�ки�ми�иш�ля�дяр�-ди.�Чо�бан�га�ры�шыг�ити�дя�йу�хуйа�ве�рян�дян�со�нра�го�руьу�ба�с�ды�-ран�лар�ла� го�руг� йий�я�си� ара�сын�да� аь�аъ-чо�маг� да�ва�сы� ба�ш�лар�ды.Аьаъ�лы�адам�бир�ялин�я�чо�маг�эютцряр,�бир�го�лу�на�да�ке�чя�до�ла�-йарды�(бу на бя лэя дей яр ди ляр). Ла�зым�эя�лян�дя�бя�лэ�я�ли�го�лу�ну�иря�-ли�ве�ряр,�чо�маь�ын�зяр�бя�си�ни�зя�ряр�сиз�ляш�ди�ряр,�йа�о�ке�чя�пар�ча�сы�ны—�бя�лэ�я�ни�еля�атар�ды�ки,�бир�аз�бош�ду�ранын�аь�аъ�ы�на�щя�мин�о�бял�-эя�до�ла�ныб�ону�тярк-си�лащ�едяр�ди.�Ела�ты�мыз�да�иэ�ид,�ъялд,�че�вик�ин�-сан�ла�ра�“аь�аъ�лы�адам�ды”,�—�дей�яр�ди�ляр...�(Ири шаг га лы, пяр ли-бу -даг лы шях сля р барядя дя фи лан кяс “аь аъ лы адам ды”, — сюй ляр ди ляр).Ня�гя�дяр�баш�йа�ры�лыб,�гол-гы�чы�сы�нан�ол�са�да�йе�ня�дя�ба�ры�шыг�олар,иш�ди�ван-дя�ряйя�дцшмяз�ди.�Бир-би�ри�ни�ди�ши�ня�ву�руб�йох�лай�ан�тя�ря�-ф�ляр�дя�бу�чо�бан�ву�руш�ма�сы�нын�—�тог�гуш�ма�сы�нын�ня�тиъ�я�си�ня�эю�-ря�юз�иши�ни�би�ляр�ди...

67

Кечмиш эяляъяк

Page 68: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Торпаг сювдяси”

Юрцш-от�лаг�цс�тцн�дя�бир-би�рий�ля�ня�гя�дяр�юж�олар�ды�лар�са�ва�рамц�на�си�бят�дя�дя�бир�еля�мярд�дав�ра�нар�ды�лар.�Щяр�эя�лян�го�наьы�-нын�ады�на�ай�ры�ъа�щей�ван�кя�сян�адам�ла�ры�мы�зын�ялиа�чыг�лыьы�щяр�йер�-дя�бял�ли�олуб�ду...Ки�ши�ля�ри�ми�зин� ара�сын�да�о� гя�дяр� инам,� ети�бар� олуб�ки,� бц�тцн

сц�рцй�ля,� на�хыр�ла� алыб-са�тан�да� гаршыдакына� дейярмиш� ки,щазырлыгсызам,� пулум� чатмыр,� эял� торпаг� сювдяси� еляйяк.Разылашыб�еля�ъя�йер�дян�бир�чян�эя�тор�паг�эютц�рцб�ял-яля�ту�ту�шубде�йяр�ляр�миш�ки,�Ал�лащ�хе�йир�вер�син!�—�Ай�Ал�лащ�хе�йир�вер�син!�Тор�паьын�мц�гяд�дяс�ли�йи,�“ша�щид�ли�йи”�щяр�щан�сы�бир�мц�га�ви�ля�-

дян,� каьыз�дан� уъа� ту�ту�лар�мыш.� Мал� йийясинин� пулуну� чодарщямин�вары�апарыб�сатандан�сонра�эятириб�верярмиш...

Йун гырхыны

Го�йун�пе�йьям�бяр�мящ�су�лу�ду�вя�би�зим�ки�ляр�щя�ми�шя�"бу�нунМи�на�да�кя�си�лян�гур�бан�лыьы�щаг�гы,"�—�де�йя,�анд�ичяр�ди�ляр.�Го�-йун� сах�ла�йан�лар�де�йир�ки,� бу�бя�ря�кя�тя�ня�гя�дяр� хяръ� чя�кир�сян-чяк,� бир�ъя�онун�гыьын�дан,�пцшцн�дян�эютцр�дц�йцн�эя�лир� о� хяр�ъи-бор�ъу�юдя�йя�ъяк.�Доьр�удан�да�"йа�таг�эяр�мя�ля�нян�дя"�(ядя би дил -дя кяр мя ди — эюрян, щеч еля де йян вар мы?!) чы�хан�сар�ма�бир�ай�-ры�мюъц�зя�ди.�Гат-гат�олан,�го�йу�нун�дыр�наьы�ал�тын�да�бяр�ки�йян�бу"сар�ма"� (го йун эяр мя си ня кющня ляр бе ля де йяр ди) ял�ля� тюкц�лцбайаг�ла�тап�да�нан�эяр�мя�дян�фярг�ли�ола�раг�еля�исти�лик�ве�рир�ки,�елябил,�кокс�ду.�Щям�дя�бит�ки�га�ры�шыьый�ла,�го�йун�са�ды�рый�ла�бир�эя�тцс�-тц�сц�дя,�де�йил�мя�йя�эюря,�бир�сы�ра�ал�лер�эик�хяс�тя�лик�ляр�дя�мца�ли�ъя�вихас�ся�йя�ма�лик�дир.Няй�ся.� Йун� да� го�йу�нун� ясас� мящ�сул�ла�рын�дан� би�ри�дир.� Чо�-

бан�лар�де�йир�ди�ки,�йун�гыр�хы�ны�на�го�йу�нун�бе�ли�гы�зыб�йун�гал�хан�-дан�сон�ра�баш�ла�йа�сан�эя�ряк.�Йаз�да�гыр�хы�лан�йун�йа�паьы�ад�ла�нырвя�он�дан�да�ща�чох�йорьан,�ип�лик�ща�зыр�ла�ныр.�Ев�дя�са�тыш�цчцн,�йайу�йан�да�го�йу�нун�гыр�хыл�мыш�бцтюв�йу�ну�нун�ял-ятя�йи,�шаг�гыл�даьы,

68

Бящрузяр

Page 69: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

га�ры�нал�ты�щис�ся�си�се�чи�либ�ай�ры�лыр,�пар�ча�йун�вя�ке�чя�ляш�миш�йун�кя�-нар�лаш�ды�ры�лыр.�Бе�ли�нин�ор�та�сын�дан�ип�лик (иш лик) йун�эютц�рц�лцр.�Па�-йыз�да�гыр�хы�лан�йун��эц�зям�(га йы дыш) ад�ла�ныр.�Йай�лаьын�йаьы�шын�-да�йу�йу�лан,�йа�таг� шя�раи�тин�дя�де�йил,� ачыг�ар�хаъ�да�бяс�ля�нян�го�-йун-гу�зу�нун�йу�ну�тяр�тя�миз�вя�ипяк�ки�ми�олур�ки,�он�дан�да�яса�-сян�дюшяк�салыр�лар.Гыр�хын�кюмяк�ли�эюрц�лян�бир�иш�ди.�Йа�хын�лар-доь�ма�лар��що�йа�йе�-

тир.�Го�йун�гыр�хы�ла�ъаг�йер�ча�льы�иля�йах�шы-йах�шы�сц�пц�рц�лцрдц�(чал -ьы ла нырды). Гыр�хы�лыгларын,�гай�чы�ла�рын�баь�ла�ры�ачы�лар�ды.�Ахы,�яв�вял�-ляр� гыр�хы�лыг� цчцн� йун�дан� 3-4� бар�маг� енин�дя,� узун�луьу� 50-60сан�ты�метр�олан�бязя�к�ли�кя�мяр�—�баь� то�ху�нар�ды.�О�баь�гыр�хынза�ма�ны�гыр�хы�лыьа�эя�ти�ри�лян�го�йу�нун�айаг�ла�ры�ны�баь�ла�маг�цчцн�-дц�(ин ди шпа гат де йи лян син те тик кян дир дян ис ти фа дя еля йир ляр ки, ода щей ва нын, аз га ла, сц мц йц ня иш ля йир. Ба ба лар са она не мят-ру -зи ве рян го йу на да ин саф ла йа на шар, еля еля йяр ди ляр, Ал ла щын щей -ва ны да ин ъи мя син), щям�дя�нахышлыды,�эюзялликди.Бир� па�ра� гыр�хын�ъы�лар� го�йун� гыр�хы�лыьы� вя� гай�чы�ла�ры� он�ла�ры� тез

йор�ма�сын�де�йя� ики� ти�йя�нин�бир�ляш�ди�йи�о�йа�рымдаи�ря�ви� йе�ри�� дя�—бу�на� "гай�чы�нын� гя�дя�йи"� �де�йяр�ди�ляр�—� чар�ха� ве�ряр�ди�ляр.�Го�йу�-нун�гаш�га�сы�ны�гыр�хыб�бир�аза�ъыг�да�йун�эютц�рцб�гай�чы�нын�цст�ти�-йя�си�нин� ба�шы�на� го�йар�ды�лар� ки,� дя�мир� бар�маг�ла�ры�ны� дюйянякелямясин…�Ахы,�го�чаг�гыр�хын�ъы�лар�вар�ды�ки,�бир�эцн�дя�35-40�го�-йун�гай�чы�лар�ды.�Щяр�гыр�хын�ъы�нын�да�юз�"цс�лу�бу"�вар�ды.�Бюйрц�цс�-тя�йы�хыл�мыш�го�йу�нун�гыр�хыл�ма�сы�на�ки�ми�бо�йун�дан,�кими�дюшцн�-дян�(си ня син дян) баш�ла�йыр.�Ян�чох�диг�гят�тя�ляб�олу�нан�гуй�руг�-ду.�На�щам�вар�йаь�лы�гу�йруьу�на�шы�гы�рхын�чы�бя�зян�кя�сир,�уну�дубгыр�йа�лин�(яс лин дя крео лин ди вя бу, го йун чи миз ди ри лян дя — ван на -ла нан да ла зым олан бир ким йя ви ком по нент ди) тюкмя�йян�дя�—щяр�йа�таг�да�эюй�бу�тул�ка�нын�боьа�зы�на�мяф�тил�баь�ла�йыб�ди�вар�данасдыглары�гырйа�лин�шц�шя�си�олар�ды�—�бир�тел�йун�ла�гыр�йа�линля�мя�йян�-дя�о�кя�си�йя�гурд�дц�шяр�ди.�Еля�гурд�ки,�3-5�ил�лик�кир�кирягуй�руг�ща�-ва�лы� гоч� сц�рцй�ля� айаг�ла�ша� бил�мяз�ди,� кючдян� эе�ри� га�лар�ды.Чобанлар� да� йолцстц� кяндлярдя� ону� ашгал-ушгалла� бирэя� танышевлярдя�орухда�(яманят щейван беля адланарды) гойардылар...

69

Кечмиш эяляъяк

Page 70: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Гырхынъы� диггят� йетирярди� ки,� гойунун� бойнундан� бир� ъцтсырьа� кими� асылан� вязини� кясмясин.� О� "сырьа"йа� елатымыздамцърцм,�монъам,�манъам�да�дейярляр.�Ял-ятяк�йу�нун�дан�мц�тяк�кя�—�дю�шяк�чя�дц�зя�ляр,�бир�щис�ся�син�-

дян�ся�юр�кян,�кал�ма�ны�ча�рыг�(гыз гай та ран, гуш бур ну ) баьы�щюрц�-ляр�ди…�Га�ра�йун�дан�са�ъан�лыг,�сы�рыг�лы�ки�ми�та�ны�дыьы�мыз�"иш�дик"�сы�-ры�нар�ды.�Дей�и�ля�ня�эю�ря�га�ра�гой�у�нун�яти,�сцдц,�йу�ну�эц�няш�шца�-сы�нын� аь� йун�лу� гой�ун�дан� фяр�г�ли� ола�раг� якс� ет�дир�мяй�иб� ъа�ны�нащоп�дур�дуь�у�на�эю�ря� ин�са�на�да�ща�хей�ир�ли�дир.�Гыр�хыл�мыш�го�йу�ну,ер�кя�йи�бу�рах�ма�мыш�дан�га�баг�гыр�хын�ъы�онун�бой�ну�ну�бу�рар�ды,бир�уч�дан�да�кю�мяк�чи�ля�ри�йе�ни�го�йу�ну�гыр�хын�ъы�нын�га�баьы�на�икиай�аьы� цс�тя� сц�рц�йцб� эя�ти�ряр�ди�ляр.�Гыр�хы�лыг� гай�чы�ла�ры�нын� шаг�гыл�ты�сыбир�ащя�нэ�йа�ра�дар�ды.�Йун�гыр�хы�нын�да�(ди ли миз дя щям дя йун гыр -хы мы ки ми иш ля нир) щяр�ар�хаъ�да�бир�"ъан�ны"�щей�ван�кя�си�ляр�ди.�Яр�-кя�сю�йцн�гыр�хын�чы�са�ят�сиз�ля�йиб�кюнлц�тя�зя�бир�щей�ван�ис�тя�йян�дя�ер�-кя�йин�би�ри�ни�"юя�дя�йя�са�лар�ды"�вя�тез�ъя�дя�боь�аз�лай�ар�ды…Би�рин�ъи� дя�фя�гыр�хы�лан�гу�зу�ла�рын�бе�ли�ня�дя�йи�шик�дцш�мя�син,� та�-

нын�сын�де�йя�(бу, да ща чох "пюрняк" (порнах) олан да — йя ни бирсц рц йя бир не чя ада мын го йу ну га ты лан да еди ляр ди) бе�ли�ня�кя�килго�йар�ды�лар� (кя кил, йа дям эил — я лин айа сы бой да гыр хыл ма мышсах ла нан йун). Та�нын�маг�ла� баь�лы� йа�ды�ма� бир� ящ�ва�лат� дцш�дц.Бай�ры�ки�ши�оба�дай�ды.�Бир�эцн�га�баьы�на�бир�ушаг�чы�хыб�ядяб�ля�са�-лам�ве�рир.�—�А�ба�ла,�сян�ня�йах�шы�оь�лан�сан!�Ки�мин�оь�лу�сан,�дяр�-дин� алым?�—�Оъаг�вер�ди�ляр�дян�Гя�мя�дин,� дейиб� иснад� верир.�—Ол�сун-ол�сун,� саь� ол,� ай� ба�ла!� Шах� гар�даш�лыьы�ма� (кеч миш ляр дятой да бя йин ян йа хын дос ту-да ща чох саь дыш, цс тцн дя щяр ъцр шир -ний йат, мей вя вя мей вя ъат олан аьаъ дан-тах та дан аьаъ фор ма -сын да ири бир шах ("йол ка” йа ох шар) гал ды рар ды. Онун то йа эя ти ри -либ ой на дыл ма сы ай ры ъа гут сал бир мя ра сим-шян лик олар ды. Бу на шахгар даш лыьы де йир ди ляр. Инди биз ляр дя уну ду луб, бир сы ра бюлэя ляр дя сяиз ля ри щя ля гал маг да ды) мя�ним� са�лам-дуа�мы� йе�тиряр�сян,� йах�шы�-мы?!Ер�тя�си�эцн�бир�дя�га�баг�ла�ша�сы�олур�лар.�Бу�йе�ня�аь�саг�гал�ла�са�-

лам�ла�шыб� ещ�ти�рам� эюстя�рир.�Ки�ши� йе�ня:�—�Ай� аь�рын� алым� ся�нин,

70

Бящрузяр

Page 71: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щюрмятли� ол,� ай� оьул!� Ким�ляр�дян�сян?� Ох�ша�дам�мы�рам.�—�Гя�-мяд�ки�ши�нин�оь�лу�йам,�—�Щя-щя,� ба�шы�на�дюнцм� ся�нин,� дя�дя�няса�лам�сюйляр�сян.�О�би�ри�си�дя�фя�йе�ня�гар�шы�ла�ша�сы�олур�лар.�Яляк�бярйе�ня�аь�саг�га�ла�са�лам�ве�риб�ящ�вал-пцр�сан�лыг�еля�йир.�Го�ъа�чо�банйе�ня� ши�рин� дил�ля� со�ру�шур� ъа�ва�нын� ким� ол�дуьу�ну.� Ушаг� да�щадюзяммир.�Де�йир,� ай� киши,� мя�ни�ми� до�ла�йыб�сан,� юзц�нц�мц?� Бу�-нун�ла�дцз�цч�дя�фя�дир�со�ру�шур�сан�ким�ол�дуьу�му,�мян�дя�няс�ли�митяк�рар�ла�маг�дан�йо�рул�му�шам.Бай�ры� ки�ши:� —� Наьай�рым� ай� ба�ла?� Го�йун� дюйсян,� гу�зу

дюйсян,�ща�ра�дан�та�ны�йым�ся�ни?�Доьрудан�да�елат�ада�мы�нын�щя�йа�ты�нын�да�йаьы�вя�до�ла�ны�шыьы�-

нын�юзц�олан�го�йун�тя�ря�кя�мя�цчцн�щяр�шей�ди.�Гя�дим�бир�де�йимвар�ки,�го�йу�нун�ол�ду�он�—�эей�гыр�мы�зы�дон.�Го�йу�нун�ол�ду�ял�-ли�—�адын�ол�ду�бял�ли�(айя, де мяз сян ми фи лан кя син 50 го йу ну вар,да ща адам ъяр эя си ня дц шцб дц), го�йу�нун�ол�ду�йцз�—�эир�ичин�дяцз�(бар-бя ря кят ашыб да ша ъаг), го�йу�нун�ол�ду�мин�—�да�ща�да�йымин.�(Дай ики йаш лы ер кяк ат ба ла сы, дай ча — бир йаш лы ер кяк атба ла сы, дай лах — атын ки чик ба ла сы. Йя ни ки, еля вар лы-щал лы ола ъаг -сан ки, эцн дя щя ля ат ол ма мыш ъа ван бир дай да ми ниб чых даш еля -сян дя о вар— гойун щяр бир иши син саф ла йыб йер бя йер еля мя йя им -кан йа ра да ъаг дыр).Чо�ба�нын�кюнлц�ол�са,�щеч�вахт�сц�рц�нцн�яс�ки�йи�ни�мцяй�йян�ляш�-

дир�мяк� мцм�кцн� олам�маз.� Бир� гойу�ну� бур�дан� щай�ла�йыб� елясай�ды�ра�ъаг,�еля�дян�дя�бе�ля.�Сц�рц�яск�и�йи�ни�йал�ныз�йун�гыр�хы�нын�даор�та�йа�чы�хармаг�олар.�Гыр�хыл�мыш�йу�нун�вя�го�йу�нун�са�йы�иля!Няй�ся,�щяр�го�йу�нун�йу�ну,�ял-ятя�йи,�га�ры�нал�ты�сы,�па�ча�вя�гаш�-

га�сын�дан�гыр�хы�лан��да�да�хил,�ай�ры�ъа�бир�бух�ъа�(буь ъа) ки�ми�бц�кц�-лцб� яв�вял�ъя� ган�тар�лар�ла� чякиляр,бар�дан�ла�ра,� ха�ша� вя� ха�рал�ла�ра(йюндям сиз, шиш ман ада ма она эюря "ха рал га рын, ха ша га рын"де йир миш ляр) ба�сы�лыр�ды.� Ара�да� бир-би�ри�ня� инам� ол�дуьу�на� эюрявар�лы� ща�ъы�нын,� йа� са�щиб�ка�рын� йу�ну� бар�дан�лар�дан� бо�шал�дыл�маз,ан�бар�да-ба�зар�да�еля�га�пан�лар�да�чя�ки�либ�эютц�рц�ляр�ди.

Инди�син�те�ти�ка�йу�ну�сы�хыш�ды�рыб�чы�ха�рыб�ды.�Ан�ъаг�ъа�ны�нын�гяд�-ри�ни�би�лян�ляр�йе�ня�йун�пал�тар�эе�йир.�Йун�дан�йа�пын�ъы,�юзц�дя�са�-

71

Кечмиш эяляъяк

Page 72: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ъаг�лы� вя� аь� йа�пын�ъы� (йапынъы иля бярабяр бизлярдя "гарты" даоларды) сал�ды�ран,�баш�лыг�то�хут�ду�ран�рущ�адам�ла�ры�да�юз�йе�рин�дя.Гыр�хыл�мыш�ке�чи�гы�лын�дан�(гязи лин дян) ися�си�ъим,�иряш�мя�то�ху�йар�ды�-лар.�Ей�ни�за�манда�фар�маш,�хур�ъун�ил�эяк�ля�ри�дя�тез�цзцл�мя�син�де�-йя�ке�чи�гы�лын�дан�щюрц�ляр�ди.�Го�йу�нун�—�хц�су�сян�би�зим�даь�ме�-ри�но�су�му�зун�йу�ну�нун�йаьын�дан�со�вет�щюку�мя�ти� чох�гий�мят�лидяр�ман�да�ща�зыр�ла�йар�ды.�Бу�ну�да�йад�даш�цчцн�сюйля�дим�ки,�бял�-кя�ня�вахт�са�—�ки�мя�ся�ла�зым�олар.�Йе�ри�ол�ма�са�да�де�мя�ли�йямки,�эюрдцм,�еля�мят�ляб�ляр�вар�ки,�аз�га�ла�ща�мы�тя�ря�фин�дян�уну�ду�-луб�эе�дир.�Еля�мя�ся�ля�ляр�—�йа�наш�ма�лар�ду�рур�ки,�мян�мцт�ляг�то�-хун�ма�лы�йам.�Она�эюря,�бу�“эя�зиш�мя�ляр�”дя� илк�ба�хыш�дан�йед�диархын� су�йу�нун�бир�йе�ря� ъа�лан�ма�сы� тя�си�ри�баьыш�ла�йан� сющбят�ля�ри�-миз�бир�олуб-ола�ъаг�ки�ми�гар�шы�лан�ма�лы�ды.�

Шцкран лар... Чобан “якини”

Ал�ла�щын�бян�дя�си�ня�ся�ха�вят�ля�вер�дийи�не�мят�ляр�дян�шцкран�лыг�лаис�ти�фа�дя� едиб� бя�щ�ря�ля�нян� чо�бан�лар� уъу-буъ�аьы� эюрцнмяй�ян� буот�лаг�ла�рын� щяр� га�ры�шы�нын� гя�д�ри�ни� би�ляр,� онун� на�зы�ны� чя�кяр�ди�ляр.ХХ�яс�рин�ор�та�ла�рын�дан�гыш�от�лаг�ла�ры�нын�го�ру�нуб�сах�лан�ма�сы�вяся�мя�ря�ли�ис�ти�фа�дя�си�мя�ся�ля�ля�ри�чох�ак�ту�ал�лаш�ды.�Тор�паг�еро�зий�а�сы�-нын�гар�шы�сы�нын�алын�ма�сы,�лцзум�суз�йол�вя�ъыь�ыр�ла�рын�са�лын�ма�ма�сы,от�лаг�ла�рын� бит�ки� юртцйцнцн� бяр�па�сы� вя� зя�нэ�ин�ляш�ди�рил�мя�си� цчцнмцхтя�лиф�йол�лар�аран�ды.�Ятяк-ятяк�пул�лар�хяръ�лян�ди,�ин�зи�ба�ти�ме�-тод�ла�ра�ял�атыл�ды,�йе�ня�бир�ся�мя�ря�си�ол�ма�ды.�Яв�вял�ляр�ися�о�ин�са�ф�-лы,�Ал�ла�щын�вер�дийи�пай�дан�йер�ли-йе�рин�дя� ис�ти�фа�дя� едян,�щяр� шейиюнъ�я�дян�эю�ря�би�лян�чо�бан�ба�ба�лар�бе�ля�про�блем�ля�ри�чох�асанъайо�лу�на� гой�ар�мы�ш�лар.� От�лаь�ын� мцхтя�лиф� от� вя� чи�чяк�ля�ри�нин� щя�ляпай�ыз�дан� йыь�ыб� сах�ла�дыг�ла�ры� то�хум�ла�ры�ны� ъу�на�сай�аг� тцнцк� бирпар�ча�дан�ти�кил�миш�тор�ба�ла�ра�дол�ду�рар,�ду�ман�лы-чи�с�кин�ли,�ня�ми�ш�лища�ва�лар�да,�тор�паг�ням�олан�да�тя�кя�ля�рин�бой�ну�на�ке�чи�ряр,�он�ларэет�дикъя� то�хум� йе�ря� тюкцлцб� ся�пи�ляр,� ар�ха�сынъа� эя�лян� сцрцнцндыр�наьы�ал�тын�да�йе�ря�“якиляр”,�чы�хан�ъцъяр�ти�ля�ри�кю�мяъ�ляй�я�ня�гя�-дяр� го�руй�уб� отар�маз,� бах,� бе�ляъя� от� юртцйцнц� ке�чял�ляш�мяйя

72

Бящрузяр

Page 73: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

гой�маз�лар�мыш.�Ъя�рэя� иля�дцзцлян,�“гаш”,�“ор�та”�вя�“диб”�йа�таг�ла�ры�нын�йол-

чящ�лими� бир-би�рин�дян� ке�чиб� эе�дяр�ди,� о� бой�да�Ъей�ран�чюлдя,� биръцр�чых�ма�сын,�ъя�ми�си�цчъя�йол�вар�мыш�(ин ди щяр йа таь ын юзцнцн бирйох, ян азы, 2 йо лу вар). Ки�мин�ня�щяд�дий�миш�ки,�бел�ля�йох,�еляъячо�маьы-гар�маьы�иля�йер�еш�син,�он�да�бей�га�фыл�дан�бюйцрдян�чы�хыбэюз�ля�ри�нин�ишыьы�да�ол�са�аъ�ыг�ла�ныб�дей�яр�ми�ш�ляр�ки,�наь�ай�ыр�дыь�ын�ды,о�аь�аъы�со�ха�рам�эюзцня,�де�ший�и�нин�ики�син�дян�дя�бя�бяй�ин�бя�ри�чы�-хар!�Еш�дий�ин�йер�дя�бир�йов�шан�би�тяр,�тоь�лу�аь�зы�ны�ча�лан�да�от�ла�-йар,� —� сюй�ляй�яр�ми�ш�ляр.� Бабалар� буну� фящмля� она� эюряеляйирдиляр� ки,� оранын�от� юртцйц�назикди,� алты� кцл� кимиди.�Йаьышйаьанда�о�ешилян�йердян�шырым�ача�билярди.�

Йов ша нын щик мя ти

Йов�шан�де�дим,�ба�ба�мын�сюй�ля�дийи�бир�ящ�ва�ла�ты�да�бур�да�де�-мя�сям�ол�маз:� “Бир� ъа�ван�оь�лан�бей�ни�ган�вахт�ла�рын�да� ев�дян-оба�дан� кцсцб� ай�ры� бир�мям�ля�кят�дя� йурд� са�лыб� би�ня� ол�муш�ду.Улу�су�гцрбя�тя�дцшцб�гя�риб�чи�лик�ке�чи�рян,�щяй�а�ты�нын�со�ну�ну�фи�кир�-ляш�мяй�ян� щя�мин� ъа�ва�нын� аги�бя�ти�ни� дцшцня�ряк� ня� гя�дяр� адамэюн�дя�рир,�ха�щиш-мин�нят�едир�ся�дя�ону�Вя�тя�ня�дюн�дя�ря�бил�мир�мишки,� бил�мир�миш.� Бу� еля� оту�руб-ду�руб� дей�яр�миш� ки,� ах�маг� юкцзко�тан�ис�тяр,�сарсаг�оь�ул�да�Вя�тян!�Ахыр�да�би�ри�бой�ну�на�эютцрцр�ки,�мян�ону�гай�та�рыб�эя�ти�ря�рям.

Ня�ися,�го�наг�эет�дий�и�ня�эю�ря�бир�щей�бя�дя�ай�ын-ой�ун�эютцрцр�вясов�га�тын�ичи�ня�бир�гом�да�йов�шан�гой�ур.�Мян�зил�ба�шы�на�йе�ти�шибгя�риб� йер�дя� эцнц� хош� ке�чян� елоь�лу�су�ну� гай�ыт�маг� ба�ря�дя� ди�лятут�са�да,�йе�ня�ипя-са�па�йат�мыр�ки,�йат�мыр.�Го�наг�эе�дян�ахыр�дадей�ир�ки,�щей�бя�ни�бо�шалт,�чы�хым�ва�рым�эе�дим.�Щей�бя�бо�ша�лан�дайов�шан� го�ху�су�ну� алан,� ону� гох�лай�ан�да� йа�ран�дыьы� тор�паг,онун�шящ�ди�йа�ды�на�дцшян�оь�лан�щюнкцр-щюнкцр�аь�лай�ыр�вя�дин�-мязъя�“го�наь�ын”�га�баь�ы�на�дцшцб�Вя�тя�ня�дюнцр...”

73

Кечмиш эяляъяк

Page 74: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Кол да

Йа�зын� ор�та�сы�на� ча�тан�да� ела�ты�мы�зын�Аран�да� вя�Ъей�ран�чюлцнГа�баг�гаш,�еляъя�дя�Кцрйа�ха�сы�бой�унъа�вар�сах�лай�ан�адам�ла�рыКо�ла�пя�нащ�ла�нар�ды�лар.�Щям�щяр�йа�ны�гар�сый�ан,�эцн�эц�нор�та�нынйе�ри�ня�эя�лян�дя�ша�хый�ан�эц�ня�шин�бей�ни�гай�на�дан�ис�ти�син�дян�дал�-дей�лан�маг�вя�щям�дя�щя�ля�йай�лаьа�эе�дя�ня�гя�дяр�ми�нил�лик�ля�ринйадиэары� олан� Кцрцн� бу� туьай� мешяляринин� немятляриндянйарарланыб�бящрялянмяляри�цчцн.

Дя�дя-ба�ба�дан�Кц�рцн�бу�туьай�ме�шя�ля�ри�—�Кол�щя�ми�шя�го�-ру�нуб�ду.�Инсан�ла�ры�мыз�щям�он�дан�ис�ти�фа�дя�еля�йиб,�щан�сы�гу�ру�луш—�дювлят�олуб�са�да�йе�ня�ону�эюз�бя�бя�йи�ки�ми�мц�ща�фи�зя�еля�йиб�-ди.�Ахы�ин�сан�оь�лу�йах�шы�би�лир�ки,�ба�ба�ла�ры�нын�бу�ра�ла�ра�мя�тя�рис�-лян�мя�ля�ри�нин�бир�ся�бя�би�дя�ара�нын�бу�боьа�наьын�да,�бцр�кц�сцн�дяичя�ри�си�ня�—�дя�рин�лик�ля�ри�ня�эи�рян�дя�цшц�дц�йцн,�мин�бир�наз-не�мя�-ти�олан�бу�ме�шя�ляр�ди.�Она�эюря�дя�ещ�ти�йаъ�ол�ма�са,�лап�бярк�тян�-ти�мя�ся�ляр�Ко�ла�щеч�вахт�сц�рц�сал�ма�йыб�лар,�йал�ныз�дя�дя-ба�ба�дангал�ма�суат�лар�вя�чящ�лим�ляр�дян�баш�га.�Дювлят�ме�шя�фон�ду�на�да�-хил�олан�яра�зи�ляр�ля�йа�на�шы�Мцл�кц�лц�ко�лу,�Гя�дир�ли�ко�лу,�Ха�тын�лы�ко�-лу,�Га�ра�хан�лы�ко�лу,�Яли�мяр�дан�лы�ко�лу,�Бо�зал�ган�лы�ко�лу,�Гов�ларко�лу,�Гы�рыг�лы�ко�лу,�Айыб�лы�ко�лу...�ад�ла�сюйля�ниб�ди.Кол�да�ня�ляр�йох�ду?!�Йур�ду�му�зун�еля�бил�бц�тцн�ме�шя�лик�ля�ри�-

нин� щя�ря�син�дян� бир� зо�лаг� ол�маг�ла,� еля�ъя� дя� фло�ра� вя� фау�на�сы�нымиг�йас�ъа�ки�чи�лдиб-ба�ла�ъа�лаш�ды�рыб�Кц�рцн�щяр�ики�гы�йы�сы�бо�йу�сы�ра�-ла�нан� бу� туьай� ме�шя�си�ня� кючцр�мцш�дцн.� Ча�йын� лап� гы�раьын�дасюйцд,� ий�дя� аьаъ�ла�ры,� га�ра� го�ваг,� га�ра� аьаъ,� сон�ра� еля� бил� ки,мяр�тя�бя-мяр�тя�бя,�зо�лаг-зо�лаг�аь�го�ваг,�йе�ми�шан�(щям гыр мы зы,щям дя га ра),� па�лыд,� ер�кяк� тут,� шащ� тут,� га�ра� тут,� гы�зыл� сюйцд,эюйрцъ,� гы�зыл� го�ваг,� тя�няк,� аьъ�а�гай�ын,� щя�ми�шяй�а�шыл� сар�ма�шыг,гызылъыг,�ал�ча,�янъ�ир,�са�раь�ан,�эяр�мя�шов,�мур�дар�ча,�ар�муд,�эю�-йям,�мешя� эи�ласы,� гора�(Кцрцн дайазлыьында, сащил гайалыьындабитян ъыр тянякдя ямяля эялян шипширин горадан эирзанлы Щаны елячахыр чякярмиш ки, дегустаторларын демясиня эюря беля мяъун ялядцшмязмиш),� зир�ниъ,�нар,� ит�бур�ну,� саг�гыз�(кеч миш ляр дя саг гы зын

74

Бящрузяр

Page 75: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

таъва ри, даь даьа на ох шар мей вя си ни — то ху му ну дюйцб, гящ вяхыл ты ки ми га быьы ны чы хар дар, га ла ныны сц зцб шор ба би ши ряр миш ляр.Чят тя гуш де йи лян щя мин йе мя йи би ши рян ляр, ону йе йян ляр дя кючц -нц сц рцб эе дян дян сон ра уну ду луб-да ща ону ба ъа ран йох ду),уль�ун,�га�мыш,�ъил,�кян�да�лаш,�ат�явя�лийи,�сиркян,�га�тыр�гуй�руьу,�гыр�-тыъ...�бир�сюз�ля,�туь�ай�ме�шя�син�дя�ня�би�тир�ся,�он�ла�рын�ща�мы�сын�дан,ей�ни�за�ман�да,�нюв�бя�нюв�бюйцрти�кан,�га�ра�ти�кан,�ъцрбяъцр�кол�-ла�рын� бир-би�ри�ня� сар�ма�ша�раг� гыр�го�вул�ла�рын,� вах�ти�ля� га�бан�ларнмя�с�кя�ни�ня�че�в�ри�лян�йа�шыл�фы�зыл�лыг�лар.�Ли�а�на�—�биз�ляр�дя�“щцйя�мя”дей�ир�ляр,�ка�нат�ки�ми�аь�аъ�ла�рын�чя�ти�ри�цстцня�гал�хар,�йа�да�спи�ралки�ми� аь�аъ� эюв�дя�ля�ри�ня� до�ла�нар,� бир-би�ри�ня� са�ры�ныб� ке�чил�мяз�ликйа�ра�дар,�аь�аъ�дан�щюрцк�ки�ми�сал�ла�нар,�ме�шя�чя�ти�ри�чох�сых�олар�-ды.�Бу�ра�да�10-15�эцнлцк�би�няйя�чы�хан�лар�он�ла�ра�“урзу�верян”�бу

Ко�ла� гайьы� иля� йа�на�шар,� ар�тыг� бир� йа�шыл� бу�даг� кя�сил�мя�си�ня� йолвер�мяз�ди�ляр.�Гой�ун�ня�щя�нэ�го�ваг�(би зим ки ляр го наг дей ир), па�-лыд�аь�аъ�ла�ры�нын�чя�ти�ри�ал�тын�да�йал�ныз�ар�хаъ�ла�нар,�ота�рыл�маьа�йе�няот�лаг�ла�ра�сцрцляр�ди.�Оба�нын�щяр�еви�ялцстц�ъо�ма�ти�кяр,�бир�та�лайайий�я�ля�няр�ди.� Ашыб-да�шан�ме�шя� сяр�вят�ля�ри�—� аь�аъ� эю�бя�ляй�ин�дянтут�муш�гу�зу�эю�бя�ляй�и�ня�ки�ми,� чий�я�ляк,�гу�лан�чар,� ат�гу�лан�ча�ры,тя�ря,�пенъ�яр...�не�чя�ъцр�мер-мей�вя�дя�юз�йе�рин�дя.�Ки�ши�ляр�чат�ма�-лыг�кя�сяр,�гар�маг�лыг�цчцн�ещ�тий�ат�чу�буг�тя�дарцк�эю�ряр,�кюч�дя,зин�дя�э�ан�лыг�ла�ла�зым�олан�ща�па,�са�мы�лыг,�тох�маг�аь�аъы�ял�дя�едяр�-ди�ляр.Ко�лун�гар�пыз-го�ву�ну�да�щя�ми�шя�ад�ла�сюй�ля�ниб,�ял-ял�ах�та�ры�-

лыб�ды.� Йа�ра�ны�шын�дан� щеч� вахт� якил�мяй�ян� эен� та�ла�лар�да,� йа� дасон�ра�лар�эцълц�трак�тор�ла�рын�кю�мяйи�иля�ачы�лан�са�щя�ляр�дя�—�йо�рул�-ма�мыш�тор�паг�лар�да�еля�гар�пыз�йе�ти�шяр�ди�ки,�щя�ря�си�бир�тоь�лу�бой�-да�вя�бы�чаг�йа�хын�лаш�ды�ран�ки�ми�ши�рин�лий�ин�дян�парт�лай�ар�ды.�Бо�с�та�-нын�бал-шя�кяр�мящ�су�лу�бю�лэ�я�миз�ля�йа�на�шы,�Эянъ�я�миз�дя,� Иря�ванвя�Ти�ф�ли�с�дя�дя�мяъ�ун�ки�ми�ад�чы�хар�мыш�ды.Йан�ды�рыъы�эц�няш�дян�ме�шя�нин�ся�рин�лийи� иля�йа�на�шы�па�лыд�ди�бин�-

дян,�го�наь�ын�кюкцндян�гай�най�ан�эюз�йа�шы�ки�ми�дум�ду�ру�бу�-лаг�лар,�гай�на�ма�лар�да�адам�ла�рын�щой�у�на�йе�тяр�ди.�Бир�йан�дан

75

Кечмиш эяляъяк

Page 76: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

да�ба�лыг�лар,�шылдырда�тутулан�чай�ын�бу�явяз�сиз�не�мя�ти�елат�ада�мы�-нын�йе�мяк�юй�ня�си�ни (ра си о ну ну) тя�зя�ля�мяйя�кю�мяк�едяр�ди.�Бур�-да�да�не�щря�ляр�чал�ха�ныб�йа�ван�лыг�ту�ту�лар,�саъ�асы�лыб�йу�ха�са�лы�нар,фя�ся�ли� би�ши�ри�ляр�ди...� О� гос�гоъа� аь�аъ�лар�дан� йел�лянъяк�ляр� асы�лар,Ко�лун�ся�фа�сы�сцрцляр�ди...

Елат�даь�дан�га�йы�дан�дан�сон�ра�сц�рц�ляр�щя�ля�гыш�от�лаг�ла�ры�насц�рцл�мяз�дян� га�баг� мал-щей�ван� сах�ла�йан�ла�ры�мыз� йе�ня� Ко�ладцшярдиляр� ки,� онун� не�мят�ля�рин�дян� йе�тя�рин�ъя� бящ�ря�лян�син�ляр,мал-га�ра�хя�зял�ля,�па�лыд�гозасыйла�бяс�ля�ниб�гы�ша�да�ща�эцм�ращ�гя�-дям� гой�сун.� Ар�хаъ� сал�маг� ис�тя�йя�ня� аь�саг�гал� тювсий�йя�си� бе�ляолар�мыш�ки,�ар�муд�аьаъ�ла�рын�дан�узаг�ду�рун,�ня�ба�дя�ар�му�дунди�бин�дя� ар�хаъ�ла�йа�сы�ныз!� Дцн�йаэюрмцш� чо�ба�нын� юйц�дц�нцн�мя�-на�сы�ны�“дыьа�чо�бан”�лар�он�да�ан�ла�йыр�мыш�лар�ки,�ярик�ки�ми�са�ра�лыбйе�ти�шян�ар�му�дун�вя�дя�си�ни�би�лян�айы�ай�дын�лыг�эе�ъя�ляр�дя�йы�рьа�ла�-на-йы�рьа�ла�на�эя�либ�о�га�ра�эювдя�ли�ня�щянэ�аьаъ�ла�ра�дыр�ма�ныр,�иликки�ми�ар�муд�дан�йе�йиб�са�кит�ъя�дя�чы�хыб�эе�дир�ой�лаьы�на...�Го�йунпцш�дя�ду�ран�вах�ты�“яр�бе�шик�ляр�”ин�бу�ра�да�бяс�лян�миш�мал-га�ра�сывящ�ши�ля�шиб�да�ща�ту�ту�ла�сы�ол�маз�ды,�йа�эцл�ля�иля�ву�рар,�йа�кя�мяндатыб�эцъ-бя�ла�иля�ба�за�ра�сц�ряр�ди�ляр.�Кц�рцн�ъя�ля�ля�рин�дя�дя�ъа�мышюзба�шы�на�ар�тыб�тюря�йяр�ди...�Кол�да�дц�зял�ди�лян�хал�хал�лар,�чя�пяр�лярдя�бир�ай�ры�алям�олуб�ду....

Га чаг лар...

Ъей�ран�чюл�щям�дя�га�чаг�лар�ой�лаьы�ол�убду.�Бцтцн�за�ман�лар�-да� бу� ел� га�чаг�(га чаг-гочаг! Зи ла ны га чаьы йох!) сах�лай�ыб�ды.Ня�гя�дяр�де�ся�дя�ки,�“зин�дан�дан�га�чаг�лыг�йах�шы�ды,�га�чаг�лыг�данда�юлцм”�—�йе�ня�“Шям�ся�ддин�ел�лий�ям�Ис�май�ыл�оь�лу”,�—�сюй�ляй�-ян� Бо�зал�ган�лы�Га�ра� Та�н�ры�вер�ди,�Ган�дал�Наьы,�Га�чаг�Мещ�ди,Га�рай� Сюйцн� (мян кющ ня ляр дян бе ля ешит ми шям, ин ди Га раЩцсейн де йир ляр),�Йа�губ�лу�(“Йаь ы ф лы”) Мяъ�ид�аьа,�Тел�ли�Ясяд,Бай�рам�лы� Га�чаг� Та�ныр�вер�ди,� Га�чаг� Ъя�фяр�гу�лу,� Оъаггулу,Гачаг� Нясиб,� Га�чаг� Га�с�по�дин,� Рцстям� аьа,� Нуга� Намаз,Кор�Вяли,�Га�чаг�Мям�ли...�бир�сюз�ля,�мя�ним�бил�дий�им,�то�уз�лу�—

76

Бящрузяр

Page 77: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

шям�шя�ддил�ли,�ис�тяр�чар�щю�ку�мя�ти�нин�вя�ис�тяр�ся�дя�со�вет�щю�ку�мя�ти�-нин�мювъ�уд�ре�жи�мя�гар�шы�тящлцкя�сан�дыьы�30-дан�ар�тыг�сий�а�си�га�-чаьы�ол�муш�ду.�

Бидалы эцлляси

Биз�ляр�дя�щяр�дян�де�йир�ляр�ки,�"фи�ланкяс�дян�ня�Бы�да�лы�эцлляси�яс�-кик�ди!"�Йа�"щар�дан�алым�Би�да�лы�эцл�ля�си�ни!",� "Би�да�лы�эцл�ля�си�ща�ныки,�бу�нун�бюйрцн�дян�ачы�лай�ды!"�Бида�лы�эцл�ля�си�ящ�ва�ла�ты�нын�гя�ри�бябир�та�ри�хи�вар...�Ган�дал�Наьы�нын�га�чаг�ки�ми�иш�дяк�ля�ри�бу�ра�ла�рынди�ван-дя�ря�адам�ла�ры�бир�йа�на,�Пе�тер�бург�са�рай�ла�ры�ны�да�на�ра�щателя�йир�ди.�О�щям�дя�ел�ичин�дя�чох�шющрят�лян�миш,�сцф�ря�са�лыб�ад�ал�-мыш�ды.�Би�да�лы�(Би да лы Исмайыл)Ган�дал�Наьы�нын�да�йы�сый�ды.�Яря�келер�мя�ний�ля� сювдя�ляш�мя�си�нин� ня�ти�ъя�син�дя� бир� хей�ли� бор�ъу� га�ла�сыолур,�бу�да�би�ри�нин�цс�тц�ня�дя�бе�ши�ни�го�йуб,�ди�ва�на�ши�ка�йят�еля�йирки,�Би�да�лы� ба�ъы�сы� оь�лу�Ган�дал�Наьы�йа� ар�ха�ла�ныб�онун�щаг�гы�нывер�мир.�Истя�йян�дя�дя�биз�ъя�щян�ням,�пад�ша�щын�ди�ва�ны�ны�да�сюйцбйа�ман�ла�йыр.�Ер�мя�ни�нин�ши�ка�йя�ти�яса�сын�да�Би�да�лы�ны�чяк-че�ви�ря�са�лыб�ба�шы�ны

аь�ры�дыр�лар…�Бу�да�ба�ъы�сы�оь�лу�нун�йа�ны�на�эе�дир�ки,�да�ща�мян�дясиз�ля�ря�го�шу�ла�сы�ол�дум,�юлсям�дя,�гал�сам�да�сиз�ляр�няням.�Чюлчц�-лц�йцн�аь�ры-аъы�сы�ны,�со�ну�ну�би�лян,�да�йы�сы�ны�да�йах�шы�та�ны�йан�Наьыбу�ну�чя�кин�дир�мяк�цчцн�де�йир�ки,�би�ли�рям,�ар�са�лайа�эя�либ�сян,�де�-йир�си�низ,�га�чаг�эцн�дя�бир�ер�кяк�кя�сиб�ка�баб�ла�йыр,�пюртдя�мя�га�-за�ны� да� оъаг�дан� дцш�мцр,� ям�бя� еля� дюйцл.� Яря�ке�лин� (Ара кел)бор�ъу�щяр�няй�ся�мян�ве�ря�ъям,�эял�га�йыт�еви�ня,�йох�са�вал�лащ�бучюлляр�дя�сим�ля�йя�ъяк�сян.�Бу�чох�де�йир,�о,�аз�еши�дир.�Ахыр,�га�ла�сыолур�га�чаг�ла�рын�йа�нын�да…�Бир� эцн� Ган�дал� Наьы� Эюдяк� Гаш�да� го�шун�ла� га�баг�ла�ша�сы

олур.�(Гандал Наьы иля Дяли Алынын ящвалаты узунду.) Ву�руш�мабаш�лар-баш�ла�маз�бир�чо�вут�ма�эцл�ля�Би�да�лы�ны�алыр�вя�ки�ши�ке�чи�нир.Ща�мы�мат-мяят�тял�га�лыр�ки,�бу�ня�олан�шей�иди,�щеч�эцл�ля�ачыл�дыьыда�би�лин�мя�ди,�бя�бу�ня�эцл�ляй�ди?!�Хя�бя�ри�Наьы�йа�чат�ды�ран�да�ашыгди�лий�ля�сюйля�йир:�

77

Кечмиш эяляъяк

Page 78: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Го шун эя ти рян Алы ды,Чяк ди йим гей лц-га лы ды.Ней ним юлян Би да лы ды?Щагг ям ри ни би ти риб ди.

О�вахт-бу�вахт�о�иш��га�лыр�ки,�"Би�да�лы�эцл�ля�си"...�Йя�ни�щеч�ня�-дян�юлцм,�йох�йер�дян�гя�за�йа�туш�ол�маг.�Юзц�дя�бур�да�щеч�ки�миэц�нащ�лан�ды�рыб,�ким�ся�ни�дя�ган�лы�ще�саб�еля�йя�бил�мяз�сян.�Щяр�шей"бый�"ын�ба�шын�да�ды...�Йу�ха�ры�да�ар�са�ла�де�дим.�Бир�"дыьа"�чо�бан�эял�ди�аьа�сы�нын�йа�-

ны�на�ки,�мя�ним�щаг�гы�мы�ве�риб�юзц�мц�дя�айыр.�Бяй�йа�наьын�данган�да�ман,�эюзля�ри�ойур-ойур�ой�на�йан,�ба�хыш�ла�рын�дан�од�тюкц�-лян�чо�ба�на�алт�дан-йу�ха�ры� сы�на�йы�ъы�ня�зяр�ля�ба�хыб�де�йир:�—�Ся�нигы�на�мы�рам,�ща�мы�сы�йе�ди�йин�щей�ван�ла�ры�мын�ар�са�ла�сы�нын�ща�ва�сын�-да�ды.�Эет,�йах�шы�йол!�Ар�са�ла�нын�ба�шы�(“чатмакечян”) гар�нын�даяри�йян�дян�сон�ра�га�йы�дыб�эя�ляр�сян,�ин�шал�лащ!�

Га ла лы го щум лар вя щеч кяся сынмайанлар

Шащдаь�ы�нын�ятяй�ин�дя,�Эя�дя�бяй�рай�о�ну�нун�ин�зи�ба�ти�яра�зи�си�няаид�олан�Йа�губ�лу,�—�ел�ара�сын�да�“Йаь�ы�ф�лы”�дей�и�лир,�—�кян�ди�ин�-ди�та�мам�даь�ы�ды�лыб,�тякъя�чай�да�ш�ла�рын�дан�ти�кил�миш�йа�ры�у�чуг�ди�-вар�ла�ры�га�лыб.�“Йаь�ы�ф�лы”�дя�ря�си� чох�ахар-ба�хар�лы,� ий�ид�ляр�ой�лаьы,ярян�ляр�мя�с�кя�ни�олан�бир�йер�ди.�Би�зим�ки�ляр�сюй�ляй�яр�ди�ляр�ки,�неъя�ки�Шу�ша�да�(ону да дей им ки,

Пя на щя ли хан бу “Ши шя” га ла сы ны тик ди рян дян со нра ор да мя с кун -лаш маг цчцн мям ля кя тя хя бяр сал ла ды. Ин ди ки Га зах-Эянъя зо на -сын дан, би зим Шям шя ддил дян дя сай-се ч мя адам лар кючцб эет ди лярки, Га ла да кы “Чу хур мя щял ля”, Са ат лы, Га зах лар, Мердинли, Га -зан чы лы, Гурдлар, Гут Мамайы, Чилябярт мя щял ля ля ри дя щя минмяс кун лаш ма нын из ля ри ди. Со нра йе ня за ман-за ман мцхтя лиф та ри -хи дю ням ляр дя бир па ра ся бяб ляр цзцндян ела ты мы зын адам ла ры Га -ра баьа, Га лайа кючцб эе диб ляр. Буралардан Гарабаьа Ъинли,

78

Бящрузяр

Page 79: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Салащлы, Дямирчи Щясянли, Гызылщаъылы, Гарагойунлу, Бяйящмядли,Алпоуд, Хялфяли,.. нясилляриндян кючцб эедянляр даща чох иди. Тя -садцфи дей ил ки, га ла лы лар ла би зим адам ла рын баь лы лыьы, го щум луьуйцз ил ляр ди, щя ля дя гы рыл ма йыб ды) доь�у�луб� ся�си� ол�ма�магмцмкцн�дей�ил,�“Йаь�ы�ф�лы”�ъа�ма�а�ты�да�щеч�кя�ся�сы�нан�ол�майыб,�ин�-са�ны�йе�ри�эял�ди-эял�мя�ди�тап�дай�ан,�ба�шын�дан�ба�сан,�га�ну�ну�ял�дябай�раг�ту�туб�га�нун�суз�луг�едян�щеч�бир�ди�ван-дя�ря�дя�та�ны�ма�-йыб.�Бял�кя�дя�би�зя�ин�ди�тя�щ�риф�олун�муш�ки�ми�эя�лян�“Йаь�ы�ф�лы”�сюзцеля�йаь�ыйа,�тор�паьы�пар�ча�ла�маьа�ча�лы�шан�гясбка�ра�гя�ним�кя�сил�-дик�ля�ри�ня�эю�ря�о�йе�рин�ин�сан�ла�ры�на�ве�ри�лян�адын�мцстя�гим�мя�на�-сы�ды.�Бир�сюз�ля,�“Йаь�ы�ф�лы”да�доь�у�луб�иэ�ид-гя�щ�ря�ман�ол�майа�бил�-мяз�сян!

Мяъ ид аьа, Мяъ ид Ана сы вяМиръ я фяр Баь ы ро вун ъо мярд лийи

Щеч�ин�са�фым�йол�вер�мир�ки,�Мярд�Ана�нын�йетирдийи�“Йаь�ы�ф�лы”Мяъ�ид�аь�а�дан�бур�да�да�ныш�май�ым.�Елин�гя�щ�ря�ман�оь�лу�Мяъ�идаь�а�нын�на�мус�лу�ин�сан�ол�ма�сы�ны�тякъя�бу�штрих�юз-юзлцйцндя�ачыркы,�бир�дя�фя�ина�мын�дан,�ялаъ�сыз�лыь�ын�дан�ис�ти�фа�дя�едиб�Эюйч�я�дя�юзкир�вя�си�ня� са�та�шан� надцрцстц� хам� атын� гуй�руь�у�на� баь�ла�дыб� одаь�лар�да� ти�кя-ти�кя� елят�ди�рир.� Щаг�гы� на�щаг�га� вер�мяй�ян�Мяъ�идаь�а�нын�гор�ху�сун�дан�бир�дя�бу�ра�лар�да�пис�ямял�тю�ря�дя�ня�раст�эя�-лин�мир.� Ели�нин,� оба�сы�нын� гей�ря�ти�ни� чя�кян� Мяъ�ид� аьа� “кол�хоз-мол�хоз�ой�у�ну�”ну,�ал�лащ�сыз�лыьы�гя�бул�еляй�ям�мир,�Шу�ра�щю�ку�мя�-тин�дян�га�чаг�дцшцр.�Онун�бу�га�чаг�лыг�ящ�ва�ла�ты�узун�ду,�он�ла�рынщеч�би�ри�иля�ишим�йох,�дюв�ля�тин�цстцня�эя�лян�ни�за�ми�го�шу�ну�ну�юзоь�лу�да�да�хил,�ъя�ми�си�5�ня�фяр�ля�хей�ли�гы�ран�дан�вя�ся�нэ�яр�лян�дийимаь�а�ра�да:�“Мяъ�и�ди�йал�ныз�Мяъ�ид�ву�ра�би�ляр”,�—�дей�иб�ахы�рынъыпа�тро�ну�ну� ба�шы�на� ча�хан� Мяъ�ид� аь�а�нын� ъя�на�зя�си�ни� “отрй�ад”кян�дя�эя�ти�рир.�Ву�ру�лан�ада�мы�ким�ся� та�ный�ыб� шя�ща�дят�вер�мя�лий�-ди...�Ин�сан�ла�рын�эюзцнц�гыр�маг,�га�чаг�чы�лыг�щя�ря�ка�ты�ны�нцфуз�дансал�маг�цчцн�юлдцрцля�нин�шях�сийй�я�ти�ни�та�ный�ан�ла�ры�бе�ля�чяк-че�ви�ряса�лар,� эе�дяр-эял�мя�зя� эюн�дя�ряр,� га�чаьы�—� щю�ку�мя�тин� ялей�щи�ня

79

Кечмиш эяляъяк

Page 80: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эе�дян�шях�си�ися�дяфн�елямяйя�гой�маз,�мей�и�ди�ни�бир�дя�ряйя�вя�йайа�рь�а�на�атар�мы�ш�лар�ки,�гур�да-гу�ша�йем�ол�сун,�ни�ша�ня�си�кя�сил�син.Азяр�байъ�ан� Ъцмщу�рийй�я�ти� дю�ня�мин�дя� АДР� Пар�ла�мен�ти�нинцзвц,� бю�лэ�я�миз�дя� йах�шы� та�ны�нан,� хал�гын� “Щаъы� Ахун”� де�дийиАхунд�Щаъы�Ящ�мяд�Ну�ру�за�дя�нин�ят�ра�фын�да�кы�адам�ла�ры�“Йе�кяМя�щям�мяд”�баш�да�ол�маг�ла�—�юз�яг�ря�ба�сы�ны,�гар�да�шы�ушаг�ла�ры�-ны�да�бе�ляъя�эцлля�ляй�иб�гой�ма�мыш�ды�лар�ъя�на�зя�ни�эютцрцб�дяфн�ет�-мяйя.�Ял�бят�тя,�эеъя�юзцнц�тящлцкяйя�ата�раг�мей�и�ди�эиз�лиъя�апа�-рыб�ба�с�ды�ран�лар�олур�ду,�о�да�цзя�дцшян�дя�га�баьа�ду�ран�о�адам�-ла�ры�да�эцлля�ляй�ир�ми�ш�ляр...�Азяр�байъ�ан�да�о�вахт�“Че�ка”�рящ�бя�риМиръ�я�фяр�Баь�ы�ро�вуй�муш.�Рес�пуб�ли�ка�йа�сяс�са�лан�Мя�ъид�аьа�ки�-ми�бир�га�чаьын�мящв�едил�мя�си�ямя�лий�йа�ты�на�да�юзц�баш�чы�лыг�едир�-миш.�Узун�сюзцн�эюдя�йи,�Мя�ъид�аьа�нын�ме�йи�ди�ни�эя�ти�риб�ор�та�лыьаго�йур�лар.�Бу�нун�ана�сы�ны�эя�тиз�ди�рир�ляр.�Мир�ъя�фяр�Баьы�ров:—�Ся�нин�оь�лун�ду�му?—�Бя�ли!А�на�оь�лу�нун�цзцн�дян�юпцб�те�ли�ни�сыьал�ла�йыр.�Бу�мян�зя�ря�ни�эюрян�Мир�ъя�фяр�Баьы�ров�со�ру�шур:�—�“Ай�ар�-

вад,�сян�горх�мур�сан�не�чя�атр�йа�дын�(о вахт щюкцмят бан ди тизм -ля мц ба ри зя ады ал тын да ком со мол чу лар дан, фяал лар дан вя дювлятгул луг чу ла рын дан ся фяр бяр едиб йал ныз ады “кюнцл лц” олан си лащ лыдяс тя дц зял дяр, ады ны да рус ъа “отр йад” го йар ды) га�ны�на� ба�исолан� щюку�мят� дцш�мя�ний�ля� бе�ля� эюрц�шцр�сян?”�Вц�гар�ла� да�йа�ныбоь�лу�нун�га�тил�ля�ри�ни�ей�ни�ня�дя�ал�ма�йан�Ана:�—�“Мян�си�зин�ня�-йи�низ�дян�гор�ха�ъам!�Ана�йам�мян!�Оь�лум�ду,�юпцб-ща�лал�лаш�ма�-лы�йам”,�—�сюйля�йир.��Мир�ъя�фяр�Баьы�ров:�—�Сян�ки�бе�ля�иэид�оь�лан�бяс�ля�йиб�йе�ти�риб�-

сян�(о, ай ры ъцр де йир, мян бе ля ифа дя еля йи рям) биз�дян�ня�ис�тя�йир�-сян?�Ся�ня�ня�ве�ряк?А�на�аъы-аъы�эц�лцб:�—�Щы...�Сиз�ким�си�низ�ки,�мян�сиз�дян�шей�ис�-

тя�йим?!�Мя�ъид�Ана�сы�да�дцш�мян�дян�ня�ся�ис�тя�йяр�ми?�Сиз�ка�сы�бынби�ри�си�низ!—�Ни�йя�ка�сыб�олу�руг�ки?—�Сиз�га�лош�йыьан�ла�рын�би�ри�си�низ!

80

Бящрузяр

Page 81: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Мярд� ана�нын� мяр�да�ня� щя�ря�кят�ля�ри� М.Баь�ы�ро�ва� неъя� тя�сиредир�ся,�бял�кя�дя�со�вет�щюкцмя�ти�нин�га�чаг�чы�лыг�ла�мцба�ри�зя�та�ри�-хин�дя�ис�тис�на�ки�ми�илк�вя�сон�дя�фя�Мяъ�ид�аь�а�нын�ъя�на�зя�си�кян�дяве�ри�лир,�о,�йуй�у�луб�кя�фян�ля�нир,�дя�дя-ба�ба�адя�ти�иля�юз�гя�би�ри�с�тан�-лыь�ын�да�дяфн�олу�нур....Миръ�я�фяр�Баь�ы�ров�щя�мин�ву�руш�ма�да�бир�не�чя�дя�фя�дар�дан

вя�юлцмдян�гур�тар�мыш�ды,�бу�ся�бяб�дян�ящд�едиб�миш�ки,�не�чя�киим�ка�ны�вар,�эя�либ�бу�ра�ла�ры�зий�а�рят�едяъ�як.�Она�эю�ря�дя�бир�не�чядя�фя�гей�ри-ря�с�ми�шя�кил�дя�щя�мин�о�йер�ля�ря�эе�диб�вя�ся�фяр�ля�рин�дянби�рин�дя,� гай�ы�дан�баш� Ящ�мя�да�бад�да� Май�ил� ки�ши� иля� мяш�щурэюрцшц�олуб�ду......Шу�ра�щю�ку�мя�ти�бур�да�бе�ля�еляй�ир,�о�йан�дан�да�йа�ра�ны�шын�-

дан�бя�ри�щеч�вя�дя�язил�мяй�ян�“йаь�ы�ф�лы�ла�ры”�ата-ба�ба�йурд�ла�рын�данпя�рян-пя�рян�са�лыб,�шен�лийи�даь�ы�дыб�щя�ря�ни�бир�йа�на�кючцрцр,�кимЭя�дя�бяйя,�ким�сим�са�ры�щан�сы�кянд�дя�вар�са�—�ора,�ким�Шям�ки�-ря,�ким�Эянъ�яйя...�пянащланыр.�Бир�сюз�ля,�Ба�кы�нын�Даь�лы�мя�щял�-ля�си�нин�—�“Со�вет�ски�нин”�ба�шы�на�неъя�ой�ун�ачы�лыр�са�—�бур�да�даеляъя!

Йа со вул Ха наьа

Йа�губ�лу�лар�ла� —“Ган�ны� Ал�лащ�вер�ди�ляр”� нясли� (Шащдаьын оцзцндя — Эюйчядя дя Ганны Аллащвердиляр, Ганлы кянди варды вябабаларымыз йашайан щямин обайа 1905-07, 1918-20-ъи иллярдядяфялярля басгынлар олдуса да, мющкям дайаныб дурдулар,нящайят, 1988-ъи илин фаъияси тюрядилди.) мян�суб�ол�дуь�ум�Йа�со�-вул�лу�няс�ли�нин�го�щум�луьу�вар.�Мя�ним�ган�тя�ряф�дян�йед�ди�ар�хадю�ня�ним�дян�юнъя-щят�та�9-ъу�ба�ба�мын�ха�ны�мы�йа�губ�лу�лар�дан�ды.Эцръцстан�Боръ�а�лы�сы�нын�ин�ди�ки�Мар�не�у�ли�бю�лэ�я�си�нин�яра�зи�си�ня�аидЙаь�лыъ�а�дан�(ора да бу ад да даь вя бюйцк би ня ля рин йер ляш дийи эе -ниш от лаг лар вар) эя�лян� щя�мин� Ха�наьа� ба�бам� “на�мус� чю�лядцшмя�син”,�—�дейя�о�вахт�кы�адя�тя�эю�ря,�ъа�ван�ями�си�нин�дул�гал�-мыш�ар�ва�ды�нын�кя�би�ни�нин�она�охун�ма�сы�на�аъ�ыг� едя�ряк,� еля�на�-мус�цстя�дя�ев�дян�баш�эютцрцб�га�чаг�дцшцр...Эя�либ�бу�ра�лар�да,�о

81

Кечмиш эяляъяк

Page 82: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

вахт�кы�гу�ру�луш�да-сул�тан�лыг�да�йо�со�вул�ки�ми�гул�луьа�эи�рир.�Би�зимбу�“йаь�ы�ф�лы�лар”�еля�о�вахт-бу�вахт,�де�дий�и�миз�ки�ми,�ди�ван-дя�рята�ны�маз,� вар�лы-щал�лы� адам�лар�дан� ча�лыб-ча�пыб,� та�лай�ыб� эя�ти�ряр,щям�юз�ля�ри�йей�яр,�щям�дя�йе�тим-йе�си�ри�се�вин�ди�ряр�ми�ш�ляр.�Бир�сюз�-ля,�ди�ва�нын�бу�“йаь�ы�ф�лы�лар�дан”� са�ры�щя�ми�шя�ба�шы� аь�рый�ар,�он�лар�-дан�эя�лян�сюз-сющ�бя�ти�кя�ся�бил�мяз�миш.�“Йаь�ы�ф�лы�лар”�да�щяр�дя�фя“хяръя-хя�сяр�ря�тя”�дцшян�дян�со�нра�иш�ляр�йе�ня�бир�мцддят�бу�гай�-да�иля�да�вам�еляй�яр�миш.�Йа�со�вул� Ха�наь�а�нын� “йаь�ы�ф�лы�ла�ра”� га�ны� йа�ман� гай�най�ыр.

Дост�ла�ша�сы�олур�лар.�Ди�ван�тя�ряф�дян�он�ла�ры�“эяз�мяйя” эя�лян�дя�няйол�ла�са�хя�бяр�эюн�дя�рир�миш�ки,�фи�лан�вахт�го�наь�ы�ны�зыг.�Да�ща�но�-ла�сы�ды?�Ай�ыг-сай�ыг,�ву�ран-ту�тан,�тя�ря�кя�мя�ъа�ма�ат�ола,�тящлцкя�-ни�бир�су�ичим�са�ат�га�багъ�а�дан�би�ля,�бай�аг�дан�си�лащ-сур�сат�са�ры�-ныб�не�щря�ля�ря�дол�ду�ру�лур,� цстцня�га�тыг� тюкцлцр,� ар�вад�лар� эуйане�щря�чал�хай�ыр.�“Яшй�айи-дя�лил�ля�рин”�дя�чох�дан�ба�шы�яки�либ�ди.�Йа�-со�ву�лун�он�ла�ра�бу�йах�шы�лыь�ы�ны�эю�рян,�ъа�ван�ла�ры�да�ща�ту�тул�май�ыб,оба�да�га�лан�“йаь�ы�ф�лы�лар”�со�раг�ла�шыб�юй�ря�нир�ляр�ки,�бу�ъа�ван�йах�-шы�“юй�дян�ди”,�юзц�дя�на�мус-гей�рят�ли�вя�мярд�адам�ды�—�ин�дийягя�дяр�она�ня�гя�дяр�гы�зыл,�вар�тяк�лиф�еля�миш�ди�ляр�—�йа�хын�гой�ма�-мыш�ды,�—�дей�ир�ляр,�да�ща�бу�ну�ял�дян�бу�ра�ха�сы�дюй�лцк.�Он�лар�да5-6�гар�даш�—�кюклц�адам�лар�ды.�Мяс�ля�щят�ля�шир�ляр�ки,�ба�ъы�мы�зынби�ри�ни�(атам Зей няб де йир ди ады на. Ба бам са 1968-ъи ил дя сющбятеля йян дя бир дян га йыт ды ки, дур улу ба ба мы зын вя ня ня ми зин ады ныеля йе ря йаз ки, щеч вахт ит мя син. Мян дя йа шыл йа зан бир “ша ри ко -вой” руч ка иля эютц рцб ши фо не рин баш тя ря фи ня Ха наьа вя Йах шы ханйаз дым. Инди бил ми рям, ба ба мын йаз дыр дыьы о ад лар Йаь лы ъа дакыня ня-ба ба мы зын ады ды, йох са?!) би�зя�мей�ли�йа�хын�олан�бу�йа�со�-ву�ла�ве�ряк�ки,�онун�йах�шы�лыьын�дан�чы�ха�би�ляк.О�ту�руб-дур�дуьу� бир� йа�хы�нын�дан� ис�мар�ла�йыр�лар� ки,� биз� Ха�-

наьа� иля�го�щум�ол�маг� ис�тяй�и�рик.�Сющбя�ти�ачан�да�оь�ла�нын�бяркхя�три�ня�дя�йир�ки,�он�ла�ры�юзц�мя�дост�би�лир�дим.�Ын�ди�он�лар�мя�ни�до�-ла�йыр�лар�мыш� ки!�Мян� бил�мя�ми�шям,�мя�ним� зян�дим� итиб�миш.�Мя�-ним�бур�да�ки�мим�вар?�Бир�ка�сыб�оь�ла�нам.�Ев�лян�мяк�цчцн,�гызал�маг� цчцн�мя�ня� пул� ла�зым�ды,� ар�ха� ла�зым�ды,� юй-ешик� ла�зым�ды.

82

Бящрузяр

Page 83: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бир�аты,�бир�гам�чы�сы�олан�тяк�оь�ла�нам,�юзцм�дя�щюку�мя�тин�гул�-луьу�ну�еля�йи�рям,�кюклц-кюмяъ�ли,�ясил-зат�лы�“йаь�ы�ф�лы�лар”�мя�ня�гыз�-мы�ве�ряр?!�Щя�мин�бу�йа�хы�ны�анд-аман�ла�ону�инан�ды�рыр�ки,�щя�ги�-ги-ъид�ди� фи�кир�ля�ри�ди� “йаь�ы�ф�лы�ла�рын”.�Яли� эюзцнцзя� ишыг� вер�син,� тойгу�ру�лур,�щям�Шащдаь�ын�ди�бин�дя�ки�“Йаь�ы�ф�лы�”да,�щям�Йаь�лыъ�а�давя�щям�дя�дя�дя-ба�ба�мцлкц�олан�Мцлкцлцдя.�Дцз�йед�ди�эцн,йед�ди� эеъя� той� еляй�иб� Йах�шы�хан� ня�ня�ми�зи� (улу ба ба ла ры нынмцлкцнц шен лян ди рян Шащ су вар гар да шы мын щя ким-тя ля бя юв ла дыЙах шы ха на — ады нын мя на сы ны со ру шан про фес сор-мцял лим ля ряйах шыъа иза щат ве рян, дей ян ки, гыз-эя лин ля рин дя Ха ны, ясл ки ши лярки ми гей рят ли си щя ми шя олуб ду, — сюй ляй ян гар да шым гы зы Йах шы -ха на — са лам лар ол сун вя улу дан улу ня ня си ки ми уъ алсын лар —го ъал сын лар, арт сын лар-чо хал сын лар. Сюзарасы ону да дейим ки,халгымыз юз дастанында Яслихан адыны да маддиляшдириб буэцнцмцзя ютцрцб) эя�лин� эя�ти�рир�ляр� йа�совул� Ха�наьа� ба�ба�мы�за.Эцнц�бу�эцн�дя�Ашаьы�Мцлкцлц�кян�дин�дя�“Баьыр�саг”дан�бя�ри“Ханаьалы� йери”� адланыр.� “Щаъы� Ши�рин”� дцзц� вя� “Пул�лу� тя�пя”сямтля�рин�дя�ки�гя�дим�ка�ла�фа�лыьа�“Ха�наь�а�нын�йа�таг�йе�ри”�дей�ир�-ляр...

Ма ла кан лар

Мцл�кц�лц�ля�рин�“Йаьыф�лы�”лар�ла�го�щум�луьу�нун�бир�ни�ша�ня�си�ни�дяАтам�да�ны�шыб�ды.�Кян�ди�миз�дян�цч�адам�олур�—�Исря�фил�ба�ба�ныната�сы�Яляк�бяр�—�йа�ман�оь�руй�муш,�Ашаьы�Мцл�кц�лц�дян�Аь�башМан�сы�рын�ата�сы,�бир�дя�Ивра�щам�—�кючц�йай�лаг�дан�бя�ри�ютц�рцр�-ляр.�Бел�ля�ри�ня�ораг�баь�ла�йыб�би�чин�чи�адый�ла�Ке�чял�даь�дан,�Чи�чяк�-ли�бо�йун�дан�ашыб�ма�лаьа�на�оьур�луьа�эе�дир�ляр...�Инди�мя�га�мы�дыки,� рус� мил�ля�тин�дян� олан�мо�ло�кан� тя�ри�гя�ти�ня�мян�суб� бу� иъ�мащаг�гын�да�да�ны�шаг.�О�тя�ри�гя�тин�не�ъя�ямя�ля�эял�мя�си,�он�ла�рын�про�-вас�лав�лар�дан� вя� про�тес�тант�лар�дан� фярг�ли� хц�су�сий�йят�ля�ри� иля� ишимйох,�мо�ло�кан�лар,�би�зим�ки�ляр�ма�ла�кан-ма�лаьан�де�йир�—�до�нузяти�йе�мир,�ич�ки�ич�мир�ди�ляр.�Он�лар�да�юз�ара�ла�рын�да�груп�ла�ра�бюлц�-нцб�ляр�миш�—�ду�хо�бор,�при�гун,�йе�ван�эе�лист,�мак�си�ма�лист�вя�баш�-

83

Кечмиш эяляъяк

Page 84: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

га�ла�ры.�Ы�Ни�ко�ла�йын�ям�рий�ля�Гаф�га�за�кючц�рц�лцб�ляр�вя�тя�ри�гят�ля�ри�-ня�эюря�фярг�лян�дик�ля�ри�ня�эюря�эу�йа�ки,�щя�ля�бир�щя�дяй�ля�дя�де�йиб�-миш�ляр�ки,�“эе�дин,�гой�Гаф�газ�да�вящши�мц�сял�ман�лар�си�зи�йе�син”.Яс�лин�дя�ся�он�ла�р�ян�мцн�бит�тор�паг�лар�да�йер�ляш�ди�ри�либ,�дювлят�тя�-ря�фин�дян�пул�йар�дым�ла�ры�вя�ди�эяр�кюмяк�лик�ляр�дя�едил�иб.�Би�зим�ки�-ляр� сюйля�йир�ди�ляр�ки,�ма�лаьан�эя�либ�йур�дун�ахар-ба�ха�ры�ны�бя�йя�-нян�дян�сон�ра,�сюз�ми�са�лы,�бир�дир�сяк�ени�ня,�бир�дир�сяк�дя�узу�ну�-на�бир�бел�аь�зы,�ики�бел�аь�зы�тор�паьы�га�зыб�чы�ха�рар�мыш,�сон�ра�дащя�мин� тор�паьы� тя�зя�дян� дол�ду�рар�мыш� газ�дыьы� йе�ря� вя� тап�да�йыбайаг�лар�мыш.�Еля�ки,�тор�паг�ар�тыг�гал�ды,�да�ща�га�зы�лан�йер�дол�ду�-ру�луб�гур�тар�ды,�он�да�де�йяр�миш�ляр�ки,�бу�чох�бя�ря�кят�ли�тор�паг�ды.Доь�ру�дан�да�Азяр�бай�ъа�нын�та�ри�хи�яра�зи�син�дя�мяс�кун�ла�шан�ма�-ла�кан�лар� ян�ве�рим�ли� тор�паг�лар�да�вя� ян�эюзял� йер�ляр�дя�бяр�гя�раролуб�лар.�Ки�таб�да�да� се�йид�гар�даш�ла�рын�он�ла�рын�Эюзял�дя�ря� йур�-дун�да� рус-мал�акан�ла�рын�би�ня�олуб�йурд� сал�дыг�ла�ры�ны� эюрян�дянсон�ра� баш�га� йе�ря� кючдцк�ля�рин�дян� бящс� ет�мяк� ниййятиндяйик.Эял�мя�ляр�ля�йер�ли�ля�рин�ара�сын�да�мц�на�ги�шя�ляр�олур�ду�вя�би�зим�ки�лярдя�бир�йол�ла�юъ�ал�маьа�ча�лы�шыр�ды�лар.�Бах�щя�мин�бу�оьур�луг�ящ�ва�-ла�ты�да�онун�юрня�йин�дян�би�ри�ди....Би�зим�ки�ляр�ба�хыр�ки,�Шащ�даьы�нын�ятя�йин�дя�ма�лаьан�(Ива нов -

ка кян ди нин са кин ля ри) дяс�ъяр�эя�йя�дц�зц�лцб�от�ча�лыр,�ат�ла�ры�да�дя�-ря�дя�ъы�дар�бу�хо�вуй�ла,�щяр�няй�ля�ся�ъы�дар�ла�йыб�лар.�Ба�ла�ъа�бир�чянэя�лир.�Ба�йаг�дан�би�зим�ки�ляр�ат�ла�ры�ара�дан�чы�хар�дыр�лар.�Ке�чял�даьыашыб�Ща�ъы�ла�ры�ке�чиб�эя�либ�ме�шя�дя�йа�тыр�лар�ки,�бу�ра�ла�ра�ма�лаьан�-мы�эя�либ�чы�ха�сы�ды!...�Чян�чя�ки�лир,�ма�лаьан�ба�шы�ны�гал�ды�рыб�эюрцр,ат�йох�ду.�Бир�ма�лаьан�дыьа�сы�эюндя�рир�ляр�ки,�бах�сын�ат�не�ъол�ду?Ушаг�о�дюшя�чы�хыр,�бу�дя�ря�йя�ба�хыр�—�мцм�кцн�йох�ду.�Де�йир,�атйох�ду,�—�ло�шад�не�то.�Ма�лаьан�бир-би�ри�ни�ща�рай�ла�йыб�дяс�тя�дц�зял�дир.�Шещ�дц�шцб�мцш,

атын� изини� яля� алырлар.� Бизимкиляр� дя� ар�ха�йын�ла�шыб�лар� ки,� бу�ра�йама�лаьан�мы�эя�ля�си�ди?�Аъ-йо�рьун�адам�лар�ды,�го�мар�га�ла�йыб�бун�-ла�ры� ту�тур�лар.� Эя�ти�риб� Ива�нов�ка�да� бун�ла�ры� иш�эян�ъяй�ля� юлдц�рцр�-ляр...�Иш-иш�дян�ке�чян�дян�сон�ра�Йаьыф�лы�ла�ра�да�хя�бяр�ча�тыр.�Он�ларби�лир�миш�ки,�мцл�кц�лц�ляр�бун�ла�рын�тюря�мя�ля�ри�ди.�Эя�либ�—�ма�лаьан

84

Бящрузяр

Page 85: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Йаьыф�лы�лар�дан�гор�хур�муш�—�ъя�на�зя�ля�ри�он�ла�рын�ялин�дян�алыр,�йу�-йуб-кя�фян�ля�йиб�мц�сял�ман�адя�тий�ля�юз�гя�би�рис�тан�лыг�ла�рын�да�дяфнеля�йир�ляр...� Йаьыф�лы�лар�ла� го�щум�луьу�му�зун� бир� ни�ша�ня�си� дя� бахбу�ду..�.у....

“Ме тех”— Мещ ди га ла сы

“Дей�и�лян� сюз� йа�ди�э�ар�ды”� вя� бир� щал�да� ки,� йе�ри� эя�либ,� шя�ря�ф�ликечми�ши�миз�ля� баь�лы� бир� га�чаь�ы�мыз� щаг�гын�да� да� да�ныш�ма�лый�ам.Ти�ф�ли�с�дя�ки� “Ме�тех”� га�ла�сы� ин�ди� о� шя�щя�рин,� аз� га�ла,� сим�во�лу�начев�ри�либ�ди.�Кцрцн�канй�о�нун�да�—�сыл�ды�ры�мын�дцз�уъ�ун�да�ти�ки�лянбу�га�ла,�не�чя�ясрляр�ди,�за�ма�на�—�вахта�си�ня�эя�ря�ряк�юз�ял�чат�-маз�лыьы�иля�гя�ри�ня�ля�рин�ди�зи�ни�гы�рыб�ды.�Дей�ил�мяйя�эю�ря,�би�на�олан�-дан� бя�ри� бу� га�ла�дан� ким�ся� га�чыб� ъа�ны�ны� гур�та�ра� бил�мя�миш�ди.Тиф��лис� шя�щя�ри� ъа�ни�шин�лий�ин�мяр�кя�зи� олан�да�щя�мин�га�лайа�Мещ�диад�лы� бир�га�чаьы� йа�таб�ла� эя�ти�риб� сал�мыш�ды�лар.� Ин�дий�яъ�ян�азад�биргуш�ки�ми�даь�дан-даьа,�эя�дик�дян-эя�дийя�ся�кян,�дур�на�э�юзлц�бу�-лаг�лар�дан�су� ичян� иэ�ид�зин�да�на�дю�зя�бил�мир,�неъя�олур�са-ол�сун,бур�дан�чых�маг�ба�ря�дя�план�лар�гу�рур�ду.�Онун�йат�дыьы�щцъря�ниндя�мир�бар�маг�лы� пянъ�я�ря�си� дцз� сыл�ды�ры�ма� ачы�лыр,� лап� ашаь�ы�да� исяэеъ�я�ляр� чы�хан�ай�Кцрцн� су�ла�рын�да�бярг�ву�рур�ду.�Бу�ра�дан�щечки�мин� саь-са�ла�мат� чы�ха�бил�мяй�яъ�яй�и�ня� цмид� едян�ня�за�рят�чи�ляр,щяб�сха�на�ре�жи�ми�о�гя�дяр�дя�ъид�ди�дей�ил�миш.�Мещ�ди�она�вах�та�шы�рыве�ри�лян� пал�та�ры,� дяй�и�шяйи,� мя�ля�фя�ля�ри� па�ра�лай�ыб� уъ-уъа� ъа�лай�ыр,кян�дир�дцзял�дир�миш,�йат�дыьы�дю�шяй�ин�са�ма�ны�ны�да�чох�дан�йе�ля�ве�-риб�щюрдцйц�кян�ди�ри�са�ман�явя�зи�ня�дю�шяйя�тя�пиб�миш.�Та�о�вах�тагя�дяр� кян�дир� дцзял�дир� ки,� пянъ�я�ря�дян� атан�да� онун� уъу� суйадяй�иб� ис�ла�ныр.� Эеъ�я�нин� би�рин�дя� о,� кян�дир�ля� сцрцшя-сцрцшя� ашаьыен�мяйя�ба�ш�лай�ыр,�гор�ху�лу-гор�ху�лу�кян�дир�дян�еля�йа�пы�шыр�ки,�щярики�овъ�у�нун�яти�сцмцйя�ди�ря�ня�няъ�ян�“эе�дир”.�Оба�сы�на�эя�либ�ча�-тан�Мещ�ди�нин�ял�ля�ри�ня�даь�олун�муш�йаь�тю�кя�ряк�ону�саь�ал�дыр�-лар,�ла�кин�юля�ня�ки�ми�щяр�ики�яли�“гар�маг�лы”�ни�ша�нын�да�га�лыр.Хя�бяр�вя�щеч�кимин�ъаныны�гуртара�билмяйяъяйи�га�ла�дан�ду�с�-

таь�ын�неъя�га�ч�ма�сы�нын�йолу�рус�пад�ша�щы�на�ча�тан�дан�со�нра�онун

85

Кечмиш эяляъяк

Page 86: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

гя�ра�ры�бе�ля�олур�ки,�бир�щал�да�ки,�еля�бир�га�ла�дан�о�га�чыб�ъа�ны�ныгур�та�ра�би�либ�ди,�де�мя�ли,�би�зи�ай�ыл�дыб�ды.�Га�ла�нын�ре�жи�ми�вя�мцща�-фи�зя�си�эцъ�лян�ди�рил�син,�ду�с�таг�ися�да�ща�ах�та�рыл�май�ыб�яфв�олун�сун!�Ондан�бу�йа�на�щя�мин�га�ла�Мещ�ди�нин�гач�дыьы�га�ла,�Мещ�ди

га�ла�сы,�эцръц�ди�ли�ня�уйь�ун�“Ме�тех”�га�ла�сы�ад�лан�маьа�ба�ш�лай�ыр.Га�ла�нын� бар�маг�лыг�ла�рын�да�кы� щя�мин� “кян�дир�”я� юзц� чц�рц�йцбтюкц�ля�ня�гя�дяр�то�хун�мур�лар.�Он�дан�сон�ра�да�бу�ща�ди�ся�нин�ни�-ша�ны�ки�ми�щя�ля�бир�мцд�дят�ора�дан�кя�фянса�йаг�е�ни�ня�—�кя�сил�мя�-миш�бцтюв�аь�пар�ча�сал�ла�йыр�лар�—�бакиря�га�ла�нын�сц�гу�ту�нун,��йе�-нил�мя�си�нин�ни�ша�ны�ки�ми..�.Аь�саггалла�рын�сюй�ля�мя�ля�ри�ня�эю�ря,�щя�мин�Мещ�ди�би�зим�ба�ба�-

лар�дан�олуб�ду...Доь�ру�дан� да� Йа�со�вул�лу�нун�Кал�ва�йы�Мещ�ди�си� ири� шаг�га�лы,

чох�горх�маз,�сюзц�нц�йе�ри�дян�бир�иэид�иди.�А�ты�ми�нян�дя�ди�зи�атынгу�лаьы�бя�ра�бя�рин�дя�ду�рар�мыш.

Танрысал яхлаг

Тиф�лис�шя�щя�ри�иля�баь�лы�ба�ба�мын�да�ныш�дыьы�бир�ящ�ва�ла�ты�да�бур�-да�сюйля�мяк�дян�юзц�мц�сах�ла�йа�бил�ми�рям:—�Эцн�ля�рин�бир�эц�нц�Кцр�да�шыб�шя�щя�ри�ба�сан�да�бир�щис�ся�си�дя

йер�ал�тын�да�олан�гя�дим�ща�мам�ла�ра�да�сел�дц�шцр.�Гя�за�дан�щя�-мин�вахт�ща�мам�да�га�дын�эц�нцй�мцш�(ютян ляр дя шя щяр ща мам ла -ры щяф тя нин 2 эц нц тяк ъя га дын ла ра хид мят еля йяр ди). Йа�ра�ны�шын�-дан�мцх�тя�лиф�мил�лят�ля�рин�дя�йир�ма�ны�олан�Тиф�лис�дя�дя�ай�со�ру�дантут�муш�щяр�ди�ня-мяз�щя�бя�гул�луг�еля�йян�ляр�чылын-чыл�паг�чы�хыр�кц�-чя�йя.� Он�ла�рын� ичин�дя� бир� ня�фяр� дя� ол�сун� тцр�кя� раст� эя�лин�мир.Исмят,� абыр-щя�йа� ма�йа�сын�да� олан� мил�ля�ти�ми�зин� гыз-эя�ли�нин�дянтяк�бир�ъя�ъи�йи�са��да�ща�мам�дан�чых�мыр�—�ща�мы�сы�юзц�нц�се�ля�гур�-бан� ве�риб� боьу�лур...�Мц�сял�ман� гя�би�рис�тан�лыьын�да� бир�ъя� эц�нцничин�дя�йцз�ляр�ъя�ъя�на�зя�тор�паьа�тап�шы�ры�лыр...Бах�бу�ду�мил�ля�тин�ис�мя�ти,�абы�ры,�щя�йа�сы,�ща�лал�лыьы!�Ата,�гардаш,

оьул�на�му�су�ну�эюз�бя�бя�йи�ки�ми�го�ру�йуб�сах�ла�йа�раг�мярд,�али�-ъя�наб,�тя�миз�ган�лы�ювлад�йе�ти�рян�Ана�нын�Танрысал�яхлагы!�

86

Бящрузяр

Page 87: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Йадиэар няьмя

Няс�ли�ми�зин,�кян�ди�ми�зин,�Тоу�зу�му�зун�вя�Азяр�бай�ъа�ны�мы�зынйе�тир�ди�йи�шях�сий�йят�ляр�дян�би�ри�дя�За�кир�Яли�хан�оь�лу�Зей�на�лов�ду(1939-2000). О,� щя�ля� ер�кян� эянъ�ли�йин�дян� ки�таб� тяш�ня�си� ки�мимцял�лим�ля�рин,� си�ниф� йол�даш�ла�ры�нын� диг�гя�ти�ни� чяк�миш�ди.� Инсан� нягя�дяр�ки�таб�оху�йар�мыш!�Де�йир�ляр�ки,�адам�щя�йа�ты�бо�йу�бир�600-700�ки�таб�оху�са�она�са�вад�лы�адам�де�мяк�олар.�За�кир�ями�юзцде�йир�ди�ки,�2.000�ки�та�ба�гя�дяр�ще�са�бы�ны�апар�дым,�он�дан�сон�рада�ща�сай�ма�дым.�Онун� ин�тел�лек�ти,� ис�те�дад�лы�щц�гуг�шц�нас�ол�ма�сы(ня гя дяр ис тя йи рям ки, бу р да са да ща ши йя чых ма йым, де мя сямол маз. Инди биз дя аз га ла щяр ики адам дан би ри нин щц гуг шц нас дип -ло му вар, дцн йа ны де ми рям, Би ля ъя ри дян о йа на чы хыб Азяр бай ъа -нын мил ли ма раг ла ры ны дц з я мял ли мц да фия еля мя йя га дир пе шя карщц гуг шц нас лар, мя ним ня зя рим дя, ин ди йох ки ми ди, Ся ни бир дядювран йе ти ря ъяк ми, За кир Зей на лов!), бун�лар�дан�да�юнъя�дя�йа�-нят�и,� прин�си�пиал�лыьы� рес�пуб�ли�ка�нын� дцн�йа� бир�ли�йи�ня� ин�тег�ра�си�йасыцчцн�га�нун�йа�ра�ды�ъы�лыьы�са�щя�син�дя�бюйцк�сти�мул�ла�ра�чев�рил�ди.Тан�ры� сев�ди�йи-сеч�ди�йи� бян�дя�си� ки�ми�За�кир�Яли�хан� оь�лу�ну� юз

дяр�эа�щы�на� го�вуш�ду�ран�да� о,� Азяр�бай�ъан� Рес�пуб�ли�ка�сы� Мил�лиМяъ�ли�си� сяд�ри�нин�мца�ви�ни� иди.�О,�1939-ъу� ил�мар�тын�21-дя�То�узшя�щя�рин�дя� ана�дан� ол�муш,� 1957-ъи� ил�дя� Пуш�кин� мяк�тя�би�ни� гы�зылме�дал�ла,�1962-ъи�ил�дя�ба�кы�Дювлят�Уни�вер�си�те�ти�нин�щц�гуг�фа�кул�-тя�си�ни�фярг�лян�мя�дип�ло�му�иля�би�тир�миш,�Га�зах,�Шя�рур�ра�йон�про�-ку�рор�луг�ла�рын�да� мцс�тян�тиг,� 1970-1995-ъи� ил�ляр�дя� Азяр�бай�ъанПро�ку�рор�луьу�цму�ми�ня�за�рят�ида�ря�си�нин�про�ку�ро�ру,�ида�ря�ряи�си,рес�пуб�ли�ка� про�ку�ро�ру�нун� мца�ви�ни,� За�га�та�ла� ра�йон,� Ба�кы�нынСа�бун�чу�ра�йо�ну,�Сум�га�йыт�шя�щяр�вя�Эян�ъя�шя�щяр�про�ку�ро�ру�вя�-зи�фя�ля�рин�дя� ча�лыш�мыш�дыр.� Щц�гуг� елм�ля�ри� док�то�ру,� про�фес�сор� иди.1995-ъи�илин�но�йаб�рын�дан�То�уз�ра�йо�нун�дан�Мил�ли�Мяъ�ли�ся�де�пу�-тат�се�чил�миш,�Мил�ли�Мяъ�ли�син�щц�гуг�си�йа�ся�ти�вя�дювлят�гу�ру�ъу�луьумя�ся�ля�ля�ри�даи�ми�ко�мис�си�йа�сы�на�рящ�бяр�лик�ет�миш,�2000-ъи�илин�но�-йаб�рын�да�икин�ъи�чаьы�рыш�Мил�ли�Мяъ�ли�син�де�пу�та�ты�вя�Мил�ли�Мяъ�лиссяд�ри�нин�мца�ви�ни�се�чил�миш�ди.

87

Кечмиш эяляъяк

Page 88: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ща�ра�да,� щан�сы� вя�зи�фя�дя� ол�ма�сын�дан� асы�лы� ол�ма�йа�раг� За�кирмцял�ли�мин� ясас�га�йя�си� дювля�ти�ня,� хал�гы�на,�мил�ля�ти�ня,� ел-оба�сы�нахид�мят�еля�мяк�ди.�Бу�гейд�ля�рим�дя�онун�бюйцк�фяа�лий�йя�ти�ни�тамшя�кил�дя�яща�тя�еля�йя�бил�мя�рям.�Бир�ъя� фак�ты�га�барт�маг�ис�тя�йи�рямки,�Ер�мя�нис�тан�ла�бц�тцн�сяр�щяд�бо�йу�ол�дуьу�ки�ми�То�уз�тор�паьыда�тящ�лц�кя�дя�олан�да�бу�ра�да�мц�да�фия�иши�нин�тяш�ки�лин�дя,�елоь�лу�ла�-ры�мы�зын�сяй�ля�ри�нин�ва�щид�мяг�сяд�уь�рун�да�бир�ляш�ди�рил�мя�син�дя,�буйе�рин� ин�сан�ла�ры�нын� юз� тор�паьын�да� да�йа�ныб� ди�рян�мя�син�дя� чохбюйцк� хид�мят�ляр� эюстяр�ди.� За�кир� мцял�лим� бц�тцн� шцур�лу� щя�йа�тыбо�йу�Азяр�бай�ъа�ны�мы�за�ол�дуьу�ки�ми�Тоу�за�явяз�сиз�хид�мят�еля�-ди...�Дя�фя�ляр�ля�ша�щи�ди�ол�муш�дум...�Вя�тян�тор�паьы�мц�да�фия�чи�ля�ри�-ни,� о� вахт�лар� йе�ни�ъя� фор�ма�ла�шан� мил�ли� ор�ду� яс�эяр�ля�ри�ни� ба�шы�найыьыб� доь�ма�ла�рын� уйу�дуьу� гя�би�рис�тан�лыг�ла�ры� эюстя�рир�ди� ки,� бахбу�ду�Вя�тян,�илк�юнъя�бун�ла�ры,�ана-ба�ъы�ла�ры�фи�кир�ляш�мяк�ла�зым�ды.За�кир�Зей�на�лов�дювлят�ха�ди�ми�ол�маг�ла�йа�на�шы�ин�ъя�рущ�лу�бир

шаир�ди.�Инсан�эе�дир,�ямял�ля�ри,�сюзля�ри�ися�ябя�ди�га�лыр.�Хе�йир�хащ�лыгмц�ъяс�ся�мя�си� олан,� эе�ниш� цряк� са�щи�би� За�кир� мцял�лим� эюзял� бирняь�мя�ни�дя�ела�ты�мы�за�яр�маьан�еля�йиб�ди:

Щя зин То уз ах ша мы,Йа ныр эюйля рин ша мы,Да йа ныб се йр еди рям,Ха ти ря ляр дцн йа мы...

“Фи ря нэи”

...Кюч�ба�ш�лай�ан�да�сяр�кар�лар�(сяркярляр),�дюв�лят�са�щи�би�бяй�лярэя�ми-бя�ряйя� ми�няр,� ра�щатъа� дя�ли� Кцрц� ад�лай�ар�ды�лар.� АтамГайвалынын�дилиндян:�“Бяй�бе�лин�дя�хянъ�яр�баь�лан�мыш�сал�ла�ма�кя�мяр�ямин-ар�хай�ын

“лод�ка�нын”�кя�на�рын�да�отур�муш�ду.�Гя�дим�ляр�дя�хянъ�я�рин�гы�ны�нынцстцндя�мях�су�си�онун�чун�дцзял�дил�миш,�ясас�гы�на�би�ти�шик�ба�лаъагын�да�ин�ди�ки�ъиб�бы�чаг�ла�ры�бой�да�ки�чик,�гат�лан�май�ан�бы�чаг�олар�-ды.�Ахы,�щяр�вахт�хянъ�яр�чых�маз�ды.�Щя�мин�бы�чаг�—�ки�чик�“фи�рян�-

88

Бящрузяр

Page 89: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эи”�(она гямя алты — гямалты да дейирляр) мей�вя�йей�ян�дя,�чу�-буг�му,�щяр�ня�ся�кя�сян�дя�ла�зым�олар�ды.�Би�жяр�ттяк�ню�кяр�ляр�дян�би�-ри� эюрдц�ки,� бяй�дир�сяк�ля�ниб� вя�бу�бы�чаг�да�юз�гы�нын�дан� чы�хыбсуйа�йа�дцшя,�йа�дцшмяйя.�Яли�ни�уза�дыб�бар�маь�ы�нын�уъу�иля�бы�-чаьы� гай�та�рыр� йе�ри�ня� вя� дей�ир� ки,� а� бяй,� мян� ол�ма�сам� бы�чагдцшмцшдц�суйа.�Бяй�мин�нятдар�лыг�едир.�Бир�мцддят�со�нра�бу�бирдя�гай�ы�дыр�ки,�ся�нин�бу�бы�чаь�ын�йа�ман�йа�ра�шыг�лы�ды�ща.�Бяй�йе�нядил-аь�ыз� еляй�ир.� Чай�ын� ор�та�сы�на� чат�ща�чат�да� бу� йе�ня� бы�чаг�дансющ�бят�са�лан�да�Бяй�эцмцш�кя�мя�ри�хянъ�яр�га�ры�шыг�бе�лин�дян�ачыбКцря�тул�лай�ыр�вя�гар�шы�сын�да�кы�на�тя�пи�нир�ки,�бяс�дюйцлмц,�ай�рящ�-мят�лий�ин� оь�лу,� сян� да�ща� мя�ни� “юлдцрдцн”!� Ся�нин� мин�ня�ти�ниэютцрмяк�дян�ся,� бы�чаг�да� ъя�щян�ням�ол�сун,� щя�ля� цстя�лик� эцмцшкя�мяр,�хянъ�яр�дя!”Йу�ха�ры�да�“фи�ря�нэи”�де�дим,�бу,�тякъя�гат�лан�май�ан�быъ�аьа�аид

дей�ил�ди�—�би�зим�ба�ба�лар�хянъ�яр�баь�лай�ыб,�гя�мя�эяз�дир�мяк�ля�йа�-на�шы,�щям�дя�зиндяэанлыгда�кя�мяр�ля�рин�дян�дя�с�тяйи�гоч�буй�ну�-зун�дан,�по�лад�тий�я�си�бир�га�рыш�олан�“сай�тал”�гат�ла�ма�бы�чаг�даэяз�ди�ряр�ди�ляр� —� бы�чаг� ити�ля�мяк� цчцн� мцхтя�лиф� юлчцлц� ай�па�ра,дящ�ря�бу�рун� йийя,� яз�мя,� чах�маг� эюндян� кясилмиш� ъийя� иля� бир-бириня�бянд�едиляр�вя�ла�зым�олан�да�тог�га�дан�асы�лы�щал�гайа�ке�чи�-ри�ляр�ди.�Со�вет�щю�ку�мя�ти�щяр�шейя�ял�атыб�хянъ�яр�баь�ла�маьа�гой�-май�ан�да�щя�мин�о�бы�чаг�лар�ка�ра�эял�ди.�Ону�га�баг�лар�дя�мир�чиКя�рям,�со�нра�дя�мир�чи�Щя�сян�дцзялт�мяйя�ба�ш�ла�ды.�...О�вя�дя�ляр�по�ла�дын�гыт�вах�тый�мыш.�Дя�мир�чи�по�ла�ды�йал�ныз�бы�-

чаь�ын�тий�я�си�нин�аь�зы�на�дюйцб�гой�ар�мыш,�о�да�йа�ги�с�мят,�неъя�чы�-хар�(бу йандан да хатырлайырам ки, лап гядимлярдян дямиря сувермякля дямирчи ону полада чевиря билирди. Эюрцнцр, о хынналыдямирчинин усталыьы бир о гядяр йохмуш, йа юзцнц язиййятясалмырмыш... Тийясиндя айры рянэя чалан хас полад олан бычаг,балта, башга кясяри габаглар чох эюрмцшям. Бялкя дя о“победит” дейилянмиш).�Би�зим�даь�адам�ла�ры�да�ал�да�нан�да�дей�яр�-ми�ш�ляр�ки,�аран�ада�мы�нын�по�ла�ды�ха�раб�ды.�Аран�адам�ла�ры�да�ил�-га�ры�на�дцз�чых�май�ан�даь�лы� иля�рас�тла�шан�дан�со�нра�сюй�ляр�ми�ш�лярки,�фы�с�тыг�ди�бин�дян�су�ичян�дян�ети�бар�эюз�ля�мя!

89

Кечмиш эяляъяк

Page 90: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

...Ин�ди�би�зим�эей�дий�и�миз�пал�тар�ла�ра�кющ�ня�ляр�“фи�ря�нэи”�пал�тардей�яр�ди�ляр.� Бун�лар�дан� би�ри� эцндя�лик� эей�и�ми�миз�дя� вя� ди�ли�миз�дяиш�ля�нян�вя�фяр�ги�ня�вар�ма�дан�“сер�тов”,�“сыр�тов”�,�“сыр�той�”�де�ди�-йи�миз� пен�ъяк�дир� ки,� чох�ла�ры� онун� фран�сыз� ди�лин�дя�ки� “сйур�тук”сюзцндян�алын�дыь�ы�ны�зянн�едир.�Щал�бу�ки,�“сыр�тов”�сюзцнцн�кюкцана�тцркъя�миз�дя�—�Тцркийя�тцркъя�син�дя�кцряк,�бел�на�щий�я�си�мя�-насын�да�иш�ля�нян�сырт�сюзцндян�дир�ки,�фран�сыз�лар�да�ону�тцркляр�дянэютцрцбляр.�Би�зим�ки�ляр�мил�ли� шал�вар (бир па ра ла ры бу на щя га рят ля“му сур ма ны” дей яр ди), чу�ха,� ар�ха�лыг� эей�и�ниб� бой�ну�на� ба�ш�лыг,чий�ни�ня�йа�пынъы�са�лар�ды�лар.�Ютян�яс�рин�50-ъи�ил�ля�ри�нин�ахы�ры�—�60-ъы�ил�ля�рин�яв�вял�ля�рин�дя�узун�эцнлцклц�йай�па�паьы,�“му�сур�ма�ны”шал�вар,� чуст,� “тял�стов�ка”,� дюш� ъиб�ля�ри� цстдян,� юзц� аз� га�ла� ди�зядцшян� эе�ни�ня-бо�лу�на� кюй�няк� эей�и�нян,� ба�шы�ны� цлэцъ�ля� тяр�тя�мизгырх�ды�рыб�еш�мя�быь�сах�лай�ан�сай�тал�—�зяр�дя�ки�ши�ляр�вя�щя�мин�опал�тар�ла�ры� ти�кян� ус�та�лар� кючцнц� сцрцб� эе�дян�дян� со�нра� да�ща“му�сур�ма�ны”�—�яс�лин�дя�тцркцн�язя�ли�эей�и�ми�ди,�биз�дян�ка�зак�ла�-ра,�ди�э�яр�мил�лят�вя�гювмля�ря�йай�ы�лыб�ды,�—�шал�вар�ла�ры�ти�кян�ол�ма�-ды.�Бу�шал�ва�рын�ор�та�сы�ону�эей�и�ня�нин�аз�га�ла�ди�зи�нин�бя�ра�бя�рин�-дя,�чалхой,�эениня-болуна,�“йел�ву�руб�йе�нэ�я�ляр(йенэялян) ой�на�-дыь�ын�дан”�эи�эий�е�ник�ъя�щят�дян�дя�хей�ир�ли,�прак�тик�бир�эей�им�ди�вябу�эцн�Ана�до�лу�муз�да�эей�инилян�мил�ли�либасын�бир�щиссясиди.

Кал вайы Яся дин 20 ми ни

Ели�ми�зин� ад�лы� ки�ши�ля�рин�дян� олан�Кал�вайы�Яся�дин� 20�мин� ба�шгой�ун�сцрцля�ри�нин�йай�лаьа�кючц�щаг�гын�да�бу�эцн�дя�бе�ля�бир�ящ�-ва�лат�да�ны�шыр�лар�ки,�арх�дан�15-17�ки�ло�метр�ара�лы�да,�Тор�паг�га�ла�-да,� Ху�нам�да� та�хыл� су�лай�ан� су�чу�лар� ба�ш�ла�нь�ыъ�ы�ны� Аь�чай�данэютцрян� Ху�нам� ар�хы�нын� дум�ду�ру� суй�у�нун� гя�фил�дян� бу�лан�лыгэял�дий�и�ни�эюрцб�дей�яр�ляр�миш�ки,�щя...я..я,�де�мя�ли,�Кал�вайы�Яся�динсцрцля�ри�йай�лаьа�гал�хыр,�су�она�эю�ря�бу�лан�ды.Йе�ри�ня� дцшмцшкян,� То�уз� иъ�ма�сы�нын� бу� сан�бал�лы� ки�ши�син�дян

да�ща�бир�ящ�ва�лат:�То�уз�да�ал�ман�ка�ло�ний�а�сы�нын�баш�чы�сы�Кал�онунго�наьы�олар�кян�со�ру�шур�ки,�Кяр�бя�лайы,�вар-дюв�лят�дян�няй�ин�вар?

90

Бящрузяр

Page 91: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Кал�вайы� Ясяд� гай�ы�дыр� ки,� а� Кал,� саь�лыь�ы�на,� 20� мин� баш� га�расцрцмя�ня�эя�либ?�Сой�уг�ган�лы,�ра�си�о�нал�дцшцнъя�ли�ал�ман�гай�ы�дырки,�дей�нян�да�ща�20�мин�дя�рим�вар�ки!�Азар�дцшяр,�щя�мин�о�20мин�ва�ры�ны�бир�эцндя�апа�рар.�Ки�ши�нин�эя�ряк�еви-мцлкц,�баьы-дя�-йир�ма�ны�ол�сун.Дцнйа�нын� о� ба�шын�дан� ву�руб,� эялиб,� бу� тцрк� тор�паь�ы�нда

цзцм� баьы� са�лан,� юз� гювмцнц� ба�шы�на� йыь�ыб� абад�мцлк� йий�я�сиолан,� эцндцзляр� ся�ли�гя-сащ�ман�ла� йо�рул�ма�дан� иш�ляй�ян� ал�манаьа��нын�сюзц�ки�ши�нин�бей�ни�ня�ба�тыр.�Он�дан�со�нра�цзцм�баьы�сал�-ды�рыб,�ики�мяр�тя�бя�ли�ша�ща�ня�мцлк�тик�ди�рир...Бу�зящ�мят�кеш,�ща�лал,�гя�на�ятъ�ил�тцрк�оь�лу�щаг�гын�да�бир�иб�рята�-

миз�ящ�ва�лат�да�да�ны�шыр�лар�ки,�сяр�кар (сяркяр) эя�либ�аь�айа�щяф�тя�-лик�ми,�10�эцндян�бир�ми�мя�лу�мат�ве�ряр�ди�ки,�чы�ха�ры�мыз�бу�гя�дяр�-дир,�йя�ни�бу�гя�дяр�баш�ню�кяр-на�и�бин,�чо�ба�нын�ещ�тий�аъ�ла�ры,�кючцнаь�ыр�лыьы�цчцн,�го�наг-га�ра�цчцн�хяръ�лян�ди�вя�ту�та�лым,�15�ба�шы�даъа�на�вар�апар�ды,�—�дей�ян�дя�ки�ши�яли�ни�ди�зи�ня�ву�руб�ъа�на�вар�апа�-ра�на�чох�щейф�сля�няр�миш.�Со�ру�шан�да�ки,�а�бяй,�пай-пцш�эе�дян�150баш� ер�кяйя� щеч� га�шы�ны� да� тяр�пят�мя�дин,� ъа�на�вар� апа�ра�на� нийяпеш�ман�сан?�Кал�вайы�Ясяд� дей�яр�миш� ки,� вар-дюв�лят�ди,� ъа�на�варда�апа�рар,�оь�ру�да.�Она�щейф�сля�ни�рям�ки,�юз�ъа�на�ва�ры�мы�за (йя -ни, Ъей ран чюл дя ки, Бо зал ган лы да кы) ги�с�мят�ол�ма�ды,�чюлцн�аъ-йа�-ла�ваъ�гя�дир�бил�мя�зи�апар�ды.�Фящмля�дей�ил�миш�бу�сюз�дя�ки�щик�мятада�мын� ял-ай�аь�ы�ны� йер�дян� цзцр:� юз� ва�рын�дан� ят�ра�фын�да�кы� аъы,вящ�ши�ни,�“эюзц�бу�оъ�аг�да�ола�ны”�да�дой�ур�ма�лы�сан.�Ъа�на�вар�ъа�-на�вар�ды�ки,�онун�да�ся�нин�сцрцндя�пайы,�ги�с�мя�ти�вар.�Ябяс�йе�ряДя�дя�Ми�кай�ыл�Аза�ф�лы�де�мяз�ди�ки,�“...Кор�йа�па�лаг�йей�ир�йу�ва�даги�с�мят”.Та�лей�ин�щюкмцня�бах�ки,�ал�ма�нын�14�ил�яв�вял�де�дийи�юз�йе�ри�ни

та�пыр.�Ди�ши-дыр�наьы� иля� вар-дюв�лят� газанан,� кючц� аран�дан� йай�-лаьа�гал�ды�ран�вя�даь�дан�гышлаьа�сцрян,�эен�дян�ба�хан�да�эей�и�ми,суру-синчи�иля�юз�чо�ба�нын�дан�се�чил�мяй�ян�Кал�вайы�Ясяд�Шу�ра�щю�-ку�мя�ти� кол�лек�тив�ляш�мяйя� ба�ш�лай�ан�да� су� бу�лан�ды�ран� 20�мин�ликгой�у�ну�ну� Га�ра�баь� ела�тын�да�кы� до�стунун� йа�ны�на� апа�рыр,� бирмцддят�ора�да�эи�ря�ля�нир.�Кол�хоз�ся�да�сы�о�елат�да�да�чы�хан�да�йе�-

91

Кечмиш эяляъяк

Page 92: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ни�дян�юз�ели�ня�дюн�мяк�ис�тяй�ир.�Йол�да�ки�ши�нин�о�щал�варыны�мцса�-ди�ря�едиб�ин�ди�ки�Йев�лах�рай�о�ну�нун�ян�ири�гой�ун�чу�луг�тя�сяррцфа�-ты�олан�“28�Ап�рел”�кол�хо�зу�ну�йа�ра�дыр,�бир�ги�с�ми�ни�ися�“Гы�зыл�Са�-мух”�кол�хо�зу�нун�(ар те ли нин) сцрцля�ри�ня�га�тыр�лар.

“Лем ся” (немся)

Йу�ха�ры�да�ал�ман�Кал�дан�да�ныш�дыг.�То�уз�ин�сан�ла�ры�нын�ин�ди�кися�вий�йя�йя� чат�ма�сын�да�бу�ра�да�кы� ал�ман�ка�ло�ни�йа�сы�нын�мцяй�йянро�лу�олуб�ду.�Биздяки�“кал�йон�ка”�бу�тип�ли�ал�ман�ка�ло�ни�йа�ла�ры�нынян� ъа�ва�ны�ды.� Он�лар� илк� дя�фя� 1912-ъи� ил�дя� эя�либ�ляр� вя� тях�ми�нян1917-18-ъи�ил�ляр�дя�мяс�кун�ла�шыб�лар.�Тоуз�да�дя�мир�йо�лу�нун�ал�тын�-да�кы�щяр�би�ри�нин�узун�луьу�300�ад�дым�олан�бу�6�кц�чя�мя�ся�ля�ля�ряеля�йа�наш�ма�тяр�зи,�щя�йат�ба�хы�шы�вя�щя�йат�ащян�эи�эя�тир�ди�ки,�бу,елат�адам�ла�ры�мы�за�тя�сир�сиз�ютцш�мя�ди.�Щя�мин�бу�ал�ман�ка�ло�ни�йа�-сы�ны�би�зим�ки�ляр�“Лем�ся”�ад�лан�ды�рыр�ды�лар.�“Лем�ся”�де�йян�дя�щямка�ло�ни�йа,�щям�дя�о�мил�ля�тин�юзц�нц�ня�зяр�дя�ту�тур�ду�лар.�Ал�ман�-лар�юзля�ри�иля�бя�ра�бяр�чох�шей�эя�тир�ди�ляр�бу�ра�йа.�Он�ла�рын�мей�вя�-ля�ри� дя� фярг�ля�нир�ди.�Щям�ян�ъи�ри,� щям�ар�му�ду,�щям�эи�ла�сы,� щямэа�ва�лы�сы,�щям�турш�дан�турш�на�ры�вя�аь�ши�рин�на�ры,�щям�га�ра�цзц�-мц.�Ка�ло�ни�йа�нын�ады�ны�да�цзцм�баьы�ан�ла�мы�ны�ве�рян�“Траунб�-фелд”�гой�муш�ду�лар.�Кц�чя�ля�ри�дя�онун�ки�ми:�Кящ�риз�кц�чя�си,�Баькц�чя�си,�Ваь�зал�кц�чя�си,�Ян�ъир�ли�кц�чя,�Шил�лер�кц�чя�си,�Ар�муд�лу�кц�-чя...�(Бу ахы рын ъы 2 кц чя ни сон ра Ленин вя Окт йабр кц чя си еля ди -ляр).Он�лар�шя�щяр�мя�дя�ний�йя�ти�эя�тир�ди�ляр�бу�ра�ла�ра.�Бир�ча�ты�ал�тын�да

щям�йа�ша�йыш�еви�ни,�щям�мят�бя�хи,�щям�ял�да�мы�ны,�щям�фур�го�нун“га�ра�жы”�ны...�йер�ляш�ди�ря�бил�ди�ляр.�Щям�дя�дя�рин�дян�дя�рин�зир�зя�ми�-ля�ри�ни�дц�зялт�ди�ляр.�Ди�вар�ла�ры�ны�Аь�даь�да�шын�дан�щюрдцк�ля�ри�зир�зя�-ми�ля�ри�нин�та�ван�ла�ры�ны�да�щя�мин�даш�лар�дан�чат�ды�лар.�Инди�ки�эцъ�лцтех�ни�ка� иля�о�зир�зя�ми�ля�рин� тор�паьы�ны� чы�хар�дыб�да�шы�маг�чох�аьырзящ�мят�вя�вя�саит,�вахт� тя�ляб�еля�йян� иш�ди.�Лем�ся�ся�онун�чя�ми�нитап�мыш�ды.�Тор�паьын�мцн�бит�цст�га�ты�ны�баьы�на�даьы�дар,�гаж�ла�сыс�-га�су�чя�киб�эя�ти�ря�ряк�йердя�галан�са�ры�тор�паг�дан�ися�чий�кяр�пиъ

92

Бящрузяр

Page 93: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

кя�сиб�кя�на�ра�йыьар�мыш�—�ла�йи�щя�иля�тик�ди�ря�ъя�йи�евин�ди�вар�ла�ры�нынщюрэц�сц�цчцн...�Щяр�шей�дя�дцз�лцк�эя�зян�ал�ман�лар�мя�дян�дян�чы�-хар�ды�лан�да�шы�еля�ор�да�ъа�щюрцк�ки�ми�йе�ни�дян�га�лаг�шяк�лин�дя�йыь�-ды�рар�вя�са�же�ня�ву�руб�са�тын�алар�ды�лар...�Даш�ла�бя�ра�бяр�гы�ры�лыб�эя�-ти�рил�миш� га�ра�ти�ка�ны� да� са�жен�ля� ал�маг� ис�тя�йир�ди�ляр.� Эюрдц�ляр,мцм�кцн�ол�ма�ды,�ахыр�да�ара�ба�иля�ще�саб�лаш�ды�лар.�Бу�нун�ла�баь�лыбир�мя�зя�ке�ши�сюйля�мяк�дян�юзц�мц�сах�ла�йа�бил�ми�рям:�ят�раф�кянд�-ляр�дян�бир�ня�фяр�лем�ся�йя�онун�си�фа�ри�ши�иля�ти�кан�гы�рыб�эя�ти�риб�миш,щя�йят�дя�бо�шал�да�раг�эу�йа�са�же�ня�вур�муш�ду.�Бу�би�жяр�тяк�кянд�лити�ка�ны� еля� йыь�мыш�ды� ки,� еля�ъя� фор�ма�сы� вар�ды,� ти�кан� бас�ма�ла�ры�ныдцз-ямял�ли� айаг�ла�йыб� йа�тырт�ма�мыш�ды� да.�Лем�ся� ня�гя�дяр� бу�наизащ�еля�мя�йя�ча�лыш�са�да�бу�еля�де�ди�йи�нин�цс�тцн�дя�ду�руб�ал�ма�ныдан�сы�дыр�ки,�ба�шын�щаг�гы,�еля�йыь�мы�шам�ки,�ара�сын�дан�щеч�тцк�дякеч�мяз.�Чох�ъящл�еля�йир�ляр.�Ахыр�да�ал�ман�де�йир�ки,�ся�нин�дцз�лц�-йц�нц�он�да�би�ля�ъям�ки,�мян�ке�чя�ъям�ти�ка�нын�о�тя�ря�фи�ня,�сян�га�-ла�ъаг�сан�бу�йан�да,�о�цз�дя�ня�щя�ря�кят�еля�сям,�де�йяр�сян�мя�ня.Ра�зы�ла�шыр�лар.�Ти�кан�га�лаьы�нын�да�лын�да�ал�ман� саь�яли�ни�гал�ды�рыбсо�ру�шур�ки,�ней�ня�дим?�—�Го�лу�ну�гал�дыр�дын.�Бу�ин�ди�шлйа�па�сы�нычы�ха�рыр.�—�Ся�бят�па�паьы�ны�эютцр�дцн.�—�Де�мя�ли,�щяр�щя�ря�кя�ти�миэюрдцн,�еля�ми?�—�Щя,�ай�лем�ся,�ся�нин�юзц�нц�дя,�еля�дик�ля�ри�ни�дялап�ай�дынъа�эюрдцм.�Да�ща�но�ла�сы�ды?�Га�рьа�чох�бил�миш�ли�йин�дян�дуз�аьа�дц�шян�ки�ми,

бу�нун�да�кя�ля�йи�баш�тут�мур...�Мян�бу�ну�она�эюря�наьыл�еля�йи�-рям�ки,�би�зим�ки�ляр�о�гя�дяр� саф,�ду�нуг�ся�вий�йя�си�ня�эе�диб�чы�ханмя�сум�олуб�лар�ки,�йа�лан-фы�рыл�даьы�да�щеч�ямял�ли-баш�лы�ба�ъар�ма�-йыб�лар.“Лем�ся”�нин�гон�шу�луьун�да�Юйсцз�лц,�Мцл�кц�лц,�Яс�рик,�Ъи�лов�-

дар�лы,�Ъыр�да�хан� ин�сан�ла�ры�да�кющня�дян�йа�ша�йыб�лар.�Би�зим�ки�ляр�-дян�би�ри�си�аь�ры�йан�да,�йа�саьсюйкям�йатанда�“хяс�тя�нин�кюнлц�ар�-муд�ис�тяр�миш”�вя�ушаг�йол�ла�йар�мыш�ки,�эет�Вил�щем�дян�ар�муд�алэя�тир.�Лем�ся�ди�ля�йи�юйря�нян�дя�юзц�ня�хас�лящ�ъя�иля,�би�зим�ки�ляр�де�-миш� “эарт�да�да-эарт�да�да”� сюйля�няр�миш� ки,� ай� дя�ли� му�сур�ман,га�пын�да�“се�йид”�(йя ни сюйцд— ди ли ня еля йа тыр мыш) аьа�ъы�як�ди�йи�-ня,�ар�муд,�башга�мей�вя�аьа�ъы�бас�дыр,�хяс�тя�ля�нян�дя�дя�эя�ря�йин

93

Кечмиш эяляъяк

Page 94: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ол�сун.�Да�ща�ора�сы�ны�ан�шы�дырам�маз�мыш�ки,�бу�елат�арх�кя�на�рын�-да,�чя�пя�ри�нин,�мящ�ля�си�нин�гы�раьын�да�сюйц�дц�бош-бо�шу�на�бас�дыр�-мыр.�Ясас�мя�шьу�лий�йя�ти�щей�ван�дар�лыг�олан�елат�ада�мы�йаз�ба�шы,йа�гыш�бярк�эя�лян�дя�о�сюйц�дцн�пу�чур�ла�ры�ны,�йа�шыл�бу�даьы�ны�гы�рыбарых�дцшмцш�ма�лы�на�йем�ки�ми�ве�рир�вя�щям�дя�йай�да�гыз�дыр�ма�-йа� ту�ту�лан�да� ма�лын� ян� йах�шы� дяр�ма�ны,� ей�ни� за�ман�да� гур�дуняла�ъы� еля�бу� сюйц�дцн�ъа�ван�бу�даг�ла�ры�нын�га�быьы�ды.�Тян�ти�йян�дянещ�ря�лик�кяс�мяк,�йа�одун�ки�ми�ис�ти�фа�дя�еля�мяк�дя�юз�йе�рин�дя.Ал�ман�лар�дан�гал�ма�бир�дя�“сво�йаб�бас”�сюзц�дц.�Дя�дя-ба�ба

баь�ла�ры�мыз�да� халг� се�лек�си�йа�сы�нын� йе�тиш�дир�ди�йи� “Ба�йан”ла“Тябриз”� цзцм� сор�ту�нун� ъцр�бя�ъцр� мя�ляз�ля�ри� вар�ды.� Ал�ман�ларонун�ки�лог�ра�мы�ны�ики�аб�ба�сы�йа�гя�бул�еля�йир�миш�ляр,�йя�ни�ал�ман�ъа“чвай-ики”,�“аб�бас-аббасы”—��йяни�40�гя�пи�йя.�Гя�ри�бя�дир�ки,�цс�-тцн�дян�80-90�ил�кеч�ди,�ал�ма�нын�о�вахт�тя�йин�еля�ди�йи�гий�мят�дя�йиш�-мя�ди.� Со�вет� щюку�мя�ти� шя�кяр�ли�ли�йин�дян� асы�лы� ола�раг� щя�мин� цзц�-мцн�(бя зи ядя бий йат да бу цзцм “рка си те ли” сор ту ки ми гейд олу -нур, яс лин дя ися о эцр ъц цзцм сор ту нун бу ра лар да эе ниш йа йыл ма сыХХ яс рин 60-ъы ил ля ри ня тя са дцф еля йир) ки�лог�ра�мы�ны�40-42�гя�пик�-дян�ал�маг�да�да�вам�еля�ди.�Еля�ин�ди�нин�юзцн�дя�дя�щя�мян-щя�мян�-ди.Лем�ся�пар�кы�да�бир�алям�ди.�Ор�да�кы�аьаъ�ла�рын�бя�зи�ля�ри�Ал�ма�-

ни�йа�дан,�Ба�тум�вя�Крым�дан�эя�ти�рил�миш�ди.�Сон�ра�лар�щя�мин�аьаъ�-ла�рын� то�ху�мун�дан�ту�тул�ду�вя�То�уз�ме�шя� тя�сяр�рц�фа�ты�о�шух�га�-мят�ли,� еля�бил� “пыч�гы�дан� чы�хан”�ки�ми�ща�мар,� сыьал�лы� сярв�ля�ри� ра�-йон�лаш�ды�рыб�кцт�ля�ви�шя�кил�дя�йе�тиш�дир�ди,�юлкя�ми�зин�щяр�йе�ри�ня,�еля�-ъя�дя�баш�га�рес�пуб�ли�ка�ла�ра�ши�тил�сат�ды.�Щя�мин�о�парк�да,�де�йил�мя�-йя�эюря,�Гаф�газ�да�илк�ня�фяс�ли�ор�кестр�варды.�О�мя�дя�ний�йят�вя�ис�-ти�ра�щят� пар�кын�да� эюзял� рягс�мей�дан�ча�сы,� ачыг� ща�ва�да� кон�сертцчцн�сящ�ня�дцзялдилмишди..Кющня�ки�ши�ляр�лем�ся�щя�йа�тын�дан�чох�иб�ря�та�миз�ящ�ва�лат�лар�да�-

ны�шыр�ды�лар.�Эянъ�ля�ри�ми�зя� эюрк� ол�сун� де�йя� онун� бир�ъя�ъи�йи�ни� де�-мяк�ис�тяр�дим.�Ка�ло�ни�йа�нын�рящ�бя�ри�нин�га�ды�ны�да�чох�шях�сий�йят�либир�ха�ным�мыш.�Щяр�ся�щяр�иняк�ля�ри�ни�саьыб,�юз�ещ�ти�йаъ�ла�ры�на�уйьу�-ну�ну�эютц�рян�дян� сон�ра� ялин�дя� ики� вед�ря� сцд�эя�ляр�миш�кящ�ри�зин

94

Бящрузяр

Page 95: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ба�шы�на.�Сцд�гя�бул�чу�су�нун�би�до�ну�на�сц�дц�нц�бо�шал�дар,�вед�ря�ля�-ри�йа�ха�ла�йыб�йу�йар�вя�кящ�ри�зин�эюзцн�дян�су�иля�лим�щя�лим�дол�ду�-руб�еви�ня�эя�ти�ряр�миш...�Ки�ши�ляр�бу�ну�да�ны�шан�да�мя�ним�аля�мимдябир�не�чя�мя�га�ма�диг�гя�ти�йюнялт�мя�йя�ча�лы�шыр�ды�лар.�Яв�вя�ла,�ня�гя�-дяр� вар�лы-щал�лы� ол�сан� да�Ал�ла�щын� вер�ди�йи� ру�зи�нин� щяр� гят�ря�си�нингяд�ри�ни�бил�мя�ли�сян�—�йя�ни� сц�дц�нц�сат�ма�лы�сан.� Икин�ъи�си,� им�ка�нывар� онун� гул�луг�чу� тут�маьа�—� иня�йи�ни� дя� саь�ды�рыб� сц�дц�нц� дяйер�бя�йер� еля�мя�йя,� зящ�мят�дян� йа�ды�рьа�ма�сын� де�йя� юз� иши�ни� юзцэюрцр.�Цчцн�ъц�сц,� су� кран�ты� вар� щя�йя�тин�дя,� онун� су�йа� ещ�ти�йа�ъыйох�ду.�Кящ�ри�зин�эюзцн�дян�су�эютцр�мяк�ля�дя�ми�ря�дяй�мя�миш�тя�-зя�су�эя�ти�рир�еви�ня,�щям�дя�бош-бо�шу�на�га�йыт�мыр,�—�ид�ман�еля�-йир,� ей�ни�за�ман�да�сцбщ� тез�дян,�щя�ля�хе�йир-шяр�еля�мя�миш�еви�ня-оъаьы�на� бош� габ�—�вед�ря� гай�тар�мыр�—� су� да� ру�зи-бя�ря�кят�ди,ахы!...Ща�лал�лыг,� яда�лят� он�суз� да� мил�ля�ти�ми�зин� га�нын�да�ды.� Бур�да

йа�ша�йан�ал�ман�ла�рын�дцз�лц�йц�вя�дя�гиг�ли�йи�дя�би�зим�ки�ля�ря�яла�вя�бирюрняк�олуб�ду...�Гов�лар�да�ики�гар�даш�вар�ды.�О�гя�дяр�дя�гиг-дцзиди�ляр�ки,�он�ла�ра�“не�мес�ляр”�де�йяр�ди�ляр.�Бу�ики�гар�даш�юз�мящ�ля�-ля�ри� ара�сын�дан� ща�сар� чя�кян�дя,� йа� шя�рик�ли� ди�вар� щюрдц�рян�дя,� йащяр� щан�сы� ор�таг� бир� иш� эюрян�дя� ча�лы�шар�мыш�лар� би�ри�� о� би�ри�си�няняхняк�вурмасын.�Ту�та�лым,�бир�даш�бун�дан,�бир�даш�да�о�би�ри�син�-дян,�йа�бир�“эцл�мух”(эурмых, кора) бун�дан,�бир�“эцл�мух”�даон�дан.� Ал�ла�щын� иши�ня� бах� ки,� “не�мес”� гар�даш�лар� сон�ра�лар� еля“не�мся”нин�дя�баш�ла�дыьы�мц�ща�ри�бя�дя�гал�ды...Ал�ман�ла�рын�“Ро�те�фа�не” (“Гыр мы зы бай раг”) ко�ман�да�сыы�нын

тя�си�ри� иля� йер�ли� иъ�ма�нын� эянъ�ля�рин�дян� тяш�кил� олу�нан� ко�ман�даямял�ли�ъя�йа�ры�шыр�ды.�“Фут�бо�лист”�Га�ра�мцял�ли�мин�йо�рул�маз�фяа�лий�-йя�ти�са�йя�син�дя�Тоу�зу�муз�да�бюйцк�бир�фут�бол�мяк�тя�би�йа�ран�ды.Бу,�тяк�ъя�фут�бо�ла�аид�де�йил�ди.�ССРИ-йя�сяс�са�лан,�шющрят�ля�ри�бирсял�тя�нят�олан� иря�ли,� ши�рин,� айыг-са�йыг�бир�ня�сил� йе�тиш�ди.�Он�лар�бирпар�лаг�ко�мет�ки�ми�ишыг�са�ча�раг�ха�ти�ря�ляр�дя�дя�рин�из�гой�ду�лар...Фут�бол�чу�ла�ры�мы�зын� шющря�ти� Азяр�бай�ъа�ны�мы�зын� сяр�щяд�ля�ри�ни� ашыбдцн�йа�да�мяш�щур�ол�ду.�Щеч�тя�са�дц�фи�де�йил�ки,�Тоу�за�икин�ъи�Бра�-зи�ли�йа�—�Азяр�бай�ъан�Бра�зи�ли�йа�сы�де�мя�йя�баш�ла�ды�лар.�Бу�да�бир

95

Кечмиш эяляъяк

Page 96: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

та�рих�ди�ки,�Азяр�бай�ъан�мцс�тя�гил�лик�га�зан�дыг�дан�сон�ра�юлкя�ми�зидя� илк�дя�фя�ола�раг�бей�нял�халг�миг�йас�да�Тоу�зун�“Ту�ран”�ко�-ман�да�сы�тям�сил�еля�ди...Со�вет�щюку�мя�ти�ела�ты�мы�за�мин� ил�ляр�дян�бя�ри�да�вам�едян�тя�-

сяр�рц�фат�чы�лыг� ук�ла�ды�ны� —� юз� уъ�суз-бу�ъаг�сыз� тор�паьын�да� аран-йай�лаг�йер�дя�йиш�мя�си�ни� тяр�эи�диб�ону� тор�паьа� тящ�ким�еля�йян�дянсон�ра� лем�ся�нин� якин�чи�лик�мя�дя�ний�йя�ти� що�йа� йет�ди.� Тяк�ъя� бир�ъяфак�ты�де�йим,�ССРИ�Дювлят�Мц�да�фия�Ко�ми�тя�си�нин�гя�ра�ры�на�уйьунола�раг�алман�лар�да�24�са�ат�яр�зин�дя�Тоуз�дан�кючц�рц�лян�дян�сон�-ра�(о ай ры сющбя тин мювзу су ду ки, со вет щюку мя ти нин ети бар еля -мя ди йи, ал ман ла ра мей ли йа хын олан Мес хе ти, Яды эцн, Ас пин за,Бог да нов ка, Ащыс ка тцрк ля ри, Крым та тар ла ры, бал кар лар, га ра чай -лар, но гай лар, че чен ляр, калмыклар вя ди эяр халг лар ла бир эя — он -лар бу эцн дя та ри хи ата-ба ба вя тян ля ри ня га йы да бил мир, азяр бай -ъан лы лар да кючц рцл мя лий ди, йал ныз Мир ъя фяр Баьы ро вун ми сил сизрис ги, шц ъая ти сайя син дя Ста лин бу ишя гол гой ма ды.) онларынкооперативи,� цзцм� баьы,� шяраб� заводу� иля� бирликдя� нцмунявиколхоз�тясяррцфаты�Абулбяйли�вя�Тоуз�Ясрийи�иля�бирляшдирилиб�Ни�-за�ми�кол�хо�зу�—�сов�хо�зу�йа�ра�дыл�ды�вя�о�кол�хоз�ССРИ-дя�та�ны�-нан�бир�сов�хоза�чеврилди.�Кремл�дя�ки�са�ра�йын�ей�ни�олан�мя�дя�ний�-йят�са�ра�йы�няин�ки�бюлэя�дя,�о�вахт�щеч�рес�пуб�ли�ка�да�йох�ду.�Та�ле�-йин� щюкмц�ня� бах� ки,� Мящяммядяли� Ялийевин� минбир� шювглятикдирдийи�щя�мин�о�ша�ща�ня�са�рай�да�онун�юзц�нцн�мящ�кя�мя�си�гу�-рул�ду.�Ди�рек�то�ру� ра�йо�нун� пла�ны� ха�ти�ри�ня� яла�вя� гу�зу� йаз�маьамяъ�бур� еля�миш�ди�ляр.� На�мярд�ляр� сон�ра� да� каьыз� цзя�рин�дя� олангу�зу�ну�го�йу�на�че�ви�риб�сц�рц�дюврий�йя�си�га�ну�ну�тят�биг�еля�йя�ряк,дяф�тяр�дян-дяф�тя�ря�са�лыб�йцз�ля�ря-мин�ля�ря�дюндяр�миш�ди�ляр.�Щеч�бирйе�йин�ти-фи�лан�ол�ма�йа-ол�ма�йа�узун�ил�ля�рин�бц�ро�цз�вц,�рай�ком�ла�-рын�ат�ойнатмасына�йол�вер�мя�йян�о�лян�эяр�ли�То�уз�Ки�ши�си�ни�со�ветщюку�мя�ти�ня�тут�дур�ду�лар.�Сов�хо�зу�тящ�вил�ве�рян�дя�Мя�щям�мя�дя�-ли�Яли�йев� лем�ся�дян�щан�сы�ясас�вя�саи�ти�эютцр�мцш�дц�ся,�юзц�йа�рат�-дыг�ла�рын�дан� са�ва�йы,� ща�мы�сы�ны� 35� ил�дян� сон�ра� дцп�пя�дцз� тящ�вилвер�ди.�Ба�кы�дан�бя�ри�тяш�кил�олу�нан�мяг�сяд�ли�ко�мис�си�йа�ны�тяяъ�ъцб�-лян�ди�рян�ой�ду�ки,�ди�шя�дя�йян,�ща�мы�нын�эюзц�олан�ясас�вя�саит�вя

96

Бящрузяр

Page 97: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ям�лак�лар�юз�йе�рин�дя,�лем�ся�нин�ара�ба�тя�кя�ри�ни�яла�вя�то�пуй�ла,�фай�-тон�—�га�за�лаьы�да�цс�тя�лик�актла�вер�ди.�Фи�кир�вер,�юзц�дя�1976-ъыил�дя!�Щя�мин�о� ики�тя�кяр�га�за�лаг� лап�бу�йа�хын�ла�ра�ки�ми�Нов�рузбай�рам�ла�рын�да�район�тядбириндя�ка�ра�эя�лярди.Ын�ди�тоуз�лу�лар�да�тор�паг�дан�чохлу�эя�лир�ял�дя�ет�мяк�ба�ъа�рыьы�-

ны,�он�ла�рын�щяр�иши�юз�вах�тын�да�эюрмяк,�ар�ды�ъыл�лыг,�иш�эц�зар�лыг,�гулки�ми�иш�ля�йиб�аьа�ки�ми�йе�йиб-ич�мяк�вя�ди�эяр�кей�фий�йят�ля�ри�ня�дя�йи�-йя�лян�миш�ляр.�Дя�рин�дян�тящ�лил�еля�йян�дя�эюрц�рям�ки,�щял�ле�ди�ъи�ан�-лар�да�би�зим�адам�ла�рын�ял�бир-дил�бир�ол�ма�ла�ры,�гя�тий�йя�ти,�ин�ти�зам�лы�-лыьы,�мя�су�лий�йят�щис�си�щя�йа�тын�бц�тцн�гат�ла�рын�да�он�ла�рын�чох�го�-лун�дан�ту�тур.Эюр-эютцр�ля�йа�ша�йан�ела�ты�мы�зын�айыг�ин�сан�ла�ры�да�лем�ся�ки�ми

гар�шы�сы�на�бюйцк�мяг�сяд�ляр�го�йуб�она�на�ил�ол�маг�йо�лун�да�мцн�-тя�зям�вя�ар�ды�ъыл�ча�лыш�ма�лар�апа�рыб�лар.�Щеч�бо�шу�на�де�йил�ки,�о�ал�-ман� ка�ло�ни�йа�сы�нын� гон�шу�луьун�да� йа�ша�йан� аи�ля�ляр�дян� шющрят�лиин�сан�лар,�бюйцк�алим�ляр�йе�тиш�ди.�Сы�ра�дан�олан�ла�рын�ар�тыг�3-4�-ъцняс�ли�кеч�миш�ССРИ-нин�елм�вя�мя�дя�ний�йят�мяр�кяз�ля�рин�дя,�сон�ра�-лар�ися�Ав�ро�па�нын�ай�ры-ай�ры�юлкя�ля�рин�дя�нц�фуз�лу�иш�ляр�дя�ча�лы�шыр�ларвя�ъя�мий�йя�тин�али�тя�бя�гя�син�дя�йе�тя�рин�ъя�тям�сил�олу�нур�лар.

Ща йыф бу ба ша!

Лем�ся�бир� эцн� тез�дян�гал�хыб�эюрдц�ки,� ики� атын�дан�щеч�би�рийох�ду�щя�йят�дя.�Ат�лы�ны� ат�дан� са�лан�пя�лянэ�ки�ми� ит�ляр�ся� сап�саь�-лам,�щя�ля�йи�йя�си�ни�эюрян�дя�яв�вял�щай�та�ла�ныб�сон�ра�са�гуй�руг�бу�-ла�ма�ла�ры�да�юз�йе�рин�дя.�Дар�ва�за�нын�да�ар�ха�сы�нын�тах�та�сы�ны�ву�-руб� эир�вян�кя�лик� гы�фыл�лар�ла� не�ъя� кил�лид�ля�миш�ди�ся,� еля�ъя� дя� ду�рур.Щяля�гапыйа�тохаъ�да�вуруб�йохладылар.�Щяр�шей�йерли-йериндяди.Бир�ъя�ат�лар�дан�са�ва�йы.�Ща�сар�да�ки,�щцн�дцр.�Ал�ман�га�лыр�мат-мя�тял.�Ахыр-ахыр�да�ба�ша�са�лыр�лар�ки,�бу,�мцл�кц�лц�ля�рин�иши�ди.�Исма�-рыш�йол�ла�йыр�ки,�мя�ни�бу�сирр�дян�ща�лы�еля�син�ляр,�анд�бу-гя�сям�бу,щеч�ким�ля�ишим�ол�ма�йа�ъаг�вя�ши�ка�йят�чи�дя�де�йи�лям...Ял�гя�ряз.� Аты� апа�ран� эя�либ� щяр� ше�йи� йер�ли-йа�таг�лы� да�ны�шыр� ки,

бур�да�ня�вар,�ай�лем�ся?�Итля�ри�ня�юзц�мцз�ля�эя�тир�ди�йи�миз�бир�шаг�-

97

Кечмиш эяляъяк

Page 98: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

га�яти�вер�дим,�йах�шы�би�ли�рям�ки,�мя�ня�ит�щцр�мцр�вя�ит�ки�ялин�дяння�ся�алыб�йе�ди,�да�ща�ся�ня�дяй�мя�йя�ъяк.�Ики�тя�кяр�ара�ба�нын�ики�го�-лу�ну�атын�йа�ны�на�мющкям-мющкям�баь�ла�йыб�ман�ъа�наг�еля�димвя�щя�мин�ман�ъа�наг�ла�да�гал�дыр�дым�ща�са�рын�о�цзц�ня.�О�цз�дя�дяйол�да�шым�аты�ман�ъа�наг�дан�азад�еля�ди.�О�би�ри�аты�да�онун�ки�ми.Ня�мя�ня�шей�ди,�бур�да�ня�сирр�вар�ки,�ай�лем�ся?!Ал�ман�оьур�луьун�тех�ни�ка�сы�ны�би�лян�дян�сон�ра�ба�шы�ны�бу�ла�йыб

ща�йыф�сы�ла�на-щайыфсылана:—� Баш� йах�шы� баш�ды,� ща�йыф� ки,� бе�ля� ямял�ля�ря� иш�ля�дир�си�низ,� —

сюйля�йир.

“Ъя щян ням кюрпц сц”

Бизимкиляр�ал�ман�ла�рын�дцз�лц�йцн�дян-ща�лал�лыьын�дан�бир�ма�раг�-лы� ящ�ва�лат� да� сюйля�йир�ди�ляр.� Си�менс�ля�р� ин�ди�ки�Эя�дя�бяй�мис�мя�-дян�ля�ри�ни�иш�ля�дяр�кян�Тяб�риз�дян,�Яр�дя�бил�дян,�ди�эяр�йер�ляр�дян�дячох�лу�ин�сан�лар�эя�либ�фящ�ля�ки�ми�бу�ра�да�ча�лы�шыр�ды�лар.�Щеч�тя�са�дц�фиде�йил� ки,� бу� эцн� Эядябяйин� мяркязиндя� (юзляринин “татлар”дедикляри иъма) эцн�дя�лик�да�ны�шыг�ди�ли�сырф�ядя�би�ди�ли�ми�зин�нор�мавя�тя�ляб�ля�ри�ся�вий�йя�син�дя�иш�ля�нир.�Няй�ся...�Фящ�ля�ля�ря�щагг�ще�саб�-ла�йыб�ве�рян�дя�“дон�луьун”�гуй�руьун�да�кы�гя�пик-гу�руш�ла�ры�би�зимадам�лар�эютцр�мяз�ляр�миш�вя�еля�ъя�ири�пул�ла�ра�йи�йя�ду�рар,�хыр�да�сы�-на� ися� ял�ля�ри�ни� йел�ля�йиб� “яш�ши,� ъя�щян�ня�мя� ки!”,�—� сюйляр�миш�ляр.Щяр�ше�йя�ня�за�рят�еля�йян�са�щиб�ка�ра�бу�ба�ря�дя�мя�лу�мат�ве�ри�либ�-миш.�Ал�ма�нын�тап�шы�рыьы�бе�ля�олур�ки,�фящ�ля�нин�йа�хын�дур�ма�йыб�елябил� су�йа� ахыт�дыьы� щя�мин� хыр�да� гя�пик�ля�рин� дя�гиг� ще�са�бы� апа�рыл�-маг�ла�гой�цст-цс�тя�йыьыл�сын�вя�бял�ли�миг�дар�топ�ла�нан�дан�сон�рапир�ке�ши�йя,�о�да�юз�нювбя�син�дя�са�щиб�ка�ра�мя�лу�мат�вер�син....Бир�па�ра�иш�чи�ляр�мя�дя�ня�эе�диб-эя�лян�дя�дя�ли-до�лу�даь�ча�йын�-

дан�кеч�мя�ли�олур�ду.�Сел-даш�гын�олан�да�иш�мцш�эц�ля�дюнцр�дц.�Ын�-ди�йя�дяк�чох�зи�йан�лыг�тюрят�миш�ди�щя�мин�чай.�Бя�ли...�Йер�ли�иш�чи�ля�ринил�ляр�дян�бя�ри�йи�йя�дур�ма�дыг�ла�ры�ща�лал�хыр�да�пул�ла�ры�ны�ал�ман�топ�-ла�дыр,�ахыр�да�хей�ли�йыьы�лыр�вя�щя�мин�пу�ла�да�чай�цс�тцн�дян�кюрпцсал�дырт�ды�рыр.�Елан�да�елят�ди�рир�ки,�бу�си�зин�“яш�ши,�ъя�щян�ня�мя�ки!”

98

Бящрузяр

Page 99: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

сюйля�йиб�кас�са�да�гой�дуьу�нуз�(оху, чюля ат дыьы ныз) пу�лун�ще�са�-бы�на�ба�ша�эя�либ�ди.Он�дан�сон�ра�щя�мин�кюрпц�йя�“Ъя�щян�ням�кюрпц�сц”�де�мя�йя

баш�ла�йыб�лар.�Доь�ру�ду,�сыл�ды�рым�да�са�лын�дыьы�на�эюря�она�о�ан�лам�-да�да�де�йиб�ляр�,�ан�ъаг�мян�кющня�ляр�дян�бах�бу�ва�риан�ты�ешит�ми�-шям.�Бир�дя�вар�“ъя�щян�ням�ус�та�сы”.�Аь�саг�гал�тап�шы�рыг�ве�рир�ки,иши�ми�зи�эюрдцр�мяк�цчцн�эет�фи�лан�ус�та�ны�тап�эя�тир,�о�ол�ма�са�да�фи�-лан�кя�си�вя� иш�ди�бирдян�он�ла�рын�да�ял�ля�рин�дя� иш�ол�са�“ъя�щян�ня�мяки”,�йа�“ъя�щян�ням�ол�сун”�фи�лан�кя�ся�де�эял�син�иши�ми�зи�ашыр�сын...

Ка баб, шив (шцй), бир дя йаш чу буг

Йу�ха�ры�да�сяр�кар�(сяр кяр) де�дим,�да�ща�бир�ящ�ва�ла�ты�да�ныш�ма�-сам,� виъ�да�ным�мя�ни� ра�щат� бу�рах�маз.� “Ъя�ми�Гаф�газ� сяр�да�ры”Ал�лащй�ар�бяй�Зцлгя�дя�ро�ва�сяр�кар�(сяр кяр) ще�са�бат�ве�рян�дя�ки,а�бяй,�цч�ил�лик�буьа�ах�шам�гай�а�дан�учуб�гы�чы�сы�ныб,�ней�няй�як?Бяй�де�йяр�миш�ки,�ъа�ны�ныз�саь�ол�сун,�кя�син�пай�лай�ын�ню�кяр-на�и�бя,чобан-чолуьа,�гой�ка�баб�чяк�син�ляр.�Щя�ля�чат�ма�са�би�ри�ни�дя�кя�-син.�Вай�о�эцндян�ки,�Ал�лащй�ар�бяй�ме�шя�дян�ещ�тий�аъ�ол�ма�дан,иъ�а�зя�сиз�шив (шцй) кя�сян�бир�на�дан�эю�ряй�ди.�Щя�мин�о�шывырты�гы�ры�-ла�на� гя�дяр� ону� бударладармыш� ки,� баш�га�ла�ры�на� да� дярс� ол�сун,ме�шя�ни�мящв�ет�мя�син�ляр.Эо�рун�нур�ла�дол�сун,�Ал�лащй�ар�бяй!�Мин�гайьы�иля�эюз�бя�бя�-

йин�ки�ми�го�ру�тдуь�ун�аь�аъ�лыг�лар,�Ис�ве�ч�ря�дян�эя�тирт�дий�ин�шам�фи�-дан�ла�ры�цряк�ся�рин�ля�дян,�ин�сан�ла�ры�йцз�ил�ляр�бой�унъа�йе�ди�рян�ор�-ман�ла�ра,�ке�чил�мяз�ме�шя�ля�ря�дюндц.�Ав�ро�па�дан�гы�зыл�пул�ла�алыбйер�ли�яща�лийя�пай�ла�дыь�ын�гы�зыл�иняк�ля�рин�сцдц,�аь�ар�ты�сы�ели�о�аъ�лыгил�ля�рин�дя�мящв�ол�маг�дан�гур�тар�ды,�Хын�на�адам�ла�ры�нын�май�а�сытох�ол�ду,�илк�юнъя�юз�эе�не�тик�гу�ру�лу�ш�ла�ры�иля,�со�нра�сян�дян�га�ланне�мят�ляр,�о�иъ�майа�ет�дик�ля�рин�сай�я�син�дя�сай-се�ч�мя,�пяр�ли-бу�даг�-лы�ня�сил�йе�тиш�ди.Со�вет�щю�ку�мя�ти�милй�он�лар�хяръ�ля�ди,�го�нур�Лат�вийа�ъин�син�дян

ба�ш�ла�мыш,� ала-га�ра� Ко�ст�ро�ма� ъин�си�ня�дяк,� Хол�мо�гор�дан“Швес”ядяк�да�ща�щан�сы�сорт�мал-щей�ван�гал�ды�ки,�би�зим�о�даь�-

99

Кечмиш эяляъяк

Page 100: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лар�да�сы�наг�дан�ке�чир�мя�син?�Алын�ма�ды,�щеч�би�ри�цз�еля�мя�ди.�Ахыр�-да�айдын�ол�ду�ки,�Ал�лащй�ар�бяй�ин�Ис�ве�ч�ря�дян�эя�тирт�дийи,�ня�гя�дяркя�сиб-чат�са�лар�да,�йе�ня�ар�тыб-чо�ха�лыб�ъцзи�йем�ля,�пу�чур�ла�бяс�ля�-нян�щя�мин�о�Щал�ле�вей�ъин�сли� иняк�ляр�бу�даь�лар�да,�“гайа-гаф�чы�-ьа�лар�да”�цз�еляй�ир,�няс�ли�кя�сил�мир,�саь�мал�иняк�ола�раг�аи�ля�ляр�сах�-лай�ыр.

Ал ла щын вер дийи ги с мят — Ал лащй ар бяй

Неъя� олур�са�Ал�лащй�ар� бяй�ин� ба�ба�ла�ры� иля�Хын�на� ъа�ма�а�тынынгясди-гярязлийи� йараныр.� Эеъ�я�нин� би�рин�дя� тюкцлцшцб� Зцлгя�дяр�линяс�ли�нин� ор�да�кы�мя�мя� йей�я�нин�дян� пя�пя� дей�я�ни�няъ�ян� ща�мы�сы�ныгы�рыр�лар.�Бир�щяф�тя�нин�ми-он�эцнцнмц�эя�ли�ни�олан�Кя�ся�мян�бяй�-ля�ри�нин�гы�зы�ны�да�гы�лынъ�ла�доь�ра�маг�ис�тяй�ян�дя�бун�ла�рын�баш�би�ля�нигой�мур�ки,�да�ща�бир�кюклц-кю�мяъ�ли�ня�сил�ля�дя�дцшмян�оламма�-рыг.� Ис�мар�лай�ыр�лар�мы,� йа� юз�ля�ри�ми� апа�рыр,� да�ща� ора�сын�да� ишимйох,�эя�ли�нин�ща�ми�ля�ол�дуь�у�ну�уна�мыр�лар.�Бя�ли,�вахт-вя�дя�та�мамолан�дан� со�нра�дцнйайа�бир�оь�лан�ушаьы� эя�лир.� “Ган�ны�ла�ры”� ар�-хай�ын�сал�маг�цчцн�гыз�еви�“шцд”�са�лыр�ки,�гыз�доь�ул�ду.�Оь�ла�нада�щя�ми�шя�гыз�пал�та�ры�эей�ди�ряр�ми�ш�ляр.�Ушаг�да�гыз�ла�ра�йа�хын�эет�-мяз,�оь�лан�ушаг�ла�ры�на�го�шул�маьа�ча�лы�шар,�он�лар�да�бу�ну�го�ва�-лар�мы�ш�лар�ки,�гыз�сан-эет�гыз�лар�ла�ой�на.�Ям�бя,�ушаьы�ба�ша�са�лыб�-лар�мыш� ки,� оь�лан� ол�дуь�у�ну� щеч� кя�ся� сюй�ля�мя,� ата�нын-ба�ба�нындцшмян�ля�ри� чох�ду.� Ушаг� эя�либ� 13-14� йа�ша� йет�миш�ди,� бир� эцнома�шый�ыб�ба�ба�сы�на�де�ди�ки,�да�ща�бя�с�ди,�бы�чаг�сцмцйя�ди�ря�ниб�ди,бе�ля�йа�ша�маг�дан�са�юл�мяк�йах�шы�ды,�щяря�бир�ъа�на�боръ�лу�ду,�юл�-мяк—�юл�мяк�ди,�да�ща�хы�рыл�да�маг�ня�де�мяк�ди?!Бя�ли,�аь�саг�гал�чох�фи�кир�еля�ди,�ара�да�саг�га�лы�узу�ну�йаш�ахыт�-

ды,�кюксцнц�ютцрцб�фи�к�ри�ни�гя�ти�ляш�дир�ди.�Ара�дан�хей�ли�вахт�ке�ч�-мя�си�юз�йе�рин�дя,�ган�ба�рыш�ды�ран�аь�саг�гал�лар,�сюзц�гы�лынъ�дан�кя�-сяр�ли�ки�ши�ляр�ба�ры�шыьа�на�ил�олур�лар.�Щяд�д-бцлуьа�йе�ти�шян�оь�ла�ны�даэя�ти�риб�юз�дя�дя-ба�ба�йур�дун�да�бяр�гя�рар�еляй�ир�ляр.�Бу�оь�лан�Ал�-лащй�ар�бяй�ин�ата�сы�Мям�мядрза�бяй�иди......Ай�лар-ил�ляр� ютцб� бир-би�ри�ни� явяз� еля�ся� дя,� неъя� ил�ля�рий�ди� ки,

100

Бящрузяр

Page 101: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Мям�мядрза�бяй�ин� зцрйя�ти� ол�мур�ду.�Вя�дя�син�дя� йе�ти�шиб�бя�ря�дяйат�маг�цчцн�пай�ы�зын�ала�га�ран�лыь�ын�да�ов�адый�ла�бяй�бир�эцн�ев�-дян� чых�мыш�ды.�Ке�шиш�кян�дин� гы�раь�ын�да�кы� ят�раф� даь�ла�ра� ба�хан�даба�лаъа�эюрц�кян�йупй�у�м�ру�тя�пяйя�йа�хын�лаш�ща-йа�хын�лаш�дай�ды�ки,эюрдц,� еля�бил� сцбщцн�ду�ман-чя�нин�дян� сый�ры�лыб� чы�хан�ки�ми,� биръа�на�вар�дцз�цстцня�эя�лир.�Тцфя�нэи�чий�нин�дян�ашы�рыб�ту�ш�лайа-ту�ш�-лайа�фи�кир�ве�риб�эюрдц�ки,�эюзцнц�дцз�атын�цстцндя�ки�ня�зил�ляй�янъа�на�вар� тай�тый�ыр,�ай�аь�ы�нын�би�ри�о�би�ри�ля�рин�дян�эю�дяк�ди,� еля� тай�-тыйа-тай�тыйа�да�эял�мяй�ин�дя�ди.�Тцфя�нэ�ин�лцля�син�дя�ки�щяр�ики�эцлля�-ни�чярт�ди,�ачыл�ма�ды,�тцфя�нэи�“гы�рыб”�йе�ни�па�трон�сал�ды,�йе�ня�ачы�ла�-сы�ол�ма�ды.Язиз�охуъу,�ня�сил�дян-ня�си�ля�ъи�ла�ла�на-ъи�ла�ла�на�ютцрцлян�бу�ящ�-

ва�ла�ты,�неъя�вар,�еляъя�дя�нягл�еди�рям.�Бур�да,�са�дяъя,�щяр�шейяшцбщя�иля�йа�на�шан,�кющ�ня�ля�ри�ми�с�тик,�аъ�из�адам�лар�ки�ми�тя�сяввцредян� ин�ди�ки� няс�ли�ми�зя� бир� аз� ай�дын� ол�сун� дейя,� бил�ди�ри�рям� ки,Мям�мядрза�бяй�за�бит�ки�ми�рус�ор�ду�су�нун�тяр�ки�бин�дя�мцща�ри�-бя�дя�ол�муш�ду,�бир�ан�да�па�трон�ла�ры�дяй�и�шя�би�ляр�ди�—�бу�бир.�Сон�-ра�ону�ъа�на�ва�рын�зящ�ми�ба�са�би�ляр�ди,�юзцня�еля�эя�ляр�ди�ки,�тя�тийибасыб�чахмаьы�чякир,�анъ�аг�елямязди,�па�трон�ням�чяк�миш�олар�-ды�вя�с.�вя�и.а.�Ам�ма�ки�мин�неъя�фи�кир�ляш�мяй�индян�асы�лы�ол�май�а�-раг,�ящ�ва�ла�ты,�бах,�бе�ляъя�сюй�ляй�ир�ляр.�Ъа�на�вар�атын�цстцндя�до�-му�шуб�га�лан�ада�мын�йе�ня�дцз�эюз�ля�ри�нин�ичи�ня�ба�ха-ба�ха�эя�либонун�аты�нын�гар�ны�нын�ал�тын�дан�ке�чиб�эет�ди�вя�сей�ряк�ду�ман�даэюз�дян�ит�ди.Биръя� анын� ичин�дя� баш� ве�рян� бу� ща�ди�ся�дян� сар�сы�лан� Мям�-

мядрза�бяй�Ща�ча�гай�айа�са�ры�яли�ни�гал�ды�рыб�цзцнц�Та�н�рыйа�ту�тубдуа�еля�ди�ки,�йа�Ряб�бим!�Бюйцклцйцн�ха�ти�ри�ня,�йа�рат�дыь�ы�н�еш�ги�-ня,�Сян�дян�ди�ляй�им�бе�ля�дир�ки,�мя�ня,�бах,�бу�ни�шан�да,�бу�ъа�на�-вар�гей�рят�ли,�онун�ки�ми�горх�маз,�мярд-го�чаг�бир�оь�ул�ги�с�мятеля!Та�н�ры�сидг-цряк�дян�эя�лян�ду�а�ла�ры�еши�дян�ди.�Алям�ля�рин�йий�я�си

ата�ол�маг�щя�с�ря�ти�иля�го�в�ру�лан�бир�бян�дя�нин�йал�ва�ры�ш�ла�ры�ны,�дуа-ся�на�сы�ны�ешит�ди.�Она�щя�мин�“ъа�на�вар�ни�шан�да”�—�бир�ай�аьы�о�би�-ри� ай�аь�ын�дан� ана�да�нэ�ял�мя� эю�дяк�бир� оь�ул� бяхш� еля�ди.�Ал�ла�щын

101

Кечмиш эяляъяк

Page 102: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

вер�дийи�ги�с�мя�тя� еля�гой�Ал�ла�щы�да�йар�ол�сун,�—�дей�и�бян�ады�ныАл�лащй�ар�гой�ду�лар.�Ал�лащй�ар�бяйя�бюйцк�Йа�ра�дан�щямишя�йарол�ду,�ели�ня-ела�ты�на,�мил�ля�ти�ня�да�им�хей�ир�вер�ди.�Еля�уъ�ал�ды�ки,�юзцбир�йа�на,�ели�ни-яг�ря�ба�сы�ны�да�шя�ряф�са�щи�би�еля�ди.�Бу�эцн�дя�биз�ляр�-дян�би�ри�аь�ай�а�на�щя�ря�кят�едян�дя,�юзцнц�тох�ту�туб,�ляй�а�гят�ля�ду�-руб—�оту�ран�да�дей�ир�ляр�ки,�“еля�бил,�Ал�лащй�ар�бяй�ин�баъ�ы�сы�оь�лу�-ду”.Йад�дан�чых�ма�мыш: о�ящ�ва�ла�та�гя�дяр�ад�сыз�олан�щя�мин�тя�пяйя

эцнц�бу�эцн�дя�“Ъа�на�вар�тя�пя�си”�дей�ир�ляр.

Кешишкянд — Кеш кянди

Йухарыда�Кешишкянд�(ин ди ки ады Го ша бу лаг ды) адыны�чякдик.Мя�ня�эю�ря,�щя�мян�бу�кян�дин�ады�нын�ер�мя�ни�ке�ши�ши�иля�яла�гя�си

йох�ду.�Ал�ла�ща�йа�хын�йер�дя,�улу�дан�улу�Ща�ча�гай�а�мы�зын�юз�сай�а�сы�ны

сал�дыьы�би�зим�Са�ры�та�ла,�Аь�аъ�га�ла,�Авдал,�Га�ра�баь�лар,�Ал�ма�лы�та�-ла,�Гя�риб�ли�кянд�ля�ри�яра�зи�син�дя�та�пы�наг�йер�ля�ри�—�йа�шы�би�лин�мя�йянмя�бяд�ляр� вар.� Доь�ру�дур,� бу�ну� ал�бан�лар�ла� баь�лай�ы�рыг,� яс�лин�дяхри�с�ти�ан�лыг�дан�чох�юнъ�я�дир.�Бур�да�кы�мя�бяд�ляр�щеч�Шя�ки�нин�Кишмя�бя�дин�дян� эе�ри� га�ла�сы� дей�ил.� Бу�ну� йа�за-йа�за� о� да� йа�ды�мадцшцр� ки,� бял�кя� еля� щя�мин� “Киш”� сюзц� тя�щ�риф� олу�нуб,� о� гя�димкян�ди�ми�зин�—�ин�ди�ады�ны�чя�кян�дя�ада�мын�йа�ды�на�ер�мя�ни�дцшянКе�шиш�кянд�ады�на�дюнцбдц.�Ямир�Тей�му�рун�доь�ул�дуьу�кян�динады�да�Кеш�дир�вя�бун�дан�са�вайы,�Оь�уз�ха�га�нын�тю�ря�мя�ля�рин�дянби�ри�дя�бу�ады�да�шый�ыр.�Тцркий�я�миз�дя,�Эц�ней�Азяр�байъ�а�ны�мыз�даКеш� даьы,� язяли� торпаьымыз� олан� индики� Ермянистанда� да� Кешкянди�вар.�Гя�дим�мян�бя�ля�ря�эю�ря�ди�ни�ай�ин�ляр�йе�ри�ня�йе�ти�ри�ля�рякгур�бан�кя�си�лян�мя�ка�на�—�йе�ря�дя�“кеш”�—�“киш”�дей�и�ляр�миш.Щачагайа,�ахы,�йахындады.�Киш�тайфалары�да�юз�йериндя.�Хцла�ся,тцрк�мян�шя�ли� сюзцмцз�да�ны�шыг�ди�ли�гай�да�ла�ры�нын�аман�сыз�лыьы� илятя�щ�риф� олу�на�раг�Ал�лащй�ар� бяй�ин� та�ри�хи� кян�ди� олан�Кеш�кян�д�—“Ке�шиш�кянд”я� че�в�ри�либ�ди.� � Сюзсцз,�бцтцн�бун�лар� эе�ниш� тяд�ги�гатмюв�зу�су�ду,�алим�ля�ри�миз,�ин�шал�лащ,�юз�сюз�ля�ри�ни�йя�гин�дей�яр�ляр.�

102

Бящрузяр

Page 103: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бу�йер�ляр�щям�дя�Сал-Сал�пящ�ля�ва�нын�ады�иля�баь�лы�дыр.�Сал-Са�-лын�ата�сы�нын�ады�Сам�сам,�ба�ба�сы�нын�ады�ися�Там�там�иди.�Шящяридя�ки,�Хавярзямин.�Щяз�ря�т�Яли,�би�зим�ки�ляр�да�ща�чох�Ъя�на�б�Ялидей�ир,�щя�мин�о�аз�ман�Сал-Сал�ла�бу�ра�да�гар�шы�ла�шыб�ды�вя�о�ву�руш�-ма�дан� сы�наг�лы� Ща�ча�гай�а�мыз� ябя�ди� ни�ша�ня� ки�ми� га�лыб�дыр.� Сал-Салла�баьлы�елин�йаддашындакы�ящвалаты�сюйляйирям:

Сал-Сал

Ис�ла�мын�Ши�ри�—�пя�на�щы�мцгяд�дяс�ди�ни�ми�зи�йай�маг�цчцн�ин�ди�-ки�Азяр�байъ�а�на�эял�миш�ди.�(Як сяр Ис лам та рих чи ля ри ня эю ря Ъя набЯли цму мийй ят ля Азяр байъ ан да ол май ыб ды. Инсан камилляшиб эизлиелмлярин олдуьуна инандыгъа, Гураны юйряндикъя тапынырсан ки,Аллащын лцтфц иля сечилмишляр ейни анда бир нечя йердя ола биляр вябу, мцгяддяс китабымызда “теййцл-ярз”, “теййцл-заман” шяклиндякечир. Камилляря инди эизли елмлярин варлыьы эцн кими айдындыр вяимамымызын да еъазы варды вя Ъянаб Яли щяр йердя ола билярди.)Бу�зов�на�да�кы� Яли� ай�аьы� —� Яли� гя�дя�мэ�а�щы,� Ма�мыр�ты� даь�ын�даЩяз�рят�Яли�нин�сцфря�ач�дыьы�йер�—�“Чи�нар�лы�пи�ри”,�ора�да�Дцлдцлцнай�аг�из�ля�ри,�Щяз�ря�тин�дир�сяк�йе�ри,�Ща�ча�га�йа�мыз�да�йе�ня�Яли�ни�ша�-ня�ля�ри� вя� он�ларъа� ди�э�яр� мцгяд�дяс� йер�ля�ри�миз�ся� ин�сан�ла�ра� сайасал�маг�да,�адам�ла�ры�ди�ляк�ля�ри�ня,�саф�ний�йят�ля�ри�ня�го�вуш�дур�маг�-да�ды......Би�зим�йер�ля�рин,�бу� тор�паь�ын� ин�дий�я�дяк�мяь�лу�бийй�ят�ня�ол�-

дуь�у�ну�бил�мяй�ян�йе�нил�мяз�бир�ба�ща�ды�ры�вар�ды.�Сал-Сал�пящ�ля�ва�-нын�(сю зя фи кир вер! Тцркъя сал дыр маг ан ла мы на эя лян “сал”ын тяк -рар лан ма сы — йя ни щцъум чу лар щцъум чу су, йа бас гын чы лар гя ни -ми) щя�ля�кцряй�и�ни�йе�ря�ву�ран�ол�ма�мыш�ды.�Ин�ди�ки�Кющ�ня�га�ла�да�кы“Дя�лик�даш”ын�йа�нын�да�Сал-Са�лын�эя�ми�си�иш�ляр�ди,�—�1960-ъы�иля�гя�-дяр�люв�бяр�да�шы,�эя�ми�баь�ла�маг�цчцн�тор�паьа�ба�с�ды�ры�лан�щя�минири�сал�гайа�ду�рур�ду,�ас�фалт�йол�чя�ки�лян�дя�ди�на�мит�ля�парт�лат�ды�лар,бир� “Дялик� даш”са� Мамыртынын� дюшцндяки� топ� чинарлыгдан(“Йедди гардаш”) йухарыда� инди� дя� дурур.“Сы�наг�лы”йа� эе�дян“Са�ры�йол”,�онун�гур�дуьу�Пир�гайа,�Пир�бой�ну�да�щя�мин�пящ�ля�-

103

Кечмиш эяляъяк

Page 104: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ва�нын�ня�за�ря�тин�дяй�ди...Ал�лащй�ар�бяй�ин�йу�ха�ры�да�де�дий�и�миз�кян�ди�сямт�ля�рин�дя,�яф�са�-

няйя�эю�ря�даь�ын�дюшцндя�Сал-Сал�ла�Щяз�рят�Яли�эцштц�ту�тур,�не�чяэцн-не�чя�эеъя�ву�руш�са�лар�да�щеч�би�ри�о�би�ри�си�ня�эцъ�еляй�ям�мир.Ъя�на�б�Яли�не�чя�дя�фя�Зцлфцга�ры�чя�киб�бу�нун�си�ня�си�ня�зяр�бя�ву�-рур�са�да�гы�лынъ�кар�еля�мир.�Зцлфцга�ры�гейз�ля�да�ша�ча�лыр.�Гы�лынъ�ынзяр�бин�дян�гайа�пен�дир�ки�ми�ики�йе�ря�бюлцнцр�(Ща ча гайа). Ба�хырки,�кюй�няк�сещрли�ди�вя�бу�аз�ман�да�эцъцнц�тор�паг�дан�алыр�(Ан -тей ки ми)...� � Сал-Са�лын� га�ды�ны�нын� Исла�ма,� Ъя�наб�Яли�йя� ряь�бя�тивар�мыш,� ня� йол�ла�са� хя�бяр� чат�ды�рыр� ки,� онун� кюйня�йи�ни� йырт�сын.Тяк�рар�гар�шы�ла�шан�да�Ъя�наб�Яли�ял�атыб�Сал-Са�лын�кюйня�йи�ни�йыр�тырвя�тил�сим�сы�ныр.�Бу,�ди�ни�н�дян-ети�га�дын�дан�дюня�си�ол�мур�вя�Щяз�-ря�тин�га�баьы�на�дц�шцр�ки,� апар�кяс�мя�ним�ба�шы�мы.�Ъян�эа�вяр�ликга�нун�ла�ры�на� эюря,� еля� ба�ща�ды�рын�да� ру�щу�нун� ра�щат�лыг� тап�ма�сыцчцн�ба�сы�лан�иэид�он�дан�сон�ра�да�ща�йа�ша�маз�ды�вя�юз�юлц�мц�нцдя� ону� сын�ды�ра�нын� ялин�дян� гя�бул� ет�мя�йи� ар�зу�лар�ды.� Бу,� чохбюйцк�йа�шам�фял�ся�фя�си�дир...�Ву�руш�мей�да�нын�дан�бир�гя�дяр�ара�ла�-ныб�бир�га�ша�ча�тан�да�Сал-Са�лын�айаьы�ди�ря�нир,�да�ща�ня�ил�лащ�едир�-ся�дя,�иря�ли�эе�дя�бил�мир�ки,�бил�мир.�Дей�ир�ки,�бу�ра�да�ата�мын�гя�б�-ри�вар�вя�ин�дян�бе�ля�мя�ним�тор�па�ьым�гур�та�рыр,�ба�шы�мы�еля�бу�ра�-даъа�кяс!..Мян�бир�эерчяклийи�дя�гейд�етмялийям�ки,�тапынаг�йерлярими-

зин,�инанъ�мягамларынын�тарихи�чох�гядимди�вя�Ислам�да�о�сайалыйерляри�дин�пярдясиня�бцрцйцб�юзцнцнкцляшдирибди...

Би зи “дюн мяйя” гой май ан Адил ями

Йа�со�вул�лу�дан�олуб�Щаъ�ал�лы�да�йа�шай�ан�Ня�сир�ки�ши�нин�ахыр�даоъ�аь�ы�ны�шен�лян�ди�рян,�“мцща�ри�бя�дя�га�лан”�гар�да�шы�Таь�ы�нын�хиф�фя�-ти�ни� ичин-ичин� чя�кян�Адил� ями,� щеч� вахт� сюз� ал�тын�да�гал�маз�дын.“Ямоь�лу”� деди�йин,� ата�ла�ры�ныз� ями�за�дя,� ба�ба�ла�ры�ныз� ями�оь�луГай�ва�лы� Гя�шям� оь�лу�нун� го�наьы� олан�да� ся�ми�мийй�ят�ля� до�лу,инъя�дян-инъя�за�ра�фат�ла�ры�ныз�щеч�йа�дым�дан�чых�мыр.�Бир�эцн�хей�лиоту�руб� сющ�бят�ля�шян�дян,� йей�иб-ичян�дян� со�нра,� дур�дун,� бир�Эц�-

104

Бящрузяр

Page 105: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лян�бя�ря�дя�баш� чя�ким,�—�дей�иб�гон�шу�да� йа�шай�ан�ма�ма�мэ�и�ляэет�дин.�Ах�шам�дан�хей�ли�ке�ч�миш,�йат�маг�вя�дя�си�гай�ыт�дыь�ы�ны�эю�-рян�Атам�ана�ма (юз ана сы на) хял�вятъя�щим�еляй�иб�со�руш�ду:�—Ай� Ядил� ямоь�лу,� Эц�лян�бяр� ся�нин� няй�ин�ди?�—� Ямим� гы�зы!� —Йол�да�шы�Ис�рай�ыл�няй�ин�ди?�—�О�да�ямим�оь�лу!�—�Си�ней�вар�ха�ланяй�ин�ди?�—�Щям�ями�мин�ар�ва�ды,�щям�ямим�оь�лу�нун�ана�сы,�щямдя� ямим� гы�зы�нын� гай�на�на�сы!� —� Бир� щал�да� ки,� ор�да� ща�мыюзцнцнкцдц,�бяс�нийя�гал�ма�дын�ор�да,� йат�маьа�йе�ня�би�зя� эял�-дин?�—�Ям�оь�лу,�ор�да�кы�ла�рын�ща�мы�сы�юзцмцзцнкцляр�ди,�гор�хумбур�дан�ды�ки,�сян�тяк�сян,�бир�дян�йад�гы�зы�ся�ни�дюн�дя�ряр...�Цряк�-дян�эя�лян�гаг�га�наг,�эцлцшмя,�шух�за�ра�фат�аля�ми�ба�шы�на�эютцрдц.Бу�ящ�ва�ла�ты�Атам�би�ля�ряк�дян,�юзц�щя�ми�шя�йе�ри�дцшян�дя�да�ны�шар�-ды,�эянъ�ля�рин�тяр�бий�я�си,�кю�кя�баь�лы�лыьы�цчцн...

Ке�шиш�кянд�дя,�Аь�аъ�га�ла�да�мцял�лим�лий�и�нин�ня�тиъ�я�си�ки�ми,�Гыйага�ры�нын�ящ�ва�лат�ла�ры�иля�йа�на�шы,�Ал�лащй�ар�бяй�ля�баь�лы�бир�сюй�ля�мядя�сян�дян�йа�ди�э�ар�дыр:

Ганъ ыг сцдц

Щяр�дя�фя� “скач�ка”да�—�ъы�дыр�да�Ал�лащй�ар� бяй�ин� аты�(Бяйиналямя сяс салан атынын ады “Задалар” иди. Адын улулуьуна бах!Зяйямин голу олан Зада чайы да буралардан ахырды. Йери эялибдейим ки, оъаьын йетишян щалал атына, итиня, иняйиня дядя—бабадан гойулан адыны чох вахт дяйишмяздиляр. Щям инсанлар,щям дя о щейванын нясилляри дяйишся дя ад да бир талисман кими онясилдя — оъагда горунуб сахланарды. Еля кечмишдя дя инсанкими атын да паспорту олубду. Щямин сяняддя ады, ата-анасы иляйанашы, ганы, рянэи, юлчцсц... дя йерли-йатаглы эюстярилибди) га�либэя�ляр,� ня�мяр� —� хя�лят� дя� она� ги�с�мят� олар�мыш.� Ер�мя�ни� тяд�биртюкцр,� йцз� щий�ляй�ля� Бяй�ин� аты�нын� йе�ниъя� доь�ул�муш� бир� ба�ла�сы�ныхял�вя�ти�яля�ке�чи�рир.�Мин�бир�ар�зуй�ла�“тавяд”�о�вахта�гядяр�эюзля-йир�ки,�о�йетишиб�ат�олсун�вя�дал�кы�ъы�дыр�ла�рын�би�рин�дя�йа�ры�ша�чы�хар�-дыр�лар�ки,�да�ща�гя�ля�бя�би�зим�ки�ди.�Йе�ня�Бяй�ин�аты�га�либ�чы�хыр.�Пяртолан�ер�мя�ни:�—�Ал�лащ�йар�бяй,�бу�неъя�олан�иш�ди�ели,�ахы,�бу�ся�-

105

Кечмиш эяляъяк

Page 106: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

нин�юз�аты�нын�ба�ла�сый�ды,�йе�ня�удуз�дуг,�—�дей�ир.�Ишин�ня�йер�дя�ол�-дуь�у�ну�ан�лай�ан�Бяй:�—�А�мяс�ся�би�ни...,�ня�ол�сун�га�ны�мя�ниматым�дан�ды,�ганъ�ыг�сцдц�ямиб,�ка�фир�ня�фя�си�дяй�иб�ди,�щеч�йел�олубщалал-тямиз�ганлы�аты�мын�йа�нын�дан�да�ютя�бил�мяз,�—�сюй�ляй�ир.

Яв вял ата на, со нра аты на

Оь�у�зун�—�тцркцн�щяй�а�тын�ляз�зя�ти�ни�эюрдцйц�3�шей�дян�би�рин�-ъи�си�ат�ды.�Гя�дим�ляр�дя:�“йу�ху�дан�ой�а�нан�да�яв�вялъя�ата�на,�со�нрааты�на� баш� чяк!”� —� дей�яр�ми�ш�ляр.� Шям�шя�ддил� ат�лы�ла�ры� та�ри�хя� юзмющцрцнц�ву�руб�вя�еля�щя�мин�бу�ад�ла�да�га�лыб�лар.�Чох�га�баьаэе�дяммяй�яъ�ям.�Га�ра�хан�лы�да�Тейй�ар�ки�ши�нин�йе�тир�дийи�“Буй�ан”,“Кя�пяз”,�“Гыръ�ан”,�Ящ�мя�да�бад�да�Май�ы�лын�кя�щяр�мадй�а�ны�—Ъей�ран� аты,� Юйсцзлцнцн� “Тоз�дар”ы,� “Нар”ы,� “Дикмаз”ы,“Алапача”сы,�“Булук”�айьыры,�Мцлкцлц�Гя�шям�ки�ши�нин�“Ъей�ран”айьыры,� эюй�мадй�а�ны,� га�ра� кя�щя�ри,� Айыблынын� “Гараъа”� айьыры,Мяр�дан�лы�нын� аты� ад�ла� сюй�ля�ниб�ди.� Ялимярданлы� шаир� Няъяф� дяАзярбайъан� юлкясиндя� гызыл� Тоузу� вясф� еляйяндя� “Инсанлараляззят� верир,� саьлам� щавасы,� кящризи”,� —� сюйляйиб� бюлэяниннемятляриндян�данышанда�“Тярбийя�тювлясиндя�тцрмян�бядюйлярбяслянир”,�—�демишди...�Шям�шя�ддил�—�То�уз�ат�ла�ры�нын�га�ра�эцнля�-ри� он�да� ба�ш�ла�ды� ки,� “ат�ла�ры� ясэ�яр� апар�ды�лар”,� “дашдцляк”(“даштцляк”) ат�ла�ры�боь�уб�ва�гон�ла�ра�дол�ду�руб�ъяб�щя�ля�ря�йо�ласал�ды�лар.

Ат�бяс�ля�йиб�йе�ти�рян�ща�лал�ки�ши�ляр�оьул�щяс�ря�ти�ня,�ни�шан�цзцк�ля�-ри,�той�тя�да�рц�кц�ял�ля�рин�дя�га�лан�ана�ла�рын�сы�зыл�ты�ла�ры�на,�“я�ря�дя�бирдя�фя�—�эо�ра�да”�сюйля�йиб�ба�шын�дан�га�ра�юрпя�йи�ни�ач�ма�йан,�эцлки�ми�со�лан�эя�лин-гы�зын�мц�си�бя�ти�ня�дюзям�мя�йиб�чат�ла�йыб�юлдц�ляр.Эюзц�йол�да�га�лан�кя�щяр�ляр�дя�чяр�ля�ди�ляр,� иэид�—�няр�оьул�ла�рынйо�лу�ну�эюзля�мяк�дян�га�рой�ол�ду�лар.�Шювгц�эет�миш�ба�ба�лар�го�-ру�йам�ма�ды�лар,� сах�ла�йам�ма�ды�лар� Шям�шя�ддил� —� То�уз� ат�ла�ры�ны.За�ман�еля�эял�ди�ки,�да�ща�ат�лар�ня�зяр�дян�дцш�дц...�Шилхор�ат�бирйана,�даща�сямянди�дя�“ща�зыр�лыьа”�вер�ди�ляр�—�кол�ба�са�еля�ди�ляр,зоо�парк�ла�ра�апар�ды�лар�—�йыр�ты�ъы�ла�ра�йем�цчцн...

106

Бящрузяр

Page 107: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ня�йах�шы�сян�вар�сан,�ай�Мяр�дан�лы�нын�Йу�ну�су!�Дя�дя-ба�ба�-дан�гал�ма�“Мяр�дан�лы”�аты�ны�зын�кюкцнц�кя�с�мир�си�низ.�Вах�ты�иля�си�-зя� риш�хянд� дя� еляй�яр�ди�ляр,� сиз�ся� о� на�дан�ла�ра� быь�ал�ты� эц�ляр�ди�низ,га�баг�да�кы�на� йа�зыь�ы�ныз� эя�ляр�ди� ки,� щя�ля� кал�ды�—� йе�тиш�мяй�иб�ди!Кеш�кя,�ща�мы�си�зин�ки�ми�олай�ды!�Гар�да�шын�Мух�тар�ла�ар�ха�—�ар�-хайа�ве�риб�йа�шы�ны�зын�бу�вя�дя�син�дя�дя�кюкц�йа�ша�дыр�сы�ныз.

Да�ща�йе�тиш�мир�Тоу�зу�му�зун�биз�де�йян�ат�ла�ры!�Бун�дан�ютрцчох�шярт�ла�зым�дыр.�(Де йя би ляр ляр ки, тор паг, ща ва, су щя мин ки ди,ня йя эюря ол ма сын? Ан ъаг “гы лынъ щя мин гы лынъ ды, би ляк о би ляк де -йил”) Лап�чох!�Ща�лал�оъаг,�зювглц,�шоо�гу�лу,�зяр�дя�адам�лар�юзха�сий�йя�ти�ни,�мя�ня�вий�йа�ты�ны,�да�хи�ли�аля�ми�ни,�ру�щу�ну,�бяс�ля�ди�йи�—йе�тиш�дир�ди�йи�ата�щоп�дур�маьа�га�дир�Ки�ши�ляр!�Си�зи�щар�дан�алым,�айБа�ба�лар?!�Ся�ни�бир�дя�дювран�йе�ти�ря�ъяк�ми,�ай�Га�заьы�мы�зын�Чай�-лы�сын�дан� олан�Му�рад�Мя�ъид� оь�лу!� Гя�шям� ямин�дян� апар�дыьынатын�няс�ли�нин�сон�йа�ди�эа�ры�дцн�йа�сы�ны�дя�йи�шян�дя�(юзцн, — ат юлдцде мир дин, дцн йа сы ны дя йиш ди, де йир дин) о�аты�ка�ма�ли-ядяб�ля�дяфнедиб� ещ�ти�рам� эюстяр�дин.� Не�чя-не�чя� атын� шыл�таг�лыьы�на� дюздцн,щцрю�йцн�бяс�ля�ди�йин�атын�щцр�кцб�пе�ши�ман�чы�лыг�тюрят�ди�—�ща�мы�сы�-на�дюздцн!О�на�эюря�дя�де�йи�рям;�о�ат�ла�ры�бир�дя�йе�тиш�дир�мяк�ъя�тин�ди!�Чох

чя�тин!!!

Ганъ ыьа (ганъырьа) — йан ъийя?Ганъ�ыь�а�дан�ган�лы�ба�ш�лар�асы�лар...

Ютян�яс�рин�30-ъу�ил�ля�рин�дя�“Ко�роь�лу”�да�с�та�ны�нын�ясас�гол�ла�ры�-ны�сюй�ляй�иб�ки�та�ба�сал�ды�ран�лар�дан�би�ри�дя�Щцсейн�Бо�зал�ган�лы�иди.Озан�ба�ба�мыз�ела�ты�мыз�да�ат�йя�щя�ри�нин�бюйрцндя�иряш�мя,�йа�щей�-бя,�йа�да�щяр�щан�сы�ки�чик�йцкцн�(хцсу сян ова чы хан ла рын вур дуьуши ка рын) баь�лан�ма�сы�на� —� асыл�ма�сы�на� хид�мят� едян� на�зик� эюнсачаг�ла�ры�на� дей�и�лян� бу� “ганъ�ырьа”� сюзцнц� йа�зыйа� эя�ти�риб�ди.Ганъ�ырьа�ашы�лан�мыш�эюн�дян�бар�маг�на�зик�лик�дя,�бя�зян�дя�да�рагки�ми� тел-тел,� гыр�чын� шяк�лин�дя� кя�си�ля�ряк� онун� йя�щя�ря� ти�ки�ля�ни�нядей�и�лир.�Бу�ганъ�ырьа,�эц�ман�ки,�“йан�ъийя”�де�мяк�дир.�Ахы,� ип,

107

Кечмиш эяляъяк

Page 108: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

баь�ан�ла�мы�на�эя�лян�ъийя�дя�няй�и�ся�баь�ла�маьа,�асыб�сах�ла�маьахид�мят�еляй�ян�мющ�кям�эюн�пар�ча�сы�на�дей�и�лир.�Ин�ди�гу�лаьа�сяс�-лян�мя�си�бир�тя�щяр�эя�лян�бу�гя�дим�сюзцмцзц�дя�бу�ки�та�ба�сал�дыгки,�щя�мин�бу�ещ�ти�ма�лы�мыз�да�дяй�яр�ли�охуъ�у�ла�рын�бял�кя�диг�гя�ти�ничя�кя.Биз�ляр�дя� би�ри�си� цряк�ля� ду�руб-оту�ран�да,� бол� ял�ли-бол� бо�с�тан�лы

олан�да�дей�ир�ми�ш�ляр�ки,�еля�щя�ря�кят�еляй�ир,�еля�да�ны�шыр,�еля�бил,�ган�-ъырь�а�сын�дан�ган�да�мыр.�Йя�ни�ки,�о�гя�дяр�ов�ов�лай�ыб-гуш�гу�ш�ла�-йыб,�ву�руб-ту�туб�ки,�ашан-ка�шан�ды�вя�эен�сцфря�ач�маьа,�го�на�ьы�-на�бол�луъа� ят� йе�дирт�мяйя�о�ки�ши�нин�щяр� им�ка�ны� вар.�(Бу, дащачох вуран-тутан, асыб-кясян шяхсляря аид едилярди...)Атдан�данышдыгса,�эяряк�йящяримиздян�—�юзц�дя�бизим�тцрк

йящярляриндян�бящс� едяк.�Щяр�бири� эюзял� сянят� ясярляри� сявиййя-синдя�халг�сяняткарларымызын�—�устад�сярраъларын� ялиндян�чыханэцмцш�ишлямяли�йящяр-йцйяня�бунлар�дахил�иди:�йящяр�йастыьы�иля,цзянэи,�тярлик,�йящяралты�(тякалты),�йящярин�тярки,�галтаг�(бизлярдяонун устасына галтагсаз дейирляр, бирисини мязяммятляйяндя, онунетибарсызлыьына ишаря еляйяндя ися ибаря иля сюйляйирляр ки, “айгалтахсыз!”),�таггырлар,�гантарьа�(йцйян), гушгун�(кушкун) —(филанкясин гушгуну бошду, онунла ялини цряйинин цстцня гойуб бешкялмя кясяммязсян, сирр сахлайан дюйцл), синябянд�(базубянд,мцштцк дя бязян синябяндя дахил едилярди),� нохта,� ат� иряшмясиуъунун� мыхы� иля,� гамчы� (ъцйцр айаьындан мяхсуси бяйнишангамчы дцзялдилярди)...

Ал лащй ар бяй ин Бяй оь лу

Икинъи� Ъа�щан� са�ва�шын�да� со�вет� ор�ду�су� сы�ра�ла�рын�да� дюйцшцбясир�дцшян� то�уз�лу� сой�да�ш�ла�ры�мыз�дан�бир�не�чя�си�ни� та�ле�Фран�сайаэя�ти�риб�чы�ха�рыр.�Бир�эцн�хя�бяр�чы�хыр�ки,�бир�тцрк�хо�зей�ин�Азяр�бай�-ъан�дан�олан�ла�ры�ал�ман�ла�ра�гы�зыл�ве�риб�щябс�дцшя�рэ�я�син�дян�азадет�ди�ряъ�як�вя�юз�щи�май�я�си�ня�эютцряъ�як.�Бя�ли...�Азяр�байъ�ан�лы�щяр�-би�ясир�ля�ри�ма�шы�на�дол�ду�руб�эю�зял�бир�има�ря�тя�эя�ти�рир�ляр.�“Ди�рий�-кян�юлц”�адам�ла�ры�ора�да�ща�мам�лай�ыр,� тя�зя� ли�бас�лар�баь�ы�ш�лай�ыр,

108

Бящрузяр

Page 109: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ев�хю�ряк�ля�ри�иля�бир�мцддят�бяс�ляй�ир�ляр.Йе�ни�дян�бя�ни-ин�сан�щяд�ди�ня�дцшмцш�щя�мин�шях�сля�ря�бир�эцн

хя�бяр� ча�тыр� ки,� “хо�зей�ин”�он�лар�ла� эюрц�шяъ�як.�Цз-эюзцндян�нуртюкцлян,�гядд-га�мят�ли�бир�ки�ши�он�лар�ла�ана�ди�лин�дя�ящ�вал-пцрсан�-лыг� едир.�Ки�мин� щар�дан� ол�дуь�у�ну� бир-бир� со�ру�шур.�Вах�ти�ля�Ал�-лащй�ар�бяйи�юз�оъ�аь�ын�да�га�ны�на�гал�тан�едян�ляр�дян�би�ри�нин�юв�ла�-ды�нын�цряй�и�ня�да�мыр�ки,�бу,�Ал�лащй�ар�бяй�ин�оь�лу�Яли�бяй�дир.��Он�-дан�со�ру�шан�да�ки,�щар�дан�сан,�гай�ы�дыр�ки,�Ба�кы�дан.�—�Ба�кы�нынща�расын�дан?�—�Эянъ�я�дян.�—�Эянъ�я�нин� ща�ра�сын�дан?...�Гар�шы�-сын�дакынын�сучухуб�ду�рух�дуь�у�ну,�ава�зы�дыь�ы�ны�эю�рян�Бяй�оь�луБяй�щай�ыф�сы�ла�на-щай�ыф�сы�ла�на�дей�ир�ки,�ай�за�лым,�адам�да�бир�га�-шыг� ган�дан� ютрц� юз� йе�ри�ни-йур�ду�ну,� ясил-няслини� да�нар�мы?!� СянХын�на�да� фи�лан�кя�син� оь�лу� дей�ил�сян�ми?!�Мян�он�суз� да� ох�шат�маиля,�суй�ун�дан�бил�миш�дим�ки,�сян�ким�сян,�ким�ляр�дян�сян.�Ся�ни�та�-ны�мыш�дым.�Ешит-бил� вя� гу�лаь�ын�да� сы�рьа� еля,� сах�ла,� дар�да� га�лан,гцр�бят�дя�олан�бир� за�вал�лыйа�мян�щюр�мят�дян�баш�га�бир� ся�дя�мято�хун�дур�ма�рам!Доьрудан�да�щя�мин�адам,�еляъя�дя�о�би�ри�щям�вя�тян�ля�ри�миз

щяр� ъцр� гайьы-щюр�мят� эюрдцляр� вя� Бяй� оь�лу� Бяй�ин� гайь�ы�сы� илямцща�ри�бя�дян�со�нра�саь-са�ла�мат,�сов�гат�ла�Вя�тя�ня�дюндцляр...

Ал лащй ар бяй ин гыз ъе щи зи

Эяр�ди�ши-дю�в�ран�дан� йах�шы� баш� чы�ха�ран,� няф�си,� эюзц� тох� Ал�-лащйар�бяй�юз�ха�ту�ну�сей�ид�Ни�ся�ха�ны�ма�бярк-бярк�тап�шы�рыр�ки,гон�шу�Ба�ла�ха�тын�гы�зы�на�не�чя�ара�ба�ъе�щиз�ве�риб�ся�сян�дя�юз�гы�зы�-на� о� гя�дяр� ъе�щиз� ща�зыр�ла.�Ким�дян�ся� фяр�г�лян�мяк,� ел�дян� се�чи�либара�лан�маг�би�зя�йа�раш�маз!Бяй�оь�лу�Бяй�ин�бу�щярякятини�еши�диб�би�лян�дян�со�нра�дя�рин-дя�-

рин�фи�кир�ля�ря�ъу�мур�сан�ки,�бу�ях�лаг,�бу�ин�саф,�бу�йа�наш�ма�ды�мил�-ля�ти�ми�зи�горуйуб�сах�лай�ан.�Йох�са�им�ка�нын�вар�дейя�эюз�эю�ря�тиис�раф�чы�лыг� едиб�еля�бил,� им�кан�сы�зын-ялаъ�сы�зын�кюкс�ютцрмя�си�цчцнва�ры�ны-ща�лы�ны� ся�рэ�и�ляйя�нин� бу� гансыз� иш�дяк�ля�ри� Та�н�ры�йа� да� хошэет�мяз!�Рящ�мят�лик�Атам�дей�яр�ди�ки,�вай�о�эцндян�ки,�би�ри�йейя,

109

Кечмиш эяляъяк

Page 110: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

би�ри-ми�ни� дя� эен�дян�ба�ха!� Ин�ди� ка�пи�та�лизмди,� ола�бил�син�ки,� буъцр�йа�наш�ма�чох�ла�ры�на�эцлмя�ли�эя�ляр.�Анъ�аг�эя�ряк�эцлмя�син�ляр,дцнйа�бо�шу�на�дюйцл,�щеч�бо�шу�на�дюйцл.

Сяр ка рын (сяркяр) го щу му

Ата�лар�цчдян�дей�иб,�сяр�кяр�ля�баь�лы�ин�ди�дя�аь�ыз�лар�да�до�ла�шанбир�эцлмяъ�я�ни�нягл�едяк�вя�сяр�кяр�сющ�бя�ти�ни�бу�нун�ла�да�гурта�-раг:�—�То�у�зу�му�зун�ад�лы-сан�лы�ки�ши�ля�рин�дян�би�ри�дя�яв�вялъя�при�-став,�гя�за�ря�и�си,� со�нра�гыр�мы�зы�пар�ти�зан,� ин�ги�лаб�чы�вя�ми�лис� ряи�сиолан�Мцсей�иб� бяй� Ялий�ев� олуб�ду...� Бяй�ин� Ашаьы� Юйсцзлцдя�кимцлкцнцн�йа�хын�лыь�ын�да,� йол� цстя�бир�гоъа�эц�наь�ар�шы�ла�ныб�(эц -нягаршыда дуруб) гялй�а�ны�ны�тцстцля�дир�ди.�Эюрдц,�кянд�ящ�ли,�яса�-сян�дя�чо�бан-чо�луг�бир�уъдан�дашданыб�ща�ра�са�эе�дир.�Со�руш�ду,ня�мя�ся�ля�ди?�Гай�ыт�ды�лар�ки,�Бяй�ин�сяр�кя�ри�нин�Га�зах�да�бир�йа�хынго�щу�му�вя�фат�едиб,�онун�щцзрцня�(щцзн) эе�ди�рик.�Гоъа�гялй�а�-ны�нын�кцлцнц�бо�шалт�ма�мыш,�щеч�цстцндян�бир�су� ичим�вахт�ке�ч�-мя�миш�эюрцр�ки,�бу�ду�ща,�адам�ла�рын�аь�зы�ачыл�ды�—�ин�ди�дя�эе�ригай�ы�дыр�лар.�Аги�бя�ти�хей�ир�ол�муш�йеня�со�руш�ду�ки,�ня�ол�ду,�ня�тезэе�диб�гай�ыт�ды�ныз?�Дя�с�тя�нин�ба�шын�да�эя�лян�сюй�ля�ня-сюй�ля�ня�де�ди:—�Сян�де�мя,�“бафат�еляйян”�сяр�кя�рин�юзцймцш,�да�ща�би�зим�ор�-да�ня�юлцмцмцз�вар?!

Йа ныг лы — Йа ных лы

Йу�ха�ры�да�Ал�лащй�ар�бяй�дян�да�ны�шан�да�Хын�на�ады�ны�чяк�дим.Йе�ри�ди,�эя�ряк�бу�ра�да�щя�мин�бу�Хын�на�ба�ря�дя�дя�ачыг�ла�ма�ве�-ряк.�Хын�найа�да�хил�олан�кянд�ля�рин�ян�би�ринъ�и�си�гя�дим��Хын�на�ад�-

лан�ды�ры�лан�Йа�ныг�лы�ды.�Хын�на�нын�Йа�ныг�лыйа�—�Йа�ных�лыйа� че�в�рил�-мя�си�нин�бир�та�рих�чя�си�вар:—�Хын�на�ъа�ма�а�ты�нын�йай�лаьа�кюч�йо�лу�нун�цстцндя�ай�ры�ди�ня

гуллуг�еляй�ян�бир�гювм�вар�ды.�Щя�ми�шя�би�зим�ки�ляр�ля�го�руг�ба�с�-маг� цстцндя�мц�ба�щи�ся�ля�ри� дцшяр�миш.� Аь�саг�гал�мяс�ля�щя�ти� бе�ля

110

Бящрузяр

Page 111: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

олур� ки,� ган�га�ра�чы�лыг� йа�рат�ма�маг,� он�ла�рын� бай�гуш� улар�ты�сы�ныешит�мя�мяк�цчцн�кюч�бун�ла�рын�яра�зи�син�дян�ке�чян�дя�гой�ма�лын�—атын�аь�зы�на�чу�буг�дан�ся�бят�ки�ми�щюрц�лян�бир�аьызлыг�ке�чи�рил�син...Эцнля�рин�бир�эцнц�кюч�дян�ай�ры�дцшян�бир�оь�лан�юз�икиъ�ан�лы�мад�-йа�ны�иля�го�руг�дан�ке�чян�дя�мадй�ан�доь�ур�вя�бу�да�ат�ба�ла�сы�ныйа�ла�сын�дейя,�аь�зын�дан�“ся�бя�ти”�чы�ха�рыр.�Оь�ла�нын�ба�шы�мы�га�ры�шыр,йа�неъя�олур�са,�мадй�ан�йаь�ы�нын�го�руь�у�на�аь�зыны�ча�лыр.�Гы�раг�-дан� эц�дян� ин�саф�сыз�лар� тюкцлцшцб� бу�нун� ял-го�лу�ну� баь�лай�ыбкцряй�и�ня�о�гя�дяр�шал�лаг�ву�рур�лар�ки,�дя�ри�си�зол�гой�ур.�Бир�сюз�ля,бун�ла�рын�го�руь�у�ну�ба�сан�бу�хын�на�лы�оь�ла�ны�дюйцб�юлцмъцл�ща�ласа�лыр,� со�нра�да�аты�на�мин�ди�риб�кян�ди�ня�йол�лай�ыр�лар...�Йа�рымъ�анедил�миш�вя�сын�ды�рыл�мыш�оь�лан�йа�таг�дан�гал�ха�сы�ол�мур.�Оь�ул�ит�ки�-си�ня�дю�зя�бил�мяй�ян�ана�юв�ла�ды�нын�кцря�йин�дя�ки�ган�чыр,� зол-дя�рипар�ча�ла�рын�дан�бир�аз�эютцрцр,�бир�па�паг,�бир�дя�бир�юр�пяк�гой�уб,цстцня�дя�бир�мяк�туб�йа�здырыб�ха�на�эюн�дя�рир�ки,�йа�бу�па�паьыэютцрцб�ки�ши�ки�ми�би�зим�ги�са�сы�мы�зы�бу�дин�сиз�ляр�дян�алын,�йа�ба�шы�-ны�за� юр�пяк� баь�лай�ыб� бу� зцлмя� бой�ун� яй�ин...� Сюй�ля�мяйя� эю�ряэуйа�ха�нын�о�вахт�им�кан�ла�ры�чох�дар�мыш,�чар-на�чар�га�лыб�бил�мир,ней�ня�син.�Ара�уза�ныр.�Олан-ке�чян�ляр�дян�га�ры�нын�хя�бя�ри�ол�мур,�яли�гой�-

нун�да�га�лан�ана�ах�шам-са�бащ�оту�руб-ду�руб�еля�щей�эюзцнцнйед�ди�йе�рин�дян�тю�кя�ряк�дей�ир�миш�ки,�дей�я�сян,�мян�еля�дцшмян�-дян� йа�ных�лы� га�лаъ�ам,� йан�гы�лы-йан�гы�лы� ярий�иб� эе�дяъ�ям,� дцшмянцстцмцзя�эц�ляъ�як...�Хан�ахыр�да�хырт�дайа-хырт�дайа�га�лыб�мяк�ту�-бу�цнван�лай�ыр�Шейх�Ша�ми�ля.Шейх�Ша�мил�ящ�ва�лат�дан�чох�гя�зяб�ля�нир,�бун�ла�ра�хя�бяр�йол�ла�-

йыр� ки,� сиз� еляъя� мя�ним� Кцрдян� ке�ч�мяй�и�мя� бя�ляд�чи�лик� еляй�ин,чай�ын�эирмяляри,�нис�бя�тян�дай�аз�йер�ля�ри�щар�дан�ды�са�ор�да�да�чох�-лу�эур�тон�гал�лар�йан�ды�рын�ки,�дя�с�тям�узаг�дан�ону�эюрцб�та�ны�сынвя� йо�лу� эял�син.� Дей�и�лян� ки�ми� олур.� Шейх� Ша�ми�лин� дя�с�тя�си� эя�либХын�найа� ча�тыр,� не�чя� ил�ляр�дян� бя�ри� бу� ъа�ма�ат�ла� йо�ла� эет�мяй�янгювмц�дя�гы�лынъ�дан�ке�чир�мяйя�ба�ш�лай�ыр.�Гы�ры�лан�гы�ры�лыр,�са�ла�матга�лан�са�га�чыб�гай�айа�—�маь�а�райа�до�лур,�як�ся�ри�дя�баш�эютцрцббу�ра�лар�дан�илим-илим�итир.

111

Кечмиш эяляъяк

Page 112: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ъа�ма�ат� Ша�ми�лин� ба�шы�на� ъям� олуб� ал�хыш� охуй�ур.� Ана�ны� дачаь�ырт�ды�ран�Шейх�Ша�мил�дей�ир�ки,�—�Ана,�бах�дцшмян�дян�йа�ныьы—�йан�гыйы�бе�ля�алар�лар!�О�вахт,�бу�вахт�кян�дин�ады�дцшмян�дянйан�гы�лы�лар�—�йа�ныг�лы�лар�—�йа�ных�лы�лар�—�Йа�ныг�лы�гал�ды.�Ша�мил�дяюз�на�иб�ля�рин�дян�олан�Да�ний�а�лы�бур�да�сах�ла�ды�ки,�ела�тын�ямин-ар�-хай�ын�лыьы�ети�бар�лы�го�рун�сун...�Да�ний�а�лын�тю�ря�мя�ля�ри�ин�ди�Ала�кол�-да�вя�Са�ры�та�ла�да�Да�нй�ар�лы�лар�ды...Хын�на�нын�бу�Йа�ныг�лы�кян�ди�бц�тцн�дюням�ляр�дя�мяр�кяз�олуб�-

ду.� Бур�да�кы� та�ри�хи� аби�дя�ляр,� шя�щяр�эащ,� гя�дим�дян-гя�дим� йурдйер�ля�ри� юз� йе�рин�дя,� ютян� яс�рин� ор�та�ла�рын�да� бу� кянд�дя� ки�чик� суелект�рик�стан�си�йа�сы�гу�рул�ду,�зо�на�ор�та�мяк�тя�би�йа�ра�дыл�ды,�бир�сы�-ра�ре�эио�нал�мяр�кяз�ляр�фяа�лий�йят�эюстяр�ди.�Зо�на�мяк�тя�бий�ля�баь�лы�бир�ящ�ва�лат:

Эюзлянилмяз суал

Гон�шу�бюлэя�дян�олан�Бай�рам�вя�Мя�лей�кя�тя�йи�нат�ла�бу�ра�йамцял�лим�ли�йя�эюндя�рил�миш�ди�ляр.�О�вахт�кя�нар�дан�эя�лян�мцял�лим�ля�-ри�мяк�тяб� няз�дин�дя�ки� хид�мя�ти� ев�ляр�дя� йер�ляш�ди�рир�ди�ляр.�Бир� эцнБай�рам�мцял�лим�дюрдцн�ъц�си�ниф�дя�оху�йан�оь�лу�Ра�си�ми�бир�дярстез�евя�эюндя�рир�ки,�эе�диб�ана�сы�на�де�син�ки,�мцял�лим�йол�даш�ла�рыиля�евя�эя�ля�ъяк,�бир-ики�бе�чя�кя�сиб�йе�мяк�ща�зыр�ла�сын�лар.�Бу,�эя�либана�сы�на�сюйля�йир�вя�тут�дуьу�бе�чя�ля�ри�кяс�мяк�ис�тя�йян�дя�Мя�лей�кямцял�ли�мя�гой�мур�ки,� ся�ня�ол�маз.�Бу�да� яр�кясю�йцн,� зир�ъик�бирушаг,�чин�тя�рир�ки,�ни�йя�ол�мур?�Ахыр,�ана�сы�де�йир�ки,�ся�ня�сцн�нятол�ма�йыб�—�она�эюря.�Эя�ряк�ъц�ъя�ни�сцн�нят�ол�унмуш�адам�кя�ся.А�та�сы�нын� го�наьы�нын� ла�йиг�ли� гар�шы�лан�ма�сы� цчцн� бир� ишя� йа�ра�-

маьа�ча�лы�шан�аи�ля�нин�тяк�ушаьы,�йо�ла�чы�хыр�ки,�эюрсцн,�ки�ми�та�пырбе�чя�ля�ри�кяс�дир�син.�Эюрцр,�гон�шу�ла�ры�Щяштярхан�Гу�лу�юз�ев�ля�ри�няча�та�чат�да�ды.�Ар�ха�дан�чаьы�рыр�ки,�ай�Гу�лу�да�йы!�Ай�Гулу�дайы!�—�Щюй...�Няди?�—�Ся�ня�сцн�нят�олуб�му?�Алы�нан,�ан�ъаг�Ра�-

си�мин�нюйдярямят�ли�йи�ня�аз-чох�бя�ляд�олан�Гу�лу�ки�ши:�—�Ней�нир�-сян,�а�ба�ла?!�—�Щеч,�анам�со�ру�шур...

112

Бящрузяр

Page 113: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Или йи лах лат!

...Вар�лы,�ан�ъаг�йаш�лы�Язиз�ки�ши�нюкя�ри�—�быь�йе�ри�йе�ни�ъя�тяр�ля�-йян� Сал�ман�ла�мещ�ри�бан� до�ла�ныр�ды.�Хюряк� йе�йян�дя� щя�ми�шя� сц�-мц�йц�Сал�ма�на�ве�ряр�миш�ки,�или�йи�со�руб�лах�ла�дыб�гай�та�рыб�вер�синона�(йаш лы ки ши дя о гцв вя, ня фяс щар дай ды ки, щя ля ом ба сц мц йц -нц дя сц мц рцб ичи нин или йи ни чы хар дай ды?!). Бу�да�щя�ми�шя�де�йи�лянки�ми� еля�йиб� аьа�сы�ны� ра�зы� са�лар�мыш.� Бир� дя�фя� не�ъя� олур�са� эюрцр,нюкяр�еля�сцм�цк�аь�зын�да,�до�му�шуб-су�чу�хуб�га�лыб.�Со�руш�ду�ки,айя,�ай�умудун�гат�олсун,�ноол�дун?�—�Аьа,�сц�мц�йц�со�руб�лах�-лат�дым,�ан�ъаг�эет�ди�аь�зы�ма,�—�де�йир...Инъя�дян-ин�ъя,� дуз�лу-мя�зя�ли� ящ�ва�лат�ла�ры� чох�ду� хын�на�лы�ла�рын,

са�дыг�лы�ла�рын,�гя�ля�мя�алан�ла�ра�ящ�сян�ол�сун!

“Султан сякиси”

Би�зим� йе�рин� сул�тан�ла�ры� юз� ига�мя�тэ�ащ�ла�ры� иля� йа�на�шы� эенмцлкля�ри�нин�—�тор�паь�ы�нын�ай�ры-ай�ры�йер�ля�рин�дя�дя�би�ня�олар,�йаида�ря�чи�лик�ля�ри�ни�вах�та�шы�ры�ора�ла�ра�ке�чи�ряр�ди�ляр.�Хын�на�дя�ря�син�дя�ки“Султан�сякиси”�дя�бе�ля�йер�ляр�дян�би�ри�ди.Зяй�ям� чай�ы�нын� саь� гый�ы�сын�да� “Тя�кя� гайа”� сямт�ля�рин�дя�ди

“Султан�сякиси”.�Бу�ра�еля�ахар-ба�хар�лы�бир�йер�ди�ки,�эю�ря�нин�щя�вя�-си� эя�лир� вя� биръя� дя�фя� йо�лу� дцшян�ляр� пей�дяр� ора�ла�ры� ар�зу�лайыр...Вах�ти�ля�ин�ди�ки�Йа�ныг�лы�нын�ичин�дян,�“Хан�кюрпц”дян�ад�ла�маг�лао�даь�ла�ры�кя�мянд�ки�ми�до�ла�нан�Кар�ван�йо�лу�“Султан�сякиси”нядя�гал�хыб�ды�вя�цстцндян�не�чя�мцддят�кеч�ся�дя�хын�на�лы�ла�рын�“ара�-ба�йо�лу”�де�дик�ля�ри�щя�мин�йол-чящ�лим�щя�ля�та�мам�итиб�—�тярк�ол�-май�ыб�ды.�Щя�мин�йол�Зяй�я�мин�канй�о�нун�да�кы�бу�эю�зял�тах�чайачы�хыр�мыш.� Бу�ра�нын� мял�щям� ща�ва�сы,� мян�зя�ря�си� еля� эю�зял�ди� ки,эюзцн� иш�ля�дикъя� бах� ки,� ба�ха�сан.� Даь�ла�ра� вя� Юкцз� даьына,Марал�даьына,�Гыз�даьына� тя�ряф�ня�зяр�са�лан�да�ме�шяй�ля� та�мамюртцлц�ашы�рым�—�тя�пя�ляр�ард-ар�да�бир-би�ри�ня�го�ву�шур.�Вя�бу�го�-ву�шуг�да�дал�ба�дал�ал�чаг�дан�щцндцря,�ки�чик�дян�бюйцйя�ол�маг�-ла� еля� сы�ра�ла�ныр� ки,� еля� бил,� баш�га� алям�дя�сян,� сан�кы�Ав�ро�па�нын

113

Кечмиш эяляъяк

Page 114: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Алп�ла�ры�ды.�(Йох, сящв еля дим, би зим даь ла ры ныз, о яс ра ря нэ из мян -зя ря ля ри миз еля дир ки, дцнйа нын ады бял ли даь ла ры, мян зя ря ля ри би -зим ки нин яли ня су тюк мяйя йа ра маз, щеч бир даь би зим ки ки миюзцмцзя йа пыш мыр, би зя щеч би ри бе ля доь ма дей ил.) Гар�шыйа�—Ки�рян� тя�ря�фя� ня�зяр� са�лан�да�са� бир� тя�ряф�дя� Ма�мыр�тынын,Мянтяшялинин,�Хын�на�Ки�ря�нин,�Баг�гал�лы�нын,�Га�лабой�нун�шя�фа�лы-ке�ф�ли�бу�лаг�ла�ры�эюз�юнц�ня�эя�лир.�Ашаь�ы�ла�ра�тя�ряф�ся�Гаратаъ�даьы,Га�ро�вул�даьы,�Кцр�йа�ха�сы�бар-бя�ря�кят�ли�чюл�ляр,�он�ла�рын�ар�дын�да�-са�Бюйцк�Гаф�газ�сы�ра�даь�ла�ры,�Ел�б�ру�сун�(Ал вы зын) бой�ве�рян�зир�-вя�ля�ри...Шям�шя�ддил� сул�тан�ла�ры� “Сул�тан� ся�ки�си”ня� чы�хан�да� аш�паз�ха�на�-

лар,�кяъавяляр,�алачыглар�гу�ру�лар,�го�наг�ла�ма�лар�ба�ш�лар�мыш.��“Сул�тан�ся�ки�си”нин�юзц�дя�тахта�—�кяъавяйя�бянзядийиня�эюря

бурадакы� Кяъавянд� (Кежявянд) кянди� ады� да� бах� беляъяйараныб.�Бу�йер�ля�ря�ким�ля�рин�ай�аьы�дяй�мяй�иб�ди?!�Узаг-узаг�юл�-кя�ля�рин�ады�бял�ли�сяйй�ащ�ла�ры,�алим-цля�ма�ла�ры�иля�йа�на�шы�Щаъы�Чя�ля�-би�хан,�Шейх�Ша�мил,� эцръц�чары� Иракли,�Сялим�хан,�Мирзя�ФятялиАхундов,�Бестужев-Марлински,�щинд�бращ�ман�—�раъ�а�ла�ры...�да�-ща�ким�ляр�сул�тан�ла�рын�го�наг�ла�ры�ол�май�ыб�ды?!...�Бурда�ханларла,бяйлярля�чох�мцгавиляляр,�ящд-пейманлар�баьланыбды.“Султан�сякиси”ня�ин�ди�ав�то�ма�шын�дик�йол�ла�ра�щат�чых�сын�дейя

Зяй�ям�дян�ис�тяр�“ба�ла�ма�шын”�вя�ис�тяр�ся�дя�йцк�ма�шы�ны�ол�сун,�щярби�ри�нин�юз�“ба�лаь�ай�ы�сы�на”�эю�ря�она�чай�да�шы�йыь�ыр�лар.�Ся�кийя�ча�-тан�да�са�о�да�шы�бо�шал�дыб�йо�лу�на�да�вам�еляй�ир�ляр.�Адам�ла�рын�ил�-ляр�бойу�орайа�би�ля�ряк�дян,�йа�бил�мяй�я�ряк�дян�йыь�дыьы�чай�да�шы�-нын� миг�да�ры� йа�лан� ол�ма�сын,� бял�кя� мин� ма�шын�ды.� Орада� елякяъавяйя�бянзяр�бир�сарай�тикдирмяйин�ня�йериди!

Ки ши лик дя Айыб лы

Щя сян мцял ли мя, Щц сейн Га ра оь лу на, са ры Щя ми дя, Исамцяллимя, се йид Ка мы ла,... Ашаьы Айыб лы нын ди эяр зор ки ши ля ри ня аь -саг гал ла ры мын мя щяб бя ти нин ишыьында.

114

Бящрузяр

Page 115: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

А�зяр�бай�ъа�ны�мы�зын� ян� бюйцк� йа�ша�йыш� мян�тя�гя�ля�рин�дян� би�риАшаьы�Айыб�лы�кян�ди�ди.�Бура�да�кы�зи�йа�лы�лыг,�мя�дя�ний�йят,�ел�мя-тящ�-си�ля�тяш�ня�лик�о�гя�дяр�эцъ�лц�дц�ки,�мя�ням�де�йян�ра�йон�мяр�кяз�ля�-ри�ни�вя�шя�щя�ри�эе�ри�дя�го�йур�юз�ся�вий�йя�сий�ля.�Гя�дим�ля�ря�эет�сяк,�щя�-ми�шя�дян�Йу�ха�ры�Айыб�лы�вя�Ашаьы�Айыб�лы�олуб�ду,�ХЫХ�яср�вя�ХХяс�рин� яв�вял�ля�ри�ня� аид� хя�ри�тя�ля�р�дя� ися� Ашаьы� Айлы,� Ашаьы� Аиплу,Йухары�Айплу�гейд�еди�либ.�Инди�ки�Ашаьы�Айыб�лы�яра�зи�син�дя�Айыб�-лы� иля� йа�на�шы� Ъыр�да�хан,� Улуг�бяй�ли,� Чы�раг�лы,� Чуьул,� Чуьуллу,Ъолган�(Ъилган), Мир�зя�хан�лы,�Зийадханлы,�Сяфи�ханлы,�Хо�ъа�хан...ти�ря-кянд�ля�ри�дя�вар�олуб�ду.�Со�вет�щюку�мя�ти�ща�мы�сы�ны�пла�на�чы�-хар�дыб�ва�щид�кянд�еля�ди.Е�ла�ты�мыз�да�ъа�маа�ты,�кян�ди�ха�рак�те�ри�зя�еля�йяндя�щя�ми�шя�“ки�-

ши�лик�дя�Айыб�лы”,�—�де�йяр�ди�ляр.�Доь�ру�дан�да�бу�елин�мярд�оту�-руб-дур�маьы,�мц�ба�риз�ли�йи,�го�чаг�лыьы,�зящ�мят�кеш�ли�йи�щя�ми�шя�ад�ласюйля�ниб�ди.� Маь�мын�лыьы,� аъиз�ли�йи� дцн�йа�сын�да� йа�хын� гой�ма�йанбу�тор�паьын�ин�сан�ла�ры�дюйцш�кян�ли�йи,�щаг�сыз�лыьа,�мц�рцв�вят�сиз�ли�йягар�шы�да�ва�кцн�лц�йц�ата�га�ны,�ана�сц�дцй�ля�алыблар.�Ди�ли�бир,�сюзц�-бир,�йе�ри�эя�лян�дя�йу�м�руг�ки�ми�сых�бир�ля�шян�ди�айыб�лы�лар.�Бир�ъя�дя�-фя� сюйля�йян�дя� ки,� а� ашаьы� айыб�лы�лар,� гей�рят� йе�ри�ди,� он�да� бу� елмцм�кцн�ол�ма�йа�ны�мцм�кцн�еля�йир.�Йа�ра�ны�шын�дан�щеч�бир�ди�ван-дя�ря�бу�ъа�маа�тын�аьыз�бир�ли�йи�ни�по�за�бил�мя�йиб,�он�ла�рын�та�бу�ла�ры�-на�нц�фуз�еля�йям�мя�йиб�ди...�

Ашаьы� Айыб�лы�да� ки�мин�ся� ки�мя� на�хц�няк�—� “нях�няк”� вур�-дуьу�ну�еши�диб�би�лян�ол�ма�йыб�ды.�Он�ла�рын�ин�саф�тя�ря�зи�си�еля�иш�ля�йирки,�пяр�сянэ�щеч�вя�дя�по�зул�мур.Кющня�дян�щям�дя�чо�дар�ъа�маат�олуб�айыб�лы�лар.�Юзц�нцн�су

бу�лан�ды�ран�сц�рц�вя�на�хыр�ла�ры�бир�йа�на,�гя�дим�Кар�ван�йо�лу�нунят�ра�фын�да�йер�ля�шян�бу�елат�о�вах�тын�ал�ве�ри�нин�—�га�зан�ъы�нын�ба�шыолан�щей�ван�дар�лыг�ла�да�дя�рин�дян�мя�шьул�олубду.�Йе�ри�эял�миш�-кян,� аь�саг�гал�лар� Ис�лам� дя�йяр�ля�ри�ня� ясас�ла�на�раг� де�йир�ди�ляр� ки,га�зан�ъын�10�йо�лу�вар:�9-у�ти�ъа�рят,�би�ри�ся�го�йун�сах�ла�магды.�Бу�-на�ох�шар�ди�эяр�бир�щик�мяти�дя�ди�ля�эя�ти�рир�ди�ляр�ки,�га�занъ�ял�дя�еля�-мя�йин�100�йо�лу�вар:�99-у�ти�ъа�рят,�бири�дя�зи�раят�—�йя�ни�кянд�тя�-сяр�рц�фа�ты�вя�да�ща�чох�да�мал�дар�лыг.

115

Кечмиш эяляъяк

Page 116: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

А�шаьы�Айыб�лы�нын�кющня�ки�ши�ля�ри�за�ра�фат�ла�де�йяр�ди�ляр�ки,�шя�щяр—� шянтя�щяр� де�мяк�ди,� кянд� дя�—�кямтя�щяр.�Бу�нун�ла� бе�ля� бушящд�ли-ши�ря�ли,�йет�кин�ин�сан�лар�йе�ти�рян�ма�йа�лы�тор�паг�ла�ры�нын�цс�тцн�-дя�айаг�ла�ры�ны�йе�ря�бярк�ба�са�раг�кянд�ля�ри�ни�да�ща�да�абад�лаш�ды�-рыб� шен�ля�йя�ряк� ъа�ван�ла�ра� нц�му�ня�ол�ду�лар.�Еля� бир� нц�му�ня�ки,эц�нц�бу�эцн�дя�гло�бал�лаш�ма,�шя�щяр�ляш�мя�про�се�си�эет�мя�си�ня�бах�-ма�йа�раг�бу�зян�эин� та�ри�хи,�мя�ня�вий�йа�ты�олан�кянд�да�ща�да�чи�-чяк�ля�ниб�пар�ла�йыр.А�шаьы�Айыб�лы�нын�ъя�са�рят�сим�во�лу�олан�ин�сан�ла�ры�йе�ри�дц�шян�дя

чох�гы�лыг�лы,�йах�шы�мя�на�да�ясл�си�йа�сят�чи�йя�чев�ри�либ�ляр.�Тиф�лис�ъа�ни�-шин�ли�йин�мяр�кя�зи�олан�да�рус�пад�ша�щы�нын�—�им�пе�ра�то�рун�щц�зу�ру�-на�би�зим�йер�ли� иъ�ма�ны� тям�сил� еля�мяк�мяг�ся�ди�ля�Ал�лащ�йар�бяй�ляйа�на�шы� мящз� Ашаьы� Айыб�лы�дан� Пе�тер�бург�да� тящ�сил� ал�мыш� эе�нишдцн�йаэюрцш�лц�на�тиг�Ща�ъы�Мям�мяд�оьлу�Аббасяли�се�чи�либ�эюндя�-рил�миш�ди.�Он�дан�сон�ра�вя�яв�вял�дя�не�чя-не�чя�али�го�наг�ла�ры,�нц�-ма�йян�дя�щей�ят�ля�ри�ни�бу�иъ�ма�хал�гын�ады�на�ла�йиг�шя�кил�дя�аьыр�ла�-йыб-го�наг�ла�мыш�ды.�Бу�кян�дин�йе�тир�мя�ля�ри�олан�алим�ляр,�зи�йа�лы�лар,дювлят� адамлары,� иъ�ти�маи� ха�дим�ляр,� са�дя�ъя�Ки�ши�ляр� вя�Ха�тун�ларби�зим�йе�рин�ин�сан�ла�рынын�ич�дцн�йа�сы�нын,�мя�ня�вий�йа�ты�нын�нц�ма�йи�-шин�дя�ми�сил�сиз� рол�ой�на�ды�лар.�Ща�мы�он�ла�ра�ба�хыб�де�ди�ки,�бя�ря�-кал�лащ,�не�ъя�мярд�ин�сан�лар�ды�тоуз�лу�лар!�

“Сул тан кюрпц сц”

Сул�тан�ла�ры�мы�зын�—�сул�тан�лыьы�мы�зын�ады� иля�баь�лы�юлмяз-ит�мязаби�дя�ляр�дян�би�ри�дя�“Сул�тан�кюрпц�сц”�дц.�Ахын�ъы�нын�кан�йо�нун�-да,�ан�тик�бцнювря�цзя�рин�дя�Ня�сиб�сул�та�нын�(бялкя дя Мяммяд-сюйцн султанын) тик�дир�ди�йи�бу�бирашырымлы�кюрпц�уни�кал�ды.�Ти�кил�-мя�си�щаг�да�бе�ля�ря�ва�йят�вар�ки,�сул�тан�сц�рц�ля�ри�ча�йын�кя�на�ры�наэя�тиз�ди�рир.�Яв�вялъя�дян�гырх�ды�рыб�йыь�дыр�дыьы�ке�чи�гы�лы�га�ры�шыг�ки�ряътор�паьы�ны,�саь�дыр�дыьы�сц�рц�ля�рин�сц�дц��вя�бол�лу�ъа�йу�мур�та�аьы� иляга�рыш�дырт�ды�рыб�юзцл�лц�бир�пал�чыг�тут�ду�рур.�Сон�ра�да�кюрпцнц�сал�-ды�рыр.� Кюрпц�нцн� ичин�дя�ки� щцъ�ря�ляр�дян� кюрпц�нцн� таьы�нын� ал�тын�-дакы�сяд�ри�тах�ты�на�бян�зяр�тах�та�бян�дя�2�га�пы�олуб�ду.�“Кя�ко�ту-

116

Бящрузяр

Page 117: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

кяк�ли�ко�ту,� йе�рин�дя� бярк� оту!”� щик�мя�ти�ня� сюйкя�нян� сул�тан�ла�ры�-мыз-бяй�ля�ри�миз�юз�има�рят�ля�ри�ни�—�ин�зи�ба�ти�ида�ря�чи�лик�мяр�кяз�ля�ри�-ни�щя�лям-щя�лям�тярк�еля�мя�йиб�ляр.�Ели-ела�ты�йай�лаьа�эет�ся�дя�чохвахт�юзля�ри�бу�ра�лар�да�га�лыб,�йе�ри�эя�лян�дя�дя�щя�мин�бу�“Сул�танкюрпц�сц”�нцн�о�де�ди�йи�миз�ахар-ба�хар�лы�йе�рин�дя,�йел�чя�кян�щис�ся�-син�дя�баш�га� йер�ляр�дян�эя�лян� ла�зым�лы� адам�ла�ры,� нц�фуз�лу� шяхс�ля�риеля� он�ла�рын� юз� адят�ля�рин�ъя,� нювбянюв� ич�ки�ля�риля,� йе�мяк�ляр�ля� го�-наг�ла�йа�би�либ�ляр.�Кюрпц�ал�тын�да�кы�о�тах�та�бянд�дя�ят�раф�да�ня�гя�-дяр�ис�ти,�боьа�наг�ол�са�бе�ля�цряк�ся�рин�ля�дян�бир�мещ,�даь�ча�йы�нынся�рин�ли�йи�щяр�ъцр�ша�ща�ня�сцф�ря�нин�ся�фа�сы�ны�сцр�мя�йя�им�кан�ве�ряр�-миш.�За�ма�нын�кеч�мя�кеш�ля�ри�ня�таб�эя�ти�рям�мя�ди�о�сяд�ри�тахт.�Ин�-ди� йал�ныз� кяр�пиъ� щюрцк�ляр� ара�сын�да� 3-4� йа�ры�чц�рц�мцш� тир�ля�ри� га�-лыб...Сул�тан�щя�мин�бу�кюрпц�нц�тик�ди�ря�ня�ки�ми�о�бой�да�Ахын�ъы�цзя�-

рин�дя�Кц�ря�гя�дяр�ъя�ми�си�бир�ъя�кюрпц�вар�ды.�О�да�ин�ди�ки�Яли�мяр�-дан�лы�нын�ал�тын�да,�“Дя�вя�йо�лу”�де�дик�ля�ри�гя�дим�Кар�ван�йо�лу�нуча�йын�щяр�ики�са�щи�ли�иля�бир�ляш�ди�рян�чохашырымлы�улу�кюрпц�иди.�Буэц�нц�мц�зя� щя�мин� кюрпц�нцн� га�лыг�ла�ры� га�лыб�ды� ки,� ела�ты�мыз� она“Кюрпц�эюзц”�де�йир.Чар�Ру�си�йа�сы�дюня�мин�дя�бюлэя�миз�дя�дя�щяр�би�ъа�ни�шин�цсул—

ида�ря�си�йа�ра�нан�да�бу�йе�ни�ил�щаг�олун�муш�яра�зи�ля�рин�(рус щюку -мя ти нин си йа ся ти ня илк дя фя би зим Шямсяд дин дя цс йан ся вий йя син дяети раз ол муш ду вя о ща ди ся ляр Шям сяд дин цс йа ны ки ми та ри хя дц -шцб дц) уъ�суз-бу�ъаг�сыз� им�пе�ри�йа�йа� го�вуш�ду�рул�ма�сы� цчцн� тя�зяинф�рас�ту�рук�тур�йа�ра�дыл�ма�сы�на�баш�лан�ды.�Илк�юнъя�почт�йол�ла�ры�са�-лын�ды.�Илин�бц�тцн�фя�сил�ля�рин�дя�фа�си�ля�сиз�вя�ети�бар�лы�ра�би�тя�ни�тя�мин�ет�-мяк�цчцн�йер�ли� иъ�ма�ла�рын�вя�яща�ли�нин�кюмя�йи� иля�даш�дюшян�миш(хыр-чын гыл, чай да шы вя га йа да шы-хы ры) йол�лар�чя�кил�ди.�Кянд�ли�ля�риби�йа�ра�ъялб�еля�мяк�ля�са�лы�нан�бу�йо�лун�бир�щис�ся�си�Тоу�зу�муз�дащя�ля�дя�ис�ти�фа�дя�олун�маг�да�ды.�Инди�ки�ряс�ми�ады�Эян�ъя-То�уз�ав�-то�мо�бил�йо�лу�олан�щя�мин�о�йол�да�То�уз�ча�йы�(Ахынъы) цзя�рин�дятах�та�кюрпц�са�лын�мыш�ды.�Сон�ра�лар�ди�ряк�ля�ри�дя�мир�тру�ба�лар�ла�явязолун�ду�вя�дюшя�мя�си�йе�ня�дя�аьаъ�тир�ляр�дян�ди.�1989-ъу�ил�дя�онусел�апар�ды�вя�бяр�па�сы�дя�фя�ляр�ля�дювлят�прог�рам�ла�ры�на�са�лын�са�да

117

Кечмиш эяляъяк

Page 118: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

еля�учуг�вя�зий�йя�тин�дя�ду�рур.Тях�ми�нян�150�ил�яв�вял�са�лы�нан,�хал�гын�“пош�йо�лу”,�“шос�йо�лу”

де�ди�йи�щя�мин�йол�да�“зайеж”ляр,�“раз�йерд”ляр,�кющня�ля�рин�“драх�-дын”� ад�лан�дыр�дыг�ла�ры,� трак�тир�—�йе�мяк�ха�на�лар,� ди�л�ъансла�рын� вяпочт� ара�ба�ла�ры�нын� тя�ъи�ли� тя�ми�ри,� почт� ат�ла�ры�нын� дя�йиш�ди�рил�мя�си�няхид�мят�едян�мян�тя�гя�ляр�вар�ды...Тоуз�ча�йы�(Ахынъы) цзя�рин�дя�бу�эцн�3�мца�сир�ав�то�мо�бил�вя�1

дя�мир� йо�лу� кюрпц�сц� са�лы�ныб�ды� вя� яср�ля�рин� ди�зи�ни� гы�ран� “Сул�танкюрпц�сц”�ин�дян�бе�ля�дя�не�чя�гя�ри�ня��бу�еля�хид�мят�еля�йя�си�ди.

Мцял ли фин диг гя тя чат дыр маг ис тя дийи би ринъи мцраъ и ят

То�уз�лу�лар�йа�ра�ны�шын�дан�щя�ми�шя�фя�ал�олуб�лар.�Сул�тан�ла�ры�мыз�овахт�лар�щеч�ки�мин�гол�ту�ьун�да�йа�ша�маг�ис�тя�мяй�иб,�она�эю�ря�дяхан�лыг�лар�ла,� русларла� йо�ла� эет�мяй�иб�ди� (репрессийа илляриндяТоуздан султан шяъярясиня аид Султанов сойадлы 17 няфярэцллялянибди, анъаг Алу султанын вя Авыл султанын тюрямяси айрыъакяндляря чеврилибди).�Гаф�га�за�щя�ми�шя�Ти�ф�лис�ва�си�тя�си�иля�ай�аг�гой�-ан�(плат сдарм ки ми) йа�дел�ли,�лап�кон�крет�де�сяк,�чар�Ру�сий�а�сы�дасящв�уъ�ун�дан�бюйцк�бир�яда�вя�тин,�ги�са�с�чы�лыь�ын�ба�ш�ла�нь�ыъы�ня�тиъ�я�-син�дя�бу�тор�паг�ла�ра�ай�аг�ба�са�би�либ�ди.�Бу�нун�ла�бе�ля,�щя�мин�чарцсул-ида�ря�си�нин�лах�лай�ыб�йы�хыл�ма�сын�да�(Йе кал лар лы нын сюзц ол ма -сын, дей ир, Ни ко лайы биз йых дыг. Со ру шур лар, ня тя ри? Де йир ки, ве рэ -и ни вер мя дик, гя щ рин дян чат ла ды — юлдц) би�зим�бу�Шям�шя�ддил�ли�ля�-рин,�со�нра�да�то�уз�лу�ла�рын�бюйцк�ро�лу�олуб�ду.�Щям�се�мент�за�во�-ду�иля�баь�лы�ком�му�нист�(бол ше вик) юзяк�ля�ри�бур�да�чох�эцълц�иди—� Ста�лин,� ди�э�яр� пар�тийа� функ�си�о�нер�ля�ри� дя�фя�ляр�ля� бу�ра�лар�да� ол�-муш�ду.� Юйсцзлц,� Гуш�чу,� Гы�рыг�лы� ел�ля�ри�нин� ай�ыг� адам�ла�рын�данщям�ин�ги�лаб�чы�лар,�щям�мцса�ват�чы�лар�чох�иди�вя�щеч�тя�садцфи�дей�-ил�ди�ки,�щя�ми�шя�ща�ки�мийй�ят�дяй�и�шик�лийи�олан�да�то�уз�лу�лар�ор�да�йе�-тя�ринъя� тям�сил� олу�нур�ду.�То�уз�лу�лар�ща�ки�мийй�я�тин�ня�ол�дуь�у�нуйах�шы� би�лир�ди�ляр.� Еля� бил�дик�ля�ри� цчцн� дя� он�ла�ры� ве�рир�ди�ляр� фя�ляй�инба�ды�на.�Ин�сан�ла�ры�мыз�щяр�ъцр�ща�ки�мий�йят�ди�диш�мя�син�дян,�са�рай�-

118

Бящрузяр

Page 119: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ла�рын� фит�ня-фя�сад�йу�ва�сы�ол�ма�сын�дан,� си�йа�сят�дян�ах�маг� шей�ол�-ма�дыь�ын�дан,�ке�ч�миш�дя�ща�ки�мийй�ят�уь�рун�да�оь�лу�нун�эюзцнц�чы�-хар�дан,�ата�сы�ны,�гар�да�шы�ны�юлдцрян�крал�вя�шащ�лар�дан�чох�ящ�ва�-лат�лар� сюй�ляй�яр�ди�ляр.� Ща�ки�мийй�ят�ля� баь�лы� щя�мин� ящ�ва�лат�лар�даники�си�ни�тяг�дим�еди�рик:

Ня ши рин миш ряй а сят

Шащ�тах�ты�кян�ди�Вя�тя�ни�ми�зин�ахар-ба�хар�лы,�ся�фа�лы�эц�шя�ля�рин�дянби�ри�ди.� Чох� вахт� да� ин�ди� Эцней� Азяр�байъ�ан� ад�лан�дыр�дыь�ы�мызязя�ли�тор�паг�ла�ры�мыз�дан�хан�лар,�сяр�дар�лар,�ясил�за�дя�ляр�эя�либ�бур�дайай�лаг�ла�ныб� динъ�я�ляр�ми�ш�ляр.� Шащ�тах�ты� щям� дя� юз� зи�йа�лыювладларыйла�се�чи�либ�ди.�Тяк�биръя�фак�ты�дей�им�ки,�Мя�щям�мя�даьаШащ�тахт�лы�Фран�са�нын�дцнйа�ларъа�мяш�щур�Сар�бон�на�Уни�вер�си�те�ти�-ни�би�ти�рян�вя�ора�да�бир�мцддят�дярс�ве�рян�ня�ин�ки�илк�азяр�байъ�ан�-лы,�бцтцн�Шяр�гин�би�ринъи�ада�мы�иды.�Со�нра,�онун�“Шяр�ги-Рус”�гя�-зе�ти�вя�“Гей�рят”�мят�бя�я�си,�Мя�щям�мя�даьа�—�Мир�зя�Ъя�лил�мцна�-си�бят�ля�ри,�“Мол�ла�Ня�с�ряд�дин”� жур�на�лы�нын�йа�ран�ма�сын�да�ро�лу�дата�ри�хи�ящя�мийй�ят�ли�бир�мя�ся�ля�ди.�Де�дий�им�оду�ки,�Шащ�тах�ты�бе�ляаб-ща�вайа,�зий�а�лы,�ясил�за�дя�ъа�ма�а�та�ма�лик�бир�йер�ди......Ма�ку�сяр�да�ры�эя�либ�йе�ня�Шащ�тах�ты�да�динъ�я�лир�ди.�Бир�эцн�хя�-

бяр�чы�хыр�ки,�Иран�да�ин�ги�лаб�ол�ду,�янъцмян�гу�рул�ду,...�бир�сюз�ля,сяр�дар�лыг�ял�дян�эет�ди.�Сяр�дар�пяжмцрдя�ща�ла�дцшцр,�фи�к�ря-хяй�а�лада�ла�раг�чох�гям�чя�кир.�Шащ�тах�ты�нын�цздя�олан�аь�саг�гал�ла�ры�бу�-на�цряк-ди�ряк�ве�рир�ляр�ки,�ай�сяр�дар,�шцкцр�Ал�ла�ща!�Ва�рын-дюв�ля�-тин,� ъащ-ъя�ла�лын� ня�вя�ля�ри�ня� йох,� щя�ля� йа�дыъ�а�ла�ры�на� (алимляримиздейир ки, кютцъядян сонра итиъя эялир, бязиляриня эюряся сетиъя вяйапыъа эялир. Бизим Ялибяйлидя ися эцнц бу эцн дя кютцъядянсонракыны йадыъа адландырырлар) да�йе�тяр,�сяр�дар�лыг�ол�ма�са�дцнйадаь�ыл�маз�ки!�Чох�фи�кир�еля�мя!Сяр�дар�яли�ни�ашаь�ы�дан�ахан�Араз�чай�ы�на�уза�да�раг�дей�ир:—�“Бах,�о�Араз�юзц�бой�да�гы�зыл�олуб�ах�са�бе�ля,�де�ся�ляр�ки,

ща�мы�сы�ся�нин�дир,�сяр�дар�лыь�ын�биръя�эцнцнцн�ся�фа�сы�ны�о�гя�дяр�гы�зы�-ла,�вар-дюв�ля�тя,�лял-ъя�ва�щи�ра�та�дяй�иш�мя�рям”...

119

Кечмиш эяляъяк

Page 120: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Фи ро нун фи рон луьу

...Би�ри� бюйцйцб� бойа-ба�ша� чат�мыш�ды,� да�ща� га�занъ� эя�тир�мяквах�тый�ды.�Бах�ды�ки,�щяр�йан�ту�ту�луб,�тяк�биръя�гя�би�ри�с�тан�лыг�данбаш�га.�Эе�диб�вер�ди� юзцнц�ора.�Юлц�ба�с�дыр�маьа�эя�лян�ля�ря� еланеля�ди�ки,щяр�кяс�бир�ма�нат�пул�вя�бир�габ�йе�мяк�вер�мя�ли�ди.�Ща�-мы�да�ямял�еля�ди�ки,�йя�гин�ди�ван-дя�ря�нин�ям�ри�ди.�Оь�ла�нын�ады�Фи�ро�нуй�ду.�Бир�эцн�бу�ви�лай�я�тин�ща�ки�ми�нин�ят�-

рафын�дан�би�ри�вя�фат� едир.�Гя�би�ри�с�тан�лыьа�эе�дян�дя�ба�хыр�ня?�Яв�-вял�ляр�ха�ра�ба�зар�лыьы�ха�тыр�ла�дан,�ган�гал�ба�с�мыш�гя�би�ри�с�тан�лыг�ин�-ди�ся�ли�гя�-сащ�ман�лы�ды,�дар�ва�за�сы�юнцндя�щяр�бир�ра�щат�лыг,�пей�ся�-ри�нин�яти�гат-гат�бой�ну�на�тюкцлян�аз�ман�бир�пящ�ля�ван�да�га�пы�-нын�аь�зын�да.�Пу�лу�ну,�бир�габ�йе�мяй�и�ни�дя�ве�риб�ке�чир�ляр...Ер�тя�си�эцн�ща�ким�бу�ну�щцзу�ру�на�чаь�ырт�ды�рыб�со�руш�ду�ки,�ким

ся�ня�бу�щаг�гы�ве�риб�ки,�юзцндян�бе�ля�гай�да�гой�уб�сан?�Ин�дийяки�ми�щеч�бир�чы�ха�ры�ол�май�ан,�йыь�дыг�ла�ры�ялин�дя�га�лыб�цряк�ли�оланФи�рон�ъя�са�рят�ля:�—�Ща�ки�ми-мцтля�ги�ми�зин�иши�нин�аванд�лыьы,�гай�-ьы�сы�нын� азал�ма�сы� на�ми�ня� бун�ла�ры� еля�ми�шям,�—�де�ди.� Бу�нун� ишгур�маг�баъ�а�рыьы�ща�ки�мин�чох�хо�шу�на�эял�ди.�Ону�йа�ны�на�ши�ка�йя�-тя�эя�лян�ля�ри�гя�бу�ла�са�лан�лар�дан�би�ри�тяй�ин�еля�ди.�Фи�рон�бу�иш�дя�елябир�гай�да�йа�рат�ды�ки,�да�ща�ня�дей�им.�Фирон�ешикаьасы�оландансонра�адам�ла�рын�да�ща�падшащын�щцзу�ру�на�эял�мя�ля�ри�ня�ещ�ти�йаъгал�ма�ды.�Ди�ляйи� олан�ла�рын� иши� ким�дян� асы�лый�ды�са� она� да� го�шубйо�ла�сал�ды.�Да�ща� Фи�рон� ол�ду� пад�ша�щын� эюзцнцн� ишыьы.� Еши�каь�а�лыь�ын�дан

эя�ти�риб�еля�ди�ъа�нэц�дян�ля�рин�ща�мы�сы�нын�бюйцйц.�...Бир�эцн�эеъя�Фи�-рон�сцпцрцшмя�ся�си�ня�ай�ыл�ды.�Эюрдц,�бир�дя�с�тя�сий�ирт�мя�гы�лынъ�бу�-нун� адам�ла�ры�ны� гыр�ща�гыр��ды.� Фи�рон� ъялд� юз� дя�с�тя�си�ня� го�шул�ду.Аси�ля�рин�ща�мы�сы�гы�лынъ�дан�ке�чи�ри�лян�дян�со�нра�бах�ды�ки,�йа�нын�да3-5� ада�мы� га�лыб�ды.� Эюзцнц� ган� юртмцш,� яъ�ял�дян� ъа�ны�ны� зор�лагур�тар�мыш�Фи�рон�фи�кир�еля�ди�ки,�олан�лар�дан-ке�чян�ляр�дян�пад�ша�щынхя�бя�ри�дя�ол�ма�ды.�Бун�лар�мя�ни�дя,�пад�ша�щы�да�юлдцрцб�тахт-таъайий�я�лян�мяк�ис�тяй�ир�ди�ляр.�Юзцмя�ня�олуб?!�Йа�нын�да�кы�лар�ла�хы�сын�-лаш�ды,� со�нра� да� ямин-ар�хай�ын� йа�тан� пад�ша�щын� ба�шы�ны� гы�лынъ�ла

120

Бящрузяр

Page 121: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

цздц.�Са�бащ�гыр�мы�зы�эей�и�ниб�тах�та�яй�ляш�ди.�Бу�еля�бир�пад�шащ�лыгеля�ди�ки,�щя�ля�рцзи�э�а�рын�эюзц�еля�за�лым�лыг,�еля�ган�сыз�лыг,�хал�га�ве�-ри�лян�еля� си�тям�эюр�мя�миш�ди.�Бир� сюз�ля,�Фи�рон�ясл� фи�рон�луг�еля�ди.Эцнц�бу�эцн�дя�би�зим�адам�лар�бир�юз�ба�шы�на�лыг�ла,�ин�сан�ла�ра�си�-тям�ве�рян�ляр�ля�гар�шы�ла�шан�да�дей�ир�ки,�фи�лан�кяс�фи�рон�луг�еляй�ир.

Гатыр Мям мя дин го ра таны вя “Баш маг чы хан”

Сул�тан�ларымызын�ханлыглар�ла�йо�ла�эет�мя�мя�ля�ри�ни,�мя�крли�гцв�-вя�ля�рин�щя�ми�шя�он�ларын�арасы�на�эир�мя�си�ни�гейд�ет�мишдик.Эцн�ля�рин�бир�эцнц�ханын�гошу�ну�эя�либ�да�йаныр�ин�ди�ки�“Га�ла

дц�зц”н�дя.� Да�ща� ву�ру�шасы� олур�лар.�� Сул�танын� дар� вахт�ларыймиш,бил�мир� ней�ня�син.� Гатыр� Мям�мяд� адлы� горх�маз,� тяд�бир�ли,� га�-баьындан�йе�мя�йя�нин�би�ри�си�сул�танын�йаны�на�эя�либ�де�йир�ки,��ханындяс�тя�си�ни�сындырмаг�мя�ним�ишим,�ан�ъаг�эя�ряк�сян�дя�мя�ня�йа�со�-вул�луг�ве�ря�сян.��Разы�лашырлар.��Бу,�йайын�о�ис�ти�син�дя�“та�вят”�о�за�-ма�на�ки�ми�эюз�ля�йир�ки,��гяф�ля-гатыр�го�шун�ла�бя�ра�бяр�Ахынъыйа�—су�йа�тюкц�лцр.Гатыр�Мям�мяд� яв�вял�ъя�дян� щазырлыьыны� эюр�мцш�дц.� �Го�ра�таны

(гя дим та пан ъа) сащ�ман�лайыб� гой�нун�да� еля� ра�щат�ламышды� ки,эен�дян�щисс�олун�мур�ду.��Сул�та�на�да�бир�на�мя�йаздырмышды...�Бя�-ли,� го�шун� су�йа� тю�кцлян�дя� бу� да� унан�маз� йа�на� ор�ду�эа�щайахынлашыб�еши�каьасы�на� сул�тан�дан�ха�на�на�мя�эя�тир�ди�йи�ни� сюйля�-йир.Ха�на�да�хил�дц�шцб�на�мя�ни�тяг�дим�еля�йир.��Бу,�на�мя�ни�эен�ачыб

оху�йан�да�Гатыр�Мям�мяд�ба�йаг�дан�го�ра�таны�од�лайыб�каьызынцстцндян� гойма� дейиб� ханын� си�фя�ти�ни� гарсыладыр.� Ханынбаьыртысыйла�Гатыр�Мям�мя�дин�гуш�ки�ми�ся�кя�ряк�ара�дан�чыхмаьыбир� олур.��Гашы-саг�галы� од�ла�нан,� си�фя�ти� гарсыла�нан� вя� гя�фил� олубке�чян�дян�сарсылан�хан�(йа онун го шун башчысы) дяс�тя�си�ни�дя�эю�-тц�рцб� бу�ра�лар�дан� тя�ля�сик� еля� гачыр� ки,� Дон�дар�ла� Йе�кал�ларарасындакы�йол�да�(Бяй лик баьында) башмаьы�чыхыр�(“Башмагчы-хан”) вя�далына�да�бах�ма�дан�йалы�ашыб�(“Ханашан”) да�банынатц�пц�рцб�йо�лу�алыр�яли�ня..�.Юй�сцз�лц�,�Йе�кал�лар�аь�саг�гал�ларынын�бир

121

Кечмиш эяляъяк

Page 122: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

аз�да�бя�зя�йя�ряк (он лар щя ля бе ля дя гу рашдырырлар ки, би зим йер ляр -дя ки “Ъырда хан” то по ни ми дя эу йа ки, ханын ара дан ъырыб гаъ -масы на иша ря ди. Яс лин дя ися Ъырда хан тай фа бир ляш мя си нин та ри хиъох гя дим ди вя халгымызын ет но ге зин дя йе ри вар) данышдыьы�бу�ящ�-ва�латы�сюй�ля�мяк�дян�юзц�мц�сах�ла�йа�бил�мя�дим.�Ъанына�гей�ри-адиин�фор�ма�си�йа�щопдуран,�ша�щид�ки�ми�данышан�“Башмагчыхан”�вя“Ха�на�шан”�йер�ад�ларымыз�да�бюл�эя�ми�зин�зян�эин�та�ри�хи�нин�йа�ди�-эарыдыр.�

Итир ди йи миз ад лар, лящ ъя ляр

Про лет култ чу луьун тя си ри иля вя мягсяд ли шя кил дя Тоузда то по -ним ля рин чо ху ну итириб-баты рыб лар… Им ка ным да хи лин дя он ла рын бя -зи ля ри ня бу ра да ишыг сал маг ис тя йи рям:

— Аьаъ га ла кян ди нин йа нын да кеч миш дя То ту хлу кян ди дяолуб ду.

— Аб дал кян ди нин йа нын да гя дим дя Кюш дя ря, Ми зан гул лар,Сяр кяр лар вя Хош дар лы да вар олуб ду.

— Са дых лы нын гон шу луьун да Пя ри за ман лы вя Гы зыл тор паг кянд -ля ри дя олуб дур.

— Щя сян ли кян ди нин ады гя дим дя Щя ся ну шаьы олуб ду. — Го ша кян ди ня йцз ил яв вял Го ша лы де йибляр. — Дцз Гы рыг лы кеч миш дя Дцз Гы рыг лы, Ала кол Гы рыг лы сы вя Ъял -

ти карх кянд ля рин дян иба рят миш. Бюйрцндя Абулбяйли кянди дявармыш.

— Дюнцк Гы рыг лы 80 ил яв вял Дюнцк Гы рыг лы вя Ящ мяд ляр кянд -ля ри ни яща тя еля йиб ди. Гон шу луг да да ай ры ъа На маз лар кян ди олуб.

— Ящ мя да бад яв вял ляр Ящ мя ди вад йа зы лыр ды вя ъа маат ин ди дя"Ящ мя ди ват" де йир.

— Ва щид ли йя ютян яс рин 20-30-ъу ил ля рин дя "Ва йыт лы" де йи лир, еля"Гы зыл То вуз" гя зе тин дя дя бе ля ъя йа зы лыр ды.

— Эюйя ба хан кян ди ят ра фын да бир гя дяр эениш да йан маг ис тя -йи рик. 1937-ъи ил дя ССРИ Али Со ве ти нин сеч ки ля ри за ма ны Тоуз даНах чы ван сеч ки даи ря си ня да хил едил миш ди вя Эюйя ба хан сеч ки

122

Бящрузяр

Page 123: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мян тя гя си тяш кил олун муш ду. Щя мин мян тя гя дя Бит ли Гыш лаг,Сюйцн гу лу лар, Мя шя ди гу лу лар, Ха хол, Мяс мал лар вя Эюйя ба ханкянд ля ри нин се чи ъи ля ри нин сяс вер мя си тяш кил едил миш ди.

Бу "бит ли", "бит ди ли" сюзц ин ди ки ан лам да (йя ни щя шя рат) ба шадц шцл мя мя ли дир. Шям кир дя Бит ди ли пи ри адый ла та ри хдя галан Бит ди ликян ди, Ер мя нис тан да Тцр ки йя иля сярщяддя, Азад ча йы нын са щи лин -дя дя Бит ли ъя тцрк кян ди олуб ду. Щямин язяли торпагларда Сибитагкянди дя варды. Да ща сон ра, Тцр ки йя миз дя Бит лис шя щя ри. Ещ ти ма -лы ма эюря Бит ли Гыш лаг, Бит ди ли, Бит ли ъя, Си-бит-аг, Бит лис гя дим тцрктай фа сы олан би ди ли тай фа сы нын ады иля баь лы дыр…

— Бо зал ган лы да шу ра щюкц мя ти нин илк дюням ля рин дя Боз Бо -зал ган лы кол хо зу вя Бо зал ла ры яща тя еля йян "Яг ра ба" кол хоз ла рытяш кил олун муш ду. Щям дя "Бо зал ган лы Ху на ма чы хан да" де йян -дя со вет ща ки мий йя ти нин илк ил ля ри ня зяр дя ту тулурду.

— Ки рян дя ин ди ки кянд ляр ля йа на шы ютян яс рин 30-ъу ил ля рин дяМя шя ди Мол ла Щя сян ли, Ке шиш кянд, Чу хур та ла, Чамурчала кяндидя вармыш.

— Йаных лы да щям дя Гу ру дя ря ол убду. — Сары та ла да щям дя Га ра баь лы, Новрузлу, Гангаллы вя Ба ла

Са ры та ла кянд ля ри дя олуб ду. Бу кянддяки Чо бан сыь наг кеч миш ляр -дя Чо бан сых наг ки ми иш ля ниб ди.

— Гяриблидя — Иса кянд дя Йа ных пя йя кянди дя мювъуд олуб -дур. Алмалыталанын ады габаглар Чанахчы олуб.

— Ъялиллинин ады Щагвердибяйли имиш.— Баггаллынын ады Эюллц, Эцвяндийин ады Эцйяндиляр олуб.— Бюйцк Гыш лаг да Наьы лар кян ди олуб ду. — Ашаьы Айыб лы — Ашаьы Айыб лы вя Чы рах лы кянд ля ри ни яща тя

едиб ди. — Аь дам да Фя рза лы кян ди олуб. — Аб ул бяй ли дя То уз Ясри йи олуб ду. — Дон дар Гуш чуда Дон дар Азаф лы олуб. — Ашаьы Гуш чуда Оъаг лы кян ди мювъуд олуб. — То уз шя щя рин дя Траун бен фелд ал ман кян ди — ко ло ни йа сы

олуб ду.

123

Кечмиш эяляъяк

Page 124: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

— Мцл кц лц дя ей ни гя бри стан лыьа ма лик Шя риф ли кян ди олуб ду. — Яли бяй ли дя Тязякянд (кянд йери), Щаллавар вя Дцз

Ъырдаханын бюйрцндя Шярифбяйли кян ди дя вар мыш. — Мцл кц лц тор паг ла ры на би ти шик Щя тя ма лы йе ри вар. Кющня Гыш -

лаьын цс тцн дя "Эц няш" вя Ахунд йур ду нун йа нын дакы Щя тя мал ларкян ди нин адам ла ры сон ра лар Ей нал лы йа, Аьс та фа йа, Тоу за, Яс ри йякючц рц лдцляр.

— Тоузда 1933-ъу илдя Аь(а)мяммядли кянди гейдя алыныб.

Дяй иш ди ри лян кянд ад лары

...Яли�бяй�ли,�Мцлкцлц,� Щаъ�ал�лы,� Юйсцзлц� ъа�ма�а�ты� кюч� йо�луй�лаон�лар�дан�(Ямир лиляр дян) яв�вял�эя�либ�“Ма�ф�лар”да�дцшя�рэя�са�лар�-ды�лар�ки,�дан�цзц�гал�хыб�“Гы�зыл�бу�лаг”�йо�ху�шу�иля�йай�лаг�ла�ра�йолал�сын�лар.�Мя�га�мы�ды� эя�ряк� цстцндян�ке�ч�мяй�як�ки,� “ма�ф�лар”�—мя�а�ф�ла�рын�То�уз�ела�ты�нын�ди�лин�дя�ки�фор�ма�сы�дыр.�Щя�мин�тор�паг�ларШям�шя�ддил�сул�тан�ла�ры�нын�ата-ба�ба�мцлкц�олан�да�та�бе�чи�лий�ин�дя�киоь�уз-тцркляр�ля�йа�на�шы,�со�нра�дан�ер�мя�ни�гри�го�ри�ан�кил�ся�си�нин�тя�-си�ри�иля�ер�мя�ни�тя�ри�гя�ти�ни�гя�бул�едян�Гаф�газ�ал�бан�ла�ры�да�он�ла�рынря�ийй�я�ти� иди.�Щя�мин�ал�бан-ер�мя�ни�топ�лу�му�ну�ида�ря�ет�мяк�ишин�-дя,�ве�рэи�то�план�ма�сын�да�сул�тан�тя�ря�фин�дян�мя�а�ф�лар�тяй�ин�олу�нар�-ды.� Щям� дя� “мяаф”� мянбялярдя� азад� олунмуш,� верэисибаьышланмыш�тябяя�кими�гейд�олунур.�Бу�эцн�ер�мя�ни�нин�Берд�ад�лан�дыр�дыьы�вя�Шям�ся�ддил�сул�тан�лыьы�-

нын�ай�рыл�маз�щис�ся�си�ол�муш,�со�вет�дюврцндя�Шямсяддин�(рус-ер -мя ниъя Шам ша дин) ады�ве�рил�миш�щя�мин�тцрк�тор�паг�ла�рын�да�кы�кяндад�ла�ры� ашаь�ы�да�кы� ки�ми�дир.� О� да� гейд� едил�мя�ли�дир� ки,� ер�мя�ниюзцндян�щеч� бир� ад� гон�да�ра� бил�мя�ди,� йал�ныз� тцрк-Азяр�байъ�анад�ла�ры�ны�юз�ди�ли�ня�тяръцмя�еля�ди.

124

Бящрузяр

Page 125: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Чо ра тан лар ...ке чя чи ляр?

Кянд�ад�ла�ры�нын�ща�мы�сы�нын�мя�на�сы�иля�ишим�йох,�тякъя�бу�“чо�-ра�тан”�ады�иля�баь�лы�ещ�ти�ма�лы�бур�да�сюй�ля�мяк�ис�тяр�дим.�Гейд�ля�ри�-миз�бойу�елат�ада�мы�нын�мя�и�шя�ти�нин�ясас�цнсцрц�олан�йун�гя�ли�финдя�ады�ны�чя�ки�рик.�Ин�ди�ки�ня�сил�дяйя,�алаъ�аг�гур�маг�дей�ян�дя,�бе�-ля�тя�сяввцр�едир�ки,�эуйа�“па�лат�ка”�ки�ми�бир�шей�дян�сющ�бят�эе�дир.Асан�яй�и�лян�чу�буг,�йа�ар�ма�тур,�йа�“тру�ба”нын�цстцня�тялисвяндбре�зент�ча�дыр�(ин ди он лар да гя щя тя чы хыб, эю мэ юй — ня се ло фан -дан се ло фан, ня мцшям бя дян мцшям бя олан, ня дя пар ча дан пар -ча олан би ро вуз луг юртцкляр цми ди ня га лыб би няйя чы хан лар) чя�кир�-сян,� олур� аманат� “ъо�ма”.� Яс�лин�дя� ися,� де�дий�и�миз� ки�ми,� бумягсяд�ля�йун�гялиф�дцзял�ди�ляр�ди.�О�щям�ис�ти-сой�уьа,�лей�са�на,�йаузун�мцддят�ли�чи�сяйя�гар�шы�да�вам�лы�вя�юмцрлц�олар�ды.�Гя�лиф�ща�-зыр�ла�маьы�—�сал�маьы�атыъы�лар�(кечячиляр) эю�ряр�ди�ляр.�Ке�чя�дюй�-мяк�вя�йа�ке�чя�сал�маг�ки�ми�йун�гялиф�ща�зыр�ла�маг�да�чох�зящ�-мят�тя�ляб�еляй�яр�ди.�Бу�ишя�бя�зи�йер�ляр�дя�“чор�ат�маг”,�щя�мин�ишиэю�рян�ля�ря�дя� “чо�ра�тан”�дей�ир�ди�ляр.�Чо�ра�тан�лар� вя� атыъылар�(йунатанлар) йу�ну�се�чиб�да�рай�ыр,�йуну�лай-лай�атыр,�исти�су�иля�су�лай�ыббцкцр,� мющкям� чыьнайыр,� ял�ля�ри-гол�ла�ры,� дир�сяк�ля�ри,� диз�ля�ри� вяайаг�ла�ры-тя�пик�ля�ри�иля�йед�ди�йох,�йцз�йет�миш�йед�ди�гат�тяр�дян�чы�-хыб�о�гя�дяр�дюйцр-дюй�яъ�ляй�ир�ди�ляр�ки,�йун�ахыр�да�ке�чяйя�—�гя�ли�-фя�дюнцб�ин�сан�ла�ра�ке�чя�ки�ми,�гя�лиф�ки�ми�хид�мят�еляй�ир�ди...�...Ке�чя�сюзцй�ля�баь�лы�бир�де�йи�ми�ми�зи�йа�да�сал�маг�ис�тя�йи�рям.

125

Кечмиш эяляъяк

Ер�мя�ни�ва�ри�ан�ты�Берд�

1.�Нерэин�Гар�мцр�Ахпцр�(АшаьыГызылбулаг) 2.Мов�сес�эйуь.3.Верин�Гар�мцр�Ахпцр�(ЙухарыГызылбулаг). 4.Та�уш.�5.Чин-чин6.Но�ур.�7.Но�ра�шен.�8.За�кар9.Пра�ва�кар�10.Ьы�рьы.�11.Ай�гед�-зор.�12.Чо�ра�тан�13.Чи�на�ри14.Сахгаван

Азяр�байъ�анъа�гя�дим�ады�Га ла кянд

1.Чи нар лы. 2.Му са с кянд. 3.Гы зыл бу лаг. 4.То уз кянд. 5.Чин-Чин. 6.Ной ча лы. 7.Тя зя кянд. 8.Гум лу. 9. Ер мя ниТат лы сы. 10.Га ра гайа. 11.Гу ла лывя йа Гула кянд. 12.Чо ра тан-Кя -лян тяр ли, 13. Чи нар. 14. Ляля кянд.

Page 126: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Елат�ада�мы�мыз�би�ри�си�нин�ус�та�лыьы�ны,�узун�мцд�дят�изи�ит�мя�йян,�ят�-раф�да�кы�на�зи�йан�лыг�эя�ти�рян�ис�дя�йи�ни�тяс�вир�еля�йян�дя�де�йир�ди�ки,�фи�-лан�кяс�“ке�чя�йя� си�йян�ди”.�Ахы�ке�чя�ала�чыьын,�дя�йя�нин� ичиня� са�лы�-ныб,�йц�кал�ты�нын�цс�тц�ня�ща�са�лын�ма�йыб�—�йе�ря�дюшя�ниб,�эцн�дя�ликис�ти�фа�дя�олу�нур.��Ким�ся�ону�ис�ла�дан�да�гу�ру�маг�бил�мир.�Илк�ба�-хыш�дан�щисс�олун�мур,�щяр�дя�фя�айаьы�ны�ба�сан�да�ъо�ра�бы�ны�ис�ла�дыр�-сан,�щям�дя�ичя�ри�дя�кясиф�ий-го�ху�галыр.�Бир�сюзля,�бу�“ке�чя�йя�сий�-мяк”�ус�та�лыг�ла,�хял�вя�ти�эюрц�лян,�сяси�чыхмайан,�щеч�ки�мин��“иш�цс�-тцн�дя”�тута�бил�мя�ди�йи�бир�иш�ди.�Азаф�лы�да�да�щя�мин�ад�да�бир�ня�силвар�—�“ке�чя�йя�си�йян�ляр”...�(Бу ну йа зан да евин ха ны мы тяк ся бирэя тир ди, ин ди бил ми рям ки та ба са лым, йох са йох?! Ахы ела ты мыз дащям дя де йир ляр ки, “сав ры ны сы на ма йан биз дян де йил”. Тяк ся бирби зим оъаьа дц шмцр...)

Ер�мя�ни�йя�гин�баш�ача�бил�мяй�иб,�дуй�уг�дцшмяй�иб,�она�эю�рядя�ады�дяй�иш�мяй�иб�ди.Ин�ди�ки� Галакяндин� (Бер дин) мяр�кя�зин�дя,� гай�а�лыг�да� ти�ки�лян

гя�дим� да�и�ря�ви� га�ла� ти�пик� тцрк-ал�бан� ме�мар�лыг� нцму�ня�си�дир.Чай�ы�мы�зын�ады�ны�да�дяй�и�шя�бил�мяй�иб�ляр.�То�уз�чай�ы�нын�ин�ди�ер�мя�-ни�дя�га�лан�мян�бяй�и�ни�—�щис�ся�си�ни�он�лар�еля�Та�уш�ады�иля�ад�лан�-ды�рыб�лар.

Гы зы лэ юз Юйсцзлц

Йу�ха�ры�да�Юйсцзлц�де�дим,�сул�тан�лыь�ы�мы�зын�ады� иля�баь�лы�олан,сон�сул�тан�лар�дан�бир�не�чя�си�нин�мяг�бя�ря�си�бу�эцн�дя�гя�дим�гя�-би�ри�с�тан�лыь�ын�да� го�ру�нуб� сах�ла�нан� Юйсцзлц� кян�дин�дян� мцтлягда�ныш�ма�лый�ам. (Гой о би ри кянд ля ри ми зин ъа ма а ты инъ и мя син. Ща -мы сын дан бящс ет сяк, эя ряк га лын-га лын ки таб лар йа заг. Тя ки, саь -лыг-са ла мат чы лыг вя дост дей ян ол сун!...) Бю�лэ�я�миз�дян� кя�нар�даолан�ла�ры-тю�ря�мя�ля�ри�де�ми�рям,�То�у�зу�муз�да�ин�ди�юйсцзлцляр�Йу�-ха�ры�Юйсцзлц,�Ашаьы�Юйсцзлц�кянд�ля�рин�дя,�То�уз�шя�щя�рин�дя�йа�ша�-йыр� (Ху нам ар хы нын, со нра “Нюйцтлц” ар хы нын цстц щяр йер дяЮйсцзлц тор паь ы ды, она эю ря бу ра да мя с кун ла шан ла рын як ся рийй я -ти Юйсцзлцдц).�Гя�дим�ля�ря�эет�сяк,�цч�гар�даш�дан�(ата Ну ра лы ды)

126

Бящрузяр

Page 127: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

—�Ха�на�лы�дан� тю�ряй�ян�ляр� ин�ди�ки�Газ�гу�лу�лар,� Шы�ных�лы�лар,�Алыданолан�лар�Юйсцзлцляр,�Щясяндян�олан�лар�Яли�бяй�ли-Гы�ш�лаг�лы�лар�ды�ки,(Татлы, Щясянсу бойунъа чохлу нясилляри дя дахил етмяк олар)бун�ла�ры�йад�даш�цчцн�де�дим,�бур�да�эе�ниш�да�ныш�маьа�им�ка�ны�мызйох�ду.Юйсцзлц� йа�ра�ны�шын�дан� “гыш�гы�рыг�лы”—� шен� ъа�ма�ат�ды.� Дцзц-

дцз,�яй�ри�ни-яй�ри�эюрцб�шах�цзя�де�дий�и�ня,�“гы�лы�ор�та�сын�дан�чяк�ди�-йи�ня“� эю�ря� “гы�зы�лэ�юз”� Юйсцзлц� дя� дей�ир�ляр.� Ба�ба�ла�ры�нындцзлцйцнц,� ял�бир-дил�бир� ол�дуг�ла�ры�ны� тяк� биръя�ми�сал�ла� дей�им�ки,“рус�эя�лян�дя”�—�со�вет�щю�ку�мя�ти� гу�ру�лан�да�щяр� йер�дя�бяй�ля�риэцлля�ляйяндя� Юйсцзлц� ъа�ма�а�ты� гой�ма�ды� бяй�ля�ри� гыр�маьа.� Про�-леткулт�чу�луг�тцьйан�едян�дя,�“ща�мы�бя�ра�бяр�ди�—�ща�мы�ба�рак�да,йа�га�ра�дам�да�йа�ша�ма�лы�ды!”�шца�ры�ны�баь�ы�рыб�бяй�ля�ри�ми�зин,�ясил�-за�дя�ля�ри�ми�зин�ша�ща�ня�мцлкля�ри�ни�та�лан�едиб,�од�ву�ра�раг�йан�ды�рыбви�ран�гой�ан�да�Ня�сиб�бяй�ин�вя�Йу�сиф�бяй�ин�мцлкля�ри�ня�ким�ся�нинто�хун�ма�сы�на�им�кан�вер�мя�ди�ляр.�Би�рини�ят�раф�кянд�ля�рин�дя�ушаг�-ла�ры�нын�оху�дуьу�зо�на�ор�та�мяк�тябя,�мцща�ри�бя�ил�ля�рин�дя�щям�дя“дет�дом”�ол�ду�—�70� ил�хал�га�хид�мят�еля�ди,�о�би�ри�си�ни�хя�с�тя�ха�-найа� че�вир�ди�ляр� ки,� со�вет� щю�ку�мя�ти�нин� тик�дийи� би�на�ла�рын� чо�хуучуб�даь�ыл�ды,�бяй�дян�га�лан�145�йа�ш�лы�о�хя�с�тя�ха�на�би�на�сы�ися�ин�-дян�бе�ля�щя�ля�не�чя�гя�ри�ня�ляр�о�ъа�ма�а�та�хид�мят�еляй�я�си�ди.Щя�мин� би�на�нын� эи�риш� дар�ва�за�сы�нын� цс�тцн�дя�УНО� ада�мы�нын

—�йадп�ла�нет�ли�нин�фи�гу�ру�вар,�юзц�дя�о�йадп�ла�нет�ли�нин�Йе�ря�эял�-мя�си�ни�ел�мин�тяс�диг�ля�ди�йи�вахт�дан�80�ил�яв�вял�ти�ки�либ�Юйсцз�лц�дя�киби�на!�Йу�ха�ры�да� "рус� эя�лян�дя"� де�дим.� Рус-со�вет� щюкц�мя�ти� би�зим

йер�ля�ря�топ-тц�фянэ�ля�эя�лян�ля�рин�ба�шын�да�чох�вахт�бу�ра�ла�ра�йах�шыбя�ляд�олан�ер�мя�нини�бялядчи� тяйин�едярди.�Семза�во�дун�ти�кин�ти�-син�дя�иш�ля�миш�ермяни�Ле�вон�бяй�гыр�мы�зы�дяс�тя�ляр�дян�би�ри�ня�рящ�-бяр�лик�еля�йир�миш.�О,�фит�ня�кар�лыг�ла�яв�вял�ъя�2�рус�яс�эя�ри�ни�эцл�ля�лят�-миш,�сон�ра�да�"Га�ла�ъа"�да�(щя мин га ла ъа йе рин дя бу эцн мил ли ор -ду му зун щис ся ля ри йер ля шир) си�лащ�лы�лар� би�зим�Юйшцз�лц� ъа�маа�тын�-дан�хей�ли�ял�сиз-айаг�сызы�тя�ляф�еля�миш�ди�ляр.�

127

Кечмиш эяляъяк

Page 128: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ща мыйа йе тян чю ряй и миз

Тор�паьы�май�а�лы�ды�Юйсцзлцнцн,�Аь�даь�вах�ти�ля�та�мам�ме�шяликимиш,� сел-суй�ун�йа�маъ�дан�йуй�уб�эя�тир�дийи� чцрцнтцдян� еля� тор�-паг� ямя�ля� эя�либ� ки,� ада�мын� йе�мяйи� эя�лир.� Тор�паь�ын� йа�рар�лы�лыьыбал�ла�гий�мят�лян�ди�ри�лир.�“Аваз”ын�га�баь�ы�нын�тор�паьы,�еляъя�дя�ди�-э�яр�йер�ля�ри�100�ба�ни�тет�бал�лы�(да ща бур дан о йа на сы йох ду, бе ля сийал ныз ня зя ри ъя щят дян мцмкцндцр) тор�паг�лар�ды.�Алим�ляр�бу�нущям�дя�онун�ла�яла�гя�лянди�рир�ляр�ки,�Аь�даь�ын�ясас�су�хур�ла�ры�явяз�-сиз�ми�не�рал�олан�се�о�лит�йа�таг�ла�рын�дан�иба�рят�ди,�онун�сай�я�син�дя�-ди�ки,�бу�тор�паг�да�щями�шя�нис�би�рцту�бят�олур,�онун�бар-бя�ря�кя�-ти�ни�йыь�ыб-йыь�ышдыр�маг�ла�гур�тар�мыр.�Юйсцзлцнцн�га�ра�гыл�чыг�буь�-да�сы,�Юйсцзлц�“ха�м�ра�лы�сы”�(ядя би дил дя хя м ря ли ди, бил ми рям, ким -ся бе ля тя ляффцз едир ми?) щя�ми�шя�ад�ла�сюй�ля�ниб�ди.�Бу�ъа�ма�ат�юзциля�бя�ра�бяр� чох�лу� ел�до�лан�ды�рыб�ды,� аъ�лыг�дан�хи�лас� едиб�ди.� ИкинъиЪащан�мцща�ри�бя�си�ил�ля�рин�дя�Азяр�байъ�а�ны�мы�зын�гу�раг�лыг�олан�11аран�рай�о�нун�дан�—�ад�ла�ры�ны�чяк�мяк�ис�тя�ми�рям,�ин�ди�шан�лы-шю�щ�-рят�ли� бю�лэ�я�ляр�ди,� —� Эюйч�я�ми�зин,� Ба�кы�мы�зын� бя�зи� йер�ля�рин�дянЮйсцзлц-То�уз�буь�да�сы�на-чю�ряй�и�ня�пя�нащ�эя�ти�риб�ляр.�1941-1945-ъи�ил�ляр�дя�чю�ряк�да�лынъа�эя�лян�ля�рин�бир�па�ра�ла�ры�да�гал�ды�бур�да�ки,ма�шал�лащ,�бу�эцн�он�ла�рын�цчцнъц�няс�ли�эя�либ�йе�тиш�мяк�дя�ди.

“Дюр дэ юз Ма ме до в”ун Гы зыл То у зу

Вахт�о�вах�тый�ды�ки,�то�уз�лу�ла�рын�цстцндя�щаг�гы-сайы�олан,�ей�-няк�ли�ол�дуь�у�на�эю�ря�ща�мы�нын�“дюр�дэ�юз�Ма�ме�дов”�ки�ми� та�ны�-дыьы�Щя�биб�Мям�мя�дов�рай�ко�мун�би�ринъи�ка�ти�би�иди.�Еля�бир�рящ�-бяр� ки,� онун� рай�ком�луьу� бю�лэ�я�нин� гы�зыл� дюврцня� аид� еди�ля�рякрай�о�ну�муз�“Гы�зыл�То�уз”�ад�лан�маьа�ба�ш�ла�ды.�Ща�лал�лыг,�дцзлцк,тя�миз�лик,�ва�щид�мяг�сяд�цчцн�ча�лыш�маг�щяй�ат�нор�ма�сы�на�че�в�рил�-миш�ди.�“Дюр�дэ�юз”�юзц�эеъ�я�ляр� ли�ба�сы�ны�дяй�и�шяр (бур да ъян нят ликадил шащ ла ры мы зын мя ийй я тин эц зя ра ны ны вя ди ван-дя ря нин он лар ланеъя ряф тар ет дий и ни юй рян мяк цчцн тяьй ир-ли бас олуб ъа ма а тын ичи -ня эет мя си йа да дцшцр), хыр�ман�га�ро�вул�чу�су�на,�йа�ан�бар�да�ра

128

Бящрузяр

Page 129: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

чох�лу�пул�тяк�лиф�едяр�миш�ки,�она�буь�да�сат�сын�лар.�Бун�лар�да�гыр-саг�гыз�олуб�йа�ха�ла�ры�на�йа�пы�шан,�си�ня�син�дян�итя�ляй�ян�дя�эе�ри�дур�-май�ан,� ял� чяк�мяй�ян� бу� щяй�а�сыз� чий�ни� хуръ�ун�луйа� ахыр�да� бираьаъ� илиш�ди�ряр�ми�ш�ляр� ки,� наь�ай�ыр�дыь�ын�ды,� ай� бе�ля�фи�лан� шцдя?!“Дюрдэ�юз”я� би�зим� ана�мы�зы� аь�лат�маг�мы� ис�тяй�ир�сян?�Ъя�щян�нямол,� чых� эет� бур�дан,�—� дей�иб� го�вар�мы�ш�лар.� Са�ба�щы�сы� да�Щя�бибмцял�лим�иъ�лас�едяр,�эеъя�она�“илиш�ди�ря�ни”�дя�чаь�ырт�ды�рар,�ел�ичин�дятя�шяккцр�едиб�мцка�фатлан�ды�рар�мыш.�Бу�дцзлцйцн�га�баь�ын�да�елинсяр�вя�ти�ашыб-да�шар�ды.�Мцща�ри�бя�ил�ля�рин�дя�тякъя�Ашаьы�ЮйсцзлцдяГара�Тапдыьын�дюврцндя�еля�вахт�олуб�ки,�бир�ямяк�эцнцня�25-30�ки�ло�та�хыл�бюлцнцбдц�(йаь, пен дир, йун, бо с тан мящ сул ла ры даюз йе рин дя), адам�лар�пай�ла�ры�на�дцшя�ни�йер-габ�та�па�бил�мя�мя�ля�-ри�уъ�ба�тын�дан�ев�ля�ри�ня�апа�рам�май�ыб�лар,�ан�бар�дар�ла�да�ны�шыб�ларки,�гой�мя�ним�пай�ым�гал�сын�ан�бар�да,�со�нра�эютцря�рям.�Кющ�няадам�лар� дей�ир�ди�ляр� ки,� вер�дий�и�миз� пай-пцшдян� яла�вя,� Яряш�дян,Мил-Муь�ан�дан� эя�лян�ляр� хал�ча-па�лаз,� мис� габ� эя�ти�риб� биз�ляр�дята�хыл�ла�дяй�и�шяр�ди�ляр.�Еля�бун�дан�ды�ки,�йер�ли�эя�бя�ляр�ля�йа�на�шы,�бу�-ра�лар�да�Га�ра�баь,�Шир�ван�чеш�ни�си�иля�то�ху�нан�ха�лы-хал�чайа�да�чохраст�эя�ли�нир...

“Гы зыл То вуз”

Щяй�ат�да�бир�йах�шы�лыг,�бир�дя�эюрц�лян�иш�ляр�га�лыр.�Щеч�тя�садцфидей�ил�� ки,� ясрляр� ке�чир,� гя�ри�ня�ляр� до�ла�ныр,� ня�сил�ляр� дяй�и�шир,� анъ�агйах�шы�ямял,�ся�ха�вят,�мяр�да�ня�лик�щеч�вахт�йад�дан�чых�мыр,�ня�сил�-дян-ня�си�ля�ке�чир,�шях�сийй�ят�фор�ма�лаш�ма�сын�да,�мя�ня�ви�ка�мил�лик�дяхей�ир�хащ�лыг,�йах�шы�лыг�ки�ми�кей�фийй�ят�ляр�мцщцм�рол�ой�най�ыр.�Щярдя�фя� дя� биз�дян� ил�ляр�ля,� он� ил�ляр�ля� га�баг� щяй�ат�дан� эет�миш� йах�шыадам�ла�рын�йад�едил�дий�и�ни�вя�ха�тыр�лан�дыь�ы�ны�эюрдцкъя�дцшцнцрсянки,�дцнйа�щеч�дя�бо�шу�на�дей�ил�миш�вя�еля�кишиляр�вар�ки,�он�лар�ща�-мы�тя�ря�фин�дян�гя�бул�олу�нур,�эюр�мяй�ян�дя,�эянъ�ня�сил�дя�он�ла�рарящ�мят�охуй�ур,� ады�ны� ещ�ти�рам�ла� чя�кир.�Би�зим�бу�эцн�вар�олубйа�ша�ма�мыз�цчцн�он�ла�рын�хей�ир-ду�а�ла�ры,�мцсбят�енер�жи�ля�ри�бюйцкщяй�ат�сти�му�лу�на�че�в�ри�лир.

129

Кечмиш эяляъяк

Page 130: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

То�уз�тор�паьы�щя�ми�шя�йах�шы�адам�ла�ры�иля�Азяр�байъ�ан�да�ад�чы�-ха�рыб.�Би�зим�адам�ла�ры�гя�дир�би�лян�ляр�бир�гай�да�ола�раг:�—�“Сизгы�зыл� ки�ми� ин�сан�лар�сы�ныз”,�—�дей�иб� щя�ми�шя� ба�ша� чя�киб�ляр.�Гы�зылТо�у�зу�муз�да� ютян� яс�рин� 30-ъу� ил�ля�рин�дя� “Гы�зыл� То�вуз”� гя�зе�тиняшр�олу�нуб�ду,�Дя�дя�Ми�кай�ыл�Аза�ф�лы�“Дя�дя�Гор�гуд,�озан�йур�-ду,�хош�аваз�лы�Гы�зыл�То�вуз”,�—�дей�и�бян�“Гы�зыл�То�вуз”�ше�и�ри�илятор�паь�ы�мы�зы�вясф�едиб�ди.�

“Чал” вя “Итй а лаьы”

...Юйсцзлц�ъа�ма�а�тын�дан�олан�бир�елат�да�“Чал�бу�лаьы”нын�(ин -ди ки Ся а дят бу лаь ы нын) щян�дя�вя�рин�дя�йурд�сал�мыш�ды.�Та�ри�хян�щя�-мин�бу�ела�тын�мал-щей�ва�на�ба�ха�ны�вя�тут�дуг�ла�ры�йа�ван�лыг,�пен�-дир� ад�ла� сюй�ля�нир.� Адам�ла�ры� хей�ир�хащ� (би зим ки ляр “хей ир хон”дей ир ляр) щя�лим,�ипяк�ки�ми�йум�шаг�ды.�Гя�ри�бя,�го�наьа�ня�ва�зи�ш�лиадам�лар�ды� “итй�а�лаг�лы�лар”.�Аь�ыр� сцрэцн�кюч�ля�ри�ня,�Азяр�байъ�а�ны�-мы�зын� баш�га� йер�ля�рин�дян� бу�райа� пя�нащ� эя�ти�рян�ля�ря,� ялаъ�сыз�ла�ращя�ми�шя�гуъ�аг�ачыб�ды�бу�ел-елат.�Чай� сям�тин�дя�“Ча�лын�бур�ну”нда�кы�гай�а�лыг�ла�рын�цстц�йа�лаг-

йа�лаг� иди. Щей�ван� йай�лым�дан�гай�ы�дан�да�ора�лар�да� ар�хаъ�ла�нар,сцрц� ит�ля�ри�ни� дя� гайа�лар�да�кы� щя�мин� йа�лаг�лар�да� йал�лай�ар�мы�ш�лар.Бу,�бир...�Да�ща�со�нра,�Ямир�ли�ъа�ма�а�ты�Кцрцн�йа�ха�сын�дан�йай�-лаг�кючцня�ба�ш�ла�йан�да�дей�ир�ми�ш�ляр�ки,�еля�йцкля�нин�ки,�бир�дя�итяйал� тюкцлян� йер�дя�—� щя�мин� о� гай�а�лыь�ын� ят�ра�фын�да� ар�хаъ�да�—“Итй�а�лаь�ын�да”�дай�а�ныб�бир�що�вур�ня�фя�си�ми�зи�алаг...�О�вахт�—�бувахт�Юйсцзлц� тор�паь�ы�нын� щя�мин� о� щис�ся�си�ня� “Итй�а�лаьы”� де�мяйяба�ш�лай�ыб�лар�ки,�бир�мцддят�Юйсцзлцйя,�бир�эярян�дя�То�уз�шя�щя�ри�-ня�“ба�хыб”�—�ин�ди�рай�о�ну�муз�да�Ашаьы�Юйсцзлц�кян�ди�ки�ми�ай�-рыъа�бир�ста�тус�алыб�ды,�яща�ли�си�9�мин�ня�фяр�дян�йу�ха�ры�ды.

“Ма ша Ящ мяд гуй у су”

Аь�даь�ын�эц�ней�ин�дя�—�шя�щя�ри�ми�зя�ба�хан�сям�тин�дя�су�ол�ма�-йыб�вя�еля�ин�ди�дя�йох�ду.�Тяк�“Ма�ша�Ящ�мяд”�гуй�у�сун�дан�са�-

130

Бящрузяр

Page 131: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

вайы.�Шащ�вер�ди�ляр�дян�олан�Мя�шя�ди�Ящ�мяд�Аь�даь�да�—�“Ил�хы�дя�-ря�си”нин�ба�шын�да�от�чал�ды�рыр�ды.�Эцн�эц�нор�та�дан�кеч�ся�дя,�тез�дянсуйа�эюн�дяр�дик�ля�ри�цстц�боч�ка�лы�ики�тя�кяр�ат�ара�ба�сы�эя�либ�чых�мыр�-ды�кы�—�чых�мыр�ды.�Ъцрдяк�ляр�дяки�су�чох�дан�сыфгарылыб�гур�тар�мыш�-ды,�от�ча�лан�лар�тян�тий�я�ряк�дя�ря�нин�ди�бин�дя�до�вша�нал�ма�сы�кол�луг�-ла�ры�на�мя�тя�рислянмиш�ди�ляр.�Ящ�мяд�ки�ши�сющ�бят�ля�бун�ла�рын�ба�шы�ныга�тыр,�эюзц�ися�“Гоъа�голпун”ун�ятрафына�кя�мяр�ки�ми�до�ла�нанйол�лар�дан�йыь�ыл�мыр,� яли� иля�йан-йю�ря�син�дя�кя�рян�ти�дяй�мя�миш�отучя�нэ�я�ляй�ир�ди.� Бир�дян� щисс� еля�ди� ки,� яли�ня� ня�ся� бат�ды.� Ба�хан�даэюрдц� ки,� га�мыш�ды,� яли�ни� бир� ба�лаъа� сый�ы�рыб�ды.� Еля� бил,� йу�ху�данайыл�ды,�йа�нын�да�кы�ла�ра�де�ди�ки,� ешит�ми�шям,�га�мыш�би�тян�йер�дя� суолар,� юл�мяй�иб� саь� гал�сам,� гуйу� газ�ды�раъ�ам,� эя�лян� ил� бу� вя�дябур�дан�су�ичя�рик.�Ки�ми�за�ра�фат�ла,�ки�ми�дя�йа�ры�э�ер�чяк�гай�ыт�ды�ки,Мя�шя�ди,� дей�я�сян� ва�рын� чо�ха�лыб�—� аь�лын� аза�лыб�ды.� Щеч� еши�диб,эюрцбсян�ми,�бу�ра�лар�да�су�ол�дуь�у�ну?!�Мя�шя�ди�Ящ�мяд�де�дий�и�нинцстцндя�ду�рур.�Кан�кан�эя�тиз�ди�рир,�еля�де�дийи�йер�дян�дя�да�ш�лаш�-мыш�су�хур�ла�ры�газ�ды�рыр,�“су�а�дах”�гай�а�ны�да��йа�ны�ба�ла�лы�бир�инякве�риб�йар�дыр�маг�ла�дя�рин�бир�гуйу�вур�ду�рур.�Щя�мин�су�100�ил�дихал�гын�ис�ти�фа�дя�син�дя�ди.

Фярзалыларын “чохбилмишлийи”

Ъялиллинин�иряли�адамларындан�олан�Мяшяди�Ъыьы�Аьдаьын�индидювлят� торпаг� фондуна�аид�олан�300�щектардан�артыг� яразисини“торг”дан� гызыл� пулла� сатын� алмышды.� Сонралар� Ъялилли� вя� ДцзЪырдахан�кяндляри�бир�колхозда�бирляшяндя�торпаг�верэисини�азюдясинляр�дейя�щямин�торпаьы�дювлятя�гайтардылар...“Гара�бурун”а�галхан�йердя�“Атлы�дяря”дя� ъялиллиляр�кящриз

вурдурмаг� истяйирди.� Сораглашыб� канкан� Мяшяди� Мащмудутапмышдылар.� Ъаван� канканы� даща� шювгля� ишлятмяк� цчцн� беляшяртляшмишдиляр�ки,�су�чыхса�бах,�филан�гыз�(Мащмудла гызын бир-бириня мейли олдуьуну билирдиляр) сянинди.�Мащмуд�эюзцнцн�одлучаьында� ъанына� ъяфаны� басыб,� мин� бир� язиййятля� лаьымлар� атыб,кящриз�гуйулары�вурду,�суйун�дамарыны�тапды�вя�бцллур�кими�саф,

131

Кечмиш эяляъяк

Page 132: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

шипширин� су� цзя� чыхды...� Кимийдися� иши� бурду,� биз� тата� гызверяммярик,�—�деди.�Ящдя�вяфасыз�чыханларын�аъыьына�Мащмудда� билдийини� еляди� —� суйун� сямтини� аздырды!� Гисмятя� бах� ки,ъаванын�няфсини�йандыранларын�щайыфыны�Танры�гыздан�алды.�Эялинкючян�гыз�камына�чатмамыш�чыраг�кими�сюндц!Ондан�сонра�о�ел�дирет-дирет�чох�канканлар�—�усталар,�бу�иши

камил�билянляр�эятирди.�Ня�иллащ�елядилярся�бир�дя�ордан�су�чыхасыолмады.� Нечя� нясилди� ки,� ъялиллиляр� Мяшяди� Мащмудун� ялининизляри� галан,� ган-тяр� тюкдцйц� о� гуйуларда� суйун� гыжылтысыны� даешидир,�еля�бил,�о�йерляр�цчцн�ъан�дярманы�олаъаг�суйун�бу�саатфонтан�вурмасыны�да�ильымсайаг�эюрцрляр.�Анъаг�сян�сайдыьынысай...�Ширин�су�явязиня�сысга�дузлу�судан�савайы�щеч�ня�ялдя�еляйябилмядиляр.�Инди�онлар�бир-бириня�гахынъ�гахырлар�ки,�шятял�сянинбабандан�кечди,�бу�да�дейир�йох,�разылашмышдылар,�сянинки�дяринэетмиш�гоймады...Танры�ящдя�вяфасызлара�беля�эюрк�еляди.

Тор паг ис тяйи вя “Ган гурудан”

Щюкмфяр�ма� олан� со�вет� щю�ку�мя�ти� сат�маг� бир� йа�на,� дюв�лятещ�тий�аъы� цчцнся�дя�юйсцзлцля�рин� ялин�дян�бир�га�рыш� тор�паь�ы�ны� алабил�мя�ди� (Мян “итй а лаг лы ла ры” — ашаьы юйсцзлцля ри —“дюнцк”лцля ри де ми рям, он лар тор паьы вер ди ляр фя ляй ин ба ды на, ин -ди “Шащ ваз”а (Шащ баз) ял ля ри йе тям мир — “Чал”, “Ар вад лар йо -ху шу” вя “Эц ней ин ди би”ня, “Эюй Эцней” цмид ли га лыб лар). БиръяТо�вуз� еле�к�т�рик� пай�лай�ыъы� стан�сий�а�сын�дан� баш�га,� о� да� вур-тутщек�тар� йа�рым�лыг� йер�ди,� иш�ляй�иб� ев�ля�ри�ня� га�занъ� апа�ран�ла�рын� дачоху�юйсцзлцляр�ди,�аъ�ыг�ла�ры�ту�тан�да�щя�ля�ону-бу�ну�за�ра�фат�ла�щя�-дя�ляй�ир�ляр� ки,� дя�мир-дцмцрцнцзц� эютцрцн,� биз� бур�да� та�хылякяъяй�ик.�Бир�сюз�ля,�ямя�ля�эял�дик�ля�ри� тор�паьы�щя�ми�шя�уъа�ту�туб,онун�цстцндя�ган�тюкцб,�йе�ри�эя�лян�дя�ъан�да�ве�риб�ляр�“гы�зы�лэ�юз�-ляр”.�Юйсцзлцдя�“Гуй�руг”да�Аь�ста�фа�иля�ара�да�бир�“Ган�гурудан”

вар.�Фи�к�римъя,�бу,� ики�мя�на�да� иш�ля�ди�лир.�Би�ринъ�и�си,�Аь�даь�ын� лап

132

Бящрузяр

Page 133: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ятяйи,�де�мяк�олар,�аран�олан�щя�мин�йе�ря�су�эя�тир�мяк�чох�чя�тин�-дир,�го�ра�би�ши�рян�ай�ын�да�ал�ты�даш�олан�бу�йер�дя�бит�ки�юртцйц�о�гя�-дяр� йа�ныб� ка�сад�ла�шыр� ки,� чюлцн� би�ря�си�нин,� щя�ша�ра�ты�нын,� ъцъц-мцъцсцнцн�дя�га�ны�гу�руй�ур.� Икинъ�и�си� вя� ян�аь�ла�ба�та�ны;�гон�шуоба�нын� сяр�щяд�дин�дя�йер�ля�шян�бу�йе�рин�ки�минки�олмасы�цстцндящя�ми�шя�дава-шава�йараныб,�ган�дцшяр�миш.�Ахыр�да�аь�саг�гал�мяс�-ля�щя�ти�бе�ля�олур�ки,�эя�лин,�щяр�ики�тя�ряф�дян�суйу�баь�лай�аг,�ки�минар�хы�нын�суйу�ща�ра�ны�ба�с�ды�—�тор�паг�да�онун�ку�ду.�Еля�дя�еля�-йир�ляр.�Бу�нун�ла�да�да�ва-ша�ва�кя�си�лир�—�“ган�гу�ру�йур”.�

Ба са рын ящ ва ла ты

Йе�ри�эя�либ,�да�ща�“ба�сар”�сюзцня�ря�с�ми�(ин дийя ки ми сющ бятля -рим дя чох де ми шям) мцна�си�бя�ти�ми�бил�дир�мя�сям�ол�маз.�Ана�ди�-ли�миз�дя�бу�сюз�щяр�щан�сы�чай�ын�сел�эя�лян�дя�да�шыб�ба�с�дыьы�вя�йащя�мин� чай�дан� чя�ки�лян�ка�нал-арх�ла� су�ва�ры�лан� тор�паг�ла�ра�дей�ир�-ляр.�Иря�ван�хан�лыь�ы�нын,�тцркцн�язя�ли�тор�паг�ла�рын�да�кы�Зя�нэ�и�ба�сар,Ве�ди�ба�сар,�Карпибасар,�Эяр�ни�ба�сар�вя�Азяр�байъ�ан�да�кы�Кцрба�-сар,�Араз�ба�сар...�ки�ми.�Эянъ�я�миз�Азяр�байъ�а�нын�та�ри�хи�шя�щя�ри,�мил�ли-мя�ня�ви�сим�во�лу�-

муз�ду,�фя�х�ри�миз�ди.�Анъ�аг�баш�га�йер�ляр�дя�ишим�йох,�То�уз�Эян�-ъя�нин,�йа�Эянъя�чай�ы�нын�ба�с�дыьы�яра�зи�дей�ил.�Ата�ла�ры�мыз�суй�ун�юзаха�ры�иля�эя�либ�чых�дыьы�яра�зи�ля�ря�фи�лан�чай-фи�лан�су�ба�сан�дей�иб�ляр.То�у�зу�да�Эянъя�чайы,�йа�онун�гол�ла�рын�дан�щяр�щан�сы�би�ри�тут�-мур�—�“ба�с�мыр”.�Дя�дя�ля�ри�миз�гур�дун�мя�лум�щей�ва�ны�ба�с�ма�-сы�на,�щяр�щан�сы�би�ри�си�ни�ба�сыб�йох,�ба�с�мар�ла�ма�сы�на,�би�ри�нин�ма�-лы�ны�ба�сыб�йе�мя�си�ня�дя�“ба�сыр”,�—�дей�ир�ди�ляр.�Бун�ла�рын�да�щеч�би�-ри�Эянъя-То�уз�мцна�си�бя�ти�ня�аид�дюйцл�вя�би�зим�ки�ляр�чох�йах�шыби�лир�ляр� ки,� он�лар� щя�ми�шя� дей�и�лян� мя�на�лар�да� “эянъ�я�ба�сар�лы”дюйцлляр�—�дя�дя-ба�ба�шям�шя�ддил�ли-то�уз�лу�лар�ды�ки,�мин�ил�ляр�ди�варолуб�юз�тор�паг�ла�рын�да�йа�шай�ыр�лар...Сющ�бя�тин�бу�мя�га�мын�да�“Ще�кай�я�ти�хырс�гул�дур�ба�сан”�да�бир

йан�дан� эя�либ� дур�ду� эюзцмцн� га�баь�ын�да.� Ин�ди� бил�ми�рям� онутяд��рис�едир�ляр,�йа�йох?�Мол�ла�Ня�с�ряд�ди�нин�сюзц�ол�ма�сын,�щеч�кеч�-

133

Кечмиш эяляъяк

Page 134: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

миш�дя�дя�бир�дцз�ямял�ли�тя�д�рис�ет�мяк�ля�ри�йо�хуй�ду.�Охуй�ан�лар�би�-лир�ки,�бу,�Мир�зя�Фя�тя�ли�Ахун�до�вун�ко�ме�дийала�рын�дан�би�ри�ди�вяящ�ва�лат�да�ва�ге�олур�Шям�шя�ддил�дя�(ясяр дя Шямсяддин) —�Та�вусдя�ря�син�дя,� Фын�дыг�лы�да,� Ямир�ли�дя,� Кар�ван� йо�лун�да,� тя�ря�кя�мяела�тын�да,�оба�да,�бир�сюз�ля,�яся�рин�ре�маркала�ры�на�бах�са�ныз,�бун�-ла�рын�ща�мы�сы�ны�эю�ряр�си�низ...�Дедикляримизи�беля�йекунлашдыраг�ки,Эянъябасар�субасар�анламында�ишлянмир.�Щардаса�Эянъя�ятрафы,Эянъянин�йахыны,�Эянъянин�ялчатаны,�Эянъяйя�симсар�вя�щюкмцишляйян�мянасында�ишлянир.

“Аваз”

То�уз� шя�щя�ри�ми�зя� бой� ве�рян,� шя�щя�ри�ми�зин� ятяк�ля�ри� бир� йа�на,дюш�ля�ри�ня�дя�“да�раш�дыьы”�бир�“Аваз�тя�пя”миз�дя�вар.�Бу�ра�баш�-дан-ба�ша�ар�хе�о�лойи�аби�дя�дир.�Дюв�лят�гей�дийй�а�ты�на�Явяз�тя�пя�га�-ла�сы�ады�иля�дцшцбдц.�Нийя�бе�ля�йа�зыб�лар,�щан�сы�нийй�ят�ля�еля�еляйиб�-ляр�—�дей�ям�мя�рям.�Биръя�шейи�эцн�ки�ми�би�ли�рям�ки,�1912-ъи�ил�дяМан�та�шов� (бу щямин нефт милйончусуйду ки, вахтиля БакынынБалаханы вя Сабунчу кяндляринин торпаг сащиблярини товлайыб уъузгиймятя кцлли мигдарда нефтли торпаглары ялиня кечирмишди. Щяминермяни дя юз сойдашларыны башына йыьыб нефт мядянляриндя эялирлийерлярдя минлярля щайын ялини чюряйя чатдырмышды) Ру�сий�а�нын� илксе�мент�за�вод�ла�рын�дан�олан�То�уз�се�мент�за�во�ду�ну�тик�ди�рян�дявя�кцря�кя�ни�ни�орайа�“хо�зейин”�тяй�ин�едян�дя�щя�мин�дя�рин�эет�миш“Аваз� тя�пя”си�ня� ка�нат� йол� чяк�ди�риб� ва�го�нет�ка�лар�ла� эеъя-эцндцз�се�мент�хам�ма�лы�да�шыт�ды.�Ола�бил�син,�о�дювр�ляр�дя�ора�лар�-да� ин�ди� ща�мы�нын�Аваз� да�шы� де�дийи,� шя�щя�рин,�Дцз� Ъыр�да�хан� вяАшаьы� Юйсцзлцнцн,� “Лем�ся”нин� ясас� ев�ля�ри�нин� ти�кил�дийи� щя�минсах�сы�сай�аг�даш�дан�уъ�ал�дыл�мыш�га�ла�вар�мыш.�Га�ла�бу�эцнцмцзяэя�либ� чат�май�ыб�ды.� Эюрцнцр,� ер�мя�ни� су�хур� га�ры�шыг,� се�о�лит� вяящянэда�шы�га�ры�шыг�даш�дан�щюрцлмцш�щя�мин�ди�вар�ла�ры�да�ва�го�нет�-ка�ла�ра�дол�ду�руб�се�мент�би�ши�риб�ди.�Йох�са�кющ�ня�ки�ши�ля�ри�миз�бо�-шу�на�де�мяз�ди�ляр�ки,�“Аваз”�яри�мяз�ди,�ону�се�мент�за�во�ду�ярит�-ди.�Ня�гя�дяр�ча�пы�лыб-та�лан�са�да�“Аваз”�йе�ня�язя�мят�ли�ди.�Йе�ня

134

Бящрузяр

Page 135: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дя�щян�дя�вяр�дя�ки�ев�са�щиб�ля�ри�щяр�щан�сы�га�зын�ты�апа�ран�да�йе�рал�тыйол�ла�ра,�кцря�бянд�ля�ря,�ся�нят�кар�лыг�мя�щял�ля�ля�ри�ня,�тян�дир�ля�ря,�сир�-ли�ту�нел�ля�ря�(рявайятя эюря “Аваз”ын дюшц иля Торпаггалайа бузкими шипширин су кямяри чякилиб вя онун щардан эялдийини кимсябилмир),� ня�щя�нэ�кцпля�ря,� сай�сыз-ще�саб�сыз� шир�ли� вя� шир�сиз� кцпя� вясах�сы�гы�рыг�ла�ры�на,�мцхтя�лиф�даш�вя�тунъ�алят�ля�ря�раст�эя�лир�ляр.Бязян�беля�дя�дейирляр�ки,�“Аваз”ын�цстцндя�-эцнейя�сары�йеря

бярк� тяпик� вуранда� сяс-уьулту� эялирмиш,� буна� эюря� “аваз-сяс”адландырыблар...�“Аваз”�тяд�гиг�еди�либ�юй�ря�нил�мяй�иб�ди.�Онун�ел�-ми� йа�наш�ма� иля,� мца�сир� цсул� вя� тех�но�ло�э�ий�а�лар�ла� тяд�ги�ги�нябюйцк�ещ�тий�аъ�вар.�Бур�да�тарихин�ачыл�ма�мыш�гат�ла�ры�йа�тыр�вя�юзтяд�ги�гат�чы�сы�нын�щя�с�рят�индядир.

Зий а рят чи си ни эюз ляй ян щя с рят ли

...Елат� кючцнцн� бир� ги�с�ми� дя� Аь�дам� кян�дин�дян� ке�ч�мяк�ляМу�рь�у�за�эе�дяр�ди.�Бу�тор�паь�ын�ща�ким�ля�ри�нин�Пейь�ям�бяр�няс�лин�-дян�олан�юв�лийа�Алы�Дя�дяйя�(Алдядя)�бир�эцн�яр�зин�дя�эя�зиб-до�-ла�ша�бил�дийи�гя�дяр�баь�ы�ш�ла�дыьы�тор�паг�ла�рын�ай�аьы�Кар�ван�йо�лу�нунцстцндя�ки�мюъцзя�ля�ря� ша�щид�лик� ет�миш� “Топ�даь�даь�ан”,� ба�шы� исяМещ�раб� чай�ы�на� гя�дяр� уза�нан� бар�лы-бя�щяр�ли,� ме�шя�ли-чай�лы� бирмцлк�иди.�Ахынъы�—�Аь�чай�бой�унъа�цзц�даь�ла�ра�гал�хан�да�Га�-ра�гай�а�дан�ке�чян�ки�ми�бу�эцнкц�шяр�ти�дюв�лят�сяр�щя�дин�дян�со�нрабир�оба�мыз�вар�ды.�Щя�мин�оба�да�Щаъы�Ящ�мяд�аь�а�нын�эю�зял�има�-ря�ти�бир�зий�а�ря�тэ�а�щый�ды.�Сей�ид�няс�лин�дян�олан�Ящ�мяд�аьа�дцз�21дя�фя�Щяъъ�зий�а�ря�тин�дя�ол�муш�ду.�Ор�да�кы�Мол�ла�Ся�фи�мцлкц,�Мол�-ла�Ся�фи�дцзц�дя�ел�ва�ры�ны�сах�лай�ыр�ды.1930-ъу� ил�ляр�дя�ер�мя�ни�щя�мин�о�абад-шен�оба�мы�зын�ахы�рынъы

топ�даь�ыт�маз�ев�ля�ри�нин�дя�ашаь�ы�ла�ра�кючцрцлмя�си�ня�на�ил�ол�ду...Ахынъы�нын� саь� са�щи�лин�дя,� Алы� Дя�дя�нин� (Алдядя)� уй�у�дуьу

мцгяд�дяс�зий�а�ря�тэ�ащ�ят�ра�фын�да�аь�ыр�дан�аь�ыр�Гуш�чу�ели�ми�зин�вяШы�ныь�ын� да� бя�зи� ня�сил�� нцмай�ян�дя�ля�ри�нин� елат� гя�би�ри�с�тан�лыьы� ин�димин�ил�ля�рин�щя�с�рят�ли�си�ки�ми�зий�а�рят�чи�си�ни�эюз�ляй�ир.�

135

Кечмиш эяляъяк

Page 136: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ка ма чя ки лян гыз

Кар�ван�йо�лу�нун�цс�тцн�дя�ки�“Топ�даь�даьан”�ла�баь�лы�чох�ящ�-ва�лат�лар� сюйля�нир...�Ня�оь�ла�нын,�ня�дя�гы�зын� ата-ана�сы� бунларынев�лян�мя�си�ня�ра�зы�де�йил�ди.�Бу�оь�лан�вя�гыз�да�сюзц�бир�йе�ря�го�-йараг�бир-бириня�гошулуб�гач�мыш�ды�лар.�Эе�ъя�нин�о�вя�дя�сий�миш�ки,эя�либ�чых�дыг�ла�ры�кар�ван�са�ра�нын�га�пы�сы�ны�дюймя�йя�цряк�еля�мя�миш�-ди�ляр.� Йа�йый�мыш.� Кар�ван�са�ра�нын� дар�ва�за�ла�ры� аь�зын�да�кы� ири� салдаш�ла�рын�цс�тцн�дя�щяк�дян�дцш�дцк�ля�ри�ня�эюря�ся�ря�ля�ниб�гал�мыш�ды�-лар...�Гыз�о�бцр�кц�лц�эе�ъя�дя��ъа�ны�на�ишляйян�буз�ки�ми�со�йуг�луг�-дан�бир�дян�дик�син�ди.�Эюрдц,�ня�щянэ�бир�илан-яж�да�ща�айаг�ла�ры�ныуд�щауд�да�ды.� Дцм�сцк�ля�йиб� оь�ла�ны� ойадыб,� ону� що�йа� чаьыр�ды.Айы�лан�оь�ла�нын�щя�ни�ри�ба�тыр,�аныр�кы�няфяси�ни�бя�ри�эя�ти�рям�мир.�Еля�-ъя�до�му�шуб�га�лыр.�Гыз�бир�дя�им�дад�ис�тя�йир.�(Яж да ща гы зын айаг -ла ры ны ар тыг ка мы на чя киб миш). Оь�лан�дан�ща�рай�йох�ду:�бил�дир�миюлмц�сян�—�бу�ил�ми.�Еля�бил,�сян�дян�ютрц,�ся�нин�хят�ри�ня�эюйдянул�дуз�го�па�ра�рам,� ики�дцн�йа�ны�бир� еля�йя�рям,�де�йиб�дил-дил�ютянщя�мин� бу� оь�лан� де�йил�миш.� Гур�шаьа� гя�дяр� яж�да�ща�нын� аь�зын�даолан,�башы�ящляд�дашына�дяйиб�цмиди�цзцлян�гыз:�—�Ай�на�мярд!Ся�нин�ки�ми�аьзымвайын,�горхаьын�баш�йол�да�шы�ол�маг�дан�са,�яж�-да�ща�йа�йем�ол�маг�йей�дир,�—�де�йиб�йа�на�ач�дыьы�гол�ла�ры�ны�гол�-туьу�на�гы�сыр...Ай�пар�ча�сы�кими�гы�зы�удан�яж�да�ща�“Топ�даь�даьан”�да�бу�саат

да�ду�ран�щя�мин�о�ири�сал�да�ша�до�лам-до�лам�до�ла�ныр.�До�лан�дыг�-ъа�да�уд�дуьу�гур�ба�ны�нын�сц�мцк�ля�ри�нин�шаг�гыл�ты�сын�дан�кар�ван�-са�ра�нын�га�пы�чы�ла�ры,�зяв�вар�лар�дик�аты�лыр�...

Дярй а да гярг ол май ан — га рь ын ол май ан лар

Гой�бил�мяй�ян�ляр�дя�бил�син,�1989-ъу�ил�дян�ба�ш�лай�ан�бу�Вя�тянмцща�ри�бя�си� дюврцндя� то�уз�лу�лар� бир� га�рыш� тор�паь�ы�ны� да� щяр� ъцрмцща�ри�бя�ой�ун�ла�ры�на,�ис�тяр�да�хи�ли,�ис�тяр�ха�риъи�дцшмянлярин�вя�ис�-тяр�ся�дя�дцнйа�ер�мя�ни�лий�и�нин�аъ�ыь�ы�на�йаь�ыйа�вер�мя�ди.�Юз�оъ�а�ьын�-да�ба�шы�на�бом�ба� йаь�ды�са�да,� до�ла�ны�шыь�ы�нын�кя�сил�мя�си,� бу� тор�-

136

Бящрузяр

Page 137: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

паг�да�вар�олуб�йа�ша�ма�сы�цчцн�бцтцн�им�кан�ла�рын�гя�щя�тя�чых�ма�-сы� йюнцндя�мякр�ли� план�лар� гу�рул�са� да,� тор�паь�ы�ны� тярк� ет�мя�ди!Юлдцк,�гы�рыл�дыг,�эе�ри�дур�ма�дыг.�500�ня�фя�ря�гя�дяр�шя�щид�вер�дик.Ев�ля�ри�миз� ся�нэ�яр� ол�ду,� ата-ба�ба�дан� гал�ма� сяр�вя�ти�ми�зи,� ща�лалга�занъ�ы�мы�зы�эцлляйя,�сур�са�та�вер�дик,�ясэ�яр�йе�дирт�дик,�ор�ду�сах�ла�-дыг,�бя�зи�ба�ша�бя�ла�ко�ман�дир�ля�ря�рцшвят�вер�дик,�тор�паь�ы�мы�зы�го�-ру�дуг,�гач�гын�—�кючкцн,�га�рь�ын�ол�ма�дыг�(Ал лащ ся ня рящ мятеля син, Бор ча лы Чян ли бел Ня сиб,— онун сюзцдцр, эцръц иля эюз йаьыйей ян, мя ням-мя ням дей ян йе кя пяр эцръц мил лят чи си ни кинто данар тыг бир шей сай май ан, юз ъцря фя сиз ян да мы иля дцшмян эюзцня охки ми ба тан бу Га ра па паг Ки ши си нин гар шы сын да вя фа боръ у муз вар.Саь лыг ол сун, ся нин гя щ ря ман лыг ла рын, мяр да ня лик ля рин елин — ела -тын улу Йаь лыъ ан ла бир лик дя бюйцк бир ки таб мюв зу су дур. Йа ги с -мят!).ХХ�яс�рин�80-ъи� ил�ля�рин�дя�Азяр�байъ�а�ны� са�щиб�ол�дуьу�бу�гы�зыл

кюрпцдян-эе�о�ст�ра�те�жи� мя�кан�дан� си�либ� ат�маг� цчцн� бей�нял�халгэцъ�мяр�кяз�ля�ри,� гя�дим�дян� бу� гий�мят�ли� тор�паг�лар�да� эюзц� олангцввя�ляр�йе�ни�дян�ишя�кечдиляр.�То�уз�лу�лар�йе�ня�дя�Вя�тя�нин�си�пя�риро�лу�ну�лай�и�гинъя�йе�ри�ня�йе�тир�ди�ляр.�Рай�о�ну�му�зун�“То�вуз”�гя�-зе�ти�ни�о�вахт�18-20�мин�ти�раж�ла�няшр�едир�дик,�рай�он�яща�ли�си�ися�120мин�ня�фя�ря�гя�дяр�иди.�Ня�ин�ки�щяр�аи�ляйя,�аз�га�ла,�щяр�иш�ляй�ян�шях�-ся�гя�зет�эе�диб�ча�тыр�ды.Ре�дак�то�ру� ол�дуь�ум�щя�мин�мят�бу� ор�га�нын� ямяк�да�ш�ла�рый�ла

би�рэя�ва�щид�мяг�сяд�уь�рун�да,�гя�зе�тин�ясил�халг�три�бу�на�сы�на�че�в�-ри�либ�Вя�тя�нин�мцда�фи�я�си�ня�йар�дым�чы�ол�ма�сы,�зя�ма�ня�си�нин�сал�на�-мя�чи�си� ро�лу�ну� лай�и�гинъя�йе�ри�ня�йе�тир�мя�си�на�ми�ня� язмля� ча�лы�шыр�-дыг.�Ана�дан�язиз�ня�вар?!�Ам�ма�бу�язиз�вар�лыьы,�—�анам�Ся�-май�я�ни�щяр�эцн�юзцмцз�дя�она�баш�чя�кяк,�елоьлуларымызла�биролуб� бирэя� вурушаг� дейя,� апа�рыб� тящлцкя� зо�на�сын�да�кы� Йу�ха�рыМцлкцлц�кян�дин�дя�йер�ляш�дир�миш�дик...�

Дя дя ал хы шы

...Ин�ди� атяш�кя�с�ди,� Алы� Дя�дя�нин (Алдядя) ал�хы�шы� ки�ми� юзц,мцгяд�дяс�мя�за�ры�да�биз�дя�дир.�Анъ�аг�эе�дям�ми�рик!�Щярб�чи�ля�ри�-

137

Кечмиш эяляъяк

Page 138: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

миз� тящлцкя�сиз�лик� ба�хы�мын�дан� о� тя�ря�ф�ля�ря� ке�ч�мяйя� гой�мур�лар.Мян�бяй�и�ни�язя�ли�йай�лаг�ла�ры�мыз�дан�эютцрян,�Са�ры�Му�рь�у�зун�бяс�-ля�дийи� Аь� чай�ы�мы�зын� аь� кюпцкля�ри� Ахынъы� иля� эя�либ� Аь�дамэюлцмцздя�динъ�лик�та�пыр.�Бу�эюлцн�тя�сяррцфат�ящя�мийй�я�ти�юз�йе�-рин�дя.�

Эюл ди бин дя ки Фяр за лы

Де�сям�ки,� гя�дим�Фяр�за�лы� кян�ди�миз,� на�дир� та�рих-мя�дя�нийй�ятнцму�ня�ля�рин�дян�олан�бир�таь�лы�кюрпцмцз�вя�тякъя�Азяр�байъ�а�ны�-мы�зын�дей�ил,�Шяр�гин�та�ны�дыьы,�гя�бирцстц�ат�лы�щей�кял�ля�ри�иля�дцнйа�ныщей�рят�лян�ди�рян,�вах�ти�ля�нцфуз�лу�та�ри�хи�ка�та�лог�ла�рын�бя�зяй�и�ня�че�в�-ри�лян,� шям�шя�дил�ли-то�уз�лу�ус�та�Кяр�бя�лайы�Щцсейн�вя�ди�э�яр� ся�нят�-кар�ла�рын� даш� цстя� бя�дии� ой�ма� цсу�лу� иля� йа�рат�дыьы,� ХВЫ�ЫЫ-ХЫХясрля�ря�аид�ял�иш�ля�ри�нин�як�ся�рийй�я�ти�ер�мя�ни�йо�сун�лу�ру�сий�а�лы-ле�нин�-град�лы�алим�ля�рин�яли�иля�эюлцн�ди�би�ня�эюмцлдц,�он�да�ру�зи�си�ни�тор�-паг�дан�чы�ха�ран�кянд�ящ�ли�миз�мян�дян�инъ�ий�яр.�Анъ�аг�инъ�и�ся�дя,де�мя�лий�ям�ки,�1960-ъы� ил�дя�эюл�алт�да�га�лан�—�яс�лин�дя�гал�ма�ды,таь�ла�ры�ны� юз� ман�гурт�ла�ры�мыз� (ангут) апа�рыб� щан�сы�са� ла�зым�сыз,эюрцнмя�йян�бир�ди�ва�рын�щюрцйцня�гой�ду�лар,�—�о�кюрпцнцн�дяти�кил�мя� яф�са�ня�си� вар.� (Щя мин кюрпцйя битишик — 3 метр аралыйалныз гойунун-кечинин адламасы цчцн гайа дашларындан енсизчох гядим бир кюрпц дя салынмышды ки, она “Дон гар кюрпц” дей и -лир ди.) Ба�ба�мын�тях�ми�нян�47� ил�бун�дан�юнъя�сюй�ля�дийи�вя�суйащя�с�рят�гы�зы�лэцл�ко�лу�суйу�неъя�ъа�ны�на�що�пдур�ур�са,�да�нян�дя�Гя�-шям�ба�ба�мын�да�би�ля�ряк�дян�на�ьы�ла-сю�зя,�яф�са�няйя�тяш�ня�ет�дийи�овахт�кы�ушаг�йад�да�шы�мын�маг�нит�лен�ти�ни�чю�зя�ляй�и�рям:

Щаъ ын гул пун дан йа пы шан Ки ши

Алы� Дя�дя�нин� (Алдядя)� тю�ря�мя�ля�рин�дян� олан� Щаъы� Мир�баь�ырАьа�Ахынъы�нын�цстцндян�“Вай�ыт�дийя”�(со вет щю ку мя ти бу то по -ни ми Ва щид ли йя че вир ди) кюрпц�сал�дыр�маг�ис�тяй�ир.�То�уз�да�Ва�щид�-ли�ме�шя�до�лайы�ад�ла�нан�бу�яра�зи�гя�дим�ляр�дя�ъя�нэ�ял�лийи�ан�ды�ран

138

Бящрузяр

Page 139: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

чох� га�лын,� ке�чил�мяз� ме�шя�лик�миш.� Мал-щей�ван� чох� вахт� ора�дагурд-гу�ша�раст�эя�ляр,�итя-ба�та�дцшяр�миш,�адам�лар�да�“ай�ит�ди-вайит�ди”,�—�дей�иб�щя�ми�шя�эи�лей�ля�няр�ми�ш�ляр,�еля�она�эю�ря�“Вай�ыт�ди”ад�ла�нар�мыш.� Пи�ри�миз� дя� (Алдя дя) юз� гыз� юв�ла�ды�ны� ся�да�гятэюрдцйц,� Аьанын� ъомярдлийи,� дярвиш� кюнцллцйц� иля� евинин� янйахын� адамына� чеврилян,� бизимкилярин� Йекя� Алы� дедийи� шяхсляевляндиряряк�ора�ны�шен�ляй�иб�бюйцк�бир�обайа�че�в�рил�мя�си�ня�хей�ир-дуа�ве�рир...Баь�ыр�бяй�ин� ис�тяйи�мцга�би�лин�дя�чох�ус�та�лар�эя�либ�кюрпц� сал�-

маьа�ча�лы�шыр,�алын�мыр�ки,�алын�мыр.�Бяй� со�раг�алыр�ки,�Шям�шя�ддилсул�тан�лыь�ы�нын� сы�ныр�ла�ры� йа�хын�лыь�ын�да� бер�зам� (йу нан)кюрпцсаланлар�вар,�он�ла�ра�хя�бяр�сал�лай�ыр...�Йе�ня�дя�цстцндян�ке�-чям�ми�рям,� де�мя�сям� ол�маз.� Бор�ча�лы�мыз�да� бир� иш�та�ща�лы� ада�мытяс�вир� едян�дя� дей�ир�ляр� ки,� бир� оту�ру�ма� ики� бер�за�мын(берзенин)хю�ряй�и�ни�йей�ир.�Ня�ися,�ке�чяк�мят�ля�бя.�Иш�еля�эя�ти�рир�ки,�бир�эцндябир-би�рин�дян�хя�бяр�сиз�бир�ъа�ван�вя�бир�дя�йа�ш�лы�ус�та�бяй�ин�щцзу�-рун�да�ща�зыр�олур.�Щеч�би�ри�нин�гял�би�ни�сын�дыр�маг,�кюнлцня�то�хун�-маг�ис�тя�мяй�ян�Мир�баь�ыр�бил�мир,�ней�ня�син.�Гоъа�ус�та�чы�хыш�йо�лута�па�раг�дей�ир�ки,�гой�щя�ря�миз�гурут�дан�(даь-аран пси хо ло э ий а -сы на сюй кя нян “Ярик дей иб ярий ир ня ням, гурут дей иб гу руйур ба -бам” щик мя ти ни ди ля эя ти рян Ор хан Па шайа са лам лар ол сун!) —бя�зи�сюй�ля�мя�ля�ря�эю�ря�ися�кар�тоф�дан—�ла�кин�бу,�та�ри�хи�мя�кан�вяза�ман�ла�уйь�ун�эял�мир,�кар�то�фун�То�уз�да�вя�ят�раф�бюл�э�я�ляр�дя�эе�-ниш�йай�ыл�ма�сы�ХХ�яс�рин�40-ъы�ил�ля�ри�ня�тя�садцф�едир,�—�бир�кюрпцдцзял�дяк,�ким�баъ�ар�са,�о�да�ба�ш�ла�сын.�Бе�ля�дя�едир�ляр.�Тяърцбя�лиус�та�нын�тез�бир�за�ман�да�тик�дийи�“кюрпц”�бяй�я�ни�лир.�О,�ъа�ван�ус�-та�ны�да�ялибош�гай�тар�мыр,�пул�дан-па�ра�дан�ве�риб�евиня�йо�ла�са�лыр.Да�ны�шыг�бе�ля�олур�ки,�Бяй�щеч�няйя�га�рыш�мыр,�йал�ныз�пул�ве�рир,

мя�дян�дян�даш� чы�харт�маг�дан,�ону�да�шыт�маг�дан� тут�муш,� фящ�лящаг�гы�на� гя�дяр� щяр� бир� иши� гоъа� ус�та� юзц� эюрдцрцр,� ахыр�дакюрпцнц�Мир�баь�ыр� тящ�вил� эютцрцр.� Сю�за�ра�сы� ону� да� де�мя�лий�ямки,�Алы�Дя�дя�(Алдядя) тор�паь�ын�дан� чы�хан�(орда гызылы, эюй вягырмызы рянэли даш вар),� �о�бя�нюв�шяйи-зоь�а�лы�даш�дан�Ба�кы-Ти�ф�лисдя�мирй�о�лу�нун�Яс�рик�чайы�вя�Ахынъы�чайы�цзя�рин�дян�ке�чян�щис�ся�-

139

Кечмиш эяляъяк

Page 140: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

син�дя�125�ил�бун�дан�яв�вял,�ин�ди�уни�кал�та�ри�хи�аби�дя�ки�ми�го�ру�нанчох�мющ�тя�шям�2�кюрпц�са�лын�мыш�дыр.�Аь�саг�гал�ла�ры�мыз�сюй�ляй�ир�ди�-ляр�ки,�о�дя�мирй�о�лу�кюрпцсцнц�тик�ди�рян�мцщян�дис�ляр�щан�сы�гий�-мят�дей�иб�ляр�ся,�по�драт�чы�лар�ра�зы�ла�шыб�лар.�Анъ�аг�бир�шярт�ля!�Кюрпцща�зыр�олан�дан�со�нра�кюрпцса�лан�лар�юз�аи�ля�си�иля�би�рэя�онун�ал�тын�-да�дай�а�наъ�аг,�йцклц�га�тар�да�цстцндян�ке�чяъ�як.�“Га�тар�цстцндян�ке�чяъ�як”�дей�ян�дя�би�зим�бу�йер�ля�рин�до�даг�-

гач�ды�сы�йа�ды�ма�дцшдц.�Яли�бяй�ли�дя�чох�най�Аб�ду�ля�ли�ки�ши�вар�ды,(Ал лащ рящ мят еля син!) бир� эцн� ара�ба� иля� “Дяй�ир�ман� эяз�-дяйи”ндян (“эяз дяк” ща! Бир вар даьын, ашы ры мын, бя ля нин ба шын -да кы чюкяк йер-она эяз дяк де йи лир. Ба ба лар даь ашаъ аь ын да кыщямин бу чю кяк йе ри дяй ир ма нын та баь ын да кы буь да нын ахыбтюкцлмя си цчцн дцзял ди лян эяз дяйя бян зя диб ляр) ке�чиб�ар�ха�йол�ла,Аь�даь�ын� ятяйин�дян� щяр�ля�ниб� “Чахмаглы”дан,� “Аьбурун”данке�ч�мяк�ля� дя�мирй�о�лу� ал�тын�да�кы� гя�дим�дян� гал�ма� “Дял�мя”дянад�лай�а�сы� олур.� Ара�ба� иля� бя�ра�бяр� еля� “Дял�мя”дя� олан�дацстцндян� га�тар� ке�чир.�Ху�на�ма� дярз� да�лынъа� эет�мя�ли� олан� ки�шиатын� ба�шы�ны� Ашаьы� Мцлкцлцдя� яр�дя� олан� баъ�ы�сы�э�и�ля� дюн�дя�рир,гараняфяс�юзцнц�евя�са�лыр,� су� ис�тяй�иб�пар�чы�ба�шы�на�чя�кир,�юзцнцпя�ри�шан-пяжмцрдя� эю�с�тя�рир.� Баъ�ы�сы� тя�лаш� ичин�дя� со�ру�шур� ки,� няолуб,�ня�хя�бяр�ди?�Аб�ду�ля�ли�аги�бя�ти�хей�ир�ол�муш�дей�ир�ки,�ай�баъы,цстцмдян�“пой�ез”�кеч�ди,�Ал�лащ�сах�ла�ды,�са�ла�мат�гал�дым.�Да�щаня�ола�сы�ды,�эя�ти�риб�гур�бан�кя�сирляр,�ка�баб�чя�ки�лир,�йей�иб-ичян�дянсо�нра�за�ра�фа�тын�дан�гал�май�ан�Аб�ду�ля�ли�ни�э�а�ран�чы�лыьа�сон�гой�урки,�“пой�ез”�мян�ара�бай�ла�“Дял�мя”дя�олан�да�цстцмдян�кеч�ди......Бя�ли,�бер�зам�ус�та�нын�тик�дийи�кюрпц�ща�зыр�олур,�Бяй�ля�ще�са�-

ба�оту�рур�лар.�Ба�хыб�эюрцрляр�ки,�ус�та�нын�хяръи�ба�рыш�дыг�ла�ры�гий�-мят�дян�дя�ар�тыг�дыр,�о�щагг�ал�маг�дан�са�щя�ля�Бяйя�бир�хей�ли�дяборъ�лу�га�лыр.�Бяй�дя�Бяй�ди,�музу�ща�дейил!�Би�зим�ба�ба�лар�на�щагде�мир�ляр�ки,�“ин�саф�ди�нин�йа�ры�сы�ды”.�Ус�тайа�бир�иняк,�бир�ъа�мы�шынпу�лу�ну� бях�шей�иш� ве�рир,� ел-оба,� “ис�тяй�ян-сюйян”� дя� ким“гцлбцндян�ня�чы�хыр�са”�да�на�дан,�гой�ун-ке�чи�дян�щюр�мят�едиб,гоъа�ус�та�ны�се�вин�ди�риб�бир�сцрц�мал-щей�ван�ла�ушаг�ла�ры�нын�цстцняйо�ла�са�лыр�лар.

140

Бящрузяр

Page 141: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Дей�ир�ляр,�о�ил�Щяъъ�зий�а�ря�тин�дя�олан�би�зим�йер�ля�рин�зяв�вар�ла�рыЩаъы�Баь�ы�ры�Кя�бя�ни�до�ла�нан�баш�га�бир�дя�с�тя�нин�ичин�дя�эюрцрляр.Би�зим�ки�ляр�эюз�ля�ри�ня�инан�мыр.�Ахы,�Баь�ы�ры�Аь�дам�оба�сын�да�го�-йуб�эял�миш�ди�ляр�вя�Баь�ыр�щя�ля�чох-чох�юнъя�зий�а�ря�тя�эе�диб�Щаъыол�муш�ду�(бир ря вай я тя эю ря ися, Баь ыр щеч зий а ря тя эет мя миш ди,халг цчцн эюрдцйц иш ля ря, ямя ли са лещ лий и ня эю ря ъа ма ат она Щаъыде миш ди. Яс лин дя ися Мир Баь ыр 21 дя фя Щяъъя эет миш ди). Мцътя�-щи�дя�эюрдцкля�ри�ни�да�ны�шыр�лар.�Мцътя�щид�ля�бя�ра�бяр�щя�мин�дя�с�тяйяйа�хын�ла�шыр�лар�ки,�эюрсцнляр�ня�мя�ся�ля�ди.�Ба�хыр�лар�ня,� сян�де�мя,Баь�ыр� бун�ла�рын� эюзцня� эюрцкцбмцш.�Он�да� щя�мин� Ис�лам� али�мисюй�ляй�ир�ки,�де�дий�и�низ�мю�мин�адам�ким�дир�ся�еля�бир�са�ваб�иш�ту�-туб�ки,�Ал�ла�щын�чох�хо�шу�на�эе�диб�вя�ону�да�ямя�ли�са�лещ�бир�бян�-дя�ки�ми�бу�зий�а�рят�чи�ляр�сы�ра�сы�на�го�шуб�ду.�Бах,�бу�дур�ин�саф,�ща�-лал�лыг,�“Щаъ�ын�гул�пун�дан�йа�пыш�маг”�щик�мя�ти!

Лев Тол стой ун ис лам чы лыьы

Ся�ня�мин�рящ�мят,�Лев�Тол�стой!�Мян�бил�ми�рям,�юзцнцн�“Икигоъа”� ад�лы� ще�кай�я�ни� бу� ящ�ва�ла�ты� еши�диб� йаз�мы�сан,� йа� бя�си�рятэюзцнцн,�гей�ри-ади�фящ�ми�нин�эцъц�иля?!�Биръя�шей�мя�ня�мя�лум�-дур� ки,� юмрцнцн� их�тий�ар� чаь�ын�да� чар� ор�ду�су�нун� эенерал-топографы�Ибращим�Аьа�Вякиловун�дул�рус�ханымы�оьланларынынИсламы�гябул�едиб-етмямяляри�барядя�Сян�дян�мяс�ля�щят�ал�маг�ис�-тяй�ян�дя� ъа�ва�бын�да� бил�дир�ми�сян� ки,� Ис�лам� бцтцн� дин�ляр�дянцстцндцр,�щаг�дыр�вя�йа�шы�нын�бу�вя�дя�си�ол�ма�сай�ды,�Юзцн�дя�Ис�ла�-мы�гя�бул�едяр�дин.

Ке чиб эе дян Бя щ ру зяр ляр

Эюзцмцн�ну�ру,�цряй�и�мин�па�ра�сы,�инъ�и�мя!�(Йу ха ры да де дик ки,ким ляр ся та ри хи аби дя ля ри мящв ет мяк йо лу иля якин суйу бол луьуйа ра ды рыг дейя мякр ли тяд бир ля ря дон эей ди риб ди. Ин ди йе ни дянмящв ол муш ми сил сиз аби дя ля ри ми зин щай ы на гал ма мыз чюряйи ни тор -паг дан чы ха ран ла рын, ола бил син, хя т ри ня дяй син.)

141

Кечмиш эяляъяк

Page 142: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Эя�ряк�та�ри�хи�ми�зи�дя�йа�да�са�лыб�эя�ляъ�як�няс�ля�ютцряк.�Бир�дя,ахы,� улу� шях�сийй�ят�ля�ри�миз,� бюйцк� алим�ля�ри�миз� йа�нын�да� мян� ки�-мям?�Эюр,�бу�дцнйа�нын�пянъ�я�ря�син�дян�нечя�Бя�щ�ру�зяр�ляр�эя�либке�чиб�вя�ин�дян�со�нра�да�не�чя�ля�ри�ке�чя�си�ди.�Та�рих�ися�та�рих�дир�вя“щяр�сах�сы�пар�ча�сы,�щяр�мя�зар�да�шы”�ал�тын�да,�эюр�бю�лэ�я�ми�зин,�Вя�-тя�ни�ми�зин�ня�гя�дяр�та�ри�хи,�ачыл�ма�мыш�га�ты�йа�тыр?!�Дцнйа�нын�пянъ�я�ря�син�дян�ба�хыб�ке�чян�ля�рин�ов�га�ты�ны�тяъ�яссцм

ет�ди�рян�тя�ля�бя�йол�да�шым�Иса�мяд�дин�Зяр�даб�лы�нын�бир�шеирини�ашаьы�-да�ве�ри�рям:

Ки та бы мы вя ря гля дим, чяк дим ащы, мян ки мям?Ни за ми дир ше и рин, сюзцн гиб ля э а щы, мян ки мям?Дярд ли бцлбцл учуб эял ди, гон ду та рын цстцня, —Тар зян Гур бан ча лан за ман «Ча ща рэ а щы», мян ки мям?

Тяк Ал лащ дыр бу дцнйа нын йа ра да ны, йа за ны,Гцдря тий ля О гай тар ды доь ру йол дан аза ны,Мя щям мя дин на ма зын гыл, чох ар тыр ма гя за ны, —Ме раъ ет ди, эюз ля эюрдц о дя рэ а щы, мян ки мям?

Щяз рят Яли, — Йан ды рам маз йан май а ны кюз, — де ди,Юмяр Хят таб, — Бу дцнйа нын яза бы на дюз, — де ди,Ос ман, — Ся ма ки та бы дыр ян мцгяд дяс сюз, — де ди, Ябу Бякр баь ы ш ла ды чох эц на щы, мян ки мям?

Ха га ни дя, Ня си ми дя, Фцзу ли дя да щи ди,Ъян нят щар да гя рар ла шыб, — тяк Адям дир ша щи ди,Мин гя зял хан йыь ы ша щаа, явяз ет мяз Ва щи ди,Са бир ше и рин сул та ны ды, Ву рь ун ша щы, мян ки мям?

Хя та и нин бу дцнйа да юз сюзц вар, юз изи,То пал Тей мур ви ран гой ду Анкараны, Тя б ри зи,Пом пей ад лы шя щяр вар ды, ол ду пал чыг дя ни зи, —Пцскцрян дя Йер тя ки нин од си ла щы, мян ки мям?

142

Бящрузяр

Page 143: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ня ляр ол ду бу дцнйа да ки, Ня м ру ду ган ды ра,Чюр-чюп йыь ды — тон га лын да Иб ра щи ми йан ды ра…Щюкм олун ду, од-оъ аьы еля гал ды ан ды ра,Кюз йе ри ня эцл би тир ди атя шэ а щы, мян ки мям?

Бир ким ся дян эютцрмя ди Иса, Му са мин ня ти,Щагг йо лун да ъи щад ет ди Мя щям мя дин щцммя ти,Азь ын лаш ды Шяд дад, эуйа Йер дя гур ду ъян ня ти, —Щеч эир мя миш ви ран ол ду сей ря нэ а щы, мян ки мям?

Фи кир лий дим, до стум Кя рям мя ни йа ман дин дир ди,Хяй а лы мы ся ма лар дан ше и ри иля ен дир ди, Ъан цстяй ди, — ил ща мы мы, кющ лян ата мин дир ди,Изн вер ди, йаз дым, Ал лащ, — о пя на щы, мян ки мям?

Ъян нят дяй дим, чы ха рыл дым, ети бар сыз бян дяй ям,Дцнйа мя ня зцлм еля ди, дюздцм, ар сыз бян дяй ям,Эц нащ кар лар зянъ ир лян ся юн ъя рэ я дя, юн дяй ям,Ня ням Щяв ва сах ла ма ды бяс та ма щы, мян ки мям?

Ал лащ эюй дя гя рар ла шыб, сир ри, се щ ри дя рин дя,Милй ард ил дир Йер йол эе дир, — еля га лыр йе рин дя,Щюкмц иля га ты зцлмят эеъ я ля рин би рин дяАчыл ма са бу дцнйа нын сцбщ-са ба щы, мян ки мям?

Йер цзцндя щяр ня вар са гу руй ан мыш, со лан мыш,Мал-мцлк, са рай, по лис, ор ду, тахт-таъ да йа лан мыш,Щяр шей ще ч миш бу дцнйа да, тяк йах шы лыг га лан мыш, —Ги с мят едя, да дам, Ал лащ о мя та щы, мян ки мям?

Илк ус та дым Щя сян бяй ди, «Якин чи»ни йа рат ды,Йаз дыг ла рым йа лан ол ду, гялб гыр ды, ган га ралт ды,Лап язял дян би ляй дим каш — сон кюрпцмцз Си рат ды,Чаь ы ра рам, кю мяк едяр — тяк Ал ла щы, мян ки мям?

143

Кечмиш эяляъяк

Page 144: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Иса мяд дин, иб рят эютцр агил ля рин сюзцндян,Ща рам йол ла га зан дыь ын бир эцн эя ляр эюзцндян,Ахи рят дя ди лин ба тар, со ру шар сан юзцндянГу ру лан да ъя щян ня мин од дя зэ а щы, мян ки мям?

Гейд�ля�ри�ми�зин�мцгяд�дяс�Алы�Дя�дя�(Алдядя) ят�ра�фын�да�бу�гя�-дяр�узан�ма�сы�бу�Юв�лий�а�мы�зын�пак�ру�щу�нун�би�зя�йар�дым�чы�ол�ма�-сы,� саь-со�лун�да� го�ша� йа�тан� оь�лан�ла�ры� иля� би�рэя� уйудуьуЗийарятэаща�вя�ишь�ал�да�ол�ма�са�да,�ямин-ар�хай�ын�эе�дя�бил�мя�ди�-йи�миз�зий�а�рят�тор�паг�ла�ры�мы�зын�тящлцкя�дян�со�вуш�ма�сы�ис�тяй�ин�дяндоь�ур.�Ахы,�Дя�дя�Яля�сэ�яр�ябяс�де�мяй�иб�ди:

Шямсяддин ий ит ди, алям дя мяш щур,Ал дя дя дя олур мюъ у зат зцщур.

Вах�ти�ля�чох�ла�ры�на�да�ныш�дыь�ым,�мцхтя�лиф�йа�зы�лар�да,�ки�таб�вя�ки�-носцжет�ляр�дя�“ре�дак�тя�олу�на�раг”�алай�а�рым�чыг�эет�миш�Алы�Дя�дя�-нин�(Алдядя) —�Аьа�Ми�ря�ли�нин�иб�ря�та�миз�ящ�ва�ла�ты�ны�бур�да�да�-ныш�масам,�эц�на�ща�ба�та�рам:

Аьа Ми ря ли — Алы Дя дя (Алдядя)

—�Кар�ван�йо�лу�нун�цстцндя�—�ин�ди�“Топ�даь�даь�ан”�дей�и�лянйер�дя�Аьа�Ми�ря�ли�мя�с�кян�сал�мыш�ды,�юз�бя�си�ря�ти,�Ъяд�ди�нин�кю�мяйииля� ин�сан�ла�рын,�дар�да�га�лан�ла�рын� им�да�ды�на� чатар,� хя�с�тя�ля�ря� шя�фаве�ряр,�дуа-ся�на�сы�иля�чох�ла�ры�ны�му�ра�зы�на�йе�ти�ряр�ди.�Цряк�дян�ина�-ныб�пя�нащ�эя�ти�рян�ляр�ар�зу�ла�ры�на�ча�тан�дан�со�нра�Аь�айа�хя�лят�ве�-ряр,�гур�бан�кя�сяр�ми�ш�ляр...�О�вах�тын�ща�ки�ми�ня�хя�бяр�ча�тыр�ки,�кар�-ван�са�ра�да�бир�шяхс�йах�шы�га�за�ныр,�анъ�аг�ве�рэи�юдя�мир...�Бу,�дар�-ь�а�сы�ны�ики�тюйъцй�ыь�ан�ла�эюн�дя�ряр.�Он�лар�да�эя�либ�тойъц-ве�рэи�да�-ва�сы�дюй�яр,�Аь�а�ны�чяк-че�ви�ря�са�лар�лар.�Аьа�Ми�ря�ли�дей�ир�ки,�мянщеч�ким�ля�кя�си�мят�кя�с�ми�рям,�га�занъ�эцдмцрям,�ел-оба�ве�рянбях�ши�шя� бя�ря�кят!� Ял�гя�ряз,� чох� дей�ир,� аз� еши�дир�ляр.� Ахыр�да� буверэий�ыь�ан� (бир сюйлямяйя эюря онун ады Муьрай йасовулдур,

144

Бящрузяр

Page 145: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

анъаг Муьрай еля тцркцн ана дилиндя йасовул демякди) гыр�ман�-ъы�ны� гал�ды�рыр� ки,� Аь�а�ны� вур�сун,� гыр�манъ� (гам чы) эцрзя� ила�надюнцб�бу�аз�га�нан�буй�руг�гу�лу�нун�боь�а�зы�на�до�ла�ныр...�Тя�зя�-дян�Алы�Дя�дя�нин�(Алдядя)�—�Аьа�Ми�ря�ли�нин�ял-ай�аь�ы�на�дю�шя�нибйал�ва�рыр�вя�эцрзя�ачы�лыб�дцшцр�(“эцрз”цн-эцрзя нин ящ ва ла ты сон -ра).Ща�ки�мин� юзц� дя� эя�ля�си� олур,� мя�ря�кя� то�пла�ныр.� Ща�ким� су�ал

едир�ки,�да�ща�ня�мюъцзя�эю�с�тя�ря�би�ляр�сян�ки,�Ся�ня�та�мам�ина�наг.Эур�ща�э�ур� йа�нан� тян�дир� га�лай�ыр�лар.� Аьа�Ми�ря�ли� гуъ�аь�ын�да� биргу�зу�гып�гыр�мы�зы�кюзцн�ичи�ня�эи�риб�тян�ди�рин�аь�зы�ны�юртдцрцр.�Бирмцддят�дян� со�нра� ачан�да� эюрцрляр� ки,� Алы� Дя�дя�нин� (Алдядя)гуъ�аь�ын�да�кы�гу�зу�гып�гыр�мы�зы�би�шиб,�Пи�ри�ми�зин�саг�га�лы� ися�гы�ровбаь�лай�ыб�ды.

Бир эц ня эя зи лян тор паг

Мюъцзя�ни�эю�рян�ща�ким�ъа�ма�а�тын�га�баь�ын�да�Аь�айа�баь�ыр�ба�-сыб�юзц�ещ�ти�рам�эю�с�тя�рир�вя�сюй�ляй�ир�ки,�бу�эцндян�ол�дун�ба�шы�мы�-зын� таъы,� бу� эен� тор�паг�лар� ся�ня�гур�бан�ды,� ня�гя�дяр� ис�тяй�ир�сян,эютцр,� щар�да� ис�тяй�ир�сян,� йурд� сал.� Шярт�ля�шир�ляр� ки,� Аь�а�нын� бирэцндя�эя�зиб�до�лаш�дыьы�йер�гя�дяр�тор�паг�она�пеш�кяш�еди�ляъ�як�ди.Эяз�дийи�йер�ля�ри�дя�Аьа�га�мы�ш�ла�ни�шан�лай�аъ�аг�ды.�Тор�паь�ын�са�щи�-би�юзлцйцндя�фи�кир�едир�ки,�ъцря�фя�сиз�адам�бир�эцндя�ня�гя�дяр�йе�-ри�эя�зиб�ни�шан�лай�а�сы�ды�ки?!�Еля�щя�мин�“Топ�даь�даь�а�н”ын�йа�нын�-дан�вя�Ху�нам�ар�хы�нын�ал�тын�дан�—�Мя�щям�мяд�аь�а�нын�(Алдя дя -нин тю ря мя ля рин дян ди) еви�нин�ин�ди�ки�йе�рин�дян�—�он�дан�да�ашаьы�-дан�ба�ш�ла�маг�ла�бу�эцнкц�Ашаьы�Гуш�чу�нун�“Оъ�аг�лы”,�Авыл�бяй�-ли,�Ва�щид�ли,�Аь�дам,�ер�мя�ни�дя�га�лан�Гу�ла�лы,�Чи�нар,�Кя�лян�тяр�ли�—Чо�ра�тан�яра�зи�ля�ри,�уъу-буъ�аьы�эюрцнмяйян�ме�шя�ляр,�То�у�зу�му�-зун�ин�ди�Го�наг�лы,�Га�ра�даш�кянд�ля�ри,�йай�лаг�йер�ля�ри�дя�да�хил�эе�-ниш� бир� яра�зи�ни� пий�а�да� щяр�ля�ниб� га�рь�ы�сы�ны� санъ�ан� Алы� Дя�дя�нин(Алдядя)�да�лынъа�ча�па�раг�эя�лян�ат�лы�лар�ча�там�мыр.�Ки�ши�нин�бур�-дан�кеч�дий�и�ни�еляъя�он�дан�би�лир�ляр�ки,�йе�ря�санъ�ыл�мыш�га�рьы�оху�-йур�вя�щяк�дян�дцшмцш�ча�пар�ла�ра�сан�кы�сяр�щя�дин�щар�дан�кеч�ди�йи�-

145

Кечмиш эяляъяк

Page 146: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ни� хя�бяр� ве�рир...Сюз� аь�ыз�дан� чы�хыб�ды,� ща�ким� тцпцрдцйцнц� йа�-лайам�мыр.�Йер�ли�ела�тын�Алы�Дя�дя�(Алдядя) де�дийи�Аьа�Ми�ря�ли�ин�-ди�ки�Аьдам�кян�дин�дя�йурд�са�лыр.�Онун�еви�нин�ди�ряй�и�нин�би�ри�йцзил�ляр�ди,�неъя�вар,�еляъя�дя�ду�рур,�щеч�бир�мал-щей�ван�да�то�хун�-мур,�адам�ла�ры�мыз�да�ора�ны�пак�бир�йурд�ки�ми�щюр�мят�ли,�уъа�ту�-тур�лар (ора “Дюрд ди ряк” ад ла ныр).Алы� Дя�дя� (Алдядя) зий�а�ря�тэ�а�щы�ны� да� онун� няс�лин�дян� олан

Мещ�ди�Аьа� юз� ва�ри�да�ты� иля� абад�лаш�ды�рыб�ды.�Мещ�ди�Аь�айа�минрящ�мят!Алы�Дя�дя�нин�(Алдядя) сай�я�син�дя,�онун�мцгяд�дяс�ру�щу�ха�ти�-

ри�ня�би�зим�тор�паг�ла�ра�щеч�вя�дя�ся�дя�мя�то�хун�май�ыб�ды,�о�Ки�ши�нинха�ти�ри�ня�Йа�ра�дан�биз�ля�ри� зял�зя�ля�дян,� сел�дян,�щяр�бя�ла�дан�амансах�лай�ыб�ды.�О�“Оъ�аьа”�то�хун�маг�ис�тяй�ян,�то�ху�нан�буй�руг�гул�-ла�ры�нын�аги�бя�ти� щаг�гын�да� чох�лу�юр�няк�ляр� вар.� Ис�тя�ми�рям�бур�дада�ны�шым,�чцнки�та�рих�—�за�ман�юзц�щяр�шейи�йе�ри�ня�гой�ур.

Мцял ли фин диг гя тя чат дыр маг ис тя дийи икинъи мцраъ и ят

Язиз�ля�рим,� ис�тя�мяз�дим,� мя�ни� ми�с�тик� тя�фяккцрлц,� ху�ра�фат�лачуль�аш�мыш�бир�бян�дя�ще�саб�едя�си�низ.�Мян�адам�ла�ры�мы�зын�ня�сил�-дян-ня�си�ля� ютцрдцйц� ящ�ва�ла�тлары� бур�да� нягл� ет�мяк�ля� бир� да�щавур�ь�у�ла�маг�ис�тяй�и�рям�ки,�дцнйа�бо�шу�на�дей�ил.�Чох�нац�мид�ля�рика�мы�на�го�вуш�ду�руб�ду�Алы�Дя�дя�(Алдядя).�Мцгяд�дяс�оъ�аь�ы�мызтякъя�би�зим�йе�рин� ин�сан�ла�ры�нын�дей�ил,� еши�диб�—�би�лян�ля�рин,� сы�на�-йан�ла�рын� пя�нащ� йе�ри�ди.�Гя�риб� Сей�ид�ля� би�рэя,�Яли� гя�дя�мэ�а�щы�—Чи�нар�лы�пи�ри,�Ща�ча�гайа,�Юв�лийа�гя�бир�ля�ри�вя�ди�э�яр�зий�а�ря�тэ�ащ�ла�ры�-мыз�эя�либ�дцшцб�би�зим�то�уз�лу�бях�ти�ми�зя.�Эя�ряк�биз�ща�мы�лыгъа�—ел�ликъя�он�ла�ры�го�руй�уб�сах�лай�аг,�гул�луг�едяк,�абад�бир�шя�кил�дяяма�нят�ки�ми�чат�ды�раг�эя�ляъ�як�ня�сил�ля�ря�ки,�он�ла�рын�рущ�ла�ры�щюр�-мя�ти�ня�дцнйа�мыз�дур�сун,�ня�сил�ля�ри�миз�вар�олуб�йа�шайа�бил�син�ляр.Ка�мил�елм�ля�ря�йий�я�лян�дикъя�би�зя�ай�дын�олур�ки,�Пейь�ям�бяр�ляр,

Юв�лий�а�лар�эиз�ли�елм�ля�ря�ва�гиф�ола�раг�ади�бян�дя�ля�рин�баъ�ар�ма�дыг�-ла�ры�мюъцзя�ля�ри�эю�с�тя�ря�би�либ�ляр.�Он�ла�рын�кя�ра�мя�тин�дян,�бян�дя�ля�-

146

Бящрузяр

Page 147: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ри�щей�ря�тя�са�лан�йухарыда�данышдыьымыз�сайаг�мюъцза�тын�дан�ин�-сан�лар�йцзил�ляр,�ми�нил�ляр�бойу�да�ны�шыб�ону�эя�ляъ�яйя�ютцрцбляр.�Ма�те�ри�а�лист� дцшцнъя�дян� йа�наш�саг (щяр чянд за ман эю с тяр ди

ки, о пуч вя яф са няй миш, адам ла рын ба шы ны “пий ля мяк дян”, ин сан -ла ры мя ня вийй ат сыз лыьа, нашцкцрлцйя вя на дан лыьа апар маг дангей ри бир шей дей ил миш. Мей мун ки мин ба ба сы олуб — бил ми рям, ощей ва нын шях сян мя ня щеч бир аи дийй а ты йох ду), Алы� Дя�дя(Алдядя)�—�Дя�дя�миз�Гор�гу�дун�юзцдцр�—�сай�сыз-ще�саб�сыз�оьузни�ша�ня�ля�ри�иля.�Тцркцн�та�пын�дыьы�ша�ман�ла�рын�—�юзц�дя�аь�ша�ман�-ла�рын�ян�юр�няк�нцмай�ян�дя�си�ди.�Бу,�алим�ля�ри�ми�зин,�араш�ды�рыъ�ы�ла�рыниши�ди...� Бе�ля� бир� факт� юзлцйцндя� чох� шей� дей�ир� ки,� би�зим� АшаьыГуш�чу�нун�“Эюй�тя�пя”�дей�и�лян�йе�рин�дя�(бе ля тюк мя тя пя ля ри мизгя дим Кар ван йо лу бой унъа То у зу му зун яра зи син дя 4-дцр) та�пы�-лан�шя�щяр�мя�дя�нийй�я�ти�га�лыг�ла�ры�нын�йа�шы,�ил�кин�ещ�ти�мал�ла�ра�эю�ря,�8мин�ил�дян�чох�дур.�Тя�бии�ки,�кюмцр�га�лыг�ла�ры�вя�ди��эяр�мад�ди-мя�-дя�ний�йят�нцму�ня�ля�ри�нин�мца�сир�ла�бо�ра�то�рий�а�лар�да�ян�йе�ни�цсул�-лар�ла� ана�ли�зи� онун� йа�шы�ны� дя�гиг� сюй�ля�мяйя� им�кан� ве�ряъ�як�дир.Де�мя�ли,�би�зим�ди�ни�тяг�ви�мя�—�та�ри�хя�эю�ря,�бя�шя�рийй�я�тин�йа�шы�дцз8�мин�ил�дир�—�Адя�мин�ъян�нят�дян�го�вул�ма�сы�—�Ну�ща�гя�дяр�кидювр,�суй�ун�йер�цзцнц�ба�с�ма�сы�(Адямдян туфана гядяр 2242 илкечмишди), Нущ�дан�со�нра�кы�дювр.�Дцз�8�мин�ил!!!�То�у�зун�бу�йе�-ни�ар�хе�о�ло�жи�та�пын�ты�ла�ры�би�зим�бу�йер�ляр�дя�бя�шяр�юв�ла�ды�нын�бя�шя�-рийй�ят�ки�ми�йа�ша�ма�сы�нын� та�ри�хи�ня�да�ир�ба�хыш�ла�рын�алт-цст�ол�ма�сыде�мяк�дир!�Мян�бу�иш�ля�мя�шь�ул�олан�алим�ля�ри�ми�зин�виъ�да�ны�на�кю�-лэя�сал�маг�фи�к�рин�дян�чох�уза�ьам,�Яс�ла!�Эюз�эюрдцйцндян,�иланву�ран�ала�ча�ты�дан�гор�хар.�Да�ща�ора�сы�ны�де�йям�мя�рям�ки,�дцнйаер�мя�ни�лий�и�нин�фит�ва�сы�иля�няй�и�ся�дяй�и�шя�би�ля�ляр,�“га�ра�гу�ту�ла�ры�мыз”сай�аг,�он�лар�да�(археоложи тапынтылар) итя-ба�та�дцшя...Рящ�мят�лик�Му�са�Мя�сим�ли� да�ны�шар�ды� ки,� 1970-ъи� ил�дя� йе�ни

Ба�кы-Га�зах�йо�лу�чя�ки�лян�дя�Шям�кир�дя�ки�кур�ган�лар�дан�би�ри�дя"пла�на�дцш�дц".�Ор�дан�цс�тц�йа�зы�лы�чох�гя�дим�бир�ки�та�бя�та�пыл�-мыш�ды� вя� ону� рай�ко�ма� эя�тир�миш�ди�ляр.� О� мад�ди-мя�дя�ний�йятнц�му�ня�си�ни�са�бащ�Ба�кы�йа�алим�ля�ря�эюндя�ря�сий�дик.�Бярк-бярктап�шыр�дыг�ки,�йах�шы� сах�ла�сын�лар,� тез�дян�эя�либ�габ�лаш�ды�ра�ъаьыг.

147

Кечмиш эяляъяк

Page 148: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Са�бащ�эюрдцк�ня?�Да�шы�еля�пул-пул�еля�йиб�ляр�ки,�пар�ча�сы�да�яляэя�ля�си�де�йил.�О�вахт�рай�ком�да�мя�сул�вя�зи�фя�ляр�дя�ча�лы�шан�ер�мя�-ни�ля�рин�мякр�ли�пла�ны,�не�ъя�ла�зым�са,�иш�ля�миш�ди…�

Эя�ряк�бе�ля�ол�ма�сын!

Ми ри с май ыл Аь а нын эцрзц

...Алы� Дя�дя�нин� (Алдядя)� няс�лин�дян� олан� Ми�ри�с�май�ыл� АьаЭюйч�я�миз�ля�баь�лы�ды.�Тох�луъ�а�да�(халг юзц “Тоь луъа” дей ир, адынийя дяй и шиб ляр, бил ми рям, йя гин сяс лян мя си гу лаьа бир ъцр эя лир,анъ аг йер ады иля, та рих ля за ра фат еля мяк ада мы эе ри дян эе рийя са -лыр) йа�шай�ан� Мири�с�май�ыл� Аьа,� онун� “эцрзц”,� Оъ�аьы� тякъяЭюйчя�ми�зин�дей�ил,�ъя�ми�Азяр�байъ�а�ны�мы�зын�ина�ныб�та�пын�дыьы�бирПир�ди.� Ин�сан�лар�“Ми�ри�с�май�ыл�Аь�а�нын�эцрзц�щаг�гы”,�“Йа�Ми�ри�с�-май�ыл� Аь�а�нын� эцрзц”,� —� дей�иб� о� Ки�шийя� —� Алы� Дя�дя�нин(Алдядя)мюъцзя�эю�с�тяр�дийи�эцнцн�ша�щи�ди�эцрзяйя�—�“эцрзя”�та�-пы�ныб�иман�эя�ти�рир�ляр.�Пейь�ям�бяр�няс�лин�дян�олан�Ми�ри�с�май�ыл�Аьа�вах�ты�нын�та�ма�мы�-

на�аз�гал�мыш�вя�сийй�ят�еля�миш�ди�ки,�ушаг�ла�рын�ана�сы�ны�(ана сей идняс лин дян дей ил ди) мя�ним� йа�ным�да� дяфн� еля�мяй�ин.� Би�ли�рям,цстцмдя�мяг�бя�ря� ти�ки�ляъ�як,�Эюйчя� ъа�ма�а�ты�Ъяд�ди�мин�ха�ти�ри�нямяг�бя�ря�ни�до�ла�ныб�зий�а�рят�едяъ�як.�О�за�ман�ушаг�ла�рын�ана�сы�нында� ба�шы�на� до�ла�нар�лар� —� эц�на�ща� ба�та�рам.� Иман�лы� бир� за�тын,пцрка�ма�лын�гя�на�я�ти�ня,�дцшцнъя�си�ня,�фял�ся�фя�си�ня�ба�хын!�Бун�лар�ды,хал�гы�мын� тя�мял� га�нун�ла�ры,�мил�ля�ти� вар� еляйиб� йа�ша�дан!�Ки�ши�нинцряй�и�ня� бах� ки,� 7� оь�ул-гыз� ана�сы�нын,� не�чя-не�чя� ня�вя,� ня�тиъя,кютцъя�йийяси�нин�—�Эцллц�ана�нын�мяг�бя�ря�дян�кя�нар�да�дяф�ни�нягя�рар�вер�ди...�Ми�ри�с�май�ыл�Аь�а�нын�“эцрзц”�ин�ди�Ба�кы�да�йа�шай�ан�оь�лу�Мир�-

гя�лям�дя�дир.

Сей ид ляр, йох са Га ра даш?

Йу�ха�ры�да� Га�ра�даш� де�дим,� ин�ди� бу� кян�ди�ми�зин� дя� та�ри�хищаггын�да� аь�саг�гал�лар�дан,� рящ�мят�лик� Щя�шим� Хя�лил� оь�лун�дан

148

Бящрузяр

Page 149: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ешит�дик�ля�ри�ми� сюй�ля�мяй�ин� йе�ри�дир.� Ахар-ба�хар�лы� йер�дя� бяр�гя�раролан�ин�ди�ки�Га�ра�даш�кян�ди�ня�чох�вахт�йер�ли�ъа�ма�ат�вя�бю�лэ�я�ми�-зин�ин�сан�ла�ры�“Сей�ид�ляр”�дей�ир.�Щя�ги�гя�тян�бу�кянд�1920-ъи�иля�гя�-дяр� Сей�ид�ляр� ад�ла�ныб�ды.� Дей�ил�мяйя� эю�ря,� кян�ди� би�на� едян�лярмцгяд�дяс�сей�ид�шяъ�я�ря�си�ня�мян�суб�7�гар�даш�ол�муш�дур.�Яв�вял�лярЭю�зял�дя�ря�дя� йа�шай�ан� гар�да�ш�лар� кянд�ля�ри�ня� Йекатеринанын(яслиндя Ы Николайын, адамларымызса чарича иля баьлайыр) сцрэцняэюндярдийи�“ма�лаь�ан”�эя�лян�дян�со�нра�—�“биз�бу�ка�фир�ляр�ля�бирйер�дя�йа�шайа�бил�мя�рик,”�—�дей�я�ряк�оба�ла�ры�ны�тярк�едир,�эя�либ�уъ�-гар�бир�йер�дя,�ин�ди�ки�кян�дин�яра�зи�син�дя�ме�шя�ни�гы�рыр,�юз�ля�ри�ня�йе�-ни�йа�шай�ыш�мя�с�кя�ни�са�лыр�лар.�О�вахт�дан-бу�вах�та�са�кин�ля�ри�сей�идол�дуг�ла�ры�на�эю�ря�кянд�Сей�ид�ляр�ад�ла�ныр.�1920-ъи� ил�дя�Азяр�байъ�ан�да� со�вет� ща�ки�мийй�я�ти� гу�ру�лан� вахт

хал�гы�юз�сойкюкцндян�ай�ыр�маьа�илк�гур�бан�лыг�лар�сей�ид�вя�мол�-ла�лар� ол�дуьу� цчцн� о� вахт�кы� ба�ша�бя�ла� рящ�бяр�ляр� кян�дин� ады�ныдяйи�шиб�“Га�ра�даш”�гой�ур�лар.�Ишя�бах�ки,�кян�дин�Шу�ра�щю�кумя�ти�-ня�илк�гур�бан�лыьы�да�сей�ид�олур.�Бу,�чох�ка�сыб�чы�лыг�ла�аь�ыр�кцлфя�ти�-ни�бир�тя�щяр�до�лан�ды�ран,�бцтцн�вар-дюв�ля�ти�бир�дах�ма�вя�бир-икишял�тя�дян� иба�рят� олан� мол�ла�Мирщцсейн� ки�ши� олур.� Ки�ши�ни� эцлля�-ляйян�ди�ван�адам�ла�ры�со�нра�эя�лир�ляр�ки,�онун�вар-дюв�ля�ти�ни�мцса�-ди�ря�едиб,�мал-мцлкцня�дя�од�вур�сун�лар,�эюрдцкля�ри�мян�зя�ря�дянчаш-баш�га�лыр�лар.�Бу�ха�ры�нын�гы�раь�ын�да�дю�в�ря�ву�руб�оту�ран�йа�ры�-чыл�паг� бир� бюлцк� кюр�пя� ушаьы� вя� ъыр-ъын�дыр� ичин�дя� олан� га�ды�ныэюрдцкдя�Мирщцсейн�ки�ши�ни�на�щаг�дан�эцлля�ля�дик�ля�ри�ни,�ня�гя�дярган�сыз�ол�са�лар�да,�ети�раф�ет�мя�ли�олур�лар.Сюй�ля�мя�ля�ря�эю�ря,�о�вахт-бу�вахт,�ща�лал�са�кин�ля�ри�иля�ад�чы�ха�-

ран,�уъа�даь�лар�гой�нун�да,�саф�чеш�мя�ли�бу�лаг�лар�яща�тя�син�дя�йер�-ля�шян�кян�дин�ба�шы�цстцндян,�еля�бил�ки,�бир�“га�ра�даш”�асыл�мыш�ды.Кянд� адам�ла�ры� эю�зял� ню�в�раг�ла�ры�нын� по�зул�ма�сы�ны,� тям�тя�раг�лыэцнля�ри�нин� ке�ч�миш�дя� гал�ма�сы�ны� бу� кян�дин� ады�нын� ясас�сыз� йе�рядяй�иш�ди�рил�мя�си�иля�баь�лай�ыр�ды�лар...

149

Кечмиш эяляъяк

Page 150: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Гу ла лы дан “Нящ лят ля мя”й я дяк

Халг�та�пы�наь�ын�дан�—�Пи�ри�миз�дян-зий�а�ря�тэ�а�щы�мыз�дан�чай�йу�-ха�ры� эе�дян�дя� Гу�ла�лы� кян�ди�ди� (ер мя ни ин ди ады ны Ай гед зор го -йуб). Алы�Дя�дя�(Алдядя) ба�ба�мы�зын�ню�кя�ри�Алы�бу�ра�да�Юв�лий�а�-мыз�цчцн�ат�сах�лай�ар�мыш.�Она�эю�ря�йер�ли�яща�ли�ню�кя�рин�—�Алы�нынил�хы�бяс�ля�дийи�йе�ря�гул�Алы�нын�ол�дуьу�мя�кан�дей�яр�миш.�Пи�ри�мизися�юз�ню�кяр-гул�луг�чу�су�иля�чох�мцлай�им,�ъо�мярд�да�в�ра�нар�мыш.Тяк�биръя�дя�фя�Алы�Дя�дя�нин�(Алдядя)�ил�хы�сы�ны�гей�ри�тцркдян�оланики�ня�фяр�бюлцкляй�иб�апа�ран�да,�йол�да,�мцгяд�дяс�йурд�дан�ай�рыл�-ма�мыш� оь�ру�ла�рын� сюз�ля�ри� чяп�ля�шир� вя� бир-би�ри�ни� бы�чаг�лай�ыб� гят�ляйе�ти�рир�ли�яр.�Пи�ри�миз�он�ла�ра� ля�нят�охуй�ур�ки,� юз�мур�дар�га�ны�ны�зымя�ним�тор�паь�ы�ма�нийя�тюкдцнцз�вя�ялин�дя�ки�саг�гыз�чу�буь�у�нуикийя�бюлцб�щя�ря�си�нин�гу�лаь�ы�нын�ди�би�ня�санъ�ыр.�Ин�ди�пяр�ли-бу�даг�-лы�кю�лэ�я�лик�ол�муш,�йа�шы�йцз�ил�ля�ри�ад�лай�ан�вя�о�йер�ляр�дя�щеч�вя�дябит�мяй�ян�саг�гыз�аь�аъ�ла�ры�(аь аъ ын би ри ни 16-17 ил бун дан иря ли бил -мяй я ряк дян чя киб йы хыб лар, пеш ман чы лыьы аь ыр олуб — ай рыъа ящ -ва лат ды) Аь�дам� кянд� са�кин�ля�ри�нин�мцгяд�дяс� бил�дийи� аби�дя�ляр�-дян�дир�вя�ят�раф�да�“ля�нят�ля�мя”�(“Нящ лят ля мя”)�йе�ри�дя�вар.Йухарыда� данышдыьымыз� Гулалы� кянди� кечмишлярдя� щям� дя

Гула�кянд�адланармыш.�О�кянддя�йалы�вя�гуйруьу�аь�олан�гулаатлар (щям дя гашы-киприйи аь олан ширмайы — кцрян адамлар) чохолармыш.�Бялкя�дя�бу�анламда�да�о�кянди� еля�о�нишанлы� атлараэюря�еля�адландырырмышлар.�Ким�билир?!

Ъян нят ана нын вя сийй я ти

Ъян�нят�ана�Алы�Дя�дя�нин (Алдядя) ха�ту�нуй�ду.�Оъ�аь�ын�Ъяд�-ди�нин�ха�ти�ри�ня�Та�н�ры�ру�зи-бя�ря�кят�ля�йа�на�шы�оь�ул-ушаьы�да�ба�шын�-дан�тюкмцшдц.�Алы�Дя�дя�(Алдядя) вя�Ъян�нят�ана�нын�тю�ря�мя�сищя�ля�юз�саь�лыг�ла�рын�да�дцз�бир�оба�ол�муш�ду...�Йе�ри�ди,�эя�ряк�бу�ра�-да�бир�да�ща�бяй�ан�едяк�ки,�бю�лэ�я�миз�дя�ки�сей�ид�ля�рин,�де�мяк�олар,ща�мы�сы�(Пейь ям бя рин шяъ я ря си ня аид олан сей ид ляр яс лин дя бир тю -ря мя ди вя бу, ай ры бир сющ бя тин мюв зу су дур) бир-би�ри�иля�йа�хын�го�-

150

Бящрузяр

Page 151: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щум�дур�лар.�Ис�тяр�То�вуз�да,�ис�тяр�Аь�ста�фа�да,�Эюйчя�вя�Эя�дя�бяй�-дя,�Даш�кя�сян�вя�Шям�кир�дя,�Эянъя,�Эюй�э�юл,�Са�мух�вя�Га�зах�да,ъя�ми�Гяр�би�Азяр�бай�ан�да�олан�ла�рын�чо�ху�Алы�Дя�дя�(Алдядя) ба�-ба�мы�зын�тю�ря�мя�ля�рин�дян�ди.Ъян�нят�ана�чох�дан�“оь�лу�ну�юйлц,�гы�зы�ны�эюйлц”�еляй�иб�нис�бя�-

тян�ра�щат�лан�мыш�ды.�Бу�ела�тын�Ъяд�ди�ха�ти�ри�ня�Алы�Дя�дяйя�(Алдя-дя) баь�ы�ш�ла�дыьы�бя�ря�кят�ли�—�эен� тор�паьы�щяр�дя�фя�эя�зиб�до�лан�-дыгъа�ана�нын�цряйи�кюксцндя�бярк-бярк�чыр�пы�ныр�ды.�Фа�ни�дян�ба�-гийя�йа�ваш-йа�ваш�ща�зыр�лаш�маг�дай�ды�вя�вя�сийй�я�ти�ни�дя�бя�ри�баш�-дан� еля�миш�ди:� ща�лал� тор�паь�ы�мы�зын� ща�ра�сын�да� Ал�лащ-Тя�а�лайа� юзъа�ны�мы�тап�шыр�сам,�мя�ни�ора�да�дяфн�еляй�яр�си�низ!Бир�эцн�ил�хыйа�баш�чя�киб� ил�хы�чы�ла�ры,�на�хыр�чы�вя�чо�бан�ла�ры�пай-

пцшля�се�вин�ди�риб�гай�ы�дан�да�ин�ди�ки�Гу�ла�лы�йо�ху�шу�нун�кя�на�рын�даъа�ны�ны�тап�шы�рыр.�Вя�сийй�я�ти�ня�ямял�едиб�Ана�ны�ора�даъа�дяфн�еля�-йир�ляр.�Шу�ра�щю�ку�мя�ти�То�у�зун�о�яра�зи�ля�ри�ни (Алдя дя нин кя си ля рякер мя нийя ве ри лян о бя ря кят ли тор паг лары 20 мин щек тар дан чох дур)биз�дян�го�па�рыб�ермяни�Шямсяддин�рай�о�ну�йарат�ды.�Алы�Дя�дя�оъ�-аь�ы�нын�кя�ра�мя�ти�ня�йах�шы�бя�ляд�олан�ер�мя�ни�дя�ХХ�яс�рин�90-ъы�ил�-ля�ри�ня�дяк�о�тяк�мя�за�ра�то�ху�на�бил�мя�миш�ди...

Га мар ла нан тор паг, бир дя вя фа бор ъу

Ща�лал�тор�паг�ла�ры�мыз�ще�са�бы�на�йох�йер�дян�юзцня�дюв�лят�гу�раби�лян� ер�мя�ни�нин� щеч� вя�дя� эюзц� дой�май�ыб�ды,� щя�ми�шя� фцрсятдцшдцкъя��биз�дян�йе�ня�дя�тор�паг�га�мар�ла�маг�иш�та�ща�сы�иля�алы�шыб-йа�ныб...�...Бир�ща�лы�мцша�щи�дя�едиб�эюрмцшям�вя�аь�саг�гал�лар�дан�ешит�-

ми�шям�ки,�тор�паьы�йа�на�шы�олан�(ахы, би зим кин дян кя си либ го па ры -лыб ды) гоншуларымыз� эуйа� бил�мяй�я�ряк�дян� хы�шы-ко�та�ны� би�зя� тя�ряфбир�дю�в�ря�ар�тыг�ву�руб��вя�цзя�дцшян�дя�дя�дил-аь�ыз�еляй�иб�ки,�да�щаке�чиб,�мящ�су�лу�эютцрян�дян�со�нра�эя�лян�ил�юз�йе�ри�мя�гай�ы�да�рам.Гай�ыт�маг�щар�дай�ды?!Йе�ня�щя�мин�ки�гай�да�да�бир�хыш�аь�зы,�бир�ко�тан�аь�зы,� трак�тор

чы�хан�дан� со�нра�са� 4-5� кор�пус�лу� ко�та�нын� тут�дуьу� гя�дяр� яла�вядюв�ря� ву�рар�мы�ш�лар.� Би�зим�ки�ляр�ся� кир�вя�ля�рин� цзцня� эял�мяйя� ар

151

Кечмиш эяляъяк

Page 152: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

едяр�ми�ш�ляр.� Бун�ла�ры� йа�за-йа�за� дцнйа�нын� ай�ры-ай�ры� юл�кя�ля�ри�нинада�мы�дя�рин-дя�рин�дцшцнмяйя�ва�дар�едян�бир�“го�наг�пяр�вяр�ликцсу�лу”�эюз�юнц�ня�эя�лир.�Онларын�юл�кя�син�дян�ай�ры�лан�го�наь�ын�—ту�ри�с�тин� ай�аг�га�бы�сы�ны� ахырда�бярк-бярк� йуй�уб� тя�миз�ляй�ир�ляр� ки,би�зим�тор�паг�йа�дын�ай�аг�га�бы�сын�да�тоз�шяк�лин�дя�ся�эет�мя�син!�Бахбу�ду� тор�паь�ын� гя�д�ри�ни� бил�мяк,� ямя�ля� эял�дий�ин,� йе�тиш�дий�инмцгяд�дяс�тор�паьа�вя�фа�боръ�у�ну�вер�мяк!�Дей�и�рям,�каш�биз�дяюз�тор�паь�ы�мы�зын�гя�д�ри�ни�би�ляй�дик!Ютян�яс�рин�50-ъи�ил�ля�рин�дя�Ахынъы�нын�ин�ди�ер�мя�ни�дя�олан�щюв�-

зя�си�нин�ме�шя�иля�юртцлц�са�щя�ля�ри�То�уз�ме�шя�чи�лий�ин�дяй�ди�(со вет щю -ку мя ти тор паьы Гу ла лы, Кя лян тяр ли, Чи нар кянд ля ри иля би рэя кя сибЕр мя ни с та на бир ляш дир ся дя ме шя бизим Ва щид ли ме шя до лай ы нынтяр ки бин дя щя ля дя га лыр ды). Ер�мя�ни�яща�ли�йа�шай�ан�щя�мин�кянд�ля�-рин�щян�дя�вя�рин�дя�ки�ме�шя�ляр�дян�би�зим�Аь�дам,�Яс�рик,�Ко�ха�ня�би,Аь�бу�лаг,� Шых�щей�бят,�Го�ша,�Мунъ�уг�лу,� Пя�ляк�ли,� Ча�таг,� БюйцкГы�ш�лаг�вя�ди�э�яр�даь�кянд�ля�ри�миз�да�ща�чох�бя�щ�ря�ля�нир�ди.�Ахыр�да�ер�мя�ни�То�уз�да�би�ринъи�ка�тиб�ола�нын�ялий�ля�о�ме�шя�ля�ря

йий�я�ля�ня�бил�ди.�Йа�ш�лы�лар�дей�ир�ди�ляр�ки,�Гулалы�кян�динин�бир�ком�со�-мол�щах�чыьы�бу�иш�дя�ка�ра�эял�ди...

Иш� ща�ча�лаьа� дцшцр.� Дыь-дыь� ба�ш�лай�ыр.� Би�зим� ъа�ма�ат�ла� бе�ляшярт�ля�шир�ляр�ки,�ме�шя�ни�ми�эютцрцрсцнцз,�тор�паь�ы�мы?�Йа�ра�ны�шын�данбя�ри� ня�сил�бя�ня�сил� ме�шя�дян� бя�щ�ря�ля�нян� адам�ла�ры�мыз� “пай� бюл�-эцсцндя”�ме�шяйя�йий�я�лян�мяк�ис�тяй�ир�ляр.�Шярт�ля�ри�ни�ря�с�ми�ляш�ди�рир�-ляр...�Ме�шя�чи�ля�ри�миз�мин�бир�щя�вяс�ля�йе�ни�аь�аъ� ши�тил�ля�ри�ба�с�ды�рыр,сей�ряк�йер�ляр�дя�ме�шя�яки�ни��дя�апарырлар.�Ара�да�ял�ля�ри�динъ�дур�-май�ыб� ер�мя�нийя� о� вахт�кы� пул�ла� 294�мин� рубл� ъя�ри�мя� дя� йа�зыбэюн�дя�рир�ляр...� Пай�ы�зын� ор�та�сын�да� адам�ла�ры�мыз� ма�шын-ара�бай�ла,дя�щ�ря-бал�тай�ла�йе�ня�оду�на�эе�дян�дя,�щя�ля�ме�шяйя�чат�ма�мыш�ер�-мя�ни�по�сту�иля�рас�тла�шыр�лар.�Туташасы�олурлар.�Ахыр-ахырда�би�зим�-ки�ля�ри�йах�шыъа�ба�ша�са�лыр�лар�ки,�щеч�еши�диб�эюрцбсцнцзмц�ки,�тор�-паг�бириндя�ола,�цстцндя�ки�аьаъ,�дам-даш�да�баш�га�сын�да?!�Буда�Моск�ва�нын�каь�ы�зы-сцбу�ту!�Да�ща�но�ла�сы�ды...�О�вахт-бу�вахтАхынъы�ме�шя�лийи�дя�кеч�ди�онларын�яли�ня.

152

Бящрузяр

Page 153: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Чя ля би”

Гу�ла�лы� кян�ди�нин�(ис тяк ли охуъ ум! Йах шы фи кир вер, сющ бят буэцнкц Ер мя ни с та нын тяр ки би ня ве рил миш йа шай ыш мян тя гя син дян эе -дир) “Чя�ля�би”�ад�лы�бир�оба�сы�вар.�Бу,�даь�ын�дюшцня�са�ры�йыь�ъамбир�шен�лик�ди. Чя�ля�би�де�йян�дя�эюзцмцз�юнц�ня�илк�юнъя�Щаъы�Чя�ля�-би�хан�эя�лир.�Бун�дан�са�вайы�Ана�до�лу�муз�дан�пяр�ваз�ла�нан�мюв�-ла�на�Чя�ля�би�щяз�рят�ля�ри�дя�йа�да�дцшцр.�Биз�бу�ра�да�“Чя�ля�би”�йерады�иля�баь�лы�Азяр�байъ�ан�та�ри�хи�нин�шан�лы�ся�щи�фя�си�иля�го�ву�шан�—сяс�ля�шян�бир�ми�сал�чя�киб�юз�тях�ми�ни�ми�зи�сюй�ля�мяк�ис�тя�йи�рик:—�На�дир�шащ�Яф�шар�ся�фя�ви�дюв�ля�ти�ни�сцгу�та�йе�ти�риб�юзцнц�шащ

елан� ет�миш,� Шя�ки�нин� ида�ря�чи�лий�и�ни� Мя�лик� Няъ�яф� ад�лы� би�ри�си�нятапшырмышды.�Бу,�яща�ли�ни�та�лай�ыб�га�ны�ны�со�рур,�вар-дюв�ля�ти�ни�ялин�-дян�алыр�ды.�Ялаъ�сыз�халг�Шякидя�бюйцк�нцфуза�малик�Щаъы�Чя�ля�-бидян�бу�иш�ля�ря�ян�ъам�гыл�маьы�ха�щиш�едир.�О,�Мя�лик�Няъ�я�ф�ля�да�-ныш�са�да�бир�ня�тиъя�ща�сил�ол�мур�вя�щя�ля�цстя�лик�Мя�лик�Няъ�яф�ша�щамяк�туб�йа�зыр�ки,�Щаъы�Чя�ля�би�ъа�ма�а�тын�аь�зы�ны�по�зур.�На�дир�шащщяр�ики�си�ни�йанына�чаь�ырт�ды�рыр�вя�Щаъы�Чя�ля�би�нин�бой�ну�на�кян�дирке�чирт�ди�рир.� Чя�ля�би� аман� ис�тяй�иб� ону� дин�ля�мяйи� шащ�дан� ха�щишеляй�ир.�О,�Мя�лик�Няъ�я�фин�иш�ляк�ля�ри�щаг�да�да�ны�шыр...�Мя�лик�Няъ�яфйе�ни�дян�Шя�ки�нин�ща�ким�лий�и�ня�тяй�ин�олу�нур,�Щаъы�Чя�ля�би�дя�онунвя�ки�ли.Шя�кийя�гай�ы�дыб�да�ща�да�азь�ын�ла�шан�Мя�лик�Няъ�яфя�гаршы�халг

цсйа�на�гал�хыр,�за�лым�ща�ким�вя�адам�ла�ры�юлдцрцлцр.�Халг�цсйа�ны�-на�баш�чы�лыг�едян�Щаъы�Чя�ля�би�хан�Шя�ки�ни�мцстя�гил�хан�лыг,�юзцнцися�хан�елан�едир.�Щаъы�Чя�ля�би�хан�ва�щид�Азяр�байъ�ан�дюв�ля�ти�йа�-рат�маг�уь�рун�да�ъящдляр�едир,�ла�кин�бир�ляш�миш�хан�лыг�ла�рын�го�шун�-ла�ры�гар�шы�сын�да�эе�ри�чя�кил�мя�ли�олур�ду.1752-ъи� ил�дя� Эянъя� йа�хын�лыь�ын�да�кы� Гы�зыл�гай�а�да� Карт�ли� ча�ры

Тей�му�раз�вя�Ка�хе�ти�ча�ры�Ирак�ли�Щаъы�Чя�ля�бийя�ря�гиб�олан�хан�лар�-ла�—�Га�ра�баь�ха�ны�Пя�на�щя�ли� хан,� Иря�ван�ха�ны�Щцсей�ня�ли� хан,Нах�чы�ван� ха�ны�Щей�дяр�гу�лу� хан,�Га�ра�даь� ха�ны�Га�сым� хан� вяЭянъя� ха�ны� Шащ�вер�ди� хан�ла� эюрцш� ке�чи�рир�ляр.�Эюрц�шя� го�шун�сузэя�лян�хан�ла�ры�ха�инъ�я�си�ня�ясир�алыр�лар.�Ясирляр�ля�бя�ра�бяр�Эцръцста�-

153

Кечмиш эяляъяк

Page 154: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

на�цз�тутан�чар�лар�он�ла�ры�чох�аь�ыр�шярт�ляр,�илк�нюв�бя�дя�Азяр�бай�-ъан�тор�паг�ла�ры�мцга�би�лин�дя�бу�рах�маг�фи�к�рин�дяй�ди�ляр.Олуб-ке�чян�ляр�дян�хя�бяр�ту�тан�Щаъы�Чя�ля�би�шях�си�дцшмян�чи�лийи

кя�на�ра�гой�уб�Вя�тян�на�ми�ня�хан�ла�ры�дар�дан�гур�тар�маг�гя�ра�ры�-на�эя�лир...�Кцрц�ке�чян�Шя�ки� ха�ны�нын�го�шу�ну�эцръц�го�шун�ла�ры�ныщаг�лай�ыр,�Шям�шя�ддил�сул�тан�лыь�ы�нын�та�ри�хи�яра�зи�си�ня�да�хил�олан�тор�-паг�лар�да� дцшмя�ня� ча�тыб� онлары� дар�ма�даь�ын� едиб� ясир�ля�ри� азадедир.�Со�нра�да�эцръцля�ри�Ти�ф�ли�син�дцз�ди�ва�ры�на�дяк�тей�ля�йир�вя�бу�-нун�ла�да�эцръц�чар�ла�ры�нын�Азяр�байъ�ан�тор�паг�ла�ры�на�йцрцшля�ри�нясон�гой�у�лур.Та�ри�хи�ми�зин�бу�ся�щи�фя�си�ня�баш�вур�маг�ла�мян�бу�ра�да�бир�диг�-

гят�йе�тир�илмя�ли�мя�га�мы�га�барт�маг�ис�тяй�и�рям�ки,�щя�мин�йу�ха�ры�даде�дий�и�миз�Гу�ла�лы�кян�ди�сул�тан�лыь�ы�мы�зын�ай�рыл�маз�пар�ча�сый�ды�вя,ола�бил�син,�Щаъы�Чя�ля�би�хан�бу�мяш�щур�йцрцшц�за�ма�ны�о�ахар-ба�-хар�лы�йер�дя�дцшя�рэя�са�лыб�мыш,�йа�шю�лян�дцзял�диб�миш,�йа�няй�ся�бу�-ра�лар�да�еля�из�гой�уб,�адам�ла�ры�мы�за�еля�тя�сир�едиб�ки,�о�йе�р�“Чя�-ля�би”�ад�лан�ды�рылыб�ды.�Щяр�няй�ся,�неъя�олуб�са�Азяр�бай�ъа�ны�мы�зынбу�эюр�кям�ли�оьлу�бу�рада�да�юз�адыны�йазыбды:�Шям�шя�ддил�сул�тан�-лыь�ы�нын�Гу�ла�лы�кян�ди�нин�“Чя�ля�би”�оба�сый�ла-адый�ла!Йаддан�чыхмамыш. Чялябиляр� тарихя�юз�мющцрцнц�вуран�адлы

тайфаларды�вя�чох�йердя�дя�изи�вар.

Вя нэ

Де�мя�ли�бе�ля,�кючцмцз�бай�аг�дан�Аь�да�мы�ад�лай�ыб�ды,�Алы�Дя�-дя� (Алдядя) ба�ба�мы�зын� гя�дим� тор�паь�ы�ны� ай�аг�лайа-ай�аг�лайаВянэя� йет�щай�ет�дя�ди.�Аь� чай�ын�—�Ахынъы�нын� сол� гыйысында,� сыхме�шя�лик�дя�бир�Вя�нэ�вар (сюза ра сы ону да де йим ки, ин сан ла рын та -пы наг йе ри олан бу ай мя бяд ля ри — вянэ ляр яса сян ял чат маз-цн -йет мяз сыл ды рым ла рын ба шын да, эюздян-кюнцл дян ираг йер ляр дя са лы -ныб ды. Бу ну йа за-йа за фи кир ля ши рям ки, чох гя дим сюзц мцз олан“Ал лащ си зи (би зи) йа ман эюздян-дил дян юз пя на щын да аман сах -ла сын!” дуа сы нын-гядим тцркъямиздя дуа щям дя алгыш адланыб,чаьдаш шаман алгышлары-дуалары да онун кими — ма йа сын да да бу

154

Бящрузяр

Page 155: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ял дян-айаг дан узаг лыг, Тан ры йа йа хын лыг да йа ныр. Бял кя дя!).Ал�лащ�еви�олан�бу�та�пы�наь�ын�та�ри�хи�хри�с�ти�ан�лыг�дан�чох�юнъ�яйя�эе�-диб�чы�хыр.�Шу�ра�щю�ку�мя�ти�“диндян�дишгарылыьы”�иф�рат�ся�вийй�яйя�эя�-ти�риб�чы�ха�ра�на�гя�дяр�щя�мин�оъ�аг�да�хо�руз�кя�сянляр�дян�фярг��ли�ола�-раг,� би�зим�ки�ляр� нийй�ят� ту�туб� гоч� кя�сир�ди�ляр.�Не�ъя� ки,�Ма�мыр�тыдаь�ын�да�кы� “Сы�наг�лы”�оъ�аь�ын�да�би�зим�ят�раф�кянд�ля�рин� яща�ли�си� иляйа�на�шы� Ба�да,� Ата�бяй,� Камандар,� Чардахлы,� Ба�рум,� Бар�сум,Нцзэяр,�Даь�Ъяйир,�Са�лер�адамлары�гя�ф�ля-га�тыр�ла�зий�а�ря�тя�эя�ляр,дуа-ся�на�лар�едяр,�шам�йан�ды�рар�ды�лар...О� Вя�нэ�ин� ти�кил�мя�си� щаг�да� гя�ри�бя� бир� яф�са�ня� вар.� Ми�нил�лийи

ашыб�би�зя�йе�тян�щя�мин�ящ�ва�ла�ты�сюй�ляй�и�рям:

Кор ус та нын фящ ми

Ел�ай�мя�бя�ди�ти�кин�ти�си�ни�ус�та�лыг�ла�ры�аля�мя�бял�ли�олан�ата-оь�у�-ла�тап�шыр�мыш�ды.�Ын�дийя�ки�ми�чох�бе�ля�та�пы�наг�лар�уъ�ал�дан�гоъа�ус�-та�нын�да�ща�эюз�ля�ри�ту�тул�муш�ду.�Она�эю�ря�дя�щяр�иши�юз�йе�тир�мя�сиолан� оь�лу�на� щя�ва�ля� еля�миш�ди.�Оь�ул� лап� узаг�да�кы�мя�дян�дя� салдаш�кя�сиб�чы�ха�рдыр,�ону�йо�нуб-йон�га�лай�а�раг�еля�ща�ла�эя�ти�рир�дики,�га�лыр�ды�еляъя�щюрцйя�гой�маг.�Яф�са�няйя�эю�ря�ъа�ван�ус�та�нынща�зыр�ла�дыьы�сал�да�ш�лар�щаг�дан�эя�либ,�еля�бил�фи�ри�ш�тя�ляр�йе�рин�да�ма�-ры�ны� чя�киб� эя�ти�риб� чы�ха�рыр�ды�лар� иш� цстцня.� Гоъа� ус�та� да� да�ш�ла�рыбиръя-биръя� гойур��ду� йе�ри�ня.�Эцнляр� ке�чир,� бу� ят�ра�ф�лар�да�мис�ли-бя�ра�бя�ри�ол�май�ан�бир�мющ�тяшям�аби�дя�уъ�а�лыр�ды.�Ди�ва�рын�та�мам�-лан�ма�сы�на�лап�аз�гал�мыш�ды.�Бир-ики�даш�да�гой�ул�сай�ды�щюрцк�ба�-ша� ча�таъ�аг�ды.�Гя�за�дан� иш�ляр� тярс� эял�ди,� оь�ла�нын� йыь�ва�лы� дюндц.Сал� да�шы� чы�хар�дан�да� ири� гайа� сцрцшцб� ону� ал�ты�на� алыб� ба�сыбюлдцрдц.�Адам�лар�гя�рар�лаш�ды�лар�ки,�бу�ну�щеч�кор�ус�тайа�бил�дир�-мя�син�ляр,� юз�ля�ри� даш� йо�нуб� эюн�дяр�син�ляр.�Гоъа� ус�та� яли�ни� да�шаву�ран�да�бун�дан�ал�ма�ды�вя�йе�ри�ня�гой�ан�да�ял�ща�ва�сы�на�ан�ла�дыки,�даш�йе�ри�ня�дцз�отур�ма�ды�—�аь�ыз-аь�ы�за�дцз�эял�мя�ди.�Ахы,�омя�бяд�дя�да�ш�лар�бир-би�ри�ня�уйь�ун�еля�ни�зам�йо�ну�луб�дцзял�ди�либ�-ди�ки,�ара�сын�дан,�аз�га�ла,�тцк�дя�ке�ч�мир!Ус�та�о�са�ат�дуй�ур�ки,�бу�оь�лу�нун�иши�дей�ил�вя�шяй�ир�ди�нин�ба�-

шын�да�бир�гя�за�вар.�Еляъя�йалын�ялийля�даша�бир�йумруг�вурур�вя

155

Кечмиш эяляъяк

Page 156: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“ялвящял”�дашдан�кцлцнэ�сяси�ешидилир.�Киши�дя�вайсыныб�дейир�ки,бах�ешидирсинизми,�Фярщад�юлцб�кцлцнэцнцн�сяси�эялир...Ко�ру�ня�гя�дяр�дан�сыт�маьа�ча�лыш�са�лар�да�о�де�дий�и�нин�цстцндя

ду�рур�ки,�бу�мя�ним�шяй�ир�ди�мин�—�оь�лу�мун�иши�дей�ил...Щя�мин� ири�даш�мя�бя�дин�—�Вя�нэ�ин�гар�шы�сын�да�сон�вахт�ла�ра

гя�дяр�ду�рур�ду,�ара�га�ры�шан�дан�со�нра,�бил�ми�рям,�ер�мя�ни�ону�даитя-ба�та�са�лыб,�йа�йох?!

“Дяр вянд”

Гу�ла�лы� щян�дя�вя�рин�дя,� Ахынъы�нын� сол� гый�ы�сын�да,� “Тян�диргайа”нын�йа�нын�да�(охуъ ум, эя ряк гуй уръ у ха сан ки, сющ бят ин ди -ки Ер мя ни с та нын яра зи син дя ки йер ад ла рын дан эе дир. Мил ля ти ми зинзя нэ ин та ри хи ни ъа ны на щоп ду ран о то по ним ляр юзцндя оро ним, ой -ко ним, щи д ро ним, зо о нонм, фи то ним ки ми сырф ел ми са щя ля ри бир ляш -ди рир. Гя ля мя алыб эя ляъ як ня сил ля ря йа ди эар гой ан ла ра ал гыш!) би�-зим�ки�ля�рин�йо�лу�нун�цстцндя�ня�щя�нэ�гайа�бир�дил�ки�ми�дцз�чайагя�дяр�узан�мыш�ды.�Йол�чу�нун,�кючцн�чайа�бу�ру�луб�суй�ун� ичи� илябир�мцддят�эет�мяк�дян�баш�га�ча�ря�си�гал�мыр�ды.�Бу�даь�чайы�даора�лар�да�чох�пе�ш�ман�чы�лыг�тю�рят�миш�ди.�Елат�ада�мы�бур�дан�саь-са�-ла�мат� ке�чиб� эет�дий�и�ня� эю�ря� щя�ми�шя� та�сат�лыг� (тя сят лик) чы�хыр�ды.Ахыр�да�са�бир�дя�с�тя�гыз-эя�ли�нин�ичя�ри�син�дян�пуш�гах�да�га�ла�ны�йох,елин�аь�ла�дыьы,�кюр�пя�си�нин�мя�ляр�гал�дыьы�бир�эя�ли�ни�се�лин�апар�ма�сы“гы�зыл�Алы�ны”�(Алы кат та) щюв�ся�ля�дян�чы�хар�ды.�Шы�ных�да�мя�с�кян�са�-лан�Алы�юз-юзцня�фи�кир�еля�ди�ки,�мян�неъя�юзцмя�пеш�гы�лы�рам�ки,бу� чо�бан-чо�луг�о� ке�чид�дя� пцся�ля�нэ� ол�сун,� ня� вах�та� гя�дяр� бусяр�кяр�ляр�да�она-бу�на�юдяк�юдя�йяъ�як?!“Ел�тя�си�ви”�(тяяссцбц)�чя�кян�“гы�зыл�Алы”�яв�вялъя�юзц�ишя�ба�ш�ла�-

йыб,�эцрз,�кцлцнэ,�гол�эцъцня�гай�а�ны�чап�дыр�ды.�Со�нра�да�онунтю�ря�мя�ля�рин�дян�олан�Щаъы�Наьы�Ти�ф�ли�с�дян�гай�а�ны�пар�ча�ла�маьага�дир�ус�та,�тех�ни�ка�эя�тиз�ди�рир,�юз�аь�ыр�хяръи�ще�са�бы�на�бу�иши�син�-са�ф�лайа�би�лир�—�кюч� ара�ба�ла�ры�нын� да� ра�щат� эет�мя�си� цчцн�ке�чиддцзялт�ди�рир.�О�вахт�бу�вах�та�халг�о�ке�чи�ди�Щаъы�Наьы�“дяр�вян�ди”(дяр бянд) ад�лан�ды�рыр.�Щай�ыф!�Ин�ди�ер�мя�ни�ялин�дя�дир.Бир�мя�ся�ля�ни� дя� де�йим� ки,� Аь�да�мы�мы�зын� �эен� тор�паг�ла�рынын

156

Бящрузяр

Page 157: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дящ�ня�си�бу�щян�дя�вяр�дя�олан�"Ъюйцздц (Эюйцздц) ар�хы"й�ла�су�-ва�ры�лыр�ды.� О� арх�Гу�ла�лы,� Чо�ра�тан,�Кя�лян�тяр�ли,� Чи�нар,�Га�ра�га�йакянд�ля�ринин�тор�паг�ла�ры�ны�ба�сар,�сон�ра�би�зя�ад�лар�ды.�"Бцл�бцл�лц�дя�-ря"�дя�бярк�йер�вар�ды,�щя�ми�шя�ор�да�арх�учарды.�Со�вет�ляр�вах�тын�дада�ар�хын�баш�га�рес�пуб�ли�ка�нын�ющдя�син�дя�олан�о�щис�ся�си�нин�дц�зял�-дил�мя�си�щя�ми�шя�мцш�кц�ля�чев�ри�ляр�ди.

“Га ра гайа” вя Га ра гайа

Му�рь�у�зу�му�зун�ятяк�ля�ри�нин�ба�ш�ла�нь�ыъ�ын�да,�аран�ла�даь�ын�го�-ву�шуь�ун�да�Га�ра�гайа�кян�ди�бир�гы�рьы�ки�ми�даь�ла�рын�ба�шын�да�гя�-рар� ту�туб�ду�(ер мя ни ады ны дяй иш ди риб еля “Ьы рьы” да гой уб ду).Фи�кир� вер�ди�низ�ми,� ашаь�ы�да� “Га�ра� гайа”� (буна Кар гайа дадейилир), йу�ха�ры�да�да�Га�ра�гайа�кян�ди!�Бир�тор�паь�ын�ики�ай�рыл�мазпар�ча�сы!� Йай�лаьа� бу�ра�дан� ики� ис�ти�га�мят�дя� эе�дяр�ди�ляр.� Би�риАхынъы�—�Аь�ча�йын�гы�раьы�бой�унъа,�бир�дя�Га�ра�гай�айа�гал�хыбТя�зя�кян�ди�ке�ч�мяк�ля.�Ня�ися,�бу�ва�ди�бой�унъа�йай�лаь�ы�мы�за�галх�-маг�да�охуъ�уйа�бя�ляд�чи�лик�ет�мяк�дя�гя�лям�аъ�из�дир.�Еляъя�ор�да�кыйер� ад�ла�ры�ны� са�да�лай�ы�рам� ки,� йад�да� гал�сын:� Па�лыд�лы� ме�шя�си,Ъюйцздц� (Эюйцздц),� Бцлбцллц� дя�ря,� Са�ры� йо�хуш,� Хан� бу�лаьы,Гара�даь,�Чяляби�чайы,�Гызылгала,�Гайвалы�йурду,�Хубан,�Ху�банбу�лаьы,�Са�ры�пяйя,�Тян�дир�гайа,�Дяр�вянд, Чай�га�ры�шан,�Шор�лу�та�-ла,�Гыз� га�ла�сы,� Бял�ли,� Чах�маг�да�шы,� Зей�на�лаб�ды� та�ла�сы,� Чи�чяк�ли�-бой�ун,� Аг�ран� та�ла�сы,� Мя�эи,� Чох�лу� пяйя,� Хымы�лы,� Дя�лик� даш,Эюдяк�эц�ней,�Ящ�мяд�гу�лу,�Да�ш�лы�эц�ней,�Чи�риш�ди,�Эюл�йе�ри,�Га�-тыг�тюкцлян,�Байта,�Ко�ла�йыр�(Ко ла э ир)...

Кюч кю ря мя зи

...Гай�ы�даг�“Ма�ф�лар”дан�цзцйу�ха�ры�—�Гы�зыл�бу�лаг�ла�Му�рь�у�затя�ряф.�Саь�лыг�ол�сун,�ел�кюч�ля�ри�нин�Га�ла�кян�дин�ичин�дян�ке�чиб�Эюй�-даьа,�ор�дан�да�Му�рь�у�за�галх�маь�ы�ны�да�тя�с�вир�едя�рик.Кюч� Гызылбулагдан� сонра� Тя�зякян�дин� йо�ху�шу� иля� (бу райа

“Са ры йо хуш” да дей и лир) гал�хыб�эя�либ�йе�ти�шир�Тя�зякян�дин�щян�дя�-вя�ри�ня�—�“Рцстям�юля�ня”�(охуъу, унут ма, сющ бят ер мя ни нин ин -

157

Кечмиш эяляъяк

Page 158: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ди ки Тауш вилайяти яра зи син дян эе дир). Бу�ра�да� дцшя�рэя� са�лыр�лар.Иняк-ъа�мы�шын�бе�лин�дя�сцбщдян�бя�ри�чал�ха�ла�нан�ей�мя�дян�кюч�кю�-ря�мя�зи�сцзцлцр.�Ичин�дя�дя�люкцрт-люкцрт�(яс тяьфцрул лащ!) йаь.�Кю�-рямяз�га�ры�шыг� гоз� бой�да-гоз� бой�да� кя�ря� йаьы� да� удан� ки�ши�лярмал-щей�ва�нын�саь�ы�нына�ба�ш�лай�ыр.�Сцд�ту�луг-ту�луг,�са�тыл-са�тыл,�га�-зан-га�зан.�Ней�ня�син�ляр?�

Ах тар ма мо тал

Щя�ля�йай�лаьа�чат�маьа�2-3�мян�зил�вар.�Сцдц�май�а�лай�ыб�пен�-дир�ча�лыр,�со�нра�да�кя�сил�миш�тя�зя�пен�ди�ри�дуз�лай�ыр,�пен�дир�ду�зу�нуалан�дан�со�нра�ба�сыр�лар�дя�рийя.�Мо�тал!�Бир�дей�ил-беш�дей�ил,�Ал�лащбя�ря�кят�вер�син!�Юз�ля�ри�ня�йцк�еляй�иб�даьа�чы�хар�да�сы�ща�дей�ил�ляр.Бял�ля�дик�ля�ри� бир� йер�дя� тор�паьа� ба�с�ды�рыр�лар� ки,� гай�ы�дан�баш(гайыдышда) эютцрсцнляр.�Мо�тал�ола,�тор�паг�да�3-4�ай�га�ла�—�йе�-ти�шя,�кюч�эе�дян�дя�щяр�йан�чя�мян�зар,�йар�паг,�ме�шя�иди.�Алы�сын�дага�лан�дан�со�нра�да�щя�мин�аь�аъ-ме�шя�ли�ба�сы�ны�дяй�и�шиб,�ах�тар�дыг�-ла�ры�ны�чя�тин�та�пыр,�бя�зян�щеч�тап�мыр�лар.�Гурд-гу�ша�йем�олуб,�йаики�ай�аг�лы�нын�би�риси�пор�суг�ки�ми�ешиб�апа�рыб�ды.�Бе�ля�чя�тин�лик�ля�та�-пы�лан,�га�лыб�тор�паг�да�йе�ти�рян�пен�дир�ба�зар�да�да�ял-ял�ах�та�ры�лыр.Бу�на�ах�тар�ма�мо�тал�дей�и�лир.�Дя�дя�Яля�сэ�яр:

Ах тар ма мо та лын, ба лын, гай маь ынЗян бур чи чяй ин дян бал алы, даь лар.

—�дей�ян�дя�йай�лаь�ын�ди�э�яр�не�мят�ля�ри�иля�йа�на�шы,�мящз�бу�“ах�тар�-ма�мо�та�лы”�ня�зяр�дя�ту�тур�ду.�Бя�зи�ба�ша�бя�ла�зий�а�лы�ла�ры�мыз�са�узунмцддят�ву�рь�у�ну�дцзэцн�иш�лят�мя�мяк�ля�“ах�тар�ма”�сюзцнцн�мя�-на�сы�ны�фе�лин�ямр�фор�ма�сы�шяк�лин�дя�тяг�дим�едир�ди�ляр.�Тя�яссцф!�Чохде�ми�шям,� те�ле�ви�зий�а�мыз�да� дя�фя�ляр�ля� сюй�ля�ми�шям,� мятбуатдачыхыш�етмишям.�Ин�ди�ба�ша�дцшцб�дцзэцн�дейян�ля�ри�миз,�ма�шал�лащ,ар�тыб�ды.� Бир� дя� варды,� гойунлардан� ейдирмя� иля� саьыланы.� Елягойун�олурду�ки,� сцдцнц�гысыб�баласына� сахлайырды.�О�гойунусцрцдян�ахтарыб�тапар,�ъымхыръа�йаь�олан�ейдирмяни�айрыъа�биргаба�саьыб�айрыъа�да�пендир�чалардылар.�Буна�да�ахтарма�пендирвя�ондан�басылан�мотала�да�ахтарма�мотал�дейилярди.

158

Бящрузяр

Page 159: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Ке чял ляр ”дя

Дцшя�рэ�я�дя�щяр�“юй”�бир�щей�ван�кя�сяр,�йай�лаь�ын�ся�рин�ща�ва�сын�-дан�уда-уда�бир�эцн�бур�да�динъ�я�ляр�ди�ляр.�

Даь ын ба шын да кы “Ке чял ляр” дя олан бир ящ ва ла т:Би�зим�килрдян� ики�ня�фяр�гой�ун�вя�гу�зу�сцрцсцнц�ота�ра-ота�ра

ят�ра�фы�аь�аъ�ла�хал�хал�лан�мыш�би�чя�няйя�дол�ду�руб�муш,�сян�де�мя,�ер�-мя�ни�ляр�дя�ме�шя�дяй�миш,�тюкцлцшцб�бун�ла�ры�дюйцрляр.�Цстя�лик�дягой�ун�ла�рын�ичин�дя�сцрцнтяк�ли�от�лай�ан�ат�лар�дан�би�ри�ни,�сей�ид�пайыки�ми� ай�ры�лан� бир� гой�у�ну,� бир� иняк� тоь�лу�су�ну� да� ту�туб� йал�дананы�ры� ашы�рыб� ара�дан� чы�хыр�лар.� Хя�бяр� ела�та� ча�тан�да� аты�ны� ми�нянким,�аран�дан�эя�либ�щя�ля�даьа�уй�ьун�лаш�ма�дыь�ын�дан�йо�ху�шу�гал�-ха� бил�мя�си� цчцн� иняй�ин� гуй�ру�ьун�дан� йа�пы�шыб� ону� дюйя-дюйядаьа�гал�ды�ран�ким.�Бир� сюз�ля,� яли� аьа�ъ� ту�тан� ер�мя�ни�нин�цстцняъу�мур,�ня�йе�ми�сян,�тур�шу�лу�аш!�Дюйц�лян-дюйцлцб�ъа�ны�ны�гур�та�-рыр,�ал�ты�ер�мя�ни�нин� ися�ба�шы�ны�йа�рыб�га�ны�на�гал�тан�еляй�ир�ляр.�Ди�-ван-дя�ря�тюкцлцшцр...�Мцлкцлцля�рин�ус�та�лыьы,�гар�шы�да�кы�ны�ала�бай�-дах�еля�мя�си,�ясл�дип�ло�мат�ки�ми�щя�ря�кя�ти�мцга�би�лин�дя�тящлцкя�дянсо�ву�шур�лар...�Уъ�у�нун�мы�хый�ла�йа�ны�иряш�мя�ли�аты�эе�дян,�Яф�шан�га�-ры�нын�бу�зов�явя�зи�ня�иняй�ин�ал�ты�на�сал�дыьы�тоь�лу�эе�дян�дян�со�нраСамал�иняй�ин�сцддян�кя�сил�мя�си�ни�юзцня�дярд�еляй�яъ�яй�и�ни�ичи�ня�са�-лан�Гя�мят�ду�руб�динъ�я�ляр�ди�ми?�Дей�ир�ки,�сиз�йай�лаьа�йол�алын,�атэет�ди,�йа�ар�вад,�аты�гай�тар�ма�мыш�эе�ри�дю�нян�дюйц�лям...�Ах�шамдцшян�дя�бир�дя�эюрдцляр�Гя�мят�юз�аты�нын�бе�лин�дя�гай�ыт�ды�дцшя�рэяйе�ри�ня.�Эеъ�я�нин� о� га�ран�лыь�ын�да� тон�гал� ба�с�ды,� бир� ъан�лы� гой�унюлдцрдц,�со�нра�да�ба�ш�ла�ды�да�ныш�маьа�ки,�ен�дим�дцз�Га�ла�кян�дя.щяр�ля�ня-щяр�ля�ня� ми�лис� ида�ря�си�нин� га�баь�ы�на� эет�дим.� Ал�лащ� растсал�ды,�бир�дя�ба�шы�мы�гал�ды�ран�да�эюрдцм�ки,�бир�“ми�ли�ся”�кя�щя�ри�-ми�ча�па�раг�эя�лир.�Та�мам�кюпцк�ичин�дя�олан�атын�о�ща�лы�ны�эю�рян�-дя�еля�бил,�цряй�и�мин�ба�шы�на�хянъ�яр�сох�ду�лар.�Ся�б�ри�ми�ба�сыб�эюз�-ля�дим.�Ми�лис�ат�дан�дцшдц,�мя�ним�ким�ол�дуь�у�му�унай�ам�ма�ды,ъи�ло�ву�мя�ня�узат�ды�ки,�аты�тут,�мя�ним�ря�ис�ля�ишим�вар,�йу�ха�ры�чы�-хыб�гай�ы�да�рам.�Де�дим�ки,�ща�зыр�о�стол�байа�баь�ла�сан�(ер мя ниъя

159

Кечмиш эяляъяк

Page 160: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

тя миз би лир ди). Ер�мя�ни�аты�баь�лай�ан�ки�ми,�Яли�эюзцнцзя�ишыг�вер�-син,�аты�ма�сцвар�олуб�йел�ки�ми�ара�дан�чых�дым...�

“Эюллц”

Тя�зя�кянд�дян,� Гу�ру� дя�ря�дян,� “Ал�ма�лы�”дан,� “Бу�ь�да�лы”�данке�чиб,�Пир�Па�лы�ды,�Ханым� таласыны� ад�лай�ыб� со�нра�кы� дцшя�рэя� йе�риолан�“Эюллц”йя�эя�ляр�ди�ляр.�Бу�ра�ахар�—�ба�хар�лы,�эен�та�ла�лы,�узагят�ра�ф�ла�ры�сых�ме�шя�лик�ли,�даь�ба�шын�да�бир�дцзя�нэ�а�щый�ды.�Аран�кючцта�30-ъу�ил�ля�ря�гя�дяр�“Эюллц”дя�дцз�2�эцн�га�лыб�йол�йо�рь�ун�луьу�-ну�чы�ха�рар,�мал-щей�ван�да�ши�ря�ли�от�лаг�лар�да�бяс�ля�няр�ди�(ер мя нисо вет щю ку мя ти нин дя с тяйи иля ела ты мы зын ми нил лик кюч йол ла ры ны да -ралт ды, дцшя рэя йер ля ри ни “хал ха ла” са лыб-чя пяр ляй иб кар тоф як ди, отчал ды. Еля еля ди ки, яв вял ляр бир щяф тяйя-10 эц ня от лай ыб ся м рийя-сям рийя эе дян кюч да ща икиъя эц ня га ча раг юзцнц йай лаьа йе ти -ря си ол ду).

Лак Щаъ ы нын “ля зэи”лийи

Елат� ъа�ван�ла�ры� да� дцшя�рэ�я�дян� хей�ли� ара�лы�да�кы� “Ал�ма�лы”йа,“Ися�юлян”я,� “Ля�зэи�бу�лаьы”на� тя�ряф� эц�зар� едяр�ди�ляр.�Ай�аь�ын�дагыз�гай�та�ран� ча�рыг� олан� эянъ�ляр� даь�ла�рын� эцл-чи�чяй�ин�дян� ба�фабаь�лар�ды�лар....Ке�ч�ми�ш�ляр�дя,�хцсу�сян�ча�риз�мин�мякр�ли�сий�а�ся�ти�ня�тиъ�я�син�дя

1830-40-ъы� ил�ляр�дя� “гайа-гаф�чыь�а�да”� йа�шай�ыб,� щя�ми�шя� ка�сад�лыгчя�кян� ля�зэ�и�ляр� даь�лар�дан� ахы�ша�раг� бя�ря�кят�ли� тор�паг�лар�да,� Кцрйа�ха�сын�да�мя�с�кун�ла�шан� вар�лы� кянд�ля�ря� бас�гын�лар� едяр�миш,� щярики�тя�ряф�дян�юлян,�ясир�эютцрцлян,�йа�ра�ла�нан...�Ара�са�кит�ля�шян�дянсо�нра� ля�зэ�и�ляр� йе�ня� эя�либ� оба-оба� га�лай�чы�лыг� еляй�яр,� гоз�га�ракютцкля�ри�ни�йа�рар,�ча�льы�баь�лар,�эеъя�дцшян�дя�дя�ахы�рынъы�щар�даиш�ляй�иб�ся�ор�да�ев�йий�я�си�она�эеъ�я�ля�мяк�цчцн�йер�ве�ряр�миш,�Ямир�-ли�дя,� би�ри�си�нин� евин�дя� ля�зэи� го�наг� га�лыб�мыш.� Ля�зэидян� йаныглыолан�гон�шу�су�со�раг�алыр�ки,�фи�лан�кя�син�евин�дя�ля�зэи�го�наьы�вар,эя�либ,� гыш�гыр-баь�ыр� са�лыр� ки,� мян� яли� чыраглы� лязэи� эязмирямми,инсафына�ня�эялиб?�Ев� са�щи�би� чю�ля� чы�хыр,�мцба�щи�ся� едир,�гай�ы�дыб

160

Бящрузяр

Page 161: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эюзц�дюрд�олан,�“боь�а�зы�гур�чул�дай�ан”�го�наь�ы�на�цряк-ди�ряк�ве�-рир�ки,�да�ща�ющ�дя�син�дян�эя�лям�мя�дим,�наь�ай�рым?�Зя�ряр�йох�ду,гой� ся�ни� юлдцрсцн,� явя�зин�дя� эюр,� онун� не�чя� ля�зэи� го�наь�ы�ныюлдцряъ�ям!�Дай�ан�сын,�бир!�Бу,�ящ�ва�ла�тын�би�ри.Ютян�ляр�дя� щям�дя�Даь�ы�с�тан�дан� эя�либ� биз� тя�ряф�дя� га�лай�чы�лыг

едян�ля�ря,�мя�дян�ачан,�даш�кя�сиб�чох�аь�ыр�иш�эю�рян�ин�сан�ла�рын�ща�-мы�сы�на�уъ�дан�тут�ма�ля�зэи�дей�яр�ми�ш�ляр.�Да�ща�фярг�гой�маз�мы�ш�ларки,�Даь�ы�с�танда� ля�зэи� иля� йа�на�шы,� он�ларъа�мил�ля�тин� нцмай�ян�дя�сийа�шай�ыр.�Даь�ы�с�тан�дан�эя�либ�Тоуз�да�диш�тех�ни�ки�иш�ляй�ян�Щаъы�Мя�-щям�мя�дов�ня�гя�дяр�ба�ша�сал�са�да�ки,�—�тцркцн�бир�го�лу�оланлакам�(саг) йе�ня�ща�мы�она�еля�“ля�зэи”,�—�дей�иб�ду�рар�ды.�Лакхал�гы�нын�нцмай�ян�дя�си�Му�са�Ма�на�ров�ко�с�мо�са�гал�хыб� �Со�ветИт�ти�фа�гы�Гя�щ�ря�ма�ны�ады�ны�алан�дан�со�нра�Щаъ�ы�нын�бир�аз�со�луьуэе�нял�миш�ди�(“со луьу эе нял мяк” — ди ли мя гур бан, бящ-бящ, шящ ди-ши ря си ня бах бу нун! Иза щы бир дис сер та сий а нын мюв зу су ду), ахыр�ки,ба�ша�са�ла�бил�миш�ди�ки,�он�ла�рын�мил�ля�ти�бе�ля� лай�иг�ли�оь�ул�лар�йе�ти�ряби�лир.� Эц�ман� еди�рям� ки,� даьымыздакы� “Ля�зэи� бу�лаьы”� тцркцнщан�сы�са� бир� го�лу�нун� нцмай�ян�дя�си�нин� ады� иля� баь�лы�дыр....Гайнаглара�эюря�Ващидли�яразисиндя�дя�ляк�ъамааты�олмушдур.

Гу ма шын го ша изи

Мцлкцлцнцн� сай-се�ч�мя� иэ�ид�ля�рин�дян� олан�Гу�маш� индийядякщеч�кимин�йахын�дцшя�билмядийи�хам�аты�кя�мянд�атыб�щя�мян�бу“Эюллц”дя�рам�еля�миш�ди.�Эюзц�дю�нян�ат�кя�мянд�га�ры�шыг�Гу�ма�-шы�бир�хей�ли�сцрцся�дя,�тя�пяр�ли�иэ�ид�ай�аь�ы�ны�ъцтляй�иб�йе�ря�бярк�ди�ря�-миш�ди,�еля�ди�ря�миш�ди�ки,�ча�рыг�лы�ай�аьы�иля�ат�лас�чя�мян�цстя�ики�го�-ша�из�сал�мыш�ды.�Еля�бир�из�ки,�цстцндян�ил�ке�чян�дян�со�нра�да�от�бит�-мя�миш�ди.� Ер�мя�ни-ка�фир� щий�ля�си� иля� по�лад� би�ляк�ли� Гу�маш� щя�минилин�пай�ы�зын�да�Ти�ф�ли�син�Шей�тан�ба�за�рын�да�ал�да�дыл�дыь�ы�ны�эюрцб�ют�-кям�лик�едян�дя�ар�ха�дан�кцряй�и�ня�хянъ�яр�сап�ла�мыш�ды�лар.�Гу�ма�-шын�арвады�Няня�ха�ным�йай�лаьа�гал�хан�да,�алы�сын�да�га�лан�да�щя�-мин�го�ша� изи� йа�лай�а�раг�ди�зин-ди�зин� сцрцняр�ди.�Со�нра�кы�дю�ням�-ляр�дя�из�ит�ся�дя,�да�ща�эюзц�ал�мыш�ды,�йед�ди�йе�рин�дян�тю�кя-тю�кя�йе�-

161

Кечмиш эяляъяк

Page 162: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ня�щя�мин�из�йер�ля�ри�ни�йа�лай�ар�ды�ки,�Гу�ма�шын�бу�райа�ай�аьы�дя�йиб,изи�га�лыб�ды...“Эюллц”дян�со�нра�эцндцшмяз,�аь�аъ�ы�нын�би�ри�ня�бир�юр�кян�до�-

лан�май�ан�га�лын�вя�сых�ме�шя�нин�ичи�иля�“Язэ�ил�ли”ни,�“Тел�ли�юлян”и,“Га�рынъ�а�лы”ны,� “Дур�на�лы”ны,� “Эюй�ям�ли�”ни�ке�чиб�Са�ры�Му�рь�у�зайюн�алар�ды�лар.�Нюв�бя�ти�дцшя�рэя�йе�ри�ки�ми�“Кеч-ке�чи”�бу�лаь�ы�нын(со нра лар го ша нов сал дыг ла ры на эю ря “Го ша ной” ад ла нар ды) ба�-шын�да�яй�ля�шяр�ди�ляр.

“Кеч-ке чи”

Бу�лаь�ын� ят�ра�фын�да� сых�кеч-ке�чи� кол�ла�ры� бит�дий�и�ня� эю�ря� щя�минбу�эур�су�лу�бу�лаг�“Кеч-ке�чи”�ад�ла�нар�ды.�Кю�в�ряк,�бу�да�ьы�нын�ичиасанъа�ой�у�лан�бу�аь�аъ-кол�дан�ъа�ван�лар,�ин�ди�ки�дил�ля�де�сяк,�пор�-ше�ня,�шпри�ся�ох�шар�бир�алят-ой�унъ�аг�дцзял�диб�суйу,� лап�еля�кеч-ке�чи�нин� даь�даь�ан�мейвясиня� бян�зяр� га�ра� таъ�ва�ры� то�хум�ла�ры�ныбир-би�ри�нин� цстцня� “фыш�гыр�дар�ды�лар.”� Еля� бил,� тцфя�нэ� лцля�си� ки�мидцмдцз,� алт�дан� ба�хан�да� па�паь�ын� дцшян� фы�с�тыг� аь�аъ�ла�ры�на� йел�-лянъяк�ляр�асы�лар�ды.�Йел�лян�ъяк�дя�йел�ля�ня-йел�ля�ня�цряй�и�ни�тя�зя�лян�ди�-рян� ким,� гымгы�ма� еляй�ян,� мащ�ны� охуй�ан,� бай�а�ты� чя�кян� ким.Йел�лян�ъяк�дяки�гы�зы�чу�буг�ла,�эиъ�ит�кан�ла�ву�руб�эю�мэ�юй�эюй�яр�дяр,“ни�шан�лы�нын�ады�ны�де”�сюй�ляй�иб�цстцня�дцшяр�ди�ляр.�Гыз�са�щяй�а�сын�-дан�гып�гыр�мы�зы� кя�си�ляр,� ди�ши� иля� до�даь�ы�ны� га�на�дар,� дюзцмсцзсяахыр�да�эюзцнцн�йа�шы�ны�йедди�йериндян�тю�кя-тю�кя�цряй�и�нин�ян�дя�-рин�эу�шя�син�дя�эиз�ли�сах�ла�дыьы�бир�ады�ди�ли�ня�эя�ти�ряр�ди...��Та�ла�лар�даися�щя�ря�юз�йа�шы�на�уйь�ун�“ди�ря�дюй�мя”,�“ян�зя�ли”,�“чи�ли�нэаь�аъ”,“йа�лаьадцшдц”� (мяряйядцшдц),� “гач�ды-тут�ду”,� “эиз�лян�-пач”(эилдиримпач),� “эюз�баь�лай�ыъы”� ой�най�ан�ла�рын� ба�шы�на� ъямолар�ды...�Йай�лаг�ой�ун�ла�ры�нын�юзц�дя�бир�та�ма�ша�олар�ды.�Щеч�киминъ�и�мяз�ди.�Ща�мы�бир-би�ри�ня�ъан�дей�иб,�ъан�еши�дяр�ди...�Би�зим�ки�ля�рин�ай�аьы�о�тор�паг�лар�дан�кя�си�лян�дян�со�нра�ми�сил�сиз

ау�райа�ма�лик,� ин�сан�ла�ра�кюнцл� хо�ш�луьу,�щяй�ат� еш�ги� эя�ти�рян�щя�-мин�о�дцшя�рэя�йе�рин�дя�ки�“Кеч-ке�чи”�—�“Го�ша�ной”�бу�лаь�ын�даер�мя�ни�бир�дя�фяйя�150-200�ада�мын�динъ�я�ля�бил�мя�си,�зий�а�фят�гур�-

162

Бящрузяр

Page 163: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ма�сы�цчцн�тал�вар�лар,�кюшкляр,�стол�лар�гурдурду,�бир�сюз�ля,�шян�ля�-ниб� ис�ти�ра�щят� ет�мяйя� щяр� шя�ра�ит� йа�рат�ды.�Мил�ля�ти�миз�дян� юй�ря�нибби�зим�ми�нил�лик�тор�паг�ла�ры�мы�зын�мцсбят�енер�жи�си�ни�дя,�ща�ля�си�ни�дяонлар�юз�ъа�ны�на�щоп�дур�маьа�ча�лы�шырлар...

Ханха ным

...Щя�мин�бу�дцшя�рэя�йе�ри�алы�сын�да�га�лан�лар�цчцн�уну�дул�мазха�ти�ря�ляр�ля�зя�нэ�ин�ди.�Он�лар�бир�ди�ми-беш�ди�ми?!�Яли�Му�са�оь�лу�да�-ны�шырды�ки,�1939-ъу�ил�иди.�Гаь�а�мы�ясэ�яр�чаь�ыр�дыг�ла�ры�на�эю�ря�эя�ти�-риб�би�зи�“Го�ша�ной”�да�Ханха�ным�ха�ла�мын�йа�нын�да�би�няйя�гой�-ду�(ады ки ми юзц дя ха ным-ха тын олан, ки ши ляр бир йа на, га дын лар -да да ки ши лик, гей рят ах та ран, юз доь ма ба ла сы Эц лян бя ря дя бя -зян яркй а на аъ ыг ла на раг: “Ай мян дян олуб, мя ня ох ша май ан,адам эя да гыз ол маз”, — сюй ляй ян мя ним Ханха ным анам, Са -бун чу Са бун чу ду ки, То уз чай ын бир го лу ду — ор да да суй унмиг да ры вар, — дей я ряк щяй ат да щяр шейи юлчц-би чи си, гя дя ри иляэюр мяйя алыш ды рар дын. Эя лин тяр бий я лян ди рян дя дя юз Лей ли анан -дан ми сал эя ти ряр дин ки, гя на ят еля мяк ля бир саь мал гой ун дананам даь дан бир га рын йаьла гайыдарды!). Ме�шя�дя�ки� ер�мя�ни“цзба�шы�сы�нын”�эязй�аз�ма�сы�(дцйя щаггына буьайа эялмир, йа дакюклцкдян май а ла на бил мир, гы сыр га лыр, она эю ря елат ди лин дя она“эязй аз ма” дей ир ляр) па�лыд�дан�йей�иб�парт�ла�майа�дцшмцшдц.�Би�-зим�би�ня�ляр�дя�ону�кя�ся�си�ки�ши�хей�лаьы�йох�иди,�ер�мя�ни�щах�чыьы�даадам�чаь�ырт�дыр�мыш�ды.�Он�да�йед�ди�йа�шым�ола,�йа�ол�майа,�Ханха�-ным�ха�лам�де�ди�ки,�ай�Яли,�ер�мя�ни�эя�либ�бу�щей�ва�ны�кяс�ся�биз�ляр�-дян�щеч�ким�ону�ди�ли�ня�ву�ра�сы�дей�ил.�Мян�ся�нин�го�лун�дан�ту�та�-ъам,�сян�хянъ�я�ри�иняй�ин�боь�а�зын�да�сах�лай�ар�сан,�анъ�аг�ган�дангорх�ма,�ща!�Еля�дя�ет�ди,�бурунтахлайараг�кю�мяк�ля�шиб�иняйи�йы�-хыб�ял-ай�аь�ы�ны�баь�ла�дыг,�ха�лам�хянъ�я�ри�эя�ти�риб�яли�мя�вер�ди,�би�ля�-йим�дян� ту�та�раг� кю�кя�либ� даь� бой�да� ол�муш� щей�ва�нын� боь�а�зы�начяк�ди,� фяв�ва�ря�ву�ран�га�ны�йа�лаьа�йю�нял�диб,� со�нра�ба�шы�ны�цздц.Бир�бу�ду�ну�ики�ада�мын�эютцря�бил�мя�дийи�дцмса�ры�пий-па�лан�оланма�лын�ятин�дян�би�ня�ля�ри�миз�дя�бир�щяф�тя�бо�зарт�ма�би�ши�ри�либ,�ка�баб

163

Кечмиш эяляъяк

Page 164: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

чя�кил�ди...� Би�ляй�им�дян� еля� йа�пыш�мыш�ды� ки,� лап� бюйцй�я�ня� гя�дяронун�яли�нин�аь�ыр�лыь�ы�ны�щя�ми�шя�щисс�елий�яр�дим...Ханха�ным�анам�ки�ши�гей�рят�ли�бир�га�дын�ды.�Ата�сы�Му�рь�у�зун

зцрйят�са�ры�дан�ня�ням�вя�“яли�хы�на�лы�дцнйа�дан�кю�чян�Сяй�а�лы”�ад�-лы�юв�ла�ды�вар�ды.�Юз�га�нын�дан,�ана�сы�Лей�ли�дян�эя�лян�бир�кцбар�лыг,мяр�да�ня�лик�вар�ды�Анам�да.�Ярй�ян�гыз�олан�да,� ин�ди�“Чян�ли�бел”де�дий�и�миз�йер�дя,�Шиш�йа�лын�бюйрцндя�ата�сы�нын�дя�дя-ба�ба�тор�паьыолан�йу�м�ру�тя�пя�нин�оту�ну�ча�лар,�ъыл�ха,�йя�щяр-йцйян�сиз�мин�дийиаты� сыл�ды�рым�дан� цзца�шаьы� ча�пыр�дар�мыш.� Алы�сын�да� га�лан�да� мал-щей�ван�ме�шя�дян�гай�ыт�май�ан�да,�зил�га�ран�лыг�да�чох�мя�ням�де�-йян�ки�ши�ляр�ме�шя�дян�ей�мя�нян�дя�Ханха�ным�аты�ми�ниб�тя�кям-тякме�шяйя� йол�ла�нар,� иняк-гой�у�ну� гурд-гу�ша� йем� ол�ма�мыш� та�пыбэя�ти�ряр�миш�ар�хаъа.�Гор�ху-щцркц�ня�ол�дуь�у�ну�бил�мяй�ян�Анамевин�аь�ыр�йцкцнц�дя�ъцря�фя�сиз�чий�нин�дя�да�шый�ар,�бир�яли� иняк�са�-ьар,�не�щря�чал�хар,�хя�мир�йоь�у�руб�чю�ряк�би�ши�ряр,�бир�яли�ъя�щ�ря�дяолар,� йа�маг� йа�май�ыб,� йун� да�рай�ар,� ип� яйириб,� дцкъя,� йумаг,кяляф�долайар,�ип�сыйырар,�эя�бя,�сиъ�им,�юр�кян,�чу�ха�лыг,�ъо�раб,�до�-лаг-ба�ш�лыг� то�хуй�ар�ды.� Го�наг-га�ра�сы� щеч� вя�дя� яс�кик� ол�май�аневи�миз�дя�аз�га�ла�щяр�эцн�гу�рут�лу�хя�нэ�ял�—�“янэ�ял”�би�ши�рил�мя�сидя�юз�йе�рин�дя.�Рящ�мят�лик�юзц�да�ны�шар�ды�ки,�о� иш�ля�рин�ща�мы�сы�нынющ�дя�син�дян�эеъ�я�дя�бир�що�вур�чи�мир�еляй�иб�эюзцмцн�аъ�ы�сы�ны�чы�хар�-маг�ла�эя�ляр�дим....Ба�бам�яв�вялъя�Азяр�байъ�ан�Халг�Ъцмщу�рийй�я�ти�нин�ясэ�я�ри

ол�муш� (“дабровол” ясэяр эетмишди), рус� ис�ти�ла�сын�дан� со�нра� исяГаф�газ�Ис�лам�Ор�ду�су�нун�тяр�ки�бин�дя�Тцркий�яйя�ке�ч�миш�ди.Го�шун�лар�Ор�ду�бад�дан�ад�лай�ыб�Ана�до�лу�тор�паг�ла�ры�на�ай�аг

ба�с�мыш�ды.�Тцрк�ор�ду�су�нун�бир�дя�Азяр�байъ�а�на�гай�ыт�ма�сы�на�эц�-ма�на� гал�мыш�ды.� Вя�тя�ни� бу�рах�маг�мы� олар?!� Би�зим� йер�ля�ринадам�ла�ры� сюзц� бир� йе�ря� гой�уб� эеъ�я�ляр� ики�бир-цчбир� Вя�тя�нядюнцрдц.� Ся�ли�гя-сащ�ман�лы,� дцз� оту�руб-ду�ран� ба�ба�ма� го�шунбюйцйц�олан�тцрк�пашасынын�гу�шу�еля�гон�муш�ду,�он�дан�еля�ся�да�-гят�эюрмцшдц�ки,�щя�ля�Азяр�байъ�ан�дай�кян�вя�сийй�я�ти�ни�еляй�иб�аи�-ля�си�ня�ча�та�сы�яма�ня�ти�—�йя�щя�рин�йа�с�тыь�ын�да�кы�гы�зыл�ла�ры�да�эю�с�тя�-риб�ящд-пей�ман�еля�миш�ди�ляр.�

164

Бящрузяр

Page 165: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ня�ися�...Ба�ба�мын�да�нюв�бя�си�ча�тыр.�Эеъ�яй�кян�Чай�лы�Гу�лу�ки�-ши� иля�би�рэя�ор�ду�э�ащ�дан�ара�ла�ныб�Вя�тя�ня�цз� ту�тур�лар.�Обаш�данйа�вя�ри�ни�йа�нын�да�эюр�мяй�ян�па�ша�гя�зяб�ля:�“Йе�рин�де�ший�ин�дя�дяол�са�ону�та�пын�эя�ти�рин”,�—�тап�шы�рыь�ы�ны�вер�миш�ди.�Бир�аз�юзцня�эя�-лян�дян� со�нра� яма�ня�тин� дцппядцз� йе�рин�дя� ол�дуь�у�на� ямин-ар�-хай�ын�лыг�та�пыб�кю�в�ря�ля�ряк:�“Эет,�йо�лун�ачыг�ол�сун,�Гя�шям!”�—дей�иб� щюнкцрмцш,� ча�пар� йол�лай�ыб� эюн�дяр�дийи� ги�са�с�чы� дяс�тя�си�ниэе�ри�гай�тар�мыш�ды.�Бцтцн�бун�ла�ры�со�нра�дан�Вя�тя�ня�дю�нян�елоь�лу�-ла�ры (“Йаьыф лы” дан олан ики ямиоь лу — Мя лик вя Сал ман чох ши рин,ис ти ган лы, иря ли адам лар ды. Ба бам щеч вахт юз чюряк йол даш ла ры ныунут мур ду. Сон ра лар шу ра щюку мя ти 1931-ъи ил дя елин ди эяр иря лиадам ла ры ки ми бу ямиоь лу ла ры да ку лак лыьы са лыб сцр эц ня эюндяр -ди, бабамын истяйи иля о кющня гощумлуг вя мцнасибятинтязялянмяси, ямим Фяхряддинин евляндирилмяси айры бир дастанды)ъа�ма�а�та�сюй�ля�миш,�ор�дан�да�елин�аь�зы�на�дцшмцшдц.Ба�ба�мын�тцрк�яс�эя�ри�ол�ма�сы�нын�бир�ни�ша�ня�си�ни�дя�де�йим.�Биз

—� мян,� гар�да�шым� Явяз,� ма�мам� оь�лу� Ещ�ти�рам,� ямим� оь�луЯлаб�бас,� гар�да�шым� Шащ�су�вар,�ма�ма�м� оь�лу� Ся�лим� ба�ла�ъай�дыг—�имир�тя�йи�(имрийи) мяндим.�Он�йа�шым�вар�ды�—�ща�мы�мы�зы�ял-яля��ту�туш�ду�рар�ды.�Ба�бам�бир�йердя�бюйцдцйцмцз�гоншу�ВащидИсмайылын�хятрини� чох� истяйирди.�Ону�да�бизя�гошар,� � йал�ныз�бизеши�дя�ъя�йи�миз�сяс�ля,�щям�дя�гя�щяр�ля�ня-гя�щяр�ля�ня�тцрк�мар�шы�оху�-дар�ды.� Инди�пеш�ман�ла�йы�рам�ки,� там�йа�дым�да�гал�ма�йыб.�Бир-икибейт�дян,�гы�рыг-гы�рыг�мис�ра�лар�дан�са�ва�йы:

…Щай ды ар ка даш! Щай ды иря ли!!! Рус ели ня, Мяс говс та на!!! …"Ал лащ, Ал лащ" де йиб ен дик Тан ры даьын дан.

Ру щу му зу гон дур дуг Ор щан гай наьын дан...

...Узун� мцддят� язиз� гар�да�шын�дан� бир� хя�бяр-ятяр� бил�мя�йянГя�шя�мин�щюкмлц�Эюв�щяр�баъ�ы�сы�нын�эюзц�йол�лар�да,�яли�гой�нун�дагал�мыш�ды.�Бир�эцн�Яли�бяй�ли�дя�олан�да�Ханха�ны�мын�оту�ру�шу-ду�ру�-шу,�щя�ря�кят�ля�ри,�гуш�тя�ки�ся�кя�ряк�Ал�лащ�го�наь�ы�на�мей�вя�дяр�мя�-

165

Кечмиш эяляъяк

Page 166: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

си,� тут�чырп�ма�сы�ха�ным-ха�тын�Эюв�щя�рин�цряй�и�ня�еля�йат�мыш�ды�ки,ор�да�яли�ни�Та�н�ры�нын�дя�рэ�а�щы�на�уза�дыб:�“Гар�да�шым�саь-са�ла�матгай�ыт�сын,�бу�гы�зы�она�алаъ�ам”,�—�дейя�ящд�еля�миш�ди.Шащ�Ис�май�ы�лын,�кющ�ня�ки�ши�ля�рин�быь�ла�ры�ки�ми�еш�мя�узун�быь�лы,

бир�ада�мын�ики�яли�нин�бар�маг�ла�ры�по�лад�би�ляк�ля�ри�ня�йе�тям�мяй�ян,тюк�мя,�тунъ�бя�дян�ли,�хам�ат�ла�ры�рам�ет�мяк�дя�тайы-бя�ра�бя�ри�ол�-май�ан�ба�ба�ма�Ханха�ным�ана�мы�эя�лин�эя�ти�рир�ляр...�Та�н�ры�чох�сы�-наьа�чя�кир�ъа�ван�ла�ры.�Олан�ушаг�ла�ры�йе�рий�иб-йцйцрян�щяд�дя�ча�-тан�да,� вер�дийи� пайы� эе�ри� алыр...� Атам� йарананда� Йа�со�вул�лу�даща�мы�нын� “Сял�ми� ъийи”�де�дийи� аь�бир�чяк� тезъя�ушаьы� апа�рыр� “Ко�-роь�лу”да� бир� гай�айа� “ве�рир”� ,� со�нра� ор�да� ня�зир-ний�аз� го�йубгай�а�дан�алыр�вя�ады�ны�да�гой�ур�Гай�ва�лы.Рящ�мят�лик�Мир�Ъя�лал�мцял�лим�1974-ъц�ил�дя�мян�дян�“за�чот”

эютцрян�дя� со�руш�ду�ата�мын�ады�нын�мя�на�сы�ны.�Ешит�дий�и�ми�—�бил�-дий�и�ми�сюй�ля�дим.�Ъа�ва�бын�да:�“Ата�ны�зын�ады�Гей�бя�ли�ди”,�—�де�ди.Адын�щяр� ики�мя�на�сы,� ата�мын�йа�ран�дыьы� из�ди�ваъ�да�Йа�ра�дан�ла,шцкран�лыг�ла� баь�лы�ды.� Атам� да� бу� ад�ла�ра,� бу� инанъ�ла�ра� са�дигюмцр�йа�ша�ды,�ели�ня,�улу�су�на,�йур�ду�на�лай�иг�бир�юв�лад�ол�ду.�Буйа�ша�чат�мы�шам,�щя�ля�мян�юз�чю�ряй�и�ми�га�зан�ма�мы�шам,�йе�дий�имата�мын�чю�ряй�и�ди,�о�ки�ши�нин�щюр�мя�ти,�йах�шы�ямял�ля�ри�ди�ки,�бу�эцндя�биз�ля�рин�га�баь�ы�на�чы�хыр�вя�онун�хя�т�ри�ня�ди�вар�олуб�йа�ша�ма�ьы�-мыз.

Алы сын да

Йцз�ил�ляр�дян,�мин�ил�ляр�дян�бя�ри�елат�ъа�ма�а�ты�мыз�даь�дан�гай�ы�-дан�дан,�йай�лаг�ся�фа�сы�ны�сцрян�дян�со�нра�даь�я�тяк�ля�рин�дя�ки�дцшяр�-эя�йе�рин�дя,�яса�сян�дя�ме�шя�та�ла�ла�рын�да�вя�ме�шя�кя�нар�ла�рын�да�алы�-сын�да� га�лар�ды�лар.� Йай�да� оту� ча�лы�ныб� эютцрцлмцш� би�чя�няк�ляр�дя,ба�ры-бя�щ�ря�си� йыь�ыш�ды�рыл�мыш� от�лаг�лар�да� ял-ай�аг� дяй�мяй�ян� ай� йа�-рым-ики�ай�яр�зин�дя�пай�ыз�йаь�ы�ш�ла�ры�нын�тя�си�ри� иля�от�лар�алы�сын�лай�ар,сан�кы�илк�ба�щар�да�кы�ки�ми�йе�ня�чя�мян�эюй�я�ряр,�пай�ыз�чи�чяк�ля�ри�вяалы�сын�чи�чяк�ля�ри�бой�ве�ряр�ди.�Тя�ря�кя�мя�ляр�щям�дя�ме�шя�нин�сяр�вят�-ля�рин�дян�бя�щ�ря�лян�мяк,�язэ�и�лин�дян�язэ�ил,�зоь�а�лын�дан�зоь�ал,�ал�ма-

166

Бящрузяр

Page 167: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ар�му�дун�дан�мей�вяъ�ат,�(эю рян би зим даь лар да би тян ме шя ар му -ду нун бе щишт го ху лу ят ри ня-та мы на тай ола сы щяр щан сы не мят вар -мы?! Би зим ки ляр ха мыр лай ан ар му дун, хя зял ичя ри син дя, ся бят дяйе ти риб илик ки ми олан язэ и лин, ла лых лай ан зоь а лын шящ ди нин-ши ря си нинушаг ла рын ъа ны на щоп ма сы мяг ся ди ля бу не мят ляр дян дой унъа йе -мя ля ри ня мях су си фи кир ве ряр ди ляр) па�лы�дын�дан� па�лыд� вя� фы�с�тыь�ын�-дан�фы�с�тыг�пай�ла�ры�ны�эютцрмяк,�мал-щей�ва�ны�пай�ы�зын�гцввя�ли�хя�-зя�ли�иля�бяс�ляй�иб�гы�ша�да�ща�да�эц�мращ�ба�ш�ла�маг�цчцн�бе�ля�елий�яр�-ди�ляр.Би�зим�ки�ля�рин�ай�аьы�кя�си�либ�да�ща�эе�дям�мяй�ян�дян�со�нра�Мур�-

ь�уз�—�Эюй�даь�ме�шя�ля�ри�миз�дя�йе�тим�гал�ды.�Яща�ли�си�20�мин�ня�-фяр�олан,�йа�ол�май�ан (ер мя ни со вет щю ку мя ти нин ба шы ны пий ляй ибщям сайы чох эюр сян син, щям дя сцни ар тым ла щям со си ал про грам -ла рын иъ ра сы вя щям дя мцлк-тор паг ял дя ет мяк мяг ся ди ля щямШямсяддин дя, щям Га ра баь да, щям дя Иря ван да учот да ду рар ды.Биз дя ися, Ал лащ эю с тяр мя син, ки мин щяд ди няй ди ки, юзц кючцб эе -дя шя щя ря, кянд йе рин дя дя дя-ба ба мцлкцнц сах лайа! О са ат ялин -дян алыб “фот”еляй яр, га тыр ды лар сов хо зун “сево бо ро ту на”), ба�-лаъа�ер�мя�ни�рай�о�нун�да�о�гя�дяр�вар�ня�эя�зир�ди�ки,�о�ве�рим�ли�тор�-паг�ла�ры�ве�ран�гал�маьа�гой�ма�йай�ды?!Эя�зян�дя� эюрцрдцк,� уъу-буъ�аьы� билинмяй�ян� о� ме�шя�нин� еля

йер�ля�ри� вар�ды� ки,� ил�бя�ил� тюкцлян� йар�паг,� бу�даг� гы�рын�ты�ла�ры,� аь�аъэюв�дя�си,� га�быьы� цст-цстя� га�лаг�ла�на�раг�га�лын� бир�ме�шя� дю�шя�няйийа�ра�дыр�ды.�Еля�дю�шя�няк�ки,�ким�би�лир,�бял�кя�дя� �10-15� ил�щеч�биринс-ъинс�ай�аьы�дяй�мир�миш.�Йал�ныз�биз�ляр�ад�ды�мы�мы�зы�атан�да�не�чяил�ляр�дян�бя�ри�гу�руй�а�раг�аъ�ы�мыш�вя�чцрцмяк�дя�олан�чюр-чюпц�хыр�-чыл�ты�иля�сын�ды�ра�раг�ди�зи�ми�зя�гя�дяр�хя�зял�“та�ры”на�ба�тар�дыг,�сан�киба�таг�лыг�да� йе�рий�ир�дин.� Би�зим� юрц�шляр�дя,� ме�шя�ля�ри�миз�дя�ся� мал-щей�ван�тор�паьа�дыр�наьы�иля�еля�дыр�мыг�чя�кир�ки,�дцз-ямял�ли�ме�шядю�шя�няй�и�ня�дя�раст�эял�мяк�ол�мур.�О�язя�ли,�дя�дя-ба�ба�тор�паг�ла�-ры�мыз�вя�ме�шя�ля�ри�миз�ся�ща�лал�ган�лы�ясил� са�щиб�ля�ри�нин�щя�с�ря�тин�дя�-дир.�Еля�бир�щя�с�ря�тин�ки,�мин�ил�ляр�бойу�цлфят�дя�ол�дуьу,�бяс�ля�дийиюв�ла�да�йе�ни�дян�мис�гай�наг�ки�ми�го�вуш�маг�тяш�ня�син�дя�дир.�70-ъи�ил�ля�рин�яв�вял�ля�риндя�йайлагдайдыг.�Иш�еля�эя�тир�ди�ки,�аран�-

167

Кечмиш эяляъяк

Page 168: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

да�бярк�ис�ти�ляр�кеч�дий�и�ня�эю�ря�щю�ку�мят�мяк�тя�би�бир�ай�эеъ�ба�ш�-лай�а�сы�ол�ду.�Ана�мын�чи�чяйи�чырт�ла�ды�ки,�да�ща�алы�сын�да�га�ла�сы�ол�-дуг.�“Ка�мал”ын�дюшцндя�ки�та�ла�да�сентй�абр�ба�ш�лай�ан�дан�со�нраэц�ня�ш�ли�эцнля�ря�щя�с�рят�гал�дыг.�Анам�ят�раф�да�кы�язэ�ил,�зоь�ал,�фы�с�-тыг,� ар�муд�аь�аъ�ла�ры�ны�би�зя� та�ны�дыб�ни�шан�ла�мыш�ды�ки,�гой�бир� азйе�тир�син,�эе�дя�ня�йа�хын�дя�ря�рик,�эюз�дя-гу�лаг�да�олун�ки,� йол�данке�чян�кал-кал�йо�луш�ду�руб�апар�ма�сын.�Эцнля�рин�бир�эцнц�бир�дя�бах�дыг�ки,�чий�ни�чан�та�лы,�яли�ве�д�ря-

ха�ша�лы�ъа�ван�—�гоъ�а�лы�бир�дя�с�тя�ер�мя�ни�щах�чыьы�ана�мын�бя�ляд�ля�-дийи�язэ�и�лин�ба�шы�на�да�ра�шыб�ды.�Анам�бир�яли�ня�щей�ван�щай�ла�дыь�ы�-мыз�аь�аъы�эютцрцб,�о�би�ри�ялий�ля�дя�ту�ма�ны�нын�ба�лаь�ы�ны�дя�с�тя�ля�йибер�мя�ни� дя�си�ня� шыь�ы�ды.�Га�баь�ы�на�ке�чя�ни� йа�шы�нын� о� вя�дя�син�дя�—он�да�ана�мын�йет�мишя�гядяр�йа�шы�вар�ды�—�вур�ки,�ву�ра�сан!�Мат-мя�тял�га�лан�ер�мя�ни�щар�сын�ла�ры� лей�эюрмцш�ъцъя�ки�ми,�щя�ря�си�бирйа�на�пя�рян-пя�рян�дцшдцляр.Дястябашы�ана�ма�мцраъ�и�ят�ля:�—�“Ней�нир�сян,�ай�ар�вад,�бу�ра�-

лар�си�зин�ди?�Бура�Ер�мя�ни�с�та�н�ды”,�—�дей�иб�ис�тя�ди�ки,�бир�дя�аь�аъайа�хын�лаш�сын.�Анам�ялин�дя�ки�аь�аъы�то�лаз�лай�ыб�щюкмля�ай�аь�ы�ны�йе�-ря�ву�ра�раг:�—�“Бу�ра�лар�ща�мы�сы�би�зим�ди,�мя�ним�оь�лу�мун�ду!”,—�сюй�ля�ди.�Тя�кям-тяк�бир�сцрц�ер�мя�ни�щах�чыь�ы�нын�га�баь�ы�на�чы�-хан�ана�мын�бу�да�ма�ры�гар�шы�сын�да�дя�с�тя�суйу�сцзцля-сцзцля,�яли�-бош,�кор-пе�ши�ман�гай�ыт�ды�эе�рийя...

“Ка мал”да кы ящд-пей ман

Ахынъы�чай�ынын�(ер мя ни бу ну “Ахум” едиб ди) сол�гый�ы�сын�да,аран�дан�эе�дян�дя�“Кеч-ке�чи”нин�саь�ын�да�кы�сых�ме�шя�лийи�цзцйу�-ха�ры� зил� йо�ху�ш�ла� гал�хан�да� зир�вя�дя� “Ка�мал”� даьы� бой� ве�рир.�О“Ка�мал”�даьы�ки,�йцз�ил�ляр�бойу�би�зим�Мцлкцлц,�Юйсцзлц�ела�ты�-нын� ой�лаьы� ол�муш�ду.� Кюклцнцн� ад�лы,� сай�тал� ки�ши�ля�рин�дян� оланМям�мяд�таьы,�Дя�зяр,�Ка�мал (Ка мал оь лу Щи дай я тин ата сы Ка -мал) вя�мя�ним�ба�бам�Мя�шя�ди�Рцстям�оь�лу�Гя�шям�ки�ши�ора�даящд-пей�ман�баь�лай�ыб�сиья�гар�даш�ол�муш�ду�лар.�Лап�ушаг�идим,йед�ди� оь�ул,� ики� гыз� ана�сы�Эцлхар� ха�ным� гар�да�шы�Мям�мяд�таьы

168

Бящрузяр

Page 169: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ду�ра-ду�ра�бу�саф�цлфя�ти�йа�шат�маг�ха�ти�ри�ня�ба�ба�ма�мя�ним�“ма�-дар�гар�да�шым”,�—�дей�яр�ди.�“Ка�мал”� даьы�нын� зир�вя�си�ня� гал�хан� йер�дя,� та�ла�да� би�ня�дяй�-

дик...Гар�шы�тя�ряф�дя�уъа�даь�ба�шы�на�го�нан�гар�тал�са�йаг�ча�йын�саьгы�йы�сын�да,� даьын� ба�шын�да� аь� ши�фер�ли� 3-4� евин� дам�ла�ры� аьа�рар�ды.Биз�ушаг�лар�ща�ба�хар�дыг,�ща�дин�шя�йяр�дик,�1973-74-ъц�ил�ляр�дя�ора�-да�бир�инс-ъинс�эюзя�дяй�мяз�ди.�Мат-мя�тял�га�лар�дыг�ки,�бу�не�ъяшен�лик�ди�—�ня�эя�ля�ни�вар,�ня�эе�дя�ни?�Сон�ра�дан�бил�дим�ки,�щя�минора�лар�Таьы�лар�кян�ди�нин�са�щиб�сиз�га�лан�ев�ля�рий�миш.�

Таь ы лар кян ди

О�Таь�ы�лар�ки,�щя�ля�1968-69-ъу�ил�ляр�дя�ер�мя�ни�ляр,�бу�ра�лар�ме�шяфон�ду�на�аид�дир,�бур�да�кянд�ол�маз,�бя�ща�ня�си� иля�вах�ти�ля�Эя�дя�-бяй�рай�о�ну�нун�Га�ра�вял�ляр�—�Щаъ�ы�лар�Со�вет�лий�и�нин�ин�зи�ба�ти�яра�-зи�си�ня� да�хил� олан� бу� гя�дим� кян�ди� Моск�ва�нын� кю�мяйи� илякючцрмяйя�на�ил�ол�муш�ду�лар.�О�вахт�Таь�ы�ла�рын�иэ�ид�оь�лан�ла�ры�ата-ба�ба�дан�гал�ма� сах�ланъ� си�лащ-сур�сат�ла�ры� иля� ер�мя�ни�нин�неъя� ла�-зым�са� дяр�си�ни� ве�рян�дя,� То�у�зун� дцз� мяр�кя�зин�дя,� ба�за�рынбюйрцндя�йах�шыъа�пул�га�за�нан,�йаь�ичин�дя�бюй�ряк�ки�ми�бяс�ля�няндяр�зи�Ни�гол�тцфя�нэ,�па�трон�эютцрцб�ер�мя�ни�нин�кю�мяй�и�ня�эет�миш�-ди,�биз�ися�та�1989-1990-ъы�ил�ля�ря�гя�дяр�ер�мя�нийя�эюзцн�цстя�га�шынвар�де�мя�дик...�Ин�ди�То�у�зун�Ашаьы�Юйсцзлц�кян�дин�дя�мя�с�кян�са�-лан�Таь�ы�ла�рын�аь�саг�га�лы�Ис�май�ыл�Таь�ый�ев�юз�гар�да�ш�ла�ры�иля�би�рэядоь�ма�Таь�ы�ла�ра�йе�ни�дян�гай�ы�даъ�аг�ла�ры�цми�ди�иля�йа�шай�ыр.�Дей�ирки,�мя�ни�бу�инам,�цмид�ди�щяй�а�та�баь�лай�ан.�Кян�ди�миз�дян�со�нрааь�зы�мын�да�ды�га�чыб�ды.�О�йер�ля�ря�мцтляг�гай�ы�даъ�аь�ыг!�Ата�мын-ба�ба�мын�ру�щу�мцдям�мя�ни�сяс�ляй�ир.�Гай�ыт�май�ыб�юл�сям�эо�румчат�лай�ар�(тя ки ща ми ся нин ки ми олай ды, Ис май ыл ки ши! Би лян ляр би лир,сиз дя юзцнцздя гой ма ды ныз, ги са сы ны зы неъя ла зым са ал ды ныз.Онунчцн дей ир ляр ки, Ал лащ вер син Кющ ня ля ря).Таь�ы�лар�да�кы� йер� ад�ла�ры:� Аь�гайа,� Наь�ы�нын� би�чя�няйи,� Кар�тоф

йе�ри,� Ал�ма�нын� эц�нейи,� Ка�ла�фа,� Ху�ну,� Гур�бан� кя�си�лян,�Ща�санкцряк�гай�ы�ран,�Боз�эц�ней,�Дуз�дах,�Бярк,�Гам�га�лах�лы,�Сей�и�дин

169

Кечмиш эяляъяк

Page 170: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

та�ла�сы,�Са�ры�йол.Гейд. Йу�ха�ры�да�де�дим,� ер�мя�ни� си�лащ�эютцрцб�юзцнцнкцля�ря

кю�мяйя�эе�дир,�биз�ся�фил�гу�лаь�ын�да�йа�тыр�дыг.�ХХ�яс�рин�80-ъи�ил�ля�-рин�дя,� йе�ни� ер�мя�ни-тцрк�мцща�ри�бя�си� ба�ш�лай�а�на�дяк�То�уз� рай�онми�лис�шю�бя�син�дя�си�лащ-сур�сат� иши�ня�ба�хан�эир�зан�лы�Ша�мо�иди.�Бу,еля�щяр�ляй�иб�фыр�лат�ды�ки,�юз�рящ�бяр�ля�ри�ми�зин�яли� иля�дя�дя-ба�ба�дангал�ма� “бер�дан�га”лар� бир� йа�на,� рай�он�да� га�ну�ни� шя�кил�дя� гей�-дийй�ат�да�олан�ов�тцфя�нэ�ля�ри�ни,�па�трон,�пи�с�тон,�гыр�ма,�ба�рыт,�бирсюз�ля,�щяр�ня�вар�ды�са�йыь�дыр�ды,�Ал�лащ�би�лир,�еля�юзцмцзцнкцля�риняли�иля�дя�(дей ир ди ляр ки, о вахт да хи ли иш ляр на зир лий ин дя бу ишя ба -хан ла рын чо ху эуйа ер мя ни олуб ду) ютцрдцляр�ер�мя�нийя.�Ня�тиъ�я�-дя�ди�ши�ня�гя�дяр�си�лащ�лан�мыш�дцшмян�гар�шы�сын�да�ялий�а�лын�гал�дыг...Щеч�йа�дым�дан�чых�мыр,�Яли�бяй�ли�дя�си�лащ�лы�дцшмян�га�баь�ы�на�дя�йя�-няк�ля,� га�рь�ы�да�лы� гы�ча�сы�ны� дюйцб� дя�ни�ни� ай�ыр�маг� цчцн� ис�ти�фа�дяедилян�“га�рь�ы�да�лы�аь�аъы”�иля�чых�мыш�дыг�...�Щя�мин�ша�моларын�“кя�-ра�мя�тин�дян”�о�вахт�ъа�ма�а�ты�мыз�би�ри�ни�бир�ма�на�та�па�трон,�би�рибир�иняк-ъа�мыш�гий�мя�ти�ня�тцфя�нэ,�йах�шы�бир�ми�ник�ав�то�мо�би�ли�гий�-мя�ти�ня� бир� ка�лаш�ни�ков� ав�то�ма�ты� алыб�Вя�тян�мцда�фи�я�чи�ля�ри�ни� си�-лащ�лан�дыр�ды...�Бах�бу�ду�то�уз�лу�“ис�ти�ган�лыьы”,�гя�ри�бя,�йер�си�зя�еляйер�сиз�дя�щюр�мят�еля�мяй�и�ми�зин�со�ну!

Га ра лар

Мя�га�мы�ды,�эя�ряк�Таь�ы�лар�ки�ми,�о�вахт�ке�ч�миш�ССРИ-йя�сяс�са�-лан�би�зим�Га�ра�лар�дан�да�сющ�бят�ачаг.�То�у�зун�Га�ра�ла�ры�да�ХХяс�рин� 60-ъы� ил�ля�рин�дя�щаг�сыз�лыг�ла�гар�шы�лаш�ды,� анъ�аг� тя�пя�ри-щцня�рисай�я�син�дя�дцшмя�нин�му�ра�зы�ны�эюзцндя�гой�ду.Тоуз�лу�ла�рын� йах�шы� йа�дын�да�дыр� ки,� дцнйа�нын� дцз� вах�тын�да,

“со�вет�хал�г�ла�ры�нын�гар�да�ш�лыг�аи�ля�син�дя”�йа�ша�дыь�ы�мыз�бир�дювр�дя,чох�ла�ры�нын,� неъя� дей�яр�ляр,� гя�ф�лят� йу�ху�сун�да� ол�дуьу� за�ман�даГа�ра�лар�ъа�ма�а�ты�цчцн�ер�мя�ни� тяъ�авцзц�—�тор�паг�ла�ры�нын�щис�ся-щис�ся�кя�си�либ�ер�мя�ни�ля�ря�ве�рил�мя�си� ъящдля�ри�о�вахт�дан�ба�ш�лан�ды.Яс�лин�дя,�Га�ра�лар� ъа�ма�а�ты� цчцн� бу�мцща�ри�бя� 1967-ъи� илин�майай�ы�нын�27-дя�ба�ш�ла�мыш�ды.�Щя�мин�о�мя�шум�эцндя�“йер�ли”�рящ�бяр�-

170

Бящрузяр

Page 171: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ля�ри�ми�зин�хяй�а�ня�ти�иля�Га�ра�ла�рын�дя�дя-ба�ба�йер�ля�рин�дян,�бя�ря�кят�-ли�от�лаг�ла�рын�дан,�ме�шя�вя�даь�лар�дан�хей�ли�щис�ся�си�ер�мя�нийя�пеш�-кяш�ве�рил�ди.�Ер�мя�ни�дя�щя�мин�яра�зи�дя�ики�тюв�ля�тик�миш�ди.�Ан�ъаггя�щ�ря�ман�Га�ра�лар�ъа�ма�а�ты�ай�аьа�галх�ды.�Рящ�мят�лик�Няъ�яф�гу�луЗей�на�лаб�ды�оь�лу,�Гя�дим�Ясэ�яр�оь�лу,�Шям�шяд�Рцстям�оь�лу,�бирдя�Асдан�ки�ши��вя�гардашларынын�оь�лан�ла�ры�нын�тяш�ки�лат�чы�лыьы�иля�ъа�-ма�ат�кцкря�ди. (Ни гол ер мя ни па трон даш баь лай ыб, тцфя нэ эютцрцб“Вил лис”иня ми ниб бур да да юзцнцнкцля рин щой у на эял миш ди. Ди ни-мяз щя би ей ни олан ер мя ни-рус ня гя дяр ча лыш са да ис тяй и ня на ил олабил мя ди. Бир олан елин зяр бин дян кя рян сын ды, щю ку мят-ди ван ъа ма -ат ла баъ ар ма ды).�Ер�мя�ни�нин�тюв�ля�си�ни�йер�ля-йек�сан�едиб�юз�йу�ва�-ла�ры�на�чя�кил�мяйя�мяъ�бур�ет�ди�ляр.�Га�ра�лар�ъа�ма�а�ты�нын�да�ма�ры�нывя�гей�ря�ти�ни�эю�рян�ер�мя�ни�1967-ъи� ил�дян� та�1985-ъи� иля�гя�дяр� ялтяр�пя�дя�бил�мя�ди.�1985-ъи�ил�дя�ися�Моск�ва�нын�эю�с�тя�ри�ши�иля�рес��пуб�-ли�ка�рящ�бяр�лийи�Га�ра�лар�кян�ди�нин�адам�ла�ры�на�бе�ля�тяк�лиф�ет�ди�ки,эя�лин,� си�зин� ъа�ны�ны�зы� язаб-язийй�ят�дян� гур�та�раг.� Си�зи� кючцрякТоу�за,�“ВАЗ”�стан�сий�а�сы�нын�йа�ны�на.�Бу�нун�цчцн�щю�ку�мят�вя�-са�ит� дя� ай�ыр�мыш�ды.� Он� щек�тар�лыг� мцнбит� са�щя�дя� кянд� ъа�ма�а�тыцчцн�ра�щат�ев�ляр�ти�ки�ляъ�як,�мя�и�шят�вя�со�си�ал�обй�ект�ляр�ис�ти�фа�дяйяве�ри�ляъ�як�ди.�1985-ъи�ил�май�ай�ы�нын�21-дя�Га�ра�ла�ра�Ба�кы�дан,�Йе�-ре�ван�дан� вя�Тоуз�дан� чох�лу� рящ�бяр�ляр,�ми�лис� иш�чи�ля�ри� тюкцлцшцбэял�миш�ди�ляр.�1967-ъи�ил�дя�ер�мя�ни�нин�бир�не�чя�ай�йий�я�лян�дийи,�ан�-ъаг�дцз�18�ил�щя�с�рят�гал�дыьы�щя�мин�йер�кя�си�либ�бир�да�ща�нан�коргон�шу�ла�ра�пеш�кяш�едил�ди.�Га�ра�лар�ъа�ма�а�ты�да�То�уз�дан� тут�мушБа�кыйа,�Моск�вайа,�им�пе�рий�а�нын�али�ор�ган�ла�ры�на,�бир�сюз�ля,�щярйе�ря�эет�ди�ляр.�Анъ�аг�дыр�наг�ла�ры�щеч�йер�дян�тут�ма�ды...�Бу� эцнся� Гаралар� йашайыр,� дцшмян� эюзцнц� соьулдур� вя

кяндин�ъамааты�Вятян�торпаьа�цзяриндя�мющкям�дайаныб.

Ала та ла

...Йай�лаь�ы�мы�зын� еля� бу�щян�дя�вя�рин�дя�ки� цзц�Шы�ныьа� тя�ряф�Алата�ла�щаг�гын�да�да�ныш�ма�маг�ол�мур.�Га�нун�лар�бо�ша�лан�да�йцз�ил�-ляр�дян�бя�ри�бу�шен�нийи�йе�рин�дян-йур�дун�дан�ой�на�дыб�го�парт�маг

171

Кечмиш эяляъяк

Page 172: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ис�тяй�ян,�щяр�вахт�да�бур�ну�ову�лан�ер�мя�ни�нин�яли�ня�эи�ря�вя�дцшцр.(Шы ных да Га чаг Ня си рин, ора лар да тякъя би ня олуб мал-щей вансах лай ан Юйсцзлц Яли Мя си оь лу нун ер мя ни ляр ля баь лы ящ ва лат ла рыай рыъа мюв зу ду). Щяр�дя�фя�бас�гын�едян�дя�сай-се�ч�мя�адам�ла�ры�-ны�ити�рян�ер�мя�ни�ма�рыьа�йа�тыб�эюз�ляй�ир,�1905-ъи�ил�дя�оба�нын�ки�ши�-ля�ри�Яли�мяр�дан�лыйа�—�Тор�паг�га�лайа� пеш�гур�да� эе�дян�дя� ямин-ар�хай�ын�щяй�а�ты�ны�йа�шай�ан�обайа�щцъу�ма�ке�чиб�ушаг�дан-бюйцйяща�мы�ны� гы�рыр�лар.� Аь�ыр� йа�ра�ла�нан� Яди�ли� дцшмян� юлмцш� би�лир� вяадам�ла�ры�ъидайа�та�ха�раг�бир-бир�онун�цстцня�атыр�лар�(бу гят лам -да бир ушаг от тай а сы нын ал тын да эиз ля нир вя эюрдцкля ри ни со нра данбюйц кля ри ня да ны шыр).Мя�шя�ди�Бя�ши�рин�яг�ря�ба�сы,�няр�иэ�ид,�ел�наму-суну�горуйан� Ися�ки�ши,� он�дан� со�нра�оь�лу�Ъаб�бар�(Ал лащ ся нярящ мят еля син Мя щям мяд мцял лим, Исай ев Мям мяд Ъабба роь лу,эо рун нур ла дол сун! Ата нын щцня рин дян да ны шан да бир аз гы сы лар дынки, мян щеч о ки ши нин дыр наьы да олам ма рам, од дан кцл тю ряр) га�-на�ган�йох,�би�ря�мин�юч�ал�ды.�Ки�ши�ли�ба�сы�эей�иб�юз�гювмцнцн�ги�-са�сы�ны�ал�маьа�эя�лян�“ер�мя�ни�Ся�ням”ин,�Эя�ли�зин�дя�дяр�си�ни�неъяла�зым�са�вер�ди...�Бу,�юз�йе�рин�дя.�Ам�ма�йол�цстцндя�ки�гя�дим�дянгя�дим�“Го�ша�дяй�ир�ман”�да,�Мя�шя�ди�Бя�ши�рин�дяй�ир�ман�йе�ри,�Кя�-рян�ни,� Зей�нал� та�ла,� Кыь�лы,� Хон�ча� та�ла,� Кютцклц,� Тяр�сбой�ун,Ган�да�лы,�цзц�аран�дан�даьа�гал�хан�да�сол�тя�ряф�дя�фы�с�тыь�ын�ди�бин�-дян�чы�хан�ща�мы�сы�турш�су�олан�“Цч�бу�лаг”�да,�тцркля�рин�уй�удуьугя�би�ри�с�тан�лыг�бе�ля�ор�да�гал�ды,�оба�бир�да�ща�эе�ри�гай�ы�дам�ма�ды,Ала�тала�кяндинин�йалныз�ады�галды.

Шы ных

Ала�та�ла�дан�цзц�гиб�ляйя�Шы�ных�ды.�То�уз�вя�Шы�ных.�Бу�йер�ляр�бир-би�ри�иля�еля�баь�лы�ды�ки,�мцхтя�лиф�сий�а�си�гу�ру�лу�ш�лар�ня�гя�дяр�ча�лыш�са�-лар�да�он�ла�ры�щеч�вядя�ай�ы�рам�май�ыб�лар.�Аран�лы-йай�лаг�лы�олан�ел�-ля�ри�миз�щя�ми�шя�бир�олуб�ду.�Кеч�миш�дя�бу�бюлэя�Шы�ныг�Ай�рым�ад�ла�ныб�ды.�Ялцс�тц�йа�да�дц�-

шцр�ки,�Ашаьы�Айыб�лы�да�"Сы�ныг"�ад�лы�бя�ря�кят�ли�бир�тор�паг�мас�си�вивар,�ей�ни�за�ман�да�та�ри�хи�Аь�ба�ба�ма�ща�лын�да�мил�ля�ти�ми�зин�нц�ма�-

172

Бящрузяр

Page 173: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йян�дя�ля�ри�нин� йа�ша�дыьы� Сных�—�Сы�ных� кян�ди� дя� вар�ды� вя� ер�мя�ниону� щя�ля� со�вет�ля�рин� илк� вахт�ла�рын�дан� даьы�да� бил�миш�ди.�Мянбя-лярдя�щям�дя�"шы�ныг"-"сы�ныг"—�"шы�ных"�сюзляри�галын�мешялик,�чохнящянэ�вя�бюйцк�мешялик�кими�эюстярилир.Бил�ми�рям,�бу�па�ра�лел�ня�дя�ря�ъя�дя�йе�ри�ня�дц�шцр,�ан�ъаг�йа�да

са�лы�рам�ки,�язя�ли�Вя�тян�тор�паг�ла�ры�мы�зын�ян�эин�лик�ля�ри�бир�да�ща,�бирда�ща�эюз�юнц�ня�эял�син!�Йцз�ил�ляр�бойу�бу�ел-елат�йаь�ла�бал�го�ву�шан�сай�аг�бир-би�ри�ня

гуъ�аг�ачыб�ды.� Сул�тан�лыь�ы�мы�зын,�Бяй�лий�и�ми�зин�щя�ми�шя� ига�мя�тэ�ащмяр�кя�зи� олуб�ду� Шы�ныь�ы�мыз.� Бюлэя�ми�зя� щя�йат� бяхш� едян�Ахын�ъыча�йы�мы�зын�бир�го�лу�олан�Наз�ды�хан�ча�йы�да�ор�дан�чаь�ла�йыр.��Буэцн�дя�Шы�ных�ин�сан�ла�ры�нын�йцзил�лик�ля�ри�ашыб�эя�лян�го�щум�луьу�то�-уз�лу�лар�ла�ня�ин�ки�цзцлцб,�як�си�ня�да�ща�мющ�кям�баь�лар�ла�бир-би�ри�-ня�го�ву�шуб�ду.

Му�рь�уз�йай�лаь�ы�мы�зын�щян�дя�вя�рин�дя�ки�ъян�ня�тин�юзц�олан�Шы�-ныь�ы�мы�зын�мю�тя�дил�тя�би�я�ти�нин,�лоь�ман�бу�лаг�ла�ры�нын,�Та�н�ры�нын�бя�-ря�кят� яли�ни� ся�ха�вят�ля� чяк�дийи� бар-бя�щяр�ли� тор�паь�ы�нын� тя�с�ви�рин�дягя�лям�аъ�из�дир.�Мян�бу�ра�да�Дя�дя�Ми�кай�ыл�Аза�ф�лы�нын�Вя�тя�ни�ми�-зин�улу�дан�улу�бу�дил�бяр�эу�шя�си�нин�тя�с�ви�ри�ня�щяср�еля�дийи�ъа�щан�-на�мя�дян�бязи�бяндляри�вер�мяк�ля�вя�фа�боръ�ум�дан�ги�с�мян�дя�ол�-са�чых�маг�ис�тя�йи�рям:�

Алыб гуъ аь ы на сислси ля даь лар,Ой маг лар ой маьы, эял, Шы ных да ды.Эц ня ш ля юпцшян уъа зир вя ляр,Май аг лар ой маьы, эял, Шы ных да ды.

Бир йа ны Таь ы лар, бир йа ны Мор-мор,Тя би ят цстцня ся пя ля миш нур.Ща ра да ис тя сян дяйя, ча дыр гур,Йай лаг лар ой маьы, эял, Шы ных да ды.

Ари фи, аги ли ка мал дярй а сы,Не чя али ми вар, не чя дцща сы.

173

Кечмиш эяляъяк

Page 174: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Щяр даь ын ба шын да гар тал йу ва сы,Гай наг лар ой маьы, эял, Шы ных да ды...

Аза ф лы, бу йер дя эюр кеф-да маьы,Пай ыз да той ла ры, йай да го наьы,Мин дяр дин дяр ма ны, ба лы, гай маьы,Бу лаг лар бу лаьы, эял, Шы ных да ды.

...Тоузумузун�Ашаьы� Айыб�лы,� Ала�кол,� Гы�рыг�лы,� Гов�лар,� Йа�-ныг�лы,�Гя�риб�ли�вя�Зяйям�ча�йы�щювзя�син�дя�йер�ля�шян�ди�эяр�кянд�ля�-рин,� Яс�рик� ча�йы� бо�йун�ъа� сы�ра�ла�нан� кянд�ля�ри�нин� ъа�маа�ты,� аьырГуш�чу�ела�ты,�Чилов�дар�лы�кян�ди�Шы�ныг�дан�ад�ла�йыб,�Шащ�даьы�на�йай�-лаьа�гал�хыр�ды�лар.�Шащ�даьын�да�кы�га�йы�м-гя�ди�м�йурд�йер�ля�ри�ми�зин,тор�паг�ла�ры�мы�зын�еля�ъя�ад�ла�ры�ны�са�да�ла�йы�рам�ки,�щеч�ол�ма�са�бу�ки�-таб�да�са�гал�сын:�"Юрцк�даш",�"Га�ран�лыг�дя�ря",�Эюй�бу�лаг,�Йел�либу�лаг,�Бай�да�бу�лаг,�Ща�ъы�Щцм�бят�йур�ду,�Гум�лу�бу�лаг,�Мир�-за�лы�га�йа�сы...

“Баш эя лян”ин ай аьы

...Кюч� аь�ыр-аь�ыр�Му�рь�у�зун� ятяй�ин�дя�ки� “Баш� эя�лян”ин,� “Са�-жайаг�дан”ын� ашаь�ы�сы�на� йа�хын�ла�шыр.� Гя�ф�ля-га�тыр� тюкцлцр.� Зил“Сажайагдан”� йохушунда� дюрд� дайанаъаг� —� хырман� йериварды.�Атлар�щяр�“хырманда”�дайаныб�“сийишярди”.�Кюч�“Моталучан”ы�вя�“Бе�шик�ке�ч�мяз”и�ад�лай�ыб�мян�зи�ля�йет�щай�ет�дя�ди.�

“Да рых ма, ся ни дя ми ниб йай лаьа чы хаъ ам...”

Ня�фяс�ля�ри�ни�бир�що�вур�алан�дан�со�нра�ара�ба�йо�лу�иля�эе�дя�бил�-мя�дий�ин�дян,�ня�тиъя�ля�ри�нин�аран�дан�язиз�ляйя-язиз�ляйя�эя�тир�дик�ля�ри,йцз�йа�шын�да�икинъи�дя�фя�ди�ши�ни�ди�шяй�ян,�мяръ�ан�ки�ми,�анъ�аг�йум�-шаг�ди�ш�ля�ри� чы�хан�Эцллц�ня�ня�Тел�ли� ъа�мы�шын�бе�лин�дя�ки�хуръ�у�нунбир�эюзцня�мин�ди�ри�лир,�о�би�ри�эюзцня�дя�ъа�мы�шын�кал�ча�сы�(кялчя,былыь) йер�ляш�ди�ри�лир.� “Йа� Ал�лащ!”� дей�и�бян� йо�ла� дцшян�дя� кал�чамыг�гыл�дай�ыб�на�ра�щат-на�ра�щат�ана�сы�ны�ах�та�ран�да�ня�ня�нин�кал�ча�-

174

Бящрузяр

Page 175: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ны�ох�шайа-ох�шайа�де�дийи�“да�рых�ма-да�рых�ма,�ся�ни�дя�ми�ниб�йай�-лаьа�чы�хаъ�ам,�са�кит�ол”�сюз�ля�ри�кюч�бойу�чо�бан�ла�рын,�на�хыр�чы�ла�-рын�ди�ли�ндя�шащнама�олуб�гаг�га�наьа-шаг�га�наьа�че�в�ри�лир...�

“Нящ лят ля мя”

“Нящ�лят�ля�мя”ни� —� ля�нят�ля�мя�ни� (йо лун-чыь ы рын даш-чын гы лы ны,мал-щей ва нын дыр наь ы ны апа ран чын гы лы тя миз ля мяйя хид мят едянбу ан ды-инанъы гой ан ба ба ла рын щик мя ти гар шы сын да баш яй мяй я -сян, ней няй я сян?!) ад�лай�ыб�улу�Му�рь�у�зун�йа�с�та�на�сы�на�чы�хыр�лар.�Арандан� даьа� галхан,� йайлагдан� гайыдан� да� бу

“Нящлятлямя”�дейилян�йери�кечяндя�яйилиб�йердян�7�даш�эютцрцббир�даш�йыьынын�цстцня�атмалыйды,�сонра�ирялиляйиб�йеня�7�даш�йыьыбо� бири� “Нящлятлямя”нин� цстцня,� даща� сонра� да� 7� даш-чынгылэютцрцб�бу�йыьынын�цстцня�атмалыйды.�Йекунунда�щяр�адам�21даш�эютцрцб�йолдан-чыьырдан�кянарлашдырарды.�Йайлаг�йолунунбу�гисминдя�о�3�“Нящлятлямя”дя�даш�йыьынындан�3�ири�тяпя�ямяляэялмишди...

Ба с дыр ма

Саь-са�ла�мат� йай�лаьа� чат�дыг�ла�ры�на� эю�ря� “Оъ�аь�ын”� ай�аь�ын�дагур�бан�кя�сиб�ба�с�дыр�ма�едяр�диляр.�Ба�с�дыр�ма�беля�щазырланарды:гой�у�нун� яти�� доь�ра�на�раг� юз� дя�ри�син�дя� тцклц� тя�ря�фи� чю�ля� ол�магшяр�ти� иля� тор�паг�да�ачы�лан�га�ры�мын� ичин�дя�го�ра�ба�с�ды�ры�лыр.�Со�нрадя�ри�йа�ныб-гар�са�лай�ыб�га�т�ран�ки�ми�го�руй�уъу�тя�бя�гя�ямя�ля�эя�ти�-ря�рди.�Бу� заман�цйбяцй�доь�ра�нан� ятин�цстцня—�дя�ри�нин� ичи�нябя�зи�йер�ляр�дя�сцд�саь�ыр�вя�мяр�зя�(ят оту),�кя�ко�ту,�ол�са�соь�ан�ву�-ру�луб�бир�дамъы�да�су�тюк�мя�здиляр.�Юз�ща�ва�сын�да�—�йаь�ын�да-буь�ун�да�би�шян,�кя�сян�дя�ят�ри�адам�ла�ры�би�щуш�да�ры�сай�аг�“ке�ф�лян�-ди�рян”,�да�маг�ла�ры�да�да�эя�ти�рян�ба�с�дыр�ма�дан,�кю�ря�мяз�дян�ну�-шиъ�ан� едян� аран�чы�ла�рын� ке�фи� ала� бу�луд�да� олар...�Даь�ла�рын� вя�с�фищал�ла�ры,� тя�с�ви�ри� Юйсцзлц� Ся�мя�дин� “Даь�лар”� ше�и�рин�дя� неъя� дямцкям�мял�юз�як�си�ни�та�пыб:

175

Кечмиш эяляъяк

Page 176: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ня ду руб сан га тар-га тар,Щял лаъ ся ни атар, даь лар.Бир эцн дя го пар бо ра нын,Тцстцн яр ши ту тар, даь лар.

Яй ляш ми сян йе кя ха на,Баш яй мир сян бяйя-ха на,Ган лы фя ляк мя ни са на,Тор паг ей ляр га тар, даь лар.

Зикр еляй яр Ся мяд щяр эцн,Не чя пад шащ ет дин сцрэцн,Йцз ил юмрцм, сян дя бир эцн,Йел тяк ясяр, ютяр, даь лар.

Го вур ма

Ба�с�дыр�ма�дан� бящс� ет�дик�ся,� йе�ри�ди,� бу�ра�да� эя�ряк� го�вур�ма�-дан�да�да�ны�шаг.�Го�вур�ма�бир�гай�да�ола�раг�гой�ун�ятин�дян�ща�-зыр�ла�ныр.�Бу�нун�ла�йа�на�шы�кюк�ды�выр,�кцяр�вя�по�та�нын�го�вур�ма�сыда�ял-ял�ах�та�ры�лыр�вя�он�лар�мяъ�ун�ки�ми�гий�мят�лян�ди�ри�лир.�Кющ�нявахт�лар� ъа�ван�—�мящ�сул�дар� щей�ван�лар�дан� на�дир� щал�лар�да� го�-вур�ма�еляй�яр�ди�ляр.�Сцрцйя�га�тыл�ма�сы�да�ща�мяс�ля�щят�би�лин�мя�йян�7ил�лик��га�ра�диш�гоч,�ин�ди�ки�дил�ля�де�сяк,�сцрц�дю�в�рийй�я�син�дян�чы�ха�ры�-лан�гой�ун-ши�шяк,�йе�тир�миш�кюк�тоь�лу�го�вур�ма�лыг�цчцн�ай�ры�лар�ды.Са�ль�ар�лы�—�кялтя�ки�ши�ляр�яв�вялъя�го�вур�малыг�мал-щей�ва�на�дуз

йа�ла�дар,�цзц�гиб�ляйя�йы�хыб,�са�ла�ват�лай�ыб,�“бис�си�мил�лащ”�дей�иб,�итисай�тал�бы�чаьы�онун�боь�а�зы�на�чя�кяр�ди�ляр.�Бир�сюз�ля,�щей�ва�нын�кя�-сил�мя�си�Ал�ла�ща�да,�еля�бил�ки,�о�ъан�лы�нын�юзцня�дя�хош�эе�дяр,�кя�-си�лян,�еля�бил,�да�ща�да�ра�щат�ла�нар,�ща�лал�дан-ща�лал�олар�ды.�Бу�ра�да�мян�ела�ты�мы�зын�бир�де�йи�ми�ни�йа�да�сал�маг�ис�тя�йи�рям:

“Баш� кя�сян,� йаш� кя�сян� бай� ол�маз!”� Баш� кяс�мяк� де�йян�дя� илкюнъя�ин�сан�юлдцр�мяк�дян�сющбят�эе�дир.�Да�ща�сон�ра,�бир�па�ра�тц�-лцн�эц�ляр�олуб�ки,�апа�рыб�иня�йин,�йа�ъа�мы�шын�эюнц�нц�алыб�(кеч миш -

176

Бящрузяр

Page 177: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ляр дя айаг га бы явя зи ня эюндян ча рыг ти кяр ди ляр вя бир зол — йя ни5-3 ча рыг лыг эюн ха ти ри ня эюрцр дцн, бир ин саф сыз-ган сыз ъамышынеля ъя эюнц нц алыб, яти-ъям дя йи га лыб дцз дя) дам�да��кал�часыны�мя�-ляр�го�йуб�ду.�Гя�щя�ри�ми�щцл�гу�мум�дан�ашаьы�ба�сыб� ся�ня�мц�ра�-ъият� еля�йи�рям,� язиз� оху�ъум!� Идеал�лаш�ды�рыб� тя�рян�нцм� еля�ди�йимкеч�ми�ши�миз�дя,�пак�ба�ба�лар�ла�йа�на�шы� шей�та�нын�йол�дан�чы�хар�дыьыган�сыз�лар�да�олуб.�Бах�бе�ля�щал�лар�да�де�йир�ляр�“баш�кя�сян”.�Йаш(щюйцш) кяс�мяк�мя�ся�ля�си�дя�тяк�ъя�аь�ъи�йяр�ля�ри�миз�йох,�щя�йа�тынюзц�олан�саь�лам�аьа�ъы�кя�сиб�йых�маг�ды.�Щяр�няй�ся,�бун�лар�ла�иши�-миз�йох.�Ят�цйбяцй,�нис�бя�тян,�ири�ти�кя�ляр�ля�доь�ра�нар�ды.�Она�щей�ва�нын

юз�ича�ла�ты�да�га�ты�лар�ды.�Бу�за�ман�эюз�ля�няр�ди�ки,�ят�ня�вахт�би�шир,ича�лат�ня�за�ман.�Ича�ла�тын��да�щан�сы�ти�кя�си,�щан�сын�дан�со�нра�га�за�-на�тюкцлмя�ли�ди.Оъ�аьа�кцллян�миш�мис�га�зан�лар�асы�лыр,�мис�кюкцрля,�чюм�чя�иля

ду�зу�ву�ру�лан�го�вур�ма�лыг�вах�та�шы�ры�еля�га�рыш�ды�ры�лыб�би�ши�ри�либ�го�в�-ру�лур�ду�ки,�суйу�та�мам�чя�ки�ляр,�ят�йаь�ы�ны�гой�ар,�сцмцк�дя�йаь�-да�би�шиб-го�в�ру�луб�дцмаь�аь�а�рар�ды.�Еля�еди�ляр�ди�ки,�щя�ля�йай�даял�ща�райы�еди�лян�го�вур�ма�да�о�ис�ти�дя�щеч�вахт�ха�раб�ол�маз�ды.�Ода�ола�пай�ыз�эи�рян�дя�еди�лян�го�вур�ма.Елат�щяй�а�ты�ны�йа�шай�ан�ба�ба�лар�чох�вахт�го�вур�ма�ны�щей�ва�нын

юз� гар�ны�на� дол�ду�руб� сах�лар�ды�лар� (щяр бир щей ван ня гя дяр ириолур-ол сун, доь ра ныб би ши ри лян дя юзц юз гар ны на сыь ыр). Бу�нунцчцн�дя�кя�си�лян�щей�ва�нын�гар�ны�ъы�рыл�ма�дан�ся�ли�гя�ли�шя�кил�дя�бо�шал�-ды�лыб�тя�миз�ля�нир,�оъ�аг�щя�ни�рин�дя�нис�бя�тян�гуруду�лур�вя�сой�у�дул�-муш�го�вур�ма�щя�мин�га�ры�на�йыь�ы�лыр�(иняк кя ря си ки ми ба сыл мыр ки,щя ля там гу руй уб йе тиш мя миш, ала чий га рын ъы ры лыб тярэ ол ма сын).Елатымызын�бязи�кяндляриндя�говурманы�щям�дя�ъыльыйа,�дярийяйыьырдылар.�Ев�шя�ра�и�тин�дя�ся�го�вур�ма�бир�гай�да�ола�раг�кцпя�ля�ряйыь�ы�лыр.�Юзц�дя�шя�ра�ит�олан�йер�дя�о�кцпя�дя�тор�паьа�ба�с�ды�ры�лыр�ки,го�вур�ма�да�ща�йах�шы�йе�тиш�син�вя� ис�тийя�дцшян�дя�бар�ла�ныб�ха�рабол�ма�сын.Аъ�лыг�тян�ти�дян�дя�дя�бир�чя�нэя�эютцрцб�йе�мяк�юз�йе�рин�дя,�ъым�-

хыръа�дцмаь�йаь�олан�го�вур�ма�дан�ил�бойу�ъцрбяъцр�хю�ряк�ляр�дя

177

Кечмиш эяляъяк

Page 178: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ис�ти�фа�дя�олу�нар.�О�щя�м�“ис�ди”ля�ри,�су�лу�хя�нэ�я�ли,�хя�нэ�я�ли,�шор�ба�ны,умаъ�лы�ис�ди�ни�да�да-та�ма�эя�ти�ряр,�узун�гыш�бойу�гцввя�ли�йа�ван�-лыг�олар�ды...

“Эялинбоьан”

...�Ев�дя�щей�ван�кя�сил�миш�ди.�Ру�зи�си�нин�щяр�гят�ря�си�нин�гяд�ри�ниби�лян�евин�ха�ны�мы�нын�буй�руьу�бе�ля�олур�ки,�эя�лин�апа�рыб�чай�дабаьыр�саг�га�ры�шыг�га�рын-гар�та�ны��йу�йуб�тя�миз�ля�син.�Эя�лин�ту�ма�ны�-нын�ба�лаьы�ны�дяс�тя�ля�йиб�чыр�ма�ныб�ча�йа�эи�рир,�даь�ча�йы�нын�бум�бузсу�йун�да� ши�рин� баьыр�саьы� че�ви�риб� тя�миз�ля�йир,� аъы� баьыр�саьы� дачюзцб�сыьы�йыр,�тяр�тя�миз�бо�шал�дыр,�сон�ра�да�су�дан�ке�чи�рир.�“Гы�зылюдя�ни”��—�эюдя�ни�дя�ай�ры�ъа�че�ви�риб�тя�миз�ля�йиб�бир�кя�на�ра�го�йур.Гары�ны� бо�шал�дыр,� гур�саг�ла� бя�ра�бяр� тяр�тя�миз� йу�йур,� гат-гаты(эювшя йян щей ван лар да га рын иля гур саг ара сын да мя дя ъик) йа�рыббаш�ла�йыр�тя�миз�ля�мя�йя.�Гыр�чын-гыр�чын,�гат-гат�олан�о�мя�дя�ъик�тя�-миз�ля�ниб�ба�ша�эя�ля�си�ди�ми?�Гат-гаты�(гартгат) сыьа�йыб�су�да�ъар�-ла�дыг�ъа�эя�лин�еля�би�лир,�да�ща� тя�миз�ол�ду.�Мя�дя�ъи�йин� тя�зя�га�ты�ныач�дыг�ъа�эюрцр�йе�ня�зи�бил�ли�ди.�Гай�на�на�сы�ны� ра�зы� сал�маг,�юзц�нцнтя�миз-та�раг�лыьы�на�ону�бир�да�ща�инан�дыр�маг�ис�тя�йян�эя�лин�бу�гат-гатын�цс�тцн�дя�о�гя�дяр�ял�ля�шир�ки,�гя�фил�дян�ба�шы�нын�цс�тц�нц�алан�се�-лин�ня�за�ман�онун�го�па�раьы�ны�эютц�рцб�аь�зы�на�ал�ма�сын�дан�хя�бя�-ри�ол�мур.�Эя�лин�су�да�боьу�лур...�Еля�о�вахт-бу�вах�та�гат-гатынады�на�“эя�лин�боьан”�де�мя�йя�баш�ла�йыб�лар.�

“Эюй даь”дан эя лян кюч

...“Аран� эюр�кян”дян� ня�зяр�ляр� Га�ла�кян�дин� (ер мя ни нин ин дитяръцмя едиб Берд гясябяси ад лан дыр дыьы Шям шя дди лин ай рыл мазтяр киб щис ся си) щян�дя�вя�рин�дян�ад�лай�ыб�Вя�нэ�бу�лаь�ы�нын�(да ща бирта пы наг да бур да вар) ба�шын�да� дай�а�нан,� Ной�ча�лы�йа� галхмагцчцн� “Тикдаш”ы� (орадакы зил йохуша “Тикдаш” дейярдиляр.Сонралар араба-машын ращат ениб галхсын дейя орда долайлар —“перевал” салдылар. Йурдумузда бири Юйсцзлц иля Итйалаьы

178

Бящрузяр

Page 179: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

арасында, бири дя Мцлкцлцйля Юйсцзлц арасында — сонраЩямдуллащ юлян адланды, ики ялавя “Тикдаш” да таныйырам. ОВянэин йанындакы “Тикдаш”ы галханда йохушун орталарында биргала — щюрцк галыглары варды ки, она Короьлу галасы дейирдиляр)галхыб,�Дяли�Мям�мяд� га�ласы�ны� ке�чиб� Гум�лу�да� дцшя�рэя� са�лан(Гум лу да Га ра хан лы кючцнцн йай лаьа галх ма сы на ма не чи лик тю -ря дян ер мя ни цзба шы сы ны елин иэ ид оь лу Ямир хан юлдцрцб ба с дыр -мыш, аты иля бя ра бяр ни ша ня си ни дя кя с миш ди), “Пящ�ля�ван�бу�лаьы”ны,”Эюй�бойун”у,�Аь�су�ну,�Шащнаваты�ке�чиб.�“Эюй�даь”а�йе�ти�шян,“Щям�зя�чи�мян”я� эц�зар� едян,� “Дярячай”а� (“Дярин дярялярдячайлар инилдяр”) йетян,�ора�дан�да�Га�ран�лыг�дя�ря�ни�(бир Га ран лыгдя ря дя Шащ даь ын да вар) ке�чиб,� “Чи�чяк�ли� бу�лаг”� цстя� яй�ля�ниб,“Дана�дашы”ны,�Яй�ри�йо�лу�ке�чиб,�“Чир�пяк�ли”ни�ютцб,�Гиб�ля�бу�ла�-ьын�дан�су�ичиб,�“Ящ�мя�дя�той�олан”а�(бу ра Мурьуз долайларындадирсяклянян йерин бириндя эениш тапды. Бу эю мэ юй тапда мяъ лисгур маг цчцн мцна сиб йер вар ды. Ела ты мыз дан Ящ мяд ад лы бир иэ и -дя вах ти ля бур да той вур дур муш ду лар) йе�ти�шиб,�“Гаш�га�гар”ын�вяонун�йанындакы�бир�ъцт�чешмянин��щян�дя�вя�рин�дян�ад�лай�ыб,�цч�эю�-дяк�бой�у�ну�(Баш эю дяк бой ун, Ор та эю дяк бой ун, Ки чик эю дякбой ун), Ма�ша�Га�ра� дя�ря�си�ни� ке�чиб,� “Йел�лийя”� (“Йел ли эядик”)йе�ти�шян,� “Мор-мор� бу�лаьы”ны,� “Гыз�лар� бу�лаьы”ны,� “Гя�щ�ря�манбу�лаьы”ны,�“Абу�зяр�бу�лаьы”ны,�“Га�ра�ъыь�ы�ры”,�“Кар�гай�а�ны”�ке�-чиб,� “Чын�гыл� йай�лаьы”ны,� “Йед�ди� гар�да�шы”,� “Гырхбулаь”ы,“Порсуг� гайасы”ны,� “Га�ра�бяйаьа�лых� (Га ра боа лых) ме�шя�си�ни”ке�чиб,�“По�хлу�йур�ду”�(йер ады на дяй мяк ол маз!), “Чи�чяк�ли�бой�-ун”у,� “Ся�с�ве�рян� гайа”ны� ютцб� “Га�ра� эя�дий”я� (гя би ри с тан лыг лы“Га ра эя дик” дя вар ды вя “Дяйирман эядийи”) йет�щай�ет�дя�оланго�щум-гон�шу� елат�ла�рын� кюч� йол�ла�ры�на� ди�ки�лир�ди.� Му�рь�у�зундюшцй�ля�тяк�биръя�ъыь�ыр�—�йол�вар�ды�ки�орай�ла�да�йал�ныз�мал-щей�-ван,�ат,�га�тыр�иш�ляр�ди.�Орайа�“Тяк�ъыь�ыр”,�йа�да�“Тяк�йол”�дей�яр�-ди�ляр.Йолдан� данышылдыса� эяряк� “Гырхбулаг”� йохушуйла� кючцн

галхмасыны�бир�ан�эюз�юнцня�эятиряк�ки,�о�йохушун�10-12�метрликщиссяси� еля� зил� иди�ки,�йцклц�ъамыш�дизини�йеря�гойуб�дизин-дизин

179

Кечмиш эяляъяк

Page 180: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эедярди.��Охуъуйа� ялцстц� мцраъият.� Бу ки таб да гар шы ма гой дуьум

ясас мяг сяд ля рим дян би ри дя яли миз дян чых мыш та ри хи Вя тян тор -паг ла ры мы зын щеч ол ма са ады ны ябя ди ляш дир мяк ди. Юйря ниб бил ди йи -ми йаз дым. Истя йим оду ки, язиз оху ъу, Сиз дя бир ъя бя ля нин, ъыьы -рын, йол вя бу лаьын, йурд йе ри нин ады нын бяр па сы на кюмяк еля йя -синиз — не чя ки, ъан лы ша щид ля ри миз щя ля йа ша йыр.

Мцлкцлц йурд ла ры

Му�рь�уз�да�кы�“Ашаъ�аг”да�оь�ру�Мцлкцлцнцн�“Ъан�тя�пя”�йай�-лаьы� иля� йа�на�шы� щя�ми�шя� дцшдцйц� “Ган�гал�лы”йа� ча�тар�лар.�Щаъ�ал�лыйур�дун�да�кы�Заь�а�лы�дя�ряйя� тя�ряф�эц�зар�едяр,�“Сцдлц�бу�лаг”дан(бу бу лаг щеч бир яла вя дад вер мяз ди, ади су лар ки мий ди, анъ агсуйу еля бил, ат ла ма ря нэ ин дяй ди.), “Ган�гал�лы�бу�лаь”ын�дан,�ке�ф�-ля�ри�ня�дцшся�“На�зды�бу�лаг”дан,�бир�аз�ара�лы�да�кы�“Дя�мир�ри�бу�-лаг”дан� бей�и�ня� иш�ляй�ян� буз� ки�ми� су� эя�ти�ри�ляр...� Бур�да� да� бир“Турш�су”�вар�ды�ки,�йе�мяй�ин�цстцндян�ичян�дян�со�нра�ямяй�ин�зайолар�ды�—�еля�бил,�ичин�дян�кюч�эе�диб,�еля�бил,�щеч�ня�йе�мя�ми�сян,олур�сан� дцня�нин� аъы...� Гон�шу� кянд�ляр�дян� ки�ми�си� “Га�занучан”да�(бу райа бя зян ту ла учан, ганъ ыг учан да дей ир ляр), ки�-ми�си�Га�ра�хан�лы�йай�лаг�ла�рын�да�(Дя ря йурд, Даш лы бо йун, Татюлян,Эюл йурд), “Дял�ляк�ли”дя�йер�ля�шяр�ди�ляр.�Бу�ра�да�“Муь�ум�бу�лаьы”ад�ла�сюй�ля�ниб�ди.�Га�ра�хан�лы�йай�лаь�ын�да�гя�дим�гя�би�ри�с�тан�лыг�вар�-ды.�Йай�лаь�ын�бюйрцндя�ки�Аьъа�га�ла�да�1911-ъи�ил�дя�ма�ща�лы�мы�зынад�лы,�ля�нэ�яр�ли�ки�ши�ля�рин�дян�олан�щаъы�Иса�хан�ву�рул�ду.�Щя�мин�ки�ши�-нин�гя�б�ри�дя�о�гя�би�ри�с�тан�лыг�да�дыр.Кян�ди�ми�зин�Му�рь�уз�йай�лаь�ын�да�кы�бу�дцшя�рэя�йе�ри�нин�йа�хын�-

лыь�ын�да�“Са�мо�вар�гай�а�сы”�вар�ды.�О�гай�а�да�кы�маь�а�ра�да�Эюйчяма�ща�лы�нын� га�чаг�ла�рын�дан� олан� Ящ�мяд� вя� Кя�рим� гар�да�ш�ла�рымяс�кян�сал�мыш�ды�лар.�Би�зим�обайа�мя�тя�рис�лянмя�ля�ри�нин�бир�ся�бя�-би�дя�о�иди�ки,�Гы�ны�лар�дан�олан�Ям�ра�лы�ки�ши�иля�дост-гар�даш�мцна�-си�бят�ля�ри� вар�ды.� Сиья� гар�да�ш�лыь�ын� та�ри�хи� он�дан� ба�ш�ла�мыш�ды� ки,“Го�турбу�лаг�”да�бир�ер�мя�ни�ни�га�ны�на�гал�тан�еляй�ян�Ям�ра�лы�ки�-

180

Бящрузяр

Page 181: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ши�ни� “пал�ла�моч�чу”�Аб�бас�ла�бир�лик�дя�щя�мин�бу�Ящ�мяд�ара�данчы�харт�мыш,� ер�мя�ни�ни� дан�сы�да�раг� ша�щид-суб�ут� то�план�ма�сы�на� йолвер�мя�миш�ди�ляр.�Ахыр�да�“атрй�ад�лар”�цзцк�га�шы�ки�ми�дю�в�ряйя�алыбга�чаг� гар�да�ш�ла�ры� юлдцрмцшдцляр.� Ту�ту� ана� иря�ли� йе�рий�иб� не�чяэцндян� бя�ри� даь�да-даш�да� щяр�лянмяк�дян� щал�дан� дцшмцш� “атр�-йад”ы�го�наг�лай�а�раг�ъя�на�зя�ни�онлардан�ала�бил�миш�вя�ел�адя�тинъя“Га�ра�эя�дик”дя�елат�гя�би�ри�с�тан�лыь�ын�да�дя�фн�еля�миш�ди�ляр...

Мцлкцлцнцн “оь ур луг” та ри хи

Мя�га�мы�ды� бур�да� эя�ряк� оь�ру�Мцлкцлцнцн� та�ри�хин�дян� да�ны�-шаг.�Он�бир�йа�таьы,�7�мин�щек�тар�дан�чох�тор�паьы�(ялавя 10 минщектар йайлаг, гышлаг вя мешя йери) олан�Мцлкцлц�ъа�ма�а�ты�ща�зыр�-да�То�у�зу�муз�да�Мцлкцлц�вя�Ашаьы�Мцлкцлц�кянд�ля�ри�ки�ми�бяр�-гя�рар�олуб�ду.�

“Дярй ян”

Дярй�ян�даь�ы�нын�ятяй�ин�дя�ки�Йа�со�вул�лу�Мцлкцлцсцндя�кол�лек�-тив�ляш�мя�дюврцндя�“Дярй�ян”�кол�хо�зу�йа�ра�дыл�мыш�ды.Дярй�ян� то�по�ни�ми�ня� Азяр�байъ�ан� Ре�с�пуб�ли�ка�сын�да� тя�садцф

етмями�шям,� йал�ныз� Тя�б�риз� йа�хын�лыь�ын�да,� юз� бюйцклцйцня� эю�рякянд�мигй�а�сын�дан�чы�хыб�гя�ся�бяйя�че�в�ри�лян�Дярй�ян�йа�шай�ыш�мян�-тя�гя�си�вар�дыр.�Ба�ба�сы�нын�ща�лал�йур�дун�да�—�Дярй�ян�даь�ы�нын�ди�-бин�дя�доь�у�лан�Дярй�ян�Шащ�су�вар�оь�лу�на�са�лам�лар!�Ар�зу�муз�бу�-дур�ки,�юз�няс�ли�ки�ми�бюйцйцб,�уъ�а�лыб,�пяр�ли-бу�даг�лы�ол�сун!

Кцр�йа�ха�сын�да,�ала�эюл�ляр�яща�тя�син�дя�ки�Мцлкцлцдя�“Ала�эюл”кол�хо�зу (йер ли ши вя дя ялюйцл — йя ни ала эюл),�Ху�на�ма�эе�дян�йо�-лун� цстцндя,� Эен� го�бу�нун� ба�шын�да� Ха�са�да�рын� (Ща са да рын)айа�ь�ын�да�кы�Мцлкцлц� тор�паь�ын�да� ютян� ясрин� 20-ъи� илляриндя�Га�-заь�ын�“Ком�му�на”сы� иля�йа�на�шы,�Эянъя-Га�зах�ара�сын�да� тор�па�-ьын�би�рэя�беъ�я�рил�мя�си�иля�мя�шь�ул�олан�—�ру�съа�ады�ТОЗ�дур,�—илк�ар�тел�йа�ра�дыл�мыш�ды,�она�эю�ря�щя�мин�яра�зи�дя�ки�Мцлкцлцйя�“Яр�-тел�ляр”� дей�ир�ди�ляр.� Со�нра�лар� щя�мин� ики� кол�хоз� —� “Ялюйцл”� вя

181

Кечмиш эяляъяк

Page 182: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Яр�тел�ляр”�бир�ляш�ди�рил�ди�вя�мцлкц�ад�ла�сюй�ля�нян�Мцлкцлц�тор�паг�-ла�ры�нын� бир� щис�ся�си�ни� яща�тя� едян�Ашаьы�Мцлкцлц� кян�ди� ин�зи�ба�тияра�зи�ва�щи�ди�ки�ми�гей�дя�алын�ды.

Баь ы ш ла нан тор паг

Советляр�вахты�Дярй�ян�Мцлкцлцсцнцн�адам�ла�ры�эя�либ�ашаь�ы�дапам�быг�беъ�яр�мяк�дя�чя�тин�лик�чя�кир,�да�ща�йай�лаьа�эе�дя�бил�мир�ди�-ляр.�Кол�хоз�чу�нун�ор�та�ил�лик�ямяк�эцнц�нор�ма�сы�вар�ды.�Ня�би�лим,250-260�ямяк�эцнц,�бу�ну�юдя�мяй�ян�дя:�“адам�ла�рын�аь�зы�ны�по�-зур”,�—�дейя�кянд�дя�мящ�кя�мя�ляр�гу�ру�лар�мыш.�Ис�лащ�олу�на�сы�ды�-са,�ъа�ма�ат��за�мин�ду�руб�дей�яр�миш�ки,�биз�ону�тяр�бий�я�лян�ди�ря�рик.Ким�ки,�“су�ру�хва�тын”�би�рий�миш,�доь�ру�дан�елин�аь�зы�ны�по�зур�муш,ону�2-3�ил�лийя�(кол хоз сяд рля ри ня ся ла щийй ят ве рил миш ди ки, 8 иля гя -дяр сцрэцн ет син ляр) кянд�дян�чы�хар�дыб�“сцряр�ми�ш�ляр”.�Кцлфя�ти�ни,вар-дюв�ля�ти�ни�бир�ара�байа�йцкляй�яр,�щя�ля�ити�нин�зянъ�и�ри�ни�дя�ара�-ба�нын�ар�ха�сы�на�баь�лай�ыб�“шун�г�ройа”�гойа-гойа�йо�ла�са�лар�мы�ш�-лар.�“Сцрцлян�ляр”дян�чо�ху�со�нра�лар�щеч�эе�ри�гай�ыт�ма�ды.Яв�вял�дян� аран�лы-йай�лаг�лы� олан� кян�ди�миз,� де�дий�и�миз� ки�ми,

“ар�тел”� йа�ра�нан�дан� со�нра� да�ща� йай�лаьа� галх�маг�да� чя�тин�лик�ляцзля�шир�ди.�Она�эю�ря�дя�би�зим�ки�ляр�ля�го�щум�олан,�он�ла�рын�хя�т�ри�ничох� ис�тяй�ян� кющ�ня� ин�ги�лаб�чы�лар�дан� И.Д.� (ады ны йе ня ис тя ми рямйа зам) щойа�йет�ди.�Ики�зи�ли�эя�бя,�бир�йа�ны�кал�ча�лы�ъа�мыш,�бир�хей�-ли�дя�ер�кяк�ве�риб�иши�йо�лу�на�гой�ду�лар.1939-ъу� ил�дя�би�зим�йу�ха�ры�мцлкцлцляр�кянд�иъ�ма�сы�нын�(кянд

то пла ны шы нын) гя�ра�ры� иля,�щя�мин�бу�рцшвят�ще�са�бы�на�Ху�нам�да�кыйер�ля�рин�дян�вя�якин�тор�паь�ын�дан�кян�дин�ди�э�яр�щис�ся�си�нин�хей�ри�няим�ти�на� еля�ди�ляр� ки,� елат� щяй�а�ты�ны,� тя�ря�кя�мя�лий�и�ни� ахы�раъ�ансцрсцнляр.

Ня�ися,�мят�ля�би�узат�май�аг,�бу�ъа�ма�ат�ей�ни�ъа�ма�ат�ды�вя�адыда� “оь�ру”�Мцлкцлцдц.� Ай�Мцлкцлц� ъа�ван�ла�ры,� еши�дин-би�лин� вяйад�да� сах�лай�ын,�ким�Ашаь�ы�дан�Йу�ха�ры� кючцб,�ким�Йу�ха�ры�данАшаьы�эя�либ,�сющ�бя�ти�ня�сон�гой�ун.�Ща�мы�бир�тю�ря�мя�ди�—�“оь�ру”�Мцлкцлцдц,�вяс�са�лам!�Щя�мин

182

Бящрузяр

Page 183: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“оь�ур�луь�ун”�да�юз�та�ри�хи�вар:Гары (гарын) тюйъцсцня галан эялин

Бу бюлмя ни яв вял ки ки таб да йаз мыш дым. Сон ра бах дым ки, нягя дяр ча лыш сам да Ата мын юз ата сын дан, онун да кющня ляр дянешит ди йи ящ ва лат да кы саф йа наш ма ны, де йим тяр зи ни, ся си-то ну, о ко -ло ри ти, бун ла рын ща мы сы ны юзцн дя ъям ляш ди рян бюйцк енер жи ни цря -йим ис тя ди йи шя кил дя чат ды ра бил мя ми шям оху ъу йа. Она эюря дяата мын 1976-ъы ил дя би зи ба шы на йыьыб ямим Фях ряд ди ня мц ра ъият -ля еля ди йи сющбя ти, не ъя вар, еля ъя дя ки та ба да хил еди рям:—�А�Фях�ряд�дин,�ин�ди�ки�Мин�эя�че�вир�(Минэячюцр) де�йи�лян�йер

о�вахт�лар�Га�ра�саг�гал-Са�мух�ад�ла�нар�мыш.�Ора�дан�адам�лар�олур—�би�зим�ки�ля�рин�дос�ту.�Эя�либ�биз�дян�адам�апа�рыр�лар�ки,�ор�дан�си�-зя�мал�ве�ря�ъя�йик—�ула�ма�—�оьур�луьа�эя�ти�ряк.�Бял�кя�дцш�мя�ни�-нин�ма�лый�ды,�ки�ми�ний�ди,�щяр�ня�ися,�эе�дир�ляр...О�ба�даь�дан�эя�либ�—�ме�шя�дяй�миш�би�ня�ляр.�Бир� вахт�ме�шя�дя

го�йун�пцш�дя�ду�рур...�Га�ра�саг�га�лын�о�га�лын�нар�лыг�ме�шя�син�дя�би�-ня�дяй�миш�ляр.�Эц�нц�зцн�дян�эе�дир�ляр�ора�йа,�ме�шя�дя�га�лыр�лар.�Ай�-дын�лыг�эе�ъяй�миш.�Ма�лы�се�чиб�эя�тир�дик�ля�ри�йер�дя�би�няй�миш.�О�вахт�-лар�ча�дыр�явя�зи�ня�гя�лиф�олар�ды.�Ща�ва�ис�тий�миш,�ся�рин�ол�сун�де�йя�гя�-ли�фин�ятя�йи�ни�йу�ха�ры�гал�ды�рыб�лар�мыш.�Ма�лы� се�чян�дя�ма�лын� ичин�дянбир�эюй�буьа�эе�дир�чя�тян�дян-дя�йя�дян�ба�шы�ны�уза�дыр,�бир�кя�лаьа�-йы� чы�хар�дыб� йе�йир.� Мян� эюзцм�ля� эюрмц�шям,� анан� да� эюрмцшолар,�па�ла�зы,�сц�мц�йц,�па�до�шу,�га�ло�шу�щей�ван�йе�йир.�Дуз�суз�луг�-дан�ды-ня�дян�ди,�йе�йир.Би�зим�адам�ла�рын�ичин�дя,�о�ула�ма�йа�эе�дян�адам�ла�рын�ичин�дя

бир�на�мус�лу,�аьыл�лы,�йах�шы�дцн�йаэюрмцш�адам�олуб.�(Доь ру данда, би зим кянд дя йах шы адам лар чох олуб).�Де�йир:�—�А�ъа�маат,ма�лы�бу�ра�хын.�Са�бащ�бур�да�иш�ола�ъаг.—�Яйя..�.я,�гой�ва�раг�эе�дяк,�ким-ки�мя�ди?�Да�ла�ша�сы�олур�лар.

Де�йир:�—�Анд�ол�сун�Ал�ла�ща...� си�зи�пис� еля�йя�рям.�(Няйся, он дааь саг га лын сюзц ня ба хар ды лар). Ма�лы� бу�ра�хыр�лар.�Чя�ки�лир�ляр,� эе�-диб�га�лын�лыьын�ичин�дя,�ко�лун�ди�бин�дя�дал�дей�ла�ныр�лар.Са�бащ� ачы�лыр,� са�бащ� цзц�нц�зя� хе�йир�лик�ля� ачыл�сын!� Са�бащ� ща�мы

183

Кечмиш эяляъяк

Page 184: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бу�зо�вун�нан,�ма�лын�нан...�Инди�ки�ки�ми�эя�лин�ляр�ба�шы�ачыг�эяз�мяз�-ди.�Ща�мы�эя�ряк�ба�шы�юртц�лц,�ща�мы�кя�лаьа�йы�лы,�шал�лы�олай�ды.�Эя�лингал�хыр�бу�зо�йу�ач�маьа,�пал�та�ры�ны�эе�йи�нян�дя�эюрцр,�кя�лаьа�йы�йох�-ду.�Бу� йа�ны� эя�зир,� о� йа�ны� эя�зир�—�мцм�кцн� йох�ду.�Га�лыр� га�-ры(гарын) тюйъц�сц�ня�—�яли�гой�нун�да.�Еши�йя�чы�ха�сы�ол�мур.�Ща�мыщей�ва�ны�ны�баь�лайыр.�Ня�би�лим�Эцл�пя�рий�миш,�Наз�ха�ны�мый�мыш,�няимиш�ады,�де�йир�ляр�ки,�аьыз,�бу�зо�йу�ну�ни�йя�баь�ла�мыр�сан?�Ня�ися,иш�ачы�лыр.�Эцн�эя�лир�гал�хыр.�Бу-она,�о-бу�на,�хы�сын-пы�сын.�Иш�ачы�лыр...Эя�ли�нин�йол�да�шы�ис�тя�йир�ки,�ону�юлдцр�сцн�—�ся�нин�кялаьа�йын�ща�-ны?�На�му�сун�ща�ны?�Мя�ни�баьыш�лы�йын,�сян�эцн�дцз�дян�ки�мя�ся�нясюз�де�йиб�сян,�эя�либ�ся�нин�кя�лаьа�йы�ны�апа�рыб.�Мя�ня�до�лаш�маг�дыбу.�Эя�лин�ня�гя�дяр�анд-аман�еля�йир,�аь�ла�йыр�—�ней�ня�йир,�мцм�-кцн�ол�мур.�Эя�ли�ни�юлдц�ря�си�олур�лар.Ики�аь�саг�гал�чы�хыр�ор�та�йа.�Де�йир:�—�Ай�оьул,�ни�йя�ган�са�лыр�-

сан,�ни�йя�ща�ва�йы�яли�ни�га�на�бу�ла�йыр�сан?!�Сян�бу�ну�юлдц�ря�ъяк�сян,бу�нун�гар�даш�ла�ры,� бу�нун�ата�сы,� ями�си� ушаг�ла�ры� биз�нян�дцш�мянола�ъаг.�Эет�бу�нун�гар�даш�ла�ры�на�адам�йол�ла.�Эял�син�юз�гар�даш�-ла�ры� юлдцр�сцн.�Адам�йол�ла�йыр�лар,�бу�нун�да�—�йах�шы�аи�ля�дя�ний�-миш,�йах�шы�кюкдя�ний�миш�—�гар�даш�ла�ры�эя�лир.�Вя�зий�йя�ти�би�лян�дя�юзйез�ня�ля�ри�ня,�юзля�ри�дя�го�щу�муй�муш�—�(Мян: — Наьыл ды мы, йащя ги ги ми олуб? Атам: — Щя ги ги олан иш ди, Фях ряд ди нин ъа ны цчцн!Рящ мят лик атам да ны шыб.) аъыг�ла�ры� ту�тур.�Бу�эя�ли�нин�гар�даш�ла�рыбун�лар�дан�на�ра�зы�га�лыр�ки,�би�зи�ни�йя�чаьы�рыб�сан,�биз�эя�ля�ня�ки�мибу�ну�юлдцр�мя�йиб�сян!�Бу�чя�пя�ли�—�юз�ба�ъы�ла�ры�ны.�Ахыр,�юлдц�ря�сиолур�лар.�Бу�эя�ли�ни�апа�ра�сый�ды�лар.�Ко�лун�да�лын�дан�щя�мин�о�ах�шамо�ма�лы�бу�рах�ды�ран�о�аь�саг�гал�чы�хан�да,�йол�даш�ла�ры:�—�А�ки�ши,�би�-зи�гыр�ды�ра�ъаг�сан!�Де�йир:�—�Эя�лин!...—�А�гар�даш,�—�де�йир:�—�Бу�ну�ща�ра�йа�апа�рыр�сы�ныз?�—�Ай

рящ�мят�ли�йин�оь�лу,�—�де�йир,�ня�йи�ня�ла�зым�ды?�Ган�ла�ры�га�ра�адам�-лар�ды.Де�йир:�—�Я,�ни�йя�аъыьын�ту�тур?�Сюздц�со�ру�шу�рам.Де�йир:�—�Йе�ри�дяр�ди�ня-аза�ры�на�эет!�Би�зим�дяр�ди�миз�аз�ды,�сян

дя�цс�тц�ня�дярд�го�йур�сан?

184

Бящрузяр

Page 185: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бу� да,� бур�дан� ора�йа� эе�дян� адам,� ба�ла�ъа� адам� дю�йцл�—оьур�луьа�эе�диб�ди.�Шащгатарды,�си�лащ�лы�ды.�Тц�фян�эи�чя�киб�де�йир:�—Анд�ол�сун�Ал�ла�ща,�о�эя�лин�дян�га�баг�си�зи�юлдц�ря�рям!�Мя�ня�ни�йябо�за�рыр�сан?!�Мян�сюз�со�ру�шу�рам!Эюрцр�ляр�ки,�я,�бу�бош�адам�де�йил.�Ня�ися,�би�ри�иря�ли�ду�рур.�Де�-

йир:�—�Я,�бу�ки�ши�сюз�со�ру�шур,�гой�дяр�ди�ми�зи�де�йяк.�Де�йир�ки,�агар�даш,�бе�ля-бе�ля,� ин�ди�ки,� сян�со�ру�шур�сан,�Ал�лащ�дан�эиз�лин�дю�-йцл,�сян�дян�ня�эиз�лин?!Де�йир�ки,�бир�ба�ла�ъа�мющлят�ве�рин�мя�ня.—�Ня�мющлят�ве�ряк?—�Бу�ма�лын�ичин�дя�бир�эюй�буьа�вар�мы?—�Вар.—�Ки�мин�ди?—�Мя�ся�лян,�фи�лан�кя�син!—�О�буьа�ны�бу�ра�эя�ти�рин.�О�буьа�нын�гий�мя�ти�ня�ся,�мян�ве�-

ря�ъям�пу�лу�ну.�Бу�са�ат�о�буьа�ны�юлдц�рцн!—� Я..�.я,� буьа�ны� ни�йя� юлдц�рц�рцк?� Би�зим� ба�шы�мы�за� иш� эя�либ.

(Буьа да, то хум луг гоч да, айьыр да чя тин шей ди) Йи�йя�си�де�йир.�Оде�йир,�—�Ъа�нын�цчцн�ол�маз!�Де�йир�ляр:�—�Я,�бур�да�ня�ся�вар.�—Аьыл�лы�адам�лар�ды...�Кя�сир�ляр,�йа�рыб�баьыр�саьын�дан�чы�хар�дыр�лар�кя�лаьа�йы�ны...Ал�лащ�эюзц�нц�зя�ишыг�вер�син!�Ики�тя�ря�фин�дя�эюзц�ня�ишыг�эя�лир�—

ор�та�йа�ща�ва�йы�ган�дцш�мцр,�дцш�мян�чи�лик�ол�мур.�Тя�зя�дян�кя�ля�нинятин�дян�ка�баб�чя�ки�лир,�чюряк�йи�йя�си�олур�лар.�Анд�ве�рир�ляр�ки,�Сизбу� чюряк,� Сиз� ким�си�низ,� ня�чи�си�низ,� ня� ка�ря�си�низ?!� Би�зим�ки�ляр� овахт�да,�ин�ди�дя�(ин ди бир аз ъыр ла шыб лар) оьур�луьу�ну�да�дан�мыр�-ды.�Де�йир�ляр:�—�А�гар�даш,�биз�оьур�луьа�эял�миш�дик,�3-4�эе�ъяй�дибу�ра�лар�да� га�лыр�дыг.� Са�кит�ля�шян�дя,� ма�лы� се�чян�дя� ба�шы�мы�за� бе�ляящ�вал�эял�ди...�Юпц�шцр�ляр,�эюрц�шцр�ляр.�Де�йир,�мал�да�Си�зя�гур�бан�-ды,�биз�дя�Си�зя�гур�ба�ныг.�Сиз�ки,�бе�ля�на�мус�лу�адам�лар�сы�ныз!...Тя�зя�дян�бу,�би�ня�дя�га�лыр,� он�лар� эе�дир� ай�ры� йер�дян�мал� эя�ти�рир,бун�ла�рын�га�баьы�на�га�тыр,�Ъей�ранчюлдян�бе�ля�ке�чи�рир�ляр...О�эцн�дян�бу�эц�ня�би�зим�ады�мы�за�о�иш�га�лыб�ки,�оь�ру�Мцл�кц�-

лц�дц.�Бах�би�зим�оьур�луг�та�ри�хи�миз�бу�ду!�Ам�ма�би�зим�ъа�маат,

185

Кечмиш эяляъяк

Page 186: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

би�зим� кянд� дя�дя-ба�ба� оьур�луг� едиб�ся� дя,� бах� де�ди�йим� ки�миузаг�йер�ляр�дян�эе�диб�эя�ти�риб,�вар�лы-щал�лы�адам�ла�рын�ма�лы�ны�бюлцк�-ля�йиб�ляр.�Юзц�дя�ким�до�ла�шыб,�она�до�ла�шыб�лар,�эя�ти�рян�дя�дя�би�рикасыб�олуб,�би�ри�ял�сиз-айаг�сыз�олуб,�би�ри�ар�вад�хей�лаьы�олуб.�Юзля�-ри� иля�бя�ра�бяр,�алыш�ма�ки�ми�он�ла�ра�да�бюлцб�ляр...�Ща�лал�оьур�лугедиб�ляр...�Мя�ни�баьыш�ла�йын,�оьур�луьун�тя�ри�фи�ол�маз,�ам�ма�гон�-шу�йа�то�хун�ма�йыб�лар,�то�йуг�оь�ру�су�ол�ма�йыб�лар.�Бах�бу�гя�дяр,�га�да�ныз�алым!�

Ула ма

Инди� эяряк� “ула�ма”ны� имканымыз� дахилиндя� изащ� елямяйячалышаг.�Елат�гай�да-га�нун�ла�ры�иля�йа�шай�ан,�сах�ла�дыьы�мал-гой�у�-нун�бя�ря�кя�ти�ашыб-да�шан�ин�сан�ла�ры�мыз�ва�ры�нын�сай�ы�ны�бил�мяй�я�нинсцрцсцнц�бюлцкляй�иб�эя�тир�мяк�дян�ке�ч�ми�ш�ляр�дя�бюйцк�щязз�алар�-мы�ш�лар.�Кющ�ня�ляр�дей�яр�ми�ш�ляр�ки,�оь�ур�луг�мал�ши�рин�олар...�Щяршейи� чин�тя�риб� синчяляйян,� ай�ыг-сай�ыг� тя�ря�кя�мя� ада�мы�нын�ма�лы�ныапар�маг�асан�дыр�мы?�Бу�ишя�эи�ри�шян�еля�ет�мя�лий�ди�ки,�оь�ур�луь�унизи�ит�син.�Она�эю�ря�дя�бур�дан�апар�дыь�ы�нын�чо�ху�ну�эеъ�яй�кян�узагбир� ела�та�ула�ма� едяр�ди.�Ула�ма� сюзцнцн�кюкц�бял�кя�дя� чат�дыр�-маг,� улаш�дыр�маг,� го�вуш�дур�маг�мя�на�сы�ны� ве�рян� гя�дим� ифа�дя�-миз�ди.�Бун�дан�яла�вя�ову�нун�цстцндя,�гя�ни�мя�ти�нин�щян�дя�вя�рин�-дя�щяр�дян�гурд�ки�ми�ула�маг�да�(филанкясин гурду улады) де�дий�-и�миз�ан�ла�ма�уйь�ун�эя�лир.Оь�ур�луг�ма�лы�бир�су�ичим�са�ат�да�йер�бяй�ер�еляй�ян,�баш�га�бир

ела�та�ютцрян�зи�ряк�адам�ла�ра�улам�чы�дей�яр�ми�ш�ляр.�“Ила�нын�аь�зын�-дан”�гой�ун�чы�ха�рдыб�эя�ти�рян�эцълц�ма�лы�улам�чыйа�тящ�вил�ве�ряр,да�ща�да�лы�сы�иля�иши�ол�маз�мыш.�Щяр�шейи�улам�чы�йо�лу�на�гой�ар�мыш...Бир�мя�га�мы� да� йа�да� са�лаг� ки,� чох� сюз�ля�ри�миз� баш�га� дил�ля�ри

зян�э�ин�ляш�ди�риб�ди�вя�бир�сы�ра�сюз�ля�ри�миз,�ифа�дя�вя�йа�наш�ма�ла�ры�мызюзцмцздя�ин�ди�йад�дан�чых�са�да,�ди�э�яр�хал�г�ла�рын�ди�лин�дя�да�ш�лаш�-мыш�шя�кил�дя�гал�маг�да�ды.�Бу�на�он�ларъа�ми�сал�чяк�мяк�олар...�Кю�-мяк�ли�эюрц�лян�ишя,�кю�мяк�ля�шиб�ашы�ры�лан�ишя�эцръц�ди�лин�дя�“ула�ми”дей�ир�ляр.�Мян�дя�фи�кир�ля�ши�рям�ки,�“ула�ма”нын�йу�ха�ры�да�вер�мяйяча�лыш�дыь�ы�мыз�ач�ма�сын�да�ол�дуьу�сай�аг�оь�ур�луг�ва�рын�(оху сцрц,

186

Бящрузяр

Page 187: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ил хы, на хыр) “ял�вя�щял”�итя-ба�та�са�лын�ма�сы�еля�кю�мяк�ля�шиб�ашы�ры�ланиш�ди.�Дей�и�рям,�бял�кя�ке�ч�ми�ш�ляр�дя�мцдям�шцлян�чя�ки�либ�мал-щей�-ван�са�ры�дан�гу�ру�йур�дда�га�лан�эцръцнцн�би�зим�ки�ля�рин�аь�зын�данэютцрдцйц�щя�мин�ула�ма�еля�“ула�ми”�олуб�ду.�Кеч�миш�ляр�дя� хыш�да� да� ула�ма� олар�ды.� Хыш� дц�зял�ди�лян� аьаъ

кютц�йц� чя�тин� та�пыл�дыьы� цчцн� ону� щяр� за�ман� го�ру�йар�ды�лар.� Бумяг�сяд�ля�ат-юкцз�эцъ�ве�рян�дя�тор�паьа�сан�ъыл�мыш�хы�шы�сын�дыр�ма�-сын�де�йя,�хы�шын�уъу�на�1-1,2�метр�узун�луьун�да�ха�мут�ла,�бир�дядя�мир�ох�ла�яла�вя�бир�аьаъ�баь�ла�йар�ды�лар�ки,�она�да�ула�ма�де�йи�-ляр�ди.�Щя�мин�ула�ма�даь�даьан�дан�дц�зял�ди�ляр�ди�вя�уъун�да�да�3-4�де�шик�ачы�лар,�он�лар�дан�би�ри�ня�дя�мир�ох�та�хы�лар,�зян�ъир�ля�бо�йун�-ду�руг�да�кы�дя�мир�дян�олан�гош�гу�йе�ри�ня�го�шу�лар�ды.�Де�мя�ли,�эц�-ъц�улаш�дыр�маг,�пай�ла�маг�мя�на�сын�да�щя�мин�бу�аьа�ъа�да�ула�маде�йи�лир.��

Оь ур луг баъ ар мыр сан са... гыз йох ду!

Гядимлярдя�оь�ур�луг�баъ�ар�май�а�на�гыз�вер�мяз�ди�ляр�ки,�би�зимюв�лад�эе�диб�аъ�га�лаъ�аг.�Ей�сцд�ям�миш�эя�ли�ни�эя�ти�рян�оба�той�унся�щя�ри�си�эцнц�эе�диб�гу�да�ла�ры�нын�щей�ва�ны�нын�эюзцнц�эя�ти�риб�кя�-сяр,�ус�туфъа,�эуйа�ки,�унан�мазй�а�на�щя�ря�кят�еляй�ир�ляр�миш�ки�ми,ейщамла�данышар,� яс�лин�дя� еля� еляр�ми�ш�ляр�ки,� тя�зя�эя�лин�бил�син�бущей�ва�нын�ата�сы�евин�дян�оь�ур�ла�ныб�эя�ти�рил�дий�и�ни.�Бу�нун�ла�сы�наьачя�кяр�ми�ш�ляр�евин�эял�ни�ни.�Еля�ки,�сюз�оъ�аг�дан�—�ев�дян�чых�ма�ды,эя�лин�шад-шякачыг�(шякачыг//шякашых) бун�лар�ла�бя�ра�бяр�йей�иб-ич�-ди,�цзя�вур�ма�ды,�да�ща�олур�ду�евин�ща�лал�юв�ла�ды.�Тай�фа�ай�ры�бирйол�ла�да�оь�ур�луь�ун�явя�зи�ни�би�ря-беш�гай�та�рар�ды...�Би�зим�адам�ларда�тя�ря�кя�мя�га�нун�ла�ры�иля�йа�шай�ыб,�ка�сы�бын,�йе�ти�мин,�саь�ы�рын�ма�-лы�на,�ва�ры�на�то�хун�май�ыб�лар.�Щя�ми�шя�мярд�оту�руб-ду�руб�лар...Мцл�кц�лц�дя�еля�горх�маз,�ъя�са�рят�ли,�гцв�вят�ли�адам�лар�олуб�ки,

оьу�рлуьа�эе�дян�дя�эюрцб�ки,�ер�мя�ни�аи�ля�лик�ъя�йер�дян�йер�са�лыб�эя�-бя�нин�цс�тцн�дя�йа�ты�шыр.�Эцъ�ве�риб�гяф�ля�тян�эя�бя�ни�кя�нар�ла�рын�данщоп�гал�ды�рыр,�цс�тцн�дя�ки�ни�ашы�рыб�эябя�ни�дар�тыб�чы�ха�рыр.�Эе�ъя�нин�овя�дя�син�дя�дя�ли-дянэ�олан�ер�мя�ни�бир-би�ри�ня�га�ры�шыр.��Да�ща�ща�ра�-

187

Кечмиш эяляъяк

Page 188: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

сы�ды?��Бизимкилярин�щеч�йе�ли�ня�дя�ча�там�мыр�лар…Би�ри�си�дя�вар�мыш,�бу�ну�юзля�рий�ля�бя�ра�бяр�мал�эя�тир�мя�йя�апа�-

рыб�лар�мыш.�Тювля�дян�щей�ван�чы�хар�дыб�щай�ла�дыг�ла�ры�йер�дя�бир�дянда�на� бюйц�рцр.� Да�на� бюйц�рян�дя� Ывых� (Ывых чяркяз топлуму илянеъя дя сясляшир! Щям дя биздя “Ы”йла башлайын сюзляр ишлянир:“ынъых” , “ылдырым”, “ырахвятти. “Былдырчын” да онун кими) ики�ялий�-ля�гу�лаг�ла�ры�ны�тутур.�Уьу�нуб�эе�дян�йол�даш�ла�ры�юзля�ри�ни�сах�ла�йабил�мя�йиб,��га�ра�мат�ла�йыб�чя�киб�бу�нун�ял�ля�ри�ни�гу�лаг�ла�рын�дан�айы�-рыр�лар�ки,�ай�рящ�мят�ли�йин�оь�лу,��ся�си�ся�нин�гу�лаьына�чатмаса�йи�йя�-си�дя�ешит�мя�йя�ъяк�ми?!�Дцш�га�баьы�мы�за,�ма�лы�тез�щай�ла!�—�де�йибял�ля�ри�ня�ке�чян�бир�туву�льу�(топулга) чу�буьуй�ла�йцн�эцл�ъя�кц�ря�йи�-ня�ву�рур�лар…

Сфинк сли Мцлкцлц

Дяр�йян�Мцл�кцл�лц�сц�ня�га�на�ды�ны�эя�рян�бир�"Ко�роь�лу�муз"�давар.�(Ела ты мы з бу даьа щеч вахт Ко роь лу даьы де мир, йал ныз "Ко -роь лу" ады иля чаьы рыр. Чох гя ри бя дир ки, он дан хей ли ки чик даь ла рынща мы сы ны даь ады иля чаьы рыр, йал ныз бу мяь рур даьа ня дян ся "Ко -роь лу" де йир. Бу на мя тял га лыб онун сир ри ни ким дян со рушур дум сащеч ким бил мир ди, йал ныз бир 10 ил бун дан яв вял бу сирр ачыл ды) “Ко�-роь�лу�нун� да�лы”нын� бир� щис�ся�си� Юйсцзлцнцндц.�Щя�мин� би�зим� бу“Ко�роь�лу”�“Гы�зыл�гайа”нын�га�баь�ын�дан,�“Ъцлйя�лиляр”ин�йа�ны�вя“Ха�чын�аь�зы”ндан�ба�хан�да�—�бу�ба�хыш�буъ�аь�ы�ны�кяшф�едиб�биз�-ля�ря�эю�с�тя�рян�оь�лум�Гя�шя�мя�мцдам�ал�хыш�чый�ам,�чцнки�йед�ди�ар�-ха�дю�ня�ни�дя�бур�да�олан,�ня�сил�бя�ня�сил�о�тор�паг�да�йе�ти�шян�ин�сан�-лар�“Ко�роь�лу”нун�о�эюрцнцшцнц�ан�лай�ыб-дуйа�бил�мя�миш�ди�ляр�—ар�ха�сы�цстя�дир�сяк�ля�ня�ряк�узан�мыш�аз�ман�бир�пящ�ля�ва�на�ох�шай�ыр.Еш�мя�быь�ла�ры,�чал�ма�сы,�гайа�си�фя�ти,� тунъ�си�ня�си� иля,�бир�сюз�ля,�яслгящ�ря�ман�Ко�роь�лу�муз�ду�ки,�ду�руб-дюнцб�гай�айа,�йур�дун�ке�-ший�и�ни�чя�кир.�Мин�ил�бун�дан�юнъя�йа�ша�мыш�ша�ир�вя�мцтя�фяк�кир�ля�ри�ми�зин,�да�-

щи�ля�рин� пор�т�ре�ти�ни� чя�кян� ряс�сам,� щей�кя�ли�ни� йа�пан� щей�кял�тя�рашбун�ла�ры�тякъя�фящ�ми�нин�кю�мяйи�иля�йа�рат�мыр,�щя�мин�о�шях�сийй�ят�-

188

Бящрузяр

Page 189: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ля�рин� юл�мяз� ру�щу-су�рят�ля�ри� эя�либ� дай�а�ныр� ся�нят�ка�рын� эюзцнцнгар�шы�сын�да,� рущ-ру�ща�го�ву�шур�вя�он�лар�да�йа�ра�дыр�лар.� Ин�ди�щя�-мин� о� шях�сийй�ят�ля�рин� юмрцнц� ки�но� лен�ти� сай�аг� эе�ри� фыр�лат�магмцмкцн�ол�сай�ды,�ял�дя�щеч�бир�ря�с�ми-шяк�ли,�тя�с�ви�ри�гал�май�ан�щя�-мин�ин�сан�ла�рын�бу�эцн�ол�дуг�ла�ры�нын�ей�ни�ки�ми�йа�ра�дыл�ма�сын�данщей�рят�лян�мяйя� бил�мяз�сян.� Щяр� щал�да,� бу,� мя�ним� щя�ги�ги�лий�и�нямющ�кям�инан�дыь�ым�бир�мцла�щи�зя�ди.Ваь�зал�тя�ряф�дян�Яли�бяй�ли�йо�лу�иля�иря�ли�ляй�иб�“Ъя�лал�ар�хы”ны�ке�-

чян�дян�со�нра�ба�хан�да�ися�“Ко�роь�лу”�ши�ря-ас�ла�на�дю�ня�ряк�гя�щ�-ря�ман�лыг-мярд�лик�сим�во�лу�ки�ми�бой�ве�рир.�Гайа�пянъ�я�ля�ри�цстяазаъ�ыг�гы�сы�лыб�ову�нун�цстцня�йай�ки�ми�атыл�маьа�ща�зыр�олан�шир�—сфинкс�дир�ки,�Вя�тя�ни�он�дан�ети�бар�лы�го�руй�ан�щяр�щан�сы�бир�гцввявя�йа�вар�лыг�ола�бил�мяз.Яли�бяй�ли�нин� ичин�дян� ня�зяр� йе�ти�рян�дя� ися� “Ко�роь�лу”муз�ула�-

йан�боз�гур�ду�ан�ды�рыр.Сфинк�сдян�—�“Ко�роь�лу”дан�дцзцня�100-120�метр�ара�лы,�он�-

дан� азъа� ашаь�ы�да� да�ща� бир�мюъцзя� гайа� вар.�Ня�щя�нэ� гайа�йаТанрынын�“йондуьу”�бюйцк�бир�щей�кял!�14-15�йа�ш�лы�яс�ки�тцрк�гы�-зы�сан�кы�бир�мя�ляк�ки�ми�га�над�ла�ры�ны�бу�йур�да�эя�риб�ону�га�да�-дан-бя�ла�дан�го�руй�ур.�Бу�сфинкс�—�га�ды�нын�ян�йахшы�эюрцнцшцби�зим�Йа�со�вул�лу�да�Ша�щсуварын�евин�дян�—�щяй�я�тин�дян�дир�ки,�ба�-хан�ла�ры�щей�ран�едир.�“Ко�роь�лу”нун�ба�шын�да�да�и�ря�ви�бир�га�ла�вар.�Щя�мин�га�ла��нын

ор�та�сын�дан�вах�ти�ля�бир�гцлля�йцкся�лир�ди.�Йу�ха�ры�щис�ся�си�ин�ди�учу�-луб-даь�ы�лан� гцлля� ей�нян� Га�заь�ы�мы�зын� Ди�два�ны� шя�ки�лин�дя� иди.Эюрцнцр,�да�ща�чох�хя�бяр�ляш�мяйя�хид�мят�едян�бу�гцлля�дя�вах�ти�-ля� ду�рум�дан� асы�лы� ола�раг� тон�гал� га�лай�ар,� тцстц� иля�мян�зил�дян-мян�зи�ля� хя�бяр� эюн�дя�ряр�ми�ш�ляр.� Ахы,� “Ко�роь�лу”дан� ба�хан�даАвей�дян,�Эюй�я�зян�дян,�Ко�тан� даь�ын�дан,�Ма�мыр�ты�дан� тут�мушЧян�ли�бе�ля,�Ел�ляр�ой�уь�у�на�гя�дяр�щяр�йер�овуъ� ичи�ки�ми�эюрцнцр.Бир�сюзля,�эур�йа�шай�ыш�дан�хя�бяр�ве�рян�шя�щяр�мя�дя�ний�йя�ти�га�лыг�-ла�ры,�си�тай�иш�—�та�пы�наг�обй�ек�ти�(би зим ки ляр она “отаг”, “Ко роь -лу нун еви” дей ир ляр),�ди�би�эюрцнмяй�ян�гуйу,�нящянэ�каща,�йе�рал�-ты�ту�нел�ляр�вя�кцря�бянд�ляр,�бу�ра�дан�та�пы�лан�эил�мющцрляр,�чох�лу

189

Кечмиш эяляъяк

Page 190: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мад�ди�мя�дя�нийй�ят�ну�му�ня�ля�ри�бу�йер�ля�рин�гя�дим�лий�ин�дян�хя�бярве�рир.�Ня�йа�зыг�ки,�та�ри�хи�ми�зя�эц�зэц�ту�таъ�аг�бу�аби�дя�щя�ля�дя�ла�-зы�мынъа�тяд�гиг�олун�май�ыб�дыр...

Мцлкцлцнцн йер-йурд ад ла ры

Дярй�ян�Мцлкцлцсцндя:

“Ко�роь�лу”,�Учух,�Учуь�ун�бе�ли,�Ал�бан�гя�бир�стан�лыьы,�Ря�щимка�ла�фа�сы,� Маь�а�за,� Маь�а�ра,� Чын�гыл�лыг,� Йа�ры�ноух� чын�гыл�лыьы,Отаьын�га�баьы,�Гу�зу�луг,�Заьа�тах�ча�сы,�Гил�ля,�Мал�гя�бир�стан�лыьы,Хыр�ман� йе�ри,� Гыл�лы� тя�пя,�Киш�ми�ш�лик,� Чцрцк� дя�ря,�Аь� от�лу� сил�ви,Щаъ�ал�лы�йо�лу,�Чай�лы,�Бя�зяк�дя�ря�си,�Гар�да�лы�гай�а�сы,�Дол�мат�лы,�Шя�-ри�ф�ли,� Шя�ри�ф�ли� йур�ду,� (Калафалар, Бюйцк Дцз, Бяшир гайасы,Маьара гайасы) Га�ра�бу�лаг,�Ган�ны�дя�ря,�Чай,�Кя�щ�ри�зин�цстц,Гуй�у�лар,�Дя�вя�да�мы,�Дярй�ян�даьы,�Йа�сов�вул�лу�йур�ду,��Буз�ха�-на,�Сяф�гу�лу,�Сяф�гу�лу�нун�бе�ли,�Даш�чыг�гыл�дай�ан,��Ящ�мяд�дяр�йур�-ду,�Алщцмбят�ди�йур�ду,�Ной�лу�бу�лаг�(Ъа вад бу лаьы), Учуь�ундюшц,�Гай�ва�лы�бу�лаьы,�Но�в�руз�бу�лаьы,�Та�щир�бу�лаьы,�Шя�ри�ф�ли�бу�-лаьы,�Рус�бу�лаьы�(Тат Мя щям мяд), Ибращим�булаьы,�Ща�ра�ва�дя�-ря�си,�Ба�зар�йо�лу,�Гайа�Таьы,�Уж�эц�ней,�Ко�роь�лу�нун�да�лы,�ГайаТаь�ы�нын�бе�ли,�Щям�дул�лащ�юлян�(Тик даш), Эюй�эц�ней,�Ор�та�эц�-ней,�Го�ша�Кя�мяр,�Ба�ла�Фяр�за�лы,�Бюйцк�Фяр�за�лы,�Аь�даь,�Па�лыд�лы,Ма�шаис�эян�дяр� йа�лы,� Чо�пур�рух,� Бо�а�лы,� Байдалы,� Му�са� чю�кяйи,Ман�сыр�чю�кяйи,�Ъцлйя�ли�ляр,�Дам�гайа,�Га�р�аь�аъ�лыг,�Ха�чын�аь�зы,Го�ша�нцй,�Гы�ны�якян,�Ас�тан�эцннцйц,�Щям�зя�чю�кяйи,�Имам�ещ�-са�ны�на�яки�лян,�Га�мы�ш�лыг,�Ка�ла�фа�лыг,�Тцлкц� тя�пя�си,�Ъя�фяр� тя�пя�си,Гы�зыл�гайа,�Га�чаг�лар�маь�а�ра�сы,�Ду�м�ру�йя�щяр,�Ав�ды�ду�м�ру�су,Мя�щяр� ка�ла�фа�лыьы,� До�вшан� тя�пя�си,� Кя�рим� даь�даь�ан�лыьы,� Гы�зылгай�а�нын�га�баьы,�Ой�уь�ун�бе�ли,�Ар�хаъ�дя�ря�си,�Ъа�мыш�эц�нейи,�Еми�-нал�ла�рын� йурд� йе�ри,� Дя�рин� йол,� Дярй�я�нин� да�лы,� Га�ран�лыг� дя�ря,Мир�за�лы�гай�а�сы,�Ашаъ�аг�(цч Ашаъ аг вар), Па�лыд�лы�бюйцрти�кан�лыьы,Ху�нам�йо�лу,�Гол�пун,�Вязир�калафалыьы,�Ъя�лил�ву�ру�лан...

190

Бящрузяр

Page 191: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ашаьы�Мцлкцлцдя:Хунам�(Щунам), Ха�са�дар,�Эя�дя�Го�бу,�Эен�Го�бу,�Боз�тя�-

пя,�Га�ра�Гу�зей,�Ха�наь�а�нын�йа�таг�йе�ри,�Шям�ши�ли�нин�йа�таг�йе�ри,Кал�вайы�Кя�рим�ли�нин� йа�таг�йе�ри,� Шя�ри�ф�ли�нин� йа�таг�йе�ри,�Алын�ча�лы,Кал�вайы� Ясэ�я�рин� дяй�ир�ман� йе�ри,� Кя�ря�мин� дяй�ир�ман� йе�ри,� Татюлян,�Аъы�вя�йа�Ба�ьыр�саг,�Аь�даш,�Пул�тя�пя�вя�йа�Пул�лу�тя�пя,�Сяр�-щяд� ъыь�ы�ры,� Щаъы� Ши�рин� дцзц,� Гы�ш�лаг,� Кцр� йа�ха�сы,� Тор�паг�га�ла,Га�ра�бюрк,�Сцмцклц�дя�ря,�Саг�гыз�лы�дя�ря,��Гы�ны�ла�рын�йа�таг�йе�ри,Ху�нам� йолу,�Ялюйцл,�Яр�тел�ляр,�Киш�ми�ш�ли� тя�пя,� Сарынын� йохушу,Хязинялик,� Алщцмбят� тяпяси,� Ба�баш� тя�пя�си (йер цзцндян си лин -ди)…

Мцлкцлц ады нын мя на сы

Сюзцн�мя�на�сы�мцлкц�чох�олан,�ва�ры-мцлкц�бол,�йя�ни�мцлклцде�мяк�ди.� Доь�ру�дан� да� эен� тор�паг�ла�ры� олан� кянд�дя� (Дярй янМцлкцлцдя) шура� щюкцмятиня� гя�дяр� ъя�ми�си� 30� ев� варды� вяорадан�7�щаъы�чых�мыш�ды.�Ахы,�гя�дим�ляр�дя�ин�ди�кин�дян�фяр�г�ли�ола�-раг�щяр�адам�Щяъъ�зий�а�ря�ти�ня�эе�дя�бил�мяз�ди.�Бу�нун�цчцн�ки�фа�-йят� гя�дяр� ва�рын�—� ща�лын,� ся�ха�вя�тин,� хей�ир�хон�луь�ун� ол�ма�лый�ды,елин�мя�щяб�бя�ти�ни�га�зан�ма�лый�дын.�Кяр�бя�лайы�вя�мя�шя�ди�ля�ри�миз�дящеч�сай�маг�ла�гур�та�ра�сы�дыр�мы?!Кянд�ля�ри�миз,� оба�ла�ры�мыз� олуб� ки,� щеч� йа�ра�ны�шын�дан� ор�дан

щаъы�чых�май�ыб�ды (тя к рар лай ы рам ки, бу щаъы ти ту лу бир нюв вар лы лыг,силк эю с тя риъ и сий ди).Ма�лы-мцлкц�ад�ла�сюй�ля�нян�Мцлкцлцнцн�дя�дя-ба�ба�мцлкля�ри�-

ни�бир�дя�бу�ра�да�са�да�лай�ы�рам.�Дярй�ян�Мцлкцлцсц (ща зыр да Яли -бяй ли ин зи ба ти да и ря си ня да хил олан яра зи нин тях ми нян 70 фа и зи),Ху�нам�да�кян�дин�от�лаг�ла�ры�вя�та�хыл�йе�ри�(Ашаьы Мцлкцлц кян ди -нин, де мяк олар, ясас тор паг ла ры), ща�зыр�да� ер�мя�ни� ялин�дя� оланЪан�тя�пя� йай�лаьы�(Эюйчя иля Га ра гой ун лу нун го ву шуьу), Му�р�-ьуз�йай�лаь�ын�да�кы�“Ган�гал�лы”,�“Са�мо�вар�гай�а�сы”,�“Гурут�га�йа�-сы”.�Бун�дан�яла�вя�ела�ты�мы�зын�алы�сын�да�гал�дыьы�“Ар�муд�лу”,”Гошаной”,� “Эюллц”,� “Тел�ли� юлян”...� Бир� сюз�ля,� илин� бцтцн� фя�сил�ля�рин�дя

191

Кечмиш эяляъяк

Page 192: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

адам�ла�ры�мы�зын�бол�луъа�ся�фа�сцрцб�дю�в�ран�ач�дыг�ла�ры�ахар-ба�хар�-лы� эе�ниш� бир�мцлк!� Ил�кин� ще�саб�ла�ма�ла�ра� эю�ря� якин� йе�ри,� гы�ш�лаьы,йай�лаьы,�от�лаьы,�ме�шя�си�иля�би�рэя�17�мин�щек�тар�дан�ар�тыг�бир�мцлк!Бах,�бу�ду�ки�чик�бир�оба�дан�7�щаъы�йе�тиш�мяй�ин�ся�бя�би.

Мцлкцлц ня сил ля ри

Дярй�ян�Мцлкцлцсцндя:

Йа�со�вул�лу,� Еми�нал�лар,� Шям�ши�ли,� Гы�ны�лар,� Алцнбят�ли(Алщцмбят ли), Кал�вайы� Га�сым�лы,� Шя�ри�ф�ли,� Сей�фа�ллар,� Дямирчиляр,Йий�ян�ли,�Ящ�мяд�ляр,�Чай�лы�ти�ря�си,�Щаъы�Ши�рин�ли�...

Ашаьы�Мцлкцлцдя:

Йа�со�вул�лу,� Шя�ри�ф�ли,� Гы�ны�лар,� Шям�ши�ли,� Еми�нал�лар,� Ящ�мяд�ляр,Кал�ва�лы�лар,�Шащ�на�зар�лы,�Ъа�ла�лы�лар,�Ки�чик�ли,�Щюк�ма�лы�лар,�Хей�ир�ха�-вар�лы,�Йий�ян�ли,� Шяв�дян�ли,�Га�ра�лар,�Ан�наь�ы�лар,�Аь�а�лыг,�Га�ра�го�-йун�лу�лар,�Ъан�гу�лу�лар,�Мы�зыл�лар,�Гу�дес�ляр,�Тат�ушаьы...

Ад ла ры мыз

Мцлкцлц�ин�сан�ла�ры�еля�ад�ла�чаь�ры�лыб�ки,�бе�ля�си�ня�баш�га�йер�ляр�-дя�аз�тя�садцф�еди�лир:�Гя�шям,�Гай�ва�лы,�Бя�щ�ру�зяр,�Гу�маш�(ки ши),Тцрфят,� Ъан�гу�лу,� Ка�майыл,� Цзба�шы,� Ывых,� Еми�на�лы,� Ха�наьа,Ана�ха�тын,�Ханха�ным,�Аьъ�а�эцл,�Ъыь�ал,�Ха�мыш,�Чай�ник�(га�дын),Алщцмбят,�Ка�м�ряд�дин,�Мо�рух� (ки ши), Эцмцш� (ки ши),�Ка�фийя,Ка�тиб�(га дын),�Эц�ля�бя�тин,�Эц�лян�бяр,�Ту�руш,� Са�ат,� Са�вад�(га -дын), Гу�ма�(га дын, Еверест-Ъомолонгума иля, эюрцн, бир неъясясляшир),�Фяр�йад,��Ял�виз,�Язят,�Ха�мой,�Эц�лям,�Ша�лан,�Думан,Шаман�(гадын)...

Тя ль я ли ад лар

Ин�сан�ад�ла�ры�нын� яв�вя�ли�ня� елин�гой�дуьу�ад�ла�р� ядя�би�дил�дя� ля�-гяб,� бя�зян� дя� ай�а�ма� адланыр.� Биз�ляр�дя�ся� бу�на� “тя�лья”,� йа� да

192

Бящрузяр

Page 193: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“тя�ли�гя”�дей�ир�ляр.�Мя�ним�аля�мим�дя�елин-оба�нын�би�ри�си�нин�ха�рак�-те�ри�ни,� ич�дцнйа�сы�ны,�йа�кей�фийй�я�ти�ни�ка�мил�ач�маьа�биръя�кял�мяиля�йа�раш�дыр�дыьы�бу�епи�тет�еля�тя�ли�гя�ди�ки�ду�руб�йе�рин�дя.�Арай�ы�ша,ряс��ми�иза�щат�каь�ыз�ла�ры�на�да�ке�ч�ми�ш�ляр�дя�еля�тя�ли�гя�дя�дей�яр�ди�ляр.Ушаг�лыь�ым�дан�йал�ныз�би�зим�ела�та�мях�сус�“тя�ль�я�ляр”�ешит�миш�димвя�о�сюз�ляр,�ифа�дя�ляр�хал�гы�мы�зын�гей�ри-ади�та�ри�хин�дян,�юзцнямях�-сус�адят-яня�ня�син�дян,�юзял�лий�ин�дян�хя�бяр�ве�рир�ди�вя�ач�ма�сы�га�-лын-га�лын�ки�таб�ла�рын,�сан�бал�лы�дис�сер�та�сий�а�ла�рын,�та�ри�хи-ет�но�гра�фикплан�да� арашдырмаларын�мюв�зу�су� ола� би�ляр�ди.�Щай�ыф� ки,� чо�ху�нуунут�дуг�вя� ин�са�ны�мы�зын,� та�ри�хи�гай�наг�ла�ры�мы�зын�чо�ху�ки�ми� итя-ба�та�сал�дыг.Ин�ди�ки�за�ман�да�да�бя�зи�ля�ри�ня�ля�гяб�ляр�гой�у�лур�вя�он�лар�яса�-

сян�риш�хянд,�гар�шы�да�кы�ны�алъ�алт�маг,�бир�па�ра�ла�ры�нын�на�гис�лий�и�ни,ча�тыш�май�ан�ъя�щят�ля�ри�ни�га�барт�маг� иши�ня�хид�мят� еляй�ир.�Кющ�ня�-ляр�ся�да�ща�чох�о�ин�са�нын�юзял�лийини,�баш�га�ла�рын�дан�йах�шы�мя�на�дасе�чил�мя�ля�ри�ни�нцмай�иш�ет�дир�мяйя�сяй�эю�с�тяр�миш�ди�ляр.�Ди�ли�миз�дя�ки“га�ра”,� “дя�ли”,� “йе�кя”,� “га�чаг”...� кял�мя�ля�ри�мцстя�гим�мя�на�-дан�да�ща�чох�бюйцклцк,�иэ�ид�лик,�горх�маз�лыг,�бцтювлцк,�дяй�а�нятмя�на�ла�ры�ны�ве�рир�ди.Биз�ашаь�ы�да�тякъя�Мцлкцлцнцн�йох,�бцтцн�ела�ты�мы�зын�ай�ры-ай�-

ры�кянд,�оба�вя�шен�лик�ля�ри�ня�мях�сус�тя�ль�я�ля�ри�(ей ни за ман да ня -сил ля ри) вер�мяк�ля�щеч�ки�ми�ашаь�ы�ла�маг�фи�к�ри�миз�йох�дур,� са�дяъяис�тяй�и�рик�ки,�юзцндя�чох�бюйцк�та�ри�хи�ин�фор�ма�сий�а�ла�ры,�ет�но�гра�фикхцсу�сийй�ят�ля�ри�да�ш�лаш�мыш�шя�кил�дя�сах�лай�ан�бу�дил�ща�ди�ся�си�ни (юзцдя гей ри-ади) эя�ляъ�яйя�ютцря�би�ляк:Га�тов�Мя�щям�мяд,�Си�фир�Яли,�Ла�йыш�Щцм�бят,�Имам�Алов�сар,

Топ�чу�Га�сым,�Чц�рцк�Га�сым,�Эюн�Яли,�Хо�тез�Мям�мяд,�Ба�щелМям�мяд,� Гу�зу� Илйас,� Аьэюз� Мя�щям�мяд,� Эял�мя�ли� Мя�щям�-мяд,�Йе�кя�Исме�йил,�Дя�ли�Исме�йил,�Гы�зыл�лы�Гя�шям,�Йе�кяа�йах�Мя�-щям�мяд,�Га�ра�Яс�эяр,�Дер-дер� Ибра�щим,� Ша�ир� Ибра�щим,�Ят�башЩя�сян,�Ган�ны�Га�фар,�Ру�баил�Аб�бас,�Пюсц�Вя�ли,�Дым�бы�лы�Гя�лян�-дяр,� Чя�пяр� од�ла�йан� Яляк�бяр,� Мир�сем� Ка�зым,� Быь�лы� Ба�ща�дур,Ла�йыш�Яляк�бяр,�Бы�ды�лы�Гя�мяд,�Тат�Ибра�щим,�Даг�га�Вя�ли,�Ме�шя�-бя�йи�Ибра�щим,�Гыр�ды�Щя�сян,�Наж�дах�Яли,�Ми�дан�Яли,�Го�гу�Гур�-

193

Кечмиш эяляъяк

Page 194: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бан,�Чя�ня�Щей�дяр,�Наразы�Ся�мяд,�Тюлляш�Мя�щям�мя�дя�ли,�Щяш�эц�-лц� Мя�щям�мя�дя�ли,� Яся� Те�мур,� Тяш�ки�лат� Щц�сейн,� Ха�шыл� Ми�ня,Яб�ряш� Ибра�щим,� Ча�лы� Ибра�щим,� Га�ра�гу�лаг� Ибра�щим,� Га�ра�ча�лыИбра�щим,�Ла�да�ра�Вя�ли,�Ъюбц�Щя�ся�ня�ли,�Чяк�мя�ли�Та�лыб,�Гян�ъярАб�бас,�Шяп�бил�Вя�ли,�Эцл�мя�ли�Яли,�Тор�ту�Гур�бан,�Чя�пиш�Яли,�Ко�-са�Сц�лей�ман,�Ъюъц�Га�сым,�Ялой�Мя�щям�мяд,�Ка�шы�Са�дыг,�АнаСа�дыг,� Ча�льы�быь� Мя�щям�мяд,� Тя�пя� Мя�щям�мяд,� Кямтяр� Мя�-щям�мяд,�Пя�ля�Мя�щям�мяд,�Чи�лой�Аб�бас�гу�лу,�Ъинбат�Яли,�УраЪя�лил,�Эор�дан�Хан,�Агам�Тап�дыг,�Насых�Фатма,�Дай�лаг�Тап�-дыг,�Шай�на�лы�Яляс�эяр,�Ма�га�ра�Шя�мил,�За�пел�Исра�фил,�Ай�рым�Мям�-мяд,�Пыт�дах�Мям�мяд,�Пыс�лер�Ясяд,�Га�йыр�Аб�бас,�Ифли�йи�цзц�лянГу�лу,�Баьа�ля�йиг�Аб�бас,�Дыж�Яли,�Газ�Вя�ли,�Тютц�Мя�щяр,�Дя�мир�-гай�ра�Ща�сан,�Гуш�Па�ша,�Хи�лик�Па�ша,�Бал�Му�са,�Лырт�Гя�дим,�Йе�-га�ла�Мух�тар,�Ка�лоь�лан�Мц�се�йиб,�Ъи�ман�Зи�ряд�дин,�Мыс�Мащ�-муд,� Эюйэюз� Яли,� Ой�чу� Ядил,� Ма�йор� Сюйцн,� Ус�та� Гям�бяр,Вес�ган� Тап�дыг,� Ъин�дяр� Алы,� Тойчу� Муса,� Дцмгара,� МосСямяд,�Бозан�Муса,�Щоггулу�Вяли,�Эюйчяк�Сюйцн,�Мол�ла�Па�-ша�сы,�Дц�дян�Исэян�дяр,�Тур�шу�Кя�рим,�Юзц�эял�ди�Гя�дир,�Илан�эяз�ди�-рян� Фяр�щад,� Аш�хор� Гу�лу,� Эя�ня�чи� оь�лу� Абу�зяр,� Шыл�дыр� Му�са,Заьар�Ящ�мяд,�Тел�ли�Сюйцн,�Шын�ды�ды�Ислам,�Шак�рой�Иса,�Лал�Тап�-дыг,�Виъ�дан�Па�ша,�Тын�Га�ра,�Тюл�Яли,�Ъий�Яли,�Гах�Яли,�Щай�Яли,Ханым�Ня�би,�Та�рал�Ящ�мяд,�Чай�лы�Ас�лан,�Гаг�га�Исме�йил,�Пя�сяМя�щям�мя�дя�ли,�Эюй�На�маз,�Ъц�нц�Гя�мяд,�Гц�ъц�Мц�се�йиб,�Гы�-зыл�баш�Му�са,�Боз�Ъе�ни,�Тел�Ел�дар,�Бад�рон�Ши�рин,�Эир�ман�Мещ�-ди,�Ашы�На�миг,�Ноьул�Са�дыг,�Гян�фет�Щц�сейн,�Бат�таь�Наьы,�Кял�-ля�Ъя�фяр,�Ба�бет�Мя�щям�мяд,�Кюндя�лян�Са�ры,�Гар�да�лы�Мя�щям�-мяд,� Бяш�эцл�Мя�щям�мяд,�Ала�Мя�щям�мяд,� Пы�рыш�Мя�щям�мяд,Йан�гыр� Мя�щям�мяд,� Мяк�ки� Мя�щям�мяд,� Гы�быш� Мя�щям�мяд,Гу�вуш�Мя�щям�мяд,�Хо�тан�Мя�щям�мяд,�Лц�мц�Мя�щям�мяд,�Ды�-выр� Мя�щям�мяд,� Дыр�жы� Мя�щям�мяд,� Кя�ляк� Мя�щям�мяд,� Щер�тиМя�щям�мяд,�Тц�нц�Мя�щям�мяд,�Чегназ�Мяммяд,�Вил�(Мялум)Мяммяд,�Аь�Мям�мяд,�Ши�вя�лян�Мя�щям�мяд,�Ай�ба�ла�Мя�щям�-мяд,�Со�ла�хай�Сюйцн,�Га�гей�Ибра�щим,�Мор�Ща�ъы,�Аь�бан�Мцр�-сял,�Ну�ха�Гя�зян�фяр,�Рет�Гур�бан,�Кнйаз�Мя�щям�мяд,�Дюрдбаш

194

Бящрузяр

Page 195: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Мя�щям�мяд,�Мцф�Кя�рям,�Кеф�ли�Ас�тан,�Шир�Ъа�щан�эир,�Сюйля�йянКя�рим,� Ъа�за�ра� Бай�ра�ма�лы,� Би�ъой� Са�дыг,� Йега-Нуга-Му�гаНа�маз,�Гыр�ьы�Ва�щид,�Яся�мя�ся�Мя�щям�мяд,�Эцр�зя�Зи�йад,�Гый�-тел�Щя�мид,�Бы�ры�На�маз,� Инъи�Ми�ка�йыл,�Ще�ли�Яли,�Хо�сан� Исря�фил,Хом�па�Исря�фил,�Кяж�Исря�фил,�Гу�гуш�Гур�бан,�Га�рьа�Мя�ъид,�Ши�ринИся,�Аь�ры�на�лем�Исах,�Ней�ним�Оруъ,�Айы�ба�сан�Авыл,�Ъцъ�ъц�лц�Щя�-сян,�Че�те�зе�Зи�йад,�Го�тур�Мя�щям�мяд,�Щери�Байрам,�Мун�ъугАб�бас,�Щей�вя�ря�Исме�йил,�Ла�га�Сюйцн,�Га�ра�Газ,�Та�рыс�Та�ныр�-вер�ди,�Гя�рям�Эюйъя,�Га�рол�лар�Ъа�ла�лы,�Гыр�мы�зы�Эюйъя,�Па�та�ва�лыоь�лу� Ивра�щам,� Са�мер� оь�лу� Иса,�Щя�пя� Сюйцн,�Тя�зяк�Аб�ба�ся�ли,Гыр�ъа�Ся�мяд,�Юлюрям�Алы,�Ъых�Щя�сян,�Гоз�Щя�сян,�Чын�тыр�Сюйцн,Бал�та�лы�Сц�лей�ман,�Тор�ба�Мух�тар,�Ат�ды�Ба�ба,�Эи�риф�оь�лу�Ща�сан,Дух�Ща�сан,�Хыр�хыр�Ядил,�Дра�Га�сым,�Йун�Сюйцн,�Га�рал�Гур�-бан,�Ха�шы�лу�дан�Ман�сыр,�Ал�чах�лы�Гур�бан,�Дям�йя�Га�ра,�Гыр�ъелГя�дир,� Ат� Ща�сан,� Ат�гу�лаг� Га�сым,� Кц�чцк�баш� Таьы,� Гар�талИслам,�Кцр�Тя�щяр,�Са�ры�Га�сым,�Вя�ла�йаг�Ща�сан,�Урус�Яли,�Ки�чи�-кел�Яш�ряф,�Сайтан�Гулу,�Ят�Га�ра,�Ъц�ъя�Ся�лим,�Ъа�мыш�Яли,�Па�лазЗа�кир,�Гоч�Ящ�мяд,�Чцй�Сюйцн,�Пе�рян�Мя�ъид,�Мод�Ъа�щан�эир,Щюжят� Бай�рам,� Гаьа� Гя�лян�дяр,� Ды�мых� Сюйцн,� Кя�кил� Ща�сан,Маллы�Шя�мил,�Ля�ля�На�маз,�Такуш�Аб�бас,�Грой�Ща�сан,�Выз-вызСя�мяд,�Хо�мей�ни�Исма�йыл,�Адам�гы�ран�Ъяб�ра�йыл,�Га�тар�Ща�сан,Шцл�лян�Ща�сан,�Адам�Исма�йыл,�Мыш�гы�Гя�фяр,�Мо�ду�Гя�фяр,�ЙаьГя�шям,� Ба�ра�вар�Яс�эяр,� Ыр�ты� Имам�гу�лу,� Шол�лах� Сюйцн,�ЭюдякЭюйъя,� Паь�рым� Яляс,� Ъи�ви� Сюйцн,� Чо�маг� Гу�лам,� Дан�да�раИсме�йил,� Га�ра�быь� Щам�за,� Бя�ря�кят� Аб�бас�гу�лу,� ЪанаварбасанМящяррям,� Гурд� Сары,� Пен�ъяр�йе�йян� Вя�ли,� Ъыр� Вяли,� МашаллащСалещ,� Пепи� Яли,� Кямтяр� Паша,� Вяъъя� Исмайыл,� Татар� Ися,Гатдадан��(Гянддялян) Гямят,�Ъоъуг�Ядил...��

Ела ты мы зын ня сил ля ри

Бу�ра�да�ясас�бир�мя�гам�йад�дан�чых�ма�ма�лы�ды�ки,�ня�сил�ля�ри�ми�-зин�юзя�йи�ни�па�ра�кянд�ляр�тяш�кил�едир.�Вя�еля�о�кянд�ля�рин�ады�иля�дяад�ла�ныр:�Аь�баш�лар,�Юскян�ляр,�Га�ра�бо�йун�лар,�Мяс�ма�лы�лар,�Со�фу�-

195

Кечмиш эяляъяк

Page 196: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лар,�Щя�тя�мал�лар�вя�с.�ки�ми.�Ей�ни�за�ман�да�конк�рет�шяхс�ад�ла�ры�илята�ны�нан�ня�сил�ля�ри�дя�бу�си�йа�щы�йа�сал�ма�дыг.�Он�ла�ры� тяк�рар�ет�мя�-дян,�ет�ног�ра�фи�йа,�та�рих�вя�дил�чи�лик�ба�хы�мын�дан�ма�раг�доьу�ра�ъагня�сил�ад�ла�ры�ны�ашаьы�да�ве�ри�рям:

Йа�со�вул�лу,�Гурд�лар,�Ма�ша�вял�ляр,�Оъаг�лы,�Мцр�шцд�лц,�Вя�ли�гул�-лар,� Ган�маз�ды,�Мюйля�ли�ляр,� Эцр�ъцл�ляр,� Га�сы�ма�лы�лар,� Сы�ныг�чы�лар,Ал�мя�дяд�ли,�Хо�ран�лы,�Чо�пур�на�маз�лы,�Йюнлц�ляр,�Гяр�нет�ли,�Ту�фар�-ган�лы,� Эюйъя�ли,� Су�лу�па�паг�лы�лар,� Оъаг�вер�ди�ляр,� Имам�вер�ди�ляр,Ала�па�паг�лы,� Ма�ша�мя�щяр�ли,� Са�рысю�йцн�лц,� Га�раю�дяк�ли,� Га�раэю�-дяк�ли,�Дя�ли�га�сым�лы,�Щя�риш�ди,�Юзц�эя�лян�ляр,� Чо�дар�лы,� Шащ�вер�ди�ляр,Кал�ва�йы�на�маз�лы,�Даш�ба�сан�лы,�Иман�лы,�Ба�ласю�йцн�лц,�Таьоь�лу�лар,Мц�се�йиб�бяй�ли,� Гын�нет�ляр,� Бай�та�лы,� Ха�на�дан�лы,� Меж�дин�ли,� Дур�-муш�ду,�Кюклц,�Ба�ле�йил�ли,� Исме�йил�ли,�Гы�лыъ�лы,�Мол�лаис�ме�йил�ли,�Бу�-даг�лы,�Тат�лы,�Ба�ла�ъа�лар,�Фяр�за�лы�лар,�Ке�чял�ляр,�Мяс�тан�лы,�Бош�ша�лы�-лар,�Мар�таьан�лы,�Ъыьы�лар,�Екиздяр,�Сц�лей�ман�лы,�Ко�са�лы,�Йол�чу�лар,Кютйа�лы�лар,�Ще�ря�зян�ни,�Заьар�ры�лар,�Мор�мор�лу,�Се�йид�ляр,�Тат�лар,Ба�баш�лы,� Нов�руз�лу,� Щам�за�лар,� Яряш�ди,� Яб�дул�ляз�ди,� Ов�чул�лар,Мцл�кцл�ляр,� Фат�мал�лар,� Шящ�ри�ляр,� Ус�тул�лу,� Ъя�бя�дир,� Дын�гыр�лар,Аь�мям�мяд�ли,�Зяр�вал�лар,�Па�та�вал�лар,�Ашыг�лы,�Гажыраллар,�Шаф�лан�лы,Ха�сы�лы,�Ал�мям�мяд�ли,�Сяф�гул�лар,�Ямир�гул�лар.�Те�рян�ли�ляр,�Ше�шян�ли�-ляр,�Сул�тан�лы,�Эял�мал�лар,�Ма�ша�кя�мяр�ли,�Наь�да�лы�лар,�Ща�са�на�лы�лар,Мя�шя�ди�шащ�гу�лу�лар,� Дюйрцш�дц�ляр,� Га�рей�кя�ляр,� Сяр�дяр�ли�ляр,Эюйцш�ляр,�Сей�ран�лы�лар,�Ми�ран�гу�лу�лар,�Го�ра�ча�лы�лар,�Ня�зир�ли,�Ипяк�-ли,�Дял�ляк�ли,�Йам�гыр�лы,�Сюймя�ли�ляр,�Тяк�мяз�ли,�Га�раьаъ�лы,�Га�ра�ъа�-лар,�Чы�раг�лы�лар,�Улуг�бяй�ли,�Шя�риф�ли,�Ал�хан�лы,�Ъыр�да�хан�лар,�Си�фир�ляр,Ос�ман�лы�лар,� Чц�рцк�лц,� Шых�мям�мяд�ли,� Ту�раф�лы,�Мал�хас�лар,� Ща�ъыМям�мяд�ли,� Те�жян�ляр,� Мол�ла�лар,� Хя�лил�ли,� Муз�дур�лар,� Ялир�за�лар,Га�рам�мяд�ли,�Щаг�вер�ди�ляр,� Илан�ту�тан�лар,�Мей�вал�лар,� Суд�йа�лар,Итод�ла�йан�лар,�Хас�мям�мяд�ли,�Мол�ла�Мям�мяр�зя�ляр,�Ща�ъы�баьыр�лы,Са�рьыз�лы,� Да�даш�лар,� Па�ша�лар,� Пя�на�ща�лы�лар,� Алы�гу�лу�лар,� На�зар�лы,Йаьыф�лы,� Пир�гу�лу�лар,� Адам�гы�ран�лы,� Тц�йьун�лу,� Емир�ли,� Ъы�рых�лы,Йаьналы,�Уьур�лу,�Шыл�дыр�лы,�Га�ра�па�ча�лы�лар,�Ахунд�лу,�Сел�ба�сан�лы,Га�зах�лар,�Дя�мир�ли,�Зи�йад�хан�лы,�Чяп�ли�ляр,�Ъц�ъян�ли,�Алыаьа�лы,�Сул�-дуз�лу,�Дан�йар�лы,�Ла�йыш�лар,�Пяр�за�ман�лы�лар,�Эюйц�суф�лу�лар,�Ваьа�-

196

Бящрузяр

Page 197: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ныс�лар,�Ъя�фяр�ли,�Аш�ваз�лы,�Сяр�ваз�лы,�Га�рол�лар,�Аьа�мир�зя�ляр,�Мир�ъи�-ляр,�Ни�йаз�лы�лар,�Эц�мцш�дц,�Ла�га�лар,�Зал�лы�лар,�Дя�миргай�ра�лар,�Ча�-лаб�бас�лы,�Хан�гу�лу�лар,�Мой�ля�гу�лу�лар,�Шы�выл�дых�лы,�Аь�баш�ды�лар,�Хял�-фя�ли�ляр,� Рза�лы�лар,� Ми�рил�ли�ляр,� Бай�ра�ма�лы�лар,� Сяф�гул�лу�лар,� Ал�мя�-щям�мяд�ли,� Пя�нащ�лы,� Ко�ха�лы,� Щи�лял�ляр,� Ба�ба�го�ъа�лы,� Не�жяф�ли,� Ба�-лаьыз�лы,�Га�зах�ща�сан�лы,�Гуш�дан�лы,�Дер�дер�ляр,�Ща�жя�лям�хан�лы,�Ъа�-мал�лар,�Ка�мал�лар,�Со�фу�лар,�Алоь�лу�лар,�Ка�зым�лар,�Не�мес�ляр,�Га�-ра�вял�ляр,�То�му�лар,� Има�мал�лар,�Ты�рыш�дар,�Тюрпцл�ляр,�Дя�ви�рал�лар,Ба�быш�ды�лар,�Гуш�дар,�Ша�лан�лы,�То�тан�лы,�То�мах�лы,�То�тух�лу,�Га�ра�-го�йун�лу�лар,� Аь�бу�лаг�лы�лар,� Шы�ных�лы�лар,� Гай�ва�лы�лар,� Щя�тя�ма�лы�лар,Ба�шы�кя�сик�ляр,�Йе�сир�ляр,�Мещ�тиаьа�лы,�Бюлцк�лц,�Яй�ри�дя�ря�ли,�Дюйлят�-ли,�Кя�лям�мяд�ли,�Ще�си�ляр,�Мис�дяр,�Кцртляр,�Га�ра�фат�ма�лар,�Ла�зы�-лар,� Фяр�раш�лар,� Ма�ша�бя�зяк�ляр,� Ха�шыл�йе�йян�ляр,� Пенъярйейянляр,Ятйемязли,� Ча�пар�лы,� Га�ра�ъа�лар,� Ъи�висю�йцн�лц,� Гарагундаглы,Бозанны,�Гарачатылар,�Эюйаллар,�Бюйцшдяр...��

“Гай ва лы бу лаьы”

Мцл�кц�лц�мц�зцн�су�йун�дан�ды�ки,�би�зим�ки�ляр�мин�ада�мын�ичин�дядяр�щал� се�чи�лир.� Кян�ди�миз� аран�лы�—� йай�лаг�лы� ол�дуьу�на� эюря� юзйур�дун�да�цч�ъя�ай�йа�ша�йыб,�йа�йа�ша�ма�йыб�ды.�Она�эюря�дя�“Ко�-роь�лу”�нун�ди�бин�дян,�“У�чуг”�дан�чы�хан�ад�сыз�су�йу�йал�ныз�па�йы�-зын�сон�айы�вя�гыш�да�ла�зым�лы�олуб�ду.�Эц�на�шы�ры,�цч�эцн�дян�бир�эя�-ти�ри�лян�бир�ся�щянэ�су�иля�ке�чи�ня�би�либ�ляр.�Мал-го�йун�са�щя�ми�шя�ча�-йа�иш�ля�йиб�ди.Кян�ди�миз�1950-ъи�ил�ляр�дя�дям�йя�дян�ашаьы�йа�—�пла�на�кючц�рц�-

лян�дян� сон�ра�щя�мин�гайнама�уну�дул�ду,�бир-ики� дя�фя� сел� эя�либта�мам�эюзц�нц�дя�гум-чын�гыл�ла�ба�тыр�ды.�Ти�пик�мц�сял�ман�са�йагмц�на�си�бят�вар�ды�о�суйа:�ат-улаг�та�мам�ба�ты�рыб�эюзц�нц�дя�кц�-тащ�дан�кяс�миш�ди.�Ада�мын�няф�си�чяк�мир�ди�ки,�ди�зи�ни�йе�ря�го�йуббир�ъя�овуъ�су�ич�син.Вах�ти�ля� ел-оба� сах�ла�йан,� ин�сан�ла�рын� пя�нащ�ла�ныб� ба�шы�на� ъям

ол�дуьу,�сон�ра�лар�са�бир�саа�та�бир�улаг�йц�кц�су�дол�дур�маьа�им�-ка�ны�тц�кя�нян�гайнама�эет-эе�дя�соьу�луб�гу�ру�йур�ду.�Чеш�мя�нинбу�ща�лы�гя�дир�би�лян�бир�бян�дя�ки�ми�ата�мы�чох�га�йьы�лан�ды�рыр�ды.

197

Кечмиш эяляъяк

Page 198: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Гай�ва�лы�Гя�шям�оь�лу�щя�йат�дан�вахт�сыз�эет�миш,�юлцм�ля�ри�иля�ин�-сан�ла�ры�йан�ды�рыб�йах�мыш,�ел�ля�рин�аь�ла�дыьы�гар�даш�ла�ры�Йащ�йа�Гя�-шям� оь�лу� (1932-1958) вя� Фях�ряд�дин� Гя�шям� оь�лу�нун� (1939-1982) ха�ти�ря�ля�ри�ня,� ей�ни� за�ман�да,� Мцл�кц�лц�нцн� бц�тцн� на�камъа�ван�ла�ры�нын�ещ�са�ны�на�бу�лаг�дц�зялт�дир�мяк�ис�тя�йир�ди.�Мян�та�ри�хифакт�ла�ры� йа�зы�рам,� ня� вар,� не�ъя� вар,� ол�дуьу� ки�ми� сюйля�мя�сям,Тан�ры�мя�ни�баьыш�ла�маз.�Цс�тцн�дян�24-25�ил�ке�чян�дян�сон�ра�ачыгети�раф� ет�мя�ли�йям�ки,� тяк�ли�фи�мян� сюйля�миш�дим.�Юзц�дя�о�вахт�кыШямсяддин�дя,�Иъе�ван�вя�Дилиъан�да�мющтя�шям�бу�лаг�—�аби�дя�ля�-ри� эюрян�дян� сон�ра.� Бир� йер�дя� дя,� конк�рет� ола�раг� ин�ди� ер�мя�ниялин�дя� га�лан� То�уз� кянд�дя� эюрмцш�дцм� ки,� 1941-45-ъи� ил�ля�ринИкин�ъи�Дцн�йа�мц�ща�ри�бя�син�дя�бир�ер�мя�ни�няс�ли�нин�ахы�рын�ъы�нц�ма�-йян�дя�си�щя�лак�олуб�муш,�он�ла�рын�та�ри�хин�дян�щя�мин�фа�ми�ли�йа�ит�мя�-син�де�йя�кянд�йыьы�лыб�онун,�о�няс�лин�ады�на�бир�мющтя�шям�бу�лаг-аби�дя�дц�зялт�миш,�ня�сил�шя�ъя�ря�си�ни�—�ня�сил�аьа�ъы�ны�да�гра�ни�тин�цс�-тц�ня�щякк�еля�миш�ди.Тяк�ли�фи�еши�дян,�ата�сы,�гар�даш�ла�ры�ялин�дян�эе�дян�дян�сон�ра�ар�ха�-

сы�учан�ата�мын,�еля�бил,�гы�ры�шыьы�ачыл�ды,�ам�ма�бир�аз�дан�се�вин�ъякол�муш� ки�ми� эюрц�нян� ки�ши�нин� га�йьы�лан�дыьы�ны,� фик�ри�нин� узаг�ла�раэет�ди�йи�ни�сез�дим.�Ахы,�ки�ши�ону�ня�эюзля�ди�йи�ни�йах�шы�би�лир�ди...�Са�-дя�ъя,�ювла�ды�нын�га�баьын�да�аъиз�ли�йи�ни�бц�ру�зя�вер�мяк�ис�тя�мир�ди.

Ъан-ъан�ай�Ата!�Ювлад�ла�рын�ла�да�—�бюйц�йц�мян�дим,�дцн�-йа�ны� дя�йи�шян�дя� 29� йа�шым�вар�ды,� о�би�ри� гар�даш�—�ба�ъы�ла�рым�дамян�дян�4-10�йаш�ки�чик,�—�еля�щя�йа�лы�дав�ра�нар�дын�ки,�бу�кц�бар�-лыьын,� ля�йа�гя�тинля� ща�мы�йа� нц�му�ня� олар�дын.� Юз� атан�дан� бе�ляэюрмцш�дцн,�няс�лин,�бц�тцн�кян�ди�миз�Ся�ни�ба�шы�нын� та�ъы� сан�мыш�ды—�лап�ер�кян�ъа�ван�лыьын�дан�ня�сил�—�ел�до�лан�дыр�мыш�дын,�она�эюряис�тя�мя�дин� ки,� ювла�ды�нын� гял�би�ня� хал� дцш�сцн.� Истя�мя�дин� ки,� щечвахт�ай�рыл�ма�дыьы�ныз�сиз�гар�даш�ла�рын,�ща�мы�мыз�бир�йер�дя�бюйц�дц�-йц�мцз� ями� ушаг�ла�ры�нын� гар�даш-ба�ъы� сев�эи�си� би�зим� ня�зя�ри�миз�дячат� вер�син�—� она� эюря� дя� юз� цря�йин� чат� вер�ди...� Ахыр� вахт�ларэюзцн�йол�чя�кя-чя�кя�Дя�дя�Яляс�эя�рин�бе�ля�бир�мис�ра�сы�ны�до�да�гал�-ты�тяк�рар�лар�дын�ки,�“ин�ъял�ми�шям�муй�ла�ры�нын�би�рин�ъя.”�Би�лир�дин�гя�-дя�ри�ни,�ся�ни�ня�эюзля�ди�йи�ни.�Бу�на�бах�ма�йа�раг,�хе�йир-дуа�ны�вер�-

198

Бящрузяр

Page 199: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дин�ки,�ишя�баш�ла!Со�раг�ла�шыб�Га�зах�да�щей�кял�тя�раш�Ра�ми�зи�тап�дым.�Ле�нинград�-

да�тящ�сил�алан�бу�сяняткарын�йах�шы�зювгц�вар.�Бя�ри�баш�дан�де�йимки,�о,�иши�яв�вял�шярт�ляш�ди�йи�миз�ки�ми�йе�ри�ня�йе�тир�мя�ди.�Ахун�оь�луСя�мя�дя�кяс�дир�ди�йим,�аз�га�ла�щяр�би�ри�2-3�тон�олан�кящ�ря�ба�рянэ�-ли�да�шы�мы�зын�цс�тцн�дя�ямим�Фях�ряд�ди�нин�порт�ре�ти�ни,�ямим�Йащ�-йа�нын� йа�рым�чыг� юмрц�нц,� щя�йат�да� ни�ша�ня�си� гал�ма�мыш� кянд� ъа�-ван�ла�ры�мы�зын�фи�дан�кян�мящв�ол�муш�—�на�кам�талелярини�о�да�шааьаъ�шяк�лин�дя�нягш�едя�ъяк�ди.�Доь�ру�дан�да�щей�кял�тя�раш�бун�ла�рыяв�вял�ъя�мум�дан,�сон�ра�эил�дян�йап�ды.�Ишин�да�ша�кючц�рцл�мя�си�исяян�эя�ля�дцш�дц.�Инди�йя�гя�дяр�ня�ис�тя�миш�ди�ся�гу�шун�дим�ди�йин�дя�йе�-тир�ди�йи�миз�Ра�миз�гар�да�шы�мыз�эил�дян�йап�дыг�ла�ры�ны�да�ша�кючц�ря�сиол�ма�ды�ки,�бу�даш�цчцн�мях�су�си�даш�йо�нан�лар�—�фи�лан�эя�ряк�ди.Ня�ти�ъя�дя�си�фа�ри�ши�ми�зи�мяр�мяр�овун�ту�су�нун�се�мент�ля�га�ры�шыьын�-дан�дц�зялт�ди.Бу�яс�на�да�тоуз�лу�“хяс�тя�ли�йи”�баш�ла�ды,�ата�мы�ди�ля-аьы�за�сал�ды�-

лар,�ба�шы�ны�аь�рыт�ды�лар.�Щя�ми�шя�хяръ�лик�ве�риб�щюрмят�еля�ди�йи�вя�зи�-фя�ли�ля�рин�дя�мин�ня�ти�ни�эютцр�дц.�Инди�йя�гя�дяр�сын�ма�йан�атам�дада�ла� чя�кил�мя�ди.� Гя�ра�ры�мыз� бе�ля� ол�ду� ки,� яв�вял�ъя� ня�зяр�дя� тут�-дуьу�муз�ки�ми�аби�дя�ни�за�ма�нын�сы�наг�ла�ры�на�таб�эя�ти�ря�би�лян�гра�-нит�дян�дц�зялт�ди�ряк,�да�ща�за�ман�кеч�дик�ъя�ову�луб�даьы�лан�мяр�-мяр�овун�ту�сун�дан�йох.А�там�бу�лаг�иши�ни�йах�шы�би�лян�ус�та�ла�ры,�мц�тя�хяс�сис�ля�ри�ъялб�едиб

бри�га�да� йа�рат�ды.�Мц�тя�хяс�сис�ляр�дян� са�ва�йы�Ща�ъал�лы�дан� ус�та� Ся�-мяд,�Мцл�кц�лц�дян�Идрис�вя�Ъыьал�ями,�Мя�щям�мяд,�бир�дя�он�ла�-рын�фящ�ля�ля�ри.�Дцз�25�эцн�ял�ля�шиб,�га�йа�ны�йа�рыб,�бу�лаьын�эюзц�нцачыб�су�йун�да�ма�ры�ны�та�па�бил�ди�ляр.�Яв�вял�ляр�бир�“шяр�вя�ти”�су�даовуъ-овуъ�йыьы�лыр�ды�са,�ин�ди�су�фон�тан�вер�ди.�500�метр�га�йа,�су�-хур�йа�таг�ла�ры�йа�ры�ла�раг,�су�ха�раб�ол�ма�йан�бо�ру�лар�ла�айаьы�дин�-ъя�—�сел�тут�ма�йан�йе�ря�эя�ти�рил�ди.�Бу�лаьын�дящ�ня�си�-ан�ба�ры�еля�дц�-зял�ди�ки,�не�чя�ки�щя�йат�вар,�бу�бу�лаг�да�вар�олуб�га�ла�сы�ды.Бу�лаьын� су�йу� эя�либ� кяс�мя� га�йа� да�шын�дан� ти�кил�миш� щюрц�йцн

цс�тц�ня�го�йу�лан�нов�дан�ах�маьа�баш�ла�ды.�Ус�та�ла�рын�цс�тцн�дя�ата�-мын�“да�йы”�де�ди�йи�Гян�бяр�Мещ�ва�лы�оь�лу�ду�ра�раг�он�ла�ры�мин�бир

199

Кечмиш эяляъяк

Page 200: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

шювгля�иш�ля�дир�ди.�Ата�мын�се�вин�ъи�йе�ря-эюйя�сыь�мыр�ды�ки,�му�ра�зы�найе�ти�шиб�ди,�ахыр�ки,�гар�даш�ла�ры�—�кян�ди�цчцн�юлмяз�—�ит�мяз�бираби�дя�йа�ра�да�би�либ�ди.�Доь�ру�дур,�бу�лаг�чяк�дир�мяк,�аби�дя�йа�рат�-маг�ящ�ва�ла�ты�ны�би�лян�щюку�мят�адам�ла�ры�нын�мин�нят�гой�ма�ла�ры,ясас�сыз�ирад�ла�ры�Ки�ши�нин�щювся�ля�си�ни�да�ралт�ды,�ан�ъаг�зя�ряр�йох�ду,он�ла�рын�ща�мы�сы�кю�чцб�эе�дя�си�ди,�га�лан�са�бу�бу�лаг�ола�ъаг.1985-ъи�илин�24�сент�йаб�ры.�Гай�ва�лы�эя�либ�ус�та�ла�ра�ня�мяр�вер�ди,

ахан�бу�эур,�саф�вя�бал�да�дан�Мцл�кц�лц�су�йун�дан�стя�кан�явя�зи�-ня� ус�та�ла�рын� щар�дан�са� тап�дыьы� сцд� кон�сер�ви� бан�ка�сы�ны� 5� дя�фядол�ду�руб�ба�шы�на�чяк�ди.�Ещ�сан�ла�рын�да�ол�сун,�—�сюйля�йиб,�бир�дяща�мы�иля�ящ�вал-пцр�сан�лыг�еля�ди,�Ся�мя�дя�анд�вер�ди�ки,�о�мя�дян�дяаз�иш�ля,�Гян�бяр�да�йы�сы�иля�ин�ъя�за�ра�фат�еля�ди�ки,�мян�кол�хоз�сяд�ри,сян�дя�мал�фер�ма�сы�нын�мц�ди�ри�олан�да�ща�йы�фы�ны�би�зим�ба�ла�ъа�лар�-дан� за�ра�фат�ла� чы�хыр�дын� ки,� бах� мян� дя� ъцр�дяк�дя�ки� су�йу� йе�рятюкц�рям,�эе�дин�бу�лаг�дан�тя�зя�дян�эя�ти�рин.�Идрис�дян�йе�ня�су�ис�тя�-ди,�бир�дя�ба�шы�на�чяк�ди.�Бу,�Гай�ва�лы�нын�ахы�рын�ъы�эюрц�шц�ол�ду.Сент�йаб�рын�25-дя�Йев�лах�дан�га�йы�дан�да�иш�ба�шын�да�ав�то�мо�-

бил�гя�за�сы�на�дц�шцб�56�йа�шын�да�щя�лак�ол�ду.�Та�ле�йин�иши�ня�бах�ки,ба�ба�мын�аьыр-сян�эин�(р)�о�би�ри�оьул�ла�ры�да�ав�то�мо�бил�гя�за�сын�данщя�лак�ол�ду�лар.А�там�бу�лаьа�гур�бан�эет�ди!Иши�ал�ты�алт�да-цс�тц�цс�тдя�га�лан�бу�лаьын�о�ща�лы�ща�мы�ны�тя�сир�лян�-

ди�рир�ди:

Бу лаг, бу эц нц нц эюрмя йяй дим каш,Ща ны са щиб ка рын ба шын да ся нин?!Йох са ишин йар-йа рым чыг га лыб ды,А хыр эюзля рин дян йа шын да ся нин?!

Фя ля йин иши ня тяяъ ъц бям мян дя,Бир вял вя ля са лыб шя щя ря-кян дя,Йох са бяд хя бя ри еши диб сян дя,Тюкц лцб га баьын, га шын да ся нин.

Сян Щя ся ни ин ти за ра са лыб сан,

200

Бящрузяр

Page 201: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Вай хя бя ри йох са сян дя алыб сан?Не чя эцн дц Гай ва лы сыз га лыб сан,Аь ла йыр тор паьын, да шын да ся нин

Ам�ма�бу�лаьы�йа�рым�чыг�гой�ма�дыг.�Ишляр�да�вам�еля�ди,�о�вах�-та�эюря,�еля�ин�ди�нин�юзцн�дя�дя�бюлэя�миз�дя�та�йы-бя�ра�бя�ри�ол�ма�йанбир�бу�лаг-ис�ти�ра�щят�зо�на�сы�йа�рат�дыг.�Аи�ля�ви�ис�ти�ра�щят�цчцн�шя�раи�ти,пар�кы�олан�бир� эу�шя.�Мал-щей�ва�нын,�на�хы�рын-сц�рц�нцн�дя� ич�мя�сицчцн�нов�лар,�су�пар�чы,�дц�зцн�дцз�дя�мя�си�ня�елект�рик�хят�ти�чяк�ди�рибсу�на�со�су,�про�жек�тор�вя�с.�го�йул�ду.�Бир�сюзля,�2-3�ша�ща�ня�мцл�-кцн�хяр�ъи�ни�чя�киб�ата�мы�зын�баш�ла�дыьы�иши�со�на�йе�тир�дик�вя�бу�лаьынцс�тц�ня�бе�ля�бир�лювщя�вур�дуг:

Мян�бу�ра�да�да�ша�ня�щякк�еди�либ,�ону�йа�зы�рам.�Йу�нус�Имря�-нин�тя�ля�бя�лик�вах�ты�оху�дуьум�шеи�ри�бе�ля�йа�дым�да�гал�мыш�ды.�Щя�-мин�о�ялям�ли�вя�сар�сын�ты�лы�эцн�ля�рим�дя�бир�дя�ки�та�ба�—�йа�зы�йа�ба�-хыб�дя�гиг�ляш�ди�рям�мя�дим.�Бир�щал�да�ки,�бу�гейд�ляр�ки�таб�шяк�лин�-дя�мад�ди�ля�шир,�Йу�нис�Имря�нин�сюзц�бе�ля�дир:�“Биз�дцн�йа�дан�эе�-дяр�ол�дуг,�га�лан�ла�ра�са�лам�ол�сун!”Халг�бу�бу�лаьа�“Гай�ва�лы� бу�лаьы”�де�мя�йя�баш�ла�ды.�Да�ма�ры

та�пы�лыб,�эюзц�ачы�лан�бу�лаг�са�ни�йя�дя�илин�мцх�тя�лиф�фя�сил�ля�рин�дя�2-4литр� су� ве�риб� ща�мы�ны� се�вин�дир�ди.� Мцл�кц�лц� иля� йа�на�шы,� Яли�бяй�ли,Юйсцз�лц�кянд�ля�рин�дян,�ят�раф�оба�лар�дан,�гон�шу�шя�щяр�вя�кянд�ляр�-дян�бу�ра�йа�зи�йа�ря�тя�эя�либ�дин�ъял�ди�ляр,�мял�щям�су�йун�дан�ичдиляр.Бу�лаьа� пя�нащ�ла�ныб�Мил�ли� Ор�ду�му�зун� бир� бюлмя�си� дя� ор�да

бяр�гя�рар�ол�ду...�Эянъ�ля�рин,�ин�сан�ла�рын�эур�топ�лаш�дыьы�бу�лаг-аби�-дя�миз�бу�эцн�дя�хал�гы�мы�зын�ис�ти�фа�дя�син�дя�дир.

201

Кечмиш эяляъяк

1985МЦЛКЦЛЦНЦН��ЪАВАНЛАРЫ��ЦЧЦН

Биз�эе�ди�рик�бу�дцн�йа�дан,Га�лан�ла�ра�са�лам�ол�сун!

Гайвалы�—�Йащйа�—�Фяхряддин

Page 202: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Биз� ата� ушаг�ла�ры� иля� йа�на�шы,� бу�лаг�да� та�мам�ла�ма� иш�ля�ри�ня� елтюкц�лцш�дц.�Исфян�ди�йар�Ря�су�лов�сов�хо�зун�ди�рек�то�руй�ду.�Имя�ъи�ликеля�ди.�Ят�ра�фын�даш-чын�гы�лы�ны�тя�миз�лят�ди,�бу�лаьын�цс�тцн�дя�10�сот�лугбир� яра�зи�йя� дя�мир� тор� чяк�ди�р�ди.� Биз� дя� щя�вяс�ля�ниб� ора�ныэенишляндириб�4�щектара�чатдырыб�да�ща�да�абад�лаш�дыр�дыг.�Тей�мурЩя�сян�оь�лу�эя�либ�бир�да�шын�цс�тцн�дя�отур�ду,�чя�пя�рин�ичин�дя�ки�динъйе�ри�эюстя�риб�ома�шы�йа�раг�де�ди�ки,�дя�дям�бур�да�мя�ня�ев�тик�дир�-мяк�ис�тя�йир�ди,�ня�йах�шы�еля�ди�низ,�бу�ра�ны�абад�бир�мя�ка�на�че�вир�-ди�низ.�Йащ�йа�Вя�ли�оь�лу�юз�яли�иля�ъа�ла�дыьы�ту�ту�эя�ти�риб�оь�лан�ла�ры,гар�да�шы�ушаг�ла�ры�иля�бир�лик�дя�ор�да�бас�дыр�ды.�На�кам�эе�дян�Мц�-ба�риз�—�ща�мы�нын�се�вим�ли�си,�йа�шы�на�эюря�ушаг�дан-бюйц�йя�бц�тцнМцл�кц�лц�нцн�эюзц�нцн�ишыьы�на�чев�ри�лян�Мц�ба�риз�Фяр�за�лы�оь�лу�биршярг�чи�на�ры�ны�бу�лаьын�дцз�бюйрцн�дя�су�ху�ру�дя�либ�бас�дыр�ды.�Ща�-йыф,�о�би�ня�сиб�ки�ми�чи�нар�да�ъя�ми�си�25�ил�юмцр�сц�ря�бил�ди.�Эцъ�лцту�фан�о�чи�на�ры�да�йых�ды.�Ей�нян�Мц�ба�риз�ки�ми�—�та�ле�йя-йа�зы�йабах�ки,�на�кам�Мц�ба�ри�зин�бу�щя�йат�да�кы�юмрц�нц�онун�яли�нин�йа�-ди�эа�ры�аьаъ�да�ей�зян�тяк�рар�ла�ды.Бир� сюзля,� ща�мы� о� баь-пар�кын� са�лын�ма�сын�да� “гцл�бцн�дян� чы�-

хан”�кюмя�йи� еля�мя�йя� ча�лыш�ды� вя�мян�бу�хе�йир�хащ�лыьа�(“хе йир -хон луьа”) —�хей�рий�йя�чи�ли�йя,� цряк�дян� эя�лян� бир� са�лам�дан� тут�-муш,� иш� аванд�лыьы� ве�рян�ля�ря� гя�дяр� щяр� кя�ся� ещ�ти�ра�мы�мы� бил�ди�ри�-рям.�

Ки ши ля рин цзц ну ру на

Дя�мир�чи�ля�рин�Мещ�ди�си�да�ны�шырды�ки,�ша�щи�ди�ол�дуь�ум�бир�ящ�ва�-лат�йа�дым�дан�чых�мыр�вя�ютян�бу�45-46�ил�яр�зин�дя�чох�ла�ры�на�сюй�ля�-ми�шям...�О�или�си�йа�ман�гу�раг�лыг�ке�чир�ди.�Вя�дя�си�ол�са�да,�эюй�дянбир�дамъы�да�дцшмцрдц,�бир�дя�ешит�дик�ки,�Гя�шям�ямим�ща�мы�нымцсял�лайа� чаь�ы�рыр.�Гя�лям�чя�нин� йа�лын�да� хей�ли� адам,� ян� чох� даиман� ящ�ли�мцсял�лайа� чых�мыш�ды.� Бир� ъю�нэя� гур�бан� кя�сил�ди.�Гур�-бан�лыг�дан�ким�ля�ря,�щан�сы�оъ�аьа�дцшцрдцся�пай�эюн�дя�рил�ди,�га�ла�-нын�дан�ися�еля�“щянд”дяъя�га�зан�асы�лыб,�ка�баб�би�ши�рил�ди.�Анд�ол�-сун�о�бир�Йа�ра�да�на!�Ял-ай�аг�йыь�ышды�рыл�ма�мыш,�еля�эуршад�ба�ш�ла�-

202

Бящрузяр

Page 203: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ды�ки,�мцсял�лайа�чы�хан�лар� та�мам�ис�лан�ды�вя�евя�юзцмцзц�зор�лачат�дыр�дыг...�Бе�ля�ки�ши�ля�рин�цзц�ну�ру�на�Аллащ-Тяала�да�юз�бя�ря�кят�пай�ы�ны

эюн�дя�рир�ди.�Кющ�ня�ки�ши�ляр�чя�тин�бир�иш�цчцн�цз�ву�ран�да�дей�яр�ди�-ляр�ки,�“саг�га�лым�хя�т�ри�ня”�бу�ну�еля.�Гар�шы�да�кы�да�да�ща�саг�гал�-дан�ке�чям�мяз�ди.�Бе�ля�мцна�си�бят,�бир-би�рин�дян�ке�чя�бил�мя�мяк,бюйцк-ки�чик�йо�лу�эюз�ля�мяк�ся�бя�бин�дян�ди�ки,�щя�ми�шя�аь�ыз�ши�рин�-лийи,�кюнцл�хо�ш�луьу�олур�ду....Ата�мын� Яли�бяй�ли�дя� кол�хоз� ся�д�ри� иш�ля�дий�и�нин� илк� ил�ля�рий�ди.

Ушаь�ый�дым.�Бир�эцн�эюрдцм�ки,�ба�бам�пал�чыг�дан�дцзялт�дийи�ба�-лаъа� кцпя�ля�рин� ичя�ри�си�ня� инан�дыьы� ахунд�ла�ра� йаз�дыр�дыьы� ду�а�ла�рыгой�а�раг,�бир�аз�буь�да,�дуз,�шцшя,�ий�ня�гы�рыг�ла�ры,�даь�даь�ан�(сянАл лащ, сюзцн мя на сы на фи кир вер! Чил даь ла неъя дя сяс ля шир! Даь-даь еди лян, бяд ня зя рин эюзцня — га ра ня фя си ня даь ба сан) вяцзяр�рик� эютцрцб� он�ла�ры� бир-би�ри�ня� га�рыш�дыр�ды� вя� ду�а�нын� цстцняяла�вя�едиб�аь�зы�ны�сял�ля�ди.�Со�ру�шан�да�изащ�еля�ди�ки,�бун�лар�“щян�-ди”,�яки�ни�до�лу�дан�щифз�еля�мяк,�бол�мящ�сул�йе�тиш�дир�мяк,�бядня�-зяр�дян�вя�писня�фя�с�дян�елин�ва�ры�ны�го�ру�маг�цчцндц...�Ис�мар�лай�ыбчаь�ырт�дыр�дыьы� Мещ�ди�хан� Ха�ноьлана� Ма�ша�и�с�эян�дяр� йа�лын�дан,Щя�тя�ма�лы�лар�дан,� Гя�лямчя�дян� тут�муш,� Шя�ри�ф�лийя,� Ко�роь�лу�нунда�лы�на�дяк� ща�райа,� неъя� ба�с�дыр�маьы� биръя-бяръя� ба�ша� сал�ды...Дей�ил�мяйя�эю�ря,�сон�ил�ляр�дя�эен�тор�паг�лар�дан�ис�тя�дийи�мящ�су�луэютцрцб,�йах�шы�от�йыьа�бил�мяй�ян�ъа�ма�а�ты�мы�зын�он�дан�со�нра�ялисе�вин�ди,� ад�лы-сан�лы� кянд�ляр,� кол�хоз-сов�хоз�лар�Яли�бяй�ли�дя�ки�Тел�-ман�кол�хо�зун�дан�от,�то�хум�апар�маьа�ай�аг�ач�ды�лар.�Сы�най�ан�-лар�щя�ми�шя�она�эю�ря�дей�ир�ляр�ки,�дцнйа�щеч�бо�шу�на�“дюйцл”.Йу�ха�ры�да� де�дий�им� о� ба�лаъа� кцпя�ля�ри� эю�рян�дя,� ба�бам�ушаг

аь�лы�мын�кя�с�ди�ря�би�ляъ�яйи�иза�щы�на�бун�ла�ры�да�яла�вя�еля�миш�ди�ки,�гя�-дим�ляр�дя� бал� ары�ла�ры� тор�паг�да,� бах,� бу�на� бян�зяр,� мум�дан“кцпя”�дцзял�дяр�ди,�биз�ушаг�вах�ты�он�ла�ры�аь�аъ�ын�бур�ну�иля�га�зыбчы�хар�дар�дыг.�Бун�дан�вя�ме�шя�дя�аь�аъ�коь�у�шун�да�кы�пя�тяк�ба�лын�-дан�яла�вя,�ары�щям�дя�бу�даг�лар�да,�аь�аъ�эюв�дя�син�дя�цзцм�сал�хы�-мы�ки�ми�бир-би�ри�ня�ъа�лан�мыш�ба�лаъа�“кцпя�ляр�дя”�гы�ша�бал�сах�лар�-ды...�

203

Кечмиш эяляъяк

Page 204: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

...Чох�со�раг�лаш�мы�шам,�сон�60-70�ил�дя�о�бал�“кцпя”ля�ри�ни�да�-ща�эю�рян�ол�май�ыб�ды...

Мян дя тап шыр мы шам

Яли�бяй�ли�дя� дюрд� па�ра� кян�дин� адам�ла�ры�нын� го�лун�дан� ту�тан,ща�мы�нын� иши�ня-эцъцня� йа�рай�ан� За�ман� вя� Га�ман� гар�да�ш�ла�рывар�ды.�Он�лар�кол�хо�зун�дя�мир�чи�ха�на�сы�ны� иш�ля�дяр,�кол�хоз� ишин�дянба�ш�ла�ры�ачы�лан�да�да�ъа�ма�а�ты�йо�ла�ве�ряр�ми�ш�ляр.�Неъя�олур�са�Пя�-нащ� ки�ши�нин� дя� бун�ла�ра� иши� дцшцр,� дя�щ�ря�ми,� га�пы� ман�да�лы�мыдцзялтди�ря�сий�миш,�йа�бал�та�мы�ов�хар�ла�да�сый�мыш,�ня�ися,�дя�мир�чи�лярки�ши�ни�эет-эя�ля�са�лыр�лар...Атам�кян�дя�кол�хоз�ся�д�ри�се�чил�дийи�эцнцн�еля�эеъ�я�си�дя�аь�саг�-

гал�лар�ла�эюрцшцб�щям�он�ла�рын�хей�ир-ду�а�сы�ны�алыр,�щям�дя�иши�неъягур�маг�ба�ря�дя�он�лар�ла�мяс�ля�щят�ля�шир.�Сющ�бят�гур�та�ран�дан�сон�-ра�Пя�нащ�ба�ба�гы�мы�ша�раг�дей�ир�ки,�а�Гай�ва�лы,�сян�мя�ним�ъа�ным,дя�мир�чи�ля�ри�ни�сых�ма-боь�майа�сал!�Гял�би�ня�бя�ля�дям,�би�ли�рям�ки,щеч� ки�мин� чю�ряй�и�ня� ба�ис� ол�маз�сан,� йох�са� Ис�мей�лин� ъа�ны� цчцн,дей�яр�дим�ки,�он�ла�ры�рядд�еля�эет�син!�Ям�бя�бир�аз�сых,�мя�ни�йа�-ман�сын�ды�рыб�лар.

50� ил� бун�дан�га�баг�Яли�бяй�ли� ки�ми�даь�я�тяйи�бир� йер�дя,� ясасдо�ла�ны�шыьы�зи�ра�ят�олан�ел�дя�дя�мир�чи�лик�ян�щюр�мят�ли�вя�га�занъ�лы�бириш� иди.�Дя�мир�чи�гар�да�ш�лар� со�раг�ла�шыб�юй�ря�нир�ляр�ки,� тя�зя� сядр�янчох�Пя�нащ�ки�ши�ни�еши�дир,�онун�сюзцнц�щеч�вя�дя�че�вир�мяз.�Ахыр�даЗа�ман� она� мин�ня�тя� эя�лир� ки,� кол�хоз� ся�д�ри�ня� тап�шыр,� эюзццстцмцздя� ол�сун.� Пя�нащ� ба�ба� ах�шам�кы� сющ�бя�тин� ша�щид�ля�ри�нинйа�нын�да�гай�ы�дыр�ки,�Аб�ба�сын,�Са�ры�нын�ба�шы�цчцн,�си�зи�дцнян�дянмян�дя�тап�шыр�мы�шам,�лап�ар�хай�ын�ола�би�ляр�си�низ...�...Ин�ди�би�зим�кянд�дя�бир�ада�мын�цздя�бир�ъцр,�ар�ха�да�баш�га

ъцр� гя�рар� вер�мя�си�ня� иша�ря� едян�дя� дей�ир�ляр� ки,� “Пя�нащ� ями�нинГай�ва�лыйа�тап�шыр�дыьы�ки�ми�еляй�ир”.Он�ла�рын�ща�мы�сы�щагг�дцнйа�да�ды.�Ал�лащ�ъя�ми�дцнйа�дан�кю�-

чян�ля�ря�рящ�мят�еля�син!

204

Бящрузяр

Page 205: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Са ты лан тор паг вя би зим ки ля рин гей ря ти

Ер�мя�ни�биз�дян�тор�паг�га�мар�ла�маг�мяг�ся�ди�ля�щя�ми�шя�мякр�-ли�план�лар�гу�руб�вя�як�ся�рян�дя�ня�сил�бя�ня�сил�онун�ре�ал�лаш�ма�сы�нана�ил�олуб�ду.�Чох�вахт�да�юз�рящ�бяр�ля�ри�ми�зин,�баш�би�лян�ля�ри�ми�зиняли�иля...�Яс�рик�дя�ки�“Га�ра�чы”дан�(“Га ра ъа”) йу�ха�ры�—�“Ки�бит�кайо�лу”ндан�Ахынъы�чай�ы�на�дяк�олан�ме�шя�ляр�яв�вял�ляр�биз�дяй�ди.�Ер�-мя�ни�ясрляр�дян�бя�ри�сы�наг�дан�чых�мыш�ме�то�ду�ну�ишя�сал�ды:�Гу�ла�лыкян�дин�дя�то�туг-мо�туг,�ком�со�молчу�то�уз�лу�рящ�бя�рин�саг�гы�зы�ныоь�ур�ла�ды-тор�паг�ял�дян�эет�ди...Яли�бяй�ли�дян�дя�тор�паг�го�парт�маг�цчцн�ер�мя�ни�юзцнц�юлцмя

ве�рир�ди.�Ъа�ма�а�ты�мы�зын� да�ма�ры�на� йах�шы� бя�ляд� олан� щай�лар� ютянмцща�ри�бя�ляр�дя,� гон�шу�луг� еляй�ян�дя� дя� эюрмцшдцляр� яли�бяй�ли�ляртор�паг�цстцндя�неъя�ясир,�анъ�аг�йе�ня�дя�бил�дик�ля�ри�ни�ба�ба�ла�ры�навер�мир,�кор�тут�дуь�у�ну�бу�рах�май�ан�ки�ми�бун�лар�да�эе�ри�чя�кил�-мяк�ис�тя�мир�ди�ляр.1963-ъц�ил�ин�яввялляриндян�Атам�Гай�ва�лы�Гя�шям�оь�лу�(1929-

1985) Яли�бяй�ли�дя�7�ил�кол�хоз�ся�д�ри�иш�ля�ди.�Щя�мин�Тел�ман�кол�хо�-зу�яв�вял�ня�вя�зийй�ят�дя�иди,�ъа�ма�а�тын�ял�бир-дил�бир�лийи,�сяйи�ня�тиъ�я�-син�дя�щан�сы�ся�вийй�яйя�эя�либ�чых�ды!�Ка�сад�лыг�чя�кян,�мяъ�бу�рийй�ятцзцндян�эе�диб�Га�ла�кянд�дя�йол�ида�ря�син�дя,�ти�кин�ти�дя�эц�ня�муздиш�ляй�ян� елоь�лу�ла�ры�ны� щан�сы� йол�лар�ла� тя�сяррцфа�та� топ�лай�ыб� ели�ниэцм�ращ�до�лан�ды�ран�кол�хоз� ся�д�ри�ата�мын� иш�цсул�ла�ры�вя�ме�то�дущаг�гын�да�бу�эцн�дя� иб�ря�та�миз�ящ�ва�лат�лар�да�ны�шы�лыр.�Елоь�лу�ла�ры�-нын�да�ма�ры�ны�ту�тан,�гар�шы�да�кы�аь�зы�ны�ач�ма�мыш�ди�ляй�и�ни,�мят�ля�би�-ни�онун�юзцня-цзцня�дей�ян�атам�о�чя�тин�за�ман�да�яли�бяй�ли�ля�риняли�ни�чю�ряйя�чат�дыр�мыш�ды...Анба�ры�бош,�ямяк�эц�нц�ня�дц�шя�ни�дя�ала�бил�мя�йян,�тя�сяр�рц�фат�-

сыз�лыг� цзцн�дян� эц�зя�ра�н� та�пам�ма�йан� кол�хоз�чу�лар� щяр� ше�йяцмид�ля�ри�ни� итир�миш�ди.� А�дам�ла�ры� инан�ды�рыб� ишя-эц�ъя� ъялб� еля�мякла�зы�мый�ды.�Елоьлула�ры�сы�на�йыб�эюрдц�ляр�ки,�тя�зя�ся�дрин�аь�зын�дан�ня�чых�ды�-

са,�да�ща�баш�га�сющбят�йох�ду,�мцт�ляг�йе�ри�ня�йе�ти�ря�ъяк�ди.�Ъей�-ранчюлц�ня�—� йа�таг� тя�ми�ри�ня� эет�мяк� цчцн� "за�да�ни�йа"да� елан

205

Кечмиш эяляъяк

Page 206: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

еля�йян�дя� ки,� ща�мы� ща�зыр�лыг�лы,� юзц�� дя� "вах�лы",� "Даь�даьа�нын� ди�-би"ня� топ�лаш�сын,�ма�шын�лар�он�ла�ры�эютц�рцб�"Кол�"а�аьа�ъ�гыр�маьаапа�ра�ъаг,� ор�дан�� да� эе�дя�ъяк�ляр� йа�таьын� учуг-сюкц�йц�нц� тя�миреля�мя�йя-чох�ла�ры� бу�на� инан�ма�мыш�ды.� Ахы,� кол�хо�зун� йа�шы� би�лин�-мя�йян� 2-3� сы�ныг-сал�хаг� ма�шы�ны�нын� щеч� ра�йо�на� эет�мя�йя� ил�ла�ъыйох�ду�—�покрышка,�бен�зин�ня�эя�зир�ди?�Мо�тор�ла�ры�ъан�цс�тяй�ди,�ода�ола�Ъей�ранчюл.�Сцбщ�тез�дян�йа�рыкюнцл,�чо�ху�да�еля-бе�ля�ма�раг�ха�ти�ри�ня�эя�-

лян�дя�эюрдц�ки,�3�саз�ма�шын�он�ла�ры�эюзля�йир.�Сян�де�мя,�сядр�шях�-си�нц�фу�зу�на�баш�га�ида�ря�ляр�дян�алыб�эя�ти�риб�ди.�Бир��дя�"та�фо�ту"�нутут�ду�лар�ки,�бу�сядр�фящ�ля�ата�сы�ды.�Бир�не�чя�эцн�лц�йц�ня�кол�хоз�иши�-ня�эюндя�ри�лян�ля�рин�чай-чюря�йи�бир�йа�на,�йе�мяк-ич�мя�йи,�си�га�ре�ти,дял�ля�йи�дя�да�хил,�щяр�мяи�шят�га�йьы�сы�йе�рин�дя�ъя�щялл�олу�нур.�Гай�-ва�лы�иш�цс�тц�ня�эедян�дя�фящ�ля�йа�ны�на�ялидо�лу�эе�дяр,�сц�рц�ъц�бол�ба�-зар�лыьы�"Вил�лис"�дян�дц�шц�ряр,�сядр�ся�цряк�дян�эя�лян�саламла�иш�ава�-дан�лыьы� ве�риб,� йе�ри� дцш�ся,� кя�рян� гал�дыр�магмы,� кюмяк�ля�шиб� ашы�-рылан�бир�иши�ми�олан�да,�го�лу�ну�чыр�ма�йыб�адам�ла�ра�го�шу�лар,�чий�-ни�ни�аьыр�лыьа�ве�ряр�миш…�О�ил�ля�рин�гы�шы�чох�гар�лы-бо�ран�лы�олар�ды.Яли�бяй�ли�чо�бан�лар�йах�шы�би�лир�ди�ляр�ки,�гу�шун�дим�ди�йин�дя�дя�ол�саон�ла�рын� кол�хоз� сяд�ри� тардан� чюля� чы�ха� бил�мя�йян� го�йу�на� йем("ком би корм"), чи�йид� га�быьы� ("ше ло ха"), от� пре�си� йе�ти�ря�си�ди…Бе�ля�чо�вьун�лу�эцн�ля�рин�би�рин�дя�ма�шын-трак�тор�кар�ва�ны�иля�эе�дянсяд�рин�юзц�дя�ава�ри�йа�йа�дц�шцб�зя�дя�лян�миш�ди.�Атам�о�ава�ри�йа�ныцзя�сал�ма�ды,�кюрпц�ъцк�сц�мцк�ля�ри�сын�са�да�тя�пит�мя�вя�комп�рес�-ля�ке�чин�ди,�о�зя�дя�ися�юмцр�лцк�йол�даш�ол�ду…Я�ли�бяй�ли�дя� ясас� тя�сяр�рц�фат�чы�лыг� са�щя�си� щей�ван�дар�лыг�ды.� Она

эюря� дя� Гай�ва�лы� го�руьун� га�даьа�сы�ны� бяр�кит�ди,� нювбяли� якинякечилди.� Дямйядя� бир� ил� тахыл� якилян� � йерляр� хама� бурахылыбгарачюп�едилди,�йа�хаша�якилди.�Яв�вял�ляр�дц�з—�ямя�лли�бир�та�йа�отча�лыб�йыьам�ма�йан�яли�бяй�ли�ляр�илан�йа�лы�(бе ли) та�йа�ла�ры� ин�ди�йа�н-йа�на�дцз�дц�ляр.�Го�руьу�хял�вя�ти�бас�ды�рыб�ота�ран�лар�ла�сяд�рин�ящ�ва�-ла�тлары�ны� бу� эцн�� дя� яли�бяй�ли�ляр� ши�рин-ши�рин� да�ны�шыр�лар…�Эе�ъя�нинщан�сы�вя�дя�сий�миш�ся�Ъыьал�бир�бюлцк�мал�га�баьын�да�"Гы�зыл�га�йа"�-нын� йа�нын�да� еля� тя�зя�ъя� го�руьа� эи�риб�миш� ки,� кюрпя�ли� га�ра� иняк

206

Бящрузяр

Page 207: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бярк�дян�мя�ля�йир.�Ъыьал:�"ня�ди�ай�цзцл�мцш,�Гай�ва�лы�нымы�чаьы�рыр�-сан?�Ки�ри�миш�ъя�зя�щяр�лян�сян!",�—�де�йиб�иня�йя�тя�пи�нир.�Еля�о�ща�-латда�ъа�эе�ъя�нин�зил�га�ран�лыьын�да�Гай�ва�лы�нын�ся�си�еши�ди�лир:—�Ня�ди,�а�Ъыьал,�мя�ним�ля�ишин�ми�вар,�ни�йя�зящ�мят�чя�киб�щян�-

дя�чы�хыб�сан,�са�бащ�ида�ря�йя�эя�лям�мир�дин�ми?!Да�ща�ишин�ща�ра�сы�ды?Го�руг�цс�тцн�дя�тайфа�башчыларынын,�го�щум�ла�рынын�вя�доь�ма�-

ла�рынын�хят�ри�ня�дяй�дийиня�эюря�яв�вял�ъя�де�ди-го�ду�йа�йы�лар�мыш.�Гы�-шын�оь�лан�чаьын�да�са�кол�хоз�ма�лы� иля�йа�на�шы�ел�ля�бя�ра�бяр�щя�минкяс�ля�рин�дя�ма�лы�нын�гуй�маг�ки�ми�чи�чяк�ли�от�дан�до�йун�ъа�йе�йибтювля�дя�фыс�гы�ра-фыс�гы�ра�бяс�лян�мя�син�дян��доьан�ра�щат�лыг�вя�ямин-ар�ха�йын�лыьын�тох�тах�лыьы�бир�алям�олар�мыш.�Го�руг�цс�тцндя�сяд�ринкюлэя�си�ни�гы�лынъ�ла�йанларын�гы�шын�тц�пц�сцн�дя�сяд�ря�ал�хыш�сюйля�мя�сидя�йад�даш�лар�дан�си�лин�мир.До�ла�ны�шыг�цзцн�дян�кянд�дян�пе�ри�киб�эе�диб�ваь�зал�да,�йа�Га�-

ла�кянд�дя�ер�мя�ни�нин�ти�кин�ти�син�дя�аъ-аъы�на�аьыр�иш�ляр�дя�иш�ля�йян�ля�рийе�ри�эя�лян�дя�нц�фу�зуй�ла,�бир�ис�ма�ры�шый�ла�кян�дя�гай�та�рар�ды.�Бя�зяндя�яр�ки�ча�тан�ъа�ван�ла�ры�баш�га�ла�ры�на�эюрк�ол�сун�де�йя:� "Ер�мя�ниня�кюпя�йоь�лу�ду,�эюр�ки�мин�оь�лу�сан,�эе�диб�эюр�ки�мя�нюкяр�чи�ликеля�йир�сян?!"� —� сюйля�йяряк� шил�ля�ля�йиб� "Вил�лис�"я� ба�сыб� Яли�бяй�ли�дякол�хоз� иши�ня� го�шар�ды.�О� гош�маг-бу� гош�маг�Тел�ман� кол�хо�зутц�тцн�чц�лцк�ля,� ба�ра�ма�чы�лыг�ла,� бос�тан�чы�лыг�ла� мя�шьул� олуб� йах�шыга�зан�ды.�Кян�дин�тор�паг�ла�рый�ла�йа�на�шы�Кцр�йа�ха�сын�да�сяд�р�тя�зяал�дыьы� "Гы�зыл� ульун"да� ха�ша,� йон�ъа,� йем� чу�ьун�ду�ру� як�дир�ди,йахшы�ъинс�инякляр�алды,�тохумлуг�буьалар�эятиздирди,�мца�сир�щей�-ван�дар�лыг�ком�плек�си�тик�дир�ди.�Яв�вял�ляр�кол�хо�зун�Ъей�ранчюлдя�2го�йун�йа�таьы�вар�ды�са,�ин�ди�6�яла�вя�йа�таг�вя�4�мин�щек�тар�да�от�-лаг� алыб,� йа�таг�ла�ры� сяк�ки�зя� чат�дыр�ды.� Цс�тцн�дян� 30� ил� ке�чян�дянсон�ра�чох�кянд�ляр�Ъей�ранчюл�дя�олан�йа�таг�йер�ля�ри�ни�ялин�дя�сах�-ла�йа�бил�мя�ди,�ата�мын�ха�ти�ря�си�ня,�онун�зящ�мя�ти�щя�дяр�эет�мя�синде�йя�кюмяк�еля�дим,�о�гыш�от�лаг�са�щя�ля�ри�Яли�бяй�ли-Щаъаллы-Мцл�-кц�лц�ъа�маа�ты�нын�их�ти�йа�рын�да�гал�ды…�Ел�цчцн�тя�ляб�кар�ол�дуьу�гя�дяр�дя�ъа�маа�ты�йола�вер�мя�йи,�ин�-

сан�ла�рын� да�ма�ры�ны� тут�маьы� ба�ъа�рыр�ды� Атам.�Мцл�кц�лц� Бящ�рам

207

Кечмиш эяляъяк

Page 208: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Щя�сян�оь�лу�на�мящ�ля� вер�мя�си� ай�ры�бир�мя�зя�ли� ящ�ва�лат�ды…�Ата�-мын�кол�хоз�сядр�ли�йи�нин,�ел�до�лан�дыр�маьы�нын�иб�ря�та�миз,�ня�ти�ъя�чы�-ха�ры�ла�сы�ящ�ва�лат�ла�ры�чох�ду,�гис�мят�ол�са�гя�ля�мя�ала�ъаьыг.�...Ин�дийя�гя�дяр�алт�дан-алтдан�иш�эю�рян�ер�мя�ни�То�у�за�он�ла�рын

яли�иля�еля�бу�мяг�сяд�ля�рящ�бяр�эюн�дя�ри�лян�дян,�1967-ъи�ил�дян�ба�ш�-ла�йа�раг� ачыг-аш�кар� щцъум� так�ти�ка�сы�ны� сеч�ди:� Ер�мя�ни�с�та�нын� овахт�кы� Шямсяддин� рай�о�ну�нун� “Та�бак�сырйо”� (Тикилиш) гя�ся�бя�-син�дя�ае�ро�порт�ти�ки�ляъ�як�ди.�Щя�мин�ае�ро�пор�ту�ер�мя�ни�нин�тор�па�-ьын�да�йер�ляш�дир�мяк�мцмкцн�ол�ма�дыь�ы�на�эю�ря�учуш�ен�мя-галх�-ма�зо�лаьы�Азяр�байъ�а�нын�Яли�бяй�ли�кян�ди�нин�—�То�уз�чай�ы�нын�солгый�ы�сын�да�кы�14�щек�тар�дцмдцз,�мцнбит�тор�паь�ын�да�са�лы�наъ�аг�ды.О�вахт�лай�и�щя�ни�Моск�ва�да�тя�с�диг�елят�ди�ряр�кян�ня�зя�ря�алын�мыш�дыки,�бур�дан�Ба�кыйа�да�тяйй�а�ря�ляр�учаъ�аг,�онун�хид�мя�тин�дян�би�-зим�ки�ляр�дя�ис�ти�фа�дя�еляй�яъ�як.Бу�ну�гой�ум�она�эе�дим,�ер�мя�ни�ири�ма�лиййя�тя�ляб�едян�вя�ба�-

лаъа�бир�рай�он�цчцн�чох�ба�ща�ба�ша�эя�лян�лай�и�щя�ля�рин�тех�ни�ки-иг�-ти�са�ди�ясас�лан�дыр�ма�сы�ны�ща�зыр�лай�ар�кян�ся�няд�ляр�дя�бе�ля�эю�с�тя�рир�дики,�бу�со�си�ал�тяй�и�нат�лы�обй�ект�ляр�дян�Азяр�байъ�а�нын�сяр�щяд�кянд�-ля�ри�дя�ис�ти�фа�дя�едяъ�як�дир.�Му�рь�уз�йай�лаь�ы�нын�саф�суй�у�ну�45�ки�-ло�метр�мя�са�фя�дян�ири�ди�а�метр�ли�бо�ру�лар�ла�чя�киб�Берд�гя�ся�бя�си�няэя�ти�рян�дя� дя� бе�ля� еля�миш�ди�ляр.� Йа�шай�ыш� ев�ля�ри� бир� йа�на,� до�нуздамларына�да�чяк�дик�ля�ри�щя�мин�суй�ун�де�би�ти�о�гя�дяр�ди�ки,�кя�мя�-рин�соь�аъ�аь�ын�дан�То�уз�чай�ы�на�ахы�ды�ла�ны�аз�га�ла,�бир�чай�ын�суйугя�дяр�иди.�Ер�мя�ни�бур�да�щям�дя�бир�эцлля�иля�ики�до�вшан�ву�рур�-ду.� Ахынъы� чай�ы�ны� ги�да�лан�ды�ран,� цстцндя� дя� Аь�дам� эюлцмцзолан�щя�мин�суй�ун�щяр�дамъ�ы�сы�ны�биз�ся�мя�ря�ли�ис�ти�фа�дя�едир�дик�—ер�мя�ни�бу�нун�па�хыл�лыь�ы�ны�чя�кир�ди.�Она�эю�ря�дя�Ахынъы�нын�соь�ул�-маь�ы�на�эя�ти�риб�чы�ха�раъ�аг�бу�ири�су�кя�мя�ри�ни�йа�рат�маг�ла�чайы�ги�-да�лан�ды�ран�ясас�су�топ�лай�ыъы�мян�бя�ляр�дя�ки�суйу�йцксяк�тязй�иг�либо�ру�лар�ла� юз� яща�ли�си�нин� 75-80� фа�и�зи�нин�мя�с�кун�лаш�дыьы� яра�зи�си�нячя�киб�эя�тир�миш�ди.�Со�нра�да�ща�бир�мякр�ли�план�гу�ра�раг�ютян�яс�рин80-ъи� ил�ля�ри�нин�яв�вя�лин�дя�чякиб�эятирдийи�суйун�щесабына�ер�мя�ни“Ма�ф�лар”дан�ашаьы�—�То�уз�чайы�цзя�рин�дя�су�ан�ба�ры�тик�ди.�Ин�дидя�би�зим�якин�ля�рин�суйа�кя�с�кин�тя�ля�ба�ты�олан�дювр�дя�бей�нял�халг

208

Бящрузяр

Page 209: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

кон�вен�сий�а�ла�рын�тя�ля�би�ня�ети�на�ет�мяй�я�ряк�би�зя�якин�суйу�бу�рах�-мыр,�аъ�ыг�ве�рир�миш�ки�ми�мо�тор�гой�уб�эюлцн�суй�у�ну�о�гайа-гаф�-чыь�айа,� ме�шяйя,� чюл-бий�а�ба�на� ву�рур.� То�уз� чайы� ва�ди�син�дя� исяаьыз�суйу�бир�йа�на,�адам�ла�ры�мыз�щяй�ят�ля�рин�дя�ич�мяйя�дя�су�та�пабил�мир,�ич�мя�ли�су�дан�ка�сад�лыг�чя�кир...�Бах�бу�ду�ер�мя�ни�хис�ля�ти!�Ня� ися,� ке�чяк�мят�ля�бя.� Би�зим� тор�паг�да� ае�ро�порт� са�лы�нма�сы

ба�ря�дя�хя�бя�ри�еши�дян�ки�ми�даш�атыб�ба�шы�ны�ту�тан�ата�мы�мцхтя�лифка�би�нет�ляр�дя�чох�сых�ма-боь�майа�сал�мыш�ды�лар�—�йа�хын�гой�ма�-мыш�ды.�Ахыр�да�ъа�ма�а�тын�цстцня�са�ль�а�мыш�ды.�Кол�хоз�ся�д�ри�аь�саг�-гал�ла�ры,�ел�ичин�дя�сюзц�ке�чян�ля�ри�мя�ся�ля�дян�ща�лы�еля�миш�ди.�Тор�пагай�рыл�ма�сы�на�да�ир�кол�хоз�ида�ря�щей�я�ти�нин�иъ�ла�сы�на�топ�ла�ша�сы�олур�-лар.�Рай�о�нун�бюйц�кля�ри,�би�ринъи�шяхс�дя�да�хил,�иш�ти�рак�еля�дийи�иъ�-ла�с�да�он�ла�ры�бир�эц�ня�са�лыр�лар�ки,�эял�эю�ря�сян.�Бай�ыр�да�да�ма�шын�-ла�ры�ны�мур�дар�лай�ан�ким,�щя�ля�бир�го�мар�га�лай�ыб�ми�ник�ма�шын�ла�-ры�ны� щоп� гал�ды�рыб� ашыр�маг� ис�тяй�ян� дя�с�тя�ни� рущ�лан�ды�ран� ким!Мяг�ся�ди�ня� на�ил� ола� бил�мяй�ян� рай�он�дан� тя�ш�риф� буй�у�ран� дя�с�тясуйу�сцзцля-сцзцля�эе�ри�гай�ы�дыр...�Яли�бяй�ли�нин�кол�хоз�ся�д�ри�ня�гар�-шы�щцъум�лар�ба�ш�лай�ыр.�Ба�бам�эя�лир�дцз�би�ринъи�ка�ти�бин�гя�бу�лу�на.Дей�ир� ки,� би�ли�рям,� буй�руг� гул�ла�ры�сы�ныз�(би зим ки ляр сюй ляй ир ди лярки, о вахт кы ре с пуб ли ка рящ бяр ля ри ел ми ад ла ры ны Иря ван да мцда фияедя ряк ал мыш ды лар. Он да ер мя нийя сюз ве ри либ миш, она эю ря дятцпцрдцкля ри ни йа лай ам мыр лар), оь�лу�му�кол�хоз�сядр�лий�ин�дян�чы�-харт!�Ба�бам�дан�неъя�си�фят�эюрмцшдцся�хейли�ара�вер�ди�ляр.�Ба�ба�-мын�гыр�хын�дан� со�нра� йе�ня�бас�гы�лар� ба�ш�ла�ды.�Ата�мы� ахыр�да� “юзяри�зя�си�ня”�эю�ря�сов�хоз�ди�рек�тор�луь�ун�дан�азад�ет�ди�ляр.�Ай�ры�би�ри�-си�ни�дя�(бу иш ляр дя пя рэ ар олан) йе�ри�ня�тя�йин�еля�ди�ляр.�Бун�дан�хя�-бяр� ту�тан� аь�саг�гал-га�ра�саг�гал�лы� ел� тюкцлцшдц� рай�о�на.� Ки�ши�ляргейз�ля�нир�ди�ляр�ки,�би�зим�ся�д�ри�ми�зи�нийя�чы�хар�дыр�сы�ныз?!�(Ди рек тор-зад гу лаг ла ры на эир мир ди, чцнки атам дан кол хоз ся д ри ки ми аь ыз -ла ры ши рин дад мыш ды.) Рай�ком�ла�рай�и�с�пол�ко�мун�би�на�сы�нын�ара�сыон�да�ачыг�ды.�Орайа�йыь�ы�лан�из�ди�ща�мы�эя�либ�ъа�ма�а�та�баь�ыр�ба�санатам�ха�щиш-мин�нят�ля�эе�ри�гай�тар�мыш�ды......Йу�ха�ры�да�да�ныш�дыь�ы�мыз�о�14�щек�тар�тор�паг�да�пай�ыз�дан�бя�-

ри�план�таж�шу�му�гал�ды�рыл�мыш,�ща�зыр�лыг�эюрцлмцшдц�вя�бу�йа�хын�лар�-

209

Кечмиш эяляъяк

Page 210: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

да�цзцмлцк�са�лы�наъ�аг�ды.�Бу�би�ри�тя�ряф�дя�(йя ни ер мя ни дя) ися�ра�-йон�рящ�бя�ри�нин�си�фа�ри�ши�иля�алт�дан-алт�дан�план�лар�ъы�зы�лыб�тяд�бир�ляртюкцлмцшдц.� Он�ларъа� ири� вя� аь�ыр� тех�ни�ка,� даш-чын�гыл,� хыр-гумйцклян�миш�йцзяъян�са�мо�свал�ма�шын�ах�шам�дан�кон�серв�за�во�ду�-нун�вя�тцтцн�мян�тя�гя�си�нин�щяй�я�тин�дя�ща�зыр�дай�ан�мыш�ды.�Бул�до�-зер�ляр,�скре�пер�ляр,�“ка�ток”лар�ни�зам�ла�йыь�ыл�мыш�ды...�Шяр�га�ры�ша�на�йа�хын�аь�саг�гал�лар�дан�Яляк�бяр,�Ъа�щанэир,�Яляс,

Вя�ли,�Мя�щям�мя�дя�ли,�Поч�талй�он�Тап�дыг,�Йу�нис,�Га�ра�Бя�шир,�Яли�-хан,�Гян�бяр,�Га�ра,�Ман�сыр,�Тя�м�раз,�Аб�ду�ля�ли,�Ха�ноь�лан,�Ря�-сул� ки�ши�ляр...� бир� уъ�дан� ики�бир-цчбир� би�зим� евя� топ�ла�шыб� атам�ламяс�ля�щят�ля�шир,�тя�ля�сик�йо�ла�дцшцрдцляр.�Юз-юзцмя�тя�яъъцб�гал�мыш�-дым�ки,�бун�лар�нийя�хял�вя�ти�сющ�бят�едир�ляр?�Он�ла�рын�ей�щам�лы�да�-ны�шы�ьын�дан�гу�лаь�ы�мын�чал�дыьы�тя�кям-сей�ряк�гы�рыг-гы�рыг�кял�мя�лярбун�лар�ды:�“Гей�рят�йе�ри�ди”,�“Ня�кю�пяй�оь�лу�дур�лар!”,�“Тя�няк”...Ся�щя�ри�си�ба�зар�эцнц� иди.�Сян�де�мя,�ер�мя�ни�вя�би�зим�ер�мя�ни

йо�сун�ла�ры�мыз� фи�кир�ля�шиб�ми�ш�ляр� ки,� кянд� ъа�ма�а�ты,� яса�сян� дя�Яли�-бяй�ли,� Щаъ�ал�лы,� Мцлкцлц� ъа�ма�а�ты� ба�за�ра� мей�ил�ли�ди,� чо�дар�лыг�лабаш�ла�ры�ны�эи�ря�ляй�ир.�Он�лар�ала�га�ран�лыг�эе�дяъ�як�ляр�ба�за�ра.�Ер�мя�-ни�дя�щеч�ня�дян�хя�бя�ри�ол�май�ан�яли�бяй�ли�ляр�дян�хял�вят�са�мо�свал�-лар�ла,� бул�до�зер-скре�пер�ляр�ля� щцъум� чя�киб� йе�ри� дцзляй�яъ�як,� эюзачыб-йу�мунъа� даш-хыр� тюкцб� ае�ро�порт� мей�дан�ча�сы�ны� дцзял�дя�-ъяк,�бу�нун�ла�да�“ке�чи�юлцб�го�ту�ру�кя�си�ляъ�як”.Бун�лар�еля�бул�до�зе�ри�ход�лай�ыб�Му�сас�йо�лу�на�йа�хын�ла�шыр�ды�лар

ки,� ба�хыр�лар� ня?!� Яли�бяй�ли� со�вет�лий�и�ндя� ушаг�дан-бюйцйя,�мя�мяйе�йян�дян�пя�пя�дей�я�ня�тюкцлцб�шу�ма.�Ща�мы�тя�няк�ба�с�ды�рыр.�Ара�-дан�щеч�бир�су�ичим�са�а�ты�ке�ч�мя�ди,�эюрдцляр,�Ъа�ван�ши�рин�зур�на�-сы,�Му�са�нын�дя�фи�(дамдура цчлцйц) дя�ря�ни�го�вуш�дур�ду,�Ядил�ки�-ши�нин�са�мо�ва�ры�тцстцля�ди.�Ща�мы�ъа�ны-дил�дян�иш�ля�мяй�ин�дя,�даь�данаь�ыр� ки�ши�ляр� дя� ба�ш�ла�рын�да� гузу� дярисиндян� па�паг� бир� кя�нар�дадай�а�ныб�гялй�ан�чя�кир.�Еля�бир�уъ�дан�да�ъа�ма�ат,�ар�вад-ушаг�эял�-мяй�ин�дя�ди.�Бир�гаг�га�наг-шаг�га�наг�вар�ки,�эял�эю�ря�сян...�Ишин-иш�дян� кеч�дий�и�ни,� до�ла�ны�шыь�ы�нын,� щяй�ат� йо�лу�нун� Яли�бяй�ли�дян� —То�уз�дан�там�асы�лы�ол�ду�ьу�ну�йах�шы�би�лян�ер�мя�ни�нцмай�ян�дя�ля�риэцн� яй�и�лян�дя,� иш� гур�тар�ща�гур�тар�да� йа�хын�ла�шыб� би�зим�ки�ля�ря

210

Бящрузяр

Page 211: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

цзрхащ�лыг� еля�мяйя� ча�лыш�мыш�ды�лар� ки,� биз�дя� эц�нащ� эюр�мяй�ин,юзцнцзцнкцляр�бе�ля�план�ъыз�мыш�ды...�Бе�ля�лик�ля� да�ща� бу� торпаг� мя�ся�ляси� хя�кя� гой�ул�ду.� Ермяни

тяййарянин� учуш-енмя� золаьыны� юз� тяряфиндя�—� чай� йатаьындабетон�плитя�дюшяйиб�дцзялтди...�

Рай�он�дан�мцтя�хяс�сис�ляр�со�нра�эя�либ�“йе�ни�са�лын�мыш�баьы”�ин�-вен�та�ри�за�сийа�едян�дя�эюрмцшдцляр�ки,�цзцм�ти�нэ�ля�ри�бя�зи�йер�ляр�-дя� тяр�си�ня�—�ба�шы� ашаьы� тор�паьа� ба�с�ды�ры�лыб�ды.�Чох� йер�ляр�дя� дяеляъя�чу�буьу,�тя�няк�бу�даь�ы�ны�йе�ря�дол�дур�муш�ду�лар...Чуь�ул�ня�юлцб,�ня�дя�юляси�ди.�Тяш�ки�лат�чы�нын,�ъа�ма�а�ты�бу�ишя�го�-

ша�нын� ким�ол�дуь�у�ну� хя�бяр� вер�миш�ди�ляр� вя� рай�он� рящ�бяр�ля�ри� дяон�ла�ра�да�шын�щар�дан�дяй�дий�и�ни�он�суз�да�йах�шы�би�лир�ди�ляр.�Она�эю�-ря�дя�би�ринъи�ка�тиб:�—�Гай�ва�лы,�не�чя�ки,�мян�бур�дай�ам,�ся�ня�ишйох�ду,� —� де�миш�ди.� Доь�ру�дан� да� ки�ши� ки�ми� сюзцнцн� цстцндядур�ду�—�атам�4�ил�йа�рым�иш�сиз�гал�ды.�Сяр�вят�топ�ла�маьы�щеч�вя�дягар�шы�сы�на�мяг�сяд� гой�май�ан,� щеч� бир� йыь�а�ма�ты� ол�май�ан� атаммад�ди�сы�хын�тыйа�дцшдц.�Цстцня�цмид�ля�кю�мяйя�эя�лян�щеч�бир�кя�-си�нац�мид,�бош�гай�тар�май�ан�Атам�чох�вахт�баш�га�сын�дан�юзцборъ�алыб�им�да�да�ещ�тий�аъы�ола�нын�иши�ни�ашы�рар,�юзц�ися�боръ�мя�н�-эя�ня�син�дя� сы�хы�ларды.� Кор�луг-ка�сад�лыг� чяк�дик,� ка�сыб�чы�лыг-гыт�лыгэюрдцк,�анъ�аг�ел�мя�щяб�бя�ти,�ъа�ма�а�ты�мы�зын�няс�ли�ми�зи�ур�ват�лы�ту�-туб�ба�ша�чяк�мя�си�ща�мы�мыз�цчцн�бюйцк�тя�сял�ли�ол�ду.�Щя�ля�ушаг�-кян�фи�кир�ве�риб�эюрмцшдцм�ки,�атам�мяъ�ли�ся-мя�ря�кяйя�эи�рян�дя40-50�адам�эу�рул�ту� иля� ай�аьа�гал�хар,� ба�шы�на� ъям�олуб� ящ�вал-пцрсан�лыг�едяр,�кюнлцнцн�хош�ол�ма�сы�цчцн�ме�щ�ри�бан�чы�лыг�эю�с�тя�-ряр�ди�ляр.�Бцтцн�бун�лар�о�мад�ди�сы�хын�ты�нын�язаб�ла�ры�ны,�аз�да�ол�са,йцнэцлляш�ди�рир�ди...�Фя�рящ�сиз�ке�чян�ушаг�лыь�ым�дюврцндя�Ата�мын�ощя�ря�кят�ля�ри�ни� (тор паьы гой ма ды ер мя нийя вер син ляр) юзлцйцмдябял�кя�дя�гы�на�мыш�дым.�Ин�ди�ися�чох�бюйцк�ещ�ти�рам�ла�Она�рящ�мятохуй�уб�ал�хыш�еди�рям�ки,�ай�Ата,�эо�ру�н�нурла�долсун!�Ня�йах�шыбе�ля� да�мар,� гей�рят� эю�с�тяр�дин!� Елин-ела�тын�ла� би�рэя� бил�мяй�ян�ля�рядя� то�уз�лу� ру�щу�ну,� бизим� инсанларын�мярдлийини,� мцбаризлийини,аьыр� отуруб� батман� эялмясини,� ъомярдлийини� ян� ба�риз� шя�кил�дянцмай�иш� ет�дир�дин.� Тор�паг� са�тан�ла�рын,� на�кяс�ля�рин� му�раз�ла�ры

211

Кечмиш эяляъяк

Page 212: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эюзцндя�гал�ды!�Эо�ру�на� гур�бан� олум,� ай� дя�дя!� Щяр� йердя� ол�ду�ьу� ки�ми� о

касыб�вахтымызда�да�мар�эцс�тяр�дин.�Щя�ля�ара�да�ка�тиб�ля�дя�дюш�-ляшдин�ки,�айя,�сян�вар�сан�де�йя�юз�елоь�лум�дан�кечя�си�йям�ми?�Ящ�ва�лат�бе�ля�ол�муш�ду:�А�там�кю�нцл�сир�даш�ларындан�би�ри�иля�те�-

ле�фон�да�данышан�да�дос�ту�ка�ти�бин�атасыны�ня�зяр�дя�ту�туб�де�миш�дики,�бу�писпа�паг�кюпя�йоь�лу�да�ща�би�зи�абырдан�салды.�Эя�либ�ня�гя�-дяр� мцф�тя� мал-ма�те�риал� дашыйыб� апар�маг� олар?!� Цс�тцн�дян� дябир-ики�йаьлы� сю�йцш-фи�лан...�О�вахт�мящ�дуд�сай�да�олан�те�ле�фо�нуня�за�рят�дя�сах�ла�маг�асан�иди�(инди техника щяр иши эюрцр), щям�дяйя�гин�ки,� рящ�бяр�ля�рин�эюстя�ри�ши� иля�эиз�ли�гу�лаг�асырдылар.��Те�ле�фонданышыьыны�дин�ля�йиб�ка�ти�бя�хя�бяр�вер�мишди�ляр.�Атамы�ъаьыртдыранка�тиб�анд�иъ�миш�ди�ки�,�Гай�валы,�анд�бу-гя�сям�бу,�ся�ни�ис�тя�ди�йинвя�зи�фя�йя� го�йа�ъам,� бир�ъя� о� те�ле�фон�ла� данышдыьын� адамын� адынымя�ня�де.� �Бир�дя�анд� иъи�рям,� ся�нин�адын�ол�ма�йа�ъаг�вя�о�кяс�лящагг-ще�сабы,�юзцм�би�ли�рям,�не�ъя�чя�кя�ъя�йям.�Он�да�атам�га�баг�-дакы�на�аъыг�ве�рир�миш�ки�ми,�сол�яли�иля�чыртыг�ъалырмыш�ки�ми�баш�бар�-маьыйла� узун� бар�маьыны� бир� би�ри�ня� то�хун�ду�руб� “па�що..�.о..�.о,айя,�сян�вар�сан�де�йя�юз�елоь�лум�дан�ке�чя�си�йям�ми?“�—�сюй�ля�миш�-ди.�Бу�тящ�ги�ра�миз�щя�ря�кя�ти�гя�бул�еля�мяйян�ка�ти�бин�кюн�тюй�лц�йц�-нц�си�ни�ря�бил�мя�йян�атам�сту�лу�га�мар�лайыб�бу�нун�башына�ен�дир�-мяк�мя�гамында�рай�ко�мун�кю�мяк�чи�си�Ибра�щим�Кал�вайы�Кя�римоь�лу�атамы�гу�ъаг�лайыб,�анд�ве�риб,�байы�ра�чыхартмышды.�Сон�ра�данки�ши�щя�ми�шя� Ибра�щим�ями�йя�алхыш�оху�йарды�ки,�ня�йахшы� ямоь�лумя�ни�гу�ъаг�лайыб�чыхартды,�йох�са�га�на�дцш�мцшдцм.�Рящ�мят�ликИбра�щим�ями�дя�бу�ящ�ва�латы�баш�га�ларына�данышмыш�вя�бе�ля�лик�ля�ел-оба�да�эе�ниш�йайылмышды...

Саь ы лан вар са...

Лап� ушаг�лыг�дан� фи�кир� ве�риб� эюрмцшдцм� ки,� Атам� чох�данэюрцшмя�дийи�кюнцл�гыз�дыр�дыьы,�йа�хын�бил�дийи�адам�лар�ла,�го�щум-яг�ря�ба� иля� ящ�вал-пцрсан�лыг� еляй�ян�дя� гар�шы�сын�да�кы�нын� до�ла�ны�шыьыиля�ма�раг�ла�нан�да�дей�ир�ки,�саь�ы�лан�дан�няй�ин�вар?�“Саь�ы�лан”�—

212

Бящрузяр

Page 213: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йя�ни�иняк,�ъа�мыш,�гой�ун,�ке�чи.�Цряй�им�дя�юз-юзцмя�сюй�ля�няр�димки,�бу�ки�ши�нийя�со�руш�мур,�евин-мцлкцн,�ма�шы�нын,�лап�еля�ме�бе�-лин�(60-70-ъи ил ляр дя ха риъи ме бел дя ст ля ри йа ман мод дай ды) вар�-мы?�Саь�мал�мал�ща�мы�да�вар�дя!�Еля�би�лир�дим,�шя�щя�рин�ор�та�сын�дабиз� иняк-ъа�мыш�она� эю�ря� сах�лай�ы�рыг�ки,� ба�бам-ня�ням�аь�ар�тыйаадят�еляй�иб�ляр�вя�ня�ня�мин�дя�са�тынал�ма�сцд-га�тыьы�няф�си�чяк�мир.Бир�дя�“ля�ня�тя�эял�миш�ССРИ”�вах�тын�да,�хцсу�сян�70-ъи�ил�ля�рин�ор�та�-ла�рын�дан�ети�ба�рян�о�гя�дяр�бол�луг,�уъ�уз�луг�ол�ду�ки,�да�ща�ня�ин�кишя�щяр�дя,�кянд�дя�йа�шай�ан�ла�рын�пей�и�ня�бу�ла�ша�раг�мал-гой�ун�сах�-ла�ма�сы�на�ещ�тий�аъ�гал�ма�ды.�Баш�га�ушаг�лар�фут�бо�ла�эе�дян�дя,�ло�тотор�ба�сы�ны�шаг�гыл�да�дыб,�ща�сар�диб�ля�рин�дя�карт�ой�най�ан�да�биз�атаушаг�ла�ры�ил�узу�ну�дам�да�ба�шын�дан�баь�лы�сах�ла�нан�иняй�ин-ъа�мы�-шын�ал�ты�ны�кцрцйцр,�ве�д�ря�иля�бир�уъ�дан�су�лай�ыр,�от�эя�ти�риб�йем�ве�-ряр�дик.�Го�нум-гон�шу�бир�йа�на,�аз�га�ла�бюйцк�бир�шен�лик�олан�8-10�кцчя�дя�ся�щеч�ким�щей�ван�сах�ла�маз�ды.�Гон�шу�муз,�ща�мы�нынщой�у�на� йет�дий�и�ня� эю�ря� “Щя�сян� дохтур”� де�дий�и�миз� Щя�сянЯбдцлщя�сян�оь�лу�мя�ним,�гар�да�ш�ла�ры�мын�ган-тяр�ичин�дя�щей�ванра�щат�ла�маь�ы�мы�зы�эюрцб�де�миш�ди�ки,�сиз�она�эю�ря�ти�мов�(грип) ол�-мур�су�нуз�ки,�эцндя�лик�тюв�ля�дя�си�низ�вя�ора�нын�ща�ва�сы,�о�пей�и�нинга�зы� да�ми�к�ро�бла�ры� юлдцрцр,� бя�дя�ни�ни�зин� хя�с�тя�лийя�мцга�ви�мя�тиар�тыр.Хцла�ся,�биз�щей�ван�сах�лай�ыб�яли�миз�ба�ла�мы�ба�тыр�ки,�бу�саь�ол�-

муш� да� бир� йан�дан� ис�тяй�иб�—�“сюйдцйц”нцн�ща�мы�сы�ны� саь�малмал-гой�ун� сах�ла�маьа� тяш�виг� едир?!� Ща�лы�ны� со�рду�ьу�на� биръя-биръя�дя�ба�ша�са�лар�ды�ки,�щеч�кянд�дя�дя�йа�ша�мыр�сан,�юрцшцн�дяйох�ду�—�щяр�шейи,�лап�суйу�да�пул�нан�алыб,�пей�и�ни�дя�ма�шын�ту�-туб�да�шыт�ды�рыр�сан,�йе�ня�ма�лы�нын� ил�дя�бир�ба�ла�сы�(да на сы, по та сы)ся�ня�га�занъ�га�лаъ�аг.�Малын�оьурсах�(мал-щейванын баласыз са-ьыланы) олса�беля�йеня�ялини�юпяъяксян.�Ще�саб�ла�ма�апа�рыб�сцбутеляй�ир�ди�ки,�бир�иняк,�йа�ъа�мыш�сах�ла�сан,�еля�бил,�бир�адам�иш�ляй�ибевя�донлуг (йяни мааш) эя�ти�рир...Яли�бяй�ли�дя�бу�эцн�дя�Гай�ва�лы�кол�хоз�ся�д�ри�олан�вахт�не�чя�аи�-

ляйя�иняк�ал�ды�рыб�ка�сыб�чы�лыь�ын��ъя�нэ�ин�дян�хи�лас�ет�мя�си�ни,�имяъ�и�ликйо�лу� иля� не�чя� евя� тюв�ля-пяйя� тик�дир�мя�си�ни� ха�тыр�лай�ыб� дюня-дюня

213

Кечмиш эяляъяк

Page 214: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

рящ�мят�охуй�ур�лар.�О�вахт�атам�ла� иш�ляй�ян�ляр� ин�ди�дя�да�ны�шыр�ки,Гай�ва�лы� ах�шам�“за�данйа”да деди�ки, (кол хоз да эюрц лян иш ля ряйе кун вур маг, са бащ кы щял ли ваъ иб мя ся ля ля ри мцяйй ян ляш дир мякцчцн опе ра тив иъ лас, ис тещ са лат мцша ви ря ля ри сай аг бир тяд бир ке чи -ри ляр ди вя кол хо зун юзц ру сун ку ол дуьу ки ми, щя мин о тап шы рыг —мцза ки ря иъ ла сы на да ру съа “за данйа” дей яр ди ляр) са�бащ� “ак�-тив”ин�ща�мы�сы�мал�ба�за�рын�да�ол�сун,�анъ�аг�фи�лан�кя�си�дя�(ин ди оь -ул-ушаьы бир йа на, ма шал лащ ня вя ля ри дя йе ти риб, шан лы-шю щ рят ли ня силолуб лар, она эю ря ад чяк мяк ис тя ми рям) юзцнцзля�эютцрярсиниз.Ща�мы�мыз�ор�да�та�пы�ша�рыг.�Биз�о�ка�сыб�ада�ма�бу�ну�дей�ян�дя�буфи�кир�ляш�ди�ки,�эюрцнцр�кол�хоз�ся�д�ри�юзцня�иняк�ми,�ъа�мыш�мы�ал�магис�тяй�ир,�йя�гин�о�щей�ва�ны�мя�ня�щайлатмаг�цчцн�чаьыртдырыр.

Са�бащ�кол�хоз�сяд�ри�баш�да�ол�маг�ла��тяф�тиш,�ще�саб�дар,�ан�бар�-дар,�парт�ком,�кянд�со�ве�ти...�ща�мы�мыз�бир�кя�нар�да�да�йан�мы�шыг,Гай�ва�лы�рящ�мят�лик�бу�Фи�лан�кя�си�чаьыр�ды�ки,�биз�бур�да�сющбят�еля�-йи�рик,�сян�бир�ба�за�ры�щяр�лян�эюр�йа�гы�зыл�йе�лин,�йа�кюрпя�ли�йах�шы�бириняк� та�па�би�лир�сян�ми?�Юзц�мц�зя�йа�ра�ша�сы�ол�сун�ща!�Бах,� еля�билюзц�ня�алыр�сан,�ся�ня�умуд�лу�йам.�Бу�ара�ла�нан�дан�сон�ра�сядр�ак�ти�вя�мц�ра�ъият�ля:—�Би�лир�си�низ�ки,�бу�елоь�лу�муз�йах�шы�адам�ды,�ел�иши�ня�йа�ра�йан�-

ды,� ан�ъаг�ма�йа�сы� йох�ду,� яли�ня� саь�мал� щей�ван� са�лам�мыр.�Онаэюря,�иня�йин�пу�лу�нун�йа�ры�сы�ны�мян�ве�ри�рям,�йа�ры�сы�ны�да�ки�мин�ня�-йя�им�ка�ны�ча�тыр�са�сиз�дц�зял�дин.�Ону�да�де�йим�ки,�рящ�мят�лик�иня�йи�тяк�ъя�дя�ала�би�ляр�ди,�ан�ъаг

гар�шы�да�кы�нын�гял�би�ни�гыр�ма�маг,�ону�боръ�лу�чы�харт�ма�маг,�ей�низа�ман�да�ак�ти�вин�ща�мы�сы�ны�тяр�би�йя�лян�дир�мяк�цчцн�бе�ля�еля�йир�ди.Ня�ися,�сюзц�мцз�бе�ля�ол�ду�ки,�эу�йа�кол�хоз�юз�кол�хоз�чу�су�на�инякбаьыш�ла�йыр.Бу�га�йы�дыб�эял�ди�ки,�ба�за�рын�эюзц�бир�кюрпя�ли�иняк�вар,�ясл�Си�-

зя� йа�ра�ша�сы�ды.� Эе�диб� сювдя�ляш�дик,� ин�ди�ъя� ъям�ля�нян� пу�лу� ве�рибиня�йи�ал�дыг.�Иня�йи�ча�ты�ла�йан�елоь�лу�муз�со�руш�ду�ки,�ай�сядр,�эюрянГя�шям�ямим�ев�дя�ди�ми,�иня�йи�ща�ра�апа�рым?�Гай�ва�лы:—�Иня�йи�апа�рыр�сан�еви�ня.�Иняк�ся�нин�ди�вя�бу�саь�ма�лы�кол�хо�-

214

Бящрузяр

Page 215: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

зун�ак�ти�ви�ся�ня�баьыш�ла�йыб,�—�де�ди.Цс�тцн�дян�45�ил�ке�чян�дян�сон�ра�да�о�ки�ши�нин�не�ъя�до�нуб�гал�-

дыьы,�ушаьы�нын�бу�щя�дий�йя�дян�не�ъя� се�вин�ъяк�ола�ъаьы�ны�хя�йа�лы�наэя�ти�риб�ня�ъцр�ка�рых�дыьы�бу�эцн�дя�ши�рин�бир�ха�ти�ря�ки�ми�сюйля�нир....Эо�ру�на�гур�бан�олум,�ай�Ата!�Дцн�йа�даьы�лыб�бир�гу�ру�луш�-

дан�тя�зя�дян�га�йы�дыб�о�би�ри�си�гу�ру�лу�ша�ке�чян�дя�ща�лал,�зящ�мят�кеш,дцз� ин�сан�ла�рын�до�ла�ны�шыьы� ъей�ран�бе�ли�ня� чы�хан�да�бир�дя� сы�на�йыбэюр�дцм�ки,�ки�мин�ки,�саьы�ла�ны�вар,�о�тян�ти�йиб�о�гя�дяр�дя�ка�сад�-лыг�чяк�мя�ди.�Зящ�мятя�гатылыб�аи�ля�си�ни�ща�лал�га�занъ�ла�до�лан�ды�ран�-лар�да�щя�йат�—�за�ман�бу�ру�льан�ла�рын�да�азыб-ча�шыб�гярг�ол�ма�ды�-лар.�Бир�да�ща�ся�ня�та�пын�дым�ки,�аи�ля�нин�саьы�ла�ны,�ям�ъя�йи�ял�дя�ола�-ны�вар�са�дяр�виш�кюнцл�лц,�эюзц�тох,�няф�си�тя�миз�ин�сан�лар�щя�йат�дащеч�вахт�сар�сыл�ма�йа�ъаг�лар.

Ъан йон га ры

Мал-щей�ва�нын� ъан� йон�га�ры� ол�ма�сы�ны� лап� кющня� вахт�лар�данбя�ри�иш�ля�дир�ляр.�Елат�ада�мы�мы�зын�сюйля�мя�си�ня�эюря�Тан�ры�Адя�михялг�ет�мяк�цчцн�Ъяб�ра�йы�ла�тап�шыр�ды�ки,�ин�ди�ки�дил�ля�де�сяк,�ма�те�-риа�лы�бу,�юзц�дя�бу�ни�шан�да�пал�чыг�дан�йоьу�руб�бир�фи�гур�дц�зялт�-син.�Ъя�на�би�Ъяб�ра�йыл�де�йи�ля�ни�еля�йир.Ал�лащ-Тяа�ла�ба�хан�да�эюряр�ки,�бу�фи�гур�онун�ис�тя�йин�ъя�алын�-

ма�йыб�ды:�мц�тя�на�сиб�лик�йох�ду.�Мя�ся�лян�щяд�дян�ар�тыг�бюйцк�дц,йа�ики�го�лу,�ики�айаьы�явя�зи�ня�чох�лу�ял-айаьы�вар,�баш�бя�дя�ня�нис�-бя�тян�ириди�вя�с.�Бюйцк�Йа�ра�дан�“бы�чаьы�ны”�эютц�рцб�пал�чыг�данйа�пыл�мыш� щя�мин� фи�гу�ру� йо�нуб-йон�гар�ла�йыб� ону� ин�ди�ки� бя�ни-инсан�фор�ма�сы�на�са�лар,�йо�нуб�чы�харт�дыьы�ар�тыг�пал�чыг�дан�да�го�-йун-иняк,� ин�ди�ки� ев�щей�ван�ла�ры�дц�зял�дяр�вя�ща�мы�сы�на�да�ня�фяс,ъан�ве�ряр...

Доь�ру�дан�да�бу�ъан�лы�ла�рын�ел�ми�тя�ряф�дян�ба�хан�да�ща�мы�сы�нынмя�мя�ли�ол�ма�сы�юз�йе�рин�дя,�ган�дювра�ны,�да�хи�ли�ор�ган�ла�ры�нын�гу�-ру�лу�шун�да�кы� ох�шар�лыг,� ко�буд� де�сяк,� азар-бе�зар�дан� мца�ли�ъяцчцн�ис�ти�фа�дя�еди�лян�дяр�ман�ла�рын�ей�ний�йя�ти�дя�бир�тя�ряф�дян,�ан�-ъаг�ня�сирр�вар�са�ин�сан�щя�ля�юзц�нцн�ди�ли�ня�бир�дам�ъы�да�чай-су

215

Кечмиш эяляъяк

Page 216: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дяй�мя�миш,�ди�ши�нин�ал�тын�дан�бир�шей�кеч�мя�миш�илк�юнъя�га�пы�сын�-да�кы�мал-щей�ва�ны�ра�щат�ла�йыб�йем�ля�йир,�он�дан�сон�ра�юзц-юзцнцнйа�ды�на� дц�шцр.� Эц�нцн� щан�сы� саа�ты� ол�са� да� юзц�нц� дар�ма�ъал�дащей�ва�ны�ны-дювля�ти�ни�ра�щат�ла�маьа�йе�ти�рир.Баш�га�бир�тя�ряф�дян�ися�га�пы�сын�да�вар�сах�ла�йан�(йя ни мал-го -

йун) о�гя�дяр�яйи�либ-гал�хыр,�щя�ря�кят�еля�йир,�щя�ля�юзц�дя�юз�аъы�су�-йу�ну�чы�ха�ра�раг�от�да�ча�лыб,�та�пыл�ла�йыб,�хот�ма�йыьыб�сон�ра�да�тя�-зя�дян�ону�ма�шы�на�йцк�ля�йиб,�га�пы�сын�да�да�бир�илан�бе�ли�(илан йалы)та�йа� го�йур�са� ъа�ны� йон�гар�ла�ныр,� ар�тыг� ш�лак,� ят-пий�дян,� щя�ля� бирган� тяз�йи�гин�дян�дя�хи�лас�олуб� саь�лам�ла�шыр�—�эцм�ращ�ла�шыр.�Буан�лам�да� да� де�мяк� олар� ки,� щей�ван� ъа�нын� йон�га�ры�дыр.� Ъанйонгары� иля� йанашы� о� щям� дя� сабит� валйутайды.� Бизимкиляр� вардейяндя�мал-щейваны�нязярдя�тутурдулар:�“Варым�йохду�тюкямсачам�(бязиляри буну “сатам” кими баша дцшцр, яслиндяся ашыб—дашмаг мянасында ашыб-сачмагды ),�хязиням�йох,�аьзын�ачам.”

Щарам тикя?

Мил�ля�ти�мин�ин�са�фы�на�бир�дя�гур�бан�олум!�Юз�га�пы�сын�да�кы�бирйа�на,�чюлцн�вящ�ши�си�ня�дя�адамларымыз�чох�мяр�щя�мят�эюстя�ряр�ди.Гейд�ля�ри�миз�бо�йу�елат�ада�мы�нын�йа�наш�ма�сын�дан�да�ныш�дыг.�Ме�-шя�ля�ри�миз�дя,� йай�лаг�лар�да� бу�лаг�ла�рын� га�баьын�да� бцтюв� аьаъэювдя�си�нин�ичи�ни�йо�нуб�чы�хар�дар,� ири�бир�та�баг�дц�зял�дяр�ди�ляр�ки,юз�мал-щей�ван�ла�ры�иля�йа�на�шы�чюлцн�гур�д-гу�шу,�аъ-йа�ла�ва�ъы�да�осу�дан�ичя�бил�син...�Сц�рц�нц�ъа�на�вар�дан�сал�ды�ран,�ъа�на�вар�ла�боьу�-шан�гурд�ба�сан�ит�ля�ря�дяр�щал�ай�ры�ъа�бир�щей�ван�кя�сяр,�ялцс�тц�гуй�-руьу�ну�ис�ти-ис�ти�он�ла�рын�га�баьы�на�атар,�сон�ра�да�ъям�дя�йи�шаг�га�-ла�йыб�ве�ряр�ди�ляр......Илк�бя�шяр�олан�Адям�бир�эцн�щей�ва�ны�кя�сиб�сой�ду,�ща�мы�сы�-

ны�да�бцтцнъя�би�ши�риб�йе�ди.�О�бой�да�ъям�дяк�дян�итя-пи�ши�йя�бир�ъяти�кя�дя�дцш�мя�ди.� Итнян�пи�шик�йа�лам-йа�лам�йа�ла�ныб� еля�ъя�ба�ха-ба�ха�гал�ды�лар.�Ал�лащ-Тяа�ла�бу� иш�дя�йи�эютц�ря�бил�мяз�ди.�Щаг�данАдямя�буй�рул�ду�ки,�ин�сан�ещ�ти�йа�ъы�цчцн�кяс�ди�йи�мал�—�щей�ван�-да�7�щарам�тикя�вар�ки,�ону�адам�йе�мя�мя�ли�ди.�Йя�ни�о�йа�нын�да

216

Бящрузяр

Page 217: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щеч�бир�ит-пи�шик�ол�ма�са�бе�ля�кя�си�либ�атыл�ма�лы�ды.�Юз�ев�щей�ва�ны�нагис�мят�ол�ду-ол�ду,�ол�ма�ды�гой�чюлцн�ъан�лы�сы�на�йем�ол�сун.�Би�зимин�сан�ла�рын�инан�ъы�на�эюря��о�тикяляр�бун�лар�ды:�1. “Йа�лаьа�дц�шян”,бо�йун�ла�кял�ля�нин�бир�ляш�ди�йи�вя�ъям�дя�йин�цс�тцн�дя�га�лан�бо�йу�нунуъун�да�кы� ой�наг� йу�ва�сы. 2-3. Ики� го�лун� уъ�ла�рын�да�кы� “хи�мир�-чяк”—�йя�ни�кц�ряк�сц�мц�йцнцн�эет-эе�дя�на�зик�ля�шя�ряк�ят�дян�сон�-ра�ямя�ля�эя�тир�ди�йи�гыьыр�даг.�4. Дюшцн�уъун�да�кы�“хи�мир�чяк”�—гыьыр�даг.�Йя�ни� га�бы�рьа� гя�фяся�ля�ри� бир�ля�шян� йер�дя� гат-гат� йаь�лыдюшцн�га�рын�бош�луьу�на�тя�ряф�щис�ся�син�дя�олан�гыьыр�даг.�5. Щей�ва�-нын�аь�ъи�йя�ри,�га�ра�ъи�йя�ри,�цря�йи�ни�“и�ча�лат”�ща�лын�да�бир�ляш�ди�рян�ня�-фяс�бо�ру�су�нун�цс�тцн�дя�ки�“ма�ла�за”.�Йя�ни�гырт�лаг�га�паьы�—�“уд�-лаг”�(баьыш ла, язиз оху ъу! Ела ты мы зын эцн дя лик иш лят ди йи сюзляр ляйа на шы, ана то ми йа дакы ифа дя ля ри дя иш лят мя йя мяъ бу рам. Ан ъаг,вал лащ, бу йа ша эял ми шям, щя ми шя ел арасында “ма ла за ны цзя рям,ща”, “ма ла за ны боьа зын дан чы ха ра рам, ща” де йи ми ни ешит ми шям.Йе ри эя либ, бу тяр ъц мяй ля баь лы юз мц ла щи зя ми сюйля мяк ис тяр дим.Бир па ра ла ры еля саныр ки, тяр ъц мя за ма ны ори жи на лы мц кям мял бил -мя йин ясас шярт ди. Щан сы ди ля че ви ря ъяк сян ся онун о гя дяр дя ящя -мий йя ти йох ду. Гя тий йян! Инди бир па ра са щя ядя бий йат ла рын да гу -ра ма, яъаиб сюзля ря, ифа дя ля ря раст эял дик ъя бу нун бир да ща ша щи диолур сан ки, тяр ъц мя бя зян “кал ка” цсу лу иля, сят ри тяр ъц мя шяк лин -дя апа ры лыр, йе ку нун да ися хал гын чох сяр раст ифа дя тяр зи га лыр кя -нар да, ки мин ся бир уьур суз тяр ъц мя си, ана ди ли миз дя гар шы лыьы ола-ола сюз гу ра ма сы да хил еди лир ди лин лцьят фон ду на вя ди ли ми зи йа манэц ня го йур лар).

6-7. Цря�йин�ичиндяки“гу�лаг�ла�р”�—�йя�ни�кла�пан�ла�р.Ел�ми�вя�тиб�би�ба�хы�мын�дан�да�эютцр�сяк,�эюря�ъя�йик�ки,�де�ди�йи�-

миз�бу�7�ти�кя�ни�йе�мяк�дцз�эцн�де�йил�вя�о�ти�кя�ля�рин�хе�йир�дян�чох,бял�кя�дя�зи�йа�ны�вар�ин�са�на.Бе�ля� йа�наш�ма� тяк�ъя� щей�ван� кя�сян�дя� ор�та�йа� чых�мыр�ды.� Тор�-

паьы�нын,�мящ�ля�си�нин�бар-бя�щя�ри�ни� топ�ла�йан�кющня�ки�ши,� йа� евинха�ны�мы�о�не�мят�ля�рин�ща�мы�сы�ны,�щяр�ше�йин�“со�ру�ну-со�фу�ну”�ща�ра�-мы�ки�ми� со�руб-со�вуб� сыфгарыб� еви�ня-ан�ба�ры�на�апар�мыр�ды.�Газ�-дыьы� кар�тоф�дан,� дяр�ди�йи� га�рьы�да�лы�дан,� бич�ди�йи� та�хы�лдан,� цздцйц

217

Кечмиш эяляъяк

Page 218: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мей�вя�дян�бир�ъян�эя�ми,�йа�бир�вед�ря�ми,�йа�бир�гом�му...�“бу�датор�паьын� па�йы”,� сюйля�йиб� йе�ни�дян� гай�та�рыб� тор�паьа-мящ�ля�йядаьыт�дыьы�нын�чох�ша�щи�ди�ол�му�шам.�Ону�она�эюря�еля�йир�ди�ляр�ки,ана�тор�паг�чюлцн�га�рыш�га�сын�дан�тут�муш,�бюъя�йи�ня,�чаг�га�лын�дантут�муш,�гур�ду�на-гу�шу�на�да�пай�ве�ря�бил�син�вя�ин�сан�ла�бя�ра�бярбаш�га� аъ� га�рын�ла�ры� да� до�йур�маг�ла� Ал�ла�щын� (ел ми ъя щят дяндюврий йя — дюврет мя га ну ну нун) гой�дуьу�“гяря�лин”�да�ва�мын�-да�Тан�ры�йа�нын�да�яли�бош�ол�ма�сын.�Бу�тя�мял�га�нун�лар�ды,�ин�саф�тя�-ря�зи�си�ди,�йе�ня�де�йи�рям,�мил�ля�ти�ми�вар�едиб�йа�ша�дан�вя�щу�ма�низ�-ми�ми�зин� прин�сип�ля�ри.�Мящ�су�лун� бир� щис�ся�си�нин� ону� йе�ти�рян� тор�-паьын�юзц�ня�гай�та�рыл�ма�сы�сан�бал�лы�тяд�ги�гат�ясяр�ля�ри�нин�мювзу�су�-ду�вя�тяк�ъя�бу�штри�хин�юзцй�ля�дцн�йа�ны�щей�ран�го�йа�би�ля�рик.�Ор�-та�йа�чы�ха�ран�ла�ра�са�лам�лар�ол�сун!

Йа рат дыьы хят ри ня, йох са итин гис мя ти?

Ал�лащ-Тяа�ла�ъя�ми�йа�рат�дыьы�на�рящм�еля�йян�ди�вя�ща�мы�нын�даюз�ру�зи-гис�мя�ти�(па йы) вар.�Кющня�ки�ши�ляр,�аз�га�ла,�бя�шя�рин�юзцгя�дяр�га�йым-гя�дим�ящ�ва�лат�да�ны�шар�ды�лар:�—�Бюйцк�Йа�ра�дан�ин�сан�оь�лу�на�буь�да�ны�о�гя�дяр�бяхш�еля�-

миш�ди� ки,� дя�ня� до�лан�да� та�хы�лын� эювдя�си� баш�дан-ба�ша� та�мамсцн�бцл�баь�лар�мыш.�Адам�лар�да�ола�ъаг�ла�ры�нын�(еви нин) щян�дя�-вя�рин�дя�бир�аза�ъыг�та�хыл�якяр�миш�ляр�вя�о�бир�пар�ча�йе�рин�буь�да�-сы�ны� йыьыб-йыьыш�дыр�маг� ол�маз�мыш…� Адям� ювла�ды� да� да�щачюря�йи� ин�ди�ки� ки�ми� "ит� зцл�мц� иля"� язаб-язий�йят�ля� га�зан�маз�-мыш…Буь�да�нын�ала�сц�тцл�вах�тый�мыш.�Га�дын�чюряк�са�лыр�мыш.�Юзц�нц

бу�ла�йан�ушаьы� ра�щат�ла�маг�да� тян�бял�лик�еля�йир,�бир�йу�ха�эютц�-рцб,�яс�тяь�фу�рул�лащ,�онун�ла�кюрпя�ни�си�лир�(бя шя рин дя чох ду нуг,аз га нан вах ты олуб ду… Га зан хан йаьы баш чы сы нын-тя ку рун ду -нуг ха ны мы ны йер ал тын да-зин дан гу йу су на са лын мыш ды, онун ки -чик гы зыны эу йа йо рьа ол дуьу на эюря мин ди йи ня, юлц ля рин йе мяк-ич мя йи ни дя ял ля рин дян ал дыьы на инан ды ра бил миш ди)…�

218

Бящрузяр

Page 219: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Е�ля�о�ан�да�ъа�цс�тцн�дя�хял�бир�дыьыр�ла�сан�йе�ря�дцш�мя�йян�зя�-ми�дя� цч� га�рыш� бо�йу� олан� сцн�бцл� баш�ла�йыр� ашаьы�дан-йу�ха�ры�йадоь�ру�эет-эе�дя�гей�бя�чя�кил�мя�йя.�Бу�ща�лат�да�ит�зя�ми�нин�ят�ра�-фы�на�до�ла�ныб�эюйя�тя�ряф�баш�ла�йыр�ула�маьа�(о вах та гя дяр итинула дыьы ны еши диб-би лян ол ма мыш ды).� Еля� йа�зыг-йа�зыг� ула�йыр� ки!Тц�кцр�пя�дян�ся�си�еши�дян�адам�лар�тюкц�лц�шцр.�Га�дын�ди�ли� ту�тар-тут�маз�адам�ла�ры�ба�ша�са�лыр.�Ит�дя�узун-уза�ды�ула�маьын�да…�Эет-эе�дя�яри�мяк�дя�олан�сцн�бцл�эювдя�нин�уъу�на�бир�аза�ъыг

гал�мыш� да�йа�ныр.� Олуб-ке�чян�ляр�дян� ща�ли� олан�лар� ан�ла�йыр� ки,нан�кор�луьа�эюря�Йа�ра�дан�вер�ди�йи�"урзуну"�эе�ри�алыр�ды.�Фя�ла�-кя�ти�ду�йуб�Тан�ры�йа�йал�ва�ра�нын,�йа�рат�дыьы�ди�эяр�ъан�лы�нын�хят�ри�-ня� Алям�ля�рин� йи�йя�си� рящм� еля�ди� (Ал лащ Рящ ман ды, Ря щим ди,Адил ди, Баьыш ла йан ды).�Яв�вял�кин�дян�он�дя�фя�ки�чик,�бу�эцн�яли�-миз�дя�га�лан�бу�сцн�бцлцн�га�пы�нын�ща�лал� ити�нин�гис�мя�ти,�ру�зи�сиол�дуьу�на�гя�дим�ляр�дян�бя�ри�ин�сан�ла�ры�мыз�ина�нар�ды…�Яв�вял�ляр�ит�ула�йан�да�ону�аз�дыр�маз�ды�лар.�Еля�ъя�эя�ти�риб�га�-

баьы�на�дуз-чюряк�го�йар�ды�лар;�о�йа�са�кит�ля�шяр,�йа�да�ки,�о�оъаг�-дан�баш�эютц�рцб�эе�дяр�ди.�Онун�чцн�дя�ба�ба�лар�щям�дя�де�йяр�-ди�ляр�ки,�ат�яля�дц�шяр,�ит�яля�дцш�мяз.�

Кя ря мин хят ри ня

Йу�ха�ры�да�"хят�ри�ня"�де�дим,�би�зим�ки�ля�рин�да�ныш�дыьы�бир�сюйля�-мя�ни�дя�ха�тыр�ла�йы�рам:�—� Тей�мур�лянэ� бял�ли� ся�бяб�дян� ер�мя�ни�ни� уъ�дан�тут�ма� гы�-

лынъ�дан�ке�чи�рир�миш.�Ер�мя�ни�да�ща�гур�тар�ща�гур�та�рый�мыш.�Бун�ла�-рын�кюкц�нцн�кя�сил�ди�йини�эюрян�Кя�ря�мин�ана�сы�иря�ли�йе�ри�йиб�де�-йир�ки,�йа�Ямир,�биз�дян�сон�ра�эя�лян�ляр�ня�би�ля�ъяк�ер�мя�ни�ня�ол�-дуьу�ну?�Хан�оь�лу�нун�юз�га�ны�ны�ким�ля�ря� ъа�ла�маг� ис�тя�ди�йи�нища�ра�дан� би�ля�ъяк�ляр?!� Кя�ря�мин� хят�ри�ня� бун�лар�дан� да�маз�лыгсах�ла�маьы�ны�тя�мян�на�еди�рям.�Я�мир�Тей�мур�ана�нын�сюзцн�дян�ке�чям�мир.�Ял�йе�тяр�дя�ъя�би�-

ри�га�дын,�би�ри�дя�ады�ки�ши�ола�нын�ики�си�ни�сах�ла�йыр…�

219

Кечмиш эяляъяк

Page 220: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Щягигятдя�ися,�“Ясли�вя�Кярям”�дастаны�даща�гядимди...Бир�сюйлямяйя�эюря�дя�Ямир�Теймур�ермянинин�нишанясини�юзцона�эюря�кясмир�ки,�эяляъяк�нясилляр�билсин�онларын�ня�йуванынгушу��олдуьуну.�

Илк�ба�хыш�дан�мят�ля�бя�дях�ли�ол�ма�йан�бир�не�чя�ящ�ва�ла�тыда� ашаьы�да� сюйля�йи�рям� ки,� тор�паьы� бир� йер�дян� эютц�рц�лянби�зим� йе�рин� лян�эяр�ли,� са�льа�лы� ин�сан�ла�ры�нын� ха�рак�те�ри�ни,� ичдцн�йа�сы�ны�ач�маьа�аза�ъыг�да�ол�са,�кюмяк�едяр.�

Мярд Ана нын доь дуьу Ямир

...Ъей�ранчюлдян�Тиф�лис�ба�за�ры�на�бир�бюлцк�мал�апа�ран�за�манСаъ�даьын�да�ча�по�вул�чу�лар�Йа�со�вул�лу�дан�олан�бу�адам�ла�рын�га�-баьы�ны� кя�сир.� Бун�ла�рын� ичин�дян� би�ри�си� со�йьун�чу�лар�ла� ял�би�рий�миш.Би�лир�ляр�миш�ки,�Ямир�щеч�кя�ся�сы�нан�де�йил,�она�эюря�дя�онун�тц�-фян�эи�нин�чах�маьы�ны�хял�вят�ъя�чы�ха�рыб�лар�мыш.�Йол�кя�сян�ляр�бун�ла�ратя�пи�ня�ряк:�—�“Тюкцн�си�лащ�ла�ры�вя�юзц�нцз�дя�не�ъя�эя�либ�си�низ,�еля�-ъя�дя�га�йы�дын�эе�ри,�си�зин�да�ща�бур�да�ма�лы�ныз-за�ды�ныз�йох�ду,”�—де�йян�дя,� Ямир:� —� “Бе�ля�фи�лан� ушаьы,� си�зи� ана,� би�зи� иняк�мидоьуб?!”—�баьы�ра�раг�тц�фян�эи�щяр�ля�йиб�цзц�ня�гал�ды�рыр�ки,�бун�ла�-ры�гыр�сын,�эюрцр�ня,�на�мярд�чах�маьы�чы�ха�рыб�ды.�Да�ща�ня�ола�сы�ды,гул�дур�лар�ву�рур�лар�няр�оьу�лу.�Йа�со�вул�лу�Ями�ри�нин�гяб�ри�ин�ди�дя�ор�да�ды.�Ями�за�дя�ля�ри,�ями�-

си� ушаг�ла�ры� 2-3� ня�сил� кеч�ся� бе�ля� иэид�лик-гящ�ря�ман�лыг� сим�во�луолан,�на�кам�эе�дян�Ями�рин�ха�ти�ря�си�ни�уъа�ту�тар,�“Я�мир�ями�нинэо�ру� щаг�гы”� ан�ды�ны� ян� мц�гяд�дяс� ящд-пей�ман�да� иш�ля�дяр�ди�ляр.Иэи�ди�ми�зин�ювлад�ни�ша�ня�си�гал�ма�ды.�Ями�рин�бир�цзц�гыз,�бир�цзцэя�лин� олан� га�ды�ны� Зей�ня�би� сон�ра�дан� аь�ла�да-аь�ла�да�Гыр�лы�йа� юзго�щум�ла�ры�на� яря� вер�ди�ляр.� Мцл�кц�лц� оъаьын�дан� бюйцк� са�йьыэюрян,�Ямир�ки�ми�иэи�дин�ъо�шьун�мя�щяб�бя�тин�дя�гов�ру�луб�гар�сы�-лан�ха�ным-ха�тын�Зей�няб�йе�ня�яла�гя�ни�цз�мя�ди,�оь�лу�Яре�сей�Мцл�-кц�лц�ъа�ван�ла�ры�иля�бир�бюйц�дц,�гы�зы�Ят�ла�зы�Йа�со�вул�лу�нун�ща�лал�ки�-ши�ля�рин�дян�олан�Мц�се�йи�бин�оъаьы�на�эя�лин�кючцр�дц.

220

Бящрузяр

Page 221: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ки ши ля рин бах ты-йыь ва лы

Ща�лал�ду�руб-оту�ран,�ща�лал�чю�ряк�га�за�ныб�ону�ща�лал�да�йей�янКи�ши�ля�ри�миз�олуб�ду�щя�ми�шя.�Бу�нун�мцга�би�лин�дя�дя�вар�ла�ры�ар�тыб-чо�ха�лыб,� дцз-дцнйа�ны� ту�туб�ду.� Мцлкцлцдя� Щаъы� Мя�щям�мядад�лы�бир�зат�олуб�ду.�Ил�хы�сы,�ъащ-ъя�ла�лы...�Оь�ру�лар�щяр�дя�фя�гя�с�дя�-нир�ми�ш�ляр� ки,� ил�хы�сын�дан-атын�дан� оь�ур�лай�ыб� апар�сын�лар,� эеъ�я�нинщан�сы� вя�дя�си� эе�дир�ми�ш�ляр�ся� дя� ки�ши�ни� кцркцня� бцрцнцб� тюй�ля�дяйа�тан�эюрцр�вя�кор-пе�ши�ман,�яли�бош�гай�ы�дыр�мы�ш�лар�эе�рийя.�Щаъ�ы�-са�юз�йо�рь�ан-дю�шяй�ин�дя�ра�щат�йат�маь�ын�да...�Бу�ну�ню�кяр�ляр�дянунан�мазй�а�на�юй�ря�ниб�би�лярмишляр.�Да�ща�ня�ола�сы�ды?�Гя�ти�ина�ныр�-лар�ки,�о�ки�ши�нин�бах�ты�ай�агда�ды,�юзц�йат�са�да,�оь�ру-ха�ин�ня�зя�рин�-дя�онун�кю�лэ�я�си�мал-дюв�ля�ти�нин�цстцндя�ди....Кал�вайы�Кя�рим�дя� олуб�ду� биз�ляр�дя.�Ща�мы� сцрцнц,�ма�лы�ны

йай�лы�ма�апа�ран�да�щя�ми�шя�эюрцрмцшляр�ки,�бу�нун�гой�у�ну�йей�иб—�дой�уб,�эя�либ�ар�хаъ�да�йа�ты�шыр.�Тя�яъъцбля�со�ру�шан�да�ки,�Кяр�бя�-лайы,�юрц�шя�ня�вахт�эет�дин,�ща�за�ман�гай�ыт�дын�ки,�хя�бя�ри�миз�ол�-ма�ды?�Кал�вайы�Кя�рим�гы�мы�ша�раг�сюй�ляр�миш�ки,�ба�ла,�о�ща�лал�ва�-ры�мы�мя�ним�бах�тым� ота�рыр.�Юзцм�бур�дай�ам,� бах�тым�ма�лы�мынцстцндя,�сцрцмцн�ичин�дя�ди...

Биз дя бе ля оъ аь ыг

За�ман�еля�эял�ди�ки,�Йа�со�вул�лу�нун�Мя�щям�мя�ди�нин�бой�ну�наЩяъъ�зий�а�ря�ти�дцшдц...�Зяв�вар�ла�ры�апа�ран�кар�ван�не�чя�мямля�кя�-тин�тор�паь�ы�ны�ад�лай�ыб�Яря�би�с�тан�ся�щ�ра�ла�рын�да�аь�ыр-аь�ыр�иря�ли�ляй�ир�-ди.�Щяр�мян�зил�дя�сар�ван�зяв�вар�лар�дан�йол�кя�сян�бядя�ви�ля�ря�вер�-мяк�вя�кар�ва�ны�ха�та-бя�ла�дан�со�вуш�дур�маг�цчцн�пул�топ�лай�ыр�ды.Узун� йо�лун�мя�шяг�гя�ти�ня� яв�вялъ�я�дян� ща�зыр� олан� йол�чу�лар� дин�-мяз-сюй�ля�мяз� щагг� юдяй�ир�ди.�Мцгяд�дяс� тор�паг�ла�ра� чат�мыш�ды�-лар.�Неъя�ол�ду�са�чюлцн�яряб�ля�ри�ве�ри�лян�щаг�ла�ра�зы�лаш�май�ыб�эя�либзяв�вар�ла�ры� да� щя�дя�ляй�иб� он�лар�дан� хя�с�пу�ш�луг� еля�миш�ди�ляр.� Мя�-щям�мяд�бун�ла�рын�дяр�си�ни�вер�мяк� ис�тяй�ян�дя�йол�да�ш�ла�ры�гой�ма�-мыш�ды� ки,� бун�лар�ща�мы�сы� “оъ�аг�ды”,�(йя ни мцгяд дяс тор паг ла рынадам ла ры дыр лар) он�ла�ра� то�хун�маг�ол�маз,�гой�бун�лар�да�(йя ни

221

Кечмиш эяляъяк

Page 222: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

вар — пул) эет�син�эе�дян�ля�рин�да�лынъа.�Щя�мин�ан�аь�саг�гал�йол�да�-шы�нын�сюзцнц�че�ви�рям�мяй�ян�Мя�щям�мя�дин�эеъ�я�нин�щан�сы�вя�дя�-син�дя�гал�хыб�эет�дий�ин�дян�ким�ся�нин�хя�бя�ри�ол�ма�мыш�ды...Обаш�дан� ой�а�нан� дя�с�тя� эюрцр� ки,� бя�дя�ви�нин� апар�дыьы� до�лу

щей�бя,�щя�ля�цстя�лик�бир�ер�кяк�ъям�дяйи�дя�йа�нын�да�ор�та�лыг�да�ды�вяМя�щям�мяд� дя� гы�лынъ�ы�ны� си�либ-тя�миз�ляй�ир.� Зяв�вар�ба�шы� дил�лян�мя�-миш� Мя�щям�мяд� гай�ы�дыр� ки,� биз� дя� бе�ля� оъ�аь�ыг!� Эя�рякМцлкцлцйя�то�хун�май�а�сан,�то�хун�дун�му,�пай�ы�ны�алаъ�аг�сан!Зийарятдян�Вятяня�дюняндя�кимин�няйи�варды,�ортайа�гойуб

бярабярляшиб�щалаллашмалыйды.�Бярабярляшяндя�Щаъы�Мящяммяддейир� ки,� о� бир� кися� кюмцрц� чякмяйин.�—�Нийя� чякмяйяк?�—Сяфярдя� мяним� атымын� иряшмясини� оьурламышдылар,� мян� дящайыфымы�чыхмаг�цчцн�карвансарадан�бир�кися�кюмцр�эютцрдцм,оьурлуг�малды-ону�гатмайын!

Ща�ъы�Мя�щям�мяд�ба�ба�мы�зын�Щяъъ�зи�йа�ря�тин�дя�ки�бу�ящ�ва�лат�-ла�рыны�да�ныш�дым�ки,�гал�сын�йа�ди�эар.

Со руш маьы ар би лян Рцстям ба ба

Улу�ба�бам�Рцстям�Ис�май�ыл�оь�лу�Мяш�щяд�зий�а�ря�тин�дян�га�йыт�-мыш�ды.�Ин�ди�ав�то�бус�ла�3-5�эц�ня�эе�диб-эя�лир�ляр,�о�за�ман�са�ся�фяр�2ай�дан� ар�тыг� чяк�миш�ди.� Кянд� ба�шы�на� тюкцлцшцб�Мя�шя�ди� ады�нынмцба�ряк�бад�лы�ьы�на� йыь�ыл�мыш�ды.�Мя�шя�ди�Рцстям�дя� ща� тя�фя�ринъ�ляба�хыр�ды�са,�ушаг�ла�рын�ана�сы�ны� адам�ла�рын�ара�сын�дан� се�чям�мир�ди.Гар�да�шы,�ями�си�ушаг�ла�рын�дан�да�со�руш�маьа�ди�ли�эял�мир�ди�ки,�бир�-дян�цряй�и�ня�эя�лян�ба�шы�на�эял�миш�олар.�Ща�ла�лы�ны�ся�щяр�дян�эю�ря�бил�-мяй�ян�Мя�шя�ди� цряй�ин�дя� до�лан�ды�рыр�ды� ки,� йя�гин� мян�дян� со�нра“хялй�яр”,�йа�“чи�чяк”�апа�рыб�ушаг�ла�рын�ана�сы�ны...�Мя�с�мя�ана�ися�щяйасын�дан�йаш�маг�аь�зын�да�зий�а�рят�дян�гай�ы�-

дыб� мцгяд�дяс� Мя�шя�ди� ады�ны� ала�раг� онун� ня�зя�рин�дя� да�ща� дауъал��мыш�Рцстя�мин�цзцня�чы�ха�бил�мя�миш,�ел�дян,�ъа�ма�ат�дан�щяйаеля�миш�ди.�Мя�с�мя�ся�щяр�дян�“юй�да�мын�да”�еля�бир�уъ�дан�са�мо�варгай�на�дыр,� оъ�аьы� сюн�мяйя� гой�май�ыб� кюкцрц� гой�уб� чюм�чя�ниэютцрцр,� га�ра� бо�зарт�ма�га�зан�ла�ры�ны� бир-би�ри�нин� ар�дынъа� бо�шал�-дыб,�буь�ла�нан�пюрт�дя�мя�ни�дя�рин�си�ни�ляр�дя,�ири�мяъ�мяй�и�ляр�дя�ба�-

222

Бящрузяр

Page 223: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лыгбе�ли�отаг�да,�ики�эен�тах�тын�цстцндя�бар�даш�гу�руб�оту�ран�ки�ши�-ля�ря�эюн�дя�рир�ди...

Саь икян гой гу лаь ым ешит син

Мцлкцлцнцн�Кал�вайы�Га�сым�лы�сын�дан�Мяъ�ид�ки�ши�гой�у�на�эе�-дир�ди,� йах�шы� да� ва�ры-ща�лы� вар�ды.� Гар�да�шы� оь�лу� Ъаб�бар� илк� шу�рамяк�тяб�ля�рин�дя� (“ше гай ын да”) оху�муш�ду,� зя�ка�лы� ол�дуь�у�нуэюрцб�мцял�лим�ля�ри�тюв�сиййя�еля�миш�ди�ляр�ки,�тящ�си�ли�ни�да�вам�ет�дир�-ся�йах�шы�олар.�(Ня ил лащ еди рям, хырдала май ым, ол мур, рус ъа ады“шко�ла� гра�мот�но�с�ти�ю�но�шей�и�не�со�вер�шенно�лет�них” олан,да ща чох са вад сыз лыьы ляь вет мяйя, юзц дя са вад сыз йе ний ет мя вяэянъ ля ря тящ сил вер мяйя йю нял дил миш бе ля илк мяк тяб ля ря ъа ма атру съа илк щяр ф ля ри ни эютцрцб-юзцнцнкцляш ди риб “ше гай ын” дей ир ди.Дя гиг ляш мя си ня ещ тий аъ вар, бу мя ним мцла щи зям ди. Бир ща ла дагя ти ями ням вя бял кя еля сцрят ли мя ним сят мя кур сла ры ны йа ра дыбора да дярс ве рян ля рин тя си рин дян ди ки, То у зун Пуш кин мяк тя би фе -но ме ни йа ран ды, о тящ сил оъ аьы бир не чя ня сил ис те дад лар йе тиш дир ди,тящ си ли ми зин шю щ ря ти аля мя ъар ол ду.

Бу мювзуда арашдырма апарыб эюрдцм ки, ютян ясрин 30-ъуилляриндя коллективляшмянин вцсят алдыьы дюврдя халг тясяррцфатыцчцн йени кадрлар щазырламаг мягсядиля Тоузун Пушкинмяктябиндя цчиллик нцмуня колхоз ъаванлары мяктяби йарадыл-мышды. Кяндлярдян эялян эянъляр йатагханайла, эцндя цч дяфяйемякля вя тягацдля тямин олунурду. Орада колхозун структуру,идаряетмяси, щесабат ишляринин апарылмасы юйрядилирди. Щям дящямин бу мяктябя “Шегайын” дейирдиляр. Ъаббар ями бу мяктябибитирмишди.)�Ке�чян�яс�рин�20-30-ъу� ил�ля�рин�дя�ев�дян�чы�хыб�оху�ма�-ьын,� баш�га� йер�дя� гал�маь�ын� ня� де�мяк� ол�дуьу� ай�дын�дыр.�Ями�сиМяъ�ид�бой�ну�на�эютцрцр�ки,�ня�хяръи�вар,�мян�чя�кяъ�ям,�тя�ки�Кал�-вайы�Мол�ла�Яляк�бяр�ки�ми�би�зим�дя�бир�аь�зы�Гу�ран�охуй�а�ны�мызола.�Щеч�ким�цстцнц�вур�мур�вя�Ъаб�бар�да�щяр�дя�фя�ла�зым�олан�-да,� Эянъ�яйя� эе�дян�дя� бир� щей�ван� апа�рыб� са�тыр,� хяръ�лик� еляй�ир.Мяъ�ид�ями�си�дя�щя�ми�шя�бу�нун�бой�у�ну�“сюйцрмцш”�ки,�шцкцр�Ал�-

223

Кечмиш эяляъяк

Page 224: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ла�ща,�би�зим�дя�охуй�а�ны�мыз�вар.�Неъя�олур�са�Мяъ�ид�ки�ши�бярк�азар�лай�ыр.�Ди�ли�ту�тар-тут�маз�де�-

йир�ки,�Ъаб�бар�гой�эя�либ�гу�лаь�ым�еши�дя-еши�дя�бир�Йа�син�оху�сун.Хя�бяр�Ъаб�ба�ра�ча�тан�да�эя�лир,�анъ�аг�Ал�лащ�кяс�син�еля�эял�мяйи.Мяъ�ид�ями�си�йал�ва�ра-йал�ва�ра�дей�ир�ки,�бой�у�на�гур�бан�олум,�бирГу�ран�оху,�бир�аз�са�кит�ля�шим.�Гар�да�шы�оь�лу�су�чу�хур,�йе�ря�ба�хыбуд�гу�на-уд�гу�на� га�лыр.�Ки�ши� ня� гя�дяр� дирянся� дя� ъа�ван�дан� сясчых�мыр.�Ахыр-ахырда�ба�ша�са�лыр�лар�ки,�бу�нун�оху�дуьу�ай�ры�мяк�-тяб�ди.�Мяъ�ид�ки�ши�вай�сы�ныб�сюй�ля�нир�ки,�а�ся�нин�оху�дуь�ун�бе�ля-бе�ля� ол�сун,� бя� мян� щей�ван�ла�ры� са�на� он�дан� ютя�ри� ве�рир�дим� ки,“чин-чу�ат”�дил�ли,�ще�саб-ки�таб�ел�ми�юй�ря�ня�сян?!�Ще�саб-ки�та�бы�ща�-мы�би�лир�дя,�ай�оь�ул!�Ща�ны�юй�рян�дий�ин�Гу�ран-Ки�таб?!

Саф — ду ру На бат ана

На�бат�ана�яслян�Ха�тын�лы�го�щум�лар�дан�ды.�Кютцъ�я�си�ни�дя�эю�-рян�ня�ня�ни�цми�дий�ди�йа�ша�дан.�Аь�зын�дан�ахы�рынъы�ня�фя�си� чы�ха�наки�ми�“га�ра�каь�ы�зы”�эя�лян�оь�лан�ла�ры�Абу�зяр�вя�Чо�да�рын�йо�лу�нуэюз�ля�ди.�Ял-ай�аьы� ту�тан�вахт�ла�рын�да�гон�шу�да�бир� аз� чох� ля�нэ�и�-йян�дя�дей�яр�ди�ки,�бый,�ба�шы�ма�хей�ир,�ин�ди�ушаг�лар�да�ва�дан�эя�либга�пы�ны�баь�лы�эю�ряр�ляр,�мя�ни�йох�олум,�йа�ман�эе�чик�дим.На�бат�ня�ня�нин�Ъа�вад�ад�лы�бир�няр�оь�лу�ну�да�щя�ля�1923-ъц�ил�-

дя�щю�ку�мя�тя�сын�ма�дыь�ы�на�эю�ря�вур�муш�ду�лар.�Ъа�вад�да�бир�Ъа�-вад�иди.�Няс�ли�нин,�кюкцнцн�ян�йах�шы�тя�ря�ф�ля�ри�ни�юзцндя�бир�ляш�ди�-риб�ъа�ны�на�щоп�дур�муш�ду...�О�вахт�кы�яли�тцфя�нэ�ли�ми�лис�ля�ри�эю�рянНа�бат� тцфя�нэя�ба�хыб�де�миш�ди� ки,� бо...о...й,� бу�би�зим�Ъа�ва�дынтцфя�нэи� дюймц,� ня� за�ман� эютцрдцнцз� ки,� хя�бя�ри�миз� ол�ма�ды?Дей�ир�ляр�ки,�йох,�бу�би�зим�юз�йараьымызды.�На�бат� тез�йцйцрцбдам�да�пяр�ди�ни�ара�лай�ыр,�дя�с�ма�ла�бцкцлц�бе�ша�чы�ла�ны�чы�ха�рыб�ба�-хыр,� цряйи� йе�ри�ня�эя�лир�ди.�Да�ща�ща�ра�сы�ды!�Мям�мяд�ки�ши�нин�аь�ырхяръ�ин�дян,�ел-оба�нын�кялтя�ки�ши�ля�ри�нин�за�мин�кар�лыь�ын�дан,�Ъа�ва�-дын�узун�чяк-че�ви�ря�са�лын�ма�сын�дан�со�нра�иш�со�ву�шуб�эе�дыр�ди.Мям�мяд�ки�ши�ися�ону�йа�ман�лай�ар,�щей�дан�лай�ар�ды�ки,�ар�вад,

бя�с�ди,�бу�ушаг�лыь�ын�дан�ял�чяк!�Вал�лащ�ся�ни�юлдцрцб,�эе�диб�“Си�фи�-

224

Бящрузяр

Page 225: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ри�ми”�(Си би ри) чя�кяъ�ям!Ахыр�да� Ъа�ва�ды� вур�ду�лар.� Ону� НКВД-нин� щяй�я�тин�дян� ба�-

бам�Гя�шям�ки�ши�эеъ�яй�кян,�“ча�со�вой”у�биръя�ан�лыг�йу�ху�апар�-ма�сын�дан�ис�ти�фа�дя�едиб�си�ня�си�ня�алыб�га�чыр�мыш,�бир�ня�фя�ся�дя�мир�-йо�лу�нун�цстцндя,�хо�зей�ин�Аб�ба�сын�еви�нин�йа�нын�да�ону�эюз�ляйянара�байа�йер�ляш�ди�ря�ряк�дал�йол�ла�кян�дя�йе�тир�миш�ди.�Обайа�ча�тар-чат�маз,�“Чцрцк�дя�ря”дя�бир�бай�а�ты�чя�кя�ряк�дцнян�дян�ин�ти�зар�дага�лан�кянд�ящ�ли�ни�хя�бяр�дар�еля�миш�ди�ки,�он�ла�рын�иэ�и�ди�нин�чя�на�зя�-си�щю�ку�мят�ялин�дя�гал�ма�ды.�

Цзба шы ба ба нын ща лал ти кя си

Мцлкцлцнцн�ад�лы�—�цздя�олан�ки�ши�ля�рин�дян�би�ри�дя�Цзба�шы�ба�-ба�олуб�ду.�Хан�лар�ки�ми�иэ�ид�бир�оь�ул�йе�ти�рян�ки�ши�Йа�со�вул�лу�нунйер�дян�галх�ма�ъа�ван�ла�ры�ны�щя�ми�шя�рущ�лан�ды�рыб�“ярям�ши�дир”,�ди�-ри�баш�ол�ма�ла�ры�цчцн�“дящ�мяр�ляй�ир�миш”.Юз�ди�ли�иля�де�сяк,�ушаг�ла�ра�хей�ир-дуа�ве�риб�ся�фя�ря�(йя ни оь ур -

луьа) йо�ла�са�ланда�ким�ся�гя�ф�ля�тян�ас�гыр�са�дей�яр�миш�ки,�ай�бур�-ну�нуз�кя�сил�син,�бе�ка�ра�шей�ди-ти�мов�ту�туб,�ся�щяр�дян�бур�ну�ахыр�-ды,�—�сюй�ляй�иб�ъа�ван�ла�ры�йол�дан�гал�маьа�гой�мазмыш...��Оьур�-луг� щейваны� кя�сиб� га�за�на� дол�ду�ран�да� Цзба�шы� ки�ши� дя� “мяноьур�луг� ти�кя�ни� ди�ли�мя� вур�ма�рам”,� —� дей�иб� юз� евин�дянэютцрдцйц� ят� пар�ча�сы�ны� ип�ля,� йа� сап�ла� баь�лай�ыб� щя�мин� о� бо�-зартма�га�за�ны�нын�ичин�дя�би�ши�риб�йей�яр�миш.�Юзц�дя�Ко�роь�лу�сай�агтез-тез�тя�к�рар�лар�мыш�ки,�100�ил�чал�дым-чап�дым,�ди�ли�мя��щарам�тикядяй�мя�ди.

Аты вер, ваь за ла дяй им

Бар�ха�на�лар� чох�дан�йцкля�ниб,�кюч�йо�ла�дцшщадцшдя�дир.�Мя�-щям�мяд� Лей�ли�ни� тя�ля�с�ди�рир� ки,� ями�си� ушаг�ла�ры� он�ла�ры� Му�са�сынайа�ь�ын�да� эюз�ляй�яъ�як,� эя�ряк� он�ла�ра� чат�сын�лар.� Еля� бу� ща�лат�даЛей�ли�нин�Юйсцзлц�го�щум�ла�рын�дан�би�ри�си�юзцнц�щювлнак�йе�ти�рир�ки,Мя�щям�мяд�ями,�аты�ны�вер,�бир�ваь�за�ла�(То уз дя мирй ол ваь за лы -

225

Кечмиш эяляъяк

Page 226: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

на) дяй�иб�гай�ы�ды�рам.�Ки�ши�дин�мязъя�атын�ган�та�рь�а�сы�ны�ве�рир�она,ара�ла�нан�дан�со�нра�Лей�ли�сюйцб-сюй�ля�нир�ки,�кюч�цстцндя�ол�ду�ьу�-муз�йер�дя,�адам�ла�рын�би�зя�мя�щят�тял�галдыьы�вахт�да,�ней�ля�ди�йин�-ди?!�О�ня�вахт�Мцлкцлцдян�ваь�за�ла�эе�дя,�ор�да�ишин�ашы�ра,�тя�зя�-дян�бя�ри�гай�ы�да,�йа�гай�ыт�майа,�йа�ги�с�мят!Мя�щям�мяд�ями�быь�ал�ты�гы�мы�шыб�“ней�няк,�а�Лей�ли,�ся�нин�го�-

щу�му�нун�гя�щ�ри�ня-на�зы�на�да�дю�зя�рик.�Ис�тя�ди,�на�мы�на�гый�ма�дым,го�щум�луг�дан�ке�чям�мя�дим”,�—�дей�иб�тя�сял�ли�ве�рир.

Ар вад, щу шу ну ъям ей ля

Адил�мцял�лим�наь�ыл�еляй�ир�ди�ки,�Му�рь�уз�дан�гай�ы�дан�да�тер�мо�-су�му�“Пящ�ляван�бу�лаьы”ндан�дол�дур�муш�дум.�Иш�еля�раст�эя�тир�-ди�ки,�Га�заь�ын�кол�хо�зу�нун�Эюй�даь�дан�боч�ка�лар�да�ара�на�пен�-дир�апа�ран�ма�шы�ны�на�мин�дим,�шяр�га�ры�ша�на�хей�ли�гал�мыш�эя�либ�евячат�дым.�Гаь�ам�ба�шы�ны�чя�киб�(кющ ня ки ши ляр йай-гыш цлэцъ ля тяр тя -миз гыр хыл мыш ба ш ла ры ны ев дя олан да йай лыг ла “чя кяр ди ляр”) йат�-мыш�ды,�ана�ма�хял�вятъя�де�дим:�“Ай�ъи�жи,�гаь�а�мы�ой�ат,�де�ки,�бу�-лаг�дан (Щаъ ал лы нын Ной лу бу лаь ы нын да суйу ся рин вя саф ды) тя�зя-тя�зя� су� эя�тир�ми�шям,� дур� ич”.� Юзцмся� “дал�дей�лан�дым”.� Анамтор�мо�су� пар�ча� бо�шалт�ды� вя� де�дий�им� ки�ми� еля�ди.�Гаь�ам� су�дантам�сы�нан�ки�ми�де�ди:�“Тцнбятцн�гы�зы,�мя�ни�нийя�ал�да�дыр�сан?�БуМу�рь�у�зун�“Пящ�ля�ван�бу�лаьы”нын�суйу�ду”.�Ъи�жим�ня�ил�лащ�еля�ди,ки�ши�де�дий�ин�дян�дюн�мя�ди�ки,�ар�вад,�аь�лы�ны�ба�шы�на�ъям�еля!�Яди�ляде�нян�чых�сын�гян�шя�ри�мя!�Адил�ями�эюзцндян�эц�ля-эц�ля�ата�щцзу�-рун�да�ща�зыр�олур,�юпцшцр-эюрцшцр,�киши�йай�лаг�да�кы�лар�дан�щал-ящ�-вал�ту�тур.�

Би зим йе мяй и миз ким дян олаъ аг?

Йе�рин�дян�тя�зя�гал�хан�ъа�ван�лар�дан�би�ри�ата�сы�на�цряй�ин�дя�аъ�ыьыту�тар�ды�ки,�бу�ки�ши�ус�та�нын�щаг�гы�ны�щя�ми�шя�ба�ща�да�ны�шыр.�Де�ди,бу�дя�фя�юзцм�да�ны�шыб�эя�ти�ряъ�ям.�Ах�шам�се�винъяк�хя�бяр�эя�тир�дики,�щю�рэцнцн�са�же�ни�йе�мяк�дя�ев�йий�я�син�дян�ол�маг�ла�20�ма�нат

226

Бящрузяр

Page 227: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

иди,�мян�еля�да�ныш�дым-ба�рыш�дым�ки,�йе�мяк�ус�та�нын�юзцндян�ола�-ъаг,�щям�дя�вур-тут�18�ма�на�та,�щюрцйцмцзц�щюрцб�иши�ми�зи�тезбир�за�ман�да�та�мам�лай�аъ�аг�лар.Ата�эюзцнц�эяз�дир�ди�ки,�ща�мы�ев�дя�ди�вя�ня�зяр�ляр�онун�аь�зы�на

ди�ки�либ,� ня� дей�яъ�яй�и�ни� эюз�ляй�ир�ляр.�Ата�кюксцнц� ютцрцб� аъы-аъы,мя�на�лы� тярз�дя�де�ди:�—�Ай�ба�ла,�ба�ща�да�ны�шыб�сан,�эя�ряк�би�зимйе�мяй�и�ми�зи�дя�он�ла�рын�бой�ну�на�са�лай�дын!То�уз�лу� ру�щу,� бу� йе�рин� ин�сан�ла�ры�нын�мя�ня�вийй�а�ты� бе�ля�дир� ки,

га�пын�да�иш�лят�дий�ин,�иш�эюрдцрдцйцн�ин�са�нын�3�юй�ня�йе�мяй�и�ни�вер�-мя�ли�сян.�Ня�ол�сун,�ся�щяр�евин�дян�эя�лир�вя�ах�шам�да�еви�ня�эе�дир?Ся�ня�мцлк�ти�кир,�гой�хей�ир�хащ�лыг�ла,�бюйцк�цряк�ля,�яли�нин,�гял�би�-нин� щя�ра�ря�ти�ни� ора� щоп�дур�сун,� ся�ня� ал�хыш�чы� ол�сун� ки,� сян� дя� оевин�дя-мцлкцндя�шад-хцррям,�аь�ыз�ши�рин�лийи�иля�йа�шай�а�сан.

Мян дя “юлцрям”, ар вад да

Би�зим�кянд�дя�бир�ки�ши�вар�ды.�Дей�яр�ди�ки,�евя�го�наг�эя�лян�дямян�дя�“юлцрям”,�ар�вад�да.�Мян�юлцрям�он�дан�ютрц�ки,�го�нагаъ�эе�дяъ�як,�би�а�быр�олаъ�ам,�ар�вад�юлцр,�он�дан�ютрц�ки,�го�наг�га�-лыб�йей�иб-ичяъ�як.�Она�эю�ря�дя�о�рящ�мят�лик�чох�вахт�ъи�бин�дян�пулчы�ха�рыб�хял�вятъя�ар�ва�ды�чаь�ы�ра�раг�дей�яр�миш�ки,�эет,�гон�шу�дан�2-3�бе�чя�ал�эя�тир!�Йя�ни,�би�лир�ки,�ев�дя�вар,�са�дяъя,�ар�ва�да�пул�ве�рирки,�гаш-га�баг�тюк�мя�син,�бе�чя�ни�кя�с�ди�риб,�го�наьа�цряк�ли�гул�лугеля�син.

Бу ол ма са ней няй я сий дин ки?!

Зцлмцн,�ин�саф�сыз�лыь�ын�ня�вахт�вя�ки�мя�едил�мяй�ин�дян�асы�лы�ол�-май�а�раг�аь�саг�гал�ла�рым�щеч�дю�зя�бил�мир,�еля�бил,�бу�са�ат�ол�мушки�ми,�уфул�дай�ыр,�баш�га�ла�ры�нын�дяр�ди�ни�юз�ля�рин�ки�ки�ми�гя�бул�едя�-ряк�юз�ич�ля�рин�дян�ке�чи�рир�ди�ляр.�Мя�шя�ди...�(йе ня ис тя ми рям ад чя киб бу хош мя рам лы гейдля ри -

ми зи бир ин три га, чя киш мя-ди диш мя обй ек ти ня че ви рим) гар�да�шы�нынкцря�кя�ни�ни�узун�йай�бойу�иш�ля�диб,�ял�ли�ара�ба�дан�чох�от�бич�ди�рибэя�ти�риб�га�пы�сы�на�йыь�мыш�ды.�Тя�зя�ев�ля�нян,�пу�ла�ещ�тий�аъы�олан�Илй�ас

227

Кечмиш эяляъяк

Page 228: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ще�саб�едир�ди�ки,�отун�пу�лу�ну�алан�дан�со�нра�яли�ня�майа� са�лар,щей�ван�алар,�цзцня�эя�лян�ил�дя�дя�кю�мяк�ля�шиб�бир�ба�лыгбе�ли�дамтик�ди�ряр.�Щагг-ще�саб� еляй�ян�дя�Мя�шя�ди� чы�ха�рыб� бир� ара�ба� отунщеч�йа�ры�сы�нын�да�щаг�гы�еля�мяй�ян,�лап�кющ�ня�пул�ла�3�ма�нат�ве�рир,гар�шы�сын�да�кы�ъа�ва�нын�до�нуб�гал�дыь�ы�ны�эю�рян�дя�ися�дей�ир:�“А�ба�-ла,�гар�нын�нийя�аь�рый�ыр,�апа�рыб�гян�дя�ве�риб�3�эцн�ичяр�си�низ�дя.�Буол�ма�са�ней�няй�я�сий�дин�ки?!”

“Дярй ян”дян ке чян дя бир даш эютцряй дин...

Ашыг�лар,�ел�ся�нят�кар�ла�ры�тякъя�той�лар�да,�шян�лик�ляр�дя�чалыб�оху�-маз�ды�лар.�Елат�юз�оба�сы�на�гай�ы�дан�дан�со�нра�пай�ы�зын�ахыр�ла�рын�-дан�ба�ш�лай�а�раг�узун�гыш�эеъ�я�ля�рин�дя�бюйцк�ев�ляр�дя�вя�щям�дядю�в�ран�ач�маг,�йыь�ыш�маг�цчцн�ня�зяр�дя�ту�ту�лан�ири�вя�ишыг�лы�тюв�ля�-ляр�дя�йыь�ы�лыб�мяъ�лис�гу�рар�ды�лар.�Аь�отаг�лар�ти�ки�лян�дян,�эе�ни�ня—бо�лу�на�ба�лыгбе�ли�дам�лар�гу�ру�лан�дан�со�нра�ашыг�мяъ�лис�ля�ри�ора�-да� ке�чи�ри�ляр�ди.� Мцлкцлцля�рин� ким�ляр� го�наьы� олмаз�ды?� АшыгЩцсейн�Бо�зал�ган�лы,�Ашыг�Няъ�яф,�Юйсцзлц�Ся�мяд,�Юйсцзлц�АшыгЯлясэяр,� Ашыг� Ясяд,� онун� гар�да�шы� Мя�щям�мяд,� Ашыг� Гя�щ�ря�-ман...Ашыг�лар�чох�вахт�ба�бам�Гя�шям�Мя�шя�ди�Рцстям�оь�лу�нун�го�-

наьы�олар�ды.�Би�зим�Мцлкцлц�сюз�дей�ян�юз�ъа�ван�ла�ры�мыз�бир�йа�на,чох� ша�ир�ля�ри�ми�зя� ил�щам� ве�риб�ди.� Яли�мяр�дан�лы� ша�ир� Няъ�я�фин“Эюрцрсян�ми�о�даь�ла�ры,�эетмир�ду�ман�цстя�ди”�ря�ди�ф�ли�ше�и�ри�дя�ба�-ба�мын�щяй�я�тин�дян�Га�ра�Гу�зейя�ба�хан�да�бя�да�щя�тян�де�дийи�сюз�-ляр�дян�ди.Бир�дя�фя�дя�инъя�да�ны�шан,�инъ�я�дян-инъя�ча�лыб�охуй�ан�Щаъ�ал�лы

Ашыг�Гя�щ�ря�ман�гар�шы-гар�шыйа�гой�ул�муш�ики�йе�кя�тах�тын�цстцндяяй�ля�шян�ляр�ля�ящ�вал-пцрсан�лыг�едир,�чай�ичиб�чю�ряк�йей�ян�дян�со�нраса�зы�кюй�няк�дян�чы�ха�рыр.�Зи�ли�ни-зил,�бя�ми�ни-бям�еля�мяк�цчцн�ашыг�-ла�ры�бу�рур,�щяр�дян�сим�ля�ри�тя�за�ня�иля�дын�гыл�да�дыр.�Ням�чяк�миш�ди,йа� ня�дян�ди,� саз� кю�кя� йат�мыр� ки,� йат�мыр.� Щюв�ся�ля�си� да�рал�анынбириси�дил�ля�нир:—�Ай�рящ�мят�лий�ин�оь�лу,�да�ща�би�зи�юлдцрдцн!�О�“Дярй�ян”дян

ке�чян�дя�бир�даш�эютцрцб�бу�нун�“чцйцнц”�бяр�ки�дяй�дин�дя.�“Ру�-

228

Бящрузяр

Page 229: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ща�ни”�эюз�ля�мяк�дян�эюзцмцзцн�кюкц�са�рал�ды�ки...Эцлцшмя,�гаг�гыл�даш�ма...�Ашыг�Гя�щ�ря�ман�да�эцлцшян�ля�ря�го�-

шу�лур,�саз�ахыр�ки,�кюк�ля�нир,�ша�э�ир�ди�Ча�пыг�Ас�лан�ла�би�рэя�дю�в�раначыб�са�ба�щаъ�ан�Га�чаг�Кя�ря�мин�да�с�та�ны�ны�сюй�ляй�ир�ляр...

Мян дя дей и рям, ох ша ма сын...

Би�зим�кян�дин�бир� хцсу�сийй�я�ти� вар�ды.�Яс�лин�дя�щя�мин�бу�кей�-фийй�я�ти� та� 70-ъи� ил�ля�ря� гя�дяр� як�сяр� кянд�ля�ри�миз�дя�мцша�щи�дя� еля�-миш�дим.� Бир� адам� кя�нар�дан� —� ди�э�яр� ел-оба�дан� би�ри�си� илядостлуг� едян�дя� бцтцн� ня�сил,� го�щум-яг�ря�ба,� кянд� дя� щя�минадам�ла�ис�ти�мцна�си�бят�дя�олур�ду,�илк�дя�фя�до�ст�луьу�ба�ш�лай�ан�га�-лыр�ды�гы�раг�да,�ел-обада�щамы�до�ст�луг-го�щум�луг�тел�ля�ри�иля�о�кя�-си�яща�тя�едир,�кянд�дя�ки�бцтцн�ев�ляр�онун�цзцня�ачыг�олур�ду.�Ей�-ни�за�ман�да,�гар�шы�да�кы�тя�ряф�дя�щя�мин�ки�гай�да�да.�Ин�сан�лар�бе�-ляъя�бир-би�ри�иля�ме�щ�ри�бан�ла�шыб�го�щум�ла�шыр�ды�лар....Ба�ба�мын�То�уз�шя�щя�рин�дян�Му�ра�дов�Мя�щям�мяд�ад�лы�бир

до�сту�вар�ды.�Ки�ши�юз�мящ�ля�син�дян�йер�вер�миш�ди,�яв�вялъя�се�ментза�во�ду,�со�нра�ися�бцтцн�шя�щяр�яща�ли�си�ни�70-ъи� ил�ля�рин�яв�вял�ля�ри�нягя�дяр�чю�ряк�ля�тя�мин�едян�чю�ряк�ха�на�ти�кил�миш�ди.�Яв�вялъя�баш�хя�-ми�рэ�ир,�баш�ус�та�вя�чю�ряк�ха�на�мцди�ри�ол�муш�ду.��Мя�щям�мяд�Ба�-банын�пящляванлыьы�да�варды�—�мяшщур�гуршаг�тутан�олмушду.Лап�ХЫХ�яс�рин�Ки�ши�си�иди...Мя�щям�мяд�ки�ши� 50-ъи� ил�ляр�дя� йа�ш�лаш�мыш�ды.�Чох�дан�пен�сий�а�-

дай�ды.�Мцлкцлцйя�щяр�эя�ли�ши�Йа�со�вул�лу�цчцн�бай�рам�олар�ды.�Ба�-бам�ашыг�эя�тир�дяр,�ер�кяк�ляр�кя�си�ляр,�мяъ�лис�гу�ру�лар�ды...�Елат�ъа�-ма�а�ты�ола,�сющ�бя�тин-сюзцн�бир-би�ри�ни�эя�тир�мя�си�ола...�Сюз�йер�дян�-галх�ма�ъа�ван�лар�дан�олан�Ну�ряд�дин�дян�дцшцр.�Ща�мы�бир�уъданбу�ну�тя�ри�ф�ляй�ир�ки,�чох�га�би�лийй�ят�ли,�га�наъ�аг�лы,�бюйцк-ки�чик�йе�риби�лян� ъа�ван�ды.�Еля�бил,� фи�лан�кя�син�оь�лу�дей�ил,�каш�она�ох�ша�ма�-йай�ды.�Ща�мы�йер�бяй�ер�дян�дей�ир�ки,�Ал�лащ�еляйя�ох�ша�майа!�Ба�-йаг�дан�сющ�бя�тин�узан�дыь�ы�ны,�хю�ряй�ин�сой�у�дуьу�ну,�онун�ла�ба�дяву�ра�нын�да�аь�зы�нын� сющ�бя�тя�га�рыш�дыь�ы�ны� эю�рян�Мя�щям�мяд�ки�шибир�дян� ай�аьа� гал�хыр,� яли�ни� гов�зай�ыб� щцндцрдян� сюзцн� ахы�ры�ныуза�да-уза�да�бир�не�чя�дя�фя�тя�к�рар�едир:�—�Мян�дя�дей�и�рям�ох�-

229

Кечмиш эяляъяк

Page 230: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ша�ма�сын!�Ох�ша�ма�сын!�Ох�ша�ма�сын!...Да�ща�бун�дан�со�нра�щя�мин�сющ�бя�тя�сон�гой�у�лур�вя�диг�гят

ки�шийя�йю�ня�лир.

“Йох, мян 150 ма нат лыг ер кяк ал ма лый ам”

Нцсрят,� Га�ра,� Яли,� Йол�чу,� Та�лыб,� Ъцмшцд,� Па�ша,� Ша�бан,Мух�тар,�Бин�нят,�Мцзяф�фяр,�Яляк�бяр...�ютян�яс�рин�60-ъы� ил�ля�рин�дяФя�х�ряд�дин� ями�мин� эянъ�лик� до�ст�ла�рый�ды.� Еля� до�ст�ла�рый�ды�лар� ки,сон�ра�дан�чо�ху�го�щум�луьа�че�в�рил�ди�вя�ар�тыг�цчцнъц�ня�сил�дир�ки,да�вам� едир.� Ямим� до�ст�ла�ры�ны� ба�шы�на� йыь�ыб� га�баг�ла�рын�да� дабуй�ну�зу�гыр�мы�зы� лент�ли� бир� ер�кяк�Нцсря�тин� той�у�на�эе�дя�си�олур,той�да�йах�шы�иш�ти�рак�едиб�мяъ�ли�си�шен�лян�ди�риб�“эцллян�ди�рир�ляр”.Вахт� эя�лир,� ями�мин� адый�ла� биз�дя� ня�ся� бир� шян�лик� гурулур...

Нцсрят� ями� ба�за�ра� чы�ха�сы� олур.� Йер� гу�лаг�лы�ды,� юй�ря�ниб�миш� ки,Фях��ряд�дин� бун�ла�ра� 150� ма�на�та� бир� ер�кяк� алыб� эя�ти�риб�миш.Мцлкцлцляр�Нцсря�ти�та�ны�дыг�ла�ры�на�—�Фя�х�ряд�ди�нин�гар�да�ш�лыьы�ол�-дуь�у�на�эю�ря�онун�ба�шы�на�тюкцлцр,�ня�ис�тя�дий�и�ни�бил�дик�дян�со�нраян�йах�шы�ер�кяк�ля�ри�ни�тяк�лиф�едир,�юзц�дя�щюр�мят�гой�ур�лар�ки,�мя�-ся�лян,�170�ма�нат�лыг�ды,�140�ма�нат�дан�апар,�Нцсрят�ями�ра�зы�ол�-мур�ки,�мя�ня�150�ма�нат�лыг�щей�ван�ла�зым�дыр.�Ба�зар�бе�ля�дир�ки,ад� чяк�дин,� эя�либ� йий�я�си�ня� ча�та�сы�ды.�Мал-щей�ван� са�тан� би�лир� ки,мал-гой�ун�ал�ве�ри�ни�бил�мяй�ян�та�ныш-го�щум�адам�ады�чяк�ди,�онуня�ин�ки�ал�дат�маг�ол�маз,�щя�ля�щюр�мят�еля�мя�ли�сян.�Бун�лар�ня�гя�-дяр�дяй�яр�ли�вя�уъ�уз�гий�мя�тя�щей�ван�тяк�лиф�едир�ляр�ся�дя�са�дя�лювщ,ду�ру�дан�ду�ру,�пак�Нцсрят�ями�дей�ир,�еля�мя�ня�150�ма�на�та�ер�-кяк�са�тын...�Бу,�мцлкцлцля�рин�ди�лин�дя�бир�да�с�та�на�че�в�ри�либ.

Ар вад го щу му дю ря вя дю ря вя...

Кян�ди�миз�дя�Вя�ли�Мцрсял�оь�лу�юз��ся�ли�гя�лийи�иля�се�чи�ляр,�щя�ми�шяел� иши�ня�йа�рай�ар�ды.�Дярй�ян�даь�ы�нын�ди�бин�дя�йа�шай�ан�лар�“ма�шынай�аьы”на�—�шосе�йо�лун�кя�на�ры�на�чыхар,�“сой�уз�транс”а�ми�ня�рякрай�о�на� эе�диб-эя�ляр�ди�ляр.�Адам�ла�рын� йай�ын� гыз�ма�рын�да� ис�ти�дян,

230

Бящрузяр

Page 231: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йаь�мур�да�йаь�ыш�дан-гар�дан�дал�да�лан�ма�сы�цчцн�ора�да�3�шащтутба�с�дыр�мыш�ды.�Вя�ли�ба�мя�зя�лийи�иля�дя�ад�чы�хар�мыш�ды.�Щя�ми�шя�за�ра�фат�ла�дей�ир�-

ди�ки,�ки�ши�го�щу�му�дя�ря�вя�дя�ря�вя�(дя ря бя дя ря),�ар�вад�го�щу�мудю�ря�вя�дю�ря�вя�йя�ни�дю�в�ря�дя,�ят�раф�да,�сцфря�ба�шын�да!..

Бир-би рин дян тюря йян ляр, хя мря вя ба ла ты

Би�зим�йе�рин�ин�сан�ла�ры�щя�ми�шя�аь�зы�бир�олуб�(Эюйчя эюлц мц зцно та йын да, язя ли тцрк тор паьын да Аь зы бир кян ди варды), ял�бир-дил�-бир�ли�йи,�мц�тя�шяк�кил�ли�йи� иля� та�ри�хян�ад� чы�хар�мыш�ды.�Он�ла�рын� чя�ки�ъизин�да�нын� ей�ни� нюгтя�си�ня� вур�ма�ла�ры� иля� ня�ля�ря� на�ил� ол�дуьун�данки�таб�бо�йу��да�ныш�мы�шыг.�Диг�гят�ля�ба�хан�да�эюрцр�сян�ки,�бу�кян�-дин,�оба�нын�адам�ла�ры�ща�мы�сы�бир-би�ри�ня�чох�ох�ша�йыр,�еля�бил,�бирки�ши�дян� ямя�ля� эя�либ�ляр.�Ра�йон,� бюлэя�миг�йа�сын�да� ба�хан�да� даонун�ки�ми.�Кющня�ля�ри�миз�де�йяр�ди�ляр�ки,�би�зим�ки�ля�рин�ща�мы�сы�бир-би�рин�дян� тюря�йиб�ди.� Бу�ну�мян�Мцл�кц�лц�нцн� тим�са�лын�да� эюстяр�-мя�йя�ча�лыш�дым.�Бу�кянд�дя� ин�ди�нин�юзцн�дя�дя�ща�мы�бюйцк�ля�ря,аь�саг�га�ла� "ями",�щям�йа�шыд�ла�ра�вя�ъа�ван�ла�ра� "ями�оь�лу"��де�йибмц�ра�ъият�еля�йир.�Бир-би�рин�дян�тюря�йян,�ща�мы�сы�яг�ря�ба�олан�елат�да�да�им�ядяб-

яр�кан�эюзля�ни�либ�ди,�о�иъма,�яща�ли�ара�сын�да�да�пис�ямял�тюря�дя�ня,ба�ша�шаьы�лыьы�эя�ти�ря�ъяк�иш�эюря�ня,�де�мяк�олар,�раст�эя�лин�мя�йиб�ди.Ща�мы�бир-би�ри�нин�бой�ну�ну�йала�йыб,�"ъан"�де�йиб,�"ъан"�еши�диб.�Ща�мы�нын�да�ма�йа�сы�ей�ни�йер�дян�тутулдуьуна�эюря�бир-би�ри�ня

дя�хям�ря�си,�ба�ла�ты�сы�дц�шцб.�Бу�ну�йаза-йаза�цря�йим�дян�нис�эил�га�-ры�шыг�бир�щисс�ке�чир�ки,�эюрян,�ин�ди�ки�ня�сил�бу�"хям�ря"�вя�"ба�ла�ты"�-нын�ня�ол�дуьу�ну�йер�ли-йа�таг�лы�ба�ша�дц�шя�ъяк�ми?!�Имка�ным�да�хи�-лин�дя�эя�ряк�бу�нун�ня�ол�дуьу�ну�изащ�ет�мя�йя�ча�лы�шам.�Лап�дц�ня�-ня�ки�ми�(та рих цчцн 20-25 ил ня дир ки? ) а�на�ла�ры�мыз�аъыт�ма�ту�тубхя�мир�йоьу�рар,�би�ри�бир�си�ни�бюйцк�лцк�дя�хам�ра�лы�би�ши�ряр,�йу�ха�са�-лар�ды�лар.�Бу�нун�цчцн�дя�щяр�оъаьын,�щяр�евин�юз�хям�ряси�олар�ды.Щяр� чюряк� би�ши�рян�дян-би�ши�ря�ня� бир� йу�ха� кцн�дя�си� бюйцк�лцк�дяхямря�иш�ля�няр,�онун�йе�риня�йени�кцн�дя�хям�ря�шяк�лин�дя�сах�ла�нар�-

231

Кечмиш эяляъяк

Page 232: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ды.�Хам�ра�лы�би�ши�рян�дя�дя�ей�нян�онун�ки�ми�ба�ла�ты�ту�ту�лар�ды.�Бя�-зян�ха�раб�мы�олар�ды,�йа�ит�ми�апа�рар�ды,�йа�щяр�няй�ся,�ев�дя�хямряол�ма�йан�да� га�ны� ей�ни� олан� оъаг�дан� хя�м�ря�—� ба�ла�ты� (балата)алар�ды�лар.�Юзц�дя�бу�хям�ря�оъаьын�—�няс�лин�шящ�д-ши�ря�си�вя�"то�-ху�му"�ол�дуьу�на�эюря�щяр�ада�ма-няс�ля�вер�мяз�ди�ляр�ки,�онун�дц�-шя�р-дцш�мя�зи� олур.� Еля� чох� вахт� да� ети�раф� еля�йяр�ди�ляр� ки,� хям�рявермяк�би�зя�дцш�мцр,�ди�ля�йя�эя�лян��дя�лап�цз�ву�руб�апар�са�да�ба�-хыр�ды�ки,�о�хям�ря�аъыт�ма�лыг�йа�рат�мыр.�Инди�ки�ля�ря� ай�дын� ол�сун� дейя� сюйляйирям� ки,� би�зим� хям�ря� вя

ба�ла�ты�дц�кан�лар�да�са�ты�лан�"га�барт�ма�то�зу�нун"�(дрож) дя�дя-ба�-ба�сы�ды.�Бир�ъя�мя�гамы�ву�рьу�ла�маг�ис�тя�йи�рям�ки,�хя�ми�ри�хя�мря�иляту�ту�луб�би�ши�ри�лян�чюряк�аз�га�ла�бир�ай�сах�ла�сан�да�гу�ру�йуб�бар�-ла�ныб�ха�раб�ол�мур�ду.�Ня�дян�ща�зыр�лан�дыьы�ны�бил�мя�ди�йим� индикибу�“то�з”ун�га�тыл�дыьы�чюря�йин�не�чя�саат�дан�сон�ра�бо�йа�ты�дыьы�нынися�щяр�би�ри�миз�эцн�дя�лик�ша�щи�ди�йик.�…Щям�дя�пен�дир�дц�зялт�мя�йя�ма�йа�вя�га�тыг�чал�маг�цчцн�ча�-

ла�сы�адам�ла�рын�иши�ни�ашы�рар�ды.�Ма�йа�го�йун-мал�гур�саьын�дан�ща�-зыр�ла�нар�ды.� Йу�йу�луб� тя�миз�лян�миш� бир� пар�ча� гур�саг,� гя�ря�лин�дядцз,�гянд�(цч-дюрд пар ча гянд гой маз ды ма йа ны тур шу сун) эютц�-рц�ляр,� гу�зу�гу�лаьы,� аза�ъыг�буь�да,� йа� ар�па,� йа�дц�йц�га�ры�шыьы�нынцс�тц�ня�су�тюкцб�йе�ти�шин�ъя�йя�дяк�эюзляр,�кц�пя�дя,�йа�ай�ры�ъа�ма�йага�бын�да�сах�лар�ды�лар.�Сц�дцн�миг�да�ры�на�уйьун�бир�га�шыг,�ики�га�-шыг�он�дан�тюкцб�пен�дир�ча�лар�ды�лар.Бир�дя�вар�ды�ма�йа�оту.�О�да�ща�чох�чя�пяр�диб�ля�рин�дя,�баьын

пцк�рям�йер�ля�рин�дя�би�тир,�кюрпя�вах�ты�зоь�ла�ры�гу�лан�ча�ра�ох�ша�йыр,еля�онун�ки�ми�дя�би�ши�ри�либ�са�рым�саг�лы�га�тыг�ла�йе�йи�лир.�Йе�тиш�кян�ликдюврцн�дя�ся�чя�пя�рин,�аьа�ъын�цс�тцн�дя�яла�вя�бир�чя�тир�йа�ра�дыр,� чи�-чяк�ля�ри�кцк�нар�го�за�сы�на�ох�ша�йыр,�ан�ъаг�йум�шаг�ды,�зян�ъир�ва�ри�ди.Онун�гай�на�дыл�мыш�су�йун�дан�ма�йа�дц�зял�дилир�вя�хя�ми�ря�га�тан�-да�чюряк�олур�йуп�йу�м�шаг…�Ча�ла�сы�да�юз�йе�рин�дя.�Би�зим�га�тыг�-дан�йа�рым�га�шыг,�бир�га�шыг�эютц�рцр�ляр,�че�чя�ля�бар�маьы�биш�миш�сц�-дцн�ичи�ня�са�лан�да�сцд�бар�маьы�ны�"диш�ля�йир�ся"�(йя ни та мам со йу -ма мыш) сц�дцн� ичи�ня�га�тыб�� сц�дц�ча�лыб�цс�тц�нц�нис�бя�тян�га�лын�бирдяс�мал�ла�юртцб�ону�цйцш�мя�йя�го�йур�лар.�Хц�ла�ся,�ча�ла�сы�га�тыг�чал�-

232

Бящрузяр

Page 233: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

маг�цчцн�ис�ти�фа�дя�олу�нан�ма�йа�дыр.�Халг�де�йи�ми:�"Фи�лан�кяс�йа�-ман�ча�ла�сы�ды".�Йя�ни�ни�зам�бир�иши�га�тыб�га�рыш�ды�рыр,�по�зуб�аь�зы�ныта�мам�ай�ры�йе�ря�са�лыр…Ма�йа�сы�ей�ни,�тор�паьы�бир�йер�дян�эютц�рц�лян,�бир-би�рин�дян�тюря�-

йян�адам�ла�ры�мы�зын�дя�йа�ня�ти,�Вя�тя�нин�ди�ря�ниш�та�ри�хин�дя�ки�ро�лу�вяйе�ри�чох�шя�ряф�ли�дир...�Бир� дя� варды� суйу� ейни� олан� адамлар.� Кющняляр� тяфяринъля

баханда�дейярди�ки,�бу�ушаг,�йа�ъаван�бизим�суданды,�йа�суйубизлярдянди,�суйумуз�ейниди...

Ба лыгбе ли дам лар

Йу�ха�ры�да�“ба�лыгбе�ли”�дам�де�дик,�эя�ряк�ин�ди�ки�охуъ�уйа�ай�дынол�сун�дейя�бу�нун�ти�кил�мяк�гай�да�сын�дан�да�ны�шаг�вя�эю�ряк�онанийя�ба�лыг�бе�ли�дей�ир�ляр.Ке�ч�ми�ш�ляр�дя�ела�ты�мыз�да�йа�шай�ыш�цчцн�ба�лыгбе�ли�дам�лар�гу�ру�-

лар�ды.�Биз�ляр�дя�бу�аь�отаьын�ел�ликъя�гя�бул�олу�нан�юлчцсц�вар�ды:йа� ал�ты� ме�т�рин� беш� ме�т�ря,� йа� да� йед�ди� ме�т�рин� беш� йа�ры�ма,щюрцйцнцн� дя� га�лын�лыьы� бир�метр� олан� бир� отаг� ти�ки�ляр�ди.� Йер�лигайа�да�ш�ла�рын�дан,�чох�вахт�да�Аь�даь�да�шын�дан,�ин�ди�ки�адам�ла�-рын�ики�си�нин�эцъ�ля�гал�дыр�дыьы�йон�ма�кцнъ�да�ш�ла�рын�дан�(бу на биз -ляр дя бя зян “кцъя” дей ир ляр) са�ман�га�ры�шыьы�иля�ща�зыр�лан�мыш�са�рыпал�чыг�дан� щю�рэц� щюрц�ляр�ди.� Пянъ�я�ря�нин� вя� зирязяли,� мандаллы,ясасян� палыд� тахтасындан� олан� га�пы�нын� да� цстцня� даш�дан� таь(чат ма) дцзял�ди�ляр�ди.�Щямин�о�таь�ын�ор�та�сы�на�да�ди�э�яр�йон�мада�ш�ла�ры�сах�ла�сын�дейя�паз�шя�кил�ли�—�нис�бя�тян�иря�ли�чы�хан�бир�даш�йо�-нуб�гой�ар�ды�лар�вя�онун�да�цстцндя�нис�бя�олар�ды�(нис бя-аби дя нинцзя рин дя адя тян даш ой ма цсу лу иля гейд олу нан епи гра фик йа зы).О�нис�бя�дя�евин�ти�кил�дийи�та�рих,�ус�та�нын�ады,�си�фа�ри�шя�уйь�ун�ев�са�-щи�би�нин,�йа�евин�ва�ри�си�нин�ады�йа�зы�лар�ды.�Чох�вахт�да�щя�мин�о�чы�-хын�ты�лы�баь�лай�ыш�да�шы�нын�(ин ди ки ляр “за мок”дей ир) цстцндя�оъа�ьы-еви�бяд�ня�зяр�дян,�пис�ня�фя�с�дян�го�ру�маг�иши�ня�хид�мят�еляй�ян�ти�-йя�си�га�пы�дан�ад�лай�а�нын�ба�шы�на�ту�ш�ла�нан�цзца�шаьы�хянъ�яр,�йа�нал,йа�чяр�хи-фя�ляк�рям�зи,�ъа�ду�нун,�эюз�дяй�мя�нин�се�щ�ри�ни�зя�ряр�сиз�ляш�-

233

Кечмиш эяляъяк

Page 234: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ди�рян�сы�наг�дан�чых�мыш�щяр�щан�сы�бир�иша�ря-ни�ша�ня�щякк�еди�ляр�ди.Ики�метрй�а�рым�да�щю�рэц�дай�ан�ды�ры�лар,�щя�ля�бил�дир�дян�ят�раф�ме�-

шя�ляр�дян� (Га ра Гу зей, Па лыд лы, Вай ит ди, Гоз лу, Узунъа, Ша ва -дын...) кя�си�либ�3�бой�ун�юкцзля�сцрцтмя�иля�эя�ти�рил�миш�ди�а�ме�т�ри�яназы�60-70�см.�олан�2�ири�кя�рян�го�нум-гон�шу�нун�щойа�йет�мя�си�илягал�ды�ры�лыр� вя� юз� ени� дя� дахил� бир-би�рин�дян� 2�метр� ара�лы� гой�у�лурщюрцйцн�цстцня.�Щяр�кя�ря�нин�ал�тын�дан,�евин�ор�та�сын�да�уъу�ашыг�-лы�(бир вар ди ряк юз ди а ме т ри гя дяр аь ыр лыг сах ла сын, бир дя вар, ди -ряй ин ба шы на ту та лым, бир метр узун луь ун да кюн дя ля ни ня — кя ря -ня па ра лел бир тир пар ча сы гой ур лар ки, буна диряйин ашыьы дейилир, буда яла вя йцк эютцрцр, ей ни за ман да ес те тик эю зял лик ве рир) “ъан�-лы”—�на�хы�ш�лы�ди�ряк�ба�с�ды�ры�лыр.Щюрцйцн�цстцня�гой�у�лан�кя�ря�нал�ты�вя�кя�ря�нин�юз�ди�а�ме�т�ри�иля

би�рэя�евин�ор�та�сы�кя�нар�ла�ры�на�нис�бя�тян�еля�бя�ри�баш�дан�бир�хей�лищцндцр�алы�ныр.�Он�дан�со�нра�да�гож,�пяр�ди�дцзцлмя�си�(чох вахтпа лыд эыр дын ла рын дан ял ля га лын лыьы 8-10 см олан тах та йо нуб дцзял -дяр, пяр ди явя зи ня щя мин йо нул муш тах та ны дю шяй яр ди ляр), онунцстцндян�дя�щеч�вахт�гурд�ла�май�ан�ту�ву�льу,�йа�да�до�вша�нал�ма�-сы,� ча�льы� дцзял�ди�лян� бярк� вя� на�зик� чу�буг�лар� ся�ли�гя� иля� дю�шя�няр(буна ъаръы, пярдинин цстцнцн ъаръыланмасы дейярдиляр),цстцндян�дя�“щу�ар”�дей�и�лян�мал-щей�ва�нын�га�баь�ын�дан�чы�хан�тя�-миз�“эыр�ъыл”�тюкцляр�ди�ки,�ев�дя�тя�бии�ща�ва�лан�ма-вен�тилй�а�сийа�эет�-син.�Еля�бу�нун�ня�тиъ�я�сий�ди�ки,�бир�ев�дя�аз�га�ла�2-3�аи�ля�йаша�йыр�ды.Ин�ди�ки� дил�ля� де�сяк,� адам�ба�шы�на� дцшян� са�ни�та�рийа� нор�ма�ла�ры�нащеч�уйь�ун�луьу�да�йох�ду,�анъ�аг�евин�ща�ва�сы�тяр�тя�миз,�эцл�ки�ми.Бу,�щюрцкдя�ки�щя�мин�се�о�лит�да�шы�нын,�щям�дя�ди�вар�ла�рын�дан,�дю�-шя�мя�си�вя�та�ва�нын�дан�тут�муш�евин�та�мам�ня�фяс�ал�ма�сы�нын�ня�ти�-ъя�син�дя�мцмкцн�олур�ду.Гож�лар�дан�ики�си-цчц�чы�ха�ры�лыб�кя�на�ра�гой�у�лар�ды�ки,�отаьын�ичи�-

нин�тор�паьы�да�мын�цстцня�атыл�сын.�Ичя�ри�нин�га�ра�тор�паьы�релй�еф�шя�-ра�и�ти�ня� уйь�ун� ола�раг� бир,� йа� ики� бел� аь�зы� га�зы�лыб� да�мын� бе�ли�няатылрды.�Ба�лыгбе�ли�дам�ла�рын�тор�паг�лан�ма�сы�чох�зящ�мят�тя�ляб�едянаь�ыр�бир�иш�ди.�Бун�дан�ютрц�дя�елат�адам�ла�ры�мыз�“щой”�едяр�ди�ляр.Де�дий�и�миз�ки�ми,�яв�вялъя�евин�ичин�дя�ки�тор�паь�ын�цст�га�ты�га�зы�лыб

234

Бящрузяр

Page 235: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

чы�хар�ды�лар,�со�нра�да�ара�бай�ла,�хя�ряк�ля�са�ры�тор�паг,�эил,�кцл,�дашмя�дян�ля�рин�дян�мях�су�си�су�ке�чир�мяй�ян�эил�эя�ти�ряр�ди�ляр.�Со�нра�дабун�ла�ры�ар�дыъ�ыл�ола�раг�лай-лай�да�мын�бе�ли�ня�атыб�су�тюкцб�бярк-бярк� тап�да�лар�ды�лар.� Сон�да� да� да�мын� цстцндя�ки� аз� га�ла� 60-70см.�га�лын�лыьы�олан�тор�паг�йыь�ы�ны�еля�дцзя�ляр�ди�ки,�еля�бил,�ба�лыг�бе�-ли�дир.�Йя�ни�неъя�ки,�ба�лыг�юз�бе�лин�дя�суйу�сах�ла�мыр,�би�зим�ела�тынйа�шай�ыш�ев�ля�ри�щеч�бир�ши�фер,�ки�ря�мид,�дя�мир�тя�бя�гя�ву�рул�ма�данбе�ля,� ичя�ри� су� вер�мяз�ди,� Йал�ныз� яйй�ам�да� бир� дя�фя� га�лын� гардцшян�дя,�чюлцн�гар,�ичя�ри�нин�дар�вах�ты�бе�кар�чы�лыг�дан�(бу щям дяяйлянъяйди) ушаг-бюйцк�да�мын�та�ры�ны�кцрцйцб�тю�кяр�ди�ляр�ки,�он�-суз�да�он�тон�лар�ла�аь�ыр�лыьы�олан�тор�паг-эил�йай�ла�ры�ис�ла�ныб�да�щада�аь�ыр�лаш�ма�сын.Ев�ля�рин�дю�шя�мя�си�ня�вя�ди�ва�ры�на�са�ры�тор�паг,�са�ман�вя�ъу�зи�дя

мал�пей�и�ни�га�тыл�мыш�аъ�ыт�ма�лы�пал�чыг�дан�га�лын�су�ваг�ву�рар�ды�лар.Бу�пал�чыг�аз�га�ла�бир�ай-ай�йа�ры�ма�йе�ти�шяр�ди.�Хыр�ман�ки�ми�эенйер�дя�ту�ту�лан�пал�чыь�ын�га�рыш�ды�ры�лыб�йоь�рул�ма�сы�на�ин�сан�эцъц�чохвахт�йет�мяз�ди.�Га�пы�нын�юкцзц,�йа�ъамышы,�аты�да�бу�ишя�го�шу�лар�-ды.�Вах�ты-вя�дя�си�чат�дыгъа�пал�чыьа�са�ман,�су�яла�вя�еди�либ�га�рыш�ды�-ры�ла�раг�йоь�ру�лар�ды,�та�о�йе�ти�шиб�олунъ�айа�гя�дяр.�Евин�ичин�дя�щямйе�ря�га�лын� су�ваг�са�лы�ныб�дюнцм-дюнцм�тап�да�нан�дан�вя�ди�варсу�ва�нан�дан�со�нра�ди�вар�ящя�нэ�ля�аь�ар�ды�лар,�дю�шя�мя�ися�ялян�мишса�ры� тор�паг� вя� гыъ�гыр�ды�лыб� ий�си-го�ху�су� апа�рыл�мыш� пей�ин� суйугатышындан�мящлулла�ши�ря�ля�няр�ди.Отаьын�ба�шын�да,�ди�вар�да�кы�бу�ха�ры�нын�цстцндя�дя�ай�па�ра�шя�-

кил�ли�бу�ха�ры�да�шы.�Щя�мин�да�ш�лар�дяй�ир�ман�да�шы�ки�ми�мях�су�си�Аь�-даь,� Щаъ�ал�лы� карханаларындан� кя�си�либ� чы�ха�ры�лыр� вя� бу�ха�ры�нынцстцнц-ба�шы�ны�таь�шяк�лин�дя�баь�ла�маг�цчцн�мин�бир�шювг�ля�йо�ну�-луб�дцзял�ди�ляр�ди.�Да�мын� ичи�ня�—�йе�ря� су�ваг�са�лы�нан�дан�со�нрада�бу�ха�ры�нын�га�баьы�йа�рым�да�и�ря�ви�—�ай�па�ра�шяк�лин�дя�мях�су�сибу�мяг�сяд�ля�ай�рыъа�ща�зыр�лан�мыш�пал�чыг�дан�“эютцрцляр�ди”�ки,�од-оъ�аг�дю�шя�мя�дян�3-4�бар�маг�йу�ха�ры�да�ол�сун�вя�ис�ти�лик�дян,�оъ�а�-ьын�щя�ни�рин�дян�бу�ха�ры�нын�ал�ты-йер�лийи�ову�луб�даь�ыл�ма�сын.Бя�зи�аь�отаг�лар�да�гож�рян�дя�ля�няр,�щят�та�на�хыш�ачы�лыб�чох�сых

дю�шя�няр�ди.�Аь�отаг�ла�рын�ей�ван�ла�ры�олар�ды.�Щяр�тя�ряф�дян�дя�ики,�йа

235

Кечмиш эяляъяк

Page 236: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ики��ме�т�ряй�а�рым�узун�луь�ун�да�гол�уза�ды�лар�ды.�Шяр�гя�тя�ряф�ба�хан,чох� вахт� да� Баты� ди�вар�да� йер�дян� 1,5� метр� щцндцрлцкдя� ду�ла(“ду лаф”) олар�ды� —� габ-гаъ�аг� йыь�маг� цчцн.� Ей�ван� 5� ядядсцтун�ла�бюлцняр�ди�вя�щяр�сцтун�ара�сы�да�ня�ба�ти�на�хы�ш�лы�мя�щяъъ�яр—�сцра�щи (ашыг ядябиййатында “сцращы” щям дя бадя кими ишлянир)дцзял�ди�ляр�ди.�Ей�ван�мил�ля�ри�нин�уъу�хар�рат�—�дцлэ�яр� тя�ря�фин�дянмях�су�си�ой�у�луб�на�хы�ш�ла�нар�ды (она “дя вя ди ши” дей ир ляр).Да�мын� бе�ли�ня� дя� бу�ха�ры�да� га�ла�нан� оъ�аь�ын� кцлц� вах�та�шы�ры

тюкцлцб�ща�мар�ла�нар�ды.�Йаз� эя�лян�дя�дя� чюл-чя�мян�ки�ми� да�мынбе�лин�дя�дя�мях�су�си�дам�оту,�ей�нян�чя�нэ�я�ли�ха�тыр�ла�дан� инъя�чи�-чяк�ли�бир�бит�ки,�ля�тиф�от-янъ�яр�бой�ве�ряр�ди...

Кяртмя евляр вя айыбаласы

Даь�кянд�ля�ри�миз�дя�ся� гя�дим�ляр�дя� эюйрцъ,� ар�дыъ,� вя�ляс,� га�рапа�лыд�дан,� гоз� аьаъ�ла�рын�дан� кярт�мя� ев�ляр� гу�ру�лар�ды.� Рел�йе�фяуйьун�ола�раг�чох�вахт�щя�мин�ев�ля�рин�кцр�сц�сц�щцн�дцр�олур�ду�вядаш�дан�щюрцл�мцш�о�зир�зя�ми�евин�би�рин�ъи�мяр�тя�бя�си�ня�чев�ри�лир�ди.Кярт�мя�(йя ни рус ев ля ри ки ми аьаъ тир ля ри нин бир-би ри ня эей ди рил мя -си) евин�ич�ди�вар�ла�ры�на�ися�йер�ли�лящ�ъя�миз�дя�“лям�пя”�де�йи�лян�цз�-лцк�чя�ки�ляр�ди.�Бу�лям�пя�да�ща�чох�ъюкя�дян,�аь�ъа�га�йы�нын�бир�нювцолан�“хя�дянэ”�аьа�ъын�дан�назик�тах�та�шя�ки�лин�дя�чя�ки�либ�ву�ру�лар�-ды.�Кярт�мя�аьаъ�ев�ляр�гыш�да�ис�ти,�йай�да�ся�рин,�ща�ва�сы�да�тяр�тя�миз,чох�саф�олар�ды...Бир�дя�вар�ды�айы�ба�ла�сын�дан�(чий кяр пиъ дян) ти�ки�лян�ев�ляр.�Да�-

ща�онун�тяс�ви�ри�ни�вер�ми�рям,�чцн�ки�ке�чид�дюврцн�дя�60-70�ил�яв�вялуну�ду�лан�о�кяр�пиъ�кяс�мяк�иши�йе�ни�дян�дя�бя�мин�ди.�Аран�кянд�-ля�ри�миз�дя�са�ры�тор�паг�эя�тиз�ди�риб�са�ман�га�рыш�ды�рыб�пал�чыг�ту�тан,ба�лаьы�ны�чыр�ма�йыб�ган-тяр�ичя�ри�син�дя�кяр�пиъ�кя�сян�мцял�ли�ми-щя�ки�-ми,�зи�йа�лы�ны�чох�эюрдцк�вя�щя�мин�бу�“а�йы�ба�ла�сы”�инди�ади�ля�шиб...

Ушаг�гял�би�ми�юз�ял�ля�ри�иля�йоь�у�ран�Ба�бам,�со�нра�да�Атамону�цряк�ля�ри�ис�тя�дик�ля�ри�шяк�ля�са�лыб,�юз�ар�ха�ик�рущ�ла�ры�ны,�ба�ба�-ла�ры�нын�ган�йад�да�шы�ны�ютцря�бил�миш�ди�ляр�ъа�ны�ма-ру�щу�ма.

236

Бящрузяр

Page 237: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ба ба мын тя зя или

...О�за�ман�ла�рый�ды�ки,�“шах�та�ба�ба,�шах�таъ�ан”,�—�дей�иб�гы�шыноь�лан� чаь�ын�да� ща�мы� тя�зя� или� гейд� еля�мяйя� ща�зыр�ла�шар,� ря�нэ�бя�-рянэ�� йол�ка� ой�унъ�аг�ла�ры� цчцн� маь�а�за�лар�да� —� “култ�маг”данюв�бяйя�дай�а�нар�ды�лар.�Шам�пан�шя�ра�бы� тя�дарцк�едян�ким,� саг�-гал�дан�да�ща�чох�пы�рыш�гой�ун�ла�рын�гы�в�рым�йу�ну�на�бян�зяй�ян�шах�-та� ба�ба� ой�унъ�аьы� ял�дя� еля�мяк� цчцн� дя�ри�дян-га�быг�дан� чы�ханким...Еви�миз�дя�ися,�еля�бил,�дярй�а�да�ба�лаъа�бир�ада�да�олан�сай�аг,

бу�йе�ни�илин�биз�ля�ря�дях�ли�ол�маз�ды.�Ба�бам�ба�ша�сал�мыш�ды�ки,�бу,ру�сун�—�хач�пя�ря�с�тин�тя�зя�или�ди.�Би�зим�бай�рам�Но�в�руз�ду.�Тя�зяили�миз�мар�тын� 21-дян� 22-�ня� ке�чян� эеъ�я�дян� ба�ш�лай�ыр.�Она� эю�рящеч�вахт�еви�миз�дя�йол�ка�гур�маз�дыг.Язиз�бай�ра�мы�мыз�ися�йцз�ил�ляр�дян,�мин�ил�ляр�дян�бя�ри�неъя�гейд

едилирдися,�о�сай�аг�биз�дя�ке�чи�ри�лир�ди.�Шы�хя�ли�Гур�ба�но�вун�улу�Бай�-ра�мы�мы�за� йе�ни� ня�фяс� вер�мя�си,� йа�саг�лар�дан� хи�лас� ет�мя�си� ки�шийягол-га�над�вер�миш�ди.�Юзц�ин�ди�би�зи�апа�рыб�Чал�да�бюйцрти�кан�кол�-ла�ры�нын�ди�бин�дян�тцнд�хы�на�ря�нэ�ли�шам�—�о�бий�а�нын�гу�ру�муш�бу�-даь�ый�ды,�мях�су�си�ону�йыь�ыб�эя�ти�ряр,�аи�ля�цзвля�ри�нин,�еляъя�дя�щя�-йат�дан�эет�ми�ш�ля�рин�щяр�би�ри�нин�ады�на�онун�ба�шы�на�пам�быг,�пар�-ча�га�ры�шыг,� гоз� бой�да�дан� ба�ш�ла�мыш,� ушаг� йу�м�руьу� бюйцк-лцйцняъ�ян�йу�м�ру�ло�па�дцзял�диб�нюйц�тя�ба�ты�рар,�шяр�га�ры�ша�на�йа�-хын�цстц�тор�паг�лы�дам�лар�да�еля�тор�паьа�да�санъ�ар,�со�нра�йан�ды�-рар�дыг.��Йаь�ки�ми,�демяк�олар�ки,�ахы�раъ�ан�йа�нан�шам�ла�рын�га�-лыг�ла�ры�на�ба�хыб�ки�мин�ады�на�йан�ды�рыл�мыш�ды�са,�онун�та�лей�и�ни�юй�-рян�мяйя� ча�лы�шар�дыг...� Но�в�руз� пак�лыьы,� цлви�лийи� бир� ай�ры� алям�ди.Эю�ря�сян,�сон�20-30�ил�дя�щеч�ся�мя�ни�щал�ва�сы�би�ши�рян�олуб�му?�Ба�-бам�са,�язиз-хя�ляф�ня�вя�си�еш�ги�ня�щя�ми�шя�би�ширт�ди�ряр,�ща�мыйа�пайэюн�дярт�ди�ряр�ди...

Ба ба мын хюряк ля ри

Аи�ля�ми�зя�дя�лап�кющня�гай�да�лар�щюкм�сц�ряр�ди.�Йа�лан�ол�ма�-сын,� мя�ним� 22-23� йа�шы�ма� гя�дяр� дц�кан-ба�зар�дан� ки�ло� иля� са�-

237

Кечмиш эяляъяк

Page 238: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

тыналын�ма�ят�эюрмя�дим.�Алыш�ма�—�щя!�Бу,�юз�йе�рин�дя.�Да�им�ер�-кяк,�гу�зу,�тоь�лу,�ды�выр,�кц�яр,�чя�пиш�кя�си�либ�аса�ъаг�дан�асы�лар,�бу�-нун�га�ны�гу�ру�ма�мыш�о�би�ри�си�боьаз�ла�нар�ды.�Го�наг�эя�лян�дя�дяады�на�ай�ры�ъа�щей�ван�кя�си�ляр�ди (ъан-ъан, ай ата! Щяр си ниф йол да -шым, йа тя ля бя йол да шым би зя эя лян дя ай ры ъа щей ван кя сяр дин.Мян ся оь лум Гя шям цчцн бу ну еля йям мя дим). 13-14� йа�шымолар�ды,�илк�дя�фя�мал�яти�ни�Бор�ча�лы�да�Мечид�ли�Эо�рар�хын�да�йе�димвя�он�да�бил�дим�ки,�сян�де�мя,�дц�йя-да�на�яти�йе�йи�ляр�миш.�Ба�бамщей�ва�ны� юзц�кя�сиб� со�йан�да�гуй�руьу�ну� "ачан"�ки�ми� ясим-ясимясян�гуй�руг�дан�ис�ти-ис�ти�бир�пар�ча�кя�сиб�юзц�удар,�цс�тц�мц�зя�ди�-ря�ниб�бир�ки�чик�пар�ча�сы�ны�да�биз�ушаг�ла�ра�уд�ду�рар�ды.�Ер�кя�йи�кяс�-мя�йи�иля�йанашы�ял�да�мын�да�кы�бу�ха�ры�ны�да�га�ла�йар�ды.�Ял�ща�ра�йыгуй�руг�ас�та�ры�ны�да�би�ши�риб�ня�вя�ля�ри�ня�йе�диз�ди�ряр�ди.� Илк� яв�вял�лярбу�зи�йа�фят�дян�цря�йи�миз�галхардыса�сон�ра�лар�да�ща�юзц�мцз�он�лар�-сыз�ке�чи�нян�мяз�дик.�Ки�ши�щям�дя�сачичи�еля�йяр�ди,�бу�на�да�ща�чохкцл�фят�олан�да�баш�ла�йар�ды.�Щей�ва�нын�ича�ла�ты�га�ры�шыг�ъан�ятин�дян,уъ�га�бы�рьа�дан�(эюрян, ин ди ки ля рин хя бя ри вар мы ки, уъ га бы рьа ня -дир? Баша дцшцлсцн дейя билдирирям ки, шящярдя ресторанлардаондан “семичка” кабабы щазырлайырлар),�гуй�руьун�дан�го�вур�маса�йаг�бир�хюряк�ща�зыр�лар�ды.�Юзц�мцз�олан�да�са�оъаг�да� иси�дил�мишгя�ди�ми�тунъ�га�ра�та�ва�ны�яв�вял�ъя�бир�пар�ча�гуй�руг�ла�йах�шы�ъа�си�-либ�тя�миз�ляр,�сон�ра�да�та�ва�го�вур�ма�сы�дц�зял�дяр�ди.Го�йун� ятин�дян� ка�баб,� бо�зарт�ма,� буь�ла�ма,� пюртдя�мя,� го�-

вур�ма,� сойутма,� кцл�ля�мя,� бас�дыр�ма�� да� юз� йе�рин�дя.� Ер�кя�йинбаш-айаьы�ны�ися�оъаг�да�цт�дц�рцб,�дцмаь�тя�миз�лят�ди�ряр,�доь�ра�йыбюз� гар�ны�на� дол�ду�рар,� ичи�ня� кя�ко�ту,� мя�рзя,� аза�ъыг� са�рым�саг,соьан,�гя�дя�рин�дя�дуз�вур�ду�руб,�бир�га�шыг��да�су�яла�вя�ет�ди�риб,сап�ла�аьзы�ны�баь�ла�дар,�сон�ра�да�бир�га�за�на�гой�ду�руб�ора�йа�дасу� яла�вя� елят�ди�риб� би�ширт�ди�ряр�ди.� Бцтюв� гарында� бишян� баш-айаг(ин ди дюнцб кял ляпа ча олуб) га�ры�ныны�кя�сян�дя�бе�щишт�го�ху�су�ву�-рар�ды.�Чя�ня�сц�мц�йц�нцн�ичин�дя�или�йя�бян�зяр�бир�шей�вар.�Ону�гы�-рыб�о�да�ма�ры�—�или�йи�йе�йян�ля�ря�сон�вахт�лар�щеч�раст�эял�мя�ми�шям.Бил�мя�йян�ляр�бил�син:�чох�"де�ли�ка�тес"�бир�не�мят�дир�о.�Ки�ши�щеч�вахтгой�маз�ды�ки,�ятя�то�мат,�йа�худ�да�по�ми�дор�ву�рул�сун.�

238

Бящрузяр

Page 239: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ба�ба�мын�зящ�мин�дян�эя�лин�ляр�еви�миз�дян�йар�паг�хян�эя�ли�ни�яс�-кик�еля�мяз�ди�ляр.�Мювсц�мя�уйьун�хян�эял�би�ши�ри�ляр�ди.�Гыш�да�гу�-рут�лу,�ъыз�даг�лы,�йаны�зоьал�гу�ру�су�нун�яз�мя�си�—�тур�шу�суй�ла�(ах -та зоьал), йай�да�са�рым�саг�лы�сцз�мя�га�тыг�ла,� турш�эи�ла�сын,�"гы�рымэи�ла�сын"�яз�мя�си�иля�(сон ра лар йаь да гов рул муш по ми дор да мо дамин ди). Эцн�дя�лик�юйня�дя� ися�ъцр�бя�ъцр� ис�ди�ляр.�Су�лухян�эял,�явя�-лик�ли�ис�ди,�умаъ�лы�ис�ди,�яриш�тя�ли�ис�ди�(щям сцд ля, щям дя соьан ча лы),шор�ба�лар�нювбянюв�—�щяр�би�ри�си�дя�бир�хяс�тя�ли�йин�щям�дя�яла�ъы.

Ки�ши�нин�вер�ми�ше�ли,�ма�ко�ро�ну,�кол�ба�са�ны�щеч�эюрмя�йя�эюзцйох�иди.�Бу�ну�го�йум�она�эе�дим,�ал�ты-йед�ди�йа�шым�олар�ды.�Щя�-вяс�ля�мя�ня�эюй�буха�ра�па�паг,�хром�чяк�мя,�о�вах�тын�ашыг�ла�ры�вялап�кющня�дювлят�гул�луг�чу�ла�ры�нын�кы�ки�ми�дяст�тик�дир�ди�йи�пал�та�ры�-мы�да�эей�ди�риб�мя�ни�бир�эцн�ба�за�ра�апар�мыш�ды.�Ба�за�ры�эязян�дябир�дян�ин�ди�йя�ки�ми�щеч�вя�дя�уна�ма�дыьым,�чох�иш�та�ща�чыъы�бир�йе�-мяк�го�ху�су�ну�щисс�едиб�аь�зым�су�лан�ды�вя�ялим�ля�пиш�тах�та�цс�тцн�-дя�ки�о�до�лу�баьыр�саьа,�да�ща�доь�ру�су�"гурдйе�мя�зя"�ох�шар�о�иш�-та�ща�ча�н�го�ху�лу�са�ты�лан�дан�ис�тя�дим.�Ба�бам�фи�кир�вер�мя�ди�вя�юзшах� йе�ри�ши� иля� эет�мя�йя� баш�ла�ды.�Йе�ти�шиб� ба�ба�мын� го�лун�дан� ещ�-мал�ъа�дар�тыб�ис�тя�йи�ми�йе�ня�бил�дир�дим.�Ба�бам�га�йыт�ды�ки,�эе�дяк,бур�да� сян� йе�йя�си� бир� шей� йох�дур.� Бир� аз� ара�лан�дыг�дан� сон�раома�шы�йыб�йе�ня�он�дан�ис�тя�дим.�Ки�ши�сы�на�йы�ъы�ня�зяр�ля�цзц�мя�ба�хыбду�ру�хуб:� �"Ай�имам�иши�ни�гя�вил�еля�мя�син,�наьайырдыьынды?",�—сюйля�ди.�Сон�ра�да�йя�гин�ум�су�на�ъаьым�дан�ещ�ти�йатланыб�эе�ри�га�-йыт�ды,�са�ты�ъы�дан�бир�пар�ча�чя�киб�мя�ня�вер�мя�йи�ха�щиш�еля�ди.�Юзцяли�ни�вур�ма�ды�вя�тцнд�са�рым�саг�лы,�ин�ди�йя�ки�ми�йе�дик�ля�римин�щечби�ри�си�ня�бян�зя�мя�йян�бу�тяа�мы�йе�йя-йе�йя�(он да йа ман дад лы эял -миш ди мя ня, сон ра лар тя ля бя вах ты Ба кы да ара да бир ал дыьы мыз кол -ба са нын да ды щеч еля ол ма ды) юз-юзц�мя�де�йир�дим�ки,�эюрян�щя�ми�-шя�мя�ня�эюзц�нцн�йаьы�ны�йе�диз�ди�рян�ба�ба�ма�бу�щя�ря�кя�тим�ни�йяхо�ш�эял�мя�ди?�Ня� и�ся.�Кол�ба�са�ны�щеч�за�ман�о�вахт�—�бу�вахтеви�миз�дя�эюрмя�дим.�Ясл�аь�саг�гал�нц�фу�зу�ну�го�ру�йуб�сах�ла�йан,пак�оту�руб-ду�ран� ба�бам�бир� дя�фя� ев�дя�ма�корон�(он да узунма ко рон лар олар ды) би�ши�рил�ди�йи�ни� эюрдцк�дя� ана�ма (ня ня мя)бярк�тя�пин�миш�ди.�Он�дан�сон�ра�да�ща�еви�миз�дя�щя�ги�ги�мя�на�да�о

239

Кечмиш эяляъяк

Page 240: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

юлц�хями�ря�(сюзцн щяр мя на сын да юлц дц, ян йах шы щал да 3-5 ай дахя мир щеч би ши рил мя миш га лар мы? Эюр онун ичи ня ня ляр га ты лыр?!Она эюря йе йян дян сон ра, еля бил, аьыз дан га ра су эя лир) ба�ба�мынсаь�лыьын�да� бир� дя� раст� эя�лин�мя�ди.� Йа�шы�мын� бу� вя�дя�син�дя� тящ�лиледиб�анлайырам�ки,�ба�бам�бя�си�рят�эюзц�нцн�кюмя�йи� иля�щяр�ше�йиэюрцр�мцш,�ин�са�на�хей�рин�дян�чох�зи�йа�ны��олан�бу�юлц�хям�иря�онаэюря� еля� сярт� шя�кил�дя� ифа�дя� еля�йиб� га�даьа�го�йур�муш!�Чох� вахтмц�сял�ман�чы�лыьа� са�лыб,� бя�зи� шей�ля�ря� йер�сиз� би�эа�ня�ли�йи�ми�зя,� "яшши,зя�ряр�йох�дур"�де�йиб�яли�ми�зи�йелля�ди�йи�ми�зя�эюря�бя�зян�нялярися�юзады�иля�чаьыр�маг�ла�зым�ды.�Аьар�ты�мящ�сул�ла�ры�да�юз�йе�рин�дя.�Га�тыг,�ай�ран,�го�йун�га�тыьы,

йа�ь,�шор,�пен�дир,�кюря�мяз,�кяс�мик,�дя�ля�мя,�су�лух,�чц�мц�рцк,�ат�-ла�ма...�щан�сы�ны�са�да�ла�йа�сан?�Дюймянъ�(саъ да би ши ри ля ряк гы раг ла нан дан сон ра ис ти хам ра лы

аванд цзц ня бир ири бош га ба, йа си ни йя го йу лур, бир ъян эя кя ряйаьы эютц рц лцр, хам ра лы нын ор та сын дан бир бур манъ гя дяр ара ла -ныр, кя ря йер ляш ди ри лир ора. Сон ра да яли ни йан ды ра-йан ды ра ис тичюря йин цз га быьын дан вя ичин дян — ову лан дан сон ра чюря йин ас -та ры на зик каьыз ки ми га лыр вя дюймянъ ща зыр олан да о бир габ ро -лу ну ой на йыр — йаь ла га рыш ды рыб баш ла йыр сан ов маьа, та о вах тагя дяр кя ря яла вя еля йир сян ки, ову луб умаъ щяд ди ня дцш мцшдюймян ъи чим ди йин ля бир аза ъыг сы хан да йаь дам ъы ла йыр. Бах, бу -дур дюймянъ! Кющня ки ши ля рин гур саг ла ры эютцр дцк ля ри гя дяр ну ши-ъан ла йе дик ля ри вя йе йян дян сон ра да ше шя быь ла ры ни ешиб бур дуг ла -ры не мят!),�фя�ся�ли,�гат�да�ма,�йаь�лы�пен�ъяр�кя�тя�си,�кюмбя…�Бя�зянфя�тир�дян�дя�дюймянъ�еля�йир�ляр.�Ай�дын�ол�сун�де�йя�сюйля�мя�ли�йямки,�фя�ти�рин�кцн�дя�си�йу�ха�кцн�дя�си�ня�нис�бя�тян�ири�ту�ту�лур,�йу�ха�данщеч�ол�ма�са�бир�3-5�дя�фя�га�лын�йа�йы�лыр,�йе�йи�лян�дя�дя�(бир эцн дянар тыг сах ла маг ол мур) йу�ха�дан�фярг�ли�ола�раг�су�лан�мыр�(ни йя йу -ха гы раьы су ла йыр сан?!) —�йум�шаг�ол�дуьу�на�эюря.�Бу�мят�ля�бяона�эюря�эе�ниш�то�ху�нуб�ясил�фя�ти�рин�тяс�ви�ри�ни�ве�ри�рям�ки,�бя�зи�йер�-ляр�дя�йу�ха�йа�да�фя�тир�де�йир�ляр.�Йу�хай�ла�фя�тир�ся�та�мам�ай�ры-ай�рыне�мят�ди.�Фя�тир�дян�дюймянъ�дц�зял�дян�дя�ся�хам�ра�лы�да�олан�са�йагону�ов�мур�лар,�хыр�да�ти�кя�ля�ря�пар�ча�ла�йыб�сон�ра�йаь�ла�бир�эя�га�рыш�-

240

Бящрузяр

Page 241: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ды�рыб�овуш�дур�маьа�ча�лы�шыр�лар.�Ня�гя�дяр�овуш�дур�сан�да�хам�ра�лы�-да�олан�са�йаг�хуб�язи�либ�умаъ�ки�ми�ол�мур.�Фя�ся�ли,�йа�хян�эял�даь�еди�ля�ряк�ъыз�даьы�чы�ха�ры�лыб�сц�зцл�мцш�эюз

йа�шы�ки�ми�дум�ду�ру�гуй�руг�йаьы�иля�дя�би�ши�ри�ляр�ди.�Щя�мин�йаь�дабол�лу�ъа�гай�на�йыб�би�шян�о�фя�ся�ли�нин�дя�да�ды�бир�ай�ры�дад�дыр.�Гар�лы-шах�та�лы�бир�гыш�эц�нц�чым�хыр�ъа�ъа�мыш�сц�дц�иля�би�ши�ри�лян�дц�-

йц�йай�ма�сы�ны�"щюля�кя-щюля�кя"�йе�мяк�ис�тя�йян�дя�ба�ба�мын�да�ныш�-дыьы�бир�ящ�ва�лат�щеч�йа�дым�дан�чых�мыр�ки,�би�ри�си�чюлдян�эя�либ�бяркцшц�йцр�мцш.�Бу�на� йай�ма� чя�кир�ляр.�О,� еля�мя�ним� тяки� йай�ма�ныбуьу�чых�ма�мыш�тя�ля�сик�бир-ики�га�шыг�удур�вя�гай�нар�йай�ма�би�ча�-ря�нин� боьа�зы�ны� гу�рьу�шун� ки�ми� йан�ды�рыр� (дцйц елат адамынынюйнясиня сонрадан дахил олду, яввялляр пиринъ вя сцддян дя чохвахт щюрря биширярдиляр. Сцддя бишмиш, рцтубят эятирян дцйцнцн эеъсойумасы хассясини, эюрцнцр, щялям-щялям билмязмишляр). Онаэюря,� ис�ти�йай�ма�ны�эя�ряк�цз�дян-цз�дян�йе�йя�сян!�Еля�бу�ну�йа�за-йа�за�о�да�йа�ды�ма�дц�шцр�ки,�бир�ки�ши�шярт�кя�сиб�миш�ки,�гы�зы�ма�ел�чидц�шян�ляр�дян� ким� о� щя�йят�дя�ки� не�чя� ил�дян� гал�ма� дц�йцн�лц-фыр�лигоз�га�ра� кютц�йц�нц� йа�ра� бил�ся� гы�зы� ве�ря�ъяк� она.� Чох� ъа�ван�ларюзля�ри�ни�сы�на�йыб�не�чя�бал�та�гыр�са�лар�да�кам�ла�ры�на�чата�м�мамыш�-ды�лар.�Вахт�ке�чир,�еля�гы�зын�да�ме�йли�ахыр�да�бири�си�няй�миш.�Бу�оь�-лан�ъа�ван�лыьы�на�са�лыр,�бал�та�ны�кютц�йцн�ор�та�сы�на�—�ъан�лы�йе�ри�ня�нягя�дяр�зярб�ля�ву�ру�рса��да�эюрцр,�мцм�кцн�йох�дур.�Гыз�дюзям�мир.Ар�па� унун�дан� йал� ча�лыб� ъян�эя�лли-гар�маг�лы� ит�ля�ри� гар�га�ра�даначыр,�юзц�гяс�дян�"ди�ни�чых�ма�мыш"�апар�дыьы�йа�ла�ит�ляр�ъу�муб�аьыз�-ла�ры�ны�йан�ды�ран�да�эу�йа�ит�ля�ря�де�йир�миш�кими,�оь�ла�нын�еши�дя�би�ля�-ъя�йи�сяс�ля:�"Ай�ит,�наьа�йыр�дыьынды?!�Ай�ит,�цз�дян-цз�дян!�Ешит�мир�-сян�ми,� цз�дян-цз�дян!"�Да�ща� ня� ол�асы�ды?!�Оь�лан� иши� ба�ша� дц�шцбгоз�га�ра� кютц�йцн�дян� гам�га�лаг,� кыхмых� го�па�ра-го�па�ра� гы�зынба�ла�бан�да�ган�дыр�дыьы�ки�ми�кютц�йц�цз�дян-цз�дян�йа�рыр�вя�Ал�лащэюзц�нц�зя�ишыг�вер�син,�щяр�ики�ъа�ван�му�ра�зы�на�го�ву�шур…�…Инди�щеч�ки�мя� сирр�де�йил�ки,�щяр�бир�мил�ля�тин�юзц�ня�мях�сус

йе�мяк�ля�ри�та�ри�хян�олуб�дур�вя�щяр�би�ри�нин�дя�юз�ру�щу,�ща�зыр�ла�йыбор�та�йа�чы�харда�нын�ов�га�ты�на�уйьун�да�да�ды-та�мы�иля�сечилян,�ай�-ры�ъа� би�шир�мя� тех�но�ло�эи�йа�сы� олан� о� йе�мяк�ляр� о� хал�гын,� ет�но�сун

241

Кечмиш эяляъяк

Page 242: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мя�ня�вий�йа�ты�ны,�ру�щу�ну�фор�ма�лаш�ды�рыб.�Узун�та�ри�хи�сы�наг�лар�данчых�мыш� мят�бях� мя�дя�ний�йя�ти�миз�дян,� мил�ли� хюряк�ля�ри�миз�дян,� чя�-ряз,� мей�вяъат� вя� ич�ки�ля�ри�миз�дян� узаг�лаш�маьы�мыз� да� мя�ня�виашын�ма�да,� шях�сий�йят�де�г�ре�да�си�йа�сын�да,�мц�кям�мял�эе�не�тик�гу�-ру�лу�шу�му�зун�пи�ся�доь�ру�дя�йиш�мя�син�дя�яла�вя�бир�сти�мул�ки�ми�ролой�на�йыр.�Юзц�дя�чох�бюйцк�ро�ла�ма�лик�даьы�ды�ъы�бир�сти�мул!�

Гуртаран кишиляр

Кющня�ки�ши�ляр�юмрц�нцн�гц�руб�чаьын�да�фящм�ля�де�йяр�ди�ляр�ки,"ай�ба�ла,�мян�да�ща�гур�тар�мы�шам".�Бир�дя�сюйляр�ди�ляр�ки,�фи�лан�кясюлцб�ъа�ны�ны�гур�тар�ды.�Ели�миз�дя�дя�бир�де�йим�вар�ки,�"юлцб�гур�тар�-маг".�Юзлц�йцм�дя�бу�ну�бе�ля�изащ�еля�йир�ям�ки,�юмцр�дя�бир�чы�раг-шам�ки�ми�ди:�пил�тя�си�чы�ха�на�ки�ми�йа�ныб�яри�йир.�Йа�ра�дан�щяр�кя�сябял�ли�юлчц�дя�бир�щя�йат�ши�ря�си,�енер�жи�па�йы�айы�рыб�ды.�Вахт�юлчц�сц�ба�-хы�мын�дан� да� онун� ки�ми.�Ки�ши�лик� вя� ус�та�лыг� да� оду� ки,� щя�минмющля�ти�адам�ки�ми�йа�ша�йа�сан.�Ки�ши�ля�рин,�юзц�дя�кющня�ки�ши�ля�рин,�пир�ля�рин�дуа�сы�да�тез�йе�ри�ня

йе�тиб,�мцс�тя�ъяб�олар�ды.�Онларын�юйц�дцн�дян�би�ри�дя�бе�ляйди:�"Аъол�—�ки�ши�ол!",�"Йат�ма�тцл�кц�кюлэя�син�дя,�гой�йе�син�ас�лан�ся�ни!".Имангу�ран�га�ры�лар�вя�ипяк�ня�ня�ля�ри�миз�ся�гыз-эя�ли�ня:�"Аьбахт

олун!",�"Аь�эцн�лц-ала�йай�лаг�лы�ола�сы�ныз!",�"Йа�ры�йан�лар�дан�олун!"(ин ди щя мин бу "йа ры йан лар дан" ал гы шы ны быьы бур ма ки ши ляр мик ро -фо ну яли ня эютц рцб, той да да ща чох оь ла на аид едян дя эюрян, щечон ун мя на сы на ва рыр лар мы?) "Яввялин�эялинъя�ахырын�эялсин"�ал�хышвя�дуа�ла�ры�ны�еля�йяр�ди�ляр.Би�зим�елат�да�щям�дя�де�йир�ляр�ки,�"ки�ши�ля�р�аз�йа�ша�ды".�Мя�ним

бу�бюлмя�нин�сярлювщя�си�ня�чы�хардыьым�"Гур�та�ран�ки�ши�ляр"�баш�лыьы�-ны�да�ики�мя�на�йа�йоз�маг�олар.�Би�рин�ъи�си,�биз�эюрян�ки�ши�ляр�да�щасей�ря�либ-гур�та�рыб�ды.� Икин�ъи�си� дя,� пак� до�ла�на-до�ла�на� шам� ки�мияри�йиб,�юмцр�па�йы�ны�гур�та�ран�ки�ши�ляр.�Азяр�бай�ъан�хал�гы�нын�йа�ра�-дыб�дцн�йа�йа�нц�ма�йиш�ет�дир�ди�йи�ки�ши�ляр�вя�ки�ши�лик�сим�во�лу!

242

Бящрузяр

Page 243: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Сон ра кы аьыл

Лап�ушаг�лыг�дан�еши�дяр�дим�ки,�эу�йа�ер�мя�ни�де�йир�ки,�"офф…фно�лай�ды,�му�сур�ма�нын�сон�ра�кы�аь�лы�мян�дя�олай�ды!"�Йа�да�лап�гы�-са�ъа� иш�ля�дяр�ди�ляр:� "мц�сял�ма�нын� сон�ку� аь�лы".� Эюрцр�дцн,� бир� ишитящ�лил� еля�йиб� ян� йахшы� щял�ли� йолуну� та�пыб� еля�ди�йин� сящв�ля�ри� фи�кирсцз�эя�ъин�дян�ке�чи�рян�дян�сон�ра�вай�сы�ныб�юзцн-юзц�ня�сюйля�нир�сянки,�"онун�чцн�де�йир�ляр�ки,�мц�сял�ма�нын�сон�ра�кы�аь�лы".�Юзц�дя�бу"мц�сял�ман"� ща�мы�нын� ба�ша� дцш�дц�йц� мц�сял�ман� дцн�йа�сы�на� аидде�йил�ди-йал�ныз�биз�ляр�ня�зяр�дя�ту�ту�лур�ду.�Вя�чох�гя�ри�бя�дир�ки,�ер�-мя�ни�нин� га�баьын�да�кыны� ан�шыран�ма�йан�да� еля�ди�йи:� "ща�йес-тцр�-кес!"� (ер мя ни сян, йох са тцрк?)� суа�лы�ны� би�зим�ки�ляр� "ер�мя�ни�сян,йохса�мц�сял�ман�?"�ки�ми�тяр�ъц�мя�еля�йир�ди�ляр.�Юзц�нцтян�гид�йах�шы�дыр�вя�бял�кя�дя�ин�ъя�йу�мор�дан,�ки�на�йя�дян

баш�ла�мыш� сар�каз�мын� да� йед�ди� га�ты�на� йцк�ся�лян� бу� тян�ги�ди�ми�зибиз�ляр�дян�гей�ри,-еля�ган�гар�даш�ла�ры�мыз�да�да�хил-щеч�ким�та�мам-ка�мал�ан�ла�мыр�(М.Я. Са бир, Мир зя Ъя лил, Цзейир Щаcыбяйов…).Еля�бу�йа�наш�ма�ды��ки,�щя�ря�кят�ля�ри�ни,�сящв�ля�ри�ни�саф-чц�рцк�еля�йян�-дян�сон�ра�би�зим�ки�ляр�тяяс�сцф�га�ры�шыг�бир�нис�эил�ля�де�йир�ляр�ки,�"мц�-сял�ма�нын�сон�ра�кы�аь�лы"...

Сящ�ви�ети�раф�да�бир�дярс�дир.�Еля�юзцмц�дейирям.�Хал�гын,�мил�-ля�тин�та�ри�хи�ни�юзц�иля�апа�ран�ба�бам�дан�ни�йя�да�ща�чох�шей�юйря�-ня�бил�мя�дим?�Си�ня�си�тц�кян�мяз�хя�зи�ня�олан�ба�бам�Гя�шям�ки�ши�-нин�де�дик�ля�ри�ни�ки�таб�ларда�та�па�бил�мя�ди�йим�цчцн,�еля�би�лир�дим,�ойа�зы�лан�лар�дцз�дц,�ба�ба�мын�де�дик�ля�ри�ня�йя�гин�адам�лар�бе�ля�щуш-эуш�ла� гу�лаг� асыр�лар� ки,� о� ъа�маат� цчцн�дц.� Ки�таб�да�кы�са� елм�ди.Ушаг�аь�лымла,�юзц�дя�мяк�тяб�дя�бей�ни�мя�йе�ри�ди�лян�ля�рин�тя�си�ри�илябе�ля�дц�шц�нцр�дцм.�Щар�дан�би�ляй�дим?!�Ай�мц�сял�ма�нын� сон�ра�кыаь�лы!�...Ди�ля�йи�миз�бе�ля�ол�сун�ки,�ган�гар�даш�ла�ры�мыз�юзц�мц�зцн,�йа�-

хы�ны�мы�зын,�йа�сой�да�шы�мы�зын�иш�дяйини�эюрцб,�сон�ра�юзц-юз�ичи�ня�биршей� гой�маг� цчцн� яли�ни� шаппылтыйла� ди�зи�ня� ву�руб� пеш�ман�чы�лыг�ладе�мя�син:�"Ах…х…�мц�сял�ма�нын�сон�ра�кы�аь�лы!"�

243

Кечмиш эяляъяк

Page 244: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Мя ним сцдцм

Охуъ�уйа�еля�эял�мя�син�ки,�ата� тя�ря�фи�ми� иде�ал�лаш�ды�рыр,� сцдцмцйад�дан� чы�ха�ры�рам.� Са�дяъя,� мюв�зу� кюк�дян-ня�сил� шяъ�я�ря�син�дянэет�дий�и�ня�эю�ря�га�на�да�ща�чох�фи�кир�вер�дим.�Сцдцмцз�дя�фяхр�еди�-ля�си� бир� ке�ч�ми�шя�ма�лик�ди.�Ана�мын� ата� ба�ба�сы�Ящ�мяд� йе�ний�ет�-мяй�кян� Эю�зялдяря�дя� —� йай�лаг�да� баш� апа�ран� бир� дашнаьыюлдцрцр.�Улу�ба�ба�мы�Си�би�ря�сцрэцн�едир�ляр.�Ле�на�гы�зыл�мя�дян�ля�-рин�дя�ки�мяш�щур�цсйан�да�Ящ�мяд�ба�ба�мын�ямял�ли�ро�лу�та�ри�хи�гай�-наг�лар�да�мад�ди�ля�шиб�ди.�Яги�дя�йол�да�ш�ла�ры�нын�мяс�ля�щя�ти�иля�тя�гиб�-дян�йа�ха�гур�тар�маг�цчцн�бир-бир�ля�ри�ня�кюнцл�вер�дик�ля�ри�Си�ня�ха�-нымы�да�эютцрцб�Вя�тя�ня�дюнцр�(Нянямизин бир баъысыны да талеГазаьын Аькюйняйиня эятириб чыхарыр).Улу� ня�ням� яс�ки� Си�бир� тцркля�рин�дян�ди� (Бир ещтимала эюря

“лемся”ди).� Ин�ди� щя�ким� гыз�ла�рым� Хош�гя�дям,� Ха�ным,� Эц�найдей�ир�ки,�ай�ата,�ся�нин�са�ры�шын�лыь�ын,�эюзцнцн�гу�м�рал�га�ры�шыг�бираз�ма�ви�лийи,�гу�лаь�ы�нын�эи�ля�си�нин�ба�шы�на�би�ти�шик�ол�ма�сы�Сибир-Алтайтцркц�Си�ня�ха�ным�ня�ня�миз�дян�эя�лир.1910-ъу� ил�дя� То�у�за� гайыдыб� ата-ба�ба� йур�дун�да� бяр�гя�рар

олан�Ящ�мяд�ба�ба�мын�ща�ла�лы�Си�ня�ха�ным�да�Ис�ла�мы�гя�бул�едир,�би�-зим�ки�ляр�дян�да�ща�ар�тыг�мцсял�ман�олур,�на�маз�гы�лыб�оруъ�ту�тур.Ба�бам�Ящ�мяд�ана�сы�нын�гой�нун�да�олан�да�сцрэцн�мя�шяг�гят�ля�-ри�нин� аь�ыр�лыь�ын�дан� сящ�щя�ти� по�зул�муш� ата�сы� дцнйа�сы�ны� дяй�и�шир.Ушаьа,�йя�ни�ба�ба�ма�юз�ата�сы�нын�ады�ны�ве�рир�ляр.�Аллащын�ишиня�бахки,�"рус�эяляндя"�дейирляр�ки,�Синяханымы�эуйа�руслар�мцсялманбалаларындан� айырыб�Русийайа� апараъаглар,� беляляринин� далынъаэялиб�онлар.�Цч�ювлад�анасынын�аьлыны�кясдирирляр�вя�о�йазыг�дагорхусундан�йара�чыхардыб�юлцр.Ба�бам�Ящ�мяд�тящ�сил�алыр,�яв�вялъя�се�мент�за�во�дун�да,�со�нра

Са�бир�кол�хо�зун�да�Шу�ра�щю�ку�мя�ти�нин�илк�пар�тийа�юзяк�ка�тиб�ля�рин�-дян�олур,�Икинъи�Дцнйа�мцща�ри�бя�си�нин�илк�эцнля�рин�дян�ъяб�щяйякюнцллц�эе�дир,�ахы�рынъы�мяк�ту�бу�Керч�дян�эя�лир...�Ня�ням�Сяй�а�лы�Му�са�гы�зы�мцща�ри�бя�дя�ит�кин�дцшян�Ящ�мяд�ата�-

нын�цч�юв�ла�ды�ны�ляй�а�гят�ля�бюйцдцр,�ады�га�дын�ол�са�да,�Оъ�аг�вер�-

244

Бящрузяр

Page 245: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ди�ляр�няс�ли�нин�йо�лэ�ю�с�тя�ря�ни,�мяс�ля�щят�йе�ри�ки�ми�бюйцк�бир�няс�ля-кю�кя�аь�саг�гал�лыг�едир.�Фи�кир�ве�риб�эюрмцшдцм�ки,�ба�шын�да�гу�зудя�ри�син�дян�ири�па�паг�лы,�узун�сап�лы�гялйан�лы,�ъу�ха�эей�и�нян�аь�саг�-гал,�ля�нэ�яр�ли�ки�ши�ляр�дя,�ев-ешик�йий�я�си�олан�тох�та�мы�ш�лар�да�Сяй�а�лыана�ма�чох�бюйцк�ещ�ти�рам�ла�йа�на�шар,�щя�ми�шя�онун�мяс�ля�щя�ти�ня,хей�ир-ду�а�сы�на�пя�нащ�эя�ти�ряр�ди�ляр.Щеч� йа�дым�дан� чых�мыр.� 12-13� йа�шым� олар�ды.� Бир� дя�фя� Сяй�а�лы

ана�мла�эял�миш�дян-ке�ч�миш�дян�сющ�бят�едян�дя�гай�ыт�ды�ки,�а�ба�ла,атан�ла-ана�нын� тойу�да�йа�дын�да�ды?!�Он�дан�со�нра�бир�да�ща�ба�-шым�дан� бюйцк� сюз�ляр� да�ныш�ма�дым,� йох�лан�ма�мыш,� щя�ги�гят� ол�-дуь�у�на�мющ�кям�инан�ма�дыь�ым�бир�кял�мя�ни�дя�ди�ли�мя�ал�ма�магщяй�ат�нор�ма�ма�че�в�рил�ди.

Дя дя Па лыд, цч чю кя миз... сай а лы йурд лар

Сай�а�лы,� енер�жи�си� гат-гат� чох� олан� йер�ляр,� тор�паг�лар� бял�ли�дидцнйа�да.�124�мин�пейь�ям�бя�рин�ща�мы�сы�нын�Дяъ�ля�вя�Фя�рат�чай�-ла�ры�ара�сын�да�эюндярилмяси�щеч�тя�садцфи�дей�ил�вя�ада�мы�дя�рин-дя�-рин�дцшцнъя�ля�ря�баш�вур�маьа�ва�дар�едир.�Ин�сан�ка�мил�ляш�дикъя�та�-пы�ныр�ки,�еля�бил,�йер�кцря�си�мил�ли�метр�ляр�ля�мил�лян�миш�чертй�ож�ка�ьы�-зы�ки�ми�бюлцнцб�мцсбят-мян�фи�енер�жи�ли�гцтбля�ря�ай�ры�лыб�ды.�Щеч�тя�-садцфи� дей�ил� ки,� бир� йердя� бириси� би�ня� олуб� мя�с�кун�ла�шан�даэюрцрсян�ки,�адам�лар�сы�най�ыб�ораны�эащ�шен-абад,�сай�а�лы�йурд�ки�-ми,�йа�ираг�цзцнцздян,�ираг�еши�дян�ляр�дян,�кор�йурд�—�вай�ыс�йерки�ми� ха�рак�те�ри�зя� еляй�ир�ляр.� Сай�а�лы� йер-йурд�ла�ры�мы�за� та�пы�ныб�ларадам�ла�ры�мыз� щя�ми�шя.� О� йер�ляр� дя� ин�сан�ла�ра� сайа� сал�маь�ын�да,ми�сил�сиз�ау�ра�сы�—�ща�ля�сий�ля�Йер�оь�лу�ну�бя�щ�ря�лян�дир�мя�дя.Елм�ин�ди�та�пыр�ки,�дцнйа�щеч�дя�бо�шу�на�дей�ил�миш�вя�ра�дио�ло�-

ка�сийа� ки�ми� би�о�ло�ка�сийа� да� вар.� Пси�хо�ло�э�ийа� иля� дя�рин� мя�шь�улолан�лар�би�лир�ки,�ка�и�нат,�кцлли�алям�сан�кы�ня�щя�нэ�бир�компйцтер�-ди.�Ня�олуб-ке�чиб,�ким�ляр�эя�либ-эе�диб,�ня�ямял�тю�ря�диб,�щяр�шей“ще�са�бы� апа�ран�ла�рын� —� компйцте�рин”� йад�да�шын�да�ды.� Са�дяъябу�ну�йох�лай�ыб�баш�га�ла�ры�ны�да�та�пын�ды�ран�чох�щяс�сас�адам�ла�ры�-мыз�ин�ди�гя�щя�тя�чы�хыб�ды.

245

Кечмиш эяляъяк

Page 246: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Кон�стан�ти�но�по�лун�фят�щин�дян�со�нра�Аь�Шям�сяд�дин�щяз�рят�ля�ри�-нин� яса�бя�ляр�дян�—� Ясщаби� Икрамын� бюйцкляриндян� олан� ЯбуЯййуб�Янсаринин�гя�б�ри�ни�Гу�ра�нын�кю�мяйи�иля�фящмля�неъя�тап�-дыьы��юр�няй�и�ни,�чох�лу�ди�э�яр�ми�сал�ла�ры�ха�тыр�ла�маь�ы�мыз�йе�тяр�ли�ди�ки,де�дик�ля�ри�миз�юз�тя�с�ди�ги�ни�тап�сын.Мцлкцлцдя�ки� дя�дя-ба�ба� йур�ду�муз� да� бе�ля�ля�рин�дян�ди.

Ялядцшмяз,�гей�ри-ади�ау�ра�сы�вар�йур�ду�му�зун.�Цзц�гиб�ляйя�ду�-ран�да�саь�ялин�дя�“Дярй�ян”�даьы,�сол�тя�ряф�дя�“Ко�роь�лу”�(юзц дящяр би ри ай рыъа, щеч няйя-щеч йе ря би ти шик ол май ан бу даь ларынзирвяси бир-би рин дян ща ва йо лу иля 500-600 метр ара лы ола, йа ол -майа),� ар�ха�да� “Гы�зыл� гайа”,� “Кя�мяр”,� юн�дя� “Га�ра� Гу�зей”.“Ко�роь�лу”дан� азъа� ашаь�ы�да� да� Танрынын� гай�айа� “йо�нуб”йапдыьы� 14-15�йа�ш�лы� пак� тцрк�эю�зя�ли�нин�щей�кя�ли�бу�йур�дда�бойве�рир...�Бур�да�еля�аб-ща�ва�вар�ки,�адам�ня�фяс�ал�дыгъа�еля�щей�ал�-маг� ис�тяй�ир� вя� ичи�ня� йаь� ки�ми� йай�ы�лан� мял�щям� ща�ва� ахы�рынъыщцъей�ря�ля�ри�ня�ки�ми�эе�диб�ча�тыр.Сяр�ра�ф�ла�рын,�хал�гын�гий�мя�ти�ня�эю�ря�бу�йурд�дан�еля�Ки�ши�ляр�чых�-

ды�ки,�щяр�би�ри�бир�еля�бя�ра�бяр�вя�дцнйа�ла�ры�ны�дяй�и�шян�дя�дя�ща�мывай�сын�ды�ки,�Гя�шям�ки�ши,�Гай�ва�лы,�Йащйа,�Фя�х�ряд�дин�ел�дян�эет�-ди!�(“Адам вар, ев дян эе дир, адам да вар, ел дян эе дир”).60� ил�бун�дан� иря�ли�кян�ди�ми�зи�пла�на� чы�ха�ран�да�Ба�бам�да�ба�-

лыгбе�ли�отаьы�учур�маг�ис�тяй�ян�дя�Атам�дил�тяр�пят�миш�ди�ки,�ай�гаьа,еля�бил,�мя�ня�баь�ы�ш�лай�ыр�сан,�о�да�мы�йе�рин�дян�го�па�рыб�ней�ляй�я�си�йикки?!�Гой�гал�сын�йе�рин�дя.�Дярй�ян�Мцлкцлцсцндя�евимиз�“се�во�бо�-рот”ун� ичин�дя� гал�ды.� Шу�ра� щю�ку�мя�ти�нин� йер�ли� нцмай�ян�дя�ля�ри� дяГя�шям�ки�ши�нин�—�Гай�ва�лы�нын�хя�т�ри�ня�йур�да�дяй�иб�—�до�лаш�ма�ды�-лар.�Щян�дин�ор�та�сын�да�га�лан�щяй�я�ти�миз�дя�дямйя�шя�ра�и�тин�дя�тут,�эи�-лас,�эа�ва�лы,�щей�ва,�ака�сийа,�па�лыд�аь�аъ�ла�рын�дан�иба�рят�дюв�ря�ля�мяйа�шыл�“ща�сар”�са�лын�мыш�ды.�Ин�сан�гул�луь�у�на,�ня�фя�си�ня�щя�с�рят�га�ланаь�аъ�ла�рын�чо�ху�гу�руй�уб�тя�ляф�ол�ду...�1984-ъц�илин�па�йы�зын�да�Атамйур�ду�му�зу�шен�ля�мяйя�ба�ш�ла�ды...�Он�дан�со�нра�да�биз�гар�да�ш�лар.“Йа�шыл�ща�сар”дан�бир�па�лыд,� ики�дя�ака�сийа�(ти кан лы рус аь аъы —“бал ба лы” йох, чи чяк ляй ян аь ака сийа) гал�мыш�ды.Тюв�ля�ни,�ял�да�мы�ны,�га�ра�жы,�ири�на�ве�си�план�лаш�ды�ран�да�еля�алын�-

246

Бящрузяр

Page 247: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ды�ки,�па�лыд�ти�кин�ти�нин�ичи�ндя�галды,�баш�га�сюз�ля,�“пла�на�дцшдц”.Ону� да� дей�им� ки,� бу� па�лы�дын� ши�ти�ли�ни� щяй�ат�дан� на�кам� эе�дян,Азяр�байъ�ан�да�“ле�с�хоз”ун�илк�бу�ра�хы�лы�шы�ки�ми�бар�маг�ла�сай�ы�ланмил�ли� ме�шя�чи�ля�ри�миз�дян� олан� ямим� Йащйа� 1948-ъи� ил�дя� эя�ти�риббас�дыр�мыш�ды.�Йа�ди�э�ар�ол�дуь�у�на�эю�ря�Ата�мын�гол-бу�даьы�гу�ру�-маг�да� олан� аь�аъа� дя�рин�дян� кюкс� ютцря�ряк� неъя� мя�лул-мя�лулбах�ма�сы�гял�би�ми�эюй�нят�миш�ди.Ус�та�лар�ла,�яв�вялъя�щюрцкчцляр�ля,�со�нра�да�дцлэ�яр�ляр�ля,�бу�райа

йо�лу�дцшян�ди�э�яр�шях�сляр�ля�чох�ъящл�еля�дим,�ахыр�ки,�та�мам�елъ�а�-рыйа�де�дий�и�ми�йе�ри�диб�ба�ба�мын,�ня�ня�мин,�ата�мым,�ями�ля�ри�мин,ди�э�яр�язиз�ля�ри�мин,�щяйатда�олмайан�елоь�лу�ла�ры�мын�эювдясиня�ялидяй�дийи,� эюз�ля�ри�нин� изи� гал�дыьы� йа�ди�э�ар�—�ни�ша�ня� па�лы�ды� сал�дымевин�ичи�ня.�Бу�ну�еляй�ян�дян�со�нра�да�еля�бил,�Та�н�ры�мя�ня�бюйцкбир�гцввя,�енер�жи�вер�ди,�о�гя�дяр�йцнэцлляш�дим�ки,�еля�бил,�даьы�даьцстцня� гой�муш�дум.� Ал�лащ� ги�с�мят� еля�ди,� го�щум-гар�да�ша� даплан�чя�киб�6�ев�тик�дир�дим...Аь�аъы�Дя�дя�Па�лыд�ад�лан�дыр�дым.�Па�лыд�да�ясил�па�лыд�ол�ду,�ща!

Гу�руй�уб�сол�маг�да,�щяй�ат�ишар�ты�ла�ры�юля�зи�йиб�сюн�мяк�дя�олан�Па�-лы�ды�мы�зын�щой�у�на�йе�тиб�пей�дяр�йох,�пей�дяр�пей�гайьы�эюс�тяр�мя�-миз�(эя ти риб ма шын ла су тю кян дя хей ли су сах ла сын дейя ди бин дядой унъа су ичмяси цчцн аь аъ ын эюв дя си ят ра фын да ики ме т рин — икиметр юлчцдя, йер дян щцндцрлцйц 30 см олан що вуз сай аг бир шей дядцзялт дир дим.) юз�бя�щ�ря�си�ни�вер�ди.�Ин�сан�гайь�ы�сы,�ня�ва�зи�ши,�бу�райо�лу�дцшян�ля�рин�щей�рят�ли�ба�хы�ш�ла�ры�ал�тын�да�аь�аъ�ы�мыз�пяр�ли-бу�даг�-лы,�кюклц-кю�мяъ�ли�аз�ман�бир�аби�дяйя�че�в�рил�ди�—�ясил�Дя�дя�Па�лыдол�ду!�Ни�ша�ня� аь�аъ�ын� хя�т�ри�ня� отаьын� га�баь�ын�да� лям�пяли,� йаь�ря�нэ�ли

бир�ей�ван�йа�ран�ды...�Ин�ди�аран�да�ис�ти�—�бцркц�ада�мы�пюр�шя�ляй�ян�-дя�Дя�дя�Па�лы�дын�сых�чя�ти�ри,�мял�щям�кю�лэ�я�си�ка�ра�эя�лир.�Бу�ад�ды�-мым�ла� вя� ашаь�ы�да� да�ны�шаъ�аь�ым� да�ща� бир� ишдяк�ля� баш�га�ла�ры�на“чеш�ни”�вер�мяк� ис�тя�дим,� фи�кир�ляш�дим�ки,�бу�нун�няйи�пи�с�ди,� ахы?Гой�ща�мы�ня�ся�эютцрсцн,�би�зи�йе�ди�риб�йа�ша�дан�тя�би�я�тя�гайьы�эюс�-тяр�син,�да�ща�“йаш�кя�сиб�—�баш�кя�с�мя�син”

Ба�ба�йур�дун�да�кы�эен�щяй�я�тин�ор�та�сын�да�бир�кюк�дян�чы�хан�3

247

Кечмиш эяляъяк

Page 248: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эюв�дя�ли�ъю�кя�ши�ти�ли�эя�тиз�ди�риб�(ки рян ли Сал ман мцял ли мя Ал лащ рящ -мят еля син!) ба�с�дыр�дым.�Эю�рян,�еши�дян�—�би�лян�бу�на�да�бир�донэей�дир�мяйя�ба�ш�ла�ды�ки,�аь�аъ�эя�ряк�бир�сям�тя�ба�с�ды�ры�ла,�да�ща�бу�-ну�сяр�дя�нин�дцз�ор�та�сын�да�якмяк�ля�ин�ди�щан�сы�эюр�кяз�мя�еляй�я�-ъяк�сян?� Изащ� еля�мяйя� ча�лы�шыр�дым� ки,� биз� ата� оь�ул�ла�ры� 3� ня�фя�рик(бир ата нын 3 оь луй уг), бу�аь�аъ�да�би�зя�вя�тю�ря�мя�ля�ри�ми�зя�иша�ря�-ди,�3�эюв�дя�ъю�кя�миз�бюйцй�ян�дян�со�нра�онун�ди�бин�дя�тя�бии�тахтдцзялт�ди�ряъ�яй�ик.�Он�да� эю�ряр�си�низ� онун� ся�фа�сы�ны-ляз�зя�ти�ни.�Доь�-ру�дан�да�ба�ба�йур�дун�дан�пяр�ваз�ла�нан�гар�да�шым�оь�лу�Дярй�янчох� йцксяк� бал�ла� ар�зу�ла�дыьы� нцфуз�лу� али�мяк�тя�бя� да�хил� олан�да(2008-ъи илин ав гу с ту) шад�лыьа� йыь�ыл�мыш� йа�хын�ла�рын� бир� гис�ми� илящя�мин�3�гар�даш�ъю�кя�ми�зин�ди�бин�дя�йе�ни�дцзял�дил�миш,�цзлцк�дашдю�шян�миш� (“аг лай лан мыш”) щя�мин� бу� дю�в�ря�ля�мя� тя�бии� тах�тынцстцня� хал�ча-па�лаз� са�лыб�мцтяк�кя� гой�уб�(инди аьаъ тириндян 8буъаглы мцтяккя дцзялиб),�сцфря�ачыб�дя�дя-ба�ба�адя�тинъя�бар�дашгу�руб�неъя�ла�зым�са�гейд�еля�дик... Щям�Дя�дя�Па�лы�ды�мы�зын,�щямдя�3�гар�даш�ъю�кя�ми�зин�еля�ща�ля�си�—�ау�ра�сы�вар�ки,�эю�ря�ня-дуй�а�-на�мин�нят!

Ашыг ла ры мыз

То�уз�йа�ра�ны�шын�дан�озан-ашыг�дий�а�ры�олуб�ду.�Юзцмцзцнкцлярбир� йа�на,� ады� ермяни� олан�Ашыг�Аваг,� гар�да�шы� оь�лу� ашыг�Йер�-ванд,�Му�са�с�да�Цзба�шы,�Га�ла�кянд�дя�Авет�дя�би�зим�дил�дя�ше�ир�лярго�шуб,�йе�ри�эя�лян�дя�ашыг�ла�ры�мы�зын�бюйцр-ба�шын�да�щяр�ля�ниб�ляр.Азяр�байъ�ан�ашыг�ся�ня�тин�дя�юзцня�мях�сус�йе�ри�олан,�бюйцк�Ся�-

мяд�Ву�рь�у�нун�мях�су�си�ше�ир�щяср�еляй�иб:�

“Ашыг Щцсейн, кюк ля ся дя ф ли са зы,Мин ъа ваб лы бир су ал дан да ны шаг”,

—� де�дийи� Щцсейн� Бо�зал�ган�лы,� Ашыг� Ясяд,� Ашыг� Мир�зя,� АшыгНяъ�яф�(бу дюрд ашыь ы мыз щя ля 1939-ъу ил дя Йа зы чы лар Ит ти фа гы на цзвгя бул олун муш ду) Ашыг�Гя�щ�ря�ман,�Ашыг�Мя�щям�мяд,�Ашыг�Гя�-дир,�Гя�риб�ли�Ашыг�Га�сым,�Ашыг�Щцсейн,�Ашыг�Вя�ли,�Ашыг�Йу�сиф,

248

Бящрузяр

Page 249: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ашыг�Усу�боь�лу�Мя�щям�мяд,�Мя�щям�мяд�Чо�да�роь�лу,�Ашыг�Ха�-лыг�вер�ди,�Сей�ид�Рза,�Ашыг�Наьы,�Ашыг�Йу�сиф,�Ашыг�Йу�нис,�АшыгИб�ра�щим,�Ашыг�Гя�дир,�Ашыг�Як�бяр,�Ми�кай�ыл�Аза�ф�лы,�Ашыг�Им�ран,Дя�мир�чи� Щцсейн,� Ашыг�Яляс,� Ашыг�Яля�сэ�яр�—�Чо�пур� Яля�сэ�яр,Ашыг� Мащ�муд,� Ашыг� Яли�хан,� Ашыг� Ала�кол�лу� Ид�рис,� Ашыг� Яли,Ашыг�Хан�лар,�Ай�дын�Чо�ба�ноь�лу,�Ашыг�Яж�дяр,�Ашыг�Та�лыб,�АшыгМан�сыр,� Ъа�ван� Ся�мяд...� сай�маг�ла� гур�та�ран� дей�ил,� —� Тоузашыгларыды.�Тяк�биръя�фак�ты�дей�им�ки,�ютян�яс�рин�60-ъы�ил�ля�рин�дя�То�-у�зу�му�зун�40�пе�шя�кар�ашыьы�вар�ды.�Ин�ди� ися,�ма�шал�лащ,�вахт-им�-кан�дар�лыь�ын�дан�ад�ла�ры�ны�чя�кя�бил�мя�дий�им�саз�ифачысы�олан�хейлиъа�ван�ла�ры�мыз�гал�хыб�ды,�чо�ху�шю�щ�рят�ли�ди�вя�ся�нят�дя�бун�дан�со�нрада�иря�ли�ляй�иб�пар�лай�аъ�аг,�ин�сан�ла�ра�се�винъ�эя�ти�ряъ�як�ляр.�Ус�тад� ашыг�ла�ры�мы�зын�са� щеч� вя�дя� йе�ри� дол�ма�йа�ъаг.� Сяр�раф�лар

де�йир�ди� ки,� яэяр�Ко�роь�лу�Ашыг�Ясяд�ки�ми�оху�сай�ды,� да�ща�онаМис�ри�гы�лынъ-зад�ла�зым�эял�мяз�ди.�Йаьы�нын,�па�ша�ла�рын�еля�бу�ся�синзяр�бин�дян�баь�ры�йа�ры�лар�ды.�Кя�рям�дя�Ашыг�Мир�зя�ки�ми�оху�йа�бил�-сяй�ди,�да�ща�Га�ра�ке�шиш�дин�мяз-сюйля�мяз�Яс�ли�ни�ве�ряр�ди�бу�ханоь�лу�на.�Ашыг�Мир�зя�Кя�ря�мин�юз�ля�ля�си�иля�бирэя�Яр�зу�рум�да�гар-бо�ра�на�дцш�мя�си,�йа�Аб�ба�сын�зя�щяр�гу�йу�су�на�са�лын�ма�сы�ящ�ва�лат�-ла�ры�ны�да�еля�ус�та�лыг�ла�йа�ра�дар�мыш�ки,�адам�йа�йын�ор�та�сын�да�цшц�-йяр�мцш,�йа�да�зя�щя�рин-зяг�гу�мун�ичин�дяй�миш�ки�ми�вц�ъу�дун�данэи�зил�ти�ке�чяр�миш.�Би�зим�елат�“Ашыг�ел�ана�сы�ды”,�—�сюй�ляй�я�ряк�ел�ся�нят�кар�ла�ры�на

йцксяк�гий�мят�ве�риб�ди�вя�саза�да�“щямдям”�дейибди.�То�уз�ашыгмяк�тя�би�Дя�дя�Гор�гу�ду�му�за�сюй�кя�нир�вя�щеч�тя�садцфи�дей�ил�ки,Ас�лан�Ня�си�бо�вун� тя�шяббцсц� иля�бцтцн�Шярг�дя� илк�дя�фя�озан�—ашыг� ся�ня�ти�му�зейи�мящз�То�уз�да� йа�ра�дыл�ды� вя� щя�мин� о�мя�дя�-нийй�ят� оъ�аь�ы�нын� бяр�пайа,� йе�ни� ек�с�по�нат�лар�ла� зя�нэ�ин�ляш�ди�ри�либмца�сир�ляш�ди�рил�мя�си�вя�дцнйя�ви�ляш�ди�рил�мя�си�ня�бюйцк�ещ�тий�аъ�вар.То�уз� ашыг� мяк�тя�би�нин� мяк�тяб� ол�ма�сы� цчцн� яня�ня� ол�ма�лый�ды.Ашыг�Ова�лар�дан,�Ашыг�Шы�выл�дыг�дан,�Юйсцзлц�Ся�мяд�дян�дя�га�багбу�ра�лар�да�ся�нят�олуб�вя�доь�ру�дур,�он�ла�рын�бир�ги�с�ми�юй�ря�ни�либ�-ди,�анъ�аг�ми�нил�лик�ашыг�ся�ня�ти�ми�зи�тяд�гиг�едян�араш�ды�рыъ�ы�ла�ра�са�-лам�лар�ол�сун!�

249

Кечмиш эяляъяк

Page 250: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Дя�дя� Ми�кай�ыл� Аза�ф�лы� щя�ля� саь�лыь�ын�да� клас�си�кя� че�в�рил�миш�ди.“Гоъа�Гар�та�лы�мыз”�бцтцн�тцрк�дцнйа�сы�нын�ди�ли�нин�яз�бя�ри�ди.�Не�-чя�ки,�бу�ди�ли�да�ны�шан�лар�вар,�Ми�кай�ыл�Аза�ф�лы�ше�и�ри-сюзц�щям�шя�йа�-шай�а�сы�ды.�Бу�ра�да�М.А�зафлы�ся�ня�ти�ни�аъ�ма�ьа�баш�ла�саг�эя�ряк�ъилд-ъилд� ки�таб�лар� йа�заг� (Икинъи китабымызда “Самбаллы оьлуйдуАзярбайъанын” адлы эениш йазы вермишик).�Халгын�баьрындан�эя�-лян�сяс�олан�Дя�дя�Азафлы�шеи�рий�йаты�со�вет�щюку�мя�ти�нин�кяс�ща�кясдюв�рцн�дя� зя�ма�ня�си�ни� гырманъла�йа�раг� халгын� ди�ли�нин� яз�бя�ри�няъев�рил�ди,�Азяр�бай�ъанын�сяр�щяд�ля�ри�ни�аша�раг�аля�мя�ъар�ол�ду.�Вя�-тян�дян�кя�нар�да�Азафлы�йур�дун�дан�ол�ду�ьу�му�зу�би�либ�о�киши�нинха�ти�ри�ня�биз�ля�ря�Ай�дан�эял�миш�ляр�ки�ми�бах�маьа�баш�лады�лар.�Ъох�-лары� да� Дя�дя�нин� Азафлы� кян�дин�дян� ол�ду�ьу�ну� бил�мир,�� бу�нунязаб�кеш�ки�ми,�халгын�дяр�ди�ни�иъин�дян�ке�ъи�рян�ан�ламы�на�эя�лян�тя�-хял�лцс�ол�дуьу�ну�зянн�едя�ряк�сящвян�она�“Я�заблы”�де�йир�ди.�Азяр�байъ�ан� бцлбцлц,� ила�щи�дян� эя�лян� тя�к�рар�сыз� оху�ма�ла�ры� иля

дцнйа�ны� щей�рят�лян�ди�рян� Ашыг� Як�бяр� бу� тор�паь�ын� йе�тир�дийи� янгий�мят�ли,� юл�мяз� ся�нят�кар�лар�дан�ды.� То�уз�лу� ру�щу�нун� вя� мя�ня�-вийй�а�ты�нын� нцмай�и�шин�дя� о� ляй�а�гят�ли� оь�лу�муз� ми�сил�сиз� рол� ой�-найыб��ды.�Ня�гя�дяр�ся�нят�вар,�ся�нят�кар�вар,�саь�лыь�ын�да�юз�лай�иг�лигий�мя�ти�ни�ала�бил�мяй�ян�Ашыг�Як�бяр�дя�вар�олаъ�аг.�Ус�та�ды�АшыгГя�дир�ля�ашыг�Як�бя�ри�ми�зя�мин�рящ�мят!�Ашыьымыз� щаггында� эюркямли� зийалымыз,� профессор� Гязянфяр

Пашайевин� “Товуз”� гязетиндя� вахтиля� дяръ� етдийим�мягалядянбязи�щиссяляри�ашаьыда�верирям:

“Ашыг Як бяр ади ашыг лар дан дей ил ди! Саь лыь ын да ону щяд дян ар -тыг са дя вя тя ва зю кар бир ин сан ки ми, эю зял ся нят кар ки ми се виб ещ -ти рам эю с тяр сяк дя, чох вахт дярк едя бил мир дик ки, би зим ля го шаэя зян, хей ри миз дя-шя ри миз дя юн дя олан бу ясл ел ся нят ка ры нын ся -нят аля мин дя хцсу си йе ри вар.

Щя ги гят на ми ня дей як ки, Ашыг Як бя рин йа ра дыъ ы лыьы чох шахя -ли дир. Онун йал ныз ики тя ря фи ни гейд ет мяк ис тяр дим. Ал ман фи ло со -ф ла рын дан би ри де миш дир: “Мя ня саф дил ве рин, си зя саф мя дя нийй ятве рим”. Азяр байъ а нын мцстя гил лийя гя дям гой дуьу ана гя дяр бу -нун ня де мяк ол дуь у ну ща мы йах шы ба ша дцшцр. Ашыг Як бяр

250

Бящрузяр

Page 251: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

юмрцнц ди ли ми зин са ф лыь ы на, мя дя ниййя ти ми зин ин ки ша фы на щяср ет -миш дир.

Мя лум дур ки, ашыг йа ра дыъ ы лыьы фол к ло рун гей рят ли го лу дур.Фолк лор ися сюзцн щя ги ги мя на сын да хал гын ру щу, пси хо ло э ий а сы, та -ри хи дир. Онун ис тяк вя ар зу ла ры нын, тя сяввцр вя тя фяккцрцнцн, мя -ня ви аля ми нин эц зэцсц, би тиб-тцкян мяй ян инъ и ляр хя зи ня си дир. Щя лябу аз мыш ки ми, “яса тир вя бай а ты да, наь ыл вя да с тан да ябя ди ля шян,ъан лы йад да ша че в ри лян, щеч кя син сой у ну, яс ли ни-за ты ны унут маьагой май ан, ону пар ча лан маг дан хи лас едян, шцур да, дцшцнъя дя,мя ня вийй ат да хал гын бцтювлцйцнц тя мин едян дя фол к лор дур.”

Бу щик мя ти вя мя ня ви аля ми би зя бяхш едян ляр дян би ри дя ус тадся нят кар Ашыг Як бяр дир. Ашыг Як бяр мя ла щят ли вя ашыг цчцн чохваъ иб олан зил ся си иля вах ти ля “юлцмя мящ кум едил миш” ашыг ся ня -ти нин ин ки ша фы на тя кан вер миш дир...

Йу ха ры да дей и лян ляр дян о гя на я тя эял мяк ол маз ки, цму мий -йят ля, ашыг йа ра дыъ ы лыьы Кяркцк до лай ла рын да йох дя ряъ я син дя дир.Тяд ги гат чы Ята Тяр зи ба шы вя Иб ра щим Да гуг лу Ашыг Мя щям мяд,Кор Абыш, Хя лил Ящ мяд, Гям бяр Яли вя баш га ашыг лар дан сюз ачыр,он ла рын чох мяш щур ол дуг ла ры ны гейд едир ляр. Ти ля фяр дя эянъ ашыгСа дыг Са зы э ю зял ща мы ны ва лещ едир. Иб ра щим Да гуг лу нун Гям бярЯли щаг гын да йаз дыьы: “Гям бяр Яли охуй ар кян ся си нин эю зял лийивя яда сы ся бя би ля са зы на бцлбцлляр го нар мыш” сюз ля ри сан ки АшыгЯк бяр щаг гын да дей ил миш дир. Ня эиз ля дим, Гям бяр Яли щаг гын дадей ил миш бу сюз ля ри оху дугъа эюз ля рим юнцндя ябя дийй я тя го ву -шан бюйцк ся нят ка рын вцгар лы ду ру шу, гу лаг ла рым да мя ла щят ли ся сиъан ла ныр...”

Ашыг Ванйа

Бю�лэ�я�миз�дя� саз-ашыг� мцщи�ти� о� гя�дяр� эцълц� олуб� ки,юзцмцзцнкцляр�бир�йа�на,�йу�хар�да�да�де�дим,�гей�ри�мил�лят�ля�ри�дя“ашыг”�едиб�ди.�Щя�мин�бу�ящ�ва�ла�ты� чох�да�ныш�мы�шам,� те�ле�ви�зий�а�-лар�да,�мцхтя�лиф�мят�бу�ат�ор�ган�ла�рын�да�дя�фя�ляр�ля�ис�ти�фа�дя�олу�нуб�-ду.�Та�рих�цчцн�бир�дя�сюй�ляй�и�рям:

251

Кечмиш эяляъяк

Page 252: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Со�вет�ща�ки�мийй�я�ти�нин�илк�дю�ням�ля�рин�дя�(ХХ яс рин 30-ъу ил ля -ри нин яв вял ля ри) фол�к�ло�ра,� халг� йа�ра�дыъ�ы�лыь�ы�нын� ин�ки�ша�фы�на� дюв�лятся�вийй�я�син�дя�гайьы�эю�с�тя�ри�ляр,�той�лар�апа�ран,�пул�га�за�нан�ашыг�-лар,�му�си�ги�чи�ляр�эуйа�ве�рэ�и�дян�азад�олу�нар�мыш.�Ма�лиййячи�ляр�ба�-хыр�ки,�Бо�зал�ган�лы�дан�аз�га�ла,�ев�ба�шы�щеч�ким�га�нуна�уйь�ун�шя�-кил�дя�ве�рэ�ийя�ъялб�олун�мур,�—�ашыг-ша�ир�ди�ща�мы�сы.�Бир�дя�сий�а�-щыйа�диг�гят�ля�ня�зяр�са�лан�да�эюрцрляр�ки,�Ванйа�ад�лы�бир� рус�даве�рэ�и�дян� азад� олу�нуб�ду.� Мцфят�ти�ш�ляр� ве�рэи� аэ�ен�ти�нин� цстцнядцшцрляр�ки,�бяс�бу�на�сюзцн�ня�ди?�Аэ�ент�анд-аман�едир�ки,�ашыг�-ды.�Бун�лар�щя�ля�бир�аъ�ыг�ла�ныр�лар�ки,�би�зи�до�ла�мы�сан�—�йа�юзцнц?Дур�дцш�га�баь�ы�мы�за,�эю�с�тяр�эю�ряк�неъя�ашыг�ды?�Ял�гя�ряз,�о�вахтТо�уз�да�“лем�ся”нин�шя�раб�за�во�дун�да�—�“кан�кор�тийа”да�чи�ли�н�-эяр�иш�ляй�ян�Иван�Кри�чен�ко�нун�еви�ня�эе�дя�си�олур�лар.�Ичя�ри�эи�рян�дяэюрцрляр�ки,�ди�вар�да�хал�ча�нын�цстцндян�бир�саз�асы�лыб�ды.�Бун�дансо�ру�шур�лар� ки,� нийя� ве�рэи� вер�мир�сян?�Рус� ола,� га�нун� бил�мяйя?Дей�ир,�мян�ашыь�ам,�щям�за�вод�да,�щям�дя�го�нум�—�гон�шу�да�-кы� рус-ер�мя�ни� той�ун�да� ча�лыб-охуй�у�рам,� ве�рэ�и�дян� аза�дам.Эюрцр,�бун�лар� инан�мыр.�Ар�ва�ды�Танй�айа�дей�ир,�о� тел�ли� са�зы�вермя�ня.�Танйа�са�зы�ди�вар�дан�ен�ди�рир,�Ванйа�са�зын�зи�ли�ни�зил,�бя�ми�-ни�бям�едиб,�си�ня�син�дя�мцстя�кям�едиб�ал�ды�эю�ряк�ня�де�ди:

Ву рул му шам тел ли са за,Юз адым ды Ванйа мя ним,Ус та дым ды ашыг Мир зя,Шяй ир дим ди Танйа мя ним.

Бу�сюй�ля�мя�дян�со�нра� ис�тя�ди�са�зы�ютцрсцн�Танй�айа,�ве�рэи�йы�-ьан�лар�гой�ма�ды�лар�ки,�да�ща�инан�дыг,�бя�с�ди,�сян�Ал�лащ!

Гейд: бу ящ ва ла тын рус Федй а нын кол хо за эир мя мяк цчцн ашыг -лыг ся ня ти ни се ч мя си ва ри ан ты да вар.

Ба ла бан чы Мц се йи бин ки ши ли йи

Ашыг�Як�бя�ри�ми�зин�хал�гын�ру�щу�ну�ох�ша�ма�сын�да�Ал�лащ�вер�эи�си,юз�ис�те�да�ды�иля�йа�на�шы�онун�ай�рыл�маз�ся�нят�дос�ту�—�йол�да�шы�ба�-

252

Бящрузяр

Page 253: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ла�бан�чы�Мц�се�йиб�дя�мцс�тяс�на�рол�ой�на�йыб�ды.��Мц�се�йиб�ля�бя�ра�бярба�ла�бан�чы�лар�дан�Аб�бас,� Ибра�щим�дя� бу� ся�ня�тя� юз�мющцр�ля�ри�нивур�ду�лар.� Ашыг�Як�бяр,� Ашыг� Имран,� Ашыг�Мащ�муд�ла� бя�ра�бярщя�мин� бу� ба�ла�бан�чы�Аббас� да� тя�ля�бя� вя� эянъ�ля�рин�Моск�ва�даке�чи�ри�лян�Цмум�дцн�йа�фес�ти�ва�лын�да�гы�зыл�ме�да�ла�ла�йиг�эюрцл�мцш�-дц...�Улу�Йа�ра�дан�Ашыг�Як�бяр�ля�ба�ла�бан�чы�Мц�се�йи�би�бир-би�ри�няне�ъя�дя�тян-дц�рцст�йа�рат�мыш�ды,�ила�щи!�Щям�ка�мил�ся�нят,�щям�ъа�-мал,�щям�ка�мал.Мц�се�йи�бин� ба�ла�ба�ны� Ашыг� Як�бя�ри� да�ща� да� ъу�ша� эя�ти�ряр�ди.

Онун� ча�льы�сы� Як�бя�ри�ми�зин� бцл�бцл� ава�зы�на� не�ъя� дя� йа�ра�шар�ды!Мц�се�йиб�ба�ла�ба�ны�ана�саз�ла�цз�вц�шя�кил�дя�го�ву�шуб�еля�бир�щар�-мо�ни�йа,�ащянэ�йа�ра�дар�ды�ки,�да�ща�ня�де�йим!�Ус�тад�ба�ла�бан�чы�-нын� ифа�сы� са�зы� да�ща� да� до�льун�лаш�ды�рыб� онун� са�льа�сы�ны,� лям�си�нихей�ли�гцв�вят�лян�ди�ряр�ди.�Де�йи�рям,�ин�ди�бир�па�ра�ла�ры�да�ашыг�йа�нын�-да�ба�ла�бан�чы�лыг�ей�ля�йир.�Га�мыш�дан�дя�ли-тяр�си�ня�йо�нуб�“пи�ля�йян�-дя”�—�цфц�рян�дя�гу�лаьы�де�шян�ъыр�сяс�эюрян,�ки�мин�ся�хо�шу�на�эя�-лир?�Он�лар�Мц�се�йи�бин�Ашыьы�мыз�ла�бя�ра�бяр�йаз�дыр�дыьы�“Йцн�эцл�шя�-ри�ли”,�“Ой�ша�ры”,�“Эюйчя�эюзял�ля�мя�си”,�“А�ран�эюзял�ля�мя�си”...�сазща�ва�ла�ры�нын�лент�йа�зы�ла�ры�на�гу�лаг�асыб�щеч�ич�ля�ри�ня�бир�шей�го�йур�-лар?!�А�шыг�Як�бяр�вя�ба�ла�бан�чы�Мц�се�йиб.�Бун�лар�50-ъи�ил�ля�рин�ор�-та�ла�рын�да�го�ша�ул�дуз�ки�ми�пар�ла�йыб�ся�нят�та�ри�хи�ня�ябя�ди�да�хил�ол�-ду�лар.�Ашыг�Як�бяр�35� ил� йол�даш�лыг� еля�ди�йи�Мц�се�йиб�сиз�щеч�вахтоху�маз�ды.�Юмрцн�дя� тяк�бир�ъя�дя�фя�—�вя�фа�тын�дан�3�эцн� яв�вял(12 ав густ 1990-ъы ил) Бил�эящ�дя� са�на�то�ри�йа�да�кон�сер�ти�ни� тяш�килеля�йян�дя�оху�ду! (О да ахы рын ъы оху маьы ол ду). Он�да�да�сюйля�-ди�ки,�“тяк�атын�мей�да�ны�ол�маз!”Ба�ла�бан�чы� Мц�се�йиб� Ашыг� Як�бяр�дян� сон�ра� ба�ла�ба�ны� яли�ня

эютцр�мя�ди.�Щям�ся�нят�бцл�бц�лц�ня�йас�сах�ла�ды�вя�щям�дя�бюйцкся�ня�тя� са�йьы�сы�ны� бе�ля� бил�дир�ди.� Чох� ширникдириъи� тяклифляр� олду,ешидиб-билян� дюнцм-дюнцм� цз� вурду,� щямишя� диназ� алтындагалды.� Анъаг� дедийиндян� дюнмяди�—� кишилийини� еляди�—� АшыгЯкбяримизя�елин�нязяриндя�даща�бир�абидя�уъалтды:�—�Гядиршцнаслылг�абидяси!

253

Кечмиш эяляъяк

Page 254: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Саз бянд Ху ду

То�уз,�Бо�зал�ган�лы�тор�паьы�бе�ля�ди.�Бур�да�кы�саз,�сюз,�ся�нят�ру�-щу�ща�мы�нын�ганына�ишляйир.�То�уз�да�ола�сан,�саз-сюз�бил�мяй�я�сян!Бах,�бу�То�уз� тор�паь�ы�нын�щик�мя�тин�дян�ди�ки,�дцнйа�нын� та�ны�дыьысаз�бянд�Ху�ду�халг�ся�нят�ка�ры�ады�ны�ал�ды,�онун�ка�мил,�та�вар�саз�-ла�ры�дцнйа�да�мис�ли-бя�ра�бя�ри�ол�май�ан�бир�инъ�и�ди.�Азяр�байъ�ан�са�-зы� Ху�ду� бар�маг�ла�ры�нын� се�щ�рин�дян� да�ща� да� ка�мил�ляш�ди.� АшыгЯда�ля�тин,�Хан�ла�рын,�Яли�нин,�не�чя-не�чя�баъ�а�рыг�лы�саз�ифа�чы�ла�ры�нынцряк�ля�ри�риг�гя�тя�эя�ти�рян�сещрли�саз�ла�ры�ны�йа�рат�ды.�Ху�ду�юз�ся�нят�-кар�лыь�ы�ны�оь�лан�ла�ры�на�да�юй�рят�ди.�Ав�ро�па�вя�Асийа�нын,�дцнйа�нынин�ди� аз� юл�кя�си� та�пы�лар� ки,� ора�да� саз�бянд� Ху�ду� дяст-хят�ти� илядцзял�дил�миш�саз�лар�тя�бяр�рик�ки�ми�ял-ял�ах�та�рыл�ма�сын.Ху�ду�ки�ши�юзц�да�ны�шыр�ды�ки,�ъа�ван�вахт�ла�ры�мый�ды.�Кян�ди�миз�-

дя�ки�мяк�тяб�дя�тя�сяррцфат�мцди�ри�—�ямяк�тя�ли�ми�мцял�ли�ми�иш�ля�йир�-дим...� Ба�да�дан� Мя�шя�ди�ля�ря� сат�маг� цчцн� саз� эя�ти�ряр�ди�ляр.Адам�лар�са�зын�ба�шы�на�ъям�олан�да�о�ка�фир�дя�ай�аь�ы�ны�гой�ур�дупил�ля�кя�нин�лап�йу�ха�ры�ба�шы�на.�Юз-юзцмя�йа�ман�тя�сир�ля�нир�дим�ки,эюр� бир� ишин� ща�ра�сы�ды� ки,� саз� ся�нин�ки� ола-ола� бу� кю�пяй�оь�лу�ла�рамющ�таъ�ол�му�шуг.�Бир�эцн�дя�бу� фи�кир�нян�гой�шу�ру�луб�йа�тан�дайу�ху�да�мя�ня�саз�дцзялт�мяйи�юй�рят�ди�ляр.�Ону�да�дей�им�ки,�щя�-мин�о�вах�та�ки�ми�са�зын�неъя�дцзял�дий�и�ни�эюрцб�бил�мя�миш�дим.�Бах�бе�ляъя��эюр�мя�зя-бил�мя�зя�бир�дян-би�ря�саз�дцзялт�мяйя�баш�-

ла�дым.�Илк�са�зы�да�мяк�тяб�ди�рек�то�ру�му�за�вер�дим,�о�да�бюйцк�-ляр�дян�ки�мя�ся�апар�ды.�О�са�зын�со�раьы�дил�ля�ря�дцшдц...�Ща�мыйа�йу�ху�да�бу�та�ве�ри�лир.�Мя�ним�бу�там�са�вяйь�ам�да�саз

дцзялт�мяк�ол�ду.�Ал�ла�щым�дан�чох�ра�зый�ам�ки,�мя�ним�дя�йа�зымбе�ля�йа�зыл�ды.�Хал�гы�мыз� Ху�ду�нун� тим�са�лын�да� тя�зя�дян� улу� са�зы�на� йаь�нан

бал�ки�ми�го�вуш�ду.�Бу�ши�рин�го�ву�шуг�мцба�ряк�ол�сун!�

“Дил гя ми” вя гям кеш

Чох�сы�най�ыб�эюрмцшям�ки,�“Дил�гя�ми”ни�би�зим�бу�та�ри�хи�Шям�-шя�ддил�тор�паь�ы�нын�адам�ла�рын�дан�гей�ри�кимся�бе�ля�шюв�гля,�йер�ли-

254

Бящрузяр

Page 255: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йа�таг�лы,�ай�аьы�иля,�эцлля�ри�иля�ча�ла�бил�мир�(Ямращ Эцлмяммядовамин рящмят).�Юзцм�цчцн�тап�мы�шам�ки,�щя�мин�ща�ва�бур�дан�доь�-ду�ьу�на,� бур�дан� га�над�лан�дыь�ы�на� эю�ря� бе�ля�дир.� Йящйа� бяй� дя,Тел�ли�ха�ным�да,�Баь�ыр�бяй�дя,�дя�ря�нин�ин�ди�ер�мя�ни�де�дий�и�миз�ал�-бан�йа�со�вул-при�ста�вы�да,�даьы�да,�ара�ны�да�Шям�шя�ддил�ли�ди.“Дил�гя�ми”� би�зим� ща�ва�дыр.� Яли� Гу�лий�е�вин� ща�ва�сы�дыр.� Яли� дя

инъ�и�мя�син,�ин�ди�ады�эя�дя�бяй�ли�олуб�сей�ид�няс�ли�ня�мян�суб�Йу�си�финща�ва�сы�дыр.�Бу�ща�ва�да�кы�мя�ла�лы,�мя�на�ны,�ей�ни�за�ман�да,�ъо�шь�унеш�ги�дуй�а�на�ал�гыш!�Йу�си�фин�ча�ль�ы�сын�да�кы�мя�на�та�мам�баш�га�ды....Мя�ним�аля�мим�дя�“Дил�гя�ми”�тяг�дим�еля�дик�ля�ри�сай�аг�Мяъ�-

нун-зад�дей�ил!� Ин�ди� чюлцн� сюйцдцня�дя�(сал хым сюйц дя) бя�зянмяъ�нун�дей�ир�ляр.�Халг�о�аь�аъа�юзц�йах�шы�ад�гой�уб�ду:�гям�кеш.“Дил�гя�ми”—�гям�кеш�ди:�ба�шы�ны�ашаьы�ди�кян,�юз�мящ�зун�луьу� илядцнйа�нын�юзц�бой�да�щцзн�эя�ти�рян,�ичин-ичин�аь�лай�ан,�юзц�дя�юзц-юзцнц�аь�лай�ан�гям�кеш�ди!�Бу�мя�на�да�“Дил�гя�ми”�ки�чик�щяр�ф�ля�йа�-зы�лан�мяъ�нун�ду.

Ъил ли Мцсей иб ки ши нин “Га ра э юз”ц

Эюйч�я�ми�зин�ус�тад�ашыг�ла�рын�дан�олан�ъил�ли�Мцсей�иб�ки�ши�(Ъилкяндиндянди) Юйсцзлц�Ся�мя�дин�“Га�ра�э�юз”�гош�ма�сы�ны�еля�оху�ду,еля�оху�ду,�еля�оху�ду�ки,�сяр�раф��ла�рын�“юйцнц�йых�ды!”�Ашыг�син�ни�-нин� о� вя�дя�син�дя,� их�тий�ар�ла�шан� чаь�ын�да� йат�мыш� вул�кан� ки�мипцскцря�ряк�“Баш�са�ры�тел”�цстя�ша�и�рин�бу�ше�ри�ни�еля�шюв�гля,�ей�ни�за�-ман�да�щя�с�рят�до�лу�йа�нь�ый�ла�еля�охуй�уб�она�юз�мющцрцнц�вур�-ду�ки,�ин�дян�бе�ля�чя�тин,�ким�ся�о�зир�вяйя�ча�та�би�ля!Эя�лин,�Юйсцзлц�Ся�мя�дин�ди�ли�иля�Ашыг�Мцсей�и�бин�лям�син�дя,�ох�-

ша�ма�сын�да,�улу�оху�ма�сын�да�йе�ни�да�да-та�ма�эя�лян�о�шеи�ри�бир�дябу�ра�да�ве�ряк�ки,�ютян�ляр-ке�чян�ляр�йад�дан�чых�ма�сын.�Эя�лин,�биздя�эцмцлдя�няк,�ила�щи�сюзя,�бцллур�ки�ми�саф�ся�ня�тя�бир�да�ща,�бирда�ща�тапынаг:

Де эюрцм щар дан эя лир сянЕли ня гур бан, Га ра э юз.

Кечмиш эяляъяк

255

Page 256: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Биръя да ныш ши рин-ши рин,Ди ли ня гур бан Га ра э юз.

Зцлфля рин эяр дян дян ашыр,Вя с фин дя ди лим до ла шыр,Со на ки ми ба шы йа шыл,Эюлцня гур бан Га ра э юз.

Ашыг Ся мяд мя лул ба хыр,На зы-гям зян юймц йы хыр,Да рай ыр сан йа на чы хыр,Те ли ня гур бан Га ра э юз.

Ше шян ли ляр вя Дя дя ляр

Ха�тын�лы�да�кы�Ше�шян�ли�ляр�са�за-сюзя�ву�рьун�луг�ла�ры�иля�щя�ми�шя�се�-чи�либ�ляр.�Чюлдян�ял-айаг�йыьы�шан�дан�сон�ра�той�лар�баш�ла�йан�да�Ше�-шян�ли�ля�рин� аь�саг�га�лы�Эюйъя�ки�ши�нин� ба�шын�дан� ашыг�лар� дя�си� яс�кикол�маз�ды.� Би�зим� тя�ряф�ляр�дя� де�йяр�ляр� ки,� “Ру�ща�ни”� Ше�шян�ли�ля�ринщим�ни�ди.�Е�ла�ты�мыз�да�бу�эцн�Ше�шян�ли�ляр�ля�баь�лы�наьы�лабян�зяр�еля�ящ�ва�-

лат�лар�да�ны�шыр�лар�ки,�ада�мын�инан�маьы��да�эя�лир,�инан�ма�маьы�да.Бир�эцн�Ше�шян�ли�дя�той�гу�ру�ла�сы�олур.�Той�да�да�ашыг�ким�ола�сы�дыки?!�Ше�шян�ли�Дя�дя�Ям�ращ�дан,�Хан�Камандардан�са�ва�йы�ки�миэя�ти�ряр!�Бун�лар�мя�ся�лян�500�ня�фяр�го�наг�ня�зяр�дя�ту�туб�тя�да�рцк�-ля�ри�ни�она�уйьун�еля�йиб�ляр�миш.�Дя�дя�ля�рин�Ха�тын�лы�да�мяъ�ли�с�апар�-ма�сын�дан�хя�бяр�ту�тан�ят�раф�кянд�ля�рин�адам�ла�ры�да�ахы�шыр�то�йа.Эц�нор�та�ол�ма�мыш�йе�мяк�гур�та�рыр.�Тя�зя�дян�щейкирян�буьа�ны�эя�-ти�рир�ляр�ки,�кяс�син�ляр�—�ща�мы�маьар�да�са�зын�сещ�рин�дя�дир.�Ахыр�даШе�шян�ли�нин�ял-айаг�адамынын�бой�ну�на�го�йур�лар�ки,�кя�ля�ни�бу�кя�-сиб�со�йа�ъаг.�Оьлан�да�о�шярт�ля�ра�зы�ла�шыр�ки,�мян�щей�ва�ны�кя�сибсо�йа�на,�яти�доь�ра�йа�на�ки�ми�“Ру�ща�ни”�ча�лын�ма�йа�ъаг!

Ра�зы�ла�шыр�лар� вя� ди�ляк�ля�ри�ни� дя� ашыьа� йе�ти�рир�ляр.�Не�ъя� олур�са,Дя�дя�Ям�ращ�щан�сы�сяр�ра�фын�са�сюзц�нц�йе�ря�са�лам�мыр�—�“Ру�ща�-

256

Бящрузяр

Page 257: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ни”�ни�—�“Ур�фа�ны”�ны�еля�тя�зя�баш�ла�йыр�мыш�ки,�ба�хыр�лар�ня?�Буьа�-нын�боьа�зы�на�бы�чаг�чя�кян�оь�лан�“Ур�фа�ны”�ны�еши�дян�ки�ми�щей�ва�-ны�го�йур�ор�да,�эя�лир�маьа�ра.�Щя�ля�или�йи�ву�рул�ма�мыш�кя�ля�га�ны�шо�-ра�ла�на-шо�ра�ла�на�маьа�ры�сцнэцдцб�ону�даьы�дыр.�Ашыг�да�ча�льы�ныйарымчыг�гойуб�басабасла�ешийя�даранан�ъамаата�гошулур.�Оь�-лан�тя�зя�дян�кюмяк�ля�шиб�буьа�ны�ту�туб�илийини�вурур�вя�иши�ни�эюря-эюря�дя�еля�щей�сюйля�нир�ки,�си�зя�де�мя�дим�ми�“Ур�фа�ны”�чал�дыр�ма�-йын.�Ахы,�ону�еши�дян�дя�юзц�мя�ъа�ваб�дещ�олам�мы�рам......Ям�ра�щын� бар�маг�ла�ры,� Щцсейн� Сараълынын� дас�тан� баш�ла�-

маьы,� Ашыг� Ка�ман�да�рын� ила�щи�дян� эя�лян� оху�ма�ла�ры� ола,� бар�-маьын�кя�сил�ся�хя�бя�рин�ми�олар?Ят�раф�кянд�ляр�дян,�бюлэя�вя�оба�лар�дан�да�Ше�шян�ли�ля�рин�—�Фяр�-

ма�йы�лын,� Фях�ряд�ди�нин...� го�наг�ла�ры� цст-цст�дян.� Той� да�ныш�маьаэя�лян�ким,�ад�лы�ус�тад�ла�ры�эюрмя�йя�эя�лян�ким!Па�йыз�дан� баш�ла�йан� той�лар,� эе�ъя�ляр� гу�ру�лан� ашыг� мяъ�лис�ля�ри,

дас�тан�ах�шам�ла�ры�уъ-уъа�ъа�ла�нар�ды.�Бу�тай�фа�бир�дя�он�да�айы�лар�-ды� ки,� якин� якян� яки�нин�дя-ся�пи�нин�дя,� бун�лар�са� щя�ля� щуш-эуш�лаашыьа�гу�лаг�ас�ма�ла�рын�да...

Ся ня мин рящ мят, ай мяр щум!

Азяр�байъ�ан� ашыг� ся�ня�ти�нин,� хцсу�сян� саз� ифа�чы�лыь�ы�нын� Дя�дя�сиЯм�ращ�ки�шийя�аран�Кя�пя�няк�чи�о�гя�дяр�ву�рул�муш�ду�ки,�“ис�пол�-ком�луьу”�бир�йа�на,�щя�ля�бур�да�би�ня�олуб�кюклц-кю�мяъ�ли�няс�ли�нидя�эя�тир�мяк�цчцн�она�кол�хоз�ида�ря�щей�я�ти�нин�гя�ра�ры�иля�эен�бирмящ�ля�дя�вер�миш�ди�ляр.�Ашыг�да�бир-ики�ма�шын�даш�тюкдцрмцшдц,ба�шы�га�рыш�мыш�ды�—�шян�лийя,�тойа,�да�маьа.Бир�эцн�ся�щяр�ида�ряйя�эя�лян�дя�эюрдц,�ши�кай�ят�чи�эя�либ�ки,�бу�ах�-

шам�мящ�ля� су�ла�маь�ын�цстцндя� фи�лан�кяс�бе�лин� ити� йе�ри�ни� илиш�ди�рибгон�шу�су�на,�о�да�ща�ди�ся�йе�рин�дяъя�ке�чи�ниб,�Ям�ращ�ки�ши�еля�бил,йат�мыш�ды�—�йу�ху�дан�ай�ыл�ды.�Юз-юзцня�фи�кир�еля�ди�ки,�ай�да�ды-би�-дад,� бир� йер�дя� ки,� бу�лан�лыг,� щял�мя�шик� арх� суйу� цстцндя� адамада�мын� га�ны�на� йе�рик�ляй�ир,� “ла�пат�ка”� иля� ба�шы�ны� йа�рыб� юлдцрцр,бур�да�щеч�йа�ша�маьа�дяй�мяз!

257

Кечмиш эяляъяк

Page 258: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Мяр�щу�ма�да�бир�Гу�ран�тап�шырт�ды�ран�Пир�ашыь�ы�мыз�аран�да�—су�ва�ры�лан�тор�паг�да�йурд�сал�маг�дан�бир�дя�фя�лик�ял�чя�кир.

Охуъ уйа:

Би�зим�йе�рин�ин�сан�ла�ры�нын�фор�ма�лаш�ма�сын�да�тякъя�юз�ашыг�ла�ры�-мыз�дей�ил,�Эюйчя,�Бор�ча�лы�ашыг�мяк�тя�би�дя�мцщцм�рол�ой�най�ыб�-ды.�Эюйчя�мцщи�ти�иля�То�уз�ашыг�мцщи�ти�ят�ля-дыр�наг�ки�ми�бир-би�рин�-дян�ай�рыл�маз�ды�вя�китаб�бойу�бун�ла�ра�то�хун�му�шуг.�Бор�ча�лы�мы�-зын�ус�тад�ла�рын�дан�ол�муш�Хан�Ка�ман�дар�дцнйа�сы�ба�ря�дя�щис�сля�-ри�ми�йе�ни�дян�бу�ра�да�ди�ля�эя�тир�мяк�ис�тяй�и�рям.

Ру щу му зун ся сий ди Ка ман дар

Ус�тад� Ашыг� Ка�ман�дар� Яфян�дий�ев� би�зим� Ашыг� Як�бяр,�Ми�-кай�ыл�Аза�ф�лы�ки�ми�аз�ман�ся�нят�кар�лар�ла�йа�на�шы�Азяр�байъ�ан�ашыгся�няти�ня�юз�мющцрцнц�ву�руб�ду.�Ка�ман�дар�ся�ня�ти�ъо�шуб�—�чаь�-лай�ан� цмма�ный�ды,� ся�си-лям�си� уъа� даь�ла�рын,� эе�ниш� чюл�ля�рин,� улубоз�гыр�ла�рын,�бир�сюз�ля,�уъу-буъ�аьы�би�лин�мяй�ян�тцрк�тор�паг�ла�ры�нынянэ�ин�лик�ля�ри�нин�як�сий�ди.�О�бюйцк�ся�нят�ка�рын�бар�маг�ла�ры�—�саз�-да�Ка�ман�дар�эцлля�ри�халг�ки�ми�йа�ра�ныш�дан�бя�ри�ке�чиб�эял�дий�и�мизвя�щеч�вахт�го�ву�ша�бил�мяй�яъ�яй�и�миз�йурд�йер�ля�ри�ми�зин�шящ�дин�дяндоь�муш�ду.Дюрд�мин�ил�лик�тцрк�та�ри�хи�нин,�бу�улу�хал�гын�ила�щи�ся�сий�ди�Ка�-

ман�дар.�Ка�ман�дар�ся�ня�ти,�Ка�ман�дар�ифа�сы�ял�чат�маз,�цнйет�мязбир�мюъцзя�иди.�Онун�ся�си,�ады�тцрк-азя�ри�чаь�ры�лан�щяр�бир�кя�синру�щу�нун�тяръцма�ны�дыр.�Ка�ман�да�рын�ис�тяр�бир�тцрк�ки�ши�си�ола�раготу�ру�шу-ду�ру�шу,�аь�ай�а�на�лыьы,�ис�тяр�бир�ашыг�ки�ми�да�в�ра�ны�шы,�еъ�аз�-кар�ифа�сы,�сяр�ра�ф�лыьы�тя�к�рар�сыз�бир�мяк�тяб�иди.�О,�бир�мюъцзя�иди�ки,ми�нил�лик�ля�ри,�йцзил�лик�ля�ри�аша�раг�эя�либ�дцшмцшдц�би�зим�бях�ти�ми�зявя�Ка�ман�дар�ла�бир�дю�в�ран�да�йа�шай�ыб�ону�дуй�маь�ы�мыз�бир�тя�-ряф�дян�хош�бяхт�лик�иди�ся,�бир�йан�дан�да�онун�улу�ся�ня�ти�ни�дуй�ан�-лар,�щяр�ава�зы�ны�ешит�дикъя�эцмцлдя�нян�ляр�цчцн�ясил�фаъ�и�я�ди.�Фаъ�ия�-ди�она�эю�ря�ки,�“Дяр�ман�ще...й,�дяр�ман�щ..е..й”�дей�иб�щяй�ат�дан

258

Бящрузяр

Page 259: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

яли�уза�ныг�лы�эе�дян�Лоь�ман�сай�аг�ру�щу�му�зу�тяр�пя�дян�Ка�ман�-да�рын�ифа�сы�йа�да�дцшдцкъя,�онун�зя�нэ�у�ля�ля�ри�вя�эцлля�ри�ня�та�мар�зыгал�дыгъа� тцстцмцз� тя�пя�миз�дян� чы�хаъ�аг,� хиф�фят� ичи�ми�зи� даь�лайа�-ъаг.Классик,�мца�сир�вя�эя�ляъ�як�Азяр�байъ�ан�ки�ши�си�об�ра�зы�ны�бюйцк

Йа�ра�дан� яй�а�ни� шя�кил�дя� Ашыг� Ка�ман�да�рда� бяр�гя�рар� еля�миш�ди.Дцнйа�э�юрмцш,�эи�ди�дцнйа�ны�йо�руб-йо�ртмуш�агил�ляр�ня�Ка�ман�-да�рын�ся�ня�тин�дя,�ня�онун�да�в�ра�ны�шын�да�ей�иб�тап�мыш�ды�лар.�Рущ�ада�мый�ды�Ка�ман�дар.�О,�ми�сил�сиз�оху�ма�ла�ры�ны�да�сан�ки

Илащинин�пайы�ки�ми�гя�бул�едир�ди.�Ви�део�лент�ля�рин�йад�да�шын�да�вар:ъо�шуб�чаь�лай�ан�Ка�ман�дар�чох�вахт�йюнцнц�Гиб�ляйя�ту�тар,�Йа�-ра�да�ны�на�цз�че�ви�ряр,�юз�эцъцнц�бя�ри�ла�щи�дян�алар�ды.Яфян�ди�лик�вар�иди�Ка�ман�дар�да.�Бял�кя�дя�бу�ги�с�мят�она�ган

йад�да�шы�ки�ми�улу�ба�ба�ла�рын�дан�эял�мяй�ди,�щяр�ня�иди�ся,�улу�Яр�дя�-бил�оъ�аь�ы�нын,�ъан�фя�да�ла�рын�да�шый�ыъ�ы�сый�ды.�Ахы,�тцркцн�бу�тор�паг�-ла�ра�эя�ли�ши�нин�ясас�ке�чид�йол�ла�рын�дан�би�ри�дя�мящз�Яр�дя�бил�иди�вяАзяр�байъ�ан�дюв�ля�ти�бяр�гя�рар�олан�да�—�500-600�ил�юнъя�Вя�тян�сы�-ныр�ла�ры�на�мящз�ъан�фя�да�ла�ры,�ъя�ми�ъи�с�ми,�ру�щу�вя�га�ны�иля�тор�па�ьы�-на�—�Вя�тя�ни�ня� баь�лы� ин�сан�ла�ры� йол�лай�ырды�лар.�Ка�ман�дар�Яфян�-дий�ев�дя�бах�бе�ляъя�мил�ля�ти�нин,�дюв�ля�ти�нин�яфян�ди�си�олан�бир�оъ�аг�-дан�пяр�ваз�лан�мыш�ды.Эет�ди� о� ки�ши�ляр!� О� ки�ши�ляр� ки,� эен� код�ла�ры� Ка�ман�да�рын� ру�-

щунда,�ъи�с�мин�дя�бяр�гя�рар�ол�муш�ду-дю�в�ра�ны�ны�сцрцб�эет�ди�вя�бирдя�щеч�за�ман�йе�ри�дол�май�аъ�аг.�Щя�ми�шя�йе�ри�эюрц�нян�бир�эюй�няр�-ти�ки�ми�бош�га�лан�буъ�аь�ын�дан�бум�буз�сой�уг�луг�йа�ра�наъ�аг.�Елябу�сой�уг�луг�да�эя�ляъ�як�дя�щял�мя�шик,�буз�ха�рак�тер�ли�би�э�а�ня�ня�сил�-ляр�ямя�ля�эял�мя�си�ня�ся�бяб�олаъ�аг.�Та�тя�зя�бир�рущ�ада�мы,�ел�ада�-мы,�мил�лят�оь�лу�улу�Озан�йе�ти�шинъ�яйя�гя�дяр.�Тя�ки�тез�эял�син�бян�-дя�нин�вцъу�дун�да�ила�щи�ру�щун�тяъ�ял�ла�сы!Саз-сюз� би�лиъ�и�ля�ри,� ин�сан� сяр�ра�ф�ла�ры�Ка�ман�дар�да�кы� ила�щи� еш�ги,

су�фи�ру�щу�ну�онун�эянъ�лий�ин�дян�дуй�уб�гий�мят�ляндир�миш�ди�ляр.�60-ъы�ил�ля�рин�яв�вял�ля�рин�дя�Ка�ман�да�рын�илк�гра�мо�фон�ва�лы�(пла с тин ка)бу�ра�хыл�мыш�ды.�(Эю рян улу ла рын ад лан дыр дыьы “Ящ мя ди Кя рям” вяйа би зим “Кя рям эю зял ля мя си” де дий и миз щя мин о ща ва ны Ка ман -

259

Кечмиш эяляъяк

Page 260: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дар ки ми охуй ан дцнйайа бир дя эя ляъ як ми?) Ъа�ван�Ка�ман�да�-рын�сан�ки�гейб�дян�эя�лян�ила�щи�ся�си�мяъ�лис�ляр�йа�ра�шыьы�ба�бам�Гя�-шям�ки�ши�ни�дя�ов�сун�ла�мыш�ды.�Рящ�мят�лик�щя�ми�шя�Ка�ман�дар�ся�си�-нин�се�щ�рин�дян�да�ны�шан�да�дей�яр�ди�ки,�бир�эцн�евя�эял�дий�им�йер�дягу�лаь�ым�ра�дио�дан�бир�сяс�ал�ды�вя�о�сяс�ру�щу�му�еля�алыб�апар�ды�ки,бир�дя�ба�шы�мы�гал�ды�рыб�эюрдцм�юз�кцчя�ми�зи�ад�лай�ыб�баш�га�сям�тяэя�либ�чых�мы�шам.�Ба�бам�арай�ыб-ах�та�ра�раг�Ка�ман�да�рын�со�раь�ы�ныЭцръцста�нын�Кя�пя�няк�чи�син�дян�ал�мыш�вя�эюр�мя�зя-бил�мя�зя�ашыьаго�наг�эет�миш�ди.�Ка�ман�да�рын�ща�ла�лы�олан�щяй�ат�йол�да�шы�бяй�ни�-шан� ба�ба�ма� еля� ещ�ти�рам,� щюр�мят-из�зят� эю�с�тяр�миш�ди� ки,� ки�ши�нинсонра�лар�ди�ли�аь�зы�на�сыь�мыр�ды.�Ариф�олан�Ка�ман�дар�бо�шу�на�эял�-мяй�ян�го�наь�ын�га�баь�ы�на�ашыг�ли�ба�сын�да�чы�хыб�“хош�эял�дин”,�—де�миш�ди.�Евин�ха�ны�мы�тезъя�чай�дя�с�тэ�а�щы�ща�зыр�лай�ыб,�ер�кяк�кя�с�-ди�риб,�еля�ур�ват�лы-ся�ли�гя�ли�щя�ря�кят�еля�миш�ди�ки,�ки�ши�нин�ди�ли�аь�зы�насыь�мыр�ды�ки,�шцкцр�Ал�ла�ща,�Ка�ман�да�ра�да�йа�ра�ша�сы�кцлфя�ти�вар.Щя�мин�го�наг�ла�ма�да�да�нян�дя�ба�бам�ня�ки�сах�ланъ�сюз�ля�ри�вар�-мыш,�о�мят�ляб�ля�ря�то�ху�нан�да�Ка�ман�дар�да�ъа�ва�бы�ны�сюй�ляр�миш.Ики�эцн�ики�эеъя�Ка�ман�да�ра�го�наг�олуб,�ону�бяр�кя-бо�ша�са�лан,бир-би�ри�ня�ата-оь�ул�мя�щяб�бя�ти�йе�ти�рян�ба�ба�ма�Ка�ман�дар�Азяр�-байъ�а�нын,�ъя�ми�Гаф�га�зын�ай�ры-ай�ры�йер�ля�рин�дя�ке�чи�ряъ�яйи�мяъ�лис�-ля�рин�эцнцнц,�вахт-вя�дя�си�ни�йа�зыб�ве�рир.�Он�дан�сон�ра�То�уз�ра�-йо�нун�дан�олан�Гя�шям�Мя�шя�ди�Рцстям�оь�лу�Аь�ста�фа�нын�Эюйъя�-ли�си�ня,� йа� Шям�ки�рин� Га�раъямир�ли�си�ня,� Ба�ла�кя�ня� (бизим кющнякишиляр “Пялякян” дейирдиляр) мяъ�лис�ля�ря�эе�дяр,�ев�йий�я�си�ни�чаь�ырт�-ды�рыб�тойу�тябрик�едяр,�сон�ра�дей�яр�миш�ки,�ешит�ми�шям,�Ашыг�Ка�-ман�дар�бур�да�мяъ�лис�апа�рыр,�она�эю�ря�той�у�ну�за�эял�ми�шям.�Сон�-ра�да�ня�мяр�са�лыб�ев�йий�я�си�нин�ян�язиз�го�наьы�олар,�Ка�ман�дарда� бюйрцндя� стул� го�йуб� яй�ля�шян,� щуш-эу�ш�ла� она� гу�лаг� кя�си�лянГя�шям�ями�си�ня�цряк�дян�ча�лыб-охуй�ар�мыш.�Бун�ла�ры�о�вах�тын�ша�-щид�ля�ри�бир�йа�на,�рящ�мят�лик�Ка�ман�дар�да�дю�ня-дю�ня�сюй�ляй�яр�дики,�мян�Гя�шям�ки�ши� ки�ми� агил-сяр�раф� адам�ла�ры� щяй�ат�да� чох� азэюрдцм.Ка�ман�да�рын� йе�ри� ин�ди� йа�ман� эюрцнцр.� Юзц� дя� итир�дий�и�миз

дцща�лар,�Ки�ши�ляр,�улу�лар�сы�ра�сын�да!�Ка�ман�дар�ня�фя�си,�онун�сещрли

260

Бящрузяр

Page 261: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

та�вар�са�зы,�ифа�сы,�ила�щи�ся�си,�щар�да�тцрк�вар�са,�щар�да�бу�дил�дя�да�-ны�шан�ин�сан�ла�ры�ба�ша�дцшян�вар�са,�са�зын�ся�си,�си�мин�ъи�нэ�ил�ти�си�ру�-щу�на�иш�ляй�ян�ин�сан�лар�щя�ля�ду�рур�са,�ор�да�Ка�ман�дар�вар!�Бу�исябюйцк�бир�дцнйа�де�мяк�дир!�Ябя�дийй�ят�де�мяк�дир!Щай�ыф�сян�дян�ашыг�Ка�ман�дар!�Ай�щай�ыф-щай�ыф!!!П.С. Эю рян, Ашыг Ка ман дар дан, еляъя дя ус тад лар ус та ды

Щцсейн Са раъ лы дан со нра еля бир ифа чы йе ти шяъ як ми ки, да с тан ла ры -мы зын тя ляффцзц, наь ы лы, “го та зы”ны — бцтювлцкдя ор фо е пий а сы ныон лар гя дяр ол ма са да, щеч ол ма са йам сы лайа бил син?! ЧЯ ТИН!

Бу та нын ишыьын да

У�шаг�лыг�дан�мя�ни�бир�шей�дц�шцн�дц�рцр�дц�ки,�дас�тан�ла�ры�мыз�даашиг�ла�рын�бута�сы�чох�вахт�ни�йя�Чин�дя,�Йя�мян�дя,�Щинд�дя,�Ираг�-да,�Тцрк�мян�дя,�Гян�дащар�да,�МИсирдя,�Щялябдя,�Рей�дя…�ве�ри�-лир?!�А�шиг-мя�шуг�юз�ля�ри�бир�йа�на,�ата-ана�сы�да�бу�гя�дяр�мя�шяг�-гят�ля�ря,� сы�наг�ла�ра� мя�руз� га�лыр?!� Оту�ру�шуб� тох�та�йан�дан� сон�рабах�дым�ки,�тцрк�хал�гы�мцд�рик�лик�ля�щям�та�ри�хян�йа�ша�йыб,�пяр�ваз�-ла�ныб,�шющря�ти�алям�ля�бир�олан�о�Вя�тян�тор�паг�ла�ры�ны�бу�дас�тан�лар�-да�мад�ди�ляш�ди�риб�йа�ша�дыр,�щям�дя�дил� ичин�дя�дил,�дин�ичин�дя�динбяс�ля�йян�мил�ля�ти�ми�зин�нц�ма�йян�дя�ля�ри�нин�ди�эяр�мил�лят�вя�ет�нос�ла�-рын� дя�йир�ма�нын�да� цйцн�мяк� тящ�лц�кя�си� вя� ас�си�м�лйа�си�йа� ол�маггор�ху�сун�дан�доьуб�бу.�Щя�мин�гор�ху�иля�йа�ша�йан,�ня�йин�ба�ща�-сы�на�олур-ол�сун,�юз�мил�ли�ким�ли�йи�ни�го�ру�йуб�сах�ла�маг�ар�зу�су�илягов�ру�лан�бя�ндя�нин�сон�суз�ис�тя�йи�Тан�ры�йа�аэащ�ды.�Еля�она�эюрядя�о�саф�ди�ляк,�ки�ми�не�ъя,�щан�сы�дон�да�(оху, мил лят) йа�рат�мыш�сао�си�фят�дя�дя�гал�маг�ар�зу�су�Ал�лащ-Тяа�ла�йа�да�хош�эе�дир�вя�онаэюря�дя�ис�мят�пяр�дя�син�дя�олан�мя�лякси�ма�ла�ры�вя�сяр�ви�наз�ла�ры�ща�-лал�ган�лы�ясил�за�дя�иля�го�вуш�дур�маг�цчцн�бу�та�ве�рир…�Ми�ка�йыл� Азаф�лы,� Ашыг� Гя�дир,� Ашыг� Як�бяр,� Чо�пур� Яляс�эяр,

Ашыг� Имран,�Ашыг�Мащ�муд,�Яли�хан,�Ха�лыг�вер�ди�Бо�зал�ган�лы…Га�за�хыс�тан,� Юзбя�кыс�тан,� Гы�рьы�зыс�тан,� Тцрк�мя�нис�тан� вя� Ор�таАси�йа�нын�ди�эяр�йер�ля�ри�ня�вах�ти�ля�сцр�эцн�еди�лян�Вя�тян�оьул�ла�ры�нынсаз�ла�ры-сюзля�ри�иля�язиз�го�наг�ла�ры�олар�ды�лар…�Бе�ля�ся�фяр�ляр�дян�би�-

261

Кечмиш эяляъяк

Page 262: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

рин�дя�Ха�лыг�вер�ди�Чим�кянд�дя�1944-ъц�ил�дя�Ащыс�ка�дан�сц�рцл�мцшМи�си�ки�ши�нин�го�наьы�ол�ду.�О�та�ныш�лыг-бу�та�ныш�лыг�Ми�си�щя�ки�мин�ил�-ки� Да�на�хан (Тоуз да Дцр да ня еля ди ляр) Халыг�вер�ди�нин� бюйцкоь�лу�Шащ�вя�ля�дин�юмцр-эцн�йол�да�шы,�3�оь�лу�нун�ана�сы�ол�ду.�Ми�сики�ши�бу�ишя�гол�го�йан�да�яв�вя�ла,�гы�зы�ны�юз�мил�ля�тин�дян�ола�на�вер�-мяк�ис�тя�йир�ди.�Сон�ра,�еши�диб�бил�миш�ди�ки,�То�уз�онун�Ащыс�ка�сы�найа�хын�ды�вя�бой-бо�йа�ве�рян�о�гял�би�даь�лар�да,�аз�га�ла,�ора�данэюрц�нцр,�щя�ля�о�даь�лар�дан�ясян�йел�ляр�дя�кюксц�га�бар�дыр�(Халыг -вер ди ба ба ла ры нын бир сюзцнц дя иш ля диб щя ки ми лап цряк лян дир миш -ди ки, "Яс ди Эян ъя — бит ди йон ъа, яс ди Тиф лис — ет ди дцм дцз").Цря�йи�нин�ян�дя�рин�эу�шя�син�дя�ся�бе�ля�бир�ис�тяк�баш�га�дыр�мыш�ды�ки,юзц�о�ъян�нят�Вя�тя�ня,�ямя�ля�эял�ди�йи�тор�паьа�го�ву�ша�бил�мя�ся�дя,ювла�ды�са�да,�ня�вя�ля�ри�дя�онун�эюзцйля�о�даь�ла�ра�ба�хыб,�онун�ня�-фя�си�иля�о�мял�щям�ща�ва�дан�удар…�

Аь ба ба йал лы сы вя Ашыг Фаьфур

Хал�гын� бир�лий�и�нин,� мцтя�шяк�кил�лий�и�нин,� эял�ми�ши�нин-эет�ми�ши�нин,мцба�ри�зя� та�ри�хи�нин� пар�лаг� тяъ�яссцмцдц� йал�лы�ла�ры�мыз.� Гол-го�лату�туб� йал�лы� эе�дян� ин�сан�ла�ры�мыз� оь�уз� ел�ля�ри�ми�зин� щяй�ат� тяр�зи�ни,мя�и�шя�ти�ни,�дцнйа�ба�хы�шы�ны�нцмай�иш�ет�ди�рир�ляр....Бир� тойда� аь�ба�ба�лы�лар� йал�лы� тут�муш�ду�лар.� “Аь�ба�ба”� ан�-

самблы�ня�гя�дяр�шюв�гля�ча�лыб,�наь�а�ра�чы�го�лу�ну�эен�ача�раг�наьа�-ра�ны�ня�гя�дяр�чу�буг�ла (“чомагла”) дюй�яъ�ля�ся�дя�мя�ним�ня�зя�-рим�дя,� яв�вял�ляр� эюрдцйцм� “Аь�ба�ба� йал�лы�сы”� алын�мыр�ды.� Ща�ныбцтцн�бир�елин,�бир�оба�нын�кол�лек�тив�се�винъ�дуйь�у�ла�ры,�ъо�шь�ун�се�-ля�бян�зяй�ян�язя�мят�ли�“щя�нэ”,�чы�ль�ын�лыг?!�О�эцн�аь�а�ба�ба�лы�лар�бираз� сын�гын,� бир� аз�ни�сэ�ил� га�ры�шыг� йа�нь�ый�ла� той�да� йал�лы� эе�дир�ди�ляр.Бцру�зя�вер�мя�ся�ляр�дя,�бюйцк�Вя�тя�ня�го�вуш�са�лар�да�доь�ма�йур�-да�щя�с�рят�вар�ды�о�йал�лы�эет�мяк�дя.�Доь�ру�ду,�о�ма�ща�лын�ашыг�ща�-ва�ла�рын�да�да�бир�тям�кин,�аь�ыр�лыг�вар.�Чыл�дыр-Аь�ба�ба-Шен�лик�ща�-ва�ла�ры�ны�о�тор�паь�ын�йе�тиш�дир�дийи�Ашыг�Исэ�ян�дяр,�ин�ди�дя�оь�лу�Фаь�-фур�дан� гей�ри� ким�ся�нин� еля� йер�ли-йа�таг�лы,� ащя�нэ�и�ня� уйь�ун,� тамлям�си�иля��оху�дуь�у�ну�эюр�мя�дик...

262

Бящрузяр

Page 263: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Аь�ба�ба�чох�аь�ыр�бир�тцрк�ели�ди.�О�тор�паг�дан�еля�ля�нэ�яр�ли,�сан�-бал�лы,�ляй�а�гят�ли�ки�ши�ляр�чы�хыб�ки!�Аь�ба�ба�нын�бир�Яляк�бяр�мцял�ли�мидя�вар�ды.�Гя�дим�Га�ра�на�маз�кян�дин�дян�ди�(Шу ра щю ку мя ти “Йе -ни йол” еля миш ди). Доь�ма�кян�ди�иля�йа�на�шы�Эцллцъ�я�дя�мяк�тяб�тяш�-ки�лат�чы�ла�рын�дан�олуб�бюйцк�зий�а�лы�лар,�дюв�лят�ха�дим�ля�ри�йе�тиш�мя�-син�дя�аз�рол�ой�на�ма�мыш�ды.�О�Яляк�бяр�мцял�лим�ки,�чох�лу�ары�сах�-ла�дыь�ы�на,�саф-тя�миз�бал�ща�сил�еля�ди�йи�ня�эю�ря�дей�ир�ди�ляр�ки,�Аь�ба�-ба�да�ким�Яляк�бяр�мцял�ли�мин�ба�лын�дан�йе�ся�хя�с�тя�лик�ня�ол�дуь�у�-ну�дцнйа�сын�да�бил�мяз!Яляк�бяр� дцнйа� го�пан�да� (1988-ъи ил) юмцр-эцн� йол�да�шы

Бцбха�ным�ла�То�уз�да�мя�с�кун�лаш�ды,�ъа�ма�а�та�гай�най�ыб-га�рыш�ды....Ра�дио�да� гу�лаь�ым� щяр�дян� Фа�ьфурун�Ашыг� Исэ�ян�дяр� сай�аг

Дий�ар�бякр,�Ана�до�лу�аь�зы� иля�оху�дуьу�ща�ваъ�а�ты,�йа�“Ми�на�эя�-рай�лы”ны�алыр.�Оху�ма�ла�рын�да�кы� ила�щи�кя�дяр,�бюйцк�щцзн�ада�мынйед�ди�га�тын�дан�ке�чир�—�ъя�ння�тин�юзц�олан�о�йай�ла�ла�ры,�Вя�тя�ниитир�мяк�чя�тин�ди�—�чох�чя�тин!!!

Саз пай ы мыз

...Эюзцмц�ачыб�еви�миз�дя�саз�эюрмцшям.�Ямим�Фя�х�ряд�дин�юзгя�ди�ми�йе�миш�са�зы� иля� инъ�я�дян-инъя,� ин�ди�бир�па�ра�саз�лар�да�олансай�аг�гу�лаьы�де�шян�чи�нэ�ил�ти�иля�йох,�кюнц�ля�тох�таг�лыг�эя�ти�рян�щя�-зин,�йа�да�шух�ща�ва�лар�ча�лар�ды.Тез-тез� ашыг� мяъ�лис�ля�ри� дя� гу�ру�лар�ды� биз�дя.� Еви�ми�зин� икинъи

мяр�тя�бя�син�дя�ки� баш�дан-ба�ша� доь�ра�ма� га�пы�лар�дан� дцзял�дил�мишара�кя�с�мя�щяр�ики�тя�ря�фя�йыь�ы�лар,�бюйцк�бир�са�лон�йа�ра�нар,�йе�ря�эя�-бя�ляр�дю�шя�няр,�ашыг�лар�дю�в�ран�ачар�ды�лар.�Еви�миз�дя�ким�ляр�мяъ�лисгу�рар�ды?�Ашыг�Гя�щ�ря�ман,�Ми�кай�ыл�Аза�ф�лы,�Ашыг�Як�бяр,�Ашыг�Гя�-дир,�Ашыг�Им�ран,�Ча�пыг�Ас�лан�ба�ла�бан�чы�Иб�ра�щим�ля,�Ашыг�Йу�нис,Сей�ид�Рза,�Мя�щям�мяд�Чо�да�роь�лу,�Ашыг�Щцсейн�Са�раъ�лы,�Мя�-щям�мяд� Са�дах�лы,� Ашыг�Мя�щям�мяд,� Кор� Яляк�бяр,� Ашыг� Вя�ли,Ашыг�Ха�лыг�вер�ди,�Ашыг�Мащ�муд,�Ашыг�Яли�хан,�Ашыг�Хан�лар,�Ид�-рис�Ала�кол�лу,�Ашыг�Яж�дяр,�Ашыг�Яли...�йох,�сай�ам�май�аъ�ам,�чох�-ду�лар,�лап�чох!�Щяр�би�ри�дя�Ба�ба�мын,�Ана�мын,�Ата�мын,�Ями�мин

263

Кечмиш эяляъяк

Page 264: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

хя�т�ри�ни�дцнйа�лар�гя�дяр�уъа�ту�тар,�сюзц�сяр�ра�фы�на�сат�дыг�ла�рын�данвяъ�дя�эя�ля�ряк�ила�щи�оху�ма�ла�ры,�гя�дим�дян-гя�дим�да�с�тан�гол�ла�ры,сах�ланъ�сюз�ля�ри�иля�щуш-эу�ш�ла�гу�лаг�кя�си�лян�мяъ�лис�ящ�ли�ни�фей�зий�абедир�ди�ляр.� Чох�лу� го�наг�ла�ры�мыз� да� олар�ды,� Чо�дар� ями�нинщцндцрдян�де�дийи:�“Саь�ол,�вар�ол,�ашыг,�вар�ол”у!,�Исах�ями�нинша�г�раг�эцлцшц,� сюз�“тяръцмя�си”,�аь�саг�гал�ла�рын�эцмцлдян�мя�ля�риашыьа�да�ща�да�ил�щам�ве�ряр�ди.Со�нра�да�“пла�с�тин�ка�лар”...�Йцзляр�ля�ва�лын�ичин�дя�биръя�дя�ня�дя

ол�са�мцьян�ни� йо�хуй�ду.�Ща� ах�та�рар�дым,� бя�с�тя�кар�мащ�ны�сы� та�-паммаз�дым.�Ахыр�да�да�ушаг�лар�ла�бя�ра�бяр�“Ай�Ми�найя”,�“Даь�-лар”,�“Дяйди�гай�ыт�ды”,�“Фи�лан�кя�син�гы�зы�фи�лан�ой�на�сын”�охуй�ар�-дыг.О� вахт�лар� сим�ли� ра�дио� вар�ды.�Щяр� щяф�тя�нин� икинъи� вя� бе�шинъи

эцнц�ах�шам�са�ат�5-дя�ашыг�ща�ва�ла�ры�ве�ри�ляр�ди.�Атам�тап�шыр�мыш�дыки,�щя�ми�шя�ачар�сы�ныз,�гой�Ана�ныз�да�гу�лаг�ас�сын!�Ушаь�ын�ши�нэ�и�-лим�ат�маг�дан,�шалаггыланмагдан�вах�ты�мы�олар�ды?�Бир�дя�эю�ряр�-дик,�атам�так�си�ту�туб�иш�дян�эя�либ�евя,�цряй�и�ня�да�мыб�ки,�ра�дио�нуач�ма�мы�шыг.�Юзц�ра�дио�ну�ачар,�ана�сы�ны�чаь�ы�рар,�би�зи�дя�ят�ра�фы�найы�ьыб�ашыьа�гу�лаг�ас�ды�рар�ды....40-ъы�ил�ля�рин�со�ну�—�50-ъи�ил�ля�рин�яв�вял�ля�рин�дя�щя�ля�кянд�ля�ри�-

миз�дя�еле�к�т�рик�йох�муш.�Ири�ба�та�рейа-ак�кумлй�а�тор�ла�иш�ляй�ян�ра�-дио�гя�бу�ле�диъ�и�ля�рин�тя�зя�чы�хан�вах�тый�мыш.�Кющ�ня�йурдда�олан�даями�ля�рим,� ма�мам� Эц�лян�бяр� “прий�ом�ник”дя� йах�шы� мащ�ны�лар,саз�ща�ва�ла�ры�ту�тур,�гон�шу�лар�да�йыь�ы�лыб�гу�лаг�асыр�мы�ш�лар.�Бу�лаг�-дан� гай�ы�да-гай�ы�да� бай�аг�дан� оба�ны� ба�шы�на� эютцрян� му�си�ги�ниеши�дян�Ханха�ным�анам:�“Бя�с�ди,�да�ща�баь�лай�ын,�сян�Ал�лащ,�гойГай�ва�лыйа�да�гал�сын”,�—�дей�ир.�Ня�гя�дяр�ча�лыш�са�лар�да,�ана�мыинан�ды�ра�бил�мир�ляр�ки,�бу�ну�да�ща�со�нрайа�сах�ла�маг�ол�маз.�Ар�-вад�еля�щей�дей�ир�ки,�гой�Гай�ва�лыйа�да�пай�гал�сын.Аи�ля�яня�ня�си�бу�эцн�дя�да�вам�еляй�ир.�Ба�кы�да,�йа�ща�ра�да�ол�-

маь�ы�мыз�дан� асы�лы� ол�май�а�раг� ин�ди� дя� ща�мы� те�ле�фон�ла� бир-би�ри�няхя�бяр� ве�рир� ки,� фи�лан� ка�нал�да� ашыг� охуй�ур.� Ра�дио�ларымыздакыашыг-саз� ве�ри�ли�ш�ля�ри�нин� про�гра�мы�ны� ща�мы�мыз� яз�бяр� би�ли�рик.� Биршейя�дя�се�ви�ни�рям�ки,�би�зим�ки�ляр�бир�йа�на,�го�щум-яг�ря�ба�ушаг�-

264

Бящрузяр

Page 265: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ла�ры�да�бу�яня�ня�дян�чых�мыр�лар.�Бу,�мя�ни�йа�ман�се�вин�ди�рир.�Еляби�ли�рям�ки,�атам-ба�бам,�йед�ди�ар�ха�дю�ня�ним�мя�ним�ля�ди,�он�ла�-рын�мцгяд�дяс�рущ�ла�ры�ал�хыш�чы�мыз�ды...

Эюв щя рдян сюз сцзян

Азяр�байъ�ан�ир�фан�ядя�бийй�а�ты�нын�ахы�рынъы�нцмай�ян�дя�си�Дя�дяЩцсейн�Бо�зал�ган�лы�нын�ша�э�ир�ди�Яли�мяр�дан�лы�ша�ир�Няъ�я�фин (1900-1946) ше�ир�ля�ри�би�зим�йе�рин�ин�сан�ла�ры�нын�баь�рын�дан�эя�лян�ся�с�ди.�Бусяс� ела�ты�мы�зын� сай�а�лы� тор�паь�ын�дан� доь�муш,� ели�ми�зин� сяр�ра�ф�лыьы,гайь�ы�сый�ла�да�ща�да�пяр�ваз�лан�мыш,� ша�ир�Няъ�я�фя�юл�мяз�лик�га�зан�-дыр�мыш�дыр.�Адам�ла�ры�мы�зын�щяй�а�та�ба�хы�шы,�фял�ся�фи�тя�фяккцрц,�ня�сил�-бя�ня�сил�йа�шат�дыь�ы�мыз�та�бу�ла�ры�мыз�ша�и�рин�йа�ра�дыъ�ы�лыь�ын�дан�гыр�мы�зыхят�ля�ке�чир:

Вар лыйа дост олуб ка сы ба эцлмя,Чох да ща ва ла ныб ъош ма дцнйа да.Ел ся ни ис тяй иб ке чир ся, ба ша,Аь ыр ол, ал чаьа дцшмя дцнйа да.

Ша�ир-ашыг�Няъ�яф�(би зим ки ляр да ща чох “Неъ яф” дей ир ) мяъ�лис�-ляр�йа�ра�шыь�ый�ды.�Кял�тя,�зяр�дя�ки�ши�ляр�Няъ�я�фин�оху�ма�ла�ры�нын,�бя�зяндя�еля�щя�мин�о�йыь�ынъ�аг�даъа�де�дийи�шеирин�му�ш�таь�ый�ды�лар.�Ша�и�ринбир�дян�вяъ�дя�эя�либ�ила�щи�дян�сцзцлян�сюзцнцн�тя�си�рин�дян�эцмцлдя�-нян,�щуш-эу�ш�ла�гу�лаг�кя�си�лян�ки�ши�ля�рин�гялй�ан�ял�ля�рин�дя�еляъя�га�-лар,�бир�дя�эю�ряр�ми�ш�ляр�ки,�чай�ла�ры�иля�би�рэя�гялй�ан�да�сой�уй�уб�—чох�дан�сюнцб�бу�за�дюнцбдц.Мяъ�лис�ляр�дя� щя�ми�шя� ба�шын�да� 20-30� адам�ла� сющ�бят� едян� ба�-

бам�Гя�шям�ки�ши�иля�ша�ир�Няъ�я�фин�пак�цлфя�ти�вар�ды.�Ха�ла�сы�На�батЯли�мяр�дан�лы�да�яр�дя�ол�дуь�ун�дан�до�лайы�ша�ир�ля�сим�сар�лыьы�ча�тыр�ды.Бу�тя�ря�ф�ля�ря�йо�лу�дцшян�дя�дя�дя-ба�ба�йур�ду�муз�да�мях�су�си�сяр�-ра�ф�лар� цчцн�мяъ�лис�дцзян�ля�няр�ди.� Са�бащ�олаъ�аг� той,� йа�да�“иш�-дян”�—� шян�лик�дян� йо�рь�ун�гай�ы�дан�Няъ�яф� ба�ба�кюнцл� гар�да�шыГя�шям�Мя�шя�ди�Рцстям�оь�лу�нун�го�наьы�олан�да�ша�ир�онун�аь�зын�-

265

Кечмиш эяляъяк

Page 266: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дан�чы�хан�сюз�ля�ри�еля�“ис�ти-ис�ти”�ъа�ны�на-га�ны�на,�йад�да�шы�на�щоп�-ду�ран�адам�ла�рын�эюзц�гар�шы�сын�да�бя�да�щя�тян�де�миш�ди:

Эюрцрсян ми о даь ла ры, эет мяз ду ман цстя ди,Ов чу эя зир ши ка ры ны, оху ка ман цстя ди.На мяр дя йал ва рынъа, дцш мяр дин ай аь ы на,Ъан дей иб хош да ныш маг, ши рин зя бан цстя ди.

“Гя дир бил мяз кю лэ я син дя йат маь ын лай иг дей ил”, —�дей�ян�ша�и�-ри�ми�зин�щяр�сюзц�ела�ты�мы�зын,�хал�гы�мы�зын�ичин�дян-ру�щун�дан�эя�ляндоь�ма�сяс�ол�дуь�у�на�эю�ря�дил�ляр�дя�зярб-мя�ся�ля�дюндц,�щяй�ат�бу�-ру�ль�ан�ла�рын�да�адам�ла�рын�го�лун�дан�тутан,�он�ла�ры�дцз�йол�ла�апа�-ран�бир�щик�мя�тя�вя�ама�ла�че�в�рил�ди:

Мя ря кя дя дцшцрял ляр,Мин мя юзэя аты на.Ус та ды на кяъ ба ха нын,Ля нят эял син за ты на.

Ир�фан� ядя�бийй�а�тын�дан,� ей�ни� за�ман�да� халг� мцдрик�лий�ин�дяндоь�ан�бир�са�дя�лик,�фял�ся�фя�вар�ша�ир�Няъ�я�фин�гош�гу�ла�рын�да:

...Дцнйа бир ба зар ды, ин сан ал вер чи,Няъ яф, ал сан сян ирящ мят йах шы ды.

...Бе кар ар вад ъа ван ярин гоъ ал дар,Кцсяр юз бах тын дан, ай ей ляр, оф, оф!

...Бир ся мян ди сах лай а сан,Он дан бя дюй чых ма са.Ону тя риф едиб до ста,Сат маь ын лай иг дей ил..

Вясф� еля�дийи� гоъ�а�лыьы� йа�шай�ан,� аь�ыр� оту�руб� бат�ман� эя�лян

266

Бящрузяр

Page 267: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

гоъа�ла�рын� кюнлцнц� ох�шай�ан,� эюв�щя�ри� яри�диб� ила�щи� сю�зя� че�ви�рянЯли�мяр�дан�лы�ша�ир�Няъ�я�фин�сюз�чя�ля�нэи�щеч�вя�дя�сол�май�аъ�аг.�Не�-чя�ки,�хал�гы�мыз�вар,�ди�ли�миз�йа�шай�ыр,�би�зим�хош�лящъ�я�ми�зи,�лям�си�-ми�зи�ан�лай�ыб�ба�ша�дцшян�ля�ри�миз�вар,�би�зим�ша�ир�Няъ�я�фи�миз�дя�варолуб�га�лаъ�аг�дыр!

Няъ яф, эяз дцнйа ны тя миз ады нан,Тяк лиф ол са бир мяъ ли ся эе ди нян.Бир дост сян ля ол са, сюзц йа ды нан,Ону дцшмя нин дян се ч мя дцнйа да.

Шаир ля ри миз

А�шыг�ла�ры�иля�йа�на�шы�би�зим�елат�юз�шаир�ля�ри�иля�дя�мяш�щур�олуб�-ду.� Бц�тцн� та�ри�хи� дюням�ляр�дя� ясас� ама�лы� дювлят� вя� дювлят�чи�ликолан,�Вя�тян�тор�паьы�нын�си�пя�ри�ро�лу�ну�шя�ряф�ля�да�шы�йан�тоуз�лу�ла�рынгящ�ря�ман�лыг�ру�щун�да�йе�тиш�мя�син�дя,�мярд�вя�мц�ба�риз,�ар�ды�ъыл�вягя�тий�йят�ли�ол�ма�сын�да�Щц�сейн�Бо�зал�ган�лы�ки�ми�Дя�дя�ляр�ясас�ролой�на�йыб�ды.�Саз-сюз�щик�мя�ти�би�зим�йе�рин�ин�сан�ла�ры�нын�баь�рын�данэя�лян�сяс,�мя�ня�вий�йа�ты�мы�зын�эцз�эц�сц�олуб�щя�ми�шя.�Буну�нязяряалыб� “Щягигят”� —� “Товуз”� гязетляриндя� “Оьуз� йурдунунфолклор� инъиляри”� рубрикасыны� ачыб� инди� щамынын� дилинин� язбяриолан� сюз� абидялярини� илк� дяфя� гязетдя� чап� етдирдик.� Гязетняздиндяки� ядяби� мяълиси� йенидян� тяшкил� еляйиб� Щ.Бозалганлыадына� “Варисляр”� ядяби� бирлийи� адландырдыг.� Тяхяллцсляр� дявердим:�Синядяфтяр,�Йусифли,�Бащадуроьлу,�Гялямкар,�Шешянли...��...Бюлэя�миз�дя�шеи�ря,�шеи�рий�йа�та�тя�зя�дян�га�йы�ды�лыб�она�йе�ни�ня�-

фяс� вер�мяк,� ся�ня�тя� гя�дир�шц�нас�лыг�ла� йа�наш�ма�ны� бяр�па� ет�мякмяг�ся�ди�ля�щя�ля�1999-2002-ъи�ил�ляр�дя�Ра�сим�Кя�рим�ли�нин�Дцз�Гы�-рыг�лы�да,� Язиз� Мяф�ту�нун� Ашаьы� Мцл�кц�лц�дя,� Ъа�ван� Ала�йын� вяАшыг�Яли�нин�Яли�мяр�дан�лы�да�мющтя�шям�пое�зи�йа�бай�рам�ла�ры�ны�ке�-чир�дик.�Клас�сик�ля�ри�миз� олан� Щц�сейн� Бо�зал�ган�лы,� Юйсцз�лц� Ся�мяд,

Хяй�йат�Мир�зя,�Бо�зал�ган�лы�ша�ир�Вя�ли,�Яли�мяр�дан�лы�Ня�ъяф,�Щя�сян

267

Кечмиш эяляъяк

Page 268: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Мцл�кц�лц,�Ми�ка�йыл�Азаф�лы,�Ра�сим�Кя�рим�ли...� щаг�да� ки�таб� бо�йуда�ныш�дыг.�Ел�шаир�ля�ри�миз,�ма�шал�лащ,�о�гя�дяр�чох�ду�ки,�он�ла�рын�ща�-мы�сы�нын� тяк�ъя�ады�ны� йаз�саг�дцз�бир�ки�таб�лыг�ды,� �—�ки�мин�бир�ъямис�ра�сы� да� елин� йад�да�шын�да�га�лыб�са�ону�бу� си�йа�щы�йа�да�хил� еля�-мякля.�Ябяс�де�мя�йиб�ляр�ки,�“сюзц�юлмцр�шаир�ля�рин”.�Мян�бу�ра�даела�ты�мы�зын�тез-тез�йа�да�сал�дыьы�вя�мяъ�лис�ляр�дя�юлмяз�сюзля�ри�оху�-нан�ел�шаир�ля�ри�нин�(хал гын шаир ля ри нин) йад�да�шым�да�га�лан�ла�ры�нынйал�ныз�ад�ла�ры�ны�са�да�ла�йы�рам.��Юз� истедадлары� иля� Азярбайъанын� сярщядлярини� чохдан� ашмыш

шаирляримиз�сана�эялмир.�Мян�халгын�гябул�елядийи�шаирляримиздянбир�нечясинин�адыны�чякмяк� истяйирям:�Мям�мяд�Исма�йыл,�Мяс�-тан�Эц�няр,�Ай�дын�Гур�ба�ноь�лу,�Бяс�ти�Яли�бяй�ли,��Ор�хан�Па�ша,�Ня�-сир�Да�льын,�Ел�хан�Зал�Га�ра�хан�лы,�Гя�ни�ря�Па�ша,�Як�бяр�Го�ша�лы,�ИсаЪа�вадоьлу�(Иса йев),�Ъа�щан�Яф�руз,�Мям�мяд�На�маз,�Акиф�Ящ�-мяд�эил,� Шям�шад� Рза,� Зи�ряд�дин� Га�фар�лы,� Му�рад� Кющня�га�ла,Исма�йыл�Са�дых�лы,�Язиз�Мяфтун,�Фятяли,�Бимар�Исэяндяр�(бурда щечинсафдан дейил ки, Бимарын елин дилиня дцшцб бюйцк шеирляшмяйясябяб олан бир шеиринин цстцндян кечясян:

Язялдян дя бир камалым йохуйду,Инди дя эцнбяэцн азалмагдады.Йел вуруб, эцн дюйцб бейнимин ичи,Пайыз кювшяни тяк тозалмагдады.

Маьмын ъаваныйдым, гоъайам фярсиз,Аьылдан бурахма, щушдан кясярсиз.Учуб мцрьц-рущум мяндян хябярсиз,Билмям щараларда созалмагдады.

Бимарам, дцшмяйин мян дцшян дярдя,Бяхтимин эюзцня чякилиб пярдя.Юзцм бурадайам, фикрим сяфярдя,Щинддя базар ачыб, гоз алмагдады.)

268

Бящрузяр

Page 269: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ся�лим�Си�ня�дяф�тяр,�Ирфан�Яли,�Са�мир�Таьы�за�дя,�Ъа�ван�Алай,�Ря�сулГов�лар�лы,� Тел�ман� То�вуз�лу,� Яли�мяр�дан�лы� Бя�шир,�Мол�ла� Ящ�мяд(Бян на чы), Идрис�Алаколлу,�Ибра�щим�Яс�рик�ли...�

Накам шаир

Я�зиз�Мяф�тун� наьыл�лар�дан,� яф�са�ня� вя� ря�ва�йят�ляр�дян,�минил�ликдас�та�нлар�дан,�йа�шы�би�лин�мя�йян�ила�щи�ешг�дян�сц�зц�лцб,�ду�ру�луб�ке�-чяряк�эя�либ�дцш�мцш�дц�би�зим�бях�ти�ми�зя.�Яэяр�Гейс�сой�даш�ла�ры�мы�-зын�—�Ни�за�ми�нин,�Фц�зу�ли�нин�гцд�рят�ли�гя�ля�ми�иля�Мяъ�нун�ол�муш�-ду�са�вя�щя�мин�о�Гейс�дян�клас�сик�ля�ри�н�йа�рат�дыг�ла�рын�дан�баш�га,адын�дан�са�ва�йы�щеч�ня�гал�ма�мыш�ды�са�ша�ир�Щя�ся�нин�17�йаш�лы�оь�луЯзиз�Лей�ла�сы�нын,�на�кам�еш�ги�нин�вя�ила�щи�мя�щяб�бя�ти�нин�эц�ъц�илящям�зя�ма�ня�си�нин�Мяъ�ну�на�чев�рил�ди�вя�щям�дя�бит�кин,�щя�ми�шя�тя�-зя-тяр,�ми�нил�лик�ляр�дян� цзц� бя�ри� эя�лян� ди�ли�миз�ля� ру�щу�му�за� аханбцл�лур� ки�ми� саф� гош�ма�ла�ры�ны� го�йуб� эет�ди.�Дцн�йа�нын� бян�зяр�сизЯзиз�Мяфтуну�олду!Я�зиз�Мяф�ту�нун�йа�ра�ды�ъы�лыьы�щя�ля�юз�тяд�ги�гат�чы�ла�ры�ны�эюзля�йир.

Вул�кан�ки�ми�пцс�кц�рян�си�ня�син�дя�ки�"ешг�ти�йа�ны",�"еш�гин�кюзля�ри"чох�ла�ры�ны�йан�ды�рыб�кц�ля�дюндяр�ди.�Эянъ�ляр,�йе�ни�йет�мя�вя�се�вянашиг�ляр�ня�гя�дяр�он�дан�узаг�дур�маьа�ча�лыш�са�лар�да,�бу�сев�да�лыаши�гин�од�лу�тя�би�он�ла�ры�йан�ды�рыб�кц�ля�дюндяр�ди.�Не�ъя�ки�аз�манвя� гцд�рят�ли�Щя�сян�Мцл�кц�лц� оъаьын�да�Язиз�Мяф�тун� йе�тиш�миш�ди.50-ъи� ил�ля�рин� со�нундан�баш�ла�йа�раг�эянъ� ис�те�дад�ла�рын�бюйцк�бирор�ду�су�да�Язиз�Мяф�тун�пое�зи�йа�сы�нын�сещ�рин�дян�гур�ту�ла�бил�мя�-йиб�ша�ир�ол�ду�лар�вя�ъи�сим�ля�ри�ня�ща�ким�кя�си�лян�рущ�он�ла�ра�динъ�ликвер�мя�ди.

Мя ним гял бим ся нин ки тяк даш де йил,Йаш олар эюзля рин, аз аь ла, Лей ла.Гыш да га ра эе йин, цзцн эцл мя син,До лан баь ча ла ры йаз, аь ла Лей ла.

—�де�йи�бян�"Фя�ля�йин�ялин�дян�ич�ди�йи�дяр�ди"�юзц�ня�хош�би�лян�шаи�рин

269

Кечмиш эяляъяк

Page 270: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

пое�тик�кяшф�ляр�ля�до�лу�щей�ря�та�миз�шеир�ля�ри�нин�бу�эцн�дя�са�йы-ще�са�-бы� би�лин�мир.� На�кам� еш�ги�ня� ахыт�дыьы� эюз� йаш�ла�ры�тяк� тюкдц�йцмюъц�зя�няь�мя�ля�ри�вах�тын�да�йыьыб-йыьыш�ды�ран,�топ�ла�йан�ким�ола�-сый�ды�ки!�Мя�ням,�де�йян�шаир�ляр�Мяф�ту�нун�ял�дя�олан�шеир�ля�ри,�юзц�-нцн� хят�тат� са�йаг� йаз�дыьы� гей�ри-ади� вя� ори�жи�нал� ил�лцст�ра�си�йа�лар�лабя�зя�ди�йи�шеир�дяф�тяр�ля�рин�дя�йа�ра�ды�ъы�лыьы�нын�бял�кя�щеч�мин�дян�би�-ри�ни�дя�йа�за�бил�мя�йиб�ляр.�Ан�ъаг�бу�ял�дя�олан�лар�да�юз�сан�ба�лы�на,фи�кир�ля�рин�ори�жи�нал�лыьы�на�эюря� цнлц� шаир�ля�рин�дя�гиб�тя� едя�ъя�йи�бирся�вий�йя�дя�дир.�Бир�ъя�шей�эцн�ки�ми�ай�дын�дыр�ки,�не�чя�ки�мил�ля�ти�мизвар,�биз�Язиз�Мяф�тун�пое�зи�йа�сы�нын�сещ�рин�дян�гур�ту�ла�бил�мя�йя�ъя�-йик�вя�бу�халг�ону�щя�ми�шя�юз�йад�да�шын�да�го�ру�йуб�сах�ла�йа�ъаг�-дыр.�

Пящляванларымыз

Елатымызын�адам�ла�ры�юз�тя�пя�ри,�да�ма�ры�иля�фярг�ля�ниб�ди.�Би�зим�-ки�ляр�де�йир�ди�ки,�фи�лан�кяс�“чох�гай�наг�лы�адам�ды”.�Ща�лал�тор�паьы�-мыз,�хе�йир-дуа�лы�Вя�тя�ни�миз,�няр�ки�ши�ля�ри�миз�вя�ма�йабуд�ха�ным-ха�тын� ана�ла�ры�мыз� еля� оьул�лар� йе�тир�ди� ки,� щяр� би�ри� бир� лай� ди�вар.Тор�паьы�мыз�дан� еля� оьул�лар� пяр�ваз�лан�ды� ки,� ди�зи� щеч� вя�дя� йе�ряэял�мя�ди,�щя�йат�бу�ру�льан�ла�рын�да�да�бцд�ря�мя�ди�ляр,�шющрят�ля�ри�бирсял�тя�нят�ол�ду.�Бун�ла�ры�де�йя-де�йя�ба�ба�мын�сюйля�ди�йи�бир�ящ�ва�ла�тыха�тыр�ла�йы�рам:—�Бюйцк�Йа�ра�да�нын�бяхш�еля�ди�йи�эцъ-гцд�рят�ля�дцн�йа�ны�щей�-

рят�лян�ди�рян� Ря�шид� пящ�ля�ван� бир� дя�фя� Иря�ван�да� кон�серт� ве�ря�сиолур.�Ба�ща�ды�ры�мы�зын�эюстяр�ди�йи�нюмря�ля�рин�дян�би�ри�бе�ляй�ди�ки,�оузун�бир�рел�си�чий�ни�ня�алыр,�щяр�уъун�дан�да�15-20�адам�сал�ла�шырвя�пящ�ля�ван�он�лар�да�чий�нин�дя�мей�дан�да�эяр�диш�еля�йир.�Ер�мя�нибур�да�да�мяк�ри�ни�ишя�са�лыр;�рел�син�ити�тя�ря�фи�ни�пящ�ля�ва�нын�чий�ни�няго�йур�вя�адам�лар�да�сал�ла�шыр�он�дан.�Гы�лынъ�ки�ми�сц�мц�йц�ня�иш�ля�-йян�по�ла�дын�ал�тын�да�Ря�шид�пящ�ля�ван�гя�зяб�ля:�—�Ай�на�мярд�ляр,он�суз�да�сиз�рел�си�тяр�си�ня�го�йан�ан�дан�би�лир�дим,�еля�ъя�ба�хыр�дымки,�эюрцм�бун�ла�рын�гяс�ди�ня�ди?�Инди�не�ъя�ди,�чий�ним�дя�ки�ни�щяр�ля�-йим�бу�би�на�нын�ди�ряк�ля�ри�ни�йы�хым,�сиз�ща�мы�ныз�да�га�ла�сы�ныз�ал�тын�-

270

Бящрузяр

Page 271: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

да.�Тя�зя�дян�бун�лар�дц�шцр�ляр�пящ�ля�ва�нын�ял-айаьы�на...Е�ла�ты�мы�зын�гай�наг�лы�(дямиргайра) оьул�ла�рын�дан�хал�гын�йад�-

да�шын�да�га�лан�ла�ры�са�да�ла�йы�рам:�Гу�маш,�Вя�ли,�Хан�лар,�Ми�ка�йыл,Ря�шид,� Ря�шид� бяй,� Авыл� аьа,�Щя�ся�няс�эяр� аьа,� Аьам�мяд� (Са -щиб),�Сц�лей�ман,�Мям�мя�да�лы�бяй,�шям�ши�ли�Сц�лей�ман,�Таьы,�Яли,Са�дыг,�га�ра�Ъя�фяр,�га�ра�Вя�ли,�го�чу�Вя�ли,�Гя�мяд,�Аб�бас,�Ся�лим,Яляс�эяр,�Ям�ращ,�Ъялил (Ъялилли кянди онун адынады),�Зей�на�лаб�ды,Сц�лей�ман�Баьыр,� Зющраб,�Ща�бил,� Цмид,�Яф�ра�си�йаб,�Гу�лу,� За�-ман,�Щя�мид,�Ъя�фяр�гу�лу,�Мям�ли,�Ня�сир,�Исра�йыл,�Зи�ряд�дин,�Бящ�-лул,� Зал,� Га�фар,� Го�ъа,� На�маз,� Ядил,� Бай�рам,� Сюйцн,� Йу�нис,Мя�дят�аьа,�Ислам�бяй,�Алы,�Га�сым,�Фяр�за�лы,�Ъа�щан�эир,�Яляк�бяраьа,�Шащ�ни�йар,�Ъя�мил�мцял�лим,�Ай�дын,�Ям�ра�лы,�Гян�бяр,�Фях�ряд�-дин,�Шящ�риоь�лу�Сюйцн,�Пута�бяй,�Ер�ги�Ями�рас�лан,�Елб�рус,�Гя�зян�-фяр,�Ду�ман�Дял�ляк�ли,�За�кир,�Ямиргулу...Мя�эяр�сай�маг�ла�гур�та�ра�сы�ды?!�Ар�са�ла�ны�йе�йян�дян�(эя ми рян -

дян) сон�ра�ону�тяк�яли�нин�ики�ъя�бар�маьы�иля�сын�ды�ран�оь�лан�ла�ры�-мы�зын� биз�ляр�дя� щеч� ще�са�бы�ны� апар�ма�йыб�лар.� Йу�ха�ры�да� ад�ла�ры�нычяк�ди�йим�пящ�ля�ван�ла�ры�мы�зын�—�ярян�ля�ри�ми�зин�ща�мы�сы�нын�щц�ня�ри�-ни,�ящ�ва�лат�ла�ры�ны�сюйля�мя�йя�гцд�ря�ти�миз�чат�маз.�Тяк�ъя�Юйсцз�лц�-нцн�Ямир�гу�лу�су�нун�“иш�дя�йи�ни”�сюйля�йя�бил�сям�Яла�щяз�рят�Гя�ля�-мя�шц�кцр�де�йя�рям:—�Ел�тюкц�лцб�“Ча�лын�да�лын�да”�йер�шум�ла�йыр�ды.�Бяй�иш�аванд�-

лыьы�на� эял�миш�ди.� Ко�тан�ла� тор�паьын� баь�ры�ны� сюкян�дя� бяйинбайагдан�она�эюз�гой�дуьу�ну�эюрян�Ямир�гу�лу:—�А�бяй,�ня�ве�ряр�сян,�кал�сыз-юкцз�сцз�ко�та�ны�щя�мян�бу�гай�-

да�да�щяр�ля�йим,�—�де�йир.Шярт�ля�шир�ляр.� Бой-бу�ху�ну� иля� башгаларындан� чох� да� фярг�лян�-

мя�йян�гыв�раг�Ямир�гу�лу�йа�бяй�бо�йун�олур�ки,�яэяр�де�ди�йи�ни�еля�-йя�бил�сян�бир�гы�зыл�он�луг�ана�сц�дц�ки�ми�ща�ла�лын�ды.�Ямир�гу�лу�ба�-йаг�дан�ка�ллары�ачыб�бу�ра�хыр,�ко�та�ны�йа�лын�ял�ля�бир�дювря�щяр�ля�йирвя�“щалалды”�ся�да�сы�ал�тын�да�бяй�гы�зы�лы�Ямир�гу�лу�нун�ал�ны�на�йа�пыш�-ды�рыр...� Ямир�гу�лу� да� Ямир�гу�лу� олуб� ща!� Эян�ъя�дя� ди�зи� ай�на�лыпящ�ля�ва�нла� щелляшиб� ха�нын,� мил�ля�тин� гар�шы�сын�да� ону� бу� дястиримяь�луб�еля�йя�ряк�ели�нин-ела�ты�нын�шющря�ти�нин�цс�тц�ня�шющрят�эя�ти�риб�-

271

Кечмиш эяляъяк

Page 272: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ди.Е�ли�ми�здя�да�мар�лы�оьул�ла�ры�йе�ти�рян,�пящ�ля�ван�лар�бюйц�дян,�ма�-

йабуд,� ъян�эа�вяр� ха�тун�ла�ры�мыз�� да� олуб�ду.�Азаф�лы�да� Шящ�ри� ад�лыбир�ха�ны�мын�еля�тюря�мя�ля�ри�йараныб�ки,�ща�мы�сы�пяр�ли-бу�даг�лы!� Юзцис�тя�йиб�ки,�"Га�ра�даш�"а�—�"Эил�лий�"я�эя�либ�мей�дан�су�ла�йан�ай�на�-лы�пящ�ля�ван�ла�эцляшсин.�Гар�даш�ла�ры�нын�тя�пин�мя�син�дян�сон�ра�чя�ки�-либ�ду�руб�кя�нар�да,�йе�ня�цря�йи�дур�ма�йыб�эц�ля�шя�чы�ха�сы�гар�да�шы�нагя�ля�бя�чал�маьын�йо�лу�щаг�да�ис�ма�рын�ъы�ны�йол�ла�йыб�ды…Йа�ся�мян�Чир�кин�ли�дя�ад�лы-сан�лы�бир�ки�ши�нин�ха�ту�нуй�ду.�Гы�шын

оь�лан�чаьын�да�ба�хыр�ки,�зир�вя�дя�бой�ла�нан�эц�ней�га�ры�ки�ми�эцн�-бя�эцн� яри�йян� от� та�йа�сы� бир� сц�рц�мал-щей�ван� да�мар�лы� алаф�лан�сащеч�цч-беш�эц�ня��дя�чат�ма�йа�сы�ды.�Кал�вайы�ял-айаьа�дц�шцб�аран�-дан�от�эя�ти�ря�ня�ки�ми�бяс�нол�сун?�Оду,�ор�да�кол�хо�зун�иланйа�лыта�йа�ла�ры.�Би�лир�ки,�ки�ши�щеч�кя�ся�мин�нят�еля�йян�де�йил.�Юзц�эе�ъя�ляратын� иряш�мя�си�ни� эютц�рцб� эе�дир,� тякба�шы�на� аз� га�ла� бир� ара�ба�ныноту�ну�шял�яй�ля�эя�ти�рир�евя…�Га�ро�вул�чу�би�лир�от�эет�ди�йи�ни,�ан�ъагня�иллащ�еля�йир�ся,�ту�там�мыр…�Йа�ся�мян�ана�эцн�дцз�дян�та�йа�нынди�би�ня�бир�хей�ли�от�йыьыб�мыш.�Бу,�унанмаз�йана�эя�либ�йыьы�нын�цс�-тцн�дя�йа�тыр.�Эе�ъя��Йа�ся�мян�отун�цс�тц�ня�дя�бир�хей�ли�яла�вя�ей�ля�-йиб�бил�мя�йиб� еля�га�ро�вул�чу�га�ры�шыг� шя�ля� ву�руб�эя�ти�рир� евя.�Отущей�ва�на�даьы�дан�да�шя�ля�нин�ара�сын�дан�чы�хан�оь�лан:—�Ай�би�би,�вал�лащ�ня�фя�си�ми�кяс�миш�дин!�Сян�Ал�лащ,�да�ща�юзцн

эял�мя,�гой�эц�нцн�ил�кин�ди�(икинди) чаьы�оту�эялиб�апар�сын�лар,�—де�йир…�Зящ�ра�ана�бизим�Ашаьы�Юйсцз�лц�—�"Дюнцк"�дя�ъа�маа�ты�мы�зын

хе�йир-шя�рин�дя�мяъ�лис� чюря�йи� цчцн�хя�мир�йоьу�рар�ды.�Аз�га�ла�биртай�(ме шок) уну�тюкдц�ряр�ди�ири�тешт�ля�ря.�Сон�ра�да�пящ�ля�ван�ки�-ми�го�лла�ры�ны�чыр�ма�йыб�тякба�шы�на�цч�йцз�йу�ха�нын�хям�ири�ни�бир�дя�-фя�йя�йоьу�рар�ды.�Иря�ван�хан�ла�ры�нын�тюря�мя�си�олан�бяй�гы�зы�Зящ�раоь�лан�лы-гыз�лы�пящ�ля�ван�ки�ми�дя�ювлад�лар�йе�тиш�дир�ди.�

272

Бящрузяр

Page 273: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ми г ра сийа щаг да

Мцхтя�лиф� та�ри�хи� ща�ди�ся�ля�рин� тя�си�рин�дян� бю�лэ�я�миз�дя� яща�ли� за�-ман-за�ман� йер�дяй�иш�мяйя� мя�руз� га�лыб�ды.� Мцлкцлц,� Юйсцзлц,Газ�гу�лу,�Шы�ных�кянд�ля�ри�ми�зин�тим�са�лын�да�ги�с�мян�дя�ол�са�йу�ха�ры�-да� да�ныш�дыг.� Гуш�чу� ел�ля�ри�мизин� дя� (би зим адам лар да ща чох“Гуш шу”, “Куш шу” — дей ир) ай�аьы�Ашаьы�Гуш�чу�—�ба�шы�Эюй�я�ба�-хан,�Щя�сян�лиди,�Яс�рик�дя�ря�си�ад�лан�дыр�дыь�ы�мыз�дя�ря�бой�унъа�йер�-ля�шян�кянд�ля�ри�ми�зин�кюкц�бирди�—�Гуш�чу�ъа�ма�а�ты�ды.�Яс�рик�Ъыр�-да�хан�да�йа�шай�ан�ла�рын�бир�ги�с�ми�Дцз�Ъыр�да�хан�ла�ей�ни�дир�ки,�гя�-дим�гя�би�ри�с�тан�лыг�ла�ры�да�Кцрцн�саь�гый�ы�сын�да�дыр.�Гя�дим�дян-гя�-дим,�Дя�дя�Гор�гуд�дан�йа�ди�э�ар�га�лан�щя�мин�бу�Яс�рик�ъа�ма�а�ты�-нын�ба�шы�на�—�ня�сил�ля�ри�нин�ят�ра�фы�на�со�нра�дан�ай�ры-ай�ры�кянд�ляр�-дян,�шен�лик�вя�оба�лар�дан�ин�сан�лар,�ня�сил�ляр�йыь�ы�лыб,�ин�ди�ки�мярд,“йа�пящ�ля�ван�—�йа�ша�ир�олан”�Яс�рик�Ъыр�да�ха�ны�фор�ма�лаш�ды�рыб�-лар.�Ону�да�дейим�ки,�Кялбяъярдя�дя,�Анадолуда�да�Ясрик�адлыкюйляр�вар.�Ясриклярин�бир-бири�иля�баьлылыьы�ортадады.Сющ�бя�ти�ми�зин�щя�дя�фи�Аь�дам�эюлцмцзцн�ал�тын�да�га�лан�Фяр�за�-

лы�кян�ди�ди.�О�кян�дин�ясас�юзяйи�ин�ди�ки�Щя�сян�ли�кян�дин�дян,�Шы�ныхбю�лэ�я�син�дян�олан�лар�иди.�Эюл�кя�си�лян�дя�бир�ги�с�ми�Аь�дам�кян�дин�-дя,�бир�щис�ся�си�То�уз�шя�щя�рин�дя,�Дон�дар�да,�Ъя�лил�ли�дя...�ки�мин�су�-нур�уъу�щар�дай�ды�са�—�ор�да�да�би�ня�олуб�мя�с�кун�лаш�ды�лар.�Бур�-да�Со�вет�щю�ку�мя�ти�нин�ютян�яс�рин�20-30-ъу�ил�ля�рин�дя�гя�дим�Шя�риф�-линин�йе�рин�дя�та�хыл�як�мяк�лийи�йа�ды�ма�дцшцр.�Га�ра�Гу�зей�даь�ы�насюй�кя�ниб�еля�даь�ки�ми�дя�вцгар�лы�дай�а�нан�Мцлкцлц�кян�ди�нин�бироба�сы�олан�Шя�ри�ф�ли�дя�кол�хоз�гу�ра�бил�мяй�яъ�яй�и�ни�эю�рян�щю�ку�мятон�ла�ры�пя�рян-пя�рян�сал�ды.�Мцлкцлцйя,�Яли�бяй�лийя�(Щах на зар лы лартайфа сы), Ашаьы� Мцлкцлцйя,� “Лем�ся”йя,� То�уз� шя�щя�ри�ня,� Эян�-ъяйя,�Юйсцзлцйя�кючцб�эет�ди�ляр.�О�абад�шен�лик�дян�ин�ди�биръя�гу�-ру�ад�га�лыб�—�“Шя�ри�ф�ли�бу�лаьы”�(Фяр за лы дан са йал ныз “Фяр за лы йе -ри”, — Аь дам да, Мцлкцлцдя — “Фяр за лы” ады мад ди ля шиб ди.)То�уз� чайы� иля�Ахынъы� чай�ын� го�вуш�дуьу� йер�дя�Ямир�ли� шя�щя�ри

олуб�ду.�Доь�ру�дан�да�ор�да�кы� шя�щя�рэ�ащ,�мя�д�ря�ся,� шя�щяр�мя�дя�-нийй�я�ти�ня�хас�чох�лу�аби�дя�ляр�бу�ну�там�ясас�ла�сюй�ля�мяйя�им�кан

273

Кечмиш эяляъяк

Page 274: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ве�рир...� Бир� сюз�ля,� даь�лыг� яра�зи�дя� йер�ля�шян� бя�зи� кянд�ля�ри�миздянсавайы,�сон�200-300�ил�яр�зин�дя�мцхтя�лиф�ся�бяб�ляр�дян,�лап�ахыр�дада�“пла�надцшмя”�ады�ал�тын�да�гя�дим�дян-гя�дим�кянд�ля�ри�ми�зи�йер—�йур�дун�дан�дяр�бя�дяр�едиб,�ис�ти�оъ�аг�ла�ры�ны�бу�за�дюн�дя�риб,�шен�-лик�ля�ри�ми�зин�ми�сил�сиз�ща�ля�си�ни�даь�ы�дыб,�бя�зян�сел-су�аь�зын�да�мя�с�-кун�лаш�маьа�мяъ�бур�едиб�ляр.Ашаьы�Гуш�чу�нун�“Оъ�аг�лы”сы�ны�да�бе�ля�еля�ди�ляр.

Гай най ыб-га ры шан Шям шя ддил вя Эюйчя

Та�ри�хян�бир�олан,�аран�лы-йай�лаг�лы�Шям�шя�ддил�вя�Эюйчя�адам�-ла�ры�мыз�да�ру�щян,�мя�нян�бир-би�ри�ля�ри�ня�чох�йа�хын�ды.�Дя�дя�Яля�с�-эяр�бир�за�ман�лар�“Га�рыш�дыр�ма�Шямсяддини�Эюйч�я�ни”,�—�де�миш�-ди.�Та�ле�еля�эя�тир�ди�ки,�Ашыг�Яля�сэ�я�рин�ушаг�ла�ры�нын�ана�сы�Шям�шяд�-ди�лин�диб�оъ�аь�ын�дан�—�Бо�зал�ган�лы�дан�Кал�вайы�Яся�дин�ма�ма�сы,Сары�Пашанын�баъ�ы�сы�Ана�ха�ным�ол�ду.Ин�ди�То�у�зу�му�зун�еля�бир�кян�ди�та�пыл�маз�ки,�ора�да�Эюйчя�ин�-

са�ны�мыз�йа�ша�ма�сын,�ар�тыг�цчцнъц-бе�шинъи�няс�ли�йе�ти�шиб�ди.�Гя�дим�-дян�мис�гай�наг�ки�ми�бир-би�ри�ня�баь�лы�олан�ел�ля�ри�ми�зин�нцмай�ян�-дя�ля�ри,�еля�бир�ня�сил�ол�маз�ки,�он�лар�ла�го�щум�ла�шыб�ме�щ�ри�бан�лаш�-ма�сын�лар.Ми�г�ра�сийа�про�сес�ля�ри�еля�эе�диб�ки,�та�рих�еля�до�ла�ныб�ки,�эюйчя�-

ли�ня�гя�дяр�эюйч�я�ли�ди�ся,�бир�о�гя�дяр�дя�то�уз�лу�ду,�аь�стафа�лы�ды,�га�-зах�лы�ды.�То�уз�лу�ня�гя�дяр�то�уз�лу�—�шям�шя�ддил�ли�ди�ся�бир�о�гя�дярдя�эюйч�я�ли�ди,�шя�ки�ли�ди,�ярдябиллиди,�тя�б�риз�ли�ди...�тцрк�оь�лу�тцркдц!Мил�ля�ти�мин� да�ща� да�ме�щ�ри�бан�ла�шыб� бир-би�ри� иля� су�ваш�ма�сы�на

ал�гыш!�Ал�гыш�о�эцнля�ря�ки,�да�ща�бюлцъцлцк�еля�мяй�иб�хал�гы,�милля�тибю�лэя-бю�лэя,�ня�сил-ня�сил,� ев-ев�ай�ыр�май�аъ�аь�ыг.�Йал�ныз�о� за�манай�ар�лай�аъ�аь�ыг� ки,� (ай ыр маг йох, ща!) зяр�ря�бин�ля� ба�хан� сай�агйох�лай�аг,�эю�ряк�ичи-мя�ня�вийй�а�ты�неъ�я�ди,�мя�ри�фят�ел�мин�дя�би�шиб�-ми?� Нур� кцндя�си,� шир�майы,� шцмшад� ки�ми� щям� фи�зи�ки� ъя�щят�дян,щям�дя�мя�ня�ви�ъя�щят�дян�пак-тя�миз�ди�ми?�Мил�ля�ти�ня,�мян�суб�ол�-дуьу�кю�кя-няс�ля�лай�иг�ди�ми?

274

Бящрузяр

Page 275: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бах,�бе�ля�ай�ы�раг-ай�ар�лай�аг!�Ай�ы�раг�ки,�бир-би�ри�ми�зя�га�ры�шыб-су�ва�шыб�го�ву�шаг!

Шых щей бят

Ахар-ба�хар�лы�Яс�рик�дя�ря�си�нин�—�Гуш�чу�дя�ря�си�нин�ъян�нят�мя�-кан� кянд�ля�рин�дян� би�ри� дя� Шых�щей�бят�ди.� Вах�ти�ля� ят�ра�фы� ке�чил�мязме�шя�лик�олан�бу�оба�даь�ла�рын�ба�шын�да�бяр�гя�рар�олуб�ду.�Ки�ря�нинХа�тынъ�а�ны� иля�цзбяцз�даь�ба�шы�на�гар�тал�ки�ми�го�нан�Ших�щей�бят,ещ�ти�мал�ла�ра�эю�ря,�Ба�кы�мыз�да�кы�Шых�лар�кян�ди,�Би�би�щей�бят�ля�би�ла�-ва�си�тя� баь�лы�ды.� Щяз�ря�ти� Пейь�ям�бя�ри�ми�зин� няс�ли�нин� Яря�би�с�тан�датя�гиб�олун�дуьу�дю�ням�ляр�дя�Мя�су�мя�ха�ны�мын�ин�ди�ки�Азяр�бай�-ъан�яра�зи�син�дя�яв�вялъя�мя�с�кян�са�лыб�йа�ша�дыьы�мя�кан�щя�мин�би�-зим�бу�Шых�щей�бят�олуб�ду.�“Шых”�—�шейх�сюзцнцн�йер�ли� лящъ�яйяуйь�ун�лаш�мыш� фор�ма�сы�дыр�вя�“щей�бят”�дя� яряб�мян�шя�ли� сюз�олубзящмли,�щцняр�ли,�горх�маз�ан�ла�мы�ны�ве�рир�вя�ей�ни�за�ман�да�щямдя�шяхс�ады�ки�ми�Щей�бят�дир.�О�ара�га�ры�шан,�чятин�вахт�лар�да,�эц�-ман�ки,�Мя�су�мя�ха�ным�Шейх�Щей�бят�ля�бя�ра�бяр�бир�мцддят�бу�-ра�лар�да� йа�шай�ыб� вя� вя�зийй�ят� нис�бя�тян� дцзя�лян�дян� со�нра� гя�димБа�кы� ят�ра�фын�да,� ши�я�лий�ин� да�ща� да� ин�ки�шаф� ет�ди�ри�ля�ряк� йай�ыл�ма�сыцчцн�мцнбит�шя�ра�ит�олан�шя�щяря�йа�хын�йер�дя�мя�с�кун�лаш�мыш�ды...Ела�ты�мы�зын�инанъ�ы�на�эю�ря�бу�йер�ля�ря�пейь�ям�бяр�ятяйи�дяй�иб�ди.

Бу�тор�паг�ла�рын�бар-бя�щя�ри�ни�йыь�ыб-йыь�ыш�дыр�маг�ла�гур�тар�маг�ол�-мур.�Шых�щей�бя�тин�гыл�чыг�сыз�буь�да�сы,�Шых�щей�бят�соь�а�ны�(Шых вердисоь а ны) щя�ми�шя�ад�ла�сюй�ля�ниб�ди.�Би�зим�бу�йер�ля�ря�гыл�чыг�сыз�буь�-да�нын� (“бе зос”) йай�ыл�ма�сы� Шых�щей�бят�дян� ба�ш�лай�ыб�ды.� Вах�ти�лясцрэцн� щяй�а�ты� йа�ша�мыш� Гу�лу� ки�ши� ча�рыь�ы�нын� ичин�дя� бир� гыл�чыг�сызбуь�да� сцнбцлц� эя�ти�риб� ону� бир� зя�мийя� че�вир�миш�ди� вя� бя�ря�кят�литор�паь�ы�мы�зын�шящ�ди�ял-ял�ах�та�ры�лан�зяр�дя�безос�буь�да�сы�йе�тир�миш,со�нра�то�хум�ят�раф�елат�ла�ра�да�йай�ыл�мыш�ды.Шых�щей�бя�тин�адам�ла�ры�инанъ�лы,�иман�лы�за�тлар�ды.�Даь�бю�лэ�я�ми�-

зин�адам�ла�ры�на�нис�бя�тян�да�ща�чох�га�рай�а�ныз�вя�га�ра�буь�дай�ы�ды�-лар:�—�Цстцндян�1200-1300� ил�ке�ч�мя�си�ня�бах�май�а�раг�Яря�би�с�-тан�дан�вя�мцгяд�дяс�тор�паг�лар�дан�эя�лян�ба�ба�ла�ры�нын�ря�нэ�и�ни�—

275

Кечмиш эяляъяк

Page 276: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

га�ны�ны�йа�ша�дыр�лар.�Она�эю�ря�дей�ир�ляр�ки,�ган�щеч�за�ман� ит�мир,дяй�иш�мир...

Алы нан хей ир-дуа

...Наьы� ко�ха�нын� оь�лу� Щцсейн� дя� Яс�рик�дя,� ме�шя� ятяй�ин�дя�киахар-ба�хар�лы�йер�дя�тя�зя�йурд�сал�маг�ис�тяй�ир�ди.�Со�раг�лаш�ды�ки,�бу�-ра�Мя�щям�мяд�аь�а�нын�йур�ду�олуб�—�со�вет�ляр�даь�ы�дыб�вя�ни�ша�-ня�ни�кя�сиб�ляр.Щцсейн�мол�ла�эя�тиз�ди�риб,�щей�ван�кя�сиб�о�кющ�ня�йурд�дан�эе�-

дян�ля�рин�ща�мы�сы�на�Гу�ран�охут�ду�руб,�ещ�сан�вер�ди�рир.�Няс�лин�саьга�лан� яг�ря�бала�рын�дан� хей�ир-дуа� алыр,� со�нра� ися� ва�рис�ля�рин�дяневин�ди�ва�ры�нын�га�лыг�ла�ры�ны�са�тын�алыр.�Бу,�1929-ъу�ил�дя,�бяйя�са�ламве�ря�нин�ба�шы�нын�кя�сил�дийи�бир�дювр�иди.Дцнйа�нын�бо�шу�на�ол�ма�дыь�ы�ны�сы�най�ан�Ки�ши�ляр�бу�ну�бир�дя�сы�-

на�ды�лар.� Щцсейн� Наьы� оь�лу�на� Та�н�ры� 4� гыз� зцрйя�тин�дян� со�нраоьул�бяхш�еля�ди.�Ал�хыш�чы�рущ�ла�рын�кю�мяйи�иля�бу�оъ�аг�да�бюйцй�янФяр�ман�елин�се�вим�ли�си�ня�че�в�рил�ди.�Со�вет�гу�ру�лу�шун�да�рящ�бяр�иш�-ляй�ян�ля�рин�чо�хуну�мцстя�гил�лик�дюврцндя�ел�ня�зяр�дян�сал�ды.�Фяр�-ман� Наь�ый�ев� ися� уъ�ал�ды,� ся�си� де�пу�тат,� халг� ел�чи�си� ки�ми� ян� аликцрсцля�р�дян� эял�ди.�Фяр�ман� ями� ин�ди� дя� ща�мы� тя�ря�фин�дян�гя�булолу�нан� То�уз� аь�саг�гал�ла�ры�нын� рящ�бя�ри�ди,� ляй�а�гят�ли,� мя�ри�фят�ли,бцтюв�бир�шях�сийй�ят�ди.

Му са мцял лим

Мян�бу�ра�да�Му�са�Му�сай�ев�дян�мцтляг�да�нышма�лы�йам.�Фяр�-ман�ями�нин� фор�ма�лаш�ма�сын�да,�ба�ба�мын�ясэ�яр�йол�да�шы�Щцсейнки�ши�иля�йа�на�шы�Му�са�мцял�лим�дя�мцстяс�на�рол�ой�най�ыб�ды...Му�са�мцял�ли�мин�дай�ы�сы�Дял�ляк�ли�—�Аза�ф�лы�Кяр�бя�лайы�Щя�мид

Ахунд� да� ба�ба�мын� дай�ы�сы� Га�ра�хан�лы� Кяр�бя�лайы� Аб�бас�ла� сиьягар�даш�иди�ляр.�Ахунд�ба�ба�нын�тяк�биръя�кей�фийй�я�ти�ни�бу�ра�да�эюс�-тяр�мям�юзц�юзлцйцндя�чох�шей�дей�ир�ки,�би�ри�си�ба�зар�да�Ахундларас�тла�шан�да�бир�ма�нат�ве�риб�ата�сы�на�Гу�ран�охут�маг�ис�тя�дик�дя

276

Бящрузяр

Page 277: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

о,�мяр�щу�мун�ады�ны,�ата�сы�нын�ады�ны�йа�зар,�пул�эютцрмяз�ди�ки,�ба�-ла,�би�ринъ�и�си�Гу�ран�оху�маьа�щагг�йох�ду,�йал�ныз�чя�ки�лян�зящ�мятмцга�би�лин�дя�ъцзи�пул�эютцрцляр.�Он�дан�со�нра,�мян�яв�вялъ�я�дянпу�лу�ал�сам�бирдян�Ал�лащ-Тя�а�лайа�ъа�ны�мы�тап�шы�ра�рам.�Нийя�мяно�мяр�щу�ма�боръ�лу�га�лым,�онун�щаг�гы�мя�ним�бой�нум�да�гал�-сын?!�Ар�хай�ын� ол,�Гу�ра�ны� охуй�а�рам,� сон�ра� рас�тла�шан�да� йа� бираб�ба�сы,�бир�ша�щы�(Сяфяви шащларынын пулу олан “аббасы” вя “шащы”илк дяфя Эянъядя кясилиб) вер�сян�дя� олар,� вер�мя�сян�дя.�Ахундба�ба� дцнйя�ви� елим�ляр�дян� ана�то�мий�а�ны� да� мцкям�мял� би�лир�ди.Бу�ну�гой�ум,�она�эе�дим,�щя�ля�45-50�ил�бун�дан�яв�вял�бу�ра�хы�лышим�та�щан�ла�ры� цчцн�ма�а�риф�на�зир�лий�ин�дян� су�ал�па�ке�ти� эя�лян�дя� ра�-йон�тюкцлцшцб�ону�щялл�едя�бил�мир�ди,�он�да�Бо�зал�ган�лы�Кал�вайыСя�мяд� Ахун�дун� йа�ны�на� апа�рыр�ды�лар� (о, рий а зийй ат фян ни цзрядцнйя ви тящ сил ал мыш ды).Кющ�ня�ляр�бе�ля�дей�ир�ди�ляр�ки,�щяй�ат�еля�эя�-ляр�миш�ки,�Ис�лам�итиб-бат�ма�сын,�алим�ляр-ахунд�лар�тярэ�олуб�сы�ра�-дан�чых�ма�сын�дейя�бу�елм�ля�ри�юй�ря�дяр�ми�ш�ляр�ки,� ял�ля�ри�бир�йа�нача�та�на,� йа� дцнйа� дцзя�ля�ня� ки�ми� юй�рян�дик�ля�ри� щя�мин� елм�ляр�лябашла�ры�ны�бир�тя�щяр�эи�ря�ляйя�бил�син�ляр...Му�са�мцял�лим�еля�бир� тяш�ки�лат�чы,�мющ�кям�ира�дяйя�ма�лик�йе�-

нил�мяз�бир�ин�сан�иди�ки,�щяй�ат�да�щан�сы�ишин�гул�пун�дан�йа�пыш�са�ор�-да�бюйцк�на�и�лийй�я�тя� им�за� ата� би�ляр�ди.�Му�са�мцял�лим�щяр� иш�дя,щяр� йер�дя� ни�зам-ин�ти�зам,�мцтя�шяк�кил�лик,� ей�ни� за�ман�да� яда�ляташи�ги� иди.�Юмрц�бойу�аман�сыз�щяй�ат� сы�наг�ла�ры�она�щяр�ъцр�бу�-рульанлар�дан� чых�маьа� га�дир� тяърцбя� вермиш�ди� вя� бу� гий�мят�лисяр�вя�ти�о,�ся�ха�вят�ля�баш�га�ла�ры�иля�бюлцшцрдц...�Му�са�мцял�лим�биргя�лям�ящ�ли�ки�ми�фор�ма�лаш�маь�ым�да�рол�ой�на�ды.�Бах�май�а�раг�ки,Уни�вер�си�те�ти�ми�зи� гыр�мы�зы� дип�лом�ла� —� фяр�г�лян�мя� иля� гур�-тармышдым,�мян�ясл�жур�на�ли�с�ти�ка�ны�о�Ки�ши�дян�юй�рян�миш�дим�вя�бу�-ну�да�юзцндян�хя�бяр�сиз�ря�с�ми�шя�кил�дя�ян�мю�тя�бяр�йер�дя�бил�дир�-миш�дим.�Ону�охуй�ан�дан�со�нра�щя�ми�шя�гя�щяр�ля�ня�ряк�дей�ир�ди�ки,Гя�шям�ки�ши�нин�ня�вя�си�бе�ля�йа�зыб�ды.�Юз�щцгуг�вя�вя�зи�фя�си�ни�би�ля�-ряк�да�ща�да�бюйцк�олан�Му�са�мцял�лим�чох�мцба�риз,�щеч�кя�синга�баь�ын�да�сын�май�ан�мярд�адам�иди.�Му�са�мцял�лим�ъа�ма�а�тынмя�ня�вийй�а�ты�нын�тап�дан�ма�сы�на�йол�вер�мир�ди.

277

Кечмиш эяляъяк

Page 278: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ютян�яс�рин�50-ъи� ил�ля�рин�дя�Ба�кы�да�яв�вялъ�я�дян� тя�с�диг�олу�нан,йал�ныз� эюз�дян� пяр�дя� ас�маг� цчцн� рай�он� пар�тийа� ко�ми�тя�си�нинкон�фран�сы�ны�ке�чи�ря�ряк�То�у�за�рящ�бяр�се�чил�мяк�ис�тяй�я�ни�ин�сан�ла�рынмян�лий�и�ня�то�ху�нан�сюз�ляр�иш�лят�дий�и�ня�эю�ря�Му�са�Му�сай�ев�кюнцлсир�да�ш�ла�ры,� го�лу�на� эя�лян� елоь�лу�ла�ры� иля� би�рэя� се�чил�мяйя� гой�ма�-мыш�ды.�Ке�ч�миш�ССРИ-нин�та�ри�хин�дя�щя�ля�ол�ма�мыш�ды�ки,�мяр�кя�зинбяй�я�ниб�тяй�ин�еля�дийи�шяхс�йер�ли�адам�лар�тя�ря�фин�дян�гя�бул�олун�-май�а�раг�се�чил�мя�син.�Кон�франс�3�эцн�да�вам�еля�миш�ди.�Ня�ил�лащеля�миш�ди�ляр�ся�тоузлуларын�аьызбирлийи�гар�шы�сын�да�аъ�из�гал�мыш�ды�лар.Ахыр�да� то�уз�лу�лар� дей�ян� ол�муш�ду.�Он�дан� со�нра� дюв�ля�тин� язиъиме�ха�низ�ми�ишя�дцшмцшдц.�То�уз�лу�ла�ры�бир-би�ри�ня�гар�шы�гой�маьаба�ш�ла�мыш,�дцшмян�чи�лик�то�хум�ла�ры�ся�пиб�он�ла�ры�бюлцб�пар�ча�ла�мыш�-ды�лар...Щеч�вахт�ели�ни,�ъа�ма�а�ты�ны�вя�зи�фя,�ся�ла�щийй�ят�са�щибинин�тап�да�-

ма�сы�на� им�кан�вер�мяй�ян,� ла�зым�эял�ся�бу�йол�да�юлцмя�эет�мяйяща�зыр�олан,�на�ил�ол�дуг�ла�ры�ны,�ят�ра�фы�ны�бе�ля�“уф”�де�мя�дян�гур�банвер�мяк�иг�ти�да�рын�да�олан�Му�са�мцял�лим�шях�сийй�я�ти�ай�рыъа�бюйцкбир�ки�та�бын�мюв�зу�су�дур.�

Агил ба ба лар

Ал�лащ�рящ�мят�еля�син,�бур�да (бю лэ я миз ня зяр дя ту ту лур) йурдса�лан� ки�ши�ля�ря.� Еля� йер� се�чиб�ляр� ки,� бу�ра�лар� щяр� ъцр� йертитрямясиндян� (зялзяля),� га�да-бя�ла�дан,� мцси�бят�дян� узаг�ды.Анъ�аг�за�ман-за�ман�сел-су�ту�тан,�ады�да�“сел�ба�сан”�олан,�кющ�-ня�ля�рин�йал�ныз�буь�да�якиб,�пам�быг�беъ�яр�дийи,�“лем�ся”йя�ба�хыбцзцмлцк�сал�дыьы�бу�йер�дя�со�нра�дан�Ашаьы�Юйсцзлцнцн,�То�уз�шя�-щя�ри�нин� бир� щис�ся�си�ни� (сющ бят Ху нам ар хы нын вя дя мир йо лу нунцстцндя ки яра зи ляр дян эе дир) сал�ды�лар.�Ня�тиъ�я�си�дя�о�ол�ду�ки,�ди��эяркаь�ыз-куь�а�зы�мыз�ла�йа�на�шы,�рай�о�нун�ар�хи�ви�ни�дя�1958-1959-ъу�ил�-ляр�дя�2�дя�фя�дал�ба�дал�сел�апар�ды.�Ин�ди�шя�щя�ри�ми�зи�мцда�фия�цчцнбянд�ти�киб�ляр.�Дей�ир�ляр,�да�ща�гор�ху�су�йох�ду.�Тя�ки�ол�сун!

278

Бящрузяр

Page 279: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ал хыш чы рущ лар

Вахт�еля�эя�тир�миш�ди�ки,�мякр�ли�гцввяля�рин��“ди�ри�жор�чу�буьу”�илята�ри�хи�ми�нил�лик�ляр�ля�юлчцлян�кянд�ля�ри�миз�язя�ли�йер�ля�рин�дян�го�пар�-ды�лыб,�йе�ри�дцмдцз�еди�либ�от�лаьа�га�ты�лыр,�ня�сил�бя�ня�сил�ин�сан�йе�дир�-дян�гап�га�ра�ши�ря�ли� тор�паг�лар�кянд�ал�ты�на�ве�ри�лир,�бир�сюз�ля,� тор�-паг� якин� дю�в�рийй�я�син�дян� чы�ха�ры�лыр�ды...� Бцтцн� бун�лар� со�нра�лардярк� едил�ди,� о� йурд�лар�да� доьуланлар,� ин�ди� ора�ла�ра� Оъаьаэедирлярмиш�ки�ми�баш�чя�кир,�йед�ди�ар�ха�дю�ня�ни�нин�ал�хыш�чы�рущ�ла�рыиля� го�вуш�маг� цчцн� щяр� да�шы-кя�сяйи� эюзцня-кюнлцня� щоп�ду�ра-щоп�ду�ра,�бя�зян�ай�агй�а�лын�эя�зиб,�ора�ла�рын�мцсбят�енер�жи�си�ни�ъан�-ла�ры�на�чя�кир�ляр...Бе�ля�гя�дим�кянд�ля�ри�миз�дян�би�ри�дя�Авыл�бяй�ли�олуб�ду�(То уз -

да бу ад да 3 кянд вар ды. Тоуз чайыйла Ахынъынын говушуьунда,тарихи Ямирли шящярэащынын йериндя — Газ гу лудакы Авыл бяй лидяе.я. II ми нил лий ин со ну — I ми нил лийя аид не кро пол вар ды ки, ор дада сул тан шяъ я ря си ня мях сус шяхсляр дяфн олун муш дур. XII-XVIIIясрля ря аид ики йа шай ыш йе ри дя ора нын гя дим лий и ни эю с тя рир).Щя�минкянд�юз�улу�тор�паь�ын�дан�рус-даш�нак�щю�ку�мя�ти�нин�яли�иля�ой�на�-ды�лыб� бу� тор�паг�ла�ра� кючцрцлцбдц.�Кющ�ня� кян�дин� бяй�ин�дян� бирящ�ва�лат:

Гой май ын, хял бир мя ни юлдцрдц!

Ню�кяр�тюв�ля�дя�ата�ар�па�хял�бир�ляй�ян�дя�йад�дан�чы�хар�дыб�ай�агалт�дан�хял�би�ри�эютцрмя�миш�ди.�Бяй�бил�мяй�иб�ай�аьы�иля�хял�би�рин�кя�-на�рын�дан�ба�сан�да�ди�э�яр�тя�ря�фи�зяр�б�ля�ди�зи�ня�дяй�ир.�Уфул�дай�а�раг(йа ман аь ры дан олур) хял�би�ри� яли� иля� эютцрцб� ди�ва�ра� то�лаз�лай�ыр.Ела�с�тик�хял�бир�ола,�да�ща�ща�ра�сы�ды,�бай�аг�ди�ва�ра�дяй�иб�гай�ы�да�рагбу�нун�бюйрцндян�еля�или�шир�ки,�еля�бил,�гя�фил�бир�дцртмя�вур�ду�лар.Йе�ря�дцшян�хял�би�ря�аъыг��лы-аъ�ыг�лы�бир�тя�пик�дя�илиш�ди�рир,�хял�бир�ба�-йаг��аху�ра�чыр�пы�лыб�гай�ы�дыб�бу�нун�ба�шы�на�дяй�ир.�Щюв�ся�ля�дян�чых�-мыш�бяй�щювлнак�юзцнц�ба�йы�ра�са�лыб�гыш�гы�рыр:—�Ай�дад-би�дад!�Гой�май�ын,�хял�бир�мя�ни�юлдцрдц!�Мя�ни�хял�-

би�рин�ялин�дян�гур�та�рын!

279

Кечмиш эяляъяк

Page 280: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

То уз лу ба ба ла рын щик мят боь ча сын дан

Да�ща�чох�Ба�бам�вя�Атам�дан�ешит�дик�ля�рим�яса�сын�да

· Аь ла ма на чар, аь ла ма,Эцндцр ке чяр, аь ла ма.Бир йан дан баь лай ан фя ляк,Бир йан дан ачар, аь ла ма..· Дцнйа�бо�шу�на�дюйцл.· Гон�шу�щаг�гы�—�Та�н�ры�щаг�гы.· Тюв�бя�тох�луг�дан,�цз�—�эюз�йох�луг�дан�ды.· Юлц�щаг�гы�чя�тин�ди.· Бир�шейи�еляй�ян�дя�фи�кир�ляш�ки,�Аллащ�эюй�дян�ба�хыр.·Щяй�а�тын�ясл�цзцнц�эюр�мяк�ис�тяй�ян�эя�ряк�эе�диб�мящ�кя�мя�ляр�-

дя�оту�ра.· Дцзлцкдян�бюйцк�биъ�лик�йох�ду!· Мал-щей�ван�ъан�йон�га�ры�ды.· Эюз�ля�эюрц�нян�щяр�шей�ин:�да�шын-тор�паь�ын�да,�ма�шы�нын,�аля�-

тин-щаъ�а�тын�да�уьуру�(ру щу) вар.· Яс�ли�щу!�Няс�ли�щу!�(Яс ли ня ися, няс ли дя оду.)· Ща�мы�ща�мы�ны�та�ный�ыр,�ща�мы�да�ща�мы�ны.· Ата�ла�ра�гур�бан�олум!· Ин�саф�ди�нин�йа�ры�сы�ды.· Щеч�вахт�га�хынъ�гах�ма!· Дцнйа�да� ики� ъцр� хош�бяхт�лик� вар:�—� би�ринъ�и�си,� щеч� ня� ан�-

ламайа�сан,� ща�мы� ся�нин� дяр�ди�ни� чя�кя.� Бу,� юзцн� цчцн� хей�ир�ли�ди.Икинъ�и�си,� щяр� шейи� ичи�ня� са�ла�сан,� дцнйа�нын� эяр�ди�ши�ни� юзцн� цчцндярд� едя�сян,� инъя,� кю�в�ряк�ола�сан.�Бу,� аи�ля�ня� зий�ан�ды,� тез� тя�ляфолуб�эе�дя�си�сян.

· Дцнйа�нын� щяр� ъцр� наз-не�мя�ти� боь�аз�дан� ке�чян�дян� со�нраахы�ры�мя�лум�бир�шей�олур,�он�дан�ютрц�юзцнц�юлцмя�вер�мяйя�дя�-йяр�ми?!�(Ляз зят дил дян да маь аъ ан ды).

· Йа�хын�адам�ла�ал�вер�ет�мя�ки,�мцна�си�бя�тин�по�зул�ма�сын.· Шя�рик�ли�ма�лын�олунъа�шя�рик�ли�ар�ва�дын�ол�са�йах�шы�ды.�(Ал лащ-Ал -

280

Бящрузяр

Page 281: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лащ! Мил ля ти со нра кы мця ди лик дян (бя зян мцляли) — йя ни на ра зы лыгвар, арайа мий ан чы эир ся дцшмян чи лик ба ш лай аъ аг, йа бир иман лызат га баьа дцшцб ган га рачы лыьы ор та дан эютцря бил ся иш ляр йо лу нагой у лаъ аг — цз-эюз ол маг дан, бюлцъцлцк вя дцшмян чи лик дян го -рун маг цчцн эюр бир щан сы вя зийй ят ля мцгай и ся еляй иб ляр?!)

· Ал�лащ-Тя�а�ла�щяр�шейи�ада�ма�ей�ни�вахт�да�вер�мяз!�Щям�вар-дюв�лят,�щям�саь�лам�ъан,�щям�кишилик,�ад-сан,�щям�ъа�мал-ка�мал,щям�ядяб-яр�кан,�щям�йах�шы�юв�лад,�эю�зял�аи�ля.�Бун�лар�щеч�вахтбир�йер�дя�ол�маз.�О�бюйцк�Йарадан�юзц�щяр�шейи�ни�зам�ла�йыр.�Би�-ри�ня�няй�и�ся�ве�рян�дя,�о�би�ри�ня�ону�щя�с�рят�гой�ур�вя�ахыр�да�ща�мыбя�ра�бяр�чы�хыр.

· Йе�мяк�ада�мы�ики�еля�мяз,�йе�кя�еляй�яр.Рящ�мят�лик�ляр�иза�щат�ве�ряр�ди�ляр�ки,�бур�да�тякъя�ада�мын�юз�йе�-

мяй�ин�дян�сющ�бят�эет�мир,�эен�сцфря�ачыб�ся�ха�вят�эю�с�тяр�мяк�ада�-мы�уъ�ал�дар,�бир�сял�тя�нят�ей�ляр.�

· Би�зим�аь�саг�гал�ла�рын�эюзцндя�ян�бюйцк�эц�нащ�фящ�ля�нин�щаг�-гы�ны�кя�с�мяк,�йе�ти�мин—�маь�мы�нын�ма�лы�ны�йе�мяк�олуб�ду.�Бу�наэю�ря�дя�дей�иб�ляр:

· Фящ�ля�нин�щаг�гы�ны�кя�сян�юзцнцн�ахи�рят�щаг�гы�ны�кя�сяр.· Дцнйа�дан�щяр�кя�син�апа�раъ�аьы�беш�ар�шын�без�ди�—�о�да�ки�-

мя�ги�с�мят�ола,�йа�ол�майа!· Фи�лан�кя�ся�йа�зыь�ым�эя�лир!�Щяй�а�тын�эе�ди�ша�ты�ны,�ахи�ря�ти�ни�фи�кир�-

ляш�мир!· Эя�ряк�няф�си�нин�гу�лу�ол�май�а�сан.· Инсанын�ляйагяти�вя�кимлийи�чятинлийя�дцшяндя�билиняр.·Йах�шы�оь�ул�ней�няр�ата�ма�лы�ны�(юзц га за наъ аг), йа�ман�оьул

ней�няр�ата�ма�лы�ны?�(кцл еляй яъ як, йа ону еля ямял ля ря сярф еля йя -ъяк ки, оту руб-ду ран ата сы на ля нят охуй аъ аг).

· Гя�бри�с�тан�лыь�ы�мыз�щаг�гы!· Щеч� ким�ля� кя�си�мят� кя�с�мя!� (Кя си мят кя ся нин кюзц юзцнц

йан дыр ма са кцл ол маз!)· Ки�ши�чю�ряк�ве�рян�олар,�ев�ляр�йы�хан�ол�маз!· Йах�шы�ки�ши�дян�йах�шы�оь�ул�тю�ряр!· Га�на�нын�ган�ма�зы�йа�ман�олур!

281

Кечмиш эяляъяк

Page 282: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

· Ган�мыр,�ган�маг�да�ис�тя�мир.· Кя�ляк�ля�эя�лян�кцляк�ля�эе�дяр!· Бири� сяня� пислик� еляся,� ону� йахшылыг� кими� анла,� щалал

ганлысанса�пислик�дюнцб�йахшылыьа�чевриляъяк!· Гисмятдян�артыг�йемяк�олмаз.�

Исрафил Аьанын гисмяти

Дцш�мян�ли�Исра�фил�Аьа�тез�дян�ев�дян�чы�хар,�бир�дя�эе�ъя�ке�чян�-дян� сон�ра� шен�ли�йя� дюняр�миш� ки,� онун� кянд�дя� олуб-ол�ма�дыьы�ныким�ся�уна�ма�сын.�Эе�ъя�нин�би�рин�дя�Исра�фил�Аьа�ат�бе�лин�дя�кян�дяга�йы�дыр�ды.�Эцн�Аьа�цчцн�дц�шяр�ли�ол�муш�ду.�Ба�йаг�дан�бир�гы�зылон�луьун�ал�тын�дан�баш�бар�маьый�ла�ещ�мал�ъа�ву�руб�эюйя�атыр,�ов�-ъу�ну�йа�ры�ачыб�гы�зы�лы�ту�тур,�йе�ня�эюйя�атыр,�бир�сюзля,�он�луьу�атыбтут�маг�ла�хош�ов�га�ты�нын�юмрц�нц�уза�дыр,�щям�дя�ба�шы�ны�га�тыр�ды…А�тыб� тут�дуьу�пул� бир�дян�овъуна� эялмяди.� Сол� ялий�ля� йц�йя�ни

гяф�ля�тян�чя�киб�аты� йе�рин�дя�ъя� сах�ла�ды.�Зил� �га�ран�лыг�да�яли�ни�йе�рято�хун�ду�ра-то�хун�ду�ра� гы�зыл� он�луьу� та�пыб� ъи�би�ня� гой�ду.� Да�щалян�эи�мя�йиб�ат�лан�ды…Ев�дя�Аьа�нын� чяк�мя�си�ни� со�йун�ду�ран�ха�ным�ки�ши�нин�айаьын�-

дан�чякмяни�чы�ха�ран�да�эюрдц,�эя�бя�нин�цс�тц�ня�бир�гы�зыл�дыьыр�лан�-ды.�Йер�дян�эютц�рцб�Аьа�йа�эюстяр�ди�ки,�эюр�ня�пул�ду?Исра�фил�Аьа� яли�ни� ъи�би�ня� атыб�пул� ки�ся�син�дян� ай�ры�ъа� гой�дуьу

гызыл�он�луьу�чы�харт�ды.�Аза�ъыг�фик�ря�эе�диб�гы�мыш�ды�вя�де�ди:—�Ха�ным,�сян�о�тап�дыьын�мя�ним�юз�пу�лум�ду,�бах�бу�ялим�-

дя�ки�эюрдц�йцн�ся�мя�ним�гис�мя�тим�ди.Сон�ра�Аьа�ящ�ва�ла�ты�баш�ла�ды�сюйля�мя�йя�ки,�сян�бир�Ал�ла�щын�иши�-

ня�бах,�о�гя�дяр�йол�эял�дим,�сик�кя�ни�эюр�щар�да�итир�дим�вя�щеч�няэюрмя�йя-эюрмя�йя�еля�бил�юз�ялим�ля�гой�муш�ки�ми�ял�ща�ва�сы�на�аты�-мын�айаьы�ал�тын�дан�бу�он�луьу�тап�дым.�Бах�еля�она�эюря�де�йи�рямки,�бу�ялим�дя�эюрдц�йцн�мя�ним�гис�мя�тим�миш.�Юз�ща�лал�пу�лум�саялим�дян� чяк�мя�мин� боьа�зы�на� дц�шцб�мцш,� сянин� евдян� тапдыьынщямин�о�сиккяди...�

282

Бящрузяр

Page 283: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Тоузлунун дилинин язбяри олан сюзляр

...Цч шей дейим, инсан башын уъалдар,Йахшы сяха, йахшы сцфря, йахшы ад...

...Щцсейн дейяр, йыхылсан да галдырар,Иэид дцшмян, илгарлы дост, йахшы йад.

...Сюзцн маны тутма щяр азьынын — ахмаьын.

...Цз вермя надана, сирр вермя пися,Ахыр гялбин йа инъийя, йа кцся,От битяр кюк цстя, ясли ня ися,Йовшан бяслямякля чямянзар олмаз

...Бяширям, щяр заман йазырам дастан,Намярдин таьында йетишмяз бостан,Юзэяляр сюзцйля инъимя достдан,Ешидиб дилиндян биляня кими.

Бизимкилярин ишлятдийи дейимлярдян

· Бир гя лям мал�де�ми�шям�ба�зар�дан�алыб�эя�тир�син.· Бир�тап гыр йе йян дян сон�ра�бу�саьол�муш�щя�лям-щя�лям�ала га -

рын олур.· Лай ды ра го�йу�луб�"Эюйяр�чин�ли"�йя�апа�ран�да�би�ля�ъяк�ляр�о�ки�-

ши�нин�ким�ол�дуьу�ну.· Ся�ня� дюнцм-дюнцм� де�ми�шям,� бир� дя� де�йи�рям,� гав га рыл,

отур�йе�рин�дя!· Ев�ля�ри�еля�со�йуг�ду�ки,�ей зян ат айа лыьы ды (Со йуг дан евин дя

ъин чыьы рыр).· Аь эцн лц-ала йа й лаг лы ол�муш�Эц�ля�мин� ша ны на ики� баш� шиш лик

щей�ван�эюндяр�миш�ди�ляр.· Ся�нин�мя�ня�гай лат дыьын йох�ду�са,�да�ща�ишин�ща�ра�сы�ды?

283

Кечмиш эяляъяк

Page 284: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

· Эи ди дцн�йа�мя�ни�о�эц�ня�сал�ды�ки,�та�мам�эюмяш ми шям,�ба -са ра тым баь�ла�ныб,�ялим�дян�бир�иш�эял�мир.

· Бюйцш� кц ня жя адамыйды,� ди� эял� ки,� дили� зяггумуйду, бирсюзцнц�бир�батман�балла�йейяммяздин.

· Сцтцлц�йейиб�еш шя йи ни (чюшшя йи ни) бир-би�ри�ни�щя�гым ъыр ра дыьы -ны за кир-кир миш оту�руб�бир�о�ки�та�ба�ба�ха�сы�ныз,�а гыр ъел ляр!

· Са чаьы уза�дыб�мил�ля�ри�дюшя�йиб�гур�тар�дыг.�Са�бащ�на�лы�го�йан�-дан�сон�ра�сря фил ля ри гал�ды�ра�рыг,�ин�шал�лащ�ики�эц�ня да мын па паьы ныго�йа�рыг�ба�шы�на.

· О�эя�дя� оь�лу� эя�дя�нин�гур раьаз лыьы ны (гур ра ваз лыьы ны) си�ни�-рям�мя�дим,�эе�диб�ола�ъаьы�ны�шин эит дим, юзц�ня�дя�тя�пин�дим�ки,�ся�-ни�эюрян�дя�эюзц мцн ичи аь ры йыр, шя�ля-кц�ля�ни�дя�эютц�рцб�бур�данеля�ъя�щян�ням�ля�няр�сян�ки!

· Ха�ным�би�ши�рян�гат да ма дан ирах вят ди дюшя йиб, цс�тцн�дян�дябу�лаг�су�йун�дан�эцф ля йиб он�чун�лай лы мяс олуб�сан,�да�на!

· Инди�мыс мы рыьы ны сал ла йыб ала сяр йян дяр эяз�ди�йи�ня�бир�ман шырада�ма�йа мы хай дын ки,�бял�кя�бир�йюннян�эи�ря�ля�йян�дин�дя!

· Сян�дя�ону�си ляф чя ля мя ки,�ай�бе�ля�гой шу ру луб йа�та�бил�мир�ди,юзя ля нир ди ки,�бир�эюр�ки�мин�хят�ри�ня�дяй�ми�шям?!

· Да�ща�гу лой ша лан маьы нын йе�ри�йох�ду,�онун�го па раьы ны еляэютц�рцб�еля�га�ра�ма�та�са�лыб�лар�ки,�чя�тин�бир�дя�юзц�ня�эя�ля.

· Юзц ня бяй ля рин ичин�дя�бир�сцм сц бу рун вар�ды,�юзц�дя�йа�манмай ти йир ди.

· Ся бяб дцш дц, саьсюйкям (саьсюйкяк) йа�тан�ки�ши�еля�юнял дики,�да�ща�ъей ра на сыч ра йа сы ол�ду.

· О�юрцк чц дян аь�лым�бир�шей�кяс�мя�ди,�чуьу лу эютц�рцб�бу�кц -чя да шын дан сал�ла�йыб�чуьул�ла�эюряк�ди�вар�чох�му�йых наг ды?

· Бир�лох�ма�бир�бя лян (да ь) аши�рар.�Лох ма щям дя боь ма ды.Ким�ки,�йе�йиб�до�йан�дан�сон�ра�йе�мя�йин�цс�тцн�дян�бир�гырх�(биргы рых) лох�ма�пен�дир� йе�йя�бил�мя�ся�на�хош�луьу�ну�йох�лат�маг� ла�-зым�ды.

· Ни�йя�йан�ке�чир�сян?�Ди�йян�да�ща�ен дир мир сян, ся�ни чюйсц дян -дя син си йиб би�зя�пя�нащ�лан�дыьын�ня�тез�йа�дын�дан�чых�ды?

· Де�йир�ки,�ща ша щей вяр (Хей бяр) га ла сы,�мян�эюрмя�дим.

284

Бящрузяр

Page 285: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

· Гу лах ла ра гу рьу шун, куш гу нун дан гу ру йуф.· Чу лу су йа ахыт мы шам, юйц�йы�хыл�сын�мя ни ит нян бир гу йу йа са -

ла нын! (Йо ла эет мя йян яр-ар вад) · Ня�гя�дяр�тез�ял-айаг�еля�ся�дя�эюрдц,�да�ща�эцн бир си ъим бо -

йу гал�хыб�ды.

Тоузлу “гарьыш”ындан:

—�Аьлын�гар�суйуна�дюнсцн!—�Евин�тикилсин!—�Иман�ишини�гябул�елямясин!—�Йолун�Дярвяндя�дцшсцн!—�Цстцня�эцн�дцшсцн!—�Башына�гар�йаьсын!—�Имам�ишини�кясмясин!—�Ай�ишин�кясилмясин!—�Ай�туфанан�даьылмасын!—�Ай�кяндирин�кясилмясин!—�Ай�галтагсыз!—�Бый�дилиня�дцйцн�дцшмясин!—�Эцн�далыны�даьласын!—�Кцля-кюмцря�батасан!—�Ай�сяни�Пир�оласан!—�Ай�сянин�тойун�олсун!—�Ай�сяни�саь�ол!—�Евин�башына�учмасын!—�Саь�ол�сяни!—�Далындан�ушаг�шялляйи�яскик�олмасын!—�Саламат�ол�сяни,�щей!—�Кцряйин�ушаг�сидийиндян�садыр�—�миз�баьласын!—�О�гядяр�гоъаласан�ки,�йумаьа�дюнясян!—�Тойун�тутулсун!—�Ал�лащ�ба�ла�ны�сах�ла�сын!—�Ай�саь�ол�муш,�ся�ня�де�мя�дим�ми?!

285

Кечмиш эяляъяк

Page 286: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

—�Бый�Ал�лащ�ся�ня�кюмяк�ол�сун!—�Ай�ата�сы�рящ�мят�лик,�де�дим�ахы!—�Ай�рящ�мят�ли�йин�оь�лу,�бяс�ди�дя!—�Ц�зцн�аь�ол�сун,�яйя,�сян�дян�эюзля�мяз�дим!—�Ай�саг�га�лын�аьар�сын!—�Йа�лан�са�ха�ла�нын�то�йу�ол�сун!—�Ай�Ал�лащ�ба�ла�ны�сах�ла�сын,�ял�чяк�мян�дян!—�Яз�ра�йыл�евин�дян�бош�чых�сын!—�Ся�ни�эюрцм�ат�ла�рын�тяр�кин�дя�эет!—�Ай�ъе�ще�зин�бит�мя�син!—�Ся�щян�эин�бу�лаг�да�гал�сын!—� Йолун� йомрулсун� (“Китаби Дядя Горгуд”:� —� Ханым,

йом верялим)!—�Башын�батмасын!—�Ай�умудун�гат�олсун�(олмасын)!

Тоуз�лу�лар� цз-цзя� га�рьыш� еля�мяз�ляр.� Ба�ры�шыьа� йер� сах�ла�магцчцн�ара�йа�цчцн�ъц�шях�си�го�йар�лар:—�Йа�лан�чы�нын�гу�лаьы�Гу�ран�ся�си�ешит�мя�син!—�Йа�лан�чы�ны�юйцн�дя�юл�мя�син,�ба�ла�ла�ры�гор�хар!—�Йа�лан�чы�ны�Ал�лащ�йох�еля�син!—�Йа�лан�чы�ны�якян�ирял�дян�юлсцн!—�Йа�лан�чы�йа�дцн�йа�да�эяз�мяк�ща�рам�ол�сун!—�Йа�лан�чы�нын�йе�ди�йи�бур�нун�дан�эял�син!—�Йа�лан�чы�нын�бо�йу�на�боз�ип�(бош ип) юлчцм!—�Йа�лан�чы�нын�кцл�лц�йц�кцп�ол�сун!—�Йа�лан�чы�нын�ени�ня�оту�рум,�узу�ну�на�аь�ла�йым!—�Йа�лан�чы�нын�па�паьы�щяр�мя�дя�гал�сын!�—�Йа�лан�чы�нын�па�паьы�бош�гал�сын!�—�Йа�лан�чы�нын�цзцня� ту�ман�баьы�ачыл�ма�сын!�(Га дын ни фри ни -

ди).—�Йа�лан�са�пай�ын�палчыьа�дюнсцн!—�Йа�лан�са�дя�дя�нин�йа�ны�на�цзцга�ра�эет!

286

Бящрузяр

Page 287: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Сюйцш ляр

Биз�дя�ана-ба�ъы,�ар�вад�сюйцн�ъц�ет�мяз�ляр.�Ган�дц�шяр.—�Ся�ни�якян�эор�дан-эо�ра�сыч�ра�сын!—�Гу�рум�саьын�би�ри�гу�рум�саг!—�Ай�ада�ма�ох�ша�ма�йан!—�Га�на�ъаг�сы�зын�би�ри�га�на�ъаг�сыз!—�Ай�еш�шя�йин (итин) дал�айаьы!—�Ал�чаьын�би�ри�ал�чаг!—�А�ва�ра�нын�би�ри�ава�ра!—�Саг�га�лы�доь�ран�мыш!—�Мур�да�рын�би�ри�мур�дар!—�Ай�тыс�баьа�йо�сун�лу!—�На�ки�ши!�Эет�ба�шы�на�йай�лыг�юрт!

Сынаг лы бе ш лик ляр

3,�5,�7,�9,�40�хал�гы�мы�зын�сы�наг�дан�чы�хар�дыьы�сай�а�лы�ря�гям�ляр�-дян�дир.�Агил�ба�ба�ла�ры�мы�зын�бир� ялин�бар�маь�ы�ны�гат�лайа-гат�лайаде�дийи�щик�мят�ляр�дян�бя�зи�ля�ри�ни�ашаь�ы�да�ве�ри�рям:

1.�Ъящ�ли�кар�лыьы2.�Зцлмкар�лыьы3.�Хи�лаф�кар�лыьы4.�Ща�рам�хор�луьу5.�Фя�х�ри�кар�лыьы�—юзцндя ъям ляй ян кяс ляр ъя щян ням лик дир.

*�*�*1.�Пящ�ля�ван�лыг�ды2.�Ша�ир�лик�ди3.�Ся�с�ди4.�Та�ле-ги�с�мят�ди�(бя зян го щум луг да дей ир ляр)5.�Ка�мал-мя�ри�фят�ди�(ляй а гят) —

287

Кечмиш эяляъяк

Page 288: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бу кей фийй ят ляр ин са на тя бии (Ила щи дян) ве ри лир.

*�*�*1.�На�мус�вя�гей�ря�ти2.�Яда�ля�ти3.�Ся�ха�вя�ти4.�Ъя�са�ря�ти5.�Дяй�а�ня�ти�—олан адам лар Ки ши дир.

*�*�*Дцнйа нын мющ ня ти беш дир:1.�Гя�риб�лик�дя�хя�с�тя�лян�мяк2.�Гоъ�а�лыг�да�йох�сул�луг3.�Эюзлцй�кян�кор�ол�маг4.�Аьыллыйкян�дя�ли�ол�маг5.�Ъа�ван�юл�мяк.

*�*�*Беш шей гя ба щят дир: 1.�Го�ъа�ада�мын�еш�гя�дцш�мя�си,�2.�Пад�ша�щын�щид�дят�лян�мя�си,�3.�Шя�ряф�ли�ада�мын�йа�лан�да�ныш�ма�сы,�4.�Дювлят�ли�нин�хя�сис�ли�йи,�5.�Али�мин�та�мащ�кар�лыьы.

*�*�*Ата сыз-ана сыз доь у лан лар:1.�Адям�вя�Щяв�ва2.�Са�лещ�пейь�ям�бя�рин�дя�вя�си3.�Му�са�пейь�ям�бя�рин�яса�сы4.�Ис�май�ы�ла�эя�лян�гоч5.�Йа�ра�са.

288

Бящрузяр

Page 289: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

*�*�*Щяй ат да бу бе ши бяд бяхт ди:1.�Га�зан�дыь�ы�ны�йе�мяй�ян2.�Бил�дий�и�ни�де�мяй�ян�(юй рят мяй ян)3.�Сев�дий�и�ни�ал�май�ан4.�Юв�ла�ды�ол�май�ан5.�Щеч�бир�ни�ша�ня�си�гал�май�ан.�

*�*�*1.�Щан�сы�ня�сил�дя�ат�ала�доь�ар�са2.�Той�уг�га�пы�да�бан�лай�ар�са3.�Ит�юз�са�щи�би�ни�ди�ш�ляй�яр�ся4.�Эя�лян�го�наг�эюзцдяй�мя�ли�олар�са5.�Эя�ли�нин�ай�аьы�сай�а�сыз�олар�са�—о аи ля дя бяд бяхт лик баш ве ряр.

*�*�*1.�Тя�зя�эя�ли�нин�би�ринъи�юв�ла�ды�оь�лан�олар�са2.�Гой�у�ну�щя�ми�шя�якиз�доь�ар�са3.�Не�щря�си�щя�ми�шя�йаь�лы�олар�са4.�Ары�сы�щя�ми�шя�чох�бал�ве�ряр�ся5.�Евя�эя�лян�го�наг�эц�лярцзля,�ши�рин�дил�ля�гар�шы�ла�нар�са�—о аи ля ян хош бяхт аи ля дир.

*�*�*1.�Яда�лят�сиз�ща�ким�дян2.�Елм�сиз�алим�дян3.�Щелм�сиз�(ис те дад сыз) ша�ир�дян4.�Бе�да�сыл�го�щум�дан5.�На�мярд�дцшмян�дян�—бун лар дан эен га ч маг ла зым ды.

*�*�*1.�Йах�шы�аь�саг�гал�—�рящ�бяр

289

Кечмиш эяляъяк

Page 290: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

2.�Йах�шы�ся�нят�кар3.�Йах�шы�иэ�ид4.�Йах�шы�эю�зял5.�Йах�шы�ат�—бун лар щан сы ел дя олар са о, хал гын хош бяхт лий и дир.

*�*�*1.�Инад�кар�лыг2.�Зи�на�кар�лыг3.�Фит�ня�кар�лыг4.�Мяр�ди�ма�зар�лыг5.�Бяд�ня�зяр�лик�—бу иш ляк ля ря ма лик олан ла рын ишыг лы дцнйа да йа ша маьа щаг гы

йох дур.

Сцдцн щик мя ти

Сцд�йа�ман�шей�ди,�йах�шы�сцд�йа�ман�кюк�дян�дя�йах�шы�оь�ул�йе�-ти�ряр,�йа�да�тяр�си�ня.�(Кющ ня ки ши ляр та ны ма дыьы ъай ыл дан — А ба -ла, сцдцн ким ляр дян ди, — дейя со ру шар ды лар).

Ала дай лаг

Гя�дим�ляр�дя�Мцлкцлц�адам�ла�рын�дан�би�ри�си�ат�ла�ры�ад�нан�сюй�ля�-нян�бир�щаъынын�ил�хы�сы�ны�бюлцкляй�иб�эя�тир�мяйя�эе�диб�миш.�Ня�гя�дярэюз�ляй�ир�ся�дя�щаъы�ил�хы�дан�ял�чяк�мир�ки,�чяк�мир,�еля�щей�эе�диб-эя�-лир,� санъ�ы�сы� ту�тан� мадй�а�нын� ба�шы�нын� цстцнц� кя�с�ди�рир,� эащ� евягайы�дыр,� эащ� да� ялин�дя� га�ра� чы�раг� эя�либ� мадй�а�на� баш� чя�кир.Хцла�ся,�ат�хи�лас�олуб�дцнйайа�сап�саь�лам�бир�ала�дай�лаг�эя�ти�рир.Бай�аг�дан� йу�мур�та�сы� тярс� эя�либ�миш� ки�ми� вур�ну�хан� ки�ши� ра�щатолуб�се�вин�мяк�дян�ся�ба�ш�лай�ыр�зулум-зулум�аь�ла�маьа.�Хял�вят�дядай�а�ныб�олуб�ке�чян�ля�ри�из�ляй�ян�шяхс�ор�тайа�чы�хыр,�мярд-мяр�да�нясюй�ляй�ир�ки,�ил�хы�ны�апар�маьа�эял�миш�дим,�анъ�аг�бу�ишдян�ща�лы�ол�-маг�ар�зу�су�мя�ни�нийй�я�тим�дян�ял�чяк�мяйя�ва�дар�еля�ди.�Сян-ся�-

290

Бящрузяр

Page 291: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

нин�Ал�ла�щын,�мя�ни�бу�сирр�дян�аэ�ащ�еля!�Анд�бу,�гя�сям�бу,�елябур�да�да�га�ла�сы�ды.Щюнкцрцб,�чий�ин�ля�ри�ат�лана-атлана�аь�лай�ыб�йцнэцлляш�миш�щаъы

дей�ир�ки,�ай�оь�ул,�бу�сирр,�он�суз�да�Ал�ла�ща�яй�ан�ды,�ин�ди�сян�дя�ша�-щид�ол�дун.�Эеъ�я�нин�бу�вя�дя�син�дя�Та�н�ры�ся�ни�мя�ня�она�эю�ря�йе�-ти�риб�ди�ки,�бу�сир�ри�юзцмля�гя�б�ря�апар�май�ым...Эюзцмцн� од�лу� вахт�ла�рын�да,� эю�зял�ляр�ля� ар�маг� олан� вя�дя�ля�-

рим�дя�би�ри�си�нин�ъа�ма�лы�на�ашиг�ол�мушдум.�Анам�ата�ма�ис�тяй�и�мибил�ди�рян�дя�о,�гай�ыт�мыш�ды�ки,�о�ня�сил�ля�би�зим�ки�тут�маз,�он�лар�“гу�-лаьы�дик�ди�ляр”�вя�га�дын�ла�рын�да�ай�аьы�сцрцшкян�лик�олур.�Атам�чохде�ди,� аз� ешит�дим,� анамын� дилийля� она� чат�дыр�дым� ки,� мян-мянолум,�га�ды�нын�щцня�ри�ня�ди�ки,�гойдуьум�гай�дадан�чы�ха.�Хцла�-ся,�ев�лян�дик.�Бу�50�ил�дя�ня�мя�ним�щяй�а�тым�да,�ня�юв�лад�ла�рым�да,ня�дя�ня�вя�ля�рим�дя�“сцрцшкян�лик”�ол�ма�ды.�Щяр�шей�йа�дым�дан�чы�-хыб�эет�миш�ди.�Маь�ыл�до�ла�ныб�кючцмц�бу�дцнйа�дан�сцрцб�эет�мякис�тяй�ир�дим.�Анъ�аг�сян�сай�дыь�ы�ны�сай...Би�лир�дим�ки,�бу�эцн�мадй�ан�доь�аъ�аг.�Ата�мын�бир�сюзц�йа�ды�-

ма�дцшдцйц�цчцн�йа�ман�на�ра�щат�идим.�Атам�ба�бам�дан,�о�даюз�ата-ба�ба�сын�дан�ешит�дийи�бир�ящ�ва�ла�ты�да�ны�шыб�дей�яр�ди�ки,�би�зиматын� няс�лин�дя-ни�ша�нын�да� щяр�дян�бир� ала� дай�лаг� ба�ла�ла�маг� вар.Ня�атам,�ня�дя�ба�бам�бу�нун�ша�щи�ди�ол�муш�ду�лар,�ам�ма�мянол�дум.�Ат�ала�доь�ан�да�бар�маь�ы�мы�ди�ш�ля�дим�ки,�эюр�мян�няс�ли�ми-кюкцмц�ща�ра� ъа�ла�мы�шам?�Бах,�она�эю�ря�бе�лим�гы�ры�лыб,�дцнйаба�шы�ма�учуб�ду.

Га раъ а дан бе ля оь ул?

Йа�со�вул�лу�дан�Ня�сир�ба�ба�дай�ы�сы�э�и�ля�—�Ъи�лов�дар�лы�йа�бир�хе�йиришя�эет�миш�ди.�Эюрдц,�бир�оь�лан�мяъ�ли�с�дя�еля�гул�луг�еляй�ир,�еля�щяр�-ля�нир,�еля�аь�ыр,�“са�ль�а�лы”�да�в�ра�ныр�ки,�ба�ха�нын�щя�вя�си�эя�лир.�Ки�шища�тя�фя�ринъ�ля�бах�са�да�ким�ляр�дян�ол�дуь�у�ну�ан�шы�рам�мыр.�Со�раг�-ла�шыб�юй�ря�нир�ки,�Га�раъ�а�нын�оь�лу�ду.�Ки�шийя�да�ны�шыр�лар�ки,�сыь�ыр�чы�-лыг�дан�баш�га�щеч�няйя�йа�ра�май�ан�“су�ру�хват”�Га�раъ�айа�ел-обайыь�ы�лыб�бир�дах�ма�ти�кир,�чи�чяк�дян�эюзц�майыф�олуб�ев�дя�гал�мыш

291

Кечмиш эяляъяк

Page 292: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бяй�гы�зы�Эцллцнц�дя�бу�на�ар�вад�эя�ти�рир�ляр.�Он�лар�дан�щя�мин�буаь�ыл�лы-ка�мал�лы,�шях�сийй�ят�ли,�ляй�а�гят�ли�оь�ул�тю�ряй�ир...�Ня�сир�ки�ши:�—�Дей�и�рям�ахы,�йох�са�Га�раъ�а�дан�бе�ля�оь�ул?!

Тоузлунун дцнйа иля ъя нэи-ъи далынын ня тиъяси

Оху му шам та рих ля ри,Бял ли дей ил йа шын, дцнйа,Ба щар вах тын цзя эц ляр,Ган аь лай ар гы шын, дцнйа.

Эащ ти кян сян, эащ гу ран сан,Бир тя ряф дян учу ран сан,Йа ран мы шы сян гы ран сан,Бу дур, ся нин ишин, дцнйа.

Дай а ныб сан, кю чян дюй сян,Йах шы-йа ман сечян дюй сян,Вахт эя лян дя ке чян дюй сян,Ол са да гар да шын, дцнйа.

Йа зыг Щя сян йе ня йан ды,Щяй ат сон суз бир ви ран ды.Бир ся нин ля йа шай ан ды,Тор паь ын ла да шын, дцнйа.

Го наг пяр вяр лий и миз вя аьсаггал юйцдц

То�уз�лу�нун�го�нагъ�ан�лыьы�ад�нан�сюй�ля�нир.�Ке�ч�миш�дя�ян�йах�шыйо�рь�ан-дю�шяй�ин,� хал�ча-па�ла�зын� го�наьа� сах�лан�ма�сы,� ай�рыъа� го�-наг�отаьы�дцзял�дил�мя�си�Азяр�байъ�а�нын�щяр�йе�рин�дя�ол�дуьу�ки�ми,биз�дя�дя�дяб�дяй�ди.�Цстя�лик,�бир�мя�гам�да�да� чох� фяр�г�ля�няр�дикки,�То�у�за�“ко�ман�ди�ров�ка”йа�эял�мяк�цстя�на�зир�лик�вя�баш�ида�ря�-ляр�дя�да�ва�дцшяр,�бу�рай�о�нун�рящ�бяр�ор�ган�ла�рын�да�гул�луг�еля�-

292

Бящрузяр

Page 293: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мяк�гул�луь�ун�ба�шы�ще�саб�олу�нар�ды.�То�уз�лу�лар�баш�га�йер�дян�эя�-либ�бу�ра�да�иш�ляй�ян�ля�ри�щя�ми�шя�“эе�рой”�едиб,�на�зир�эюн�дя�риб,�бирсюз�ля,�шя�ряф-шан�лы�едиб�ди.�Юзцнцнкцляр�дян�ися�бир�аз�йо�лу�ну�са�па�-нын�ба�сыб�эюзцнц�чы�ха�рыб�ды...…Мям�мяд�Яс�эяр�оь�лу�Мям�мя�дов�То�у�зу�му�зун�йе�тиш�дир�-

ди�йи� эюркям�ли� шях�сий�йят�ляр�дян� би�ри�ди.� Кеч�миш� ССРИ-нин� на�диррай�ком�ка�тиб�ля�рин�дян�дир�ки,�(бял кя дя еля си щеч ол ма йыб) бир�ра�-йон�да� фа�си�ля�сиз� 15� ил�(1970-1985-ъи ил ляр) дал�ба�дал� дцз� 6� кон�-франс�би�рин�ъи�ка�тиб�(ин ди ки ра йон иъ ра ща ки мий йя ти баш чы сы) се�чил�-миш�ди.� Он�дан� яв�вял� �дя� Азяр�бай�ъа�нын� ай�ры-ай�ры� бюлэя�ля�рин�дярайис�пол�ком,�рай�ком�ол�муш�ду.�Яв�вял�ляр�эе�ри�дя�га�лан�аран�ра�-йо�ну�ну�Са�би�ра�бад�ки�ми�абад-шющрят�ли�бир�ди�йа�ра�че�вир�миш�ди.�Елярай�ком�луг�дан�да�ССРИ-нин�ян�али� тял�ти�фи�олан�Со�сиа�лист�Ямя�йиГящ�ря�ма�ны�ады�ны�ал�мыш�ды.Дцн�йаэюрмцш,�чох�бюйцк�щя�йат�вя�ида�ря�чи�лик�тяъ�рц�бя�си�ня�ма�-

лик� Мям�мяд� мцял�лим� 1993-ъц� илин� ав�гус�тун�дан� 1995-ъи� илинйан�ва�ры�на�дяк�То�уз�да�ра�йон� иъ�ра�ща�ки�мий�йя�ти�нин�баш�чы�сы�ол�ду.Ки�мин�ня�иля�ня�фяс�ал�дыьы�ны,�бир�па�ра�ла�ры�нын�на�дан�лыьы�ны,�на�мярд�-ли�йи�ни�эюрцб�бя�зи�щя�ги�гят�ля�ря�та�пы�нан�дан�сон�ра�Мям�мяд�мця�лли�-мин�ра�йон�фяал�ла�ры�нын�йыьын�ъаг�ла�рын�да�аь�саг�гал�юйц�дц�ки�ми�йа�-ныг�лы-йа�ныг�лы�де�ди�йи�нин�ша�щи�ди�ол�му�шам:—�Ай�то�уз�лу�лар!�Ушаг�ла�ры�ны�за�йах�шы�тяр�би�йя�ве�риб�он�ла�ры�оху�-

дун!�Ля�йа�гят�ли�вя�бцтюв�шях�сий�йят�ки�ми�йе�тиш�ди�рин,�ан�ъаг�гой�ма�-йын�То�у�за�эял�син!�Гой�ма�йын!!!Эюрц�на� нур� чи�ля�нян�Мяммяд�мцял�лим� бу� сюзля�ри� де�йян�дя

щям�дя�яли�иля�кяс�кин�шя�кил�дя�"йох!"�иша�ря�си�еля�йяр�ди…

Мя дя ний йят, йох са май маг лыг?

Йери�эя�либ,�То�уз�да�рящ�бяр�ол�муш�ки�ши�ляр�дян�би�ри�щаг�гын�да�дада�ныш�ма�лы�йам.�Щей�бят�Та�щи�ров�1980-1983-ъц�ил�ляр�дя�биз�дя�рай�-ко�мун�би�рин�ъи�ка�ти�би�иш�ля�ди.�Аьа�йа�на�лыьы�иля�се�чил�ди�о�ки�ши.�Пе�шя�сизя�щяр�ли� фи�кир�ляр,�ха�ин�план�лар�гур�маг�олан�ла�рын�щя�ря�кят�ля�рин�дянтян�эя�эя�лян�рящ�мят�лик�Щей�бят�мцял�лим�"ак�тив"�дя�(фяал лар йыьын -

293

Кечмиш эяляъяк

Page 294: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ъаьын да) дя�фя�ляр�ля�де�миш�ди:�—�То�уз�лу�лар�чох�йах�шы�адам�лар�дыр.Бя�зиляри�дя�вар�ки,�мя�дя�ний�йят�ля�май�маг�лыьы�га�рыш�ды�рыр�лар.�Цзц�-мц�он�ла�ра�тутуб�де�йи�рям��ки,�ха�щиш�еди�рям,�мя�дя�ни�ййят�ля�май�-маг�лыьы�га�рыш�дыр�ма�йа�сы�ныз.�Мян�мя�дя�ний�йят�нц�ма�йиш�ет�ди�ри�рям,бир�паралары�ися�бу�ну�ъя�фянэ�ъя�си�ня�баш�га�йе�ря�йоз�маьа�ча�лы�шыр�-лар.

Бу�ин�саф�лы,�ща�мы�йа�ин�са�ни�мц�на�си�бят�эюстя�рян�ки�ши�нин�вя�зи�фя�-си�нин�зящ�ми�ха�ти�ри�ня�она�хяръ�лик�ве�рян�ля�ря,�кюнцл�хош�луьу�иля�де�-ди�йи:�"ба�ла�ла�ры�нын�то�йун�да�хяръ�ля�йяк!"�—�сюзцнц�ди�ля-аьы�за�сал�-мыш�ды�лар.�Яв�вял�ъя�ону�де�йим�ки,�о�ки�ший�ля�ис�ти�мц�на�си�бя�ти�олан�ла�-рын� анд� ичмясиня� эюря� бе�ля� сюз� дцн�йа�сын�да� ол�ма�йыб�ды.� Сон�ра,лап�ту�таг�ки,�еля�сюз�иш�ля�ниб�ди.�Онун�ня�йи�пис�ди�ки?!О�пулу�верянляр�цзц�йц�нц,�га�пы�сы�нын�иняк-ча�мы�шы�ны�са�тыб�эя�тир�-

мир�ди,�—�сов�хо�зун,�дювля�тин�хя�зи�ня�син�дян�оьур�ла�дыьы�ндан�онаэюря�ши�рин�лик�ве�рир�ди�ки,�гц�сур�суз�иш�ля�йян�о�рцш�вят�ме�ха�низ�ми�нинтяр�киб�щис�ся�си�ол�маг�да�да�вам�еля�син…�Бир�йа�на�ба�хан�да�о�ме�-ха�низ�ми�н�"тя�кяр�ъи�йи",� "винт�ъи�йи"�ола�ны�да�гы�на�маг�ол�мур.�Ахы,он�лар� ин�ди�йя�ки�ми�эюрмцш�дц�ляр�ки,�ка�тиб�ал�дыьы�нын�мц�га�би�лин�дяня�инки,�"саь�ол",�—�де�йир,�щя�ля�бир�па�ра�ла�ры�нын�мян�ли�йи�ня�ял�атыбону�ал�чалт�ма�са,�е�ля�бил�ки,�вер�ди�йи�юз�ъа�ны�на�йат�мыр.Инди�гар�да�шым�Шащ�су�вар� ики�дип�ло�му�ола-ола�ба�ла�ла�ры�на�бир

гис�мят�чюряк�га�зан�маг�ха�ти�ри�ня�дц�кан�иш�ля�дир.�Мя�ри�фят�эюстя�ря�-ряк�алы�ъы�иля�ще�саб�ла�шан�да�де�ди�йи�"ъи�бин�до�лу�ол�сун!",�—�сюзля�рисяр�раф�ла�рын�ня�зя�рин�дян�йа�йын�мыр.�Де�йир�ляр�ки,�ня�йах�шы�сюздц�бу:йя�ни�га�зан�ъын�ашыб-даш�сын�ки,�ъи�бин�щя�ми�шя�пу�лла�до�лу�ол�сун!�Няол�сун�ки,�чох�ла�ры�бу�нун�фяр�ги�ня�вар�мыр,�йа�га�на�ъаьы�ора�йа�гя�-дяр�дир�ки,�ону�ба�ша�дцш�мяк�щяд�дин�дя�де�йил,�йа�ади�ля�шиб�онун�чцно�ни�да.�Щяр�щал�да,�бир�ягд�баь�ла�йан�да,�йа�алыш-ве�риш�едян�дя�бирща�лал�лыг�вер�мяк,�хош�сюз�вя�мцс�бят�енер�жи�ни�ютцр�мяк��дя�ин�сан�лыг�-ды,�иман�дан�ды.

Эцн дцш мяз баь лар, юркян до лан маз аьаъ лар

Шям�шя�дди�ли�миз�дя�щя�йат,�ин�сан�мяс�кун�лаш�ма�сы�чай�лар�бо�йун�-ъа�чох�гай�нар�олуб�ду.�Чай�гы�раьы�ме�шя�ляр,�ча�йын�эя�тир�ди�йи�се�лин�-

294

Бящрузяр

Page 295: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ти,�гурут�ки�ми�дц�маь�даш�ла�рын�тон�гал�да�би�ши�ри�ля�ряк�ящянэ�йан�ды�-рыл�ма�сы,�ба�лыг,�гай�нар�асыл�ма�сы�юз�йе�рин�дя,�щям�дя�чай�ла�ры�мыз�-дан� чя�ки�лян� арх�лар� (районумуздакы су архларындан йадымадцшянлярин тякъя адларыны садалайырам:�Басдам архы, Чялтик архы,Чуьуллу арх, Чыраглы архы, Селлаф архы, Достумалы архы, Ъюйцздцархы, Хунам архы, Ямирли архы, Нюйцтлц архы, Ъялал архы, ЭюдякМяшядиляр архы, Баштала архы, Юскян архы, Оьлаг архы, Шыр-шырархы, Ишыг архы, Говлар архы, Соту архы, Басмарлайан арх, Эюлархы, Ганырма архы, Алынча гажы, Яйри гаж...) кянд�ля�ри�ми�зя�до�ла�-ны�шыг,�ру�зи-бя�ря�кят�эя�ти�риб�ди.�Яли�бяй�ли,�Юйсцз�лц�кянд�ля�ри�вя�ела�ты�-мы�зын�ди�эяр�оба�ла�ры�йа�йын�тцр�йя�нин�дя�су�дан�кор�луг�чяк�мя�син�вяякин�ляр� тя�ляф� ол�ма�сын� де�йя� сул�тан� вя� бяй�ля�ри�миз� То�уз� ча�йы�нынщювзя�син�дя� яла�вя�щид�ро�тех�ни�ки� ишляр�щя�йа�та�ке�чир�миш�ди�ляр.�Мцл�-кц�лц�дя�Га�ра�Гу�зей�сям�тин�дя�кящ�риз�вур�ду�руб�эя�ти�риб�ча�йа�бу�-рах�мыш�ды�лар�ки,�ща�мы�ел�лик�ъя�ис�ти�фа�дя�еля�син.�Бун�дан�яла�вя�Исвеч�-ря�дян�аьыр�хяръ�ля�су�мц�щян�дис�ля�ри�эя�тиз�ди�риб�Га�ла�кян�дя�чат�ма�-мыш�вя�Га�ла�кян�дин�(гядим мянбялярдя Тоузгала иди. Ер мя ниляргалыны юз ди ли ня тяр ъц мя еля йиб Бер дя че вир диляр) ичин�дя,�еля�ъя�дяча�йын�мян�бя�йин�дя�лаьым�ат�ды�рыб�су�йун�да�ма�ры�ны�тап�ды�ра�раг�ча�-йы�мы�зын�су�топ�ла�йы�ъы�мян�бя�йи�ни�щяд�дян�ар�тыг�эцъ�лян�дир�ди�ляр.�Елябун�дан�ды�ки,�ди�эяр�даь�чай�ла�ры�мы�за�нис�бя�тян�узун�луьу�чох�ки�чиколан�ча�йы�мыз�щеч�вя�дя�гу�ру�мурду...�Кц�рц�мцз�юз�йе�рин�дя,�4�даь�ча�йы�мы�зын�су�ба�сар�ла�рын�да�еля�не�-

мят�ляр� йе�ти�шиб�ди� ки,� эял� эюрясян!.� То�уз,� Ахын�ъы,� Яс�рик,� Зя�йямчай�ла�ры�бо�йун�ъа�бе�ля�олуб�щя�ми�шя.�Мювзу�муз�То�уз�дя�ря�си�ела�-ты�нын� щя�йа�тын�дан� ол�дуьу� цчцн� би�зим� Яли�бяй�ли,� Мцл�кц�лц�нцн“Чай�лы”�сы�вя�Юйсцз�лц�баь�ла�ры�нын�не�мят�ля�рин�дян�бящс�ет�мяк�ний�-йя�тин�дя�йик.� Бу� чай� бо�йун�ъа� са�лы�нан� 100-150� ил�лик� баь�лар� ад�ласюйля�няр�ди.�Ня�ляр�йох�ду,�аьаъына�алт�дан�ба�хан�да�па�паьын�дц�-шян,� йа�йын� гыз�ма�рын�да� да� кюлэя�син�дя� цшц�дц�йцн� бу� баь�лар�да?!Щяля� ики� бар�маьын� ара�сын�да� гы�ры�ла�ны� “на�зик� га�быг”,� “каьы�зы”дан�тут�муш,�фя�ря�йу�мур�та�сы�бой�да�ола�ны�на,�бир�аз�чя�тин�гы�ры�лан,“чя�тя�ня”,�йаь�лы�ъе�виз�ля�ря�гя�дяр�не�чя�нюв�гоз�аьа�ъы,�даь�даьан�-лар�да�яла�вя�бир�чя�тир�йа�ра�дан�гы�зыл�цзцм�ляр.�Цзцмцн�еля�си�вар�ды

295

Кечмиш эяляъяк

Page 296: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йай�да�йе�ти�рир,�бир�гис�ми�па�йыз�да,�бир�щис�ся�си�дя�даь�даьа�нын,�да�-ран�гы�нын�(да ран гы ща! Би зим да ран гы де ди йи миз вя сяр вя-чи на рабян зя йян бу гялямяйя чох йер дя ня дян ся чи нар де йир ляр. Биз ляр дячи нар о ня щянэ чя тир ли аьаъ ла ры ад лан ды ры рыг ки, эюлэя си ня го йун сц -рц ля ри мя тя рис ля ниб дин ъя лир. Сяр вя ох ша йан бу гялямянин бу даг ла -ры ны дящ ря-бал та иля мц дям да ра йыб бу да дыьы мы за эюря йя гин ба -ба лар “да ран гы” ад лан ды рыб лар. Бу ра да йа ды ма о да дцш дц ки, бирдя вар ада мы да ра маг. Сян Тан ры, сюзя фи кир вер: адам да ра маг!Йя ни би ри си ни ву руб “о йун дан чы хар маг”, ят ра фы ны сей рял диб, гол-бу даьы ны гыр маг ис тя йян дя ону “да ра йыр лар”. Бах эюр ба ба лар не -ъя идео ма тик ифа дя иш ля диб ляр?! Йа да гол-га на ды ны гыр маг. Гя -дим ляр дя мал-щей ва ны той-дц йцн дя боьаз ла йан да она “кя сил ди”де мяз ди ляр, фи лан гя дяр, йа чох лу го йун , йа да вар, йа сыьыр “гыр -ды лар” сюйля йяр ди ляр. Щяр няй ся, сющбят да ран гы цс тцн дя баш ла ды вябу да ран гы нын ня ол дуьу ну йал ныз ону эюрян ляр би ляр вя бу, йур -дун-тор паьын йа шыл бир ох ки ми эюйля ря сан ъы лан ни ша ня си ди. Юзцдя еля бир ни ша ня ки, мя ним тя сяв вц рц мя эюря тцрк тор паг ла рын дабой атыр, Эц ня шя доь ру) щя�ря�си�нин� ба�шын�да� йа�рым� тон,� бир� тоноларды�вя�цс�тц�ня�гы�ров�дц�шян�дя�йе�йи�лярди.�Сан�ки�гы�зыл�су�йу�на�чя�-ки�лян�дум�ду�ру�эи�ля�ля�рин�ичин�дя�ща�ча�тум�ла�ры�ай�дын�ъа�эюрц�няр�ди.О�баь�лар�да�фыр�лы�гоз�аьаъ�ла�ры�олар�ды.�Кющня�ляр�де�йир�ди�ляр�ки,�гя�-дим�ляр�дя�еля�фыр�лы�аьаъ�лар�вар�ды�ки,�фы�рын,�йа�лан�ол�ма�сын,�щя�ря�си�нинаьыр�лыьы� бир� тон-тон� йа�рым.� Щя�мин� аьаъла�ры� кюкцн�дян� чы�ха�рыбАме�ри�ка�йа,�Инэил�тя�ря�йя�апар�ды�лар�—�на�дир�на�хыш�лы�ме�бел�ляр�ща�-зыр�ла�маг�цчцн.�Дейиляня�эюря�щя�мин�фыр�лы�гоз�лар�о�би�ри�аьаъ�ла�ранис�бя�тян�ики�гат�чох�юмцр�лц�олар�мыш.Ила�щи,�халг�се�лек�си�йа�сы�зоьа�лын�не�чя�мя�ля�зи�ни�йе�тир�миш�ди.�Йа�-

йын�ор�та�сын�да�йе�ти�шян�йай�зоьал�ла�ры,�па�йы�зын�сон�айын�да�йе�ти�рянах�та�лыг�зоьал�лар,�ал�ма,�ар�муд,�эа�ва�лы,�ал�ча,�эюйям,�ян�ъир,�ярик,нар,� яз�эил,� ши�рин� эи�лас,� турш� эи�лас,� ме�шя� эи�ла�сы,� хар� тут,� шащтут,гонур�тут,�мя�ляз�тут (мях су си ба ра ма цчцн), хир�ник,�фын�дыг,�бирсюзля,�бу�ра�лар�да�ня�би�тир,�он�ла�рын�ща�мы�сын�дан.�Баьын�ба�ры�сы-чя�-пя�ри�ол�маз�ды.�Бу�нун�явя�зин�дя�йал�ныз�ара�ба�га�йыр�маьа,�(“баь -лат маьа”) тювля�тик�мя�йя,�ев�цс�тц�чат�маьа�ла�зым�олан�аьаъ�лар�—

296

Бящрузяр

Page 297: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

эюйрцш,� па�лыд,� ака�си�йа (рус аьа ъы),� даь�даьан,�мей�вя�сиз� ер�кяктут,�ъюкя,�ий�дя,�ъыр�ар�муд,�зоьал,�йеми�шан�(йем шян),�саг�гыз,�чи�-нар,�го�ваг,�ири�ти�кан�лы�ака�си�йа,�га�раьаъ...�бас�ды�рыб�йа�шыл�сядд�дц�-зял�дяр�ди�ляр.Ал�лащ�ля�нят�еля�син�мя�ъун�мей�вя�ля�ри�ми�зи�гыъ�гыр�дыб�би�зим�ки�ля�ри

“са�мо�го�на”�адят�елят�ди�рян�ля�ря.�Яв�вял�ъя�га�пы-га�пы�дц�шцб�бяк�-мяз�гай�на�дан�дан�сон�ра�ар�тыг�га�лан,�щя�йят�дя�ди�би�ня�тюкц�лян�дядя� газ,� щин�душ�ка� ъц�ъя�ля�ри� тох�луг� едян�дя� он�ла�ры� та�мам�“ба�ты�-ран”�ту�ту�ер�мя�ни�чыр�пыб�апа�рыр,�эя�лян�иля�дя�айаг�йе�ри�го�йуб�бирдя�эял�син�де�йя�бир�“ба�шы�ха�мыр�лы”�да�пай�го�йур�ду�ки,�го�наг-га�-ра�ны�за� эя�ряк� олар.� Бун�лар� 50-ъи� ил�ля�рин� яв�вял�ля�ри�ня�дяк� бе�ля� иди.Сон�ра� йа�ваш-йа�ваш,� та� 70-80-ъи� ил�ляр�дя� ер�мя�ни� эя�либ�га�пы�лар�да,ар�хын�гы�раьын�да�га�за�ны�ны�гур�ду,�баш�ла�ды�йа�ры�лыьа�араг�чяк�мя�йя.Баь�ла�ры�мы�зын�нювраьы�да�он�дан�сон�ра�по�зул�маьа�баш�ла�ды,�хе�йир-бя�ря�кят�гя�щя�тя�чя�кил�ди,�ма�йа�йа�ща�рам�га�тыл�ды!�Кеч�миш�ляр�дя�ися�баь�ла�рын�бар-бя�щя�ри�ни�йыьыб�гур�та�рам�мыр�ды�-

лар.�Аьаъ�о�гя�дяр�бар�эя�ти�ряр�ди�ки,�бу�даг�лар�гы�рыл�ма�сын�де�йя�онади�рян�ъяк�ву�руб�ща�па�ла�маг�дан�зин�ща�ра�эя�ляр�ди�ляр�вя�ахыр�да�щечща�па�да�та�пыл�маз�ды.�Тут�дан�бяк�мяз�чя�кил�мя�си�юз�йе�рин�дя,�йе�тиш�-миш� шип�ши�рин� ту�ту� соьул�маьа�йа�хын� чыр�пыб� чар�шов�лар�да,� тер�ля�ринцс�тцн�дя,� чя�тян�дя� ся�риб� гурудуб�мювцъ� едяр,� гыш�да� щяр�дян�бирзяр�дя�буь�да�га�ры�шыг�кир�ки�ря�дя�цйц�дцб�шир�ни�си�юзцн�дян�олан�щор�-ра�—�“щюрря”�вя�йа�кюкя�би�ши�ряр�ди�ляр.Бяк�мя�зин� гыш� ещ�ти�йа�ты� евя� да�шы�нар,� елин-яг�ря�ба�нын� “эор-кя�-

фян�ли�йи”�цчцн�ня�зяр�дя�ту�ту�ла�ны�ися�еля�баь�да�аь�зы�сял�лян�миш�кц�пя�-ляр�дя�аьа�ъын�ди�би�ня�бас�ды�ры�лар�ды�—�щал�ва�ча�лын�ма�сы�цчцн.�Ла�зымол�ду-ол�ду,�ол�ма�ды,�эя�лян�ил�чы�хар�дыб�пай-пцш�еди�ляр,�бол�лу�ъа�хя�-шыл�би�ши�ри�ляр�ди.Гы�зыл�цзцм�ля�рин�сеч�мя�ля�рин�дян�бан�даг�баь�ла�нар,�щям�дя�ещ�-

ти�йаъ�ла�ры�на�эюря�дост-аш�на�ады�ан�маг�цчцн�га�ла�ны�ны�да�ся�бят-ся�-бят�пай�эюндя�ряр,�та�баг-та�баг�дя�риб�ана�лар,�ба�ъы�лар,�ки�ши�ляр�дяс�-тя�маз� алыб,� гцсл�ля�ниб� ири� тешт�ляр�дя,� чял�ляк�ляр�дя� айаг�ла�ры� иля� язибсу�йу�ну�чы�хар�дар,�щя�мин�су�йу�гулп�лу� ири�га�зан�ла�ра�сц�зяр�(150-180 литр су ту тан щя мин га зан ла рын еля си вар ды ки, гул пу юзцн дян

297

Кечмиш эяляъяк

Page 298: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

олар ды. Еля си дя вар ды ки, гулп зян ъир ля га за нын до даьы нын ал ты наке чи ри ляр ди) вя� ичи�ня�дя� йал�ныз� “Са�ры� йо�хуш”�дан,� “Тик�даш”�дан,“Гуш�даьы”н�дан�чы�хан�дц�маь�тор�паг�дан�га�тар�ды�лар.�Бу�тор�пагщям� ши�ря�ни� гыъ�гыр�маьа� гой�маз,� щям� эи�ля�нин,� ту�мун,� ъе�ъя�нинаъы�лыьы�ны�эютц�ряр�ди.�Цзцм�дян�еля�бяк�мяз�ща�зыр�ла�нар�ды�ки,�бал�дансе�чя�ня�ящ�сян�де�йяр�миш�ляр.Зоьал�гу�ру�су,�ах�та�зоьал,�зоьал�йа�хы�да�ад�ла�та�ны�ныб�ды.�Чя�-

йир�дяк�ли,�тум�лу�гуруду�лан�зоьа�лын�тур�шу�су�ну�гыш�да�чал�пой�лу�гарйаьан�да� язиб� гурут�лу� хян�эя�лин� цс�тц�ня� тюкян�дя� сырымсых� адамолса�беля�бир� сини� хянэялля�доймазды...�Ня�ня�ляр�йа�заь�зы,� ин�ди�кидил�ля�де�сяк,�ави�та�ми�ноз�вах�ты�зоьал�яз�мя�сий�ля�шор�ба�би�ши�риб�ня�вя�-ля�ри�ня�до�йун�ъа�йе�диз�ди�ряр�ди�ляр.�Зоьал�тур�шу�лу�ис�ди,�явя�лик�ли�исди,мцх�тя�лиф�хюряк�ляр�дя�юз�йе�рин�дя.Баьыш�ла,�язиз�оху�ъум,�бя�ря�кят�мян�бя�йи�олан,�ня�сил�бя�ня�сил�ин�-

сан�йе�диз�ди�рян�баь�ла�ры�мы�зын�гы�ша�ща�зыр�ла�нан�азу�гя�ля�ри,�мя�зя�ля�ри,чя�ряз�ля�ри,�га�хы,�мей�вя�ъа�ты�вя�ху�руш�ла�ры�щаг�да�мц�фяс�сял�мя�лу�матве�рям�мя�йя�ъям�—�мя�ра�мы�мыз�ай�ры�дыр�вя�он�ла�рын�ща�мы�сы�ны�гя�ля�-мя�алан�ла�ра�са�лам�лар�ол�сун!

Дямй я ли ля рин мей вя щя с ря ти

Ела�ты�мыз�да�Мцлкцлц�вя�Щаъ�ал�лы�оба�ла�ры�дямй�я�дя�ол�дуг�ла�ры�наэю�ря�щя�ми�шя�мей�вя�щя�с�ря�тин�дя�олуб�лар.�Йай�лаг�дан�гай�ы�дан�мцлкцлцляр�юз�сим�са�ры�нын�—�ки�ми�“чай�лы�-

ла�рын”,�ки�ми�яли�бяй�ли�ля�рин,�ки�ми�юйсцзлцля�рин�гурут�дан-гурут,�га�-рын�дан-га�рын�(гой ун гар ны на ба сыл мыш не щря йаь ын дан сющ бят эе -дир), мо�тал�дан-мо�тал,� даь�ын� чи�чяй�ин�дян-чи�чяк� пай�ы�ны� апа�рар,аран�чы�ны�зий�а�рят�едяр�ди�ляр.�Бун�лар�да�елат�ада�мы�нын�хуръ�у�ну�нубош�гай�тар�маз�ды�лар.�Би�зим�Йа�со�вул�лу�нун�эюзцня�о�за�ман�ишыг�эя�лир�ки,�Ханха�ным

анам�(ня ням) он�ла�рын�эя�ли�ни�олур.�Ата�сы�Му�рь�у�зун,�ями�си�Мюй�-ля�гу�лу�нун,� дай�ы�ла�ры� Мещ�ва�лы�нын,� Ха�лыг�вер�ди�нин,� Ъя�фя�рин...кюклц-кю�мяъ�ли�тай�фа�ла�ры�нын,�уъу-буъ�аьы�эюрцнмяй�ян�баь�ла�ры�нын,со�вет�щю�ку�мя�ти�ял�ля�рин�дян�ала�на�гя�дяр�щя�ля�Му�ту�оь�лу�нун�да�8

298

Бящрузяр

Page 299: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щек�тар�лыг�баь�ы�нын�“чя�пя�ря�си”�(га пы сы ол майыб, йал ныз мал-щей ванэир мя син дейя бир ба с ма га ра ти кан дан, йа даь даь ан сив ля рин дянбе ля “чя пя ря ляр” дцзял дяр ди ляр) он�ла�рын� цзцня� тай�ба�тай� ачыголуб�ду.�Улу�ня�ням�—�ха�ным-ха�тын�Лей�ли�ана�(мцлкцлцля рин ща -мы сы она “ана” дей яр ди) вя�гощумлары,�баь�ла�ры�на� шцлян�чя�кян,мей�вяйя�та�мар�зы�Дярй�ян�мцлкцлцля�рин,�юз�ля�ри�йе�мяк�ля�ри�бир�йа�-на,�хуръ�ун�ла�ры�ны,�гой�ун-гол�туг�ла�ры�ны�да�дол�дур�маг�ла�ры�на,�вах�-ты-вя�дя�си� ол�ма�са� да� мей�вя�ни� кал-кал� йо�луш�дур�ма�ла�ры�на� эе�нишцряк�ля�дю�зярди�ляр.Ба�бам�да�Ана�мы�ня�зяр�дя�ту�туб�за�ра�фат�ла�дей�яр�ди�ки,�Ялибяй�-

ли�гы�зы,�би�зим�ки�ляр�еля�еляй�яъ�як�ки,�да�ща�Таьы�ушаьы�ку�тащ�дан�кя�-си�ляъ�як.� Анам�са� гай�ы�дар�мыш� ки,� тя�ки,� юз� Йа�со�вул�лу�муз� би�зимбаь�ла�ра�щя�ми�шя�шцлян�чя�кя!

Ин�ди�эя�ряк�мян�дя�вя�фа�боръ�у�му�йе�ри�ня�йе�ти�риб�ща�лал�адам�-лар�олан,�яда�лят,�дцзлцк,�бюйцк-ки�чийя,�эял�ми�шя-ке�ч�ми�шя�щюр�мятэцндя�лик�щяй�ат�нор�ма�сы�на�че�в�ри�лян,�лап�гы�зыл�ки�ми�адам�лар�оланЯли�бяй�ли�ъа�ма�а�ты�щаг�гын�да�ян�хош�дуйь�у�ла�ры�мы�бур�да�ди�ля�эя�ти�-рям.�Ис�ти�ган�лы,�ме�щ�ри�бан,�мцтя�шяк�кил,�аь�зы�бир�адам�ла�ры�иля�ад�чы�-ха�рыб�ды,�яли�бяй�ли�ляр.�Бу�йе�рин�ща�лал�бян�дя�ля�ри�щя�ми�шя�бир-би�ри�нин“бой�ну�ну� йа�лай�ыб”,� ким�сяйя� зя�ряр� вур�май�ыб,� щаг�гы� на�щаг�гавер�мяй�иб�ди.�Аза�га�не�олуб�яда�ля�ти�щеч�вахт�унут�май�ан�яли�бяй�-ли�ляр�йа�ра�ны�шын�дан�Вя�тян�гейряти�чя�киб,�иде�ал�ла�ры�дюв�лят�вя�дюв�лят�-чи�лик�олуб�ду.�Би�зим�бу�ел�ба�ря�дя,�онун�шя�ря�ф�ли�ке�ч�ми�ши,�няъ�а�бят�-ли� ин�сан�ла�ры� щаг�гын�да� сан�бал�лы� вя� ял�дя� га�лан� ки�таб�лар� йаз�маголар.� Она� эю�ря� дя� цзцмц� о� аь�ыр� елин� гя�лям� са�щиб�ля�ри�ня� ту�тубдей�и�рям�ки,�ща�ны�йур�ду�ну�зун�ки�та�бы?!

Йе�ня�дя�Яли�бяй�ли�нин�оланлары�мцт�ляг�йа�зыл�ма�лы�дыр!

Пеш гурд вя аьнаьаз

...Пеш�гурд�дан (би чин ба ш ла ма мыш пешгурда эялярдиляр.“Нцйвяр” еля мяк цчцн ба ба лар гы раг-га чаг йер ляр дян та хы лы бираз би чиб гурудар, сцнбцлц да ща чох ял ля ри иля ова раг буь да сы ны айы -рар, дяй ир ман да аь наь аз еляй яр, бир даь аръ ыг ун ла йай лаьа сов -

299

Кечмиш эяляъяк

Page 300: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

гат апа рар ды лар. Ещ ти мал ки, бу пеш гурд еля “би чиб-гу рут маг” —бич-пич-пеш вя гурут-гуру-гурд(т) сюзцндян ямя ля эял мя ди) даьагалх�маьа�тя�дарцк�эю�рян�ба�бам�Гя�шям�ки�ши�Ма�ша�кя�мяр�ли�дя�яр�-дя�олан�ями�за�дя�си�Гий�мя�тэ�и�ля�баш�чя�кя�си�олур.�Ев�дя�ушаг�лар�дан—�Яляс�вя�Ря�фи�гя�дян�баш�га�ким�ся�йохуймуш.�Гя�шям�дай�ы�ла�рыня�гя�дяр�де�ся�ки,�чя�ряз�апар�маьа�эял�ми�шям,�ди�мир�чяк�Яляс�де�-йяр�ки,�атам-анам�ев�дя�йох�дур,�биз�о�шейи (чя ряз ня ол дуь у нуан ла мыр лар, йох са ма ша кя мяр ли ляр о вахт-бу вахт мей вя ялин дянбе зар ды лар. Кцрцйцб ар ха тюк мяк дян дя зин ща ра эя либ ляр) ве�рябил�мя�рик.� Да�ща� ня� ола�сы�ды,� ки�ши�нин� хуръ�у�ну�ну� бош� гай�та�ранушаг�ла�ры�Па�ша�ки�ши�нин�зох�ма�сы,�Гий�мят�ана�нын�ох�ло�ву�бир�эц�няса�лыр�ки,�эюз�ляр�ол�сун�эюр�мя�син!�Аьнаьаз�дедим.�Тянтийян�бир�даьаръыг,�йяни�тяхминян�8-10

кило�тахылы�дяйирмана�апаранда�нечя�вахтдан�бяри�чуваллары�йан-йана� новата� гойулан� даща� ону� эюзлятмязди.� Дяйирмандакимин� дяни� цйцнцрдцся� даьаръыгдакы� буьданын� гярялиндя� унверилиб�эялян�йола�салынарды.�Буна�аьнаьаз�дейилярди...�

До ла ны шыь ы ны тор паг дан чы ха ран лар

...Май�а�ла�ры�на� ща�рам� га�тыл�дыь�ы�ны� эю�рян� ки�ши�ляр� ики� ъан�та�рагада�мын�га�баг-га�баьа� ял� ту�туш�са� да,� ял�ля�ри� ор�та�сы�на�до�лан�ма�-йан,�ба�ба�лар�дан�гал�ма�гоз�аь�аъ�ла�ры�ны,�даь�даь�ан�ла�ры,�ши�рин�эи�ласаь�аъ�ла�ры�ны�вер�ди�ляр�бал�та�нын�аь�зы�на.�Чох�йер�дя�дя�дя�щ�ря-бал�та,“друж�ба”нын�эцъц�йе�тям�мя�ди,� “ЕС”� трактор�да�ны�шыб�эя�тир�ди�ляр.Баь�ла�ры�гы�рыб�якин�йе�ри�ач�ды�лар�ки,�щям�ушаг�ла�ры�кор�лай�ан�бу�зя�-щ�ри�мар�тут�араь�ын�дан,�мей�вя�араь�ын�дан�ъан�ла�ры�ны�гур�тар�сын�лар,щям�дя�чох�эя�лир�эя�ти�рян�кар�тоф�як�син�ляр.�Бах,�бе�ляъя�бю�лэ�я�ми�зин100-200�ил�лик�баь�ла�ры�эет�ди�фя�ляй�ин�ба�ды�на�вя�явя�зин�дя�кар�тоф�як�-мяйя� ба�ш�ла�дыг.�Мян� бу�ра�да� бир� пси�хо�ло�жи�мя�га�мы� да� га�барт�-маг�ис�тяй�и�рям�ки,�ин�сан�чий�сцд�ямиб�ди.�Не�чя�ня�сил�ляр�йо�ла�са�лан,ил�ды�рым�ла�ра� си�ня� эя�ря�ряк� “зял�зя�ля�дян-вял�вя�ля�дян”� чы�хан� бу� аз�-ман�аь�аъ�ла�ры�эюрян�дя�бя�шяр�юв�ла�ды�юз-юзцня�фи�кир�ля�шир�ки,�бун�ла�-рын�йа�нын�да�мян�ки�мям?!�Эюр�бун�лар�мя�ним�улу�ба�бам�дан�да

300

Бящрузяр

Page 301: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

иря�ли�не�чя�ля�ри�ни�йо�ла�са�лыб,�еля�мя�ним�юзцм�дя�эе�дяъ�ям�эе�дян�ля�-рин�да�лынъа.�Бу�даь�даь�ан,�ар�муд,�па�лыд,�йа�гоз�аь�аъ�ла�ры�ися�еляга�ла�сы�ды�ки,�га�ла�сы�ды.�Она�эю�ря�дя�тя�би�я�тин�дя�олан�ил�кин�щей�ва�ниин�стинкт� ой�а�ныр� вя� бу� ъан�лы� тя�би�ят� аби�дя�ля�ри�ня� гя�ним� кя�си�ля�рякон�ла�ры�йер�цзцндян�сил�мяйя�ъан�атыр.�Ял�бят�тя,�бу�ну�бцтцн�адам�-ла�ра� ша�мил� еля�мяк� ол�маз,� анъ�аг�мцша�щи�дя� едиб� эюрмцшцк� ки,беляляри�вар.Тящ�лил�ляр� эю�с�тя�рир� ки,� кар�то�фун� даь�я�тяйи� вя� аран� зо�на�сын�да

беъ�я�рил�мя�си� То�у�зун� ады� иля� баь�лы�ды.� Малаьандан� Эя�дя�бяй�я,ордан� да� даь� вя� даь�я�тяйи� кянд�ля�ри�ми�зя,� ор�дан� да� Ала�ко�ла,Дюнцк�Гы�рыг�лы,�Иб�ра�щим�щаъ�ы�лы,�Гов�лар,�Ашаьы�Ай�ыб�лыйа...�бир�сюз�-ля,�рай�о�нун�щяр�йе�ри�ня�йай�ыл�ды.�ХХ�яс�рин�70-ъи�ил�ля�ри�ня�гя�дяр�би�-зим�Ямир�ли�ъа�ма�а�ты�да�кар�тоф�як�мир�ди.�Ер�мя�ни�бир�ме�шок�кар�-тоф�ве�рир,�явя�зи�ня�бир�ме�шок�щей�ва�апа�рыр�ды.Яв�вялъя�щяй�ятй�а�ны�сы�нын�10-15�со�тлуг�щис�ся�син�дя�кар�тоф�якиб,

йах�шы�мящ�сул�эютцрян�то�уз�лу�дан�со�нра�тяърцбя�Аь�ста�файа,�Га�-заьа,� Га�ра�чю�пя� кеч�ди� вя� да�лы�сыйъа� да� Азяр�байъ�а�нын� су� ту�танбцтцн�“якяняк” (“якяря”) йер�ля�рин�дя�кар�тоф�йе�тиш�ди�рил�ди.�То�уз�-да�ту�ту�лан�рай�он�лаш�ды�рыл�мыш�то�хум,�дей�ил�мяйя�эю�ря,�йах�шы�мящ�-сул�ве�рир�ди.�Бу�на�эю�ря�дя�бур�да�щямишя�рящ�бяр�ол�маьа�ча�лы�шыр�ды�-лар.�Он�ла�рын�тящ�ли�ли�ня�эю�ря,�Азяр�байъ�а�нын�3�вар�лы�рай�о�ну�вар�ды:Шя�ки� гы�зы�лы� иля,� Аь�дам� тиъ�а�ря�ти� иля� (аран-даь Га ра баь ын го ву -шуьу) вя�То�уз�тор�паг�дан�мак�си�мум�эя�лир�ял�дя�ет�мяк�баъ�а�рыь�лыиля.�

“Достумалы архы”, бир дя мцшкцлцн щялли

Ашаьы�Гуш�чу�да�Яс�рик�ча�йын�дан�эютц�рц�лян�суй�ла�ъа�маат�эи�ря�-ля�ня� бил�мир�ди.� Кян�дин� аьыл�лы,� дцн�йаэюрмцш� ки�ши�ля�рин�дян� оланДос�ту�ма�лы� щяр� дя�фя� Аь�дам�да�кы� елат� гяби�рис�тан�лыьын�дан� га�йы�-дан�да�ъа�маат�дан�ай�ры�лыб�даь�ла�рын�дюшцй�ля�ара�да�ган�ры�лыб�эе�ри�-йя� ба�ха-ба�ха� кян�дя� гя�дяр� ад�дым�ла�йа�раг� Зи�йа�ря�тин� ал�тын�данкян�дя�чя�ки�ля�ъяк�ар�хын�ке�чя�ъя�йи�йер�ля�ри�бя�ляд�ля�миш�ди.Дос�ту�ма�лы� ахыр�да� ъа�маа�ты� инан�ды�ра� бил�ди.� Ел� тюкц�лцб� онун

301

Кечмиш эяляъяк

Page 302: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ман�шыр�ла�дыьы� йер�дян� дящ�ня�ни� гал�дыр�ды.�Дос�ту�ма�лы� бун�ла�ра� де�-миш�ди�ки,�ад�ды�мы�мы�ща�ра�йа�гой�сам,�бе�ли�ора�дан�сан�ъар�сы�ныз�вясу�бу�нун�ча�рыьы�ны�дюйя-дюйя�ра�щат�эя�лир�ляр,�йол�ла�ры�нын�цс�тцн�дя�ки“Са�ры� йа�рьан�”а�ки�ми.�Ня� ил�лащ� еля�йир�ляр�ся,� ня� тяд�бир� тюкцр�ляр�сядя,�су�йе�ри�мир�ки,�йе�ри�мир,�еля�ъя� тор�паьа�що�пуб�эе�дир.�Ган-тяричин�дя�ял�ля�шян�ча�рыг�чы�Вя�ли:�—�А�Дос�ту�ма�лы,�ъа�маа�ты�ни�йя�гы�рыр�-сан?�Бур�дан�су�ке�чян�дюй,�юзц�нц�дя,�би�зи�дя�юлдцр�мя!�Ща�зыр�вер�-ся,�Ал�лащ�юз�тор�паьы�мыз�да�—�юйц�мц�зцн�ичин�дя�су�йу�му�зу�ве�ряр�-ди,�да�на!�—�сюйля�йиб�ки�ши�ни�щювся�ля�дян�чы�хар�дыр.Ел�тя�си�фи�чя�кян�Дос�ту�ма�лы�йа�о�дар�мя�гам�да�еля�бир�гцв�вят,

фящм�эя�лир�ки,�яв�вял�ким�дян�дя�щя�вяс�ля�ишя�эи�ри�шиб�ян�эя�ли�щялл�еля�-йир,�щоп�гун�олан�йе�ря�цст-цст�дян�чох�лу�ке�чя�дюшя�диб,�цс�тцн�дяндя�са�ры�тор�паг�тюкдц�рцб�тап�да�лат�ды�рыр.�Ал�лащ�эюзц�нц�зя�ишыг�вер�-син,�су�ке�чя�си�олур...�Ъя�ми�си�3�айа�чя�ки�лян�20�км-лик�арх�ин�ди�140�ил�ди�Ашаьы�Гуш�-

чуй�ла�йа�на�шы,�Дон�дар�Гуш�чу,�Йе�кал�лар,�Аь�дам�кянд�ъа�маа�ты�-на�да�до�ла�ны�шыг,��ру�зи-бя�ря�кят,�щя�йат�эя�ти�рир.�Ара�да�бир�тян�ти�йян�-дя�Гов�лар�тор�паьы�на�да�о�арх�дан�су�ве�рир�ляр.Ел� Дос�ту�ма�лы� ки�ши�ни� чох� ур�ват�лы� тут�ду.� Онун� щцзр� йе�рин�дя

бюлэямиздя�илк�дяфя�йас�пу�лу�йыьы�лыб�юлц�йи�йя�си�ня (мяр щум яс лин -дя елин ди, ин сан саь лыьын да аи ля си нин олур, вя фат едян дя ися ону“эютцр мяк”, дяфн еля мяк, ещ сан ла аьыр ла маг елин бой ну на дц шцр,биз ляр дя) кюмяк�дар�лыг�едил�мя�синин�вя�щал�ва�ча�лын�ма�сы�нын�яса�сыго�йу�лур...А�шаьы�Гуш�чу�нун�ад�лы�ки�ши�ля�рин�дян�Ща�ъы�Таьы�нын�оь�лу,�со�вет

дюня�мин�дя� рес�пуб�ли�ка� щюку�мя�тин�дя� ян�мя�сул� вя�зи�фя�ляр�дя� иш�ля�-миш�Мащ�муд�Мям�мя�до�вун�йа�хын�дан�кюмяк�ли�йи�иля�Ахын�ъы�ча�-йын�да�“Аь�дам�эюлц”�йа�ра�дыл�ды�вя�о�эюл�дя�Дос�ту�ма�лы�ар�хы�ны�суиля�дой�ду�рур�вя�чай�да�бир�ъя�“шяр�вя�ти”�дя�су�ол�са�йе�ня�щя�мин�оарх�да�ды.Су�эя�лян�йер�дян�бир�дя�эя�ляр,�де�йиб�ляр...�Лап�яв�вял�дян�баш�ла�-

маг�ис�тяр�дим.�Сай�сыз-ще�саб�сыз�бу�лаг�ла�ры�мыз,�эур�даь�чеш�мя�ля�ри�-миз�бир�йа�на,�дюрд�даь�ча�йы�мыз,�Кц�рц�мцз�ола-ола�кянд�ляр�юз�йе�-рин�дя,� То�уз� яща�ли�си� лем�ся�дян� га�лан� вя� сем�зо�вод� кящ�риз�ля�ри

302

Бящрузяр

Page 303: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мякр�ли� шя�кил�дя�ба�ты�рыл�дыг�дан�сон�ра� та�мам�су�гыт�лыьы�чяк�ди.�Еляяв�вял�дян�дя�дцз�ямял�ли�су�йо�хуй�ду.�Тоуз�да,�ин�ди�йа�лан�ол�ма�сын,бир� 10-15� ра�йон�да�кы� гя�дяр� су�ма�шы�ны� вар.� Су�ма�шы�ны� иш�лят�мяксон� 50� ил�дя� биз�ляр�дя� ян� щюрмят�ли� вя� га�занъ�лы� бир� иш�ди.� АшаьыЮйсцз�лц,�Йу�ха�ры�Юйсцз�лц,�Мцл�кц�лц,�Яли�бяй�ли,�Хатынлы,�Гараханлы,Бо�зал�ган�лы,� Абул�бяй�ли,� Дцз� Ъыр�да�хан,� Ашаьы� Гуш�чу,� Дон�дарГуш�чу...�бир�сюзля,�сай�маг�ла�ба�ша�эя�лян�де�йил,�щяр�ев�40-50�ил�яр�-зин�дя�ай�ры�ъа�5-10�тон�луг�бир�су�щюву�зу�тик�дир�мя�йя,�елект�рик�ля�иш�-ля�йян�су�на�со�су�гой�маьа�мящ�кум�еди�либ�ляр.�Щя�ми�шя�ма�шын�лар�-ла�ар�те�зиан�лар�дан,�Гов�лар�дан,�Ашаьы�Айыб�лы�дан�су�ма�шы�ны�иля�одгий�мя�ти�ня�су�эя�тиз�ди�риб�що�ву�за�тюкцб�ъа�мах�ла�йа�на�ки�ми�юзц�бирйа�на,�мящ�ля�си�нин�аьа�ъын�дан�тут�муш�то�йуг-ъц�ъя�си,�мал-га�ра�сы�дао�су�дан�ич�мя�йя�мяъ�бур�олуб�ду.�Щяр�тя�ряф�ли�ще�саб�ла�йан�да�ин�сан�-ла�ры�мызын�га�зан�ъын�дан�15-20�фаи�зи�тяк�ъя�су�йа�эе�диб�ди.�Мян�йу�-ха�ры�да�бир�па�ра�кянд�ля�ри�эютцр�дцм.�Яс�лин�дя�ся�То�уз�ра�йо�ну�цз�рящя�мин�гай�дада�олуб�ду.�Эор�ла�ры� нур�ла� до�лан� йах�шы� ки�ши�ля�ри�мизта�пы�лыб�ки,�ады�ны�чяк�мя�ди�йим�о�кянд�ля�ря�юз�ахы�ный�ла�су�эя�ти�риб�ляр.2005-ъи�ил�дя�бюлэя�нин�ин�ки�ша�фы�на�да�ир�тяд�бир�ляр�пла�ны�ща�зыр�ла�-

нар�кян�Зя�йям�ча�йын�дан�Тоу�за�су�эя�ти�рил�мя�си�мя�ся�ля�си�ни�га�бар�-да�раг� йа�да� сал�дым� ки,� бу,�РИЩ� баш�чы�сы�Щя�мид� Баьы�ро�вун� дацря�йин�дян�ол�ду.�Азярбайъан�Республикасынын�Пре�зи�ден�ти�ИлщамЯлийевин�14�окт�йабр�2005-ъи�ил�та�рих�ли�Ся�рян�ъа�мый�ла�ти�кин�ти�си�йа�-рым�чыг�гал�мыш�Зя�йям�чай-То�уз�су�кя�мя�ри�нин�ин�шаа�сы�да�Тяд�бир�-ляр�Пла�ны�на�да�хил� еди�ля�ряк� тяс�диг� едил�ди.�Онун�йе�ри�ня� йе�ти�рил�мямцд�дя�ти�2005-2006-ъы�ил�ляр�яр�зин�дя�мцяй�йян�ляш�миш�ди.�Дяр�щал�ишябаш�лан�ды.�Яс�лин�дя�она�йа�рым�чыг�ти�кин�ти�де�мяк�ол�маз�ды.�15-20�иляв�вял�о�гя�дяр�дя�бюйцк�ол�ма�йан�су�мян�бя�йи�дц�зялт�миш�ди�ляр.�Ба�-хым�сыз�лыг�дан�онун�лйук�ла�рын�дан�щяр�ъцр�зи�бил�тюкцб,�эюзц�ня�дядаш�бас�мыш�ды�лар.�Она�эюря�дя�щяр�ше�йи�йе�ни�дян�баш�ла�ды�лар.�“Тя�-кя�га�йа�сы”н�дан�да�йу�ха�ры�да�гурулан�йе�рал�ты�су�топ�ла�йы�ъы�гур�ьу�-нун�кюмя�йи�иля�са�ни�йя�дя�250�литр�су�ве�рян�эцъ�лц�мян�бя�йа�ра�дыл�-ды.�Су�да�ки,�ня�су!�Алимляр�арашдырды�ки,�бу�саф�лыг�да�вя�йцн�эцл�-лцк�дя�ъан�лы�су�йал�ныз�ня�зя�ри�ъя�щят�дян�мцм�кцн�олур�вя�Алп�лар�да�-кы�суй�ла�мц�га�йи�ся�йя�эя�ляр...

303

Кечмиш эяляъяк

Page 304: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Об�йек�тин�яв�вял�ъя�план�лаш�ды�рыл�дыьын�дан�чох�ба�ща�ба�ша�эял�ди�-йи�ни�эюрцб�дя�фя�ляр�ля�ону�консерва�си�йа�еля�мяк�ис�тя�ди�ляр.Ал�лащ�бур�да�цзц�мц�зя�бах�ды.�Дос�ту�ма�лы�ки�ши�нин�ня�вя�си�(да ща

доь ру су ня ти ъя си) Ни�за�мяд�дин�Рза�йев�щя�мин�об�йек�тин� са�щи�би,“А�зяр�су”� Сящм�дар� Ъя�мий�йя�ти�нин� Пре�зи�ден�ти� ол�ду.� Дювля�тингай�ьы�сый�ла�ба�ба�сы�нын�су�чяк�мяк�ки�ми�са�ваб� иши�ни�да�вам�ет�дир�-мяк�дя�онун�ъан�йа�ньы�сы�эюстяр�мя�сий�ля�иш�ляр�йо�лу�на�дцш�дц.�ИндиТо�уз� шя�щя�рий�ля� йа�на�шы� Ашаьы� Гуш�чу,� Дон�дар� Гуш�чу,� АшаьыЮйсцз�лц...�бир�сюзля,�15�кян�ддя�70�мин�ня�фяр�яща�ли�си�нин�ич�мя�ли�супроб�ле�ми�юз�щял�ли�ни�та�па�ъаг. Ал�лащ�бу�ишя�гол�го�йуб�она�щям�-дярд�ве�рян�ля�рин�ща�мы�сы�нын�юмрц�нц�су�ки�ми�ябя�ди�еля�син.�Не�ъя�ки,ябя�ди�ди�—�гуш�чу�лу�Дос�ту�ма�лы�ки�ши�ки�ми!�

“Сы ныг кюр пц”

Кар�ван�йо�лу�нун�(“Ипяк йо лу”) Зя�йям�ча�йын�дан�ке�чян�йе�рин�-дя�бю�йцк�бир�кюр�пц�вар�мыш.�Халг�ону�“Сы�ныг�кюр�пц”�адый�ла�та�-ны�йыр�ды.�Бу�эц�ня�йал�ныз�ха�ра�ба�лыг�ла�ры,�мющ�кям�бц�нюв�ря�цзя�рин�-дя�ки�бя�зи�ди�ряк�ля�ри�эя�либ�ча�тыб...Би�зим�тор�па�ьын� иря�ли�адам�ла�рын�дан�бир�щ�аъы�Зя�йя�мин�щя�мин

бу�йе�рин�дя� тя�зя�кюр�пц� сал�дыр�маг� ис�тя�йир�ди.�Ус�та�эя�тиз�ди�риб�щярше�йи�юл�чцб-бич�ди�рир.�Кеч�миш�дя�бе�ляй�ди�ки,�кюр�пц�нцн�пал�чы�ьы�цчцнэя�ряк�чох�лу�йу�мур�та,�ке�чи�гы�лы,�го�йун�сц�дц�дя�йы�ьыб�ща�зыр�ла�йай�-дын.� Щ�ямин� бу� ки�ши� дя� йан� ат�лы�сы�ны� эюн�дя�риб� йу�мур�та� ала�ъа�ьыщаг�да�ба�за�ра,�шен�ли�йя�сяс�сал�ды�рыр,�пул�да�ве�рир�ки,�бещ�ляш�син�ляр.Чяр�чи�ляр�ся�бят-ся�бят�йу�мур�та�ны�тящ�вил�ве�рян�дя�ща�ъы�ики�са�ры�сы�оланири�йу�мур�тай�ла�хыр�да�фя�ря�йу�мур�та�сы�нын�бир�гий�мя�тя�ще�саб�ла�ма�-сы�цс�тцн�дя�он�лар�ла�ъящл�еля�йир.�Хо�зей�нин�йу�мур�та�са�тан�лар�ла�ся�сиэял�ди�йи�ни�еши�диб�би�лян�кюр�пц�ус�та�ла�ры�цряк�ля�рин�дя�юз�ля�ри�ни�гы�на�йыр�-лар�ки,�эюр�бир�ки�мя�ур�ъащ�ол�му�шуг?�Бе�ля�эюй�адам�дан�хе�йир�миэюр�мяк�олар?Иш�яля�алы�ныб�баш�ла�на�сы�олур.�Щ�аъы�чы�хыр�“Бай�дар”ын�ба�шы�на�вя

ус�та�ла�ра�де�йяр��ки,�мян�ъян�эям�дя�ки�ни�ща�ра�тюк�сям�ди�ря�йи�ор�дангал�ды�рар�сы�ныз.�Но�ла�сы�ды...�Вар�яли�—�кя�рям�яли.�Ки�ши�ся�ха�вят�ки�ся�-

304

Бящрузяр

Page 305: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

си�нин�аь�зы�ны�ачыб�щяр�7�ад�дым�дан�бир�хыш�ма�ла�йыб�гы�зылы�тю�кцр�да�-шын� цс�тц�ня� (гя дим дян бя ри хе йир ли-уьур лу ол сун де йя мцл кцнщиминя гы зыл пул, йа сик кя го йар ды лар). Олуб�ке�чян�дян�бир�шей�ан�-ла�ма�йан�ус�та�ба�шы�юзц�нц�сах�лайаммайыб�Щ�аъы�йа:�—�А�гар�даш,—�де�йир,�—�сян,�ся�нин�Ал�ла�щын�би�зи�бу�сирр�дян�ща�лы�еля!�Цчц-бе�шибир�гу�руш�олан�йу�мур�та�цс�тцн�дя�ал�вер�чи�ляр�нян� чя�ня-бо�ьаз� еля�-йян�сян�дю�йцл�дцн�мц?�Вя�ин�ди�бу�щя�ря�кя�тин�ня�ди?Ки�ши�бы�ьал�ты�эц�лцб:�—�А�ба�ла,�о�ти�ъа�рят�иди,�бу��ися�мцлк�иши�ди,

кюр�пц�дц,�бур�да�эя�ряк�яли�ни�гыс�ма�йа�сан,�—�де�йир.

Йол нан эе дян йо рул маз

Дейир�ляр�ки,�кос�мос�дан�да�Йе�ри�яриш-аьаъ�ки�ми�до�ла�нан�йол�-лар�ямял�ли�ъя�эю�рц�нцр.�Ис�тяр�мин�ил�ля�рин�йо�лу�ол�сун,�ис�тяр�ся�дя�йцзил� юн�ъя� эе�диш-эя�ли�шя� да�ща�баь�ла�на�раг� цс�тцн�дя� ев�ляр� ти�кил�син,� йаякин� яки�либ� ъцр�бя�ъцр� шя�киллян�ди�рил�син�—� ща�мы�сы� ай�дын�ъа� се�чи�лир.Ня�сил�бя�ня�сил�инсан�ла�рын�мин�ар�зу-щя�вяс�ля�йц�рц�дц�йц�йол�лар�да,�елябил�ки,�он�ла�рын�айа�ьы�нын�изи�га�лыр,�йа�енер�жи�ля�ри�що�пур.�Щ�яр�няй�ся,еля�ту�тум�лу,�си�лин�мяз�бир�ни�шан�ор�да�га�лыр�ки,�ону�яр�зин�о�ба�шын�-дан�да�эюр�мяк�олур.�Ар�хео�лог�лар,�араш�ды�ры�ъы�лар�да�о�га�йым-гя�-дим�йол�йер�ля�рин�дян,�йол�кя�нар�ла�рын�дан�хыр�да�сик�кя�ляр�та�пыр,�бя�-шя�рий�йя�тин� та�ри�хи�ни,� ин�сан�лы�ьын� ин�ки�ша�фы�ны�мцх�тя�лиф� та�ри�хи� дю�ням�-ляр�дя�кя�сил�миш�о�пул�лар�ла�мц�яй�йян�ляш�дир�мя�йя�ча�лы�шыр�лар...Ба�ба�ла�ры�мыз�йо�лу�щя�ми�шя�мц�гяд�дяс�ту�туб�лар.�“Бу�йол�щаг�гы.

Яли�йо�лу�щаг�гы”,�—�де�йиб�ляр.�Дейим ля ри миз дян: “Бир� йол� де�дим�—� ешит!”,� “Мя�ня� бир� йол

эюс�тяр”,�“Бу�мцш�кц�лцн�бир�йо�лу�ол�ма�лы�ды”,�“Щ�яр�ишин�бир�дц�зя�лянйо�лу� вар”,� “Бу�нун� га�ну�ни� йо�лу� бу�ду”,� “Йол� вер,� даь�лар”,“Йед�ди�йо�лун�ай�ры�ъын�да�гал�ды”.

Кянд ля ри ми зин адый ла баь лы олан лары ня зя ря ал ма дан То у зу -муз да кы йол лар дан йа ды мда га лан ла ры са да ла йы рам:—�Кар�ван�йо�лу�—�Дявя�йо�лу�—�Ту�ран�йо�лу,�Дал�йо�лу,�Кя�-

ся�йол,�Кющ�ня�ара�ба�йо�лу,�Ара�ба�йо�лу,�Зцл�гар�йо�лу,�Яй�ри�йол,

305

Кечмиш эяляъяк

Page 306: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Чах�маг�лы�йо�лу,�Ъол�ган�(Ъул хан) йо�лу,�Ямир�ли�йо�лу,�Ма�шандарйо�лу,�Бай�дар�йо�лу,�Эя�ми�йо�лу,�Сал�лах�йо�лу,�Аша�ъаг�йо�лу.�Ча�хырйо�лу,�Чай�лах�йо�лу,�Са�ры�йол,�Тозду�йол,�Ен�чи�йо�лу,�Го�бу�йо�лу,Эил�лик�йо�лу,�Щ�ача�га�йа�йо�лу,�Гя�лям�ъя�йо�лу,�Ху�нам�йо�лу,�Шям�-сяд�дин�йо�лу,�Мурьуз�йо�лу,�Му�сас�йо�лу,�Ахын�ъы�йо�лу,�Сар�ван�йо�-лу,�Дярин�йол,�Ел�дар�йо�лу,�Ъан�гу�та�ран�йол,�Эю�дяк�йол,�Ъц�рцк�-дя�ря�йо�лу,�Дол�мат�лы�йо�лу,�Го�ша�йол,�Ъю�кя�ли�йо�лу,�Яй�ри�дя�ря�йо�лу,Эюй�га�йа�йо�лу,�Эя�ля�ъя�йо�лу,�Нцйцн�йо�лу,�Па�лыд�лы�йо�лу,�Гу�ру�го�-бу�йо�лу,�Кя�мяр�йо�лу,�Дяйир�ман�йо�лу,�Ор�та�йол,�Даш�ды�йол,�Гашйо�лу,�Шащмир�йо�лу,�Аь�йол,�Даь��йо�лу,�Аран�йо�лу,�Ъей�ран�чюл�йо�-лу,�Шы�ных�(Шы ных ай рым) йо�лу,�Тя�зя�йол,�Кол�йо�лу,�Аь�даь�йо�лу,Дар� йол,� Краз-трас (трас-се мент ма те риа лы ды) йо�лу,� Сел� йо�лу,Йел�чякян�йол,�Са�ры�йо�лах,�Са�ры�газнах�йо�лу,�Дцл�дцл�йо�лу,�Су�лудя�ря�йо�лу...�

Бу ла гла ры мыз

Дили� ши�рин� ъан�лы� тя�би�ят� аби�дя�ля�ри� олан� бу�лаг�ла�ры�мы�зын� тяри�фи�ниЙа�ра�да�нын�юзц�ве�риб.�Йе�рин�су�да�ма�ры�нын�тор�па�ьын�цс�тц�ня�чы�ха�-ры�лыб�ин�са�нын�цзц�ну�ру�хят�ри�ня�она�бяхш�олун�ма�сы�Тан�ры�нын�бю�-йцк�лцт�фц�дц.�Би�зим�йер�ляр�дя�го�наг�лы�ьын�ба�шы,�да�ща�он�дан�о�йа�-на�сы�ол�мур,�бу�лаг�цс�тц�ня�чых�маг�ды.�Ня�гя�дяр� та�ван�асыз�адамол�са�бе�ля�кцл�фя�ти�ни�ба�шы�на�йы�ьыб�йа�йын�ис�ти�син�дя�га�пы�сы�нын�щей�ва�-ны�эю�тц�рцб�бир�не�чя�йол�бу�лаг�цс�тц�ня�эе�дир.�Бу�лаг�ба�шы�мя�ра�си�ми—биздя�бу�на�бу�лаг�цс�тц�ня�эет�мяк,�йа�чых�маг�де�йир�ляр�—�чохгут�сал,� бир� айин� ся�вий�йя�си�ня� йцк�ся�лян� дав�ран�ыш�ды.�Онун�чцн� дябу�лаг�ла�ры�мы�зын�чо�ху�кефли�бу�лаг�лар�ды.Тор�па�ьын�си�ня�син�дян�фышгы�рыб�чаь�ла�йан�дур�на�эюз�лц�бу�лаг�ла�ры�-

мы�зын�щя�ря�си�бир�шя�фа�оъа�ьы�ды�вя�елат�ада�мы�мы�зы�саз�йа�ша�дыб�юм�-рц�нц�уза�дыр.�Би�зим�ки�ляр�ара�н�да�кы,�оба�сы�нын�йа�нын�да�кы�бу�лаг�вягай�нама�ла�ры�о�гя�дяр�дя�ще�са�ба�алыб�са�йа�сал�ма�йыб�ды.�Ясас�онафи�кир�ве�риб�ки,�йа�йын�о�тцр�йя�нин�дя�йай�лаг�да�кы�щан�сы�мялщям�бу�-лаг�цря�йи�ни�ся�рин�ля�диб,�она�тох�даг�лыг,�тя�пяр�вя�эцъ�эя�ти�риб.�Онаэю�ря�аран�да�кы,�оба�сын�да�кы�бу�лаг�ла�ра�о�гя�дяр�дя�диг�гят�вер�мя�-

306

Бящрузяр

Page 307: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йиб.�Эе�ъя-эцн�дцз�щя�зин�няь�мя�оху�йан�щя�йа�тын�юзц�олан�бу�лаг�-ла�ры�мыз�са�бун�дан�ин�ъик�дцш�мя�йиб,�юз�саф�не�мя�ти,�енер�жи�сий�ля�ин�-сан�оь�лу�ну�бяс�ля�мя�йин�дян�гал�ма�йыб.Би�зим�ахар-ба�хар�лы�Тоуз,�Яс�рик,�Хын�на�дя�ря�ля�рин�дя�ин�ди�чох�-

лу�ка�баб�ха�на�лар,�ис�ти�ра�щят�зо�на�ла�ры�йа�ра�дыб�лар.�Щ�яря�дя�дя�ря�нинби�рин�дян�шланг�ла�су�эя�ти�риб�чы�ха�рыб�ора�йа�(дя ря су йу дад лы олур)вя�юзц�нцн,�дя�дя-ба�ба�сы�нын,�йа�оьул-уша�ьы�нын�ады�ны�да�го�йуб�ки,бу�лаг�ды.�Бун�лар�ла�иши�миз�йох...�Ясл�бу�лаг�лар�дан�тяк�ъя�бир�ъя�ъи�йи�-нин� ящ�ва�ла�ты�ны� сюй�ля�йиб� То�у�зу�муз�да�кы� бу�лаг�лар�дан� бил�ди�йи�мгяд�яр�ад�ла�ры�ны�садалайаъаьам:—�Гядим�ляр�дя�узаг�бир�ел�дя�ялаъ�сыз�бир�хяс�тя�ни�эя�ти�рир�ляр�Лоь�-

ма�нын�йа�ны�на�ки,�дяр�ди�ня�ялаъ�еля�син.�Лоь�ман�онун�няб�зи�ни�ту�-тур,�рян�эи-ру�фу�на�ба�хыр,�щяр�йе�ри�ни�йох�ла�йыб�де�йир�ки,�мян�лик�дю�-йцл,�апа�рын�не�чя�ки,�юм�рц�вар,�эяз�ди�рин,�эю�зц-кюн�лц�ачыл�сын.�Бя�-ли....�Хяс�тя�ни�бир�ара�ба�йа�го�йуб�мян�зил�бя�мян�зил�щяр�ля�йир�ляр.�Эя�-либ�би�зим�Ки�ря�нин�Со�фу�лар�кян�ди�ня�(гя дим ады Чу хур та ла ды. Зи -ряд дин мц ял лим ся де йир, Мал бу ла ьы нын аша ьы сын да кы ды о) чы�хыр�лар.Ара�ба�йо�ху�шун�би�рин�дя�ди�ря�нир.�Вя�ме�шя�дя�ах�шам�лай�а�сы�олур�лар.Аьа�ъын�кю�кцн�дян�гай�на�йан�су�дан�йол�чу�лар�щям�юз�ля�ри�ичир,�щямдя�ала�ъан�кеш�олан,�ара�ба�нын�ъа�ьы�на�сюй�кя�йиб�лай�ды�рын�ара�сын�данюля�зи�йян�эюз�ля�рий�ля�мя�лул-мя�лул�ба�хан�хяс�тя�йя�дя�ве�рир�ляр.�Йа�тыр�-лар.� Са�бащ�цзц�мц�зя� хе�йир�лик�ля� ачыл�сын,� тез�дян�эю�рцр�ляр� ки,� не�чявахт�дан�бя�ри�юз�ъа�ный�ла�ял�ля�шян�хяс�тя�еля�бил�дир�чя�либ�йю�нц�бя�ри�ди.Дейир�ляр,�Ал�лащ� ся�ня� шц�кцр,� йя�гин�бу�ра�нын�ща�ва�сы� бу�на�дц�шцр,бир�аз�га�лаг�бур�да.�О�гал�маг-бу�гал�маг�аз-аз�йе�йян�вя�о�чеш�-мя�нин� су�йун�дан� да� ич�дик�ъя� ъа�на� эя�лян� хяс�тя� эет�дик�ъя� юня�лир.Ахыр�да�да�са�ьа�лыб�да�ща�ъей�ра�на�сыч�ра�йа�сы�олур.Хяс�тя� йи�йя�ля�ри� га�йы�дыр�лар� юз� йер�ля�ри�ня� вя� эя�лир�ляр� Лоь�ма�нын

йа�ны�на�ки,�айыб�дю�йцл�мц,�би�зи�ни�йя,�ган�ба�ьыр�еля�йир�дин?!Щ�яким�щеч�ким�дян�щеч�ня�со�руш�ма�дан�йа�на�ьын�дан�ган�да�-

ман�ири�шаг�га�лы�ъа�ва�на�сы�на�йы�ъы�ба�хыб�де�йир:—�Ай�саь�ол�муш�лар,�мян�гиб�ля�тя�ряф�дя,�зо�ьал�нан�фыс�ды�ьын�бир-

би�ри�ня� сар�ма�шан�кю�кцн�дян�гай�на�йан�бу�ла�ьы�ща�ра�дан�алай�дымки,�де�йям�хяс�тя�нин�дяр�ма�ны�о�аь�су�да�ды...

307

Кечмиш эяляъяк

Page 308: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ин�ди�ки�Софу�лар�ла�Ха�тын�ъан�ара�сын�да�кы�шяфа�верян�щя�мин�о�бу�-ла�ьы�мыз�о�ни�шан�да�ды�вя�о�вахт-бу�вахт�адам�лар�о�чеш�мя�йя�“Лоь�-ман”,�“Лоь�ман�бу�ла�ьы”�де�мя�йя�баш�ла�ды�лар.То�у�зун� бу�лаг�ла�рын�дан�мян� бил�ди�йим:� Лоь�ман� бу�ла�ьы,� Аь�-

даш�ды�бу�ла�ьы,�Гуй�луг,�Шя�риф�ли�бу�ла�ьы,�Люй�лян�бу�ла�ьы,�Га�ра�бу�лаг,Ной�лу�бу�лаг,�Баь�ча�бу�ла�ьы,�Рус�бу�ла�ьы,�Ис�ме�йил�ли�бу�ла�ьы,�Дам�-лы�бу�лаг,�Ка�тиб�бу�ла�ьы,�Сю�йцд�лц�(бу ад да 5 бу лаг вар),�Гоз�ду(бу ад да 4 бу лаг вар),�Яй�ри�дя�ря�бу�ла�ьы,�Ба�ла�Ши�шин�бу�ла�ьы,�Ма�-ьа�ра�лы�бу�ла�ьы,�Мям�мяд�сю�йцн�лц�бу�ла�ьы,�Щ�аъы�Мир�ба�ьыр�аьа�бу�ла�-ьы,� Топ� бу�лаг,� Бюй�ряк� су�йу,� Аь�бу�лаг,� Ъю�кя�ли,� Мал� бу�ла�ьы,Мян�тя�шя�ли,�Няй�вят�ди,�Ъцт�кя�мят,�Ор�та�су,�Эя�ля�ъя,�Тей�мур�бу�ла�-ьы,�Са�ры�бу�лаг�(бу ад да 4 бу лаг вар), Го�ша�бу�лаг,�Ба�щар�бу�ла�ьы(Ма рал),�Шыр-шыр,�Шыр-шыр�бу�ла�ьы�(бу ад да 6 бу лаг вар),�Йо�ьун�бу�-лаг,� Гырх�бу�лаг,� Гыз�лар�бу�ла�ьы,� Шащ�за�дя� бу�ла�ьы,� Кя�рям� бу�ла�ьы,Ат�лы�бу�лаг,�Ча�таг�турш�су�йу,�Го�наг�лы�турш�су�йу,�Шам�лыг�турш�су�-йу,�Ган�дал�лар�турш�су�йу,�Ав�дал�турш�су�йу,�Гиб�ля�бу�ла�ьы,�Фын�дыг�-лы� бу�ла�ьы,� Атан� бу�лаг,� Тел�ли� Ясяд� бу�ла�ьы,� Кюр�пц� эю�зц� бу�ла�ьы,Яляс�дя�рин�бу�ла�ьы,�Хы�на�лы�бу�лаг,�Щ�ай�ва�лы�бу�ла�ьы,�Ся�мяд�бу�ла�ьы,Гай�ва�лы� бу�ла�ьы,�Дол�мат�лы� бу�ла�ьы,�Ал�ма�лы� бу�лаг,�Порт-порт�бу�-лаг,�Аша�ьы�бу�лаг,�Эюй�даь�бу�ла�ьы,�Тах�та�бу�лаг,�Са�дыг�лы�бу�ла�ьы,Гы�зыл�ъа�лы,�Кцрт�лц�бу�ла�ьы,�Йел�да�ьы�бу�ла�ьы,�Кюч�дя�ря�бу�ла�ьы,�Вя�ляс�-ди,�Мор-мор�бу�ла�ьы,�Вя�кил�бу�ла�ьы,�Ча�чан�бу�ла�ьы,�Тя�няк�ли�бу�ла�-ьы,� Топ�чи�нар� бу�ла�ьы,�Щ�аъы� бу�ла�ьы,�Кцл�лц� бу�лаг,�Эа�вын� бу�ла�ьы,Алын�ъа�лы�бу�ла�ьы,�Эюй�чяк�бу�лаг,�Баш�бу�лаг,�Ъцл�йя�ли�бу�лаг,�Шяр�вя�-ти� бу�лаг,� Чюм�чя� бу�ла�ьы,� Йа�лох�лу� бу�лаг,� Кю�мцр�ха�на� бу�ла�ьы,Даш�бу�лаг,�Эю�йямли� бу�лаг,�Ъц�йцр� бу�ла�ьы,� Сцд�дц� бу�лаг,�Ба�ьырбу�ла�ьы,�Тя�ря�ли�бу�лаг,�Дяли�бу�лаг,�Гар�ьа�лы�бу�лаг,�Нящ�ря�бу�ла�ьы,Га�ра�ной,�Яз�эил�ли�бу�лаг,�Дов�шан�бу�ла�ьы,�Кал�ва�йы�Думан�бу�ла�-ьы,�Си�мит�ди�бу�лаг,�Га�ра�ьат�ды�бу�ла�ьы,�Чил�ли�бу�лаг,�Кор�бу�лаг�(буад да 3 бу лаг вар) Иня�йю�лян�бу�лаг,�Кя�мяр�бу�лаг,�Тяк�ной,�Шащ�-на�зар�бу�ла�ьы,�Йу�сиф�бу�ла�ьы,�Мя�дян�бу�ла�ьы,�Се�йид�бу�ла�ьы,�Вя�дябу�ла�ьы,� Вянэ� бу�ла�ьы,� Авыл� бу�ла�ьы,�Дам�ъы�лы� бу�лаг,� Бяй� бу�ла�ьы,Фыс�дыг�лы�бу�лаг,�Исит�мя�бу�лаьы,�Порт�да�ма�бу�лаг,�Кю�мцр�рц�бу�лаг,Дямир�ри�бу�лаг,�Дял�ляк�ли�бу�ла�ьы,�Мол�ла�лар�бу�ла�ьы,�Мол�ла�Вя�ли�бу�-

308

Бящрузяр

Page 309: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ла�ьы,�Фыс�дыг�бу�ла�ьы,�Мям�мяр�зя�бу�ла�ьы,�Иса�бу�ла�ьы,�То�мар�бу�ла�-ьы...��сай�маг�ла�ба�ша�эя�лян�де�йил.����

Ъа нар, гоь ах, бир дя ба лыг “юй ля ри”

Би�зим�даь�чай�ла�ры�мыз�да�Та�н�ры�нын�бян�дя�ля�ри�ня�бяхш�еля�дийиеля�явяз�сиз�не�мят�ляр�вар�ки,�дей�ил�мяк�ля�ба�ша�эя�лян�дей�ил.�Йай�лаг�-да�Ахынъы�ны�вя�Зяй�я�ми�ги�да�лан�ды�ран�чай�ла�ры�мы�зын�эур�су�лу�гол�-ла�ры�вя�дя�ря�ляр�дян�ахан�ир�маг�лар�ды.�Ба�ба�ла�ры�мыз�о�тор�паг�лар�дайцз�ил�ляр�бойу�даь�ын�дюшц�иля�ашаь�ы�ла�ра�шыь�ый�ан�о�бцллур�су�ла�рынбир�йох,�бир�не�чя�йа�таь�ы�ны�йа�ра�дыб�лар.�Йя�ни�100-200,�бя�зи�йер�ляр�-дя�дя�300-350�метр�дян�бир�тякъя�бир�эур�бу�лаг�дан,�йа�да�бир�не�-чя� чеш�мя�дян� ги�да�ла�нан� о� суй�ун� да�ш�ла,� чим�ля� га�баь�ы�ны� кя�сибсуйу�5-10�метр�о�тя�ряф�дян�ах�маьа�мяъ�бур�едиб�ляр.�Илк�дя�фя�щя�-мин�о�чай�йа�таг�ла�ры�ны�эю�рян�дя�тя�яъъцб�гал�мыш�дым�ки,�бу�ня�оланшей�ди?�Со�нра�лар�ан�ла�дым�ки,�би�зим�ки�ляр�Му�рь�уз�да,�Шащ�даь�ын�да,Эюй�даь�да,� Ке�чял�даь�да...� ямин-ар�хай�ын� йай�лаг�лай�ан�да� йай�ла�-ьын�явяз�сиз�не�мя�ти�олан�гы�зыл�хал�лы�ала�ба�лыг�ла�ры�(фо рел) ту�туб�он�-дан�аь�соь�лаг�ла�йей�и�лян�ля�зиз�йе�мяк�ща�зыр�лай�ыр�мы�ш�лар...Даь�чай�ла�ры�мыз�ахыб�ашаь�ы�ла�ра�чат�дыгъа�гы�зыл�ба�лыг,�ала�ба�лыг

ол�ма�са�да�он�ла�рын�мя�ля�зи� олан� ъа�нар�дан,� гоь�ах,� га�ра�бу�рун,га�ра�ба�лыг�дан...�би�зя�дя�пай�дцшцр.�Ъа�нар�да�ъа�нар�ды,�ща!�Буба�лыг� яв�вял�ляр,� даь� чай�ла�ры�мы�зын� ща�мы�сын�да� вар�ды.� Ин�ди� йал�нызЗяй�ям�дя,�Ахынъы�да�вя�ги�с�мян�дя�То�уз�чай�ын�да�га�лыб�ды.�Юз�ду�-ру�луьу� иля� су�дан� илк�ба�хыш�да� се�чил�мяй�ян�ъа�нар� сой�ут�ма�би�ши�ри�-лян�дя�да�ды� да�маьа�йайыларды.�Ушаг�лы-бюйцклц� тор�ла,� ти�лов�ла�(овахт гар маг ня эя зир ди! Ушаг лар мяф тил дян, по лад га ры шыг дя мир -дян бир тя щяр гар маьа бян зяр бир шей дцзял дяр, йа еляъя май ка сы -нын, кюй няй и нин бир уъ у ну дцйляй иб ики си кю мяк ля шиб щя ря си бу“тор”ун бир гы раь ын дан ту туб “ба лыгъ ы лыг” еляй яр ди ляр. Аллащ дабун ла рын зящ мя ти мцга би лин дя он ла ры яли бош гой маз ды: бир дя ба -хар ды лар ки, ба лыь ын аь ыз ла рын дан са лыб гу лаг ла ры нын ди бин дян чы -харт дыг ла ры сюйцд чу буг ла ры на “би ря лям” ба лыг дцзцлцбдц вя ба лигсал хы мы ар тыг ща зыр ды),� со�нра�лар� да� эюй�даш-ме�та�фос�ла,� Б-58-ля,

309

Кечмиш эяляъяк

Page 310: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ток�ла�(би зим ки ляр аь ы на-бо зу на бах май ыб ютян яс рин 70-80-ъи ил -ля рин дя йер-йурд та па бил мя дик ля рин дян еляъя чюлцн дцздя мя си нятюкцлян щя мин зя щя ри чай ын ба шын дан тюкдцляр, бу на мя ся лян бирве д ря ба лыг ла зы мый ды, бир-ики са мо свал ба лыг, гур баьа, ди э яр ъан -лы лар да гы рыл ды вя ин сан ла бя ра бяр, ит-пи шийи, чюлцн вящ ши си ни дя зя -щяр ля ди. Со вет щю ку мя ти даь ы лыб сов хоз цзцмлцкля ри дя тярэ олан -дан сонра, шцкцр, да ща ру сун о зя щяр ля ри дя гя щя тя чых ды. Бу нунга баьын да са яв вял ляр йал ныз кянд дя, шен лик дя олан 220 волт луг еле -кт рик ъя ряй а ны вар ды са вя ба лыг азар ке ш ля ри аь саг гал-га ра саг галди на зын дан да ещ тий ат ла на раг оь рум-доь рум то ку гар маг лай ыбэюзцнцн гур ду ну га ча раг юлдцрцрдцся, ин ди бен зин ля иш ляй ян ба -лаъа эе не ра тор лар чы хыб ды. Бир адам пий а да да ол са ву рур гол туьу -на, чай ын ща ра сын да ис тя ся ишя са лыб су да кы ба лыг га ры шыг бцтцн ъан -лы ла ры ар ха сы цстя че ви рир, ба хыр сан ки, бу бра конй ер йыьа бил дий и нийыь ыб, йыь ам ма дыьы да гар ны аь а ры ша-аь а ры ша чай ашаьы ах маь ын -да ды) тут�маьа�ба�ш�ла�ды�лар.Ин�са�ф�лы�ки�ши�ляр�яв�вял�ляр�чай�да�ба�лыг�юй�ля�ри�—�дам�ла�ры�дцзял�дяр�-

ди�ляр.� Бу� дам�лар� бир-би�ри�ня� уй�у�шан� чай�да�ш�ла�ры�нын� бир-би�ри� иля“юпцшдцрцлмя�си”�йо�лу�иля,�пал�чыг�сыз-се�мент�сиз,�да�ш�ла�рын�цст-цстявя�йан-йа�на�гой�ул�ма�сы�иля�яр�сяйя�эя�ляр�ди.�Щя�мин�ев�ля�рин�га�ба�-ьын�да�йа�рым�да�и�ря�ви�хал-хал�да�дцзял�дяр�ди�ляр.�Дол-до�ла�шыг�бу�ба�-лыг�да�мы�нын�гу�рул�ма�сы�ин�сан�цчцн�асаныйды�вя�о�гя�дяр�дя�чох�йерапар�мыр�ды.� Са�дяъя� ба�лыг� цчцн� ла�би�рин�ти� ха�тыр�ла�дыр�ды.� Хал-ха�лынуъу�на�бязян�сюйцддян�то�хун�ма,�ба�лыь�ын�ке�чиб�ичи�ня�эи�ря�би�ля�ъяйися�бят� дя� гой�у�лар�ды.� Ону� дцзял�дян� юз� га�би�лийй�я�ти�ня� бя�ляд�ди.Цряйи�ис�тя�дийи�вахт�эя�лир�ди�чайа,�да�мын�аь�зы�ны�га�пай�ыр,�бял�ли�йер�-дян�да�шы�ара�лай�ыб�яли�ни�са�лыб�го�наг-га�ра�сы�цчцн�тя�зя-тяр�ба�лыь�ы�нычы�хар�дар�ды.�Не�мят�ляр�дян�гя�дя�рин�дя�ис�ти�фа�дя�дя�онун�бя�ря�кя�ти�ниар�ты�рар,�ба�лыь�ы�мыз�да�ашыб-да�шар�ды.�

Даь�чай�ла�ры�мыз�щям�дя�еля�даш-чын�гыл�ла�зян�эин�ди�ки!�Он�ла�рынгий�мят�ли�ти�кин�ти�ма�те�риа�лы�ол�ма�сы�юз�йе�рин�дя.�Кварс,�даь�бцл�лу�ру,ба�залт�вя�брес�йа�тип�ли�ми�не�рал�ла�рымыз�щям�дя�юзц�бойда�гызылды.Вц�гар�лы�даь�ла�ры�мы�зын�эюзц�мцз�дя�ады�эюрц�нян�мин�бир�ми�не�рал�вягий�мят�ли� ме�тал�лар�ла� йоь�рул�муш� о� сарп� га�йа�ла�ры� за�ман-за�ман

310

Бящрузяр

Page 311: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

чат�ла�йыб-йа�ры�лыб�чай�ла�ры�мыз�да�цйц�ня�ряк�эя�либ�би�зя�кварс�гуму,ля�пян�да�шы,�чай�да�шы�шяк�лин�дя�ча�тыб�ды.�Юлкя�лярара�сы�дя�мир�пяр�дя�-ляр�эютцрцл�дцк�дян�сон�ра�би�зим�чай�ла�рын�ади�ъя�даш�ла�ры�нын�да�Ав�-ро�па�нын,�Аме�ри�ка�нын,�Аси�йа�нын�ады�бял�ли�юлкя�ля�ри�ня�да�шы�ныб�гы�зылпул�ла�са�тыл�дыьы�ны�еши�диб�бил�дик�(Иса Ъавадоьлу йана-йана дейирди:“Сярвятимиз, а миллят, това, това дашынды / Машын-машын дашынды,торва-торва дашынды”). Би�зим� о� чай�лар�дан� йыьы�лыб� апа�ры�лан� даьсцхур�ла�ры�ны� су�да,� йаь�да,� бит�ки� мял�щям�ля�рин�дя� вя� бал�зам�лар�дагыз�ды�рыб�ин�сан�ла�рын�мцх�тя�лиф�хяс�тя�лик�ляр�дян�мца�ли�ъя�син�дя�ис�ти�фа�дяеля�ди�ляр.�Мца�ли�ъя� юз� йе�рин�дя,� щяр� ъцр� ра�диоак�тив� шца�лан�ма�данкя�нар,�еко�ло�жи�ъя�щят�дян�дя�тя�миз�олан�о�чай�даш�ла�ры�мыз�дан�би�на�-ла�рын� ин�тер�йер� вя� екс�тер�йе�ри�нин� (ич� вя� дыш� мемарлыьынын)гурулмасында,�бу�ха�ры�дан,�ща�мам�со�ба�ла�рын�дан,�ман�гал�лар�дантут�муш,� ис�ти�ра�щят�йер�ля�ри�нин�бя�зя�дил�мя�син�дя�эе�ни�ня-бо�лу�на� ис�ти�-фа�дя�еля�ди�ляр.

“Ана мын сцдц щаг гы!”

Аь�лым�кя�сян�дян�ке�чян�24-25�ил�дя�атам�дан�бу�ан�ды�вур-тут�5-6�дя�фя�ешит�миш�олам,�йа�ол�май�ам.�Щя�ги�гят�ол�дуь�у�на�Та�н�ры�нынюзц�гя�дяр�мющ�кям� инан�дыьы,� йе�нил�мяз� ира�дя�си�нин� эцъц� иля� на�илол�дуьу�щя�ги�гят�ляр�ба�ря�дя�бу�мцгяд�дяс�ан�ды� иш�ля�дяр�ди.�Бу�кял�-мя�ля�ри�ди�ли�ня�эя�ти�рян�дя�бцтцн�вар�лыь�ы�ны�ти�т�ря�дян�гя�тийй�ят�ля�йа�на�-шы,�ила�щи�бир�нур�да�ишыг�лы�чю�щ�ря�си�ня�ща�ким�кя�си�ляр�ди!�Саь�яли�ни�йу�-ха�ры�гал�ды�рыб�шя�ща�дят�бар�маь�ы�ны�еля�сил�кя�ляр�ди�ки,�бу� ина�мы,�бусон�суз�гя�тийй�я�ти,�бу�анд�цчцн�биръя�анын�ичин�дя�ва�рын�дан�йох�ол�-маьа�мцсял�лящ�ща�зыр�лыьы�там�мя�на�сы�иля�цзя�чы�хар�ды.�Юзц�дя�буанд� щя�лям-щя�лям� адам�лар� гар�шы�сын�да� йох,� йал�ныз� ян� язиз�ля�ри,кюнцл�сир�да�ш�ла�ры,�хя�т�ри�ни�уъа�тут�дуьу�кяс�ляр�йа�нын�да�ди�ля�эя�ляр�ди.Юз�ата�сы�на�Йа�ра�дан�ки�ми�ба�хан�Атам�Ханха�ным�ана�мы�да

чох�уъа�ту�тар�ды.�Щя�мин�бе�ля�мцна�си�бя�ти,�атайа-анайа�бе�ля�йа�-наш�ма�ны�би�зим�ша�ир�Ря�сул�неъя�дя�эю�зял�ифа�дя�едиб�ди:

Ря сул, щюр мят эюр сян бир аь ыр боръ ду,Бир хя с тя динъ ял мяз, бир аь ыр боръду,

311

Кечмиш эяляъяк

Page 312: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Юв ла дын бой нун да бир аь ыр боръ ду,Ата нын зящ мя ти, ай ана щаг гы.

Ба�ба�мын�бцтцн�ня�вя�ля�ри� ян�язиз�анд�ла�ры�ки�ми�“ями�мин�ъа�ныцчцн!”,�—�дей�яр�ди�ляр.�Эю�ряр�дик�ки,�ай�ры�ушаг�лар�ки�ми�ата-ба�ба�-сы�нын�вя�йа�ди�э�яр�доь�ма�ла�ры�нын�эо�ру�на�анд�ичяр�ди�ляр.�Би�зи�ся�бе�лятяр�бий�я�лян�дир�миш�ди�ляр�ки,�ями�ни�зин�ъа�ны�на�анд�ичин.�Бах�май�а�рагки,�биз�дя�дя�ха�ти�ря�си�уъа�ту�ту�лан�мяр�щум�лар�вар�ды.�Ямим�Фя�х�-ряд�дин�гя�за�дан�щя�лак�олан�дан�со�нра�атам�да�ща�“Фя�х�рядди�нинъа�ны�цчцн!”�ан�ды�ны�ди�ли�ня�эя�тир�мя�ди,�аи�ля�дя�ня�ня�ми,�Ханха�нымана�мы�ня�зяр�дя�ту�туб,�биз�ня�ня�ми�зя�“Ана”�де�дий�и�ми�зя�эю�ря,�“оАна�нын�ъа�ны�цчцн!”�ан�ды�ны� иш�лят�ди,�биз�дя�онун�ки�ми.�Атам�юзата�сы�ны�ити�рян�дя�40�йа�шы�вар�ды.�Ня�ням�вя�фат�едян�дя�ися�56�йа�шыничин�дяй�ди.�Щисс�едир�дим�ки,�ин�дийя�ки�ми�йе�тим�лик�билмя�йян�атамня�ням�дян�со�нра�та�мам�йе�тим�ля�шиб�ди.�Бял�кя�дя�он�дан�ды�ки,�Ки�-ши�ана�сын�дан�со�нра�ъя�ми�си�ал�тыъа�ай�йа�ша�ды!Ата�мын� юз� бюйц�кля�ри�ня,� аь�саг�гал�ла�ра,� аь�бир�чяк�ля�ря� мцна�-

сибяти�ни� йа�шы�мын� бу� вя�дя�син�дя� щяр�тя�ря�ф�ли� тящ�лил� едиб� фи�кирсцзэяъин�дян�ке�чи�рян�дя�бу�пак�лыг,�алиъ�я�наб�лыг�вя�няъ�иб�лий�ин�гар�-шы�сын�да�дю�ня-дю�ня�баш�яй�иб�риг�гя�тя�эя�ли�рям.�Бцтцн�бун�ла�рын�ща�-мы�сы� тяр�бий�я�ли� ня�сил� йе�тиш�дир�мяк,� ада�мы� мя�ри�фят� ел�мин�дя� би�шир�-мяк,�ин�сан�лыг�фял�ся�фя�си�ни�эя�ляъ�яйя�ютцрмяк�цчцнмцш!Юз�ата-ана�сы�нын�йа�нын�да�щеч�вахт�юв�лад�ла�ры�на�ня�ва�зиш�эю�с�тяр�-

мяй�ян�Ата�мы�бир�дя�фя�йа�ман�утан�дыр�мыш�дым.�Биз�сон�суз�ата�ня�-ва�зи�ши�ни� сювг-тя�бии� щисс� еляй�ир�дик,� Эц�няш� шя�фяг�ля�ри�ни� неъя� ъя�мийа�ра�на�на�бяхш�едир�ся,�атам�да�юз�сон�суз�мя�щяб�бя�ти�иля�бу�мещ�-ри�бан�чы�лыьы,�аи�ля�ис�ти�си�ни�биз�юв�лад�ла�ры�на�вер�миш�ди.�Гар�да�шы�ушаг�-ла�ры�ны�да�им�язиз�ляй�ян�Атам�би�зи�бу�на�та�мар�зы�гой�муш�ду.�Ямимдя�онун�ки�ми,�би�зим�ба�шы�мы�за�до�ла�ныб�гуъ�аь�ы�на�эютцрцр,�юз�кюр�-пя�ушаг�ла�ры�да�она�сар�ма�шыб-су�ва�шан�да�ай�аьы�иля�ещ�малъа�итя�ля�-йир,�ями�до�с�туйа�иша�ря�едир�ди�ки,�ушаьы�ара�ла�сын.Фи�кир� ве�риб�эюрмцшям�ки,� ин�ку�ба�сийа� ъцъя�ля�ри�ня�(халг бу на

йе тим ъцъя дей ир) ся�найе�цсу�лу�иля�ба�хан�да,�он�лар�гы�ры�лыб�тя�ляф�ол�-ма�сын�лар�дейя,�та�ван�дан�лап�ашаь�ый�а�дяк�еле�к�т�рик�лам�па�ла�ры�сал�-

312

Бящрузяр

Page 313: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

лай�ыр�лар,�—�ана�той�уг�щя�ни�ри�явя�зи�ня�ис�ти�лик�вер�мяк�цчцн.�Шя�щяр�-ляр�дя�ки�ушаг�баь�ча�ла�ры�вя�кюр�пя�ляр�евин�дя�дя�вах�ти�ля� та�ван�данбу�сай�аг�або�жур�лу�лам�па�лар�асы�лар�ды.�Кюр�пя�ляр�ис�ти�ана�гой�ну�набир�дян-би�ря� та�мар�зы�га�лыб�отаьын�адиъя�ща�ва�сы�да�он�ла�ры� хя�с�тя�-лян�дир�мя�син�дейя...Ня�ися� ...5�йа�шым�олар�ды.�Хач�бу�лаг�да�(ин ди сящвян Хош бу лаг

едиб ляр) бир�дя�ря�дян�ке�чян�дя�ад�да�маш�да�йы�хыл�май�ым�дейя�атаммя�ни�гуъ�аь�ы�на�эютцрдц,�суй�ун�ор�та�сы�на�ча�тан�да�цзцмдян�юпдц.Евя�гай�ы�дан�да�ща�мыйа�ай�рыъа-ай�рыъа�сюй�ля�дим�ки,�Гай�ва�лы�мя�ниюпдц.�Эюзцмц�ачыб�эюрмцшдцм�ки,�ща�мы�атам�ла�ана�мы�юз�ад�ла�-ры�иля�чаь�ы�рыр.�Ана�м�Сямайянинся�ата�ма�ады�иля�мцраъ�и�ят�еля�дийи�-нин�щеч�вахт�ша�щи�ди�ол�ма�дыг,�ону�ба�шы�нын�таъы�вя�уъа�бир�вар�лыгки�ми�гя�бул�едя�ряк,�яс�тяь�фу�рул�лащ,�еля�бил�Та�н�ры� иля�да�в�ра�ныр�мышки�ми�щя�ря�кят�еляй�ир�ди.Ба�ба�мын�аь�саг�гал�лыьы� иля�ща�мы� сцфря�ба�шы�на� топ�ла�шан�да�ба�-

ба�ма�мцраъ�и�ят�ля�йе�ня:�—�Гай�ва�лы�мя�ним�цзцмдян�юпдц,�—�де�-дим.� Бун�дан� яв�вял� дя� ба�ба�ма� тяк�лик�дя� де�миш�дим,� ки�ши� эцлцбба�шы�мы�сыь�ал�ла�мыш�ды�вя�сюй�ля�миш�ди�ки,�саь�ол�сун.�Ин�ди�йе�ня�ба�ш�ла�-дым,�атам�пюртдц,�ба�шы�ны�ашаьы� сал�ды,�ба�бам�са�быь�ал�ты�гы�мы�шыбарайа�сюз�гат�ды.�Анам�(ня ням) мя�ни�ди�зи�нин�ди�би�ня�чяк�ди,�йа�-ным�дан�йцнэцлъя�бир�бур�манъ�эютцрцб�са�кит�ляш�дир�ди.�Ана�мын�даушаг�ла�ра�юзцня�хас�ъя�за�цсул�ла�ры�вар�ды.�Бир�сящв�еляй�ян�дя�аь�зы�-мы�за� бар�маьы� иля� кцл� дол�ду�рар,� йа� ох�лов�ла,� чу�буг�ла� йа�ны�мы�заву�рар�ды,�биз�ся�бир-би�ри�ми�зин�аь�зын�да�кы�кцл�пал�чыь�ы�на�ба�хыб�аь�ла�-маг�дан�са�анам�демиш,�даща�да�хаханыз�(хяхяниз) тяпярдик.

Удумлу ялляр

До�даьын�чев�зя�син�дян�аьы�за�бир�аза�ъыг�дол�ду�ру�лан�одун�кц�лцанти�сеп�тик�вя�ей�ни�за�ман�да�бял�кя�дя�ор�га�низ�мя�ла�зым�олан�бирмад�дя�дир� (калиум).� Де�йи�рям,� эюр� кющня�ляр� ня�ляр� би�лир�миш!Анам�щям�дя�дя�мир�чи�нин�кц�ря�дя�дюйцб�дц�зялт�ди�йи,�цс�тцн�дя�на�-хыш�лар�олан,�дяс�тя�йи�гоч�буй�нуз�лу�бы�чаьын�ар�ха�сы�иля�аь�ры�йан�йе�-ри�ми�зя,� яса�сян� дя� гар�ны�мы�за� вя� кц�ря�йи�ми�зя� до�да�гал�ты� гутсал

313

Кечмиш эяляъяк

Page 314: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

сюзляр�дейя-дейя�"+" фор�ма�лы�бой�дан�бо�йа�хятт�чя�кяр�ди�вя�сон�-да�ба�йаг�дан�ичи�ми�зи�доь�ра�йан,�йа�кц�ря�йи�ми�зи,�еля�бил,�хян�ъяр�ляойан�о�кяс�кин�аь�ры-аъы�лар�щеч�ол�ма�йыб�мыш�ки�ми�бир�дян-би�ря�йо�-ха�чы�хар�ды.�Анамын�“Гырхачар”�ъамы�да�айры�бир�мюъцзяйди.Йа�боьа�зы�мыз�эя�лян�дя�аь�ры�дан�йе�мяк�ня�ди,�щеч�уд�гу�на�бил�-

мя�йян�дя�ба�бам�юз�удум�лу-са�йа�лы�яли�иля-еля�йа�лын�ял�ля�чюл�тя�ряф�-дян�боьа�зы�мы�зы�сыьа�йар�ды.�Бу�нун�ня�ти�ъя�син�дя�дя�тяк�бир�ъя�дя�фябоьа�зы�мыз�го�ву�шуб,� ичи�ми�зи�йцн�эцл�ъя�арыт�ла�йан�ки�ми�еля�йян�дянсон�ра�аь�ры�та�мам-ка�мал�чя�ки�либ�эе�дяр�ди�—�олар�дыг�сап�саь�лам.Ке�чи�пи�йи�иля�кц�ря�йин�овуш�ду�рул�ма�сы,�со�йуг�ла�йан�да�чя�пиш,�йа�кц�-яр� бо�зарт�ма�сын�дан� (пюртдямясиндян)� до�йун�ъа� йе�йиб� дярд�сиз-дяр�ман�сыз�мца�ли�ъя�дя�бир�ай�ры�дясэащ�дыр…

Я р тинятли

Ке�чян�яс�рин�йет�ми�шин�ъи�ил�ля�рин�дя�Тоуз�да�Ся�ням�ад�лы�бир�га�дынвар�ды�(инди ад лы-сан лы чох лу тюря мя си вар, она эюря ад шяр ти ди. Ан -ъаг о ана еля бир шя ряф ли иш тут ду ки, бун дан аь лы олан йал ныз гц рур -ла нар), цч�ушаг�ла�баш�сыз�гал�мыш�ды.�Бу�мярд�ана�ким�ся�нин�мин�-ня�ти�ни�эютцр�мя�йиб,�гол�ла�ры�ны� чыр�ма�ла�йыб…�йцк�ва�гон�ла�ры�ны�бо�-шалт�маьа�баш�ла�ды.�Мющтя�рям�оху�ъу!�Еля�дя�йяр�ляр,�вах�ти�ля�ол�мушеля� йа�шан�ты�лар� вар� ки,� о� ин�ди�ки� няс�ля� мцт�ляг� изащ� олун�ма�лы�дыр.ССРИ�дюня�мин�дя�дя�мирйо�лу�аз�га�ла�дювят�ичя�ри�син�дя�дювлят�ди.�Огя�дяр�ащянэ�дар,�дя�гиг�иш�ля�йир�ди�ки,�адам�лар�саат�ла�ры�ны�гатар�ларынкечмясийля�дц�зял�диб�дя�гиг�ляш�ди�ряр�ди�ляр.�Йцк�да�шы�ма�ла�рын�да�чо�-ху�дя�мир�йолу�ва�гон�ла�ры�иля�апа�ры�лар�ды.�Ру�си�йа�дан,�ай�ры-ай�ры�рес�-пуб�ли�ка�лар�дан�тах�та-шал�бан�дан,�ар�ма�тур,�дя�мир�мя�му�лат�ла�рын�-дан�тут�муш�щяр�ъцр�ти�кин�ти�ма�те�риал�ла�ры,�шя�кяр,�мин�ъцр�мал,�ма�-те�риа�л,�ава�дан�лыг…�ща�мы�сы�мяр�кяз�ляш�ди�рил�миш�гай�да�да�(бу, да щачох ССРИ ки ми ня щянэ бир дц шяр эя нин рес пуб ли ка вя ви ла йят ля ри нииг ти са ди асы лы лыг ла бир-би ри ня баь ла маьа хид мят еля йир ди) ва�гон�-лар�ла� эюндя�ри�лир�ди.� Дя�мирйо�лун�да� ва�гон� бош�да�йан�ма�ла�ры�нагар�шы�еля�ъид�ди�санк�си�йа�лар�тят�биг�олу�нур�ду�ки,�щяр�ше�йин�ал�тын�данчых�маг�олур�ду,�онун�йох!�Мят�ля�би�бу�гя�дяр�узат�маьымын�мяг�-

314

Бящрузяр

Page 315: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ся�ди�оду�ки,�мя�ням�де�йян�ки�ши�бри�га�да�ла�ры�бу�ва�гон�бо�шалт�магиши�нин�ющдя�син�дян�эял�яммир�ди,�о�да�ола�га�дын.�Юзц�дя�бизлярдяшу�ра�щюкц�мя�ти�нин�дяс�тя�йи� иля�щяр�сямт�дя�га�дын� иш�ля�миш�ди,�бир�ъяаьыр�дан-аьыр�о�ва�гон�бо�шал�дыб�йцк�ля�мяк�дян�баш�га.�Е�ви�дя�мир�йо�лу�на�йа�хын�олан�о�Ана�эе�ъя�си�ни-эцн�дц�зц�ня�гат�-

ды,�ушаг�ла�ры�ны�ейлидиб�бир�що�вур�ра�щат�ла�йыб,�йе�ня�ва�гон�бо�шалт�ды.Онун�тяк�ъя�фи�зи�ки�пящ�ля�ван�лыьы�ны�йох,�мя�ня�ви�ба�ща�дыр�лыьы�ны�ки�ши�-ляр�чох�бюйцк�гя�дир�шц�нас�лыг�ла�гий�мят�лян�ди�ряр�ди�ляр.�Атам�о�ана�-нын�о�ки�ши�щя�ря�кя�ти�ни�да�ны�шан�да�аз�ъа�гя�щяр�ля�няр,�щям�дя,�еля�билки,�гц�рур�ду�йар�ды.�Юзц�щеч�вахт�де�мя�миш�ди,�баш�га�ла�рына�о�анаатам�дцнйасыны�дяйишяндя�аь�ла�йыб�де�йяр�миш�ки,�Гайвалы�о�Анаиля�раст�ла�шан�да�он�суз��да�юлчц�лц-би�чи�ли,�ся�ли�гя-сащ�ман�лы�олан�атамюзц�нц�да�ща�да�йыьыш�ды�рар,�ещ�мал�ъа�она�баш�яйяр,�ял-тя�мян�олуб,тя�мя�нни�еля�йир,�ял-тя�мян�олан�да�да�унан�маз�йе�ря,�баш�га�сы�сез�-мя�син�де�йя�бир�не�чя�гат�еля�ди�йи�25-лик,�йа�50-лик,�олан�да�100-лц�-йц�онун�ов�ъу�на�го�йар�мыш,�ас�та�ъа�сюйляр�миш�ки,�гар�даш�па�йы�дыр.Щя�ми�шя�дя�ящ�вал-пцр�сан�лыг�еля�йяр,�ушаг�ла�ры�ны�хя�бяр�алар,�мя�ня�видайаг�олар�мыш�рящ�мят�лик.�Йун�ида�ря�си�нин�мц�ди�ри�олан�да�са�онуневи�ня�бар�дам�ла�йун�эюндяр�ди�йи�нин�ша�щи�ди�ол�муш�дум…�Бах�бе�-ля�ъя�зя�риф�чи�йин�ля�ри�ня�аьыр�дан-аьыр�йцк�эю�тц�рян,�пак�ис�мят�ли,�абыр�-лы,�гц�рур�лу�ана�ла�ры�мыз�олуб�щя�ми�шя�вя�мил�ля�тин�ру�щу�ну�йа�ша�данда�бе�ля�ля�ри�ди.�Йу�ха�ры�да�"тя�мян�на-тя�мян�ни�еля�мяк"�де�дим.�Мян�бу�ну�ин�ди

ди�ли�миз�дя�ба�ша�дц�шц�лян�"тя�мян�на�лы�щя�ря�кят",�"тя�мян�на�мяг�ся�ди�-ля"�ки�ми�ан�лам�да�иш�лят�ми�рям,�"Тя�мян�на�ей�лярям�Га�дир�Ал�лащ�-дан"�де�йи�ми�ни�эютц�рц�рям.�Щайыф�ки,�бир�чох�дя�йяр�ля�ри�миз�ки�ми�тя�-мян�на�нын� щя�мин� бу� мя�на� йц�кц� та�мам� ара�дан� эютц�рц�лцб�дц.Гар�даш� Тцр�ки�йя�миз�дя� Ащыс�ка� тцрк�ля�рин�дя�ся� щя�ля� гал�маг�да�ды.Эюрцм,�тяс�ви�ри�ни�вер�мя�йя�эц�ъцм�йе�тя�ъяк�ми?�Ста�ли�нин�мя�кр�ли� си�йа�ся�ти� ня�ти�ъя�син�дя� сон�ра�лар�Месще�ти,� Яди�-

эцн-Адыэцн,�Ащалкяляк,�Ащалсик,�Ас�пин�за,�Бо�гда�нов�ка�ра�йон�-ла�ры�на�бюлц�нян�Ащыс�ка�нын�тцрк�ля�ри�ни�Ор�та�Аси�йа�дан�тут�муш�ди�-йар�бя�ди�йар� са�лыб�пцся�лянэ�еля�ди�ляр.�Со�йад�ла�ры�ны�дя�йи�шиб,� "ович","йе�вич",� "дзе",� “вили”� ки�ми� шя�кил�чи�ля�ри� �дя� бюйцр�ля�ри�ня� йа�пыш�ды�рыб

315

Кечмиш эяляъяк

Page 316: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мил�лий�йят�ля�ри�ни�дя�бир� тцрк�дян�баш�га�щяр� шей�йаз�ды�лар…�Дя�мирпяр�дя�эютц�рц�лян�дян�сон�ра�ащыс�ка�лы�ла�рын�да�Ана�до�лу�йа�га�йыт�магим�ка�ны�йа�ра�нан�да�онла�ра�мил�лий�йя�ти�дя�гиг�ляш�ди�рян�ко�мис�си�йа�нынилк�суа�лы�бе�ля�олур�ки,�гы�зым,�гай�на�на�на�не�ъя�тя�мян�на�еля�йир�сян,йа� ащыс�ка�лы�ла�рын�мил�ли� йе�мя�йи� щан�сы�ды?�Тя�мян�на� айин� ки�ми� бирдав�ра�ныш�ды:�саь�ял�алын�да�эюзля�ри�нин�цс�тц�ня�эязди�риб,�бур�ну-си�фя�-ти-до�даг�ла�рын�дан� кеч�мяк�ля,� цря�йи�нин� цс�тц�ня� еля� ъялд� эя�ти�ри�ляр,йа�ры�ад�ды�мы�нын�би�ри�аза�ъыг�иря�ли,�би�ри�эе�ри�ол�маг�ла�йцнэцлъя�тя�зимеди�лир�(ютяри саламлашма йох, йердян тямянна). Мцх�тя�лиф�щар�мо�-ник�щя�ря�кят�ля�ри�юзцн�дя�ещ�ти�ва�едян�бу�гутсал�щя�ря�кят�ля�гар�шы�да�-кы�на� сон�суз�ещ�ти�рам�вя�мя�щяб�бят,� инам,�баш�дан-ба�ша�щюрмятду�йьу�ла�ры� бир�ля�шир.� Бир� сюзля,� бу� ъцр� тямянни-тя�мян�на� еля�мяктяс�вир�ля�ба�ша�эя�лян�де�йил,�эя�ряк�эюря�сян...�Вя�сий�йят� йцн�эцл�лцк�дя,� ащыс�ка�лы�ла�рын�мил�ли� йе�мяк�ля�ри� дя� ин�ди

эцр�ъц�хян�эя�ли�адый�ла�щяр�йер�дя�мяш�щур�олан�ят�ли�хян�эял�ди,�бу�нуда�сюйля�дим�ки,�ит�мя�син.

Оь ул йе ти рян Ана лар

Бу� гейд�ля�рим�дя� би�зим� бу� йер�ля�рин� мярд� ана�ла�рын�данФяхрянся� ханымын,� Эцлназ� ха�ны�мын� (Эцлназла баьлы ящвалатайрыдыр), Ъя�ва�щир�ха�ны�мын�вя�Бад�ся�фа (Ба ди ся ба, Бастафа) ха�ны�-мын�ад�ла�ры�ны�мцтляг�бир�лик�дя�чяк�мя�лий�ям.�Кя�ря�мин�ана�сы�на�Ня�с�ряд�дин�шащ�су�ал�едян�дя�ки,�бир�дя�Кя�-

рям�ки�ми�оь�ул�йе�ти�ря�би�ляр�сян�ми?�(Мян йум шаг ифа дя еди рям) —Ха�ным-ха�тын� Фяхрянся� ана� су�а�ла:� Зал� оь�лу� Исэ�ян�дяр� ки�ми� няроь�лу�ня�ри�бир�дя�дювран�йетиряъякми?�—�су�а�лый�ла�ъа�ваб�вер�миш�-ди.�Ел�щя�ля�о�ана�нын�ди�лий�ля�бе�ля�бир�ба�йа�ты�да�дц�зялт�миш�ди:�

Я зи зи ням яр эя ряк,Кар ван да няр эя ряк,Кя рям тяк няр доь маьа,Исэян дяр тяк яр эя ряк.

316

Бящрузяр

Page 317: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Доь�ру�дан�да� шю�щ�ря�ти� бир� сял�тя�нят� олан,� дцшмя�ни�ня�мцна�си�-бят�дя�дя�мярд�лийи,�иэ�ид�лийи�иля�алям�ля�ри�щей�ран�гой�ан�Кя�ря�ми�бе�-ля�ана�тяр�бий�я�лян�дир�миш�ди.�Атам�да�ны�шар�ды�ки,�Кя�рям�Иран�да�дане�чя�за�лы�мы,�кямфцрся�ти�га�ны�на�гал�тан�едян�дян�со�нра,�цч�дюв�ля�-тин�яла�ман�да�ах�тар�дыьы�бир�суч�лу�ки�ми�ша�ща�да�хыл�дцшян�дя�чяк�-мя�ля�ри�ни� сой�у�нуб� гум�ла� дол�ду�ра�раг� бой�нун�дан� асыр� (Иранханяданында эцнащкарын чякмяляриня гум долдуртдуруб шащщцзуруна эятирярмишляр, тахсыры сцбута йется чякмянин бир тайыныашырармышлар ирялидян эери-тягсиркар ордаъа боьулуб юлярмиш), ди�-зин-ди�зин�щюкмда�ра�тя�ряф�эя�лир. Бу�щя�ря�кят�Ша�щян�ша�щын�о�гя�дярхо�шу�на�эя�лир�ки,�тах�тын�дан�сы�ч�рай�ыб�иря�ли�эя�лир,�Кя�ря�мин�го�лун�данту�туб�гал�ды�ра-гал�ды�ра�дей�ир�ки,�Кя�рям,�ня�эю�зял�эюз�ля�рин�вар!Кя�рям:� —� Ша�щым,� эю�зял� эюз�ляр� эю�зял� ин�сан�ла�ра� бах�маг

цчцндц,�—�сюй�ляй�ир....Щалал�ата�га�ны�иля�йа�на�шы�ей�ана�сцдц�Кя�ря�ми�ел�ля�рин�се�вим�-

ли�си�еля�миш�ди,�ша�щы�Фяхрянся�ана�ай�аь�ы�на�эя�тир�миш�ди...Ъя�ва�щир�ха�ны�мын�Эянъ�я�дян�—�хял�вят�дян�га�чыб�пак,�саь-са�-

ла�мат�еви�ня�эя�либ,�ел� ичин�дя�ба�шы�уъа�эяз�мя�си�бир�ай�ры�на�мус—гей�рят�мцъяс�ся�мя�си�ди.Фи�ру�дин� бяй� Кю�чяр�ли�нин� ха�ны�мы� Бад�ся�фа� ха�ны�мын� тяд�бир�ли,

аьыл�лы�щя�ря�кят�ля�ри�сай�я�син�дя�ин�ги�ла�би�тя�бяддцлат�лар�за�ма�нын�да�са�-щиб�сиз�га�лан�Го�ри�Мцял�лим�ляр�Се�ми�на�рий�а�сы�нын�кючц�го�щум-яг�-ря�ба�сы�нын,�илк�юнъя�Га�зах�иъ�ма�сы�нын�кю�мяйи�иля�Га�зах�да�дай�а�-ныб�ды.�Щя�мин�бу�се�ми�на�рийа�Га�заьа,�ят�раф�бю�лэ�я�ля�ри�ми�зя,�Азяр�-байъ�а�ны�мы�за�ким�ляр�вер�ди,�щан�сы�мцтя�фяк�кир�ляр�йе�тиш�дир�ди,�неъябюйцк�зий�а�лы�лыг�бяхш�ет�ди�—�бу,�мя�лум�ду.�Фи�ру�дин�бяй�Кю�чяр�лииля�Бад�ся�фа�ха�ны�мын�зцрйя�ти�ол�ма�ды.�Анъ�аг�Азяр�байъ�а�ны�мыз�даеля�бир�оъ�аг�йан�дыр�ды�лар�ки,�бу�нун�шю�ля�си�щеч�вя�дя�ся�нэ�и�мяй�яъ�як!�Оь�ул�йе�ти�рян�мярд�ана�нын�об�ра�зы�ны�юлмяз�акт�ри�са�мыз�Ня�ъи�бя

Мя�ли�ко�ва�чох�эюзял�йа�ра�дыб�ды.�Бу�бюйцк�ся�нят�кар�тоуз�лу�эюйцНяс�ряд�ди�нин�икин�ъи�ар�ва�ды�ол�муш,�эюркям�ли�иъ�ти�маи�ха�дим�Фу�адЯся�до�ва�"юэей�ана"лыг�еля�миш�ди�(Фуа ды ки чик йаш ла рын дан ба ба -сы Мя шя ди Ис ма йыл оьул ки ми юз ады на йаз дыр мыш ды). Фу�ад�мцял�-лим�щя�ми�шя�бу�эюзял,�ха�ным-ха�тын�"юэей�ана"�ны�шцк�ран�лыгла�ха�-

317

Кечмиш эяляъяк

Page 318: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

тыр�ла�йыр� вя� де�йир� ки,� "Юэей� ана"� фил�мин�дя�ки� Ис�ма�йы�лын� щя�йат�дапро�то�ти�пи� мя�ням.� Бу� филм�дя�ки� Ди�ла�ря� щя�ки�м� об�ра�зы,� "Ящ�мядща�ра�да�дыр"�да�щюкмлц,� за�би�тя�ли,� ха�ным-ха�тын�Няр�эиз�ха�ла� сан�китоуз�лу-азяр�бай�ъан�лы� ана�ла�рын� цму�ми�ляш�ди�рил�миш� об�ра�зы�ны� тя�ъяс�-сцм�ет�ди�рир.�Доь�ру�дур,�рус�си�йа�ся�ти�ня�уйьун�ола�раг�филм�дя�ки�Ши�-рин� ки�ши� об�ра�зы� пар�лаг,� апа�ры�ъы� гцв�вя� ки�ми� чы�хыш� еля�йян� га�ды�нанис�бя�тян�ар�ха�пла�на�ке�чир.�Бя�зян�чох�со�льун�вя�сюнцк�шя�кил�дя�—"гя�мян�дир�дян"�гор�хан�бам�бы�лы�тя�си�ри�баьыш�ла�йыр.�Щяр�иши�тяд�бир�-ли,�гай�да�сын�да,�ни�зам�эюрцб,�аьыр�щян�эи,�"Ящ�мя�дин�ана�сы�юлмя�-йиб�ки!"�—�сюйля�йиб�щюкмлц�оту�руб-ду�ран�Няр�эи�зи�йа�ра�да�ркянНя�ъи�бя� ха�ным�ха�тун�ла�ры�мы�зын� ха�рак�те�рик� ъиз�эи�ля�ри�ни� филм�дя�ой�-на�дыьы� ро�ла� щоп�ду�ра� бил�миш�ди.� Йе�ри� эя�лян�дя� ипяк� ки�ми� щя�лим,ювла�дын�дан� гц�рур�ла�нан,� се�винъ�дян� цря�йи� кюксцн�дя� чыр�пы�нан,абыр-щя�йа,�ис�мят�мц�ъяс�ся�мя�си�олан�мц�гяд�дяс�Ана!�Би�зим�ана�-ла�рын�образы��—�ила�щи,�Ня�ъи�бя�ха�ным�да�не�ъя�дя�эюзял�алын�мыш�ды!�

Алы кат та вя Шярг эю зя ли

Ъя�ва�щир� Шям�сяд�дин� сул�та�ны�нын� ха�ту�нуй�ду� (ясли ГазаьынАлпоутунданды).� Эю�зял�лик�дя� мис�ли-бя�ра�бя�ри� йо�хуй�муш.� Дей�ил�-мяйя�эю�ря,�ряс�сам�лар�онун�шяк�ли�ни�нягш�едиб�Кар�ван�йо�лун�да,узаг�мям�ля�кят�ляр�дян�эя�лян�зяв�вар�ла�ра� са�тар,�йа�щя�диййя�едяр�-ми�ш�ляр.Эянъ�яйя�ба�зар�лыьа�эе�дян�дя�Ъя�ва�щир�ха�ным�фит�ня-фел�ля�хял�вя�тя

са�лы�ныр...�Сул�та�нын�чох�пи�сик�дий�и�ни�эю�рян�Алы�кат�та�дей�ир,�ямин�—ар�хай�ын�ола�би�ляр�сян,�мян�ону�неъя�эе�диб,�еляъя�дя�саь-са�ла�матэя�ти�ряъ�ям.�Юйсцзлцдян�Гыр�ды�Ща�са�ны�юзцня�кю�мяк�чи�эютцрцр.�БуЩа�сан�еля�ъялд,�еля�фян�дэ�ир�миш�ки,�фыр�фы�ра�ки�ми�щяр�ля�ниб�атын�гар�-ны�нын�ал�тын�да�эиз�ля�ня�би�лир�миш...�Ящ�ва�лат�бял�ли�ди...�Су�эи�ли�фин�дяничя�ри�да�хил�олан�Ща�сан�сул�тан�тя�ря�фин�дян�эюн�дя�рил�дий�и�ни�бил�ди�рир.Ъя�ва�щир�ха�ным�бар�маь�ын�да�кы�цзцйцн�га�паь�ы�нын�ал�тын�да�кы�зя�щя�-ри�эю�с�тя�рир�ки,�мян�хан�дан�40�эцн�мющ�лят�ал�мыш�дым.�Он�суз�да�си�-зи�эюз�ляй�ир�дим.�Мян�сул�та�нын�на�му�су�на,�Шярг�эю�зя�ли�ады�на�ля�кяэя�ти�ря�бил�мяз�дим,�вах�тын�та�ма�мын�да�бу�зя�щя�ри�йа�лай�аъ�аг�дым...�

318

Бящрузяр

Page 319: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Има�нын�ки�ри�ши”ни�кя�сян�гы�зы�лын�кю�мяйи�иля,�Алы�кат�та�нын�щцня�-ри� сай�я�син�дя� Ъя�ва�щир� ха�ным� эя�ти�ри�лир� Юйсцзлцйя� (Йекалларынаьсаггаллары дейир ки, Мяшяди Сейидин дя Ъяващир ханымынэятирилмясиндя ямялли ролу олубду).ХХ�ясрдя�дя�Юйсцзлцдя�бир�Гыр�ды�Ща�сан�вар�ды.�Ушаг�вах�ты�са�-

панд�ла�гу�шу�эюзцндян�вур�дуь�у�на�эю�ря�ону�110-120�ил�яв�вял�йа�-ша�мыш�Гыр�ды�Ща�са�на�ох�ша�дыр�ды�лар�ки,�ъа�ный�ан�мыш�са�пан�ды�шаг�гыл�-да�дыб�гу�шу�эюзцндян�еля�ву�рур�ки,�еля�бил,�Гыр�ды�Ща�са�нын�бе�ша�-чы�ла�ны�шаг�гыл�дай�ыр.

Тел ли Ясяд гонаглыьы

Бо�зал�ган�лы�Тел�ли�Ясяд�яв�вял�ъя�чар�щюкц�мя�ти�нин,�сон�ра�да�мц�-са�ват�прис�та�вы�Шащ�ни�йар�бя�йин�страж�ни�ки�ол�муш�ду…�Су�ра�эя�лян�дятрой�ка�нын�сяд�ри�Ни�ко�ла�йе�вин�гул�луг�йол�даш�ла�ры�ны�«слис�т»я�чаьы�рыбчяк-че�ви�ря�са�лын�ма�сы�ны,�ня�гя�дяр�де�ся�ляр�дя�ки,�он�лар�щюку�мя�тингул�луьу�ну�еля�йиб�ляр,�ъа�маа�ты�оь�ру�дан,�ча�по�вул�чу�дан�го�ру�йуб�-лар,� гой�ма�йыб�лар� бир� кяс� ял�сиз-айаг�сы�за� то�хун��сун,� йе�ня� ру�сун«ну»�де�йиб�дур�ма�сы�ны�эюрян�Тел�ли�Ясяд�да�ща�ня�за�ман�апа�ры�ла�-ъаьы�ны�эюзля�мя�миш�ди.�Истин�таг�дан�йа�йы�на�раг�щюкц�мят�дян�га�чагдцш�мцш�дц.�Ики�оь�лу�нун�ана�сы�Эювщяр�ха�ны�мын�да�кя�би�ни�ни�эе�риоху�дуб�та�лаьы�ны�вер�миш�ди.Кющня�ляр�бе�ля�де�йир�ди�ляр�ки,�«га�чаг�аи�ля�си�сян»�адый�ла�ма�ра-

шо�ра�еля�йиб�га�ды�на�дя�йиб�до�лаш�ма�сын�лар�де�йя�чюряк�кяс�ди�йи,�кян�-ди�нин�дя�сим�сар�лыьы�чат�дыьы�Эюй�На�ма�за�эу�йа�юзц�кя�бин�елят�дир�-миш�ди……Ел� «Эюзял�дя�ря»�дя� йай�лаг�дай�мыш.� Иняк-ъа�мыш� саьы�лыб� ар�-

хаъ�дан�йел�ля�нян�дян�сон�ра�ар�вад�лар�дя�йя�нин�га�баьын�да�бир�що�-вур�ня�фяс�ля�ри�ни�дя�рян�дя�Эювщяр�ха�ным�па�пи�ро�су�на�еля�гул�лаб�ву�-рур� ки,� кящ�ря�ба�мцш�тц�йцн� чар�тыл�ты�сы� ща�мы�ны� сяк�сян�ди�рир.�Га�дынгя�щяр�дян�боьу�ла-боьула:—�А�мя�ни�гы�на�йан,�юйцн�йы�хыл�сын!�Мян�бу�йц�кц�не�ъя�чя�киб

бу�дяр�дя-вя�ря�мя�не�ъя�дюзцм?!�—�де�йир.�—�Оф,�фя�ляк!,�—�сюйля�-йиб�ики�яли�ни�дя�шап�пыл�тый�ла�ди�зи�ня�ву�рур.�Эювщяр�мад�дым-мад�-

319

Кечмиш эяляъяк

Page 320: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дым�ба�хан�ла�ра�дц�нян�олуб�ке�чян�ля�ри�баш�ла�йыр�да�ныш�маьа:—�Эе�ъя�эе�ъя�дян�кеч�миш�ди.�Бир�дя�эюрдцк�ки,�дя�йя�нин�га�пы�лыьы

явя�зи�ня�ас�дыьы�мыз�ки�ли�мин�бир�гы�раьы�ны�бе�ша�чы�лан� лц�ля�си�гал�дыр�ды.Ар�дын�ъа�да�бе�лин�дя�она�чы�лан,�чий�ни�йа�пын�ъа�лы�Ясяд�ичя�ри�ад�ла�ды.—�А�На�маз,�цря�йи�ня�ай�ры�фи�кир-зад�эя�тир�мя!�Юзцн�йах�шы�би�лир�-

сян�ки,�мя�ним�ра�зы�лыьым�ол�ма�са�Эювщяр�ся�ня�эял�мяз�ди…�Мянбу�йур�да�дост�ки�ми�айаг�бас�мы�шам…�Лап�ра�щат�олуб�хя�тир�ъям�-лян…Сон�ра�да�цзц�нц�гу�ру�йуб�гал�дыьым�кцн�ъя�ту�туб:�—�А�Эц�щяр,

ах�ша�мцс�тц�«Га�ра�эя�дик»�дяй�дим.�Еля�бил,�бир�дян�бур�ну�ма�ся�нинхюря�йи�нин�ий�си�эял�ди.�Кюнлцм�ся�нин�би�шир�ди�йин�йе�мя�йи�йа�ман�ис�-тя�ди.�Имкан�са,�На�маз�иъа�зя�ве�рир�ся�дур�мя�ня�бир�хюряк�ща�зыр�ла,—�сюйля�ди.�На�ты-му�ту�гу�ру�йан�На�ма�зын�аныр�кы�щя�ни�ри�ни�бя�ри�эя�-тир�мя�йя� ил�ла�ъы�мы� вар�ды?…� Тез�ъя�ня� эе�ъя�нин� о� вя�дя�син�дя� хя�мирйоьу�руб�хян�эял�би�шир�дим.�Ясяд�бир�си�ни�гу�рут�лу-ъыз�даг�лы�хян�эя�лийе�йиб�не�ъя�эял�миш�ди�ся�еля�ъя�дя�гейб�олуб�эе�ъя�нин�га�ран�лыьын�даяри�ди...�Ки�ши�йас�тыьы�ны�ра�щат�ла�йан�да�бир�га�лаг�пул�яли�ня�эял�ди.�Тел�-ли�Ясяд�о�пу�лу�унан�маз�йа�на�ня�за�ман�го�йуб,�не�ъя�еля�йиб�ки,щеч�ки�мин�хя�бяр�ол�ма�йыб.Са�бащ�гал�хан�да�бах�дым�ки,�ки�ши�нин�ту�ма�н-кюйня�йи�нин�йа�ха�-

сы�та�мам�га�на�ба�тыб�ды�(35-40 ил бун дан иря ли йя ки ми аь пар ча дан— гянд аьын дан ти кил миш ту ман-кюйняк эе йи нян ки ши ляр щя ля гал -мыш ды). Сян�де�мя�Ясяд�дя�йя�миз�дя�олан�да�фик�ри�ня�га�ра-гу�ра�эя�-ти�рян�На�ма�зын�аь�зын�дан-бур�нун�дан�ган�ачы�лыб�мыш…�Тел�ли�Яся�-дин�зящ�мин�дян�ит�дя�она�щцр�мцр,�яж�да�ща,�чюлцн�вящ�ши�си�ара�ла�ныбона�йол�йе�рир,�о�да�ола�Эюй�На�маз…���

Миллятин вякили

Би�зим�йе�рин�ин�сан�ла�ры�нын�йцксяк�кей�фийй�ят�ля�ри�ни,�алям�дя�мяш�-щур�олан�то�уз�лу�ха�рак�те�ри�нин�нцмай�и�ши�ни�Гя�ни�ря�ха�ным�Па�шай�е�-ва� юз� шях�сийй�я�ти� иля� эю�с�тя�ря� бил�ди.� Ин�сан�пяр�вяр�лик,� щу�ма�низм,мяр�щя�мят,� зий�а�лы�лыг,� бя�си�рят,� гя�тийй�ят,� ар�дыъ�ыл�лыг� вя� тя�ляб�кар�лыг,дюн�мяз�лик,�мян�суб�ол�дуьу�га�на,�тор�паьа�вя�мил�ля�тя�са�диг�лик�бугей�рят�ли�ел�гы�зы�мы�зын�ба�ш�лыъа�ин�са�ни�кей�фийй�ят�ля�рин�дян�дир.

320

Бящрузяр

Page 321: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Онун�ата�сы�мяр�щум�Яля�сэ�яр�мцял�ли�ми,�ана�сы�Те�щ�ран�ха�ны�мы,ями�ля�ри�Мцзяф�фяр,�Гя�зян�фя�ри�гырх�иля�гя�дяр�бир�мцддят�дя�та�ный�ыбйа�хын�дан�бя�ляд�ол�му�шам�вя�бу�эцн�бюйцк�мин�нят�дар�лыг�ла�ха�тыр�-лай�ы�рам�ки,�Уни�вер�си�тет� им�та�ща�нын�дан�яв�вял�Яля�сэ�яр�мцял�ли�минмя�ни�со�рьу-су�а�ла�тут�ма�сы�фи�к�ри�ми�хей�ли�ду�ру�лаш�дыр�ды,�юй�рян�дик�ля�-ри�мин�сащ�ма�на�дцзцлмя�син�дя�бир� тя�кан�олуб�мя�ни�чох�ай�ылт�ды.Ру�щу�на�нур�чи�ля�нян�Яля�сэ�яр�мцял�лим�бцтюв�шях�сийй�ят�вя�бюйцкрущ�ада�мый�ды.�Мил�ля�тин�мя�ня�ви�ата�ла�рын�дан,�би�зи�биз�едян�мцтя�-фяк�кир� ша�ир�ля�ри�миз�дян� бир�ня�фя�ся� са�ат�лар�ла� яз�бяр�дян� шеир�ляр,� по�-ема�лар�сюй�ляр�ди.�Ел�цчцн,�Вя�тян�цчцн�алы�шыб�йа�нан�бу�Вя�тян�оь�-лу�баш�га�ла�ры�нын�вя�зи�фя�цчцн�до�даьы�йед�ди�йе�рин�дян�па�ра�ла�нан�даян� нцфуз�лу� вя�зи�фя�син�дян� ял� чяк�ди� ки,� мян� бу� йа�наш�ма�лар�ла,юлчцляр�ля�иш�ляйя�бил�мя�рям�—�мя�ним�ки�тя�миз�лик�вя�са�ф�лыг�ды...�Тещ�-ран�ха�ным�да�юз�тям�ки�ни,�зий�а�лы�лыьы�иля�щя�ми�шя�се�чи�либ�ди...�Няс�лин,кюкцн�ди�э�яр�нцмай�ян�дя�ля�ри�дя�чох�да�мар�лы�ин�сан�лар�ды.�Мцзяф�фярями� бюйцк� гар�даш� ки�ми� ата� явя�зи� няс�лин� ща�мы�сы�на� аь�саг�гал�лыгеляй�иб�ди,�Гязянфяр�Пашайев�Тоуз�торпаьынын�шющрятини�артырыбды,Николай�да�щалаллыьы,�зящмяти�иля�щямишя�сечилибди...Бах�бе�ля�бир�мцщит�дя�йе�ти�шян�Гя�ни�ря�ян�нцфуз�лу�тящ�сил�оъ�аьы

олан�Тибб�Уни�вер�си�те�ти�ми�зя�да�хил�ол�ду.�Бур�да�да�йал�ныз�юзцняэц�вян�ди,�бир�па�ра�ла�ры�за�чот�да,� им�та�щан�лар�да�ону�ня�гя�дяр�сых�-ма-боь�майа� сал�са�лар� да,� Ясэ�яр� Кя�ри�мо�ву� (ща мы мы за щяй анолан, щяр вя дя дя ушаг ки ми га баь ы мы за дцшцб щяр иши ми зи ашы ранэе ниш цряк ли Ясэ яр ямийя са лам лар ол сун!) ай�аг�ла�ры�на�эя�ти�риб�онамин�нят�гой�маьа�ча�лыш�са�лар�да�Гя�ни�ря�ни�сын�ды�рыб�йо�лун�дан�дюн�-дя�ря�бил�мя�ди�ляр.�Де�ди�ки,�ня�ол�сун�ки,�Ясэ�яр�мя�ним�йа�хын�го�щу�-мум�ду?�Мян�щеч�ки�мин�мин�ня�ти�ни�-язийй�я�ти�ни�эютцрян�дей�и�лям,бил�ми�рям�ся� гий�мят� вер�мяй�ин.� Бу�ну� гой�ум� она� эе�дим.� Бу�нуйа�за-йа�за� о� да� йа�ды�ма� дцшцр� ки,� енд�ки�ри�но�лог� щя�ким� гы�зымХош�гя�дя�мя� дя� про�фес�сор�ла�рын� им�та�щан�да� гий�мят� йаз�маг�данбаш�га�ча�ря�си�гал�май�ан�да�ахыр�да�дей�ир�ди�ляр�ки,�ай�гы�зым,�ня�йа�-ман�хя�сис� атан� вар,� щеч� эя�либ�би�зим�хей�ир-ду�а�мы�зы� ал�мыр,� би�зяго�наг�лыг�дан-зад�дан�вер�мир...�Гя�ни�ря�щеч�вахт�щеч�ки�мин�мин�-ня�ти�ни� эютцрмя�ди,� зцлцм� чяк�ди,� кющ�ня�ляр� де�миш,� ъа�ны�на� ъя�фа�ны

321

Кечмиш эяляъяк

Page 322: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ба�с�ды,�анъ�аг�яй�ил�мя�ди-сын�ма�ды.Та�ле�ону�жур�на�ли�с�ти�кайа�эя�тир�ди.�О�ке�чид�дюврц,�ин�ги�ла�би�дя�йи�-

шик�лик�ляр� зя�ма�ня�си� да�им� ъошгун� щяй�ат� тяш�ня�син�дя� олан�Гя�ни�ряЯля�сэ�яр� гы�зы�ны� те�ле�ви�зий�а�нын� вя� мят�бу�а�тын� гай�нар� га�за�нын�дасюзцн� йах�шы� мя�на�сын�да� би�шир�ди!� Жур�на�лист� та�лейи� Гя�ни�ря�ни� йеркцря�си�ни�яриш-арь�аъ�ки�ми�до�лан�дыр�ды,�дцнйа�сий�а�ся�ти�ни�мцяйй�ян�-ляш�ди�рян�мяр�кяз�ляр�дя�ян�цнлц�сий�а�сят�чи�ляр�вя�дюв�лят�адам�ла�ры�иляэюрцшдцрдц.�Сий�а�сят�дя�дя�эюрцб-эютцрдц,�по�ли�то�ло�э�ийа�ня�щя�нэ�ля�-рин�дян�дя�чох�шей�яхз�еля�ди.�Анъ�аг�ща�ра�да,�щан�сы�али�мяъ�ли�с�дя,щан�сы�юл�кя�дя�ол�ма�сын�дан�асы�лы�ол�май�а�раг�ди�лин�дя�“Азяр�байъ�ан”бит�ди,�“Вя�тян”,�“Азяр�байъ�ан�щя�ги�гят�ля�ри”,�“Мил�лят”�де�ди,�мя�ся�-ля�ля�ря� вя� про�блем�ля�ря� ъя�са�рят�ли� йа�наш�ма�ла�ры� иля� ме�ди�а�да,бцтювлцкдя�сий�а�сят�дя�юз�сюзцнц�дейя�би�либ�дяст-хят�ти�иля�ща�мы�данфяр�г�лян�ди.2005-ъи�ил�дян�Гя�ни�ря�Па�шай�е�ва�Азяр�байъ�ан�Ре�с�пуб�ли�ка�сы�нын

Мил�ли�Мяъ�ли�си�нин�То�уз�дан�се�чил�миш�цзвцдцр.�Азяр�байъ�ан,�То�у�-зу�муз�ин�дийя�гя�дяр�чох�де�пу�тат�лар�эюрцбдц,�анъ�аг�хал�гын�ел�чи�-си� ки�ми� шя�ря�ф�ли� ади� � Гя�ни�ря� ки�ми� лай�и�гинъя� доь�рул�дан�ла� чох� азраст�ла�шыб�ды.�Ел�гы�зы�мыз�юз�йо�рул�маз�лыьы,�ар�дыъ�ыл�лыьы,�ъя�са�ря�ти�вя�янбаш��лыъ�а�сы,�да�им�халг,�ъа�ма�ат�тя�ря�фин�дя�дур�ма�сы�иля�сцбут�еля�ди�ки,ясил�ел�ада�мы,�Вя�тя�ни�ни,�хал�гы�ны�се�вян�неъя�олур!�Гя�ни�ря�юз�фя�а�-лийй�я�ти,�ел-оба�нын�гайь�ы�сы�на�гал�ма�сы,�йе�тим-ким�ся�сиз�ба�шы�сыь�ал�-лай�ыб�ялаъ�сы�за�дай�аг�ол�ма�сы,�кю�мяк�си�зи�се�вин�дир�мяк�ля�ин�сан�лар�-да� дцнйа�нын� щеч� дя� бо�шу�на� ол�ма�дыь�ы�на� цми�ди� ар�тыр�ды,� щагг-яда�лят�ми�зан-тя�ря�зи�си�нин�щя�ля� та�мам�ара�дан�галх�ма�дыь�ы�на� ин�-сан�ла�ры�инан�ды�ра�бил�ди�—�илк�юнъя�юз�ямя�ли�иш�ля�ри�иля!�Она�эю�ря�дябаш�га�йе�рин�ин�сан�ла�ры�да�цряк�дян�дей�ир�ляр�ки,�Гя�ни�ря�тякъя�То�у�-зун�дей�ил,�ъя�ми�Азяр�байъ�а�нын�де�пу�та�ты�дыр.�Гя�ни�ря�щагг-яда�ля�тинол�ма�сы�на�ина�мы�ны��ити�рян�ля�рин�цряй�ин�дя�цмид�чы�раьы�йан�дыр�ды,�ар�-ха�сы�уча�на�дай�аг�ол�ду,�со�си�ал�яда�ля�тин�бяр�па�сы�цчцн�юзцнц�онайа�хын�сай�ан�ла�рын�да�эюзцня�аь�сал�ды.Гя�ни�ря� сяр�щяд� та�ны�ма�ды.� Де�пу�тат� се�чил�дийи� да�и�ря� бир� йа�на,

Азяр�байъ�ан�дан,�Эцръцстан�дан,�Ирандан,�Тцркийядян,�Ру�сий�а�-дан...�им�дад�ди�ляй�ян�ля�рин�щой�у�на�йет�ди-халг�ел�чи�си�вя�халг�ада�-

322

Бящрузяр

Page 323: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мы�ол�дуь�у�ну�сцбут�едиб�ин�сан�ла�рын�гял�бин�дя�бир�яда�лят�мцъяс�ся�-мя�си�ки�ми�щей�кя�ли�ни�уъ�алт�ды.�Ща�лал�щаг�ла�ры�тап�да�лай�ан�ща�рын�ла�-рын,�адам�ла�ра�цстдян�ашаьы�ба�хан�ла�рын,�вя�зи�фяйя�дя�дя�ма�лы�ки�мийа�на�ша�раг�ону�йал�ныз�юз�мя�на�фейи�на�ми�ня�иш�ля�дян�ля�рин�гя�ни�ми�-ня�че�в�рил�ди.�Халг�мя�му�ру�Гя�ни�ря�иля�щя�дя�ля�ди.Гя�ни�ря�тящ�сил�дян�ба�ш�ла�ды...�Йо�рул�маг�бил�мя�дян�вик�то�ри�на�лар,

би�лик�ма�ра�фон�ла�ры,�ачыг�дяр�сляр,�дис�пут�лар�ке�чир�ди,�га�багъ�ыл�мцял�-лим�ля�рин� щя�вяс�лян�ди�рил�мя�си�ня,� га�либ�ля�рин�мцка�фат�лан�ды�рыл�ма�сы�нана�ил�ол�ду.�Мяк�тя�би,�рай�он�тящ�си�ли�ни�ай�аьа�гал�ды�рыб�То�уз�тящ�си�ли�-нин�шю�щ�ря�ти�ни��юзцня�гай�тар�ды.Гя�ни�ря�итиб-бат�мыш,�уну�дул�муш�ел�ша�ир�ля�ри�нин,�клас�сик�ля�рин,�ус�-

тад�ашыг�ла�рын�ляй�а�гят�ли�шя�кил�дя�йу�би�лей�ля�ри�ни�ке�чи�риб,�ъилд-ъилд�ки�-таб�ла�ры�ны�няшр�ет�дир�ди.�Сющбят�ля�ри�миз�дя�щя�ми�шя�мя�ни�дя�тя�ляс�ди�-рир�ди�ки,�бун�ла�ры� йа�зыб�китаб� шяк�лин�дя� чап�елят�дир�мяк� ла�зым�дыр.Оту�руб-ду�руб�еля�щяр�йер�дя�де�йир�ди�ки,�бюлэя�нин�та�рих�вя�ет�ног�-ра�фи�йа�сы�ны�Бящ�ру�зяр�йах�шы�би�лир.�Ял�бят�тя,�бу�нун�юзц�дя�мя�ня�яла�-вя�енер�жи�ве�рир�ди…�Гя�ни�ря�ишыг,�йол,�газ,�су,�те�ле�фон�чяк�дир�ди.�Йе�тим-йе�си�ря,�шя�щи�-

дя�ев�ляр�тик�дир�ди,�мящ�ля�ляр�вер�ди,�тор�паг�пай�лат�ды,�хя�с�тя�мца�лиъяелят�дир�ди,�йа�таг�хя�с�тя�си�ни�ай�аьа�гал�дыр�ды,�ту�тул�муш�эю�зя�ишыг�ол�-ду,� гол�туг�да� эя�зя�ни,� гу�лаьы� ту�ту�ла�ны� аь� эц�ня� чы�хар�ды�—�мин-мин,�йцз�мин�ал�хыш�га�зан�ды.Юзцнцся�халг�—�мил�лят,�Азяр�байъ�ан� сев�да�сы�бир�ан�да�ол�са

тярк�еля�мя�ди.�Мя�мур�юз�ба�шы�на�лыь�ы�нын�аъ�ыь�ы�на,�хал�гы�нын�ал�хы�шы�илящей�уъ�ал�ды,�уъ�ал�ды,�елин�се�вим�ли�си�ня�че�в�рил�ди.

Бя йин чай гай нат маьы

...�Ли�ба�сы�на,� яйин-ба�шы�на� ба�хыб� ада�мын� гар�шы�лан�ма�сы�на� ба�-бам�бир�ящ�ва�лат�да�ны�шар�ды.�Ясил�за�дя�ля�ри�миз�дян�би�ри�чу�ха�да,�бу�-ха�ра�па�паг�ба�шын�да�шя�щяр�дя�ад�лы�бир�рес�то�ра�на�эи�рир.�Бу�ну�щечса�йа�са�ла�сы�ол�мур�лар.�Ахыр-ахыр�да�чай�эя�тиз�ди�ря�би�лир.�Ишлян�мяк�-дян�ши�ры�чат-чат�олан�гы�рыг�зи�ри�ли�(нял бя ки йя бя зи йер ляр дя бюлцм,бюлмя дя де йир ляр) стя�кан�да�чай�ве�рир�ляр.

323

Кечмиш эяляъяк

Page 324: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бу�ну�эюрян�вя�бун�ла�рын�ба�йаг�дан�бя�ри�еля�дик�ля�ри�ни�йыьан�бяйгул�луг�чу�йа�бир�йцз�лцк�(5 маната еркяк дцшцрмцш) ве�риб�ики�кяр�-пиъ,�ичи�су�до�лу�чай�ник�эя�тиз�ди�рир.�Эя�тирт�дик�ля�ри�ни�сто�лун�цс�тцн�дяра�щат�ла�йыб�ъи�бин�дян�бир�уъ�дан�йцз�лцк�чы�хар�дыб�чай�ни�кин�ал�тын�дайан�ды�рыр� ки,� сиз� ямял�ли� чай� ве�ря� бил�мир�си�низ,� юзцм� гай�на�да�-ъаьам.Ят�раф�да� "доь�ра� ду�ран"� адам�ла�рын� эюзц� гар�шы�сын�да� тя�зя�дян

рес�то�ра�нын�бюйц�йц-фи�лан�бя�йин�ял-айаьы�на�дц�шцр�ляр�ки,�сян�Ал�лащ,би�зи�баьыш�ла,�бир�иш�ди,�ол�ду-кеч�ди…

Эюйчя эюлц, Ба бам, бир дя ада (йа�ры�ма�да)

У�шаьый�дым.�Ба�бам�мя�ни�юзцй�ля�Эюйчя�нин�Аь�бу�лаьы�на�Ба�лымцял�ли�мин�го�щум�ла�ры�нын�хе�йир�иши�ня�апар�мыш�ды.�Ашыг�Мя�щяр�рямшя�йир�ди�Ашыг�Имран�ла�мяъ�лис�дяй�ди.�Ашыг�Имра�нын�еля�вахт�ла�рый�дыки!�О�гум�ров�сяс,�о�гящ�гя�щя�йя�бян�зя�йян�зян�эу�ля�ляр,�о�даь�ла�расяс�са�лан�шювглц�оху�ма�цс�тцн�дян�ял�ли�ил�ке�чян�дян�сон�ра�да�гу�-лаг�ла�рым�да�сяс�ля�нир.�Адам�лар�еля�гу�лаг�кяс�илмиш�ди�ляр�ки,�аьыз�ла�-ры�еля�ъя�ачыг�гал�мыш�ды…�Па�йы�за�дюнян�вах�тый�ды.�О�йа�дым�да�га�-лыб� ки,� ба�бам�Эюйчя� эюлц�нц� зи�йа�рят� еля�мяк� ис�тя�йян�дя� чох�ла�рыона� го�шул�маг� ис�тя�ди,� Ба�лы� мцял�лим� гой�ма�ды,� тяк�ъя� Исим�ха�ныэютцр�дц,�бир�дя�ус�та�Бай�рам�(Мещ ва лы ки ший ля он да, аз га ла, бирилий ди ки, ики мяр тя бя ли бюйцк еви миз дя дцл эяр лик еля йир ди ляр) ол�ду.Ба�бам�эюлцн�кя�на�рын�да�са�щил�бо�йу�бир�хей�ли�эя�зин�ди.�Ща�зыр�лыг�лыэе�дян�Ис�ми�хан�эюля�тор�ат�ды.Ба�бам�ялим�дян�ту�туб�Ба�лы�мцял�ли�мя�де�ди�ки,�биз�Бящ�ри�зяр�нян

бир�аз�эя�зя�ъя�йик,� сиз�бур�да�га�лын.�Бир�хей�ли�ара�ланан�дан�сон�раба�бам�ся�си�кал�ла�шыб�аз�ъа�гя�щяр�ля�ня-гя�щяр�ля�ня�сюйля�ди�ки,�ай�ба�-ла-оьул,�бах�бу�дя�низ�дя�дя-ба�ба�дан�би�зим�олуб�ду,�йай�лаьа�эя�-лян�дя�бур�да�о�гя�дяр�чим�ми�шик,�ушаг�вах�ты�о�гя�дяр�ой�на�мы�шыг�ки!Сон�ра�да�яли�ни�эюлцн�дя�рин�лик�ля�ри�ня�—�Аь�ры�даьы�на�тя�ряф�уза�дыбде�ди�ки,�ора�лар�да�га�баг�лар�бир�ада�вар�ды,�ады�на�Ке�шиш�ада�сы�де�-йир�ди�ляр.�Су�чя�ки�лян�дян�сон�ра�да�ща�гу�руйа�бир�ляш�ди…�Сон�ра�нын

324

Бящрузяр

Page 325: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

иши�ни�де�йи�рям,�ар�тыг�бюйц�мцш�дцм.�Ба�бам�бир�дя�фя�о�Ке�шиш�ада�-сы�ны� ня�зяр�дя� ту�та�раг� да�ныш�ды� ки,� ор�да� ба�хы�ъы�лар,� дя�рин� алим�ляр,цля�ма-мол�ла�лар�вар�ды.�Бир�дя�фя�ити�йи�ми�ах�та�ра-ах�та�ра,�он�дан�саьдц�шцб�хя�тир�ъям�лян�мяк�цчцн�со�раг�ла�шыб�ора�ны�тап�мыш�дым.�Мя�нядан� эя�лир�ди� ки,� щеч� ким�нян� ишим� олуб� ким�ся�йя� то�хун�ма�дыьымщал�да,�ни�йя�мя�ним�аты�мы�апар�сын�лар?�Ки�мя�до�лаш�мы�шам?�Няй�ся,щя�мян�о�ада�йа�эе�диб�чых�дым.�Юйрян�миш�дим�га�баг�ъа�дан�ады�ны,о�ба�хы�ъы�нын�гя�бу�лу�на�дцш�дцм.�Ди�ля�йи�ми�чат�ды�ран�да�чох�ин�ъик�вягаш�га�баг�лы�щал�да�де�ди�ки,� ахы,�да�ща�мян�еля� иш�ля�ря�бах�мы�рам.Го�ъал�мы�шам,�щям�дя�ин�ди�бир�ше�йя-ишя�ба�хан�дан�сон�ра�бир�хей�лиюзц�мя�эя�лям�ми�рям,�хяс�тя�ля�ни�рям.А�хыр-ахыр�да�гы�ры�мым�дан�ня�ан�ла�ды�са�кюмяк�чи�си�ни�чаьыр�ды,�га�-

ра�пал�тар� эе�йин�ди,� ба�шы�ны�да�га�ра� ля�чяк�ля� чя�киб�до�да�гал�ты� ня�сяде�йя-де�йя� эюзц�нц� йум�ду� вя� юзцн�дян� эет�ди.� Айы�лан�дан� сон�расюйля�ди� ки,� Шям�сяд�дин�дян� эя�либ�сян,� адын�Мя�шя�ди�Рцс�тям� оь�луГя�шям�ди,�юзцн�дя�ат�ити�йи�иля��баь�лы�эя�либ�сян.�Цря�йи�ня�са�лыр�сан�ки,эюрян,�аты�ны�ня�йин�цс�тцн�дя�апа�рыб�лар?Ар�ха�йын�ола�би�ляр�сян,�щеч�ки�мин�ся�нин�ля�гясд-гя�ряз�ли�йи�йох�ду,

бил�мя�йиб,�баш�га�сы�нын�кый�ла�дя�йи�шик�са�лыб�апа�рыб�лар.�Еви�ня�ча�тан�-да�эюря�ъяк�сян,�атын�чюлдян�га�йы�дыб�эя�либ…�Ся�ня�бир�шей�дя�де�-йим,�еви�ни-йур�ду�ну�дя�йиш�мяк�ис�тя�йир�сян,�чох�дц�шяр�ли�йур�дун�вар,им�ка�нын�вар�са,�щеч�йур�дун�дан�тяр�пян�мя…�Доь�ру�дан�да�га�йы�-дыб�евя�ча�тан�да�эюрдцм�ки,�ат�юз�сяр�дя�ни�миз�дя�ди……�Ба�бам�ят�ра�фа�бой�лан�ды,�йа�хын�лыг�да�щеч�ким�йох�иди.�Де�ди

ки,�мян�эюлдя�чи�мя�ъям,�бах�сян�ял-айаьы�ны�су�йа�сал�маз�сан,�ща!Су�со�йуг�ду.�Юзц�со�йун�ду,�бир�ъя�алт�ту�ман�да�су�йа�эир�ди,�су�йундя�рин�ли�йи�ня�тя�ряф�гол�атыб�бир�хей�ли�цз�дц.�Са�щи�ля�чы�хан�да�бярк�цшц�-мцш�дц.�"Исс…с"�еля�йиб�ди�ши�ди�ши�ня�де�йя-де�йя�тя�ля�сик�пал�та�ры�ны�эе�-йи�ниб�мя�ни�дя�гу�ъаьы�на�эютц�рцб�йе�йин�ад�дым�лар�ла�адам�ла�рын�йа�-ны�на�га�йыт�ды.Исми�хан�то�ру�на�дц�шян�ба�лыьы�тя�миз�ля�йир�ди.�Ба�бам�де�ди�ки,�гы�-

зыл�ха�лы�ба�лыг�ды,�щям�дя�она�фо�рел�де�йир�ляр.�Ба�лы�мцял�лим�ба�ба�мынцзц�ня�ба�хыб�со�руш�ду�ки,�рян�эин�ни�йя�дя�йи�шиб,�ай�Гя�шям�ями,�ол�-му�йа�хяс�тя�лян�дин?�Ба�бам�аз�ъа�гы�мы�ша�раг:�-�Эял�миш-кеч�миш�йа�-

325

Кечмиш эяляъяк

Page 326: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ды�ма�дцш�дц,�бир�гуш�чи�ми�ши�еля�дим,�-�де�ди.�Ба�лы�мцял�лим�йа�мантя�лаш�лан�ды,�ба�йаг�дан�топ�ла�дыг�ла�ры�гыр-гыр�ныг�дан��оъаг�га�ла�ды�лар.Исми�хан� да� доь�ра�йыб� га�за�на� йыь�дыьы� ба�лыьын� цс�тц�ня� эюлдян� суэютц�рцб�тюкдц.�Эюлцн�гы�раьын�да�тон�га�лын�ис�ти�си�ада�ма�хош�эя�лир�-ди.�Би�ши�ри�лян�ба�лыг�ор�та�йа�эял�ди.�Бу�йа�ша�эял�ми�шям,�о�дад,�о�тамщя�ля�дя�да�маьым�да�га�лыб.�Доь�ру�ду,�де�йир�ляр�ки,�адам�го�ъа�лыбйаш�лаш�дыг�ъа� аь�зы�нын� да�ды�ны� ити�рир,� дцз�дц!� Ан�ъаг� он�дан� сон�ра,цс�тцн�дян�хей�ли�ке�чян�дян�сон�ра�да�о�Эюйчя�эюлц�нцн�гы�раьын�дайе�ня�ба�лыг�би�ширт�дир�дим,�ам�ма�о�та�мы�бир�дя�ду�йуб�ляз�зят�алам�-ма�дым…�Яр�кя�ля�ня�ряк�адам�ла�ра�сюйля�мя�йя�баш�ла�дым�ки,�ба�бамдя�низ�дян�чы�хан�да�"Ысс…с.."�еля�ди,�юзц�дя�ди�ши�ми�ди�ши�мя�ву�ра�рагэу�йа� ба�ба�мы� йам�сы�ла�йыр�дым.�Ки�ши� яли�ни-яли�ня� ву�ра�раг� цряк�дянэцл�дц.�Вя�он�дан�сон�ра�да�эу�йа�юзц�нцн�хя�бя�ри�йох�муш�ки�ми�еви�-миз�дя�доь�ма�ла�рын�йа�нын�да�баш�га�ла�ры�нын�со�руш�ма�сый�ла�ки,�Бящ�-ри�зяр,�ба�бан�дя�низ�дя�не�ъя�чим�ди,�он�да�баш�ла�йыр�дым�Ки�ши�ни�йам�-сы�ла�маьа.�Рящ�мят�лик�о�щя�ря�кя�тим�дян�ляз�зят�алар,�уьу�нуб�эе�дяр�-ди…

...Уж Рум вя йо лун дяр вян дя дцшмяйи

Би�зим�йер�ляр�дя�узаг�бир�мя�ка�ны,�мям�ля�кя�тин�уъ�га�ры�ны�ня�зяр�-дя� ту�тан�да� дей�ир�ляр� ки,� “Уж� Ру�ма”� эе�диб� гай�ыт�мы�шам.� Йя�ни,тцрк�тор�паг�ла�ры�нын�бир�сы�ны�ры�да�Ана�до�лу�дан�ад�лай�ыб,�Ис�тан�бул�-да�“Бо�ьаз�ла�ры”�да�ке�ч�мяк�ля�Рум�ели�ня�бир�ля�шир.�Би�зим�ки�ляр�янузаг�мян�зили�нишан�веряндя�“Уж�Ру�мун�ди�бин�дян�эя�ли�рям”,�—дей�яр�ди�ляр.Бир�дей�им�дя�диг�гят�чя�кир�ки,�би�ри�си�эет�дийи,�буй�рул�дуьу�йер�-

дян�эеъ�гай�ы�дан�да�“�эюрцм,�йо�лун�Дяр�вян�дя�дцшсцн”,�—�дейир�-ляр.�Йер�ли�ши�вя�дя�неъ�я�дир,�мян�еля�эютцрцрям,�чох�ещ�ти�мал�ки,�буифа�дя�йо�лун�Дяр�бян�дя�(фи кир ве рир сиз ми, халг бур да да ин ди гцбар -ла ха тыр ла дыь ы мыз язя ли бир тцрк тор паь ы нын ады ны мад ди ляш ди риб ди!)дцшсцн�ан�ла�мын�да� иш�ля�нир.�Биз�дя� итя-ба�та�дцшмя�син�дейя�йа�дасал�дыг...

326

Бящрузяр

Page 327: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Са ры йаьа — са рым саьа...

Кющ�ня�ляр� фящмля,�мцдрик�лик�ля� щяр� шей�ин� чя�ми�ни� йах�шы� би�ляр,ин�ди� про�бле�мя� че�в�ри�лян,� ин�са�нын� ана�да�нэ�ял�мя� гцсур�ла�ры�ны� чохса�дя�цсул�лар�ла�йо�лу�на�гой�ар�ды�лар.�Он�лар�бир�ди�ми�—�беш�ди�ми?!Ана�лар-ня�ня�ляр�ушаьы�кюр�пя�лик�дян�бя�ляк�дя�сах�лар,�бя�ляк�ля�бя�-

ляй�ян�дя�оь�лан�ушаг�ла�ры�нын�йан�ла�ры,�йан�бы�зы�сям�ти�ня�бя�ляй�ин�ичя�ри�-си�ня�ки�чик�кял�тян-гял�тян�гой�ар�ды�лар�ки,�ушаг�эя�ляъ�як�дя�дюзцмлцол�сун,�нярмянязийин�вя�аьъ�ий�я�рин�би�ри�ня�че�в�рил�мя�син.Ипяк�ня�ня�ляр�ушаьы�“чор�шой”ла,�шал�ла�кюр�пя�нин�гы�чы�ны�йан�ла�ра

эен�ачыб�шял�ляк�ля�дал�ла�ры�на�шял�ляй�ир�ди�ляр.�Алим�ляр�ин�ди�та�пыб�лар�ки,бу� цсул�ла� ушаг�лар�да� ана�да�нэ�ял�мя�буд-ой�наг� чы�хыь�ы�ны�мца�лиъяедяр,�йе�ри�ня� са�лар�вя�ушаг�да�ад�ды�мы�ны�атыб�йе�рий�иб-йцйцрян�дящяр�иш�гай�да�сы�на�дцшяр�ди...Нитг� мя�дя�нийй�я�ти�нин,� ха�рак�те�рин,� дцнйа�э�юрцшцн� фор�ма�лаш�-

ма�сы,�мя�ня�вийй�а�тын�зя�нэ�ин�ляш�мя�си�ня�хид�мят�едян�лай�ла,�бай�а�ты,ох�ша�ма,� наь�ыл,� яф�са�ня,� йа�нылт�маъ,� сюз� ой�ун�ла�ры� фолклорядябиййатымызын� инъиляридир.� Аз� гала� 50� ил� яввял� ешитдийим� вяйаддашыма�щопан�гядим�гошгудан�бири:�

Баъадан бахан щидряэюз,Бири кящяр, бири боз.Миндим бозун бойнуна,Эетдим Урум йолуна.Урум йолу дярвядяр,Ичиндя меймун эязяр.Меймуну цркцтдцм,Гулаьыны гырпытдым.Даьда эязян щаъылар,Вурду голуму гырды.Голум газанда гайнады,Оьлаг йанымда ойнады.Оьлаьы йеря вурдум,Йер мяня йемлик верди.

327

Кечмиш эяляъяк

Page 328: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Йемлийи тата вердим,Тат мяня дары верди.Дарыны гуша вердим,Гуш мяня ганад верди.Ганадландым учмаьа,Щагг гапысын ачмаьа.Щагг гапысы ачыгды,Ичи долу палчыгды...Дамдан-дама тоз эедяр,Ичиндя бир гыз эедяр.Бу гызын ял йайлыьы,Ортасы зяр йайлыьы.Щяря бир “Аллащ!” десин,Гардаша ъан саьлыьы...

“Щагг�гапысындан” сонра�ахырынъы�сятирляр�беля�дя�охунурду:

Бир оьлу вар, бир гызы,Гызынын ады Фатма,Йатанда шыллаг атма.Оьлунун ады Мящяррям,Долма верим зящярлян.

Бунун� ардынъа� да� айры� бир� дцзцллямя�—� дцзэц� дя� дилиминуъуна�эялир:

Щуара-щуара, щуара бяйЩуара бяйин ня пешясиЭяляр-эедяр щяпешясиЩяпешя бядял-бядялБядяли юлдцрдцлярАь дона эейдирдилярАь дон бизим олайдыКятан кюйняк олайды

328

Бящрузяр

Page 329: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Кятан кюйняк филфилиЭял юйрян бизим дилиБизим дил алабахтаЙувасы дар гонахдаЭетдиляр учурмаьаДярйадан кечирмяйяДярйадан кечян атларАьзында йцйян чатларБири щцрц, бири пяриЩейва чичяйин отларНарын эюйчяйин отлар.

Бир� дя� ушаь�ын� ня�фя�си�нин� дя�рин�ляш�ди�рил�мя�си,� диофрагманын,ъийяр�ля�ри�нин� эе�ни�ш�лян�ди�рил�мя�си�ня� хид�мят� едян�ой�ун�лар�ла� йа�на�шы,мях�су�си�бу�мяг�сяд�ля�бир�тя�мрин�йа�рат�мыш�ды�лар.�Гя�ри�бя�дир�ки,�бу�-ну�би�зим�елат�дан�са�вайы�ди�э�яр�йер�ляр�дя�мцша�щи�дя�еля�мя�ми�шям�вяфол�к�ло�ру�му�за�аид�йа�зы�лы�гай�наг�лар�да�да�раст�эял�мя�ми�шям.Да�ща�чох�дя�рин�дян�ня�фяс�алыб�аь�ъий�я�рин�эц�ни�ш�лян�мя�си�ня�хид�-

мят�едян�бу�уни�кал��тя�мрин�бир�ня�фя�ся�дей�и�лир�вя�бу�за�ман�ара�даня�фяс� ал�ма�ма�лы�сан,� яв�вялъя� щцндцрдян� чы�хан� сяс� эет-эе�дя� юля�-зийир�вя�ус�та�лыг�—�баъ�а�рыг�да�одур�ки,�бу�“зу...у...у...у...”�ся�си�-ни�ким�бир�ня�фя�ся�да�ща�чох�дейя�би�ляъ�як:�“сары�йаьа�—�са�рым�саьазу� де�ми�шям,� зуламышам,� зу...у...у,� зу...у...у...у..,� зу...зу...у...у...у...у...у...у...”�(Бу, да ща чох эе дяр — эял мяз ня фяски ми алы ныр).

Да�ща�бир�юрняк:�у�шаг�ойун�ъаг�ла�ры� �да�кеч�миш�дя�еко�ло�жи�ъя�-щят�дян�чох�тя�миз�олар�ды.�Ев�дя�щей�ван�кя�си�лян�дя�онун�си�дик�ли�йи�-ни� (си дик ки ся си) йах�шы-йах�шы� йу�дуг�дан� сон�ра� тяд�ри�ъян� цфц�рцбтоп,�йа�говуг�дц�зял�дяр�ди�ляр.�Бу�си�дик�лик�ей�нян�“йед�дигат�топ”ки�ми�дир�—�чох�чя�тин�цфц�рц�лцб�дол�ду�ру�лур.�Бу�нун�чцн�дя�яв�вял�ъяня�эц�ъцн�йе�тир,�о�ди�ва�ры�га�лын�дя�ри�ки�ся�нин�ичя�ри�си�ня�цфц�рцб�аь�зы�-ны�баь�ла�йыб�еля�баь�ла�дыьын�йер�дян�дя�ту�туб�би�р�тя�ря�фи�ни�ди�ва�ра,�йайе�ря�ди�ря�йиб�ба�сыб,�сан�ки�юйкя�ля�йир�сян�ки,�о�йед�ди�йох,�бял�кя�дяон� йед�ди� гат� олан� щя�мин� дя�ри� ки�ся� эе�ня�либ-эе�ниш�ля�ниб� то�па

329

Кечмиш эяляъяк

Page 330: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дюнсцн.�Щяр�дя�фя�дя:�—�Дам�да�да�на�бюйц�дц�—�сян�дя�бюйц�ди.Дам�да�да�на�бюйц�дц�—�сян�дя�бюйц�ди,�—�дейиб�тез-тез�тяк�рар�-ла�йыр�сан�вя� тя�зя�дян�го�вуьу�бир�дя�ща�ва� иля�дол�ду�руб�щя�ми�н�осюзля�ри�тяк�рар-тяк�рар�сюйля�йя-сюйля�йя�бу�иши�да�вам�ет�ди�рир�сян�—та�топ�ямял�ли�баш�лы�ща�зыр�ола�на�ки�ми.�Юзц�дя�бу�го�вуг�—�топ�ин�-ди�ки� ама�нат� ре�зин� шар� вя� топ�лар� ки�ми� ол�маз�ды;� шин�эи�лим� атанчынгы�кими�ушаг�лар�бир�мцд�дят�онун�ла�цряк�ля�ри�ис�тя�дик�ля�ри�гя�дярой�нар�ды�лар.�

Са мы нын уъу, йох са гу лаьы?

Би�зим� адам�лар� би�ри�си� иля� йол�да�ш�лыг�дан,� ор�таг�лыг�дан� аь�лы� биршей�кя�с�мяй�ян�дя�дей�ир�ляр�ки,�ся�нин�ки�са�мы�нын�уъу�яй�и�ля�ня�ки�ми�ди.Бир�па�ра�кянд�ля�ри�миз�дя�ися�бу�ифа�дя�“са�мы�нын�гу�лаьы�яй�и�ля�ня�ки�-ми”� иш�ля�нир.�Елат�щяй�а�ты�на�бя�ляд�лийи�олан�лар�би�лир�ки,�аты,�юкцзц,кя�ли...�бой�ун�ду�руьа�го�шан�да�бой�ун�ду�руь�ун�щяр�ики�го�лу�ну�—тя�ря�фи�ни�(чий ин лик вя боь а зал ты) бир-би�ри�ня� бир�ляш�ди�риб� баь�ла�магцчцн�мях�су�си� ачыл�мыш� дя�лик�дян� баш� бар�маг�дан� бир� аз� йоь�ун,уъу�бир�аз�си�ври�(ей нян иряш мя нин уъ ун да кы ат мы хы ки ми) тях�ми�-нян� 40-45� см� узун�луь�ун�да� йо�ну�ла�раг� ща�мар�лан�мыш� бир� аь�аъпар�ча�сын�дан�ис�ти�фа�дя�олу�нур�ки,�бу�на�да�са�мы�дей�и�лир. (Бой ун ду -руг да 4 ядяд са мы олур.) Са�мы�йа�йемишян,�йа�зоь�ал,�йа�эяр�мя�-шов,�йа�гы�зыл�сюйцд�бу�даь�ын�дан�кя�си�либ�дцзял�ди�ляр�ди.Бу�ну�гой�ум�она�эе�дим.�Бир�йа�ман�эюз�дяй�мя�ли�вар�мыш,�щан�-

сы�мал-щей�ва�на�тя�фя�ринъ�ля�ба�хар�мыш�са�да�ща�о�бы�чаьа�зор�ла�эя�ля�-сий�миш.�Эцнля�рин�бир�эцнц�бу,�Яля�сэ�яр�ки�ши�иля�га�баг�ла�шыр,�онунюкцзля�ри�ня�сы�най�ыъы�ня�зяр�са�лыб�бярк-бярк�тя�ри�ф�ляй�ир.�Сон�ра�да�еви�-ня�ча�тар-чат�маз�оь�лу�ну�ща�рай�лай�ыб�чаь�ы�рыр�вя�яли�ня�дя�мяъ�лис�си�-ни�си�ми,� гулп�лу�му,� щяр� няй�ся� ве�риб� гон�шуйа� эюн�дя�рир� ки,� эетЯляс�э�яр�ями�ня�дей�нян,�о�юкцзцн�зий�ан�лыг�алыш�ма�сын�дан�бир�пайда�би�зя�вер�син�(бу юз эюзцня ар хай ын ды, би лир ки, юкцз парт ла майадцшя си ди, йий я си нин ся кя с мяк дян баш га да ща ялаъы гал май а сы ды).Ушаг�эя�либ�ди�ляй�и�ни�Яля�сэ�яр�ки�шийя�йе�ти�рян�дя�о,:�—�Эет�атан

гу�рум�саьа� де� ки,� бой�ун�ду�руь�ун� са�мы�сы� даь�даь�ан�дан�ды.� Хя�-тиръ�ям� ол�сун,� юкцзцмя� онун� тюкцлмцш� эюзц� кар� еля�мяз,� гой

330

Бящрузяр

Page 331: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ум�сун�уб�шишмясин�дейин�эюрсцн�юзцнцн�бир�ле�ши�ни�(гоъа гой ун)та�па�би�лир�ми!,�—�дей�иб�сюр-сюр�(сюйцм-сюйцм) сюй�ля�нир.“Са�мы�нын�уъ�у�нун�вя�йа�гу�лаь�ы�нын�яй�ил�мя�си”�иде�о�ма�тик�ифа�дя�-

си�да�ща�чох�бу�мя�на�ны�ве�рир�ки,�юкцз�кяъ�чя�кян�дя�ми,�йа�чох�эцъядцшян�дя�ми�самы�баьы�гырылыр,�са�мы�йей�и�лир�—�уъу�(гулаьы) яй�и�лир,са�мы�ны�йе�рин�дян�чы�харт�маг,�йа�да� тя�зя�дян�зор�ла�бой�ун�ду�руьаэя�ти�рил�миш�атын�—�юкцзцн�бой�ун�ду�руь�у�нун�уъ�у�на�яла�ман�да�ке�-чир�мяк�“бир� ит� яза�бы�на”�дюнцр.�Ей�ни� за�ман�да� са�мы�бой�ун�ду�-руьа�йах�шы�ке�ч�мя�дий�и�ня�эю�ря�юкцз�дя�тяр�сля�шиб�тез-тез�бой�ун�ду�-руг�дан�ара�ла�ныр,�тя�зя�дян�ону�бой�ун�ду�руьа�эя�тир�мяк�зцлмля�ба�-ша�эя�лир.�Щя�мян�бу�иш�ля�ри�дя�тяк�ба�шы�на�эюр�мяк�мцмкцн�ол�мур.Бу�зящ�мя�тя,�язаб�лы�ишя�щяр�ки�ши�таб�ла�ша�бил�мир,�щамы�бир�бящаняиля�йайыныр,�йа�да�йахасыны�гыраьа�чякир.�Онунчцн�дя�дей�ир�ляр�ки,ся�нин�йол�да�ш�лыь�ын�са�мы�нын�уъу,�са�мы�нын�гу�лаьы�яй�и�ля�ня�ки�ми�ди.

“Зя кя ря — Зя кя риййя”

Эир�зан�вя�Яли�мяр�дан�лы�кянд�ля�ри�нин�го�ву�шуь�ун�да�бир�“Зя�кя�-риййя”�йе�ри�миз�вар.�Йер�ли�ляр�она�щям�дя�“Зя�кя�ря”�де�йир�ляр.�То�-уз�чай�ы�нын�сол�гый�ы�сын�да�кы�щя�мин�20�щек�тар�лыг�яра�зи�о�гя�дяр�мящ�-сул�дар,�бя�ря�кят�ли�тор�паг�ды�ки,�вах�ти�ля�са�биг�Фрун�зе�ады�на�сов�хо�-зун�цзцм�пла�ны�нын�юзяй�и�ни�ора�ве�ряр�ди.�Юзц�дя�неъя�мящ�сул!�Бу�-ра�да�йе�ти�шян�цзцмцн�ши�рин�лийи�до�даг�йа�рар�ды.�Ня�ися,�де�дий�и�мизоду�ки,�Та�н�ры�щя�мин�о�бир�пар�ча�тор�паьа�юз�бар-бя�ря�кят�яли�ни�ся�-ха�вят�ля�чя�киб�ди.Дцнйа�да�щеч�ня�тя�садцфи�ол�мур�вя�бу�нун�бял�кя�дя�бир�ся�бя�-

би�одур�ки,�щагг�пейь�ям�бяр�ля�ри�миз�дян�олан�Йящйа�Пейь�ям�бя�-рин�дя�ата�сы�нын�ады�Зя�кя�риййя�иди...Ела�тын� ди�лин�дя� иш�ля�нян�Зя�кя�ря� ады� да� чох� гя�дим� за�ман�ла�ра

эе�диб�чы�хыр.�Мян�бя�ляр�дя�“ямир�спа�са�лар”,�баш�га�сюз�ля,�али�баш�ко�-ман�дан,� сяр�кяр�дя� ки�ми� Зя�кя�ря�нин� ады� дя�фя�ляр�ля� гейд� олу�нур.То�уз�тор�паь�ы�нын�йцз�ил�ля�ри�ашыб�ми�нил�лийя�го�ву�шан�зя�нэ�ин�ди�ря�ништа�ри�хи,� бу�ра�да�кы� ин�сан�ла�рын� мцба�ри�зя� яня�ня�ля�ри� за�ман-за�манмяш�щур�олуб�ду.�Ким�би�лир,�щаг�гын�да�да�ныш�дыь�ы�мыз�бу�тор�паг�да

331

Кечмиш эяляъяк

Page 332: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

(“Зя кя риййя” — “Зя кя ря”) бял�кя�еля�щя�мин�о�мяш�щур�дюв�лят�вящяр�би�ха�дим�Зя�кя�ря�нин�ады�иля�баь�лы�дыр.“Зя�кя�риййя”�—�“Зя�кя�ря”.�Юзцндя�та�ри�хин�баш�ву�рул�ма�мыш�ян

дя�рин�гат�ла�ры�ны�горуйуб�сах�лай�ан�бу�улу�ан�т�ро�по�то�по�ни�ми�ки�та�-бы�мы�за�сал�дыг�ки,�тяд�ги�гат�чы�ла�ры�мы�зын�диг�гя�ти�ни�бял�кя�чя�кя.

Бир чяк ли иняк ля рин чи чяк пайы

...Кюч�йер�бяй�ер�олан�дан�со�нра�елат�щяй�а�ты�юз�аха�ры�иля�эе�дяр�-ди.�Бир�чяк�ли�ма�рал�иняк�ляр�(дюрдйашар ъамыша да бичяк дейирляр),сцрцляр�эюй�йа�маъ�ла�ра�йай�ы�лыб�гай�маг�чи�чяйи�га�ры�шыг�мях�мяр�ха�-лы�дан�ба�ш�ла�ры�ны�гал�дыр�ма�дан�еля�дюшцряр�ди�ляр�ки,�бир�дя�йе�лин�ля�рипа�ча�ла�ры�нын� ара�сы�на� сыь�майа-сыь�майа,� ямъ�як�ля�рин�дян� сцддамъ�ы�лайа-дамъ�ы�лайа�юз�ля�ри�ни�ар�хаъа�эцънян�са�лар�ды�лар.�Оъ�аь�ынща�лал,�бир�чяк�ли�иняк�ля�ри�юзцндян�дя�чох�онун�ба�ла�сы�на-бу�зо�ву�нагайьы�эю�с�тя�рян,�чя�киб�баь�лай�ан�да�еля�ана�сы�би�либ�саь�ыъ�ы�нын�гол�-туг-ба�шы�ны�дцртмя�ляй�ян�да�на�сы�ны�вур�магданса�гы�мы�шан�анайа,еля�бил�ки,�мин�нят�дар�лыг�яла�мя�ти�ки�ми�аь�зы�нын�ъев�зя�син�дя�—�до�-даг�ла�ры�нын�кя�на�рын�да�гай�маг�чи�чяйи�пайы�эя�ти�ряр�ди.�Иняк�са�щи�биана-эя�лин�дя�бу�чи�чяйи�эютцрцб�она�ня�ва�зиш�эю�с�тя�рир�ди...�Ипяк�ня�-ня�ляр,� эя�лин�ляр� сяр�ниъ� диз�ля�ри�нин� ара�сын�да� ей�ди�ря-ей�ди�ря� шцмшадби�ляк�ля�ри�иля�саьар,�шцмшад�ямъ�як�ляр�дян�шыр�наг�ла�нан�сцдц�бир�уъ�-дан�са�тыл�ла�ра�дол�ду�рар�ды�лар.�“Анам-баъ�ым”,�—�дей�иб�ох�ша�дыг�-ла�ры,� мя�щяб�бят-ня�ва�зиш� се�ли�ня� гярг� ет�дик�ля�ри� иняк-ъа�мы�ш�лар� даэюв�шяй�яр,� эцл�го�ху�лу�ня�фяс�ля�ри�ни�дя�щяр�дян�па�ча�ла�ры�на�баь�лан�-мыш�ба�ла�ла�ры�га�ры�шыг�са�щи�би�нин�дя�цзцня�ву�рар�ды�лар.�А�на-ба�ъы�гым�гы�ма�еля�йяр,�иня�йя�лай�ла�ча�лыб�ох�ша�йар�ды�лар.�Бу

шип�ши�рин�лай�ла�нын�тя�си�рин�дян�иняк�йел�нин�дя�ня�вар�са�саь�маьа�им�-кан� ве�ряр,� тя�кям�сей�ря�йи�ся� бу�зо�ва-ба�ла�сы�на� "ей�дир�мя"� де�йи�лянсцд�па�йы�сах�лар�ды.�Бир�па�ра�ин�саф�сыз�саьы�ъы�са�бу�зо�ву�бир�дя�иня�-йин�ал�ты�на�са�лар,�еля�ки,�иня�йин�йел��ни�ня�сцд�эял�ди,�тя�зя�дян�бу�зо�вучя�киб�баь�ла�р,�ъим�хыр�ъа�йаь�олан�о�ей�дир�мя�ни�бу�зо�ву�"чыт�да�да�-раг"�саьар�ды…�Евин�диряйи�олан�инякляря�инсан�кими�ад�гойардылар.�Иняк�дя

332

Бящрузяр

Page 333: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

юз� адыны� еля� билярди� ки,� ейнян� инсан� кими,� чаьыранда� эяляр,� йатювлядя� сащибинин� истяйиня� уйьун� щярякят� еляйярди.� Инякадларындан:� � Нахыр,� Сарьыз,� Бянюйцш,� Гараьыз,� Бирчяк,� Анаш,Тяпял,�Гараэюз,�Сцрмяли,�Марал,�Ъцйцр,�Няняш,�Хатынъа,�Сона,Хыналы,�Щайва,�Йава,�Сарсары,�Телли,�Бозъа,�Дцймя,�Моталах,Гаймах,�Аьъа,�Гарател,� Ъейран,� Чичяк,� Сачаг,�Хына,�Готаз,Майа,�Баллы,�Ипяк,�Эюзял,�Эюйчяк,�Эюйярчин,�Гуймаг,�Гяриб,Алаш,�Эяръя,�Гарайаьыз,�Гызыл,�Балашан...

Ой шар ла нан ке чи ляр

Ъым�хыр�ъа�йаь�олан�йай�лаг�пен�ди�ри�ту�туб,�мо�тал�бас�маг�ис�тя�-йян�чо�бан�лар�са�о�тя�ряф�дя�саьы�на�эя�тир�дик�ля�ри�сц�рц�дя�го�йун�га�ры�-шыг� ке�чи�ля�ри� дя� “ой�шар�ла�йа-ой�шар�ла�йа”� (яс лин дя “ов шар ла маг”)саьар�ды�лар.�Еля�бу�йер�дя�бир�ящ�ва�ла�ты�да�сюйля�мя�сям�ол�мур.Ба�бам�юз�да�йы�сы�Га�ра�хан�лы�Кал�ва�йы�Аб�бас�ла�бя�ра�бяр�Кяр�бя�-

ла�йа�бир�эе�дян�Чир�кин�ли�—�ин�ди�ки�Чеш�мя�ли�(Ал лащ си зя рящ мят еля -син, ай бу ады дя йиш ди рян ляр! Сиз щагг дцн йа сын да сы ныз, она эюряады ны зы чяк мяк ис тя ми рям. Бир па ра ла ры нын кц йц ня эе диб, аьы на-бо зу на бах ма дан бу гя дим ады дя йиш ди рян дя, йя ги ним дир, щеч ъц -ря аь лы ны за эя ти ря бил мяз ди низ ки, бу, тцр кцн ясас гол ла рын дан олангя дим Чир кин — чир кин ли тай фа сы нын адый ла баь лы бир то по ним дир вяАзяр бай ъа нын та ри хи нин гя дим ли йин дян хя бяр ве рян, дил дя, йад даш -да даш лаш мыш бир аби дя дяир. — Йох са щеч вя дя бу ишя гол гой маз -ды ныз. Тайфа юзц дя Гузей Чиркин-Эцней Чиркин адыйла танынырдывя бизим о даь кянди дя бу бюлэцнц ейнийля горуйуб сахламышды)Кал�ва�йы�Ка�зым,�Дял�ляк�ли�Кал�ва�йы�Щя�мид�Ахунд,�Гы�рыг�лы�Кал�ва�-йы� Мя�щям�мяд,� Бо�зал�ган�лы� Кал�ва�йы� Ся�мяд� Ахунд,� Гов�лар�лыКал�ва�йы�Щя�мид�Ахунд,�Га�ра�хан�лы�Кал�ва�йы�Кя�рим�щяр�аны�юлцм-итим� олан� узун� йо�лун� зяв�вар�лыьын�да� сиья� гар�даш� ол�дуг�ла�ры�наэюря�щя�ми�шя�он�ла�ры,�он�ла�рын�тюря�мя�ля�ри�ни�ити�риб-ах�та�рар�ды.�Бир�эцнКал�ва�йы�Кя�ри�мин�зи�йа�ря�ти�ня�эе�дян�дя�эюрцр�ки,�ке�чи�ни� саь�маьача�лы�шан,�ан�ъаг�бир�дам�ъы�да�сцд�саьа�бил�мя�йян�рус (яс лин дя ук -рай на лы) эя�л�ни�ня�Кал�ва�йы�Кя�рим�цзц�нц�ту�туб�де�йир�ки,�щах�чых,�ай

333

Кечмиш эяляъяк

Page 334: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щах�чых,� ке�чи�ни� ой�шар�ла-ой�шар�ла!�Не�чя� дя�фя� тяк�рар�ла�йыб� ня� ил�лащедир�ся,�эя�лин�йе�ня�ба�ша�дцш�мцр.�Ба�бам�са�за�ра�фат�ла�де�йир�ки,�айда�йы,�(да йы сы нын сиья гар даш ла ры нын ща мы сы на “да йы”, он ла рын тюря -мя ля ри ня дя “да йы оь лу” де йяр ди рящ мят лик) ин�ди�щеч�би�зим�ки�лярбил�мир,�“ой�шар�ла�маг”�ня�ди,�о�да�ола�шя�щяр�дя�бюйц�мцш�гей�ри-мц�-сял�ман�олан�би�ри�си.Юйшар�ла�маг� де�йян�дя� бир� дя� эюзц�мцн� габаьы�на� о� эя�лир� ки,

вах�ти�ля�са�льа�сы,�бц�са�ты,�яля�дцш�мяз�аб-ща�ва�сы�иля�ся�нят�ин�ъи�ля�ри�ся�-вий�йя�си�ня�йцк�ся�лян�То�уз�той�ла�рын�да�Ашыг�Гя�ди�р�мяъ�ли�син�ащян�эи�-ня�уйьун�Ашыг�Як�бя�ри�ми�зя�де�йир�ди:�“Те...л...л...и�ни�чя�кя�рям,�ща!Наьы�ямин�“Ой�ша�ры”�ис�тя�йир.�Баш�ла�эюряк�не�ъя�ей�ди�ря-ей�ди�ря�ой�-шар�ла�йыр�сан?”�Ашыг�Як�бя�ри�миз�дя�бцл�бцл�ъящ�ъя�щи�иля�еля�оху�йар�-ды,�аь�саг�гал-га�ра�саг�га�лын,� сяр�раф�ла�ры�н�ру�щу�на�щя�мин�“Ой�ша�ры”(“Ов ша ры”) саз�ща�ва�сы�иля�еля�сыьал�чя�киб�да�нян�дя�ля�ри�еля�ой�шар�-ла�йар�ды�ки,�да�ща�са�ва�бы�бир�дцн�йа�лыг�олар�ды.�Бах�еля�бу�на�эюрядя�тях�ми�ним�бе�ля�дир�ки,�ин�ди�ов�шар�—�авшар�тайфа�ла�ры�иля�баь�ла�-дыьы�мыз�бу�“Ов�ша�ры”�ща�ва�сы�еля�ой�шар�ла�маг�ды�ки,�ойшарламагды....Саьым� вах�ты� го�йун-гу�зу� мя�ляш�мя�си� дцн�йай�ла� бир� олар�ды.

Си�ня�си�ни� чо�маьы�на� ди�ря�йя�ряк� эюзля�ри� йол� чя�кян,�мад�дым-мад�-дым�ями�шя,�ана�сы�ны�та�па�на�ки�ми�мяр-мяр�мя�ля�йян�гу�зу�ла�ра�та�-ма�ша�еля�йян�Щя�мян�ки�шинин�ня�вя�си�Гям�бя�ря�мц�ра�ъият�ля�де�ди�йи:—�"Ай�ба�ла,�би�зим�вах�ты�мыз�да�гу�зу�мя�ля�шяр�ди,�бу�ня�олан�иш�ди,ин�ди�еля�ъя�аь�зы�ны�ачыб-йу�мур?!"�—�сюзля�ри�эц�лцш�мяйя,�киминин��дяба�шы�ны�мя�на�лы-мя�на�лы� бу�ла�йыб� кюксц�нц� ютцр�мя�си�ня� ся�бяб� олур.Чобанлар�да�юз-юзля�ри�ня�де�йир�ляр�ки,�ай�вя�фа�сыз�дцн�йа,� Исламынайрылыьына� дюзяммяйян� (Ислам кими Имирзя иэиддян, эюз эюрятичярляйиб юлян Гара атдан сонра, Щямян киши, йах шы ки, щя ля о эц -ня ки ми йа ша ды) ки�ши�гу�лаг�дан�дц�шцб�де�йя�сяс�ешит�мир,�е�ля�би�лир,гу�зу�еля�ъя�аь�зы�ны�ачыб-йу�мур…�

Не щря

...Саь�ын� бя�ря�кят�ля�нян�дян� со�нра� сцд� до�лу� ири� мис� га�зан�лароъа�ьа�гой�у�лар,�чат�ма�гу�ру�луб�не�щря�(нящря) асы�лар,�йаьа�дюн-

334

Бящрузяр

Page 335: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мцш�йыь�ын�ты�ей�мя�ляр�дян�сяр�ниъ-сяр�ниъ�не�щряйя�тюкцляр,�буз�ки�мибу�лаг�суйу�иля�(ня ня ляр ня за рят едяр ди ляр ки, эя лин ляр не щряйя йаьтез ол сун дейя оъ аг да иси дил миш су тюк мя син ляр) эцммцлща�-эцммцл�не�щря�чал�хай�ар�ды�лар.�Бир�мя�га�мы�да�гейд�едим�ки,�ке�ч�-ми�ш�ляр�дя� не�щря� йал�ныз� бцтюв� ъю�кя� аь�аъ�ын�дан� ща�зыр�ла�нар�ды.Сонра�дан�сюйцдцн�ичи�ни�йо�нуб�не�щря�дцзялт�ди�ляр�вя�бу�аз�мыш�ки�-ми� ен�сиз� тах�та�лар�дан� шин�ля�рин� кю�мяйи� иля� узун�сов� боч�ка� ки�минещ�ря�ляр�ща�зыр�ла�ды�лар.�Сю�за�ра�сы�ону�да�дей�им�ки,�мис�ся�щя�нэ�ляр�ляйа�на�шы� ке�ч�миш�дя� аь�аъ�дан� щя�мин� боч�ка� сай�аг� ся�щя�нэ� ки�ми� суга�бы�да�дцзял�дяр�ди�ляр...Йаь�эеъ�ол�дуь�у�ну�эю�рян�дя�ися�евин�сон�-бе�шийи�ни�не�щря�цстя�чы�ха�рыб�ох�ша�ма�сюйляр,�иняк�саь�ан�да�дей�и�лянсай�аг,�не�щря�мащ�ны�сы�ны�гым�гы�ма�едяр�ди�ляр.

“Не щря да шы”

Не�щря�дян�да�ны�шан�да,�йе�ри�эя�либ,�бир�до�даг�гач�ды�ны�да�бу�ра�дасюй�ля�мя�лий�ям.�Со�вет�щю�ку�мя�ти�нин�кяс�ща�кяс�вах�ты�кянд�дя�яща�ли�-нин�йун�пла�ны,�ят�пла�ны�иля�йа�на�шы�йу�мур�та,�пен�дир�вя�йаь�пла�ныда�вар�ды.�До�вша�ны�ара�ба�иля�ту�тан�шу�ра�щю�ку�мя�ти�ня�гя�дяр�хал�-гын� тя�ря�фин�дяй�ди�ся� бир� о� гя�дяр� дя� ат� иш�ля�мяз� (эетмяз) йол�ла�рывар�ды.�Эащ�мей�вя�аь�аъ�ла�ры�на,�эащ�иш�щей�ван�ла�ры�на�(ат, улаг, га -тыр, юкцз, кял) план�гой�ур,�бир�иняк�дян�ил�дя,�йа�лан�ол�ма�сын,�бирпуд�кя�ря�йаьы�тя�ляб�едир,�йун�пла�ны��цчцн�евин�бар�ха�на�сы�нын�йу�-ну�ну�зор�ла�чыр�пыб�апа�рыр�ды...�Би�зим�Хын�на�кян�дин�дя�ус�та�адам�-лар�дан�би�ри�йу�м�ру�бир�чай�да�шы�эютцрцб�онун�цстцня�дя�йа�рым�эир�-вян�кя�йаь�кцндя�ляй�ир.�Бу�ки�ши�йаь�пла�ны�ны�тящ�вил�ве�рян�дя�гя�бул�-чу�ба�хыр�ки,�йун�йу�маь�ын�дан�да�ба�лаъа�олан�кя�ря�эял�ди�дцз,�сюзми�са�лы,� цч� ки�ло.� Шцбщя�ля�ниб� йаьы� бы�чаг�ла� кя�сян�дя� эюрцрляр� ки,ичин�дян�бир�йу�м�ру�чай�да�шы�чых�ды.�Щю�ку�мят�адам�ла�ры�аь�зы�ны�ач�-ма�мыш� бу� се�винъяк� гышгырыр� ки,� сиз� ня� хейирхон� адамларсыныз!Анам�би�зим�эцнцмцзц�эюй�яс�кийя�дцйляйиб�(дцйцб) ки,�ушаг�лармя�ним�нещ�ря�да�шы�мы�ити�риб�ляр,�сян�де�мя,�не�щря�да�шы�йаь�ын�ичин�-дяй�миш!�Ве�рин,�ана�мын�не�щря�да�шы�ны,�апа�рым�га�рыйа,�цряйи�йе�ри�-ня�эял�син.

335

Кечмиш эяляъяк

Page 336: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Да�ща�шя�щяр�адам�ла�ры�ан�лайа�бил�мир�ляр�ки,�не�щря�да�шы�ол�маз�вябу�би�жяр�тяк�кянд�ли�вя�зийй�ят�дян�чых�маг�цчцн�юзц�гя�с�дян�бу�уй�-дур�ма�ны�гу�раш�ды�рыб�ды.

Гу рут

Буз�ки�ми�су�да�шап�па�шап�ла�кцндя�ля�нян�йаь�га�рын�ла�ра�ба�сы�лар�-ды.�Ит�ля�рин�пай�ы�ны�ве�рян�дян�со�нра�ай�ра�нын�га�ла�ны�ны�ай�ран�тор�ба�-сы�на�тюкцб�сцзмя�дцзял�дяр,�дуз�лай�ыб�йоь�у�рар, гурут�кцндя�ля�йярвя�Мцлкцлц�ела�ты�нын�йер�дян�щцндцрлцйц�ики�ме�т�ря�гя�дяр,�юлчцсцтях�ми�нян�беш�ме�т�рин�—�беш�ме�т�ря�олан�“Гурут�гай�а�сы”на�ифъ�ин-ифъ�ин� йыь�ар�ды�лар� ки,� аран�да� га�лыб� йай�лаьа� эя�ля� бил�мяй�ян�ля�ря� юзад�ла�ры�на�лай�иг�сов�гат�ту�туб�пай�апа�ра�бил�син�ляр.Гурут�да�гурут�олар�ды,�ща!�Тя�миз-та�рыг�эя�лин�ляр,�ипяк�ня�ня�ляр

еля�гурут�дц�зял�дяр�ди�ляр�ки,�о�щя�ги�ги�йа�ван�лыг�олар�ды.�Гыш�да�язян�-дя�ял�дян�йь�ла�шо�йу�бир�мцд�дят�эет�мяз�ди.�Мил�ля�ти�ми�зин�кяшф�еля�ди�-йи�бу�не�мя�тин�ин�са�на�хе�йир�ли�тя�ряф�ля�ри�щя�ля�та�мам-ка�мал�юйря�нил�-мя�йиб�ди.�Гурут�—�щям�йа�ван�лыг�ды,�щям�аьыр�хя�мир�хюряк�ля�рин�-дя�щяз�мя�кюмяк�едир,�щям�биш�ми�ши�да�да-та�ма�эя�ти�рир,�щям�халгтя�ба�бя�тин�дя� дяр�ман�ки�ми� ис�ти�фа�дя� олу�нур�(зя щяр лян мяни, мя дяпо зьун луьу ну, ис ща лы “ял вя щял” эютц рцр, мя дя-баьыр саг вя ди эярхяс тя лик ляр дя са йа сы дцш мя си сы наг дан чы хыб ды), щям�дя�кеф�ъил�ля�-рин�кеч�миш�ляр�дян�бя�ри�що�йу�на�йе�тян,�“пох�мел�”и�мца�ли�ъя�едян�янйах�шы�ва�си�тя�ди:�гурут�язи�ни�йи�ни�(гурут ня гя дяр хуб язил ся дя йе няичин дя 3-5 язил мя миш хыр да йумрулар га лыр ки, язи ник щя мян бу ду.Ону да ушаг лар кон фет ки ми со ра-со ра аьыз ла рын да ярит мя йи чохсе вяр ди ляр) эютц�рцб� го�йур�сан� аь�зы�на,� о� ор�дун�дан� бу� ор�ду�наад�ла�да-ад�ла�да� йа�ваш-йа�ваш� со�рур�сан� юзцн�чцн.� Ба�шын� дц�зял�синде�йя� да�ща� тя�зя�дян� спит�ли� ич�ки� гя�бул� еля�мя�йи�ня� ещ�ти�йаъ� гал�мыр.Бун�ла�ры�мян�лап�кющня�кял�тя�ки�ши�ляр�дян,�Ни�ко�лай�дан�гал�ма�бяй�-ля�рин�тюря�мя�ля�рин�дян�ешит�ми�шям.�Мол�ла�Няс�ряд�ди�нин�сюзц�ол�ма�-сын,�бил�ми�рям,�ня�зя�рий�йя�си�иля�ямя�лий�йя�си�бир-би�ри�иля�дцз�эя�лир,�йайох?!�Щяр�щал�да,�гурут�ки�ми�бир�не�мя�тин�щяр�бир�ше�йя�хей�ри�дяй�-мя�миш�ол�маз.�

336

Бящрузяр

Page 337: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Нор вя чцмцрцк(х1)

Ал�ла�щын�бяхш�ет�дийи�не�мят�ляр�дян�йер�ли-йе�рин�дя,�гя�дя�рин�дя�ис�ти�-фа�дя� едян� ня�ня�ля�ри�миз,� ана�ла�ры�мыз� щеч� вахт� ис�раф�чы�лыьа,� сцдцн,аь�ар�ты�нын� биръя� дамъ�ы�сы�нын� да� ща�вайы� йе�ря� дцшмя�си�ня� йол� вер�-мяз�ди�ляр.� Сцдц� май�а�лай�ыб� пен�дир� ча�лан�дан,� пен�дир� кя�си�либэютцрцлян�дян� со�нра� йер�дя� га�лан� эюйцмсов� пен�дир� суй�ун�даннор�дцзял�ди�ляр�ди.�Бун�дан�ютрц�щя�мин�су�га�зан�ла�ра�—�са�тыл�ла�ратюкцлцб�гай�на�ды�лар�ды�вя�чий�сцддян�ай�ры�лан�щя�мин�ма�йа�лан�мышсу�чцрцйяр�ди.�Сой�у�дуг�дан�со�нра�ямя�ля�эя�лян�мящ�лул�тор�ба�лар�дасцзцляр,�ей�нян�шо�ра�ох�шар�мящ�сул�алы�нар�ды.��Нор�бах,�бу�ду.�Норщям�цзлц�пен�дир�ля�бя�ра�бяр�мо�та�ла�ба�сы�лар,�ха�ма�иля,�йа�ди�э�яр�йа�-ван�лыг�ла�иш�ля�ди�ляр�ди.Не�щря�ча�лханандан�со�нра�ай�ра�нын�(йаьы та мам йыь ыл ма мыш

“на рын цзлц” ай ран дяр ман ды.) эюзцня�дя�бир�аз�сцд�га�ты�лыб�оъа�-ьа�асы�лар�вя�ай�ран�чцрцдцляр�ди.�Сцддян�аз�се�чи�лян�ай�ран�оъ�аг�дагай�на�ды�лан�да�бай�аг�чцрцйцб�чцмцрцйя�дю�няр�ди.�Бу�нун�юзц�дяяла�ман�да�га�ла�на�бир�йе�мяк-йа�ван�лыг�олар�ды.�Чц�мц�рцк(х1)�со�йу�-дуг�дан�сон�ра�ай�ран�тор�ба�сын�да�сц�зц�ляр�ди.�Шо�ру�ай�ры�лыб�эютц�рц�-лцр,�су�йу�ну�да�чох�вахт�йе�ря�ща�ва�йы� �чар�еля�мяз�ди�ляр.�Ня�ня�ляргыз-эя�ли�ни� бе�ля� тяр�би�йя�лян�ди�ряр�ди�ляр� ки,� “ираггы”� (“раггы”) иля(кечмишдя беля ял-цз сабуну оларды) сабунланыб� чц�мц�рцк� су�йуиля�йу�йу�лан�гу�лаъ�тел�ляр�ипяк�ки�ми�олар,�са�чын�ди�би�бяр�ки�йяр,�вахт�-сыз-вя�дя�сиз�аьар�маз-тюкцл�мяз.�Инди�ъя�гу�лаъ�де�дим.�Бир�дя�олубшир�ма�йы� сач�лар:� саь�лам,� аьыр,�мющкям...�Ана�дан�эял�мя� ол�ма�сыиля� йа�на�шы,� щя�мин� бу� чц�мц�рцк� су�йуй�ла� “бе�ъяр�мяк”� дя� о� бирисачлара�баханда�тяр�ки�бин�дя�гы�зыл�даща�чох�олан�о�шир�ма�йы�сач�ла�-ры�эюзялляря�бяхш�едиб�сяр�раф�ла�ры�щей�рят�лян�ди�рир.�О�сачлар�еля�эурвя�аьыр�олармыш�ки,�инъя�эюзялляр�сачын�аьырлыьындан�бянювшя�тякбойунларыны�яйяр�(бурар), шаирляри�илщама�эятирярмиш.Ин�ди�не�щря�дя�аз�га�ла�му�зей�ма�лы�на�че�в�ри�либ�ди.�Не�щря�ай�ра�ны

ня�эя�зир�ки,�щя�ля�бир�он�дан�чцмцрцк�дя�дцзял�ди�ля.�Биз�са�дяъя�бует�но�гра�фик�етцдля�ря�да�хил�еди�рик�ки,�итя�-ба�та�дцшмя�син.

337

Кечмиш эяляъяк

Page 338: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Сцддцсцмян вя на рын цз

Мил�ля�ти�ми�зин�кяшф�еля�дийи�мюъцзя�ли�не�мят�ляр�дян�би�ри�дя�га�тыг�-ды.�Сю�за�ра�сы�ону�да�дей�им�ки,�баш�га�гювм�вя�мил�лят�ля�рин�ис�ти�фа�дяеля�дийи�ке�фир,�про�сток�ва�шино,�йоь�урт�вя�ди�э�яр�аь�ар�ты�лар�га�тыг�данта�ма�ми�ля�фяр�г�ля�нир.�Од�да�би�ши�ри�либ�ча�ла�сы� иля�ча�лы�на�раг�нис�бя�тянга�лын� бир� дя�с�ма�ла� бцкцля�ряк� уй�уш�маьа� гой�у�лан� аь�ар�ты� бя�зянвах�ты-вя�дя�си�ол�ма�са�да�тян�тий�я�ни�йо�ла�сал�маг�цчцн�кя�си�лир.�Алайа�рым�чыг�“цйцшян”�щя�мин�бу�мящ�су�ла�сцддцсцмян�дей�и�лир.�Да�-ща� сцдлцйцндян� чы�хыб�щя�ля�га�тыг�ол�ма�мыш�бу�мящ�сул� ъым�хыръайаьы-ха�ма�ны�ха�тыр�ла�дыр�вя�да�ды�да�шип�ши�рин�олур.Бир�дя�вар�на�рын�цз.�Дя�дя�Яля�сэ�яр:

Ляз зят ве рир бал га тан да гай маьа,Он лар дан да ши рин олур на рын цз.

—�дей�ян�дя�щя�мин�бу�на�рын�цзц�ня�зярдя�ту�тур�ду.�Ха�ма�иля�гай�-маь�ын�ара�сын�да�сцдцн�цзцнцн�щя�ля�гай�маг�баь�ла�ма�мыш�ща�лы�нана�рын�цз�дей�ир�ляр.�О�на�рын�цз�ки,�еля�бил�Ал�ла�щын�вер�дийи�ади�сцдцничи�ня� на�бат-гянд� гат�мы�сан,� дюнцб� олур� шип�ши�рин� вя� ляз�зя�ти� да�-маьы�дада�эятиряр.

Алыш ма вя йурд щясряти

Мал-щей�ван�ра�щат�ла�нан�дан�со�нра�(би зим ки ляр щям дя “мал-щей ван син са ф ла нан дан со нра” дей ир ляр) елат� адамынын� бини-бярякятийля� “йетимдойдуран”� (“йетимдойдуран” щям дя ирипарча, мис габа, ири чюмчяйя... дейирляр), газан�дибиндян�еля�бил,юзц�гайнайан�алыш�масы�(бир ер кяй ин, йа да на-ъю нэ я нин кя си ля рякича ла ты га ры шыг бцтцн ти кя ля рин дян ол маг шяр ти ля, бя ра бяр 5-10 йе рябюлцнмя си. Бу за ман щеч бир щагг алын маз ды, чцнки алыш ма шя рик -ли бир иш иди, бу эцн би ри алыш ма едир ди ся, нюв бя ти дя фя баш га сы едир -ди. Йя ни йал ныз алы шар ды лар, пул-фи лан вер мяз ди ляр. Бу эцн сян, са -бащ, йа ня вахт йе ри дцшся он да да мян. Со нра лар со вет дю ня мин -

338

Бящрузяр

Page 339: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дя, ХХ яс рин 60-ъы ил ля рин дяки алыш ма ны пул ла да еля мяйя ба ш ла ды -лар) ор�тайа�эя�ляр,�га�зан�асы�лар,�ала�чыг�ара�сы�ашыг�лар�дю�в�ран�ачар�-ды�лар.�Гурбани,�Хя�с�тя�Га�сым,�Аб�бас�Ту�фар�ган�лы,�Дя�дя�Яля�сэ�яр,Хяйй�ат�Мир�зя,� Бо�зал�ган�лы� ша�ир� Вя�ли,� Щцсейн� Бо�зал�ган�лы,� Яли�-мяр�дан�лы� ша�ир�Няъ�яф,�Юйсцзлц� Ся�мяд...� ки�ми� ус�тад�ла�рын� сюзлярицряк�ля�ря�йаь�ки�ми�йай�ы�лар�ды.�“Шяв�дян�оь�лу”�Щя�ся�нин�—�ша�ир�Щя�-сян�Мцлкцлцнцн�ел�эю�зял�ля�ри�нин�шя�ни�ня�гош�дуьу�ше�ир�ляр�эюзц�од�-лу�ъа�ван�ла�рын�ди�ли�нин�яз�бя�ри�олар�ды...�...Ара�на�кюч�вя�дя�си�йа�хын�ла�шан�да,�кюч�цстцндя�олан�да�ися�гц�-

бар�ла�ныб� “Чо�бан� бай�а�ты�сы”� чя�кяр,� бай�а�тыйа� “а� эюз�ля�ри� эюй�чякба�лам”,�“олум�эюзцнцн�гур�ба�ны...”�ки�ми�сюз�ляр�ля�йедяклямяляреляйяр�вя�йа�ныг�лы-йа�ныг�лы�охуй�ар�ды�лар:

Язи зим даь да ня вар,Ел кючцб даь да ня вар,Мяъ нун хяй ал лы кюнлцм,Лей ли сиз даь да ня вар?

...Мя�ним� аля�мим�дя� ашыг� ща�ва�ла�ры�нын� ща�мы�сы� уъ�дан�тут�майай�лаг-аран�йер�дяй�иш�мя�си,�кюч,�йурд�щя�с�ря�ти�цстцндя�кюк�ля�ниб�вяора�дан�доь�уб�ду.�Еляъя�ад�ла�ры�ны�эюз�юнц�ня�эя�ти�ряк:�“Йурд�йе�ри”,“Аран� эю�зял�ля�мя�си”,� “Эюйчяэцлц”,� “Ур�фа�ны”,� “Га�раъа”�(бунайанлыш олараг “Гарачы” дейирляр), “Па�ша� кючдц”,� “Кя�рямкючдц”,�“Чухуроба”,�“Иряван�чухуру”,�“Овшары”,�“Гайтарма”,“Эюйчя�эюзяллямяси”,�“Аьыр�шярили”,�“Йцнэцл�шярили”...Бах�бу�ду�мил�ля�тин�ган�йад�да�шы!�Вя�тя�нин�бцтювлцйцнц,�янэ�ин�-

лик�ля�ри�ни�йа�шат�маг�гцдря�ти!

Кюч кюм бя си

По�лад�би�ляк�ли�няр�ки�ши�ляр�юз�ля�ри�юз�ял�ля�ри�иля�гы�зыл�иняк�ля�ри�саь�ан�-дан� со�нра� коч� кюм�бя�си� би�ши�ряр�ди�ляр.� Ъым�хыръа� сцдля� кя�щ�ря�бабуь�да�уну�ну�йах�шы-йах�шы�йоь�у�руб�(ад лы ку ли нар ла ры мыз бил син лярки, хя мир эя ряк бир са ат-са ат йа рым гцввят ли ял ля еля йоь ру ла ки,

339

Кечмиш эяляъяк

Page 340: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

хя ми рин шар тыл ты сы эендян еши ди ля — бах, он да би ши ри ля ни цря йин ис -тя йян гий мя тя ве ря би ляр сян),�ща�мы�нын�дой�аъ�аьы�ири�бир�кцндя�ту�-туб� ону� явя�лийя (ши рин явя лийя, ен лий ар паг ат явя лий и ня йох!)бцкцб,�олса,�цстцня�дя�мяълис�синиси�(саъ) чевириб�чат�дыг�ла�ры�эуртон�га�лын�го�ру�на�ба�с�ды�рар�ды�лар.�Вах�ты�та�мам�олан�да�чы�хар�дыг�ла�-ры�гып�гыр�мы�зы�кюм�бя�аь�ыз�да�го�ву�рьа�ки�ми�даь�ы�ларды.�Гайыдыш�аьзы�йурд�йерийля�видалашма�вахты�биширилян�щямин�бу

кюч�кюмбяси�дя�гутсал�бир�айин�кими�кючдя�юзцня�йер�алмышды.

Имяъи, щой, зий ан лыг, эю ря лэя, йу ха цстц

Йу�ха�ры�да�алыш�ма�дан�да�ныш�дыг.�Ба�ба�ла�рын�йа�рат�дыьы�бу�ня�ъибадят�ляр� бир�ди�ми-беш�ди�ми?� Хал�гы�мы�зын� адя�ти�ня,� ин�са�фы�на� бир� дягур�бан�олум.Бу�ин�саф-мцрвя�тин�йийяси�ябяс�де�мир�ки,�ин�саф�ди�нинйа�ры�сы�ды.� Гя�дим�ляр�дян� цзцбя�ри� адам�ла�ры�мыз� гар�шы�лыг�лы� йар�дымфор�ма�ла�рын�дан�ис�ти�фа�дя�еляй�иб�ди.�Ана�вя�ня�ня�ля�ри�миз�йун�да�ра�-йыб�ип�яй�и�рян�дя,�эя�бя�то�хуйан�да�щя�ми�шя�“имяъи”�еляй�иб�ляр.�Го�-нум-гон�шу,�йа�хын�йыь�ы�лыб�яв�вялъя�би�ри�нин�эя�бя�си�ни�то�хуй�уб,�со�-нра� да� йе�ри� эя�лян�дя� нюв�бя�ля�шиб� о� би�ри�си�нин.� Щям� дя� гышдаахшамлар� “отурба”йа� йыьылыб� наьыл� динляйяр,� юз� араларындаохуйуб,�чалыб�ойнайыб�яйлянярдиляр.�Бир� дя� вар� “щой”.� Бу� эцн� дя� иш�лят�дий�и�миз� “щойа� йет�мяк”,

“щойа�чат�маг”�зя�ми�ваь�ам�ла�ма�мыш�би�чин�дя�15-20�ада�мын�тян�-тий�я�нин� кю�мяй�и�ня� йет�мя�синя,� дящ�ня� гал�ды�ры�лыб� арх� иш�лян�мя�си�ня,ираг�цзцнцздян�би�ри�си�нин�еви�йа�нан�да�елин�йар�дым�яли�ни�узат�ма�-сы�на�вя�бу�ки�ми�тя�мян�на�сыз�кю�мяйя�“щой”�дей�ир�ляр.Би�зим�ки�ля�рин�дя�дя-ба�ба�мя�шь�у�лийй�я�ти�мал�дар�лыг�ды.�Ке�ч�миш�дя

та�ва�на�сыз� ада�мын� юкцзцмц,� иняйи-дцйясими,� йа� яти� ща�рам� ол�-май�ан�щяр�щан�сы�щей�ва�ны�гы�чы�сы�нан�да�мы,�йа�гай�а�дан-йа�рь�ан�-дан�учан�да�мы,�йа�щяр�няй�ся�мяъ�бу�рян�кя�си�лян�дя�ону�го�щум—гон�шу�ара�сын�да�бю�ляр�ди�ляр�вя�алыш�ма�дан�фяр�г�ли�ола�раг�ятин�пу�луим�кан� да�хи�лин�дя� ня� гя�дяр� мцмкцнся� тезъя� дя� ве�ри�ляр�ди� ки,мящсулдар� щей�ва�ны� бы�чаьа� зор�ла� эя�лян� щя�мин� кяс� юзцня� йе�ни

340

Бящрузяр

Page 341: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

саь�лам�бир�юкцз-иняк�ала�бил�син.�Бу�на�да�дей�ир�ди�ляр�“зий�ан�лыг”вя�“зий�ан�лыьа�шя�рик�ол�маг”.Щяй�а�та�йени�гя�дям�гой�ан,�да�ща�чох�ди�ши-дыр�наьы�иля�юзцня�тя�-

зя�ев�тик�ди�рян�эянъ�аи�ля�ля�ря�дай�аг�мяг�ся�ди�ля�биз�ляр�дя�“ев�эю�рял�-э�я�си”� дя� олар�ды.�Ки�мин� гцлбцндян� ня� чы�хар�ды�са� евин� шад�лыь�ы�наапа�рар�ды.� Юзц� дя� бунлар� ишлянмямиш,� гят-тязя� —� “чархданчыхма”�олмалыйды.�Са�мо�вар,�бир�дяст�стул,�йа�га�баг�сто�лу,�“трил�-йаж”�дей�и�лян�трцмо,�ба�лынъ,�габ-гаъ�аг,�йо�рь�ан,..�бир�сюз�ля,�евинясл�ев�ол�ма�сы�цчцн�щя�ря�нин�юз�им�ка�ны�на,�га�би�лийй�я�ти�ня,�цряй�и�няэю�ря�айрыъа�щя�дийй�я�си�олар�ды.�Бу�“эю�рял�эя”дя�дя�щей�ван�кя�си�ляр,бол�луъа�бо�зарт�ма,�пюртдя�мя�би�ши�ри�лярди.�Ща�лал� оъ�аь�ын�да� той� чал�ды�рыб�га�пы�ны-баъ�а�ны� да� се�вин�дир�мяк,

ща�мы�ны� дой�дур�маьа�хид�мят� еляй�ян� “той-дой”еляй�иб�щяй�я�тин�дяшян�лик�гур�дур�маг�да�ели�ми�зин�язя�ли�адя�ти�дир.�Бу�ну�йа�за-йа�за�ода�йа�ды�ма�дцшдц�ки,�шу�ра�щю�ку�мя�ти�ки�ши�ля�ри�ми�зи�ня�гя�дяр�асыб-кяс�ся�дя,�“ком�со�мол�той�ла�ры�ны”�ня�гя�дяр�мо�да�мин�дир�ся�дя�йе�-ня�ашыб-да�шан,�бцтцн�елин�бай�ра�мы�на�че�в�ри�лян,�яв�вялъя�7�эцн-7эеъя,�со�нра�3�эцн-3�эеъя,�лап�ахыр�да�да�щеч�ол�ма�са�бир�эцн-бирэеъя�ча�лы�нан�той�ла�ры�мы�зы�йа�саг�лайа�бил�мя�ди.�Ин�ди�ся...�Бу�шад�лыгеви�чы�ха�ран�ла�рын,�ону�дя�бя�мин�ди�рян�ля�рин�“щеч�имам�иши�ни�гявилел�мя�син!”�Ев�адам�ла�ры,�той�йий�я�си�дя�го�наг�ла�бя�ра�бяр�эя�либ�оту�-рур�са�рай�да,�3-5�са�ат�гу�лаьы�дя�нэ�едиб�ба�шы�ха�раб�еляй�ян�ток�го�-шул�муш�сяс-кцйцн,�эу�рул�ту�нун�ал�тын�да�(ъан лы му си ги йох, ща!).Го�наг�ла�ра�неъя�гул�луг�едил�мя�си,�ки�мин�неъя�йо�ла�са�лын�ма�сы�дага�лыр� шад�лыг� еви� иш�чи�ля�ри�нин� ин�са�фы�на.�Га�баг�лар�са�не�чя�эцн�юнъяхей�ир�ишин�ща�зыр�лыь�ы�на�ба�ш�ла�нар�ды,�га�зан�лар�асы�лар,�биш-дцшляр�еди�-ляр�ди.�Той�цчцн�йу�ха�йай�ыл�ма�сы�ай�рыъа�бир�дя�сэ�ащ�олар�ды.�Ян�азыцч�саъ�асы�лар,�4-5�йу�ха�йай�гы�сын�да�шцмшад�би�ляк�ли�эя�лин�ляр�на�зикйу�ха� йай�ар�ды�лар.� Той�дан� яв�вял� иш� аванд�лыьы� вер�мяйя� эя�лян�ляр,мцба�ряк�дар�лыьа�топ�ла�шан�лар�са�ня�мяр�—�“йу�ха�цстц”�ве�ряр�ди�ляр.Бу�“йу�ха�цстц”�дя�хей�ир�ишя�кю�мяк�дар�лыь�ын�бир�фор�ма�сый�ды.�

341

Кечмиш эяляъяк

Page 342: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ша ир Щя ся нин вер ве ра на са ман лыьы

...Юз�шух�гош�гу�ла�ры�иля�йайлагдакыларын�кюнлцнц�ох�шай�ан�ша�ирЩя�ся�нин�Бюйцк�Йа�ра�да�нын�диг�тя�си�иля�де�дийи:

Эц няш чя ки лян дя йе ри са ра лар,Дцнйа вер ве ра на са ман лыь ый мыш...

сюз�ля�рин�дян,�Ал�лащ,�Сян�щаг�гы,�бу�эцн�дя,�йа�шы�мын�бу�вя�дя�син�дядя� сар�сы�лы�рам.� Ал�лащ-Ал�лащ!� Щяй�а�ты,� йа�ша�мы,� юмрцн� мя�на�сы�ны,эяр�ди�ши-дю�в�ра�ны�бу�гя�дяр�йыьъ�ам,�бу�гя�дяр�до�льун,�бу�гя�дяр�ан�-лаг�лы�вя�са�дя,�са�дя�ол�дуьу�гя�дяр�дя�бе�ля�чя�тин�шя�кил�дя�тя�ряннцмет�мяк,�эю�рян�щан�сы�сюз�са�щи�би�ня�ня�сиб�олуб�ду?!�Мян�ешит�мя�ми�-шям-эюр�мя�ми�шям,�оху�ма�мы�шам!�Уъа�Та�н�ры�сеч�дийи�бян�дя�си�—ша�ир�Щя�сян�Мцлкцлцнцн�ди�лин�дян�бу�щик�мя�ти�хил�гя�ти�ня�чат�ды�рыб�-ды.�Охуй�уб,�дярк�едиб,�йай�а�на�мин�нят!

Елат йай лаг да

...�Ял-ай�аг�бо�ша�лан�дан�со�нра�ъа�ван�лар�гур�шаг�ту�тар,�гыз-эя�-лин�эюй�тап�ла�ра�йай�ы�лыб�эцл-чи�чяк�йыь�ар�ды�лар.�Бу�лаг�ба�шын�да,�эурсу�лу�дя�ря�ляр�дя�гай�нар�асы�лар,�эялинляр�ара�на�пеш�гур�да�эе�дян�йа�-ры�нын�щя�с�ря�ти�иля�го�в�ру�ла-го�в�ру�ла�юзцня�хял�вя�ти�зи�нят�ве�ряр,�йа�дасучуха-сучуха�гузейлярдяки� харлайан�гара� тяряф� йюн� алыб� гарыйаныглы-йаныглы� чянэяляйярдиляр....�(Ятиръ ан бяс ля дим щяр эцлдянтя миз,/Бцлбцл олуб иля мяйя эял мя дин/...Кючдцм эет дим Аь бу лаьаэял мя дин).Еля�бил�йа�наь�ы�нын�щяр�би�ри�ня�даь�ла�ля�си,�ме�шя�мо�руьуйа�пыш�ды�ры�лан� су� со�на�сы,� ай� пар�ча�сы� эя�лин�ляр� дя� ах�шам-са�бащ“Ара�нэ�юр�кян”я�(Шу ша мыз да да “Ярим э ял ди”вар) эц�зар�едяр,�ня�-зяр�ляр�ашаь�ы�ла�ра�ди�ки�ляр,�эюз�ляр�йол�чя�киб�хяй�ал�лар�га�над�ла�нар�ды...Он�лар�пак�оту�руб-пак�ду�рар,�ис�мят�ли�до�ла�нар,�еля�да�в�ра�нар�ды�ларки,�аран�дан�гай�ы�дыб�эя�лян�йа�ры�ону�эю�рян�дя�щеч�вахт�де�мя�син:

Язи зим бах ты йа рым,Бах ты мын тах ты йа рым,

342

Бящрузяр

Page 343: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Цзцндя эюз изи вар,Ся ня ким бах ды йа рым?!

Ушаг�лар�са�да�ща�чох�гай�а�ны,�да�шы�йу�ха�ры�дан�дя�ряйя�“щел�ля�-дяр”,�гыз�ушаг�ла�ры�“юйъцк”�ой�най�ар,�йетишмиш�гыз�лар�мин�бир�щя�-вяс�ля�эцл-чи�чяк�дян�ба�фа�баь�ла�йыб�ба�ш�ла�ры�на�чя�ля�нэ�гой�ар�ды�лар...

Йу�ха�ры�да�“Яри�мэ�ял�ди”нин�ады�ны�чяк�дим.�Эя�ряк�бу�та�ри�хи�йе�-ри�миз�щаг�гын�да�да�да�ны�шаг:

“Яри мэ ял ди”

Аь�дам�тя�ряф�дян�вя�аран�дан�Шу�ша�га�ла�сы�на�доь�ру�уза�нан�йолсо�нра�даь�ла�рын�дюшцня�кя�мянд�ки�ми�(нийя шя рид ки ми ол сун ки!)до�ла�ныр,� лап� ашаь�ы�да� эцъ�ля� се�чи�лян�ми�ник�ли� йол�чу�лар� иря�ли�ля�дикъяга�рал�ты�лар�эет-эе�дя�ан�шы�ры�лар�ды.�Йо�ху�шун�ба�шын�да�са�ямли�йин�ка�-ба�бындан�вя�бе�чя�нин�ба�лын�дан�йей�ян,�со�нра�да�мин�бир�бя�ща�няиля,�баш�маг�сей�ри�ады�иля�эя�либ�бу�ра�лар�дан�ара�на�—�йол�ла�ра�ба�хыббой�ла�нан� йа�ры�нын� щя�с�рят�ли�си� гыз-эя�лин�ля�рин,� Ва�ги�фин� вясф� еля�дийиба�шы�то�маь�а�лы,�ъыьа�тел�ли,�эю�бяйи�аь�дя�ля�мя�эю�зял�ля�рин�эюз�ля�ри�йолчя�кяр�ди...�Ел�ляр�аран�боь�а�наь�ын�дан,�йай�ын�бцркцсцндян�гюн�чяэцлля�ри�ха�тыр�ла�дан�гыз-эя�ли�нин�пюр�шя�лян�мя�мя�си�цчцн�бе�ля�де�миш�ди:

Язи зи ням гы за ран да, Дан йе ри гы за ран да,Гал са да оь лан гал сын,Гал ма сын гыз аран да.

“Кю�лэ�я�дя�бяс�ля�нян�гу�зей�га�ры”�гыз�-эя�лин�ся�яр�ки�ча�тан�доь�-ма�ла�ры�на�бе�ля�сюй�ляр�миш:

А ран да гал дым, ай ня ня,Гапгара йандым, ай ня ня,Мя ни даьа эюндяр, ай ня ня,Чи йя ля мя дюндяр, ай ня ня.

343

Кечмиш эяляъяк

Page 344: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

...Ан�шы�ры�лан� та�ны�ныб� бял�ли� олан�да� эялин� бир� дцнйа� се�винъля:“Ярим�эял�ди,�ярим�эял�ди!”�—�гыш�гы�рыб�тя�ля�сик�евя�ъу�мурду�ки,�яла�-ман�да� ща�зыр�лыг� эюрсцн,� ба�шы�нын� бюйцйцнцн� йол� йо�рь�ун�луь�у�нуъа�нын�дан�чы�хар�маг�цчцн�тезъяня�ял-ай�аг�еля�син.�Ки�ми�дя�бя�нюв�-шя�тя�ки�бой�ну�ну�бцкя�ряк�кюксцнц�ютцрмя�кдя,�эюз�ля�ри�га�ра�лынъ�-ай�а�дяк�ашаь�ы�ла�ра�—�лап�узаг�ла�ра�бах�маг�да...�Щя�мин�бу�вяс��фи-щал�ла�ры,� ах�шам-са�бащ�эюз�ля�ри� йол�ла�ра�ди�ки�лян�эя�лин�ля�рин� ящ�ва�лы�ныъа�ны�на�щоп�ду�ран�Шу�ша�нын�йо�ху�шу�нун�ба�шы�на�о�вахт�дан�бу�вах�-та�“Яри�мэ�ял�ди”�дей�и�лир....Ярэян�гыз�лар�дан�бя�зи�ля�ри� ися�щяр�дян�щя�с�рят�до�лу�бир�бай�а�ты

чя�кяр�ляр:

Чай да шы ча х рах да шы,Чай да ву рар лар ку шу,Сяни мяня вер мяз ляр,Ъан ямим оь лу ъан-ъан.

(Мян бу ну 50 ил юнъя ипяк га ры лар дан ешит ми шям вя он лар да юзня ня ля рин дян. Эц ман ки, “йах шы мыз чю ля дцшмя син — щай ыф ды, пи -си ми зи вер мяй як ки — ай ыф ды”, та бу га нун ла ры нын иш ля дийи гя димдювр ля рин бай а ты сы ды бу . Биз дя фи кир ляш дик ки, ясрля ри ашыб эя лян бубай а ты да кы енер жи ни гой эя ляъ яй и ми зя ютцряк, итя-ба та дцшмя син.Бир дя чахрах сюзцня диггят йюнялтмяк истярдим. Ясасян чаййатагларындакы, йа селлафдакы даш-чынгыллы, гумлу щиссяйя чахрахдейирляр. “Чахмаг дашыны, йа бцлювц чахрахдан тапмышам, ойерляр чахрах иди”, — сюйлярдиляр...)

Гы зы лы тор паг

...Ки�чик�Гаф�газ�даь�сил�си�ля�си�нин�ясас�даь�ла�рын�дан�би�ри�олан�Са�-ры�Му�рь�у�зун�(ба ба ла ры мы зын бу улу даьа нийя “са ры” де дик ля ри ниюз-юзлцйцмдя тап мы шам, бил ми рям доь ру дур, йа йох, даь ын дюшциля чя кил миш ав то мо бил йо лу иля эе дян дя эюрмцшдцм ки, йол даь ынюзцндян чы хан гы зыл овун ту су сай аг сап са ры гум ла юртцлцбдц. Ня

344

Бящрузяр

Page 345: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йай да тоз олур, ня йаь ан лыг да пал чыг. Даь ын си ня си йа ры ла раг ора -да са лы нан йо лун кя нарла рын да кы су хур ла рын да йер лийи са ры дыр. Йя -гин эен дян ба хан да, илк ба хыш да йамй а шыл эюрц кян даь ын йер лийи,юзяйи гы зыл ки ми са ры ол дуь у на эю ря бе ля дей иб ляр. Фикрими бюйцкарашдырыъы Айдын Гурбаноьлуна сюйляйяндя о Пирим билдирди ки,Сары Тцркешляр, Сары Беъан, Сарыбашлар, Сары эялин, Сарыгамыш,Сарытала, Сарыдамлы, Сары булаг... бяс неъя олсун?! Сары тякъя рянэчаларына аид дейил!) зир�вя�син�дя�бир�Оъ�аг�вар.�Бя�ни-ин�са�нын�Йа�ра�-да�ны�на�го�вуш�маг�ис�тя�дийи,�Йе�рин�Ко�с�мо�са�чы�хыш�нюг�тя�ля�рин�дянби�ри�олан�(ел ми нюг тейи-ня зяр дян) бу�та�пы�наг�йе�ри�мин� ил�ляр�дянбя�ри� ин�сан�ла�рын� пя�нащ� эя�тир�дик�ля�ри� бир� сы�наг�лы� мя�кан�ды.� Даь�ынзир�вя�син�дя,�гой�у�на,�ке�чийя,�чо�ба�на�чох�ох�шай�ан�мцхтя�лиф�гайафи�гур�ла�рын�йа�нын�да�бир�шя�фа�лы�—�мюъцзя�бу�лаг�чаь�лай�ыр.�Щик�мя�-тя�бах�ки,�ят�раф�да�он�дан�уъа�щеч�бир�зир�вя�йох�ду,�бяс�бу�буз�ки�-ми�бу�лаг�щар�дан�гай�наг�ла�ныр?�Хал�гын�йад�да�шын�да�кы�бир�ящ�ва�ла�-ты�ол�дуьу�ки�ми,�неъя�дей�яр�ляр,�нюг�тя�си�ня�—�ве�рэцлцня�то�хун�ма�-дан�ашаь�ы�да�тяг�дим�еди�рям:�

Му рь уз Оъ аьы

—�Чо�бан�юз�сцрцсцнц�сцбщ�тез�дян�ар�хаъ�дан�йел�ляй�иб�ота�ра-ота�ра�Му�рь�у�зун�ба�шы�на�чы�харт�мыш�ды.�Эцн�эц�нор�та�дан�ад�лай�ыбаъ�ым�вах�ты�ны�чох�дан�ке�ч�миш�ди.�Ах�шам�дан�йе�дийи�го�вур�ма�бирйан�дан,�эцнцн�ис�ти�си�бир�йан�дан�чо�ба�ны�йан�ды�рыр�ды�(даь зир вя син -дя эцн ада мы йай да бир са а та еля йан ды рыр ки, еля бил 3 ай йайыаран да “за гар” еля ми сян). Сцрцнцн�дя�су�ва�та�ен�ди�рил�мя�си�вах�тычох�дан�ад�да�мыш�ды.�Сцрцнц�тюк�мяк�дя�тян�бял�лик�едян�чо�бан�зир�-вя�дя� цзцнц� Та�н�ры�нын� дя�рэ�а�щы�на� ту�туб� йал�ва�ра-йал�ва�ра� нийй�ятеля�ди�ки,�Ила�щи,�бур�дан�бир�бу�лаг�чы�харт,�ся�ня�бир�аь�гоч,�бир�дяга�ра�гоч�гур�бан�кя�сяъ�ям.�Та�н�ры�ду�а�ла�ры�щя�ми�шя�еши�дян�ди,�дуага�пы�сы�—�тюв�бя�га�пы�сы�щя�ми�шя�ачыг�ды.�Бай�аг�дан�гай�а�нын�ара�сын�-дан�су�фыш�гыр�ды,�Зям-Зям�су�лу�бир�чеш�мя�гай�на�ды.�Чо�бан�да,�итга�ры�шыг�сцрцсц�дя�дой�унъа�су�дан�ичиб�су�суз�луг�ла�ры�ны�ряф�ет�ди�ляр.Шей�та�нын�йол�дан�аз�дыр�дыьы�чо�бан�йа�ха�сын�дан�бир�аь�бит,�бир�дя�-

345

Кечмиш эяляъяк

Page 346: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ня�дя�га�ра�бит�та�пыб�дыр�наьы�иля�чир�тиб�юлдцрдц�вя�бу�аз�мыш�ки�ми,яс�тяьфцрцллащ,�Та�н�рыйа�мцраъ�и�ят�ля,�“ала,�бу�да�ся�нин�гур�ба�нын”,—�де�ди.�Бу�нан�кор�луь�ун�габаьында�щя�мин�ан�чо�бан�ялин�дя�чо�-маг,�сцрц�тя�кя�си�иля,�ити�иля�би�рэя�да�ша�дюндц.�Улу�Йа�ра�да�на�миншцкцр�вя�Она�шякк�едя�ня�ля�нят!�

Ел ля рин ахы ны

Ин�сан� юв�ла�ды�нын� гя�ля�ти�ни-эц�на�щы�ны� йу�маг� вя�Ал�ла�ща� го�вуш�-маг� цчцн� о� вахт�дан� бу� вах�та� ин�сан�лар�Оъ�аьы� зий�а�рят� едир�ляр.Шям�шя�ддил-То�уз� ели�нин,� Га�ра�гой�ун�лу�нун,� Эюйчя� ма�щалы�нын,Аьста�фа-Га�заь�ын,�ят�раф�бю�лэ�я�ля�рин�сы�наг�лы�зий�а�ря�тэ�а�щы�ды�Му�рь�узОъ�аьы.�Оъ�аг�тор�паь�ы�мы�зы�гясб�едян�мур�дар�дцшмя�ня,�дцнйа�ер�-мя�ни�лий�и�ня�гя�ним�ол�сун,�Амин!�Ги�с�мят�олуб�ду,�бир�не�чя�дя�фя�Оъ�аь�ы�мы�зы�зий�а�рят�еля�ми�шям...

Йа�ра�ны�шым� да� бу� оъ�аг�ла� баь�лы�ды.�Доь�ма�ла�рым� нийй�ят� едиб�ляр,ямим�Йащйа�1957-ъи�ил�дя,�йашй�а�рым�лыь�ым�да�мя�ни�Му�рь�уз�Оъ�а�-ьы�на�апа�рыб�гур�бан�кя�сиб�ди�...�Сцд�тя�ряф�дян�дя�няс�лим�Оъ�аг�вер�-ди�ляр�ди.�Ана�мын�бе�шинъи�ба�ба�сы�ны�Му�рь�уз�Оъ�аьы�вер�дий�и�ня�эю�ряады�ны�Оъ�аг�вер�ди�гой�уб�лар.�Атамын�ана�бабасы�да�ящдля,�дилякляйарандыьына�эюря�адыны�Мурьуз�чаьырмышдылар...��Ди�ляк�ля�рим�йе�-ри�ня�йет�дий�и�ня�эю�ря�гур�бан�лыг�гоч�ла�ры�мы�зы�юзцмцз�бир�йа�на,�бирдя�фя�дя�тцркмян�гар�да�шы�мыз�Ка�ка�му�рад�ла�би�рэя�ка�баб�ла�мы�шыг.Оъ�аь�ы�мы�зы�чох�сы�на�мы�шам.�Она�эю�ря�дя�сидг-цряк�ля�дей�и�рям:—� Йед�ди� ар�ха� дю�ня�ни�ми�зин� та�пын�дыьы,� мяз�лум�ла�рын� пя�-

нащлан�дыьы,�саф�нийй�ят�ля�рин�чин�ол�дуьу,�ща�лал�бян�дя�ля�ри�юз�ар�зу�-ла�ры�на�го�вуш�дур�дуьу�улу�дан�улу�Му�рь�уз�Оъ�аь�ы�мыз�щяр�би�ри�ми�-зя,�мил�ля�ти�ми�зя,�хал�гы�мы�за�да�им�йар�ол�сун.�Амин!Бу�сюз�ля�ри�дейя-дейя�щям�дя�гцбар�ла�ны�рам.�Ялим�Мурьузу-

му�за�йе�тям�мир.�Щай�ыф�сына-щай�ыф�сына�цряй�им�дян�ке�чи�ри�рям:...Цзц�бя�ри�ба�хан�даь�лар,�мя�ним�сиз�дя�няй�им�гал�ды?!Да�да�лоь�лу: “Фяр ман пад ша щын ды, даь лар би зим ди.”...Ай�эи�ди�дцнйа!�Эи�ди�дян�эи�ди�дцнйа!

346

Бящрузяр

Page 347: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Биз эедирик, сиз саламат галасыз,Эюрцшмяйимиз галды эцмана даьлар.

Ялим чат мыр, цнцм йет мир,Сян сиз неъя дюзцм даь лар?Он чу сян дян эи лей лий ям,Дюнцб сян дян цзцм даь лар.

Мцял ли фин диг гя тя чат дыр маг ис тя дийи цчцнъц мцраъ и ят

Щяр�ъцр�дяй�яр�ля�рин�тап�дан�дыьы�бир�дювр�дя�идил�лик�бир�йа�наш�маиля�олуб-ке�ч�ми�ш�ля�ри�“гы�зыл�дювр�кеч�ди,�бир�дя�эял�мяз”,�—�дей�и�бяниль�ым�сай�аг�тя�сяввцрля�тя�с�вир�ет�мяк�ин�ди�ки�охуъ�уйа�эцлмя�ли�эя�ляби�ляр.�Рящ�мят�лик�Ся�мяд�Мян�сур�“Ря�нэ�и�дир”�ше�и�ри�ня�аь�ыз�бцзян�-ля�ря�дя�щя�ля�90-100�ил�бун�дан�яв�вял�гащ�гащ�чя�кя�ряк�“Эцлмя�ли�-дир”�йаз�мыш�ды.�Ся�мяд�Ву�рь�у�ну,�мил�ля�тин�мя�ня�ви�ата�ла�ры�ны�80-90ил�бун�дан�иря�ли�тяф�тиш�едян�про�лет�култ�чу�ла�рын�йе�ни�няс�ли�олан�“та�зяъа�ван�ла�ра”�мя�ним�дя�тя�вяг�гям�оду�ки,�эцлмя�син�ляр!�Да�ща�ке�-чиб,�эя�ряк�“та�зя�ъа�ван�лар”�баь�ы�ш�ла�сын�лар,�Ся�мяд�Ву�рь�у�нун�ясяр�-ля�ри�нин�—�рящ�мят�лик�Ос�ман�Са�ры�вял�ли�нин�юмрцнц-эцнцнц�та�ма�-мян� бу� бюйцк� ша�и�ря� щяср� еляй�я�ряк� ор�тайа� гой�дуьу� ака�де�микняш��ри�нин�1961-ъи�ил�дя�чап�дан�чых�мыш�ъил�дин�дя�—�Ша�и�рин�“Даь�лар”ше�и�ри�нин�бюйрцндя�ки�аь�йер�дя�на�мя�лум�охуъу�(ки таб да Тох луъаки таб ха на сы нын овалвари мющцрц вар) йа�зыб:�“Йа�ша�ша�ир!�Йа�ша,�би�-зи�дя�йа�шат!”�Ше�и�ри�бир�дя�бур�да�ве�ри�рям�ки,�кюнлцмцз-ру�щу�музтя�зя�лян�син.�Бир�мя�га�мы�да�мющ�тя�рям�охуъ�у�ла�ры�мы�за�бил�дир�мякис�тяй�и�рям� ки,� ша�и�ри�миз� юз� мцба�ряк� ялй�аз�ма�сын�да� ше�и�ри� “Би�зимдаь�лар”�ад�лан�дыр�мыш�ды.�Ахы,�би�зим�даь�лар�ды�эю�дяк�юмрц�чох�йа�-ша�дан!

Би ня ля ри ча дыр-ча дырЧох эяз ми шям юзцм, даь лар!Гцдря ти ни сиз дян ал дыМя ним са зым, сюзцм, даь лар!

347

Кечмиш эяляъяк

Page 348: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ма рал эя зяр ас та-ас та,Ениб эя ляр чеш мя цстя,Эюзцм йол да, кюнлцм ся с дя,Дей ин, неъя дюзцм, даь лар?

Щяр оба нын бир йай лаьы,Щяр тяр ла нын юз ой лаьы;До лай лар да ба щар чаьыБир дой унъа эя зим, даь лар!

Гай а ла ры баш-ба ша дыр,Эц ней ля ри та ма ша дыр.Эю дяк юмрц чох йа ша дырЪа ным даь лар, эюзцм даь лар

Бир го наь ам бу дцнйа да,Бир эцн юмрцм эе дяр ба да;Ву рь у ну да са лар йа даДцз ил гар лы би зим даь лар.

Халг� ру�щу,�охуъу�—�мил�лят�гя�бул� еляйя�бил�мир�ди�ки,�Ся�мядВу�рь�ун�ар�тыг�5�ил�дир,�йох�дур!�Щя�ля�мян�няшр�та�ри�хи�ни�эютцрцрям,1971-ъи�ил�дян�ки�таб�мян�дя�ди,�бял�кя�о�охуъу�ки�та�бын�ня�ш�рин�дян�5йох,�10�ил�со�нра�йа�зыб�мыш�о�сюз�ля�ри�вя�щя�ля�бун�дан�йцз�ил�со�нрада�тцрк�охуъу�ъу�ша�эя�либ�ал�хыш�охуй�аъ�аг�ки,�Ша�ир,�ся�ни�мин�йа�ша!Вя�бу�ду�ядя�бийй�ат!�Бу�ду�хал�гын�баь�рын�дан�эя�лян�сяс!�Бил�ми�рямдейя�бил�дим�—�йа�йох?!�Не�чя�ки�ди�ли�миз�вар,�Ша�и�ри�миз�дя�ди�э�ярмя�ня�ви�дай�аг�ла�ры�мыз�ла,�дяй�яр�ля�ри�миз�ля�—�“Дцз�ил�гар�лы�даь�ла�ры�-мыз�ла”�бир�лик�дя�вар�олуб�йа�шай�а�сы�ды.�Дцздцр,�“Даь�да�ярий�яр�димян�чя�кян�дяр�дя,�щя�ля�мян�дюзмцшям,�аз�гоъ�ал�мы�шам”. Дцнйаер�мя�ни�лийи� би�зя� даь� цстцндян� даь� чя�киб� мян�лий�и�ми�зя� ял� атыр,пам�быг�ла�баш�кя�ся�ряк�шир�майы�ки�ми�тяр�тя�миз,�саф,�щяй�а�лы,�ин�са�ф�лымил�ля�ти�ми�зи�бир�дя�фя�лик�йох�ет�мяк�ис�тяй�ир�ляр.�Она�эю�ря�дя�мя�ня�ви

348

Бящрузяр

Page 349: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ашын�ма�ла�ра�мя�руз�гой�ур�лар.�Би�зим� ися�щяр�би�ри�миз�эя�ряк�бу�найол�вер�мяй�як!Де�ми�рям,�эя�ляъ�як�цчцн�йа�ша�май�аг,�анъ�аг�биз�ки�мик,�щар�дан

эял�ми�шик,�ща�ра�эе�ди�рик?!�Дцнйа�ны�щей�ран�гой�ан�щу�ма�низми�ми�-зин,� дюзцмлцлцйцмцзцн� кюкцндя� няляр� ду�рур?!�Эя�ряк� бун�ла�рыда�би�ляк.�Ин�ди�мод�да�ды,�ата�лар�сюзцнц�дя�бя�зян�лаьа�гой�ур,�йаща�ра�са�йоз�маьа�ча�лы�шыр�лар,�анъ�аг�о�да�бял�ли�дир�ки,�щяр�шей�дя�гя�-лят� ол�са� да,� ата�лар� сюзцндя,� ел� ми�са�лын�да� щеч� бир� сящв,� йан�лышдцнйа�сын�да�ола�бил�мяз!�Ата�лар�сюзцнцн�щеч�бир� тяф�ти�шя�ещ�тий�аъыйох�дур�вя�он�да�гя�лят�ах�та�ран�ла�рын�да�аь�лы�о�сюз.�Ата�лар�сюзц�та�-рих,�ки�таб,�ки�мин�ся�йаз�дыьы�бир�йа�зы�дей�ил�ки,�дар�тыб�о�йа�на�чя�кя�-сян,�бу�тя�ря�фя�сцрцйцб�юз�ис�тя�дий�ин�шяк�ля�са�лаъ�ан...�Бу�эцн�неф�ти�-миз�ашыб-да�шыб,�юзцмцз�бир�йа�на,�дцнйа�ны�тя�мин�еля�ся�бе�ля,�йе�нябиз�бей�нял�халг�ямяк�бю�лэцсцндя� ин�сан�бяс�ляй�иб�йе�диз�ди�рян�аг�-рар�бир�юл�кя�ки�ми�гя�бул�олу�ну�руг.�Илин-эцнцн�бу�вах�тын�да�юл�кя�-нин�яр�заг�тящлцкя�сиз�лий�ин�дян�юням�ли�вя�ящя�мийй�ят�ли�щеч�ня�йох�-дур.�Дцнйа�да�юр�няк�ляр�чох�ду,�бир�сы�ра�нефт�юл�кя�ля�ри�нин�юз�та�ри�хи�-ня,�чюлцн�щей�ва�ны�на�йа�наш�ма�ла�ры,�йцз�ил�ляр�дян,�мин�ил�ляр�дян�бя�-ри�ата-ба�ба�ла�ры�нын�йа�шай�ыш� тяр�зи�ня�гай�ы�дыб�он�ла�рын,�щеч�ол�ма�саиз�ля�ри�иля�эет�мяк�ис�тяйи,�вал�лащ,�Та�н�рыйа�да�хош�эе�дир.�Мя�ним�букитабым� да� ян� чох� етнографийамызы� ъанландырмаг� ис�тяй�им�дяниря�ли�эя�либ�ди.

Гейд. Язиз охуъ ум! Бу китаб, ола бил син, щис ся га пылмаьы мын,йа шан ты ла ры мын, яса сян дя ган йад да шы мын диг тя си иля фи кир ля рин ща -ча лан дыьы пя ра кян дя бир гя лям чыр пын ты ла ры тя си ри баь ы ш лай ар. Щярщал да, хал гы мы зын ет но э е не зин дя, мил ля ти миз ичяри син дя юзцня мях -сус йе ри-чя ки си олан то уз лу ру щу нун тяъ яссцмц вя нцмай и шин дя биръящдди. Шцбщясиз демяк истядиклярим дярйадан бир дамла да дейилвя йахшы би ли рям ки, щяр бир кян ди ми зин, няс ли ми зин та ри хин дя, шяъ -я ря син дя сюй ля дик ля рим дян гат-гат да ща тя сир ли, емо си о нал вя иб ря -та миз люв щя ляр вар вя он ла ры гя ля мя алан ла ра са лам лар ол сун!

Аз-чох дцшцнян ля ри ми зя о да эцн ки ми ай дын дыр ки, юз ля ри нинмил лийй я ти, кюкц ол май ан гцввя ляр гло бал лаш ма ады ал тын да би зи юзкюкцмцздян, ях ла ги дяй яр ля ри миз дян ай ы рыб мян шяйи би лин мяй ян

349

Кечмиш эяляъяк

Page 350: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щял мя шик вя гат ма га ры шыг бир кцтляйя че вир мяк цчцн мякр лиъящдляр едир, эянъ ля ри ми зи мя ня ви бо ш луьа сцрцкля мяк ис тяй ир ляр.Бир дя дей и рям, му раз ла ры эюз ля рин дя га лаъ аг, ин шал лащ!

Мящ кум луь у муз

Та�рих�эю�с�тяр�ди�ки,�биз�ер�мя�ни�иля�гон�шу�ки�ми�йа�ша�маьа�мящ�-ку�муг.�Ня� он�лар� гы�ры�лыб� гур�та�ра�сы�ды,� ня� биз,� Ал�лащ� елямя�миш,кючцб�эе�дя�сий�ик.�Тякъя�ХХ�ясрдя�цч�дя�фя� ара�мыз�да�мцща�ри�бяэе�диб,�ган�ахы�ды�лыб,�юз�би�э�а�ня�лий�и�миз�дян�вя�дцнйа�ер�мя�ни�лий�и�нинкю�мяйи�иля�сой�да�ш�ла�ры�мыз�та�ри�хи�тор�паг�ла�рын�дан�дя�фя�ляр�ля�де�пор�-та�сийа�олу�нуб�ду.�Щяр�дя�фя�дя�ба�ры�шыг�олуб,�би�зим�ки�ляр�щяр�шейиуну�дуб,�ер�мя�ни�ляр�ся�бил�дик�ля�ри�ни�ба�ба�ла�ры�на�вер�мяй�иб�ляр....1965-66-ъы�ил�ляр�ди.�Бир�дя�хя�бяр�чых�ды�ки,�эюй�дя�до�лу�ну�да�-

ьыт�маг�цчцн�Га�ла�кянд�ер�мя�ни�ля�ри�ня� топ�лар�ве�рир�ляр.�Бу�хя�бя�риеши�дян�ба�бам�чох�тя�ла�ш�лан�ды,�щя�ля�мян�би�лян,�цряк�гыз�дыр�дыьы�бирне�чя�мя�сул�шях�ся�дя�мцраъ�и�ят�еля�ди�ки,�бу�щю�ку�мят�наь�ай�ыр�дыь�ы�-ды,�ер�мя�нийя�бел�баь�ла�маг�мы�олар?!�Еши�диб-би�лян�ону�са�кит�ляш�ди�-рир�ди� ки,� ай� Гя�шям� ями,� ин�ди� щан�сы� зя�ма�ня�ди,� ня� ер�мя�ни,� нямцсял�ман?� Бир� дя� о� топ� мяр�ми�ля�ри� до�лу� даь�ыт�маг� цчцндц,мцща�ри�бя�еля�мяк�цчцн�йох.Ба�бам�шя�ща�дят�бар�маь�ы�ны�эиъ�э�а�щы�на�дай�ай�ыб�кюкс�ютцря�ряк

щай�ыф�сы�на-щай�ыф�сы�на�дей�яр�ди�ки,�сиз�щя�ля�ер�мя�ни�нин�ким�ол�дуь�у�нуйах�шы�бил�мир�си�низ�(эо ру на гур бан олум, ба ба! Ся нин 25-30 ил юнъяэюрдцкля рин ба шы мы за эял ди. Ер мя ни щя мин о топ ла рын кю мяйи илясяр щяд кянд ля ри миз дя ха ни ман ла ры даь ыт ды, шя щид ляр вер дик, анъ агбун дан га баг да, ХХ яс рин яв вял ля рин дя та ри хя Яли бяй ли мцща ри -бя ля ри ады иля дцшмцш даваларда олан сай аг йе ня дя тор паь ы мы зытярк ет мя дик, дцшмя нин мякр ли план ла ры пуч ол ду). Со�нра�да�бирящ�ва�лат�да�ны�шар�ды�ки,�Аь�ры�даьы�ятяй�ин�дя�ер�мя�ни�хял�вя�тя�са�лыб�биртцрк�кян�ди�нин�ахы�рынъы�ев�ля�ри�ня�од�ву�рур�ки,�ща�мы�сы�йа�ныб�кцлядюнсцн.�Ал�лащ-Тя�а�ла�бу�щаг�сыз�лыьы�эютцрмцр.�Кцляк�тяр�си�ня�ясибер�мя�ни�нин�юз�кян�ди�ни�ода�гярг�едир,�бир�“вагг”�еляй�я�ни�дя�гал�-мыр...� Рящ�мят�лик� дей�яр�ди� ки,� ер�мя�ни� фцрсят� йох�су�лу�ду,� ялин�дя

350

Бящрузяр

Page 351: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ялаъ�йох�ду,�йох�са�биръя�эцн�дя�ис�тя�мяз�би�зим�йа�ша�маь�ы�мы�зы.Йе�ри�эя�либ,�Аь�ры�даьы�иля�баь�лы�ба�ба�мын�сюй�ля�дийи�бир�ящ�ва�ла�ты

да�бур�да�да�ныш�ма�лый�ам:�—�О�вах�та�гя�дяр�щеч�кя�ся�Аь�ры�даь�ы�-нын�ба�шы�на�галх�маг�ги�с�мят�ол�ма�мыш�ды.�Бир�ов�чу�обаш�дан�овачы�хыб�о�даш�дан�бу�да�ша,�о�гай�а�дан�бу�гай�айа,�о�гаш�дан�бу�эя�-дийя� ся�кя-ся�кя� о� гя�дяр� эяз�миш�ди� ки,� бир� дя� ба�шы�ны� гал�ды�ран�даэюрдц,�даь�ын�ба�шын�да�—�эцлцн-эцлц,�чи�чяй�ин-чи�чяйи�чаь�ыр�дыьы�бирчя�мян�зар�да�дыр.� Чя�мян�лий�ин� дцз� ор�та�сын�дан� чаь�лай�ан� бу�лаь�ынба�шын�да�аты�нын�ган�та�рь�а�сы�ны�го�лу�на�ке�чи�риб�ят�ра�фа�ай�ки�ми�шю�ляса�лан�бир�имирзяий�ид (иэид мизя) йа�тыр.�Ат�да�еля�бир�ат�ды�ки,�адамэюзцнц�ара�лай�ам�мыр.�Кя�нар�щя�нир�ти�ни�алан�ат�ох�ра�ныр,�ай�аь�ы�ныас�таъа�йе�ря�дюйцр.

Ашаьы�дан� ба�хан�да� зир�вя�син�дян� ду�ман-чян,� гар-буз� яс�кикол�ма�йан�даьын�ба�шын�да�кы�бу�мюъц�зя�йя�ща�йыл-ма�йыл�га�лан�ов�чуоь�лан�цря�йин�дян�ке�чи�рир�ки,� бу� сир�ри� га�йы�дыб�да�ны�шан�да,� эюрян,она� ина�на�ъаг�лар,� йа� йох?!� Еля� бун�ла�ры� фи�кир�ля�шир�ди� ки,� бир� дяэюрдц,� даьын� ди�бин�дя�ди..�.Он�дан� сон�ра� ов�чу�нун� не�чя� ки� юмрцгал�ды,�ня�гя�дяр�ъящд�еля�ди,�бир�дя�о�даьын�ба�шы�на�чы�ха�бил�мя�ди�ки,бил�мя�ди.�Вах�ти�ля�эюрдц�йц�нц�ки�мя�да�ныш�са�да,�щеч�ки�ми� инан�ды�-рам�ма�ды...�Лап�ушаг�ол�дуьу�ма�эюря�ешит�ди�йи�ми,�ола�бил�син,� чаш�ды�ры�рам.

Инди�би�ли�рям�ки,�о�иэид�Са�ва�ла�нын�ба�шын�да�йа�тыр.�Са�ва�ла�нын�га�рыщеч�вахт�яри�мир�вя�кющня�ляр�буз�ки�ми�бир�со�йуг�луьу�мц�га�йи�сяей�ля�йян�дя�де�йяр�ди�ляр�ки,�еля�бил,�Са�ва�лан�га�ры�ды.�Даьын�дцз�тя�пя�-син�дя,�о�га�рын-бу�зун�ор�та�сын�да�бир�дон�ма�йан�эюл�вар.�Эюл�кя�-на�рын�да�кы�чя�мян�дя�ся�ялин�дя�гы�лынъ�тут�муш�иэид�йа�тыр.�Имир�зяийидо�за�ман�айы�ла�ъаг�ки,�гы�лынъ�дц�зя�либ�дюйц�шя�ща�зыр�вя�зий�йя�тя�эя�ля�-ъяк.��...Ща�ша� бу� мцгяд�дяс� ящ�ва�лат�дан,� ща�ша� еши�дян�ляр�дян.� Ер�-

мяни�нин�45-50�ил�юнъя�рай�о�ну�муз�да,�сяр�щяд�кянд�ля�ри�миз�дя�ща�-мы�иля�кир�вя�олан�вахт�ла�рый�ды.�Би�зя�дя�до�ст�ла�ры�мыз�эя�ляр�ди.�Эю�ряр�-дим�ки,�бир�кя�нар�да�тах�тын�цстцндя�оту�ран�Ханха�ным�анам�эю�-зал�ты�ер�мя�ни�нин�хю�ряк�йе�дийи�га�б-гаъ�аьа�йа�ман�фи�кир�ве�рир.�Го�-наг�эе�дян�дян�со�нра�щеч�ки�мя�цмид�ол�май�ыб�яли�дяй�мя�син�дейя

351

Кечмиш эяляъяк

Page 352: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

12�тах�та�ту�ма�ны�нын�бир�тах�та�сы�нын�уъу�иля�яти�чим�чя�шя-чим�чя�шя�огаб-гаъ�аьы� эютцряр,� � ушаг�ла�ра� кцлля� сцртдцряр,� “гул�фу�вал�ла�щу”дей�иб,�до�да�гал�ты�“бис�си�мил�лащ”�—�“бис�си�мил�лащ”�сюй�ляй�иб�габ�ла�-ры� си�ля�бя�си�ля�—� лим�щя�лим� су� иля� дол�ду�руб� цстцндян� су� ашы�ра�рагон�ла�рын�аь�зы�на�яли�ни�эяз�ди�ряр,� са�ла�ват�лай�ар�ды.�Со�ру�шан�да�кы,�айана,�нийя�бе�ля�еляй�ир�сян?�Аъ�ыь�ын�дан-щик�кя�син�дян�вя�сан�ки�ади�бирщя�ги�гя�ти�бил�мя�дий�и�миз�дян�да�ща�да�гя�зяб�ля�ня�ряк�юзцня�хас�тярз�-дя�“ещ...�щ...щ”,�—�еляй�иб�би�зи�тящ�низ�ляй�яр�ди.......Чи�нар�лыйа� —� Аь�а�ло�э�и�ля� эет�миш�дик.� Рящ�мят�лик� “ви�ноград

Щцсейн”ин� “Ку�бан”� ав�то�бу�су�на� го�нум-гон�шу�нун� да� ушаьыдо�лу�ша�раг�бу�лаг�цстц�ща�ва�сы�иля�йо�ла�дцшмцшдцк.�Йа�лын�ба�шын�да�-кы� буз� ки�ми� бу�лаг� суй�у�нун� тя�си�рин�дян� юзцмцзля� апар�дыь�ы�мызазу�гя�ни,�го�вур�ма�ны�бир�та�баг�чю�ряк�ля�бя�дя�ня�ву�ран�дан�со�нрайе�ня�аъ�мыш�дыг.�Ер�мя�ни�нин�еви�ня�юзцмцзц�эцъ�ля�сал�дыг.�Сян�де�-мя,�бу,�ка�баб�чя�киб�миш.�Ушаг�лар�да�раш�дыг�ка�ба�бын�ъа�ны�на.�Яли�-ни� щеч� няйя� вур�май�ан� атам� гып�гыр�мы�зы� гы�зар�мыш� ти�кяйя� яли�ниуза�дан�сей�ид�няс�лин�дян�олан�шо�фер�Щцсей�ни�гой�ма�ды�ки,�ся�ня�ол�-маз.�Ин�ди�ся�ня�ай�ры�йе�мяк�ща�зыр�лай�ыр�лар.�Щцсейн�яв�вялъя�алын�ды,атам� со�нра� гу�лаь�ы�на� ня� де�ди�ся� Щцсейн� “ол�ду-ол�ду,� ба�шадцшдцм,�Гай�ва�лы�мцял�лим!”�де�ди.�Бир�аз�дан�гы�зар�дыл�мыш�бе�чя�дяшо�фе�ри�ми�зя�эял�ди...Ин�ди� ба�ша� дцшцрям� ки,� до�нуз� ятин�дян� ка�баб� чя�килиб�миш� вя

ата�мын�ин�са�фы�йол�вер�мяй�иб�ки,�мцгяд�дяс�сей�ид�шяъ�я�ря�си�ня�мян�-суб�Щцсейн�о�ят�дян�йе�син....Мя�ня�эцн�ки�ми�ай�дын�дыр�ки,�йе�ня�сцлщ�эя�ляъ�як,�йе�ня�га�ныга�-

ры�шыг� олан�ла�ры�мыз� щя�ми�шя�ки� ки�ми� мод�да� олаъ�аг�лар� (он суз дамод да ды лар), мил�ля�ти�ни,�Вя�тя�ни�ни,� тор�паь�ы�ны�се�вян�ки�ши�ля�рин�йе�няган�ла�ры�нын�га�рал�ды�лыб-га�рыш�ды�ры�лыб,�пи�сик�ди�ри�либ�эюз�дян�са�лын�ма�сы�-на�на�ил�ола�би�ляъ�як�ляр.�Щяр�щал�да,�ин�дийя�ки�ми�бе�ля�олуб�ду!�Ан�-ъаг�эя�ряк�бе�ля�ол�ма�сын!

Эя ряк бе ля ол ма сын!Эя ряк бе ля ол ма сын!!!Щеч вахт беля олмасын!

352

Бящрузяр

Page 353: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Щяй�ат�тяърцбя�ди�вя�щяр�би�ри�миз�бу�тяърцбя�дян�йа�рар�ланма�-лый�ыг,�ке�ч�ми�шин�сящвля�ри�ни�бир�дя�тя�к�рар�еля�мя�мя�лий�ик.�Ян�азын�-дан�она�эю�ря�ки,�би�зим�щяр�би�ри�миз�щяй�ат�де�дий�и�миз�бу�за�ма�нын-та�лей�ин�мя�щяк�да�шы�сы�наь�ын�дан�чы�ха�би�ляк.�Эюрян�чыха�билярикми?Вахт-заман,�ахы,�сонсуз�ахынла�эедир,�галан�щяр�шей�ися�нисбидир.

Ъан лы сю зя ин са ф ла йа на шан да

...Щя�ги�гя�ти� дан�маг� ол�маз� ки,� сюз� ъан�лы� бир� варлыгдыр,� онуэютцрцб,�сам�бай�ыб�дяй�яр�лян�дир�мяк�гар�шы�да�кы�нын�ин�са�фын�дан�асы�-лы�дыр.�Биръя�мят�ля�би�бил�мяй�и�ни�зи�ис�тяй�и�рям�ки,�мян�щеч�вя�дя�при�ми�-тив�лийя� ен�мяк� вя� йа� няй�и�ся� иде�а�ли�зя� ет�мяк� ис�тя�мя�ми�шям.� Елатщяй�а�ты,�кюч�мя�дя�нийй�я�ти,�етнографийамыз�би�зим�узун�ясрляр�бойузя�нэ�ин�мя�ня�вийй�а�ты�мы�зы,�щу�ма�низ�ми�ми�зи,�тя�би�и�лий�и�ми�зи�шярт�лян�ди�-рян�ба�ш�лыъа�амил�ляр�дян�олуб�дур�вя�бяд�хащ�ла�ры�мыз�би�зя�“кю�чя�ри”да�мь�а�сы�йа�пыш�дыр�маг�ла,�мя�ним�аи�ля�мим�дя,�юз�ля�ри�ни�иф�ша�едиб�ляр.Вя�тян�ичя�ри�син�дя,�юз�тор�паь�ын�да,�иг�лим�дяй�и�шик�лий�и�ня�уйь�ун,�бал�-не�ло�жи-пси�хо�ло�жи�амил�ляр�дя�ня�зя�ря�алын�маг�ла�гы�ш�лаг-аран-йай�лагйер�дяй�иш�мя�син�дян,�йа�шам�тяр�зин�дян�эю�зял�ня�ола�би�ляр?!�Дцнйа�-нын�Шярг�дян,�лап�еля�хал�гы�мыз�дан�яхз�ет�дик�ля�ри�чох�шей�вар�вя�бу,ай�рыъа�бир�дис�кус�сий�а�нын�мюв�зу�су�дур.

Охуъ уйа бир дя мцраъ и ят

Щеч�ким�щеч�ки�мин�ки�та�бы�ны�оху�ма�дыьы�бир�за�ман�да�гы�зыл�данда�гий�мят�ли�вах�ты�ны�зы�(эю рян, щяй ат да вахт дан да гий мят ли ня сябир дяй яр вар мы?!) сярф�едиб�бян�дя�ни�зин�бу�гейд�ля�ри�ня�бах�ды�ныз�-са,�Си�зя�юз�тя�шяккцр�вя�алгышларымы�йе�ти�ри�рям.Биръя� ис�тяй�и�ми� Сиз� язиз�ля�ри�мя� бир� да�ща� йе�тир�мяк� исяр�дим� ки,

мя�ним�бу�ки�таб�да�де�мяк� ис�тя�дик�ля�рим�ня�ин�ки�бю�лэ�я�нин,�ня�ин�кибир�кян�дин-ела�тын,�ай�рыъа�эютцрцлдцкдя,�щеч�бир�няс�лин�—�кюкцндя�дярйа�гя�дяр�олан�та�ри�хи�нин,�юзял�лий�и�нин,�ня�тиъя�чы�ха�ры�лыб�эя�ля�-ъяйя�ютцрцля�си�щик�мят�ля�ри�нин�биръя�дам�ла�сы�да�дей�ил!�Мя�ним�ба�-

353

Кечмиш эяляъяк

Page 354: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ша�дцшдцйцмя�эю�ря�ке�чян�вахт-вя�дя�дян,�га�лан�йа�шам�дан�щя�ми�-шя�ня�тиъя�чы�ха�рыл�ма�лы�дыр.�Мцгяд�дяс�кя�лам�лар�да�кы�гябр�еви�ня�дякда�им�юй�рян�мяк,�ел�мя�йий�я�лян�мяк�щик�мя�ти�ни�юзлцйцмдя�бах�бе�-ля� тяф�сир�еди�рям�вя�эц�ман�еди�рям�ки,�бу�тяф�си�рин�юзц�дя�о� ила�щисюзцн�мин�бир�ча�ла�рын�дан�би�ри�дир.�Щяз�рят�Яли�нин�бе�ля�бир�кя�ла�мыда�йад�дан�чых�ма�ма�лы�ды�ки,�ща�ра�дан�эял�дий�и�ни,�ща�ра�да�ол�дуь�у�-ну,�ща�райа�эе�дяъ�яй�и�ни�бил�мяй�ян�ля�ря�Ал�лащ�гя�ним�олаъ�аг�дыр!

Дяйишян дяйярляр, йанашмалар

Китаб� бойу� де�ми�шик� ки,� би�зим� бу�ра�да� тя�ряннцм� еля�дик�ля�ри�-миз,� о� дяй�яр�ляр� вящ�ши� ка�пи�тализм�га�нун�ла�ры�нын� щюкмфяр�ма�ол�-дуьу�ин�ди�ки�дювр�дя,�адам�ла�рын�фи�к�ри-зи�к�ри�нин�йал�ныз�пул�га�зан�-маг�ол�дуьу�заманда�эцлцшля�гар�шы�ла�на�би�ляр.�Она�эю�ря�дя�Ся�-мяд�Мян�су�рун�“Ря�нэ�и�дир”�вя�“Эцлмя�ли�дир”�шеир�ля�ри�ни�ми�сал�чяк�-миш�дик�вя�сюй�ля�миш�дик�ки,�би�зя�эцлмяк�ис�тяй�ян�ляр�эцз�эцнц�гой�-сун�лар�га�баг�ла�ры�на.�Дцздцр,�ин�ди�зюв�гляр�дяй�и�шиб�—�кор�ла�ныб�ды.Дя�дя-ба�ба�ла�ры�мыз� щя�ми�шя� ща�лал�лыьы-пак�лыьы� тяб�лиь� едя�ряк� тя�зягалх�ма�ъа�ван�ла�ра�да�да�им�дцзлцк�ашы�лай�ыб�лар.� Ин�ди�ки� таъ�ир�ля�ри�-миз,�иг�ти�са�ди�тящ�лил�чи�ля�ри�миз�ся�бе�ля�сюй�ляй�ир�ляр�ки,�сяр�май�я�чи,�вар�-лы�адам�илк�милй�о�ну�дцнйа�сын�да�дцз�йол�ла,�ща�лал�лыг�ла�га�за�на�бил�-мяз!�Дяйяр�гануну�белядир!Бе�ля�олан�щал�да�би�зим�мя�ся�ля�ля�ря�ушаг�ки�ми�саф�йа�наш�ма�мыз

бял�кя�дя�ким�ляр�дя�ся�ис�тещ�за,�риш�хянд�га�ры�шыг�эцлцш�доь�у�ра�би�ляр.Йе�ня�дя�дей�и�рям,�гой�эц�зэцнц�гой�сун�лар�гар�шы�ла�ры�на�вя�бах�сын�-лар�юз�ля�ри�ня.�Щяй�а�тын�аъ�ы�лыьы,�дю�в�ра�нын�эяр�ди�ши�тя�миз,�пак�ин�сан�-ла�ры� ня� гя�дяр� сы�хыб� пенъ�яр� ки�ми� сол�дур�са� да� би�зим�ки�ляр� де�миш,“дцнйа�бо�шу�на�дюйцл”,�щеч�бо�шу�на�дей�ил!�Ахы,�щяр�шей�ин�ще�са�бы�-ны�Апа�ран�вар.�Щяр�кяс�дя�як�дий�и�ни�би�чяр�вя�“ня�тю�кяр�сян�ашы�на,о�да�чы�хар�га�шыь�ы�на”.�Бу�эи�ди�дцнйа�да�ахыр�да�—�йе�кун�да�йе�нятя�миз�лик,� ляй�а�гят� вя� ща�лал�лыг� щяр� шейи� “йе�нир”.�Ке�чян� щяй�ат�да,“би�чи�лян�ин�сан�зя�ми�син�дян”�со�нра�га�лан�са�бир�йах�шы�лыг�вя�бир�дяцмум�бя�шя�ри�дяй�яр�ляр�дир.�Она�эю�ря�дя�ки�мин�мя�ся�ляйя�неъя�йа�-наш�ма�сын�дан�асы�лы�ол�май�а�раг�хал�гы�мы�зын,�лап�еля�То�у�зу�му�зун

354

Бящрузяр

Page 355: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щяйатында� мя�ня�ви� дяй�яр�ляримиз� дяй�иш�мяз� ола�раг� га�лыр� вяинанырыг�ки,�индян�сонра�да�галаъагды.�Бир�йан�дан�бе�ля�де�йи�рям,�о�бири�тя�ряф�дян�дя�йа�ды�ма�дц�шцр�ки,

яс�тяь�фц�рул�лащ,�гиб�ля�сан�дыьы�мыз�Гярб�дцн�йа�сын�да�мяш�щур�бир�де�-йим�вар:�"Дя�йиш,�йа�да�мящв�ол!"�("Йа дя йиш, йа мящв ол!"). Йя�-ни�"ба�за�ра�эир�дин-эюрдцн�ща�мы�эюзц�гы�пыг,�сян�дя�ол�эюзцгы�пыг".Инди�гал�мы�шам�мятял�ки,�бу�нун�щан�сы�дцз�дц?!�Де�сям�ки,�юз�йо�-луй�ла� эе�дян� йах�шы�ды,� ан�ъаг� дцн�йа�йа� аьа�лыг� еля�йян�ля�рин� он�ла�раолан�бас�гы�сы�ны�эюрцб�га�лы�рам�чар-на�чар.�Она�эюря�дя�сюйля�дик�ля�-ри�миз�гал�ды�эц�ма�на.

Намярд эюряндя азарын артмасы

Йа�зы�мыз�гур�бан�лыг�бай�ра�мы�яря�фя�син�дя�та�мам�лан�дыь�ы�на�эю�ряЩцсейн� Бо�зал�ган�лы� ба�ба�мы�зын� ов�га�ты�мы�за� уйь�ун� бир� ше�и�рий�лянюг�тя�ни�гой�аг:

Мцхян нят за ма на, беймцрвят фя ляк,Тяр ла ны баь лай ыб сар ай аь ы на.

Ка мил сяйй ад эя ряк гойа тцйцря1

,Гы зыл гу м ров аса щяр ай аь ы на.

На э а щан дан бу ра дцшдц эц за рым,

Хорй ат эюрдцм, йе ня арт ды аза рым2

355

Кечмиш эяляъяк

__________________1 Тцйцр-тяр лан ла, гы зыл гу ш ла ов едян дя бу йыр тыъы гуш ов чу нун го лун дан учан да,

йа го лу на го нан да ити ъай наг ла ры иля го лу ну ди диб даь ыт ма сын дейя, го ла ке чи ри лян вяйа мях су си тог га лар ла баь ла нан ашы лан мыш дя ри дян гол чаьа вя йа щям дя ка ман даохун чил ляйя чя ки ляр кян дай ан дыьы, ка ма нын о щис ся син дян кеч дийи йе ря дей и лир.

Бу ну арычы Ясэ яр ки ши изащ еля йиб шаирин “Сяййад эяряк гиймят гойа тцйцря”мисрасыны йухарыдакы кими дяйишди. Ясэ яр ки ши нин иза щы юз йе рин дя, тцйцр щям дя ярябсюзц олуб гу ш ла рын ъя ми де мяк дир. Тцйцр — “тейер” йя ни ярябъя гу шун ъя ми ня дядей и лир.

2 Бу ми с ра нын “Щяръ айы эю рян дя ар тыр аза рым” вя “На мярд эюрдцм, йе ня арт дыаза рым” ва ри ант ла ры да вар.

Page 356: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Эюв щяр тцъъа рый ам, йох ду ба за рым,Бцрцнъц чя кяр ляр зяр ай аь ы на.

Щцсейн, бу бай рамын мин айа чат ды,Оху дум, дяр си ми мин айя чат ды.Ис май ыл гур ба ны Ми найа чат дыМу са бязм ей ля ди Тур ай аь ы на.

Ар�зу-ди�ляй�и�миз�бе�ля�ол�сун�ки,�щяй�ат�да�щеч�вахт�на�мярд�эюрцбаза�ры�мыз�арт�ма�сын.�Ахы,�на�мярд�эю�рян�дя�юзцндян�асы�лы�ол�май�а�-раг�мях�шу�ш�лай�ыб� азар�ла�маг,� ов�га�тын� тялх� ол�маьы�—�бир� сюз�ля,“аза�рын�арт�ма�сы”�ти�пик�то�уз�лу�ха�сийй�я�ти�ди�ки,�би�тиб�йе�рин�дя.�Язиз�охуъ�ум!�Дя�дя�Гор�гуд�ба�ба�мы�зын�1500�ил�яв�вял�сюй�ля�-

дийи�бир�алгышла�нюг�тя�ни�гой�аг:�“Га�дир�Та�н�ры�ся�ни�на�мяр�дя�мющ�-таъ�ей�ля�мя�син!”

То�уз,�16-18�ной�абр,�25�ной�абр-5�де�кабр�2008-ъи�ил,

йан�вар-фе�в�рал,�август-декабр�2009-ъу�ил,�йанвар-феврал�2010-ъу�ил

356

Бящрузяр

Page 357: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Ãàðüûíñûç” ùàããûíäàìÿòáóàòäà äÿðú îëóíàíìÿãàëÿëÿð âÿ ìÿêòóáëàð

357

Кечмиш эяляъяк

Page 358: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

То�ву�зу�му�зун�вя�то�вуз�лу�луь�у�му�зун�Гы зыл ки та бы

Бя�шя�рийй�я�тин� йа�рат�дыьы� мад�ди-мя�ня�ви� аби�дя�ляр� ичя�ри�син�дя«Аве�с�та»,�«Гу�ран»,�«Кя�ли�ля�вя�Дим�ня»,�«Га�бус�на�мя»,�«Ки�та�-би-Дя�дя�Гор�гуд»,�«Ко�роь�лу»�гя�щ�ря�ман�лыг�да�с�та�ны�ки�ми�ки�табмя�дя�нийй�я�ти�нцму�ня�ля�ри�вар.�Сон�за�ман�лар�ися�шях�сийй�я�ти�бу�лан�-ныг�мцял�ли�ф�ля�рин�баш�йа�ран�ки�таб�ла�ры�цстцмцзя�даш�ки�ми�йаь�маг�-да�дыр.�Сен�зу�ра�вя� ядя�би� тян�гид�йох�луь�ун�да�пяр�вя�риш� та�пан�бусюз�йыь�ын�ла�ры�бир�тя�ряф�дян�СЮ�ЗЯ�ЩЮР�МЯТ�СИЗ�ЛИК�дир�ся,�ди�э�яртя�ряф�дян�ясл�йу�ху�дяр�ма�ны�дыр.�Бун�лар�дан�чим�чя�шян�охуъу�ки�та�-ба�ма�раь�ы�нын�бир�даш�алт�да�гой�уб,�бир�даш�цстя!Бу�йа�зы�мыз�ва�си�тя�си� иля�охуъ�у�ла�ра�бир�мцждя�ве�ри�рик:�—�яэ�яр

он�лар�БЯ�Щ�РУ�ЗЯ�РИН�бу�эцнляр�дя�ишыг�цзц�эю�рян�«ГА�РЬ�ЫН�-СЫЗ»�ад�лы�ки�та�бы�ны�та�пыб�оху�маьа�ба�ш�ла�са�лар�ма�раг�ла�ры�цстцндя�-ки�даш�еля�илк�ся�щи�фя�ляр�дянъя�пар�ча�ла�ныб�рядд�олаъаг.Бюйцк�С.Ву�рь�у�нун�бир�ми�с�ра�сы�—�«Кюнцл�дуй�дуь�у�ну�ха�ти�ря

сах�лар»�—�гя�лям�гар�да�шы�мы�зын� ки�та�бы� цчцн� чох� ха�ракте�рик�дир.Ки�та�бы� дяй�яр�лян�дир�мяк� цчцн� мцял�ли�фин� оху�ъу�ла�ра� цнван�ла�дыьыбир� ъцмля�ни� юня� чяк�мя�лий�ям.� «Сюз� ъан�лы� бир� варлыгдыр,� онуэютцрцб,�сан�бай�ыб�дяй�яр�лян�дир�мяк�гар�шы�да�кы�нын�(охуъу нун) ин�-са�фын�дан� асы�лы�дыр».�Мян�бу� ъцмляйя� ки�та�бын� 228-ъи� ся�щи�фя�син�дяраст�эял�дим.«Га�рь�ын�сыз»�ки�та�бын�да�Бя�щ�ру�зя�рин�гя�ля�мя�ал�дыьы�юмцр�йа�шан�-

ты�ла�ры�ны�баш�га�мцял�лиф�он�бе�ля�ки�та�ба�сыь�ыш�ды�ра�бил�мяз�ди.�Анъ�аггы�зы�лы� атыб� сюзц� эютцрян�мцял�лиф� щяр� бир�мюв�зу�ну� чох� ла�ко�ник,зяр�э�яр�дя�гиг�лийи� иля�са�дя�ел�ди�лин�дя�гя�ля�мя�ал�мыш,� сю�зя�олан�гя�-диршцнас�лыьы�иля�мю�тя�бяр�охуъ�уйа�да�али�мя�гам�са�щи�би�—�ариф�ки�-ми�дяй�яр�вер�миш�дир.�Ъя�ми�500�нцсхя�ти�раж�ла�чап�едил�миш�ки�таб�ин�-ди�ки�вахт�да�о�гя�дяр�дя�аз�дей�ил.�Анъ�аг�пу�ла�са�тыл�мыр.�Сю�зя�Бя�щ�-ру�зя�рин�юзц�гя�дяр�дяй�яр�ве�рян�се�ч�мя�охуъ�уйа�щя�диййя�еди�лир.�Бю�лэ�я�ми�зин� та�ри�хи� ъоь�ра�фи� яра�зи�си� олан� Шям�сяд�дин� сул�тан�лыьы

щаг�гын�да,� щя�ля�лик,� еля� бир� та�рих� ядя�бийй�а�ты� яр�сяйя� эя�ти�рил�мяй�иб.

358

Бящрузяр

Page 359: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ай�ры-ай�ры�тя�шяббцсляр�эю�с�тя�рил�ся�дя�бу�яра�зи�нин�то�по�ни�ми,�ет�но�-гра�фий�а�сы,� кюч� мя�дя�нийй�я�ти,� го�наг�пяр�вяр�лийи,� мил�ли� хю�ряк�ля�ри,фолк��ло�ру,�мях�су�си�да�ны�шыг�ди�ли,�бю�лэ�я�ми�зя�мях�сус�ха�тун�вя�ки�шиха�рак�те�ри�щаг�гын�да�бир�дя�ня�дя�ол�сун�йа�зы�лы�нцму�ня�йох�дур.�Ел�-ля�ри�ми�зин�йай�лаг�йур�ду�олан,�ин�ди�ер�мя�нийя�гал�мыш,�ады�дяй�иш�ди�-ри�ля�ряк�ер�мя�ни�ляш�ди�рил�миш�та�ри�хи�то�по�ним�ля�ри�миз�щаг�гын�да�са�дя�елди�лин�дя�вя�тян�даш�йа�нь�ы�сы�иля�сюз�ачан�мцял�лиф�бю�лэ�я�ми�зин�да�ны�шыгди�лин�дя� вя�тян�да�ш�лыг� щцгу�гу� га�зан�мыш� он�лар�ла� сюзцн�Азяр�бай�-ъан�ди�ли�нин�изащ�лы�дил�чи�лик�лцья�ти�ня,�ор�фо�гра�фийа�лцья�ти�ня�са�лын�ма�-дыьы�цчцн�дил�чи�ля�ри�ми�зи�гы�най�ыр,�он�ла�ры�ла�зым�эя�ляр�ся,�по�ле�ми�кайадя�вят�едир.Фи�к�ри�ми�ясас�лан�дыр�маг�цчцн�фак�та�мцра�ъи�ят�еди�рям:«Фар�ма�шын�«мя�ф�ряъ»�ол�маг�лыьы,�бир�дя�аь�соь�лаг»«Ня�ми�вя�ей�мя�нин�ща�зыр�лан�маьы»«Ала�чыг�лар…�Дяй�я�ляр�вя�бир�чя�тян�кцлфят»«Сцмцйцн�«сойцнмяйи»»«То�уз�лу�ла�рын�«тойу»»«Ши�ряк»ин�«Ши�рак»�ол�маг�лыьы�—�ди�лин�ба�ки�ря�лийи»�вя�са�ир.�Бу

йа�рым�сяр�люв�щя�ляр�ки�таб�да�ня�дян�сюз�ачыл�дыьы�ба�ря�дя�охуъ�у�да�тя�-сяввцр�йа�ра�дыр.Ки�таб�да�яра�зи�ми�зин�«зяр�дя�ки�ши�ля�ри»�—�Ал�лащй�ар�бяй�Зцлгя�-

дя�ров,�Ашыг�Щцсейн�Бо�зал�ган�лы,�Мям�мяд�вя�За�кир�Зей�на�лов�-лар,�Му�са�Му�сай�ев,�Щя�биб�Мям�мя�дов�—�«Дюр�дэ�юз�Ма�ме�-дов»,�Ал�лащй�ар�бяй�ин�оь�лу�Яли�бяй,�Кал�вайы�Ясяд,�Мя�ъид�аьащаг�гын�да�олан�йа�зы�лар�юзцнямях�сус�мил�ли�ха�рак�те�ри�иля�баш�га�ла�-рын�дан�се�чи�лян�то�вуз�лу�ки�ши�ляр�вя�он�ла�ры�дцнйайа�эя�ти�риб�юйцд�ве�-рян�ана�ла�ры�мы�зын�об�ра�зы�ны�йа�ра�дыр.Мил�ли� ядя�бийй�а�ты�мыз�да� щяр� мцял�ли�фин� юзцнямях�сус� бир� яся�ри

вар� ки,� ону� баш�га�мцял�лиф� йох,� йал�ныз� онун� юзц� йа�за� би�ляр�ди.«Га�рь�ын�сыз»�ки�та�бы�ны� ися� анъ�аг�Бя�щ�ру�зяр�—�Бя�щ�ру�зяр�Гай�ва�лыоь�лу�Рцстя�мов�йа�за�би�ляр�ди�вя�йаз�ды�да.�Бу�нун�ся�бя�би�бир�тя�ряф�-дян� Бя�щ�ру�зя�рин� ата�сы� Гай�ва�лы,� ба�ба�сы� Гя�шям� рящ�мят�лик�ля�ринцздя� олан� ел� ада�мы� ол�ма�сы� иди�ся,� ди�э�яр� тя�ряф�дян� Бя�щ�ру�зя�ринюзцнцн�фящмли�бир�ушаг,�ма�раг�лы�бир�эянъ�ол�ма�сы�иди�ки,�он�ла�рын

359

Кечмиш эяляъяк

Page 360: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

сюй�ля�дик�ля�ри�ни� юз� илий�и�ня,� га�ны�на� щоп�ду�руб� аь�ыл� вя� ис�те�да�ды�нынсцзэ�яъ�ин�дян� ке�чи�риб� щик�мят�ляр� шящ�ди�ня� че�ви�ря� бил�син,�Мцял�ли�ф�лята�ныш�ол�дуь�ум�1970-ъи�ил�ляр�дян�мя�ня�дя,�баш�га�тя�ля�бя�йол�да�ш�ла�-ры�на�да�вер�дийи�бу�су�а�лын�дя�фя�ляр�ля�ша�щи�ди�ол�му�шам;�—�Сян�не�чяба�ба�ны� та�ный�ыр�сан?� Уни�вер�си�те�ти� фяр�г�лян�мя� дип�ло�му� иля� би�ти�риб«Щя�ги�гят»�гя�зе�тин�дя�иш�ляр�кян,�со�нра�лар�ре�дак�то�ру�ол�дуьу�«То�-вуз»�гя�зе�тин�дя�пуб�ли�сист�йа�зы�ла�ры�иля�чы�хыш�едяр�кян�сан�ки�бу�ки�та�-бын�ес�киз�ля�ри�ни�йа�ра�дыр�ды.�Юв�ла�ды�ол�дуьу�няс�лин�шяъ�я�ря�си�ня�ки�таб�-да�эе�ниш�йер�ай�ыр�ма�сы�да�бу�ба�хым�дан�щяр�бир�мя�дя�ни�охуъ�уйамяк�туб�дур.«Сян� дя� юз� няс�ли�нин� шяъ�я�ря�си�ни� йа�рат,� гой� гыз�ла�рын� ъе�щи�зи

цстцндя�бюйцдцйц�оъаь�ын�чы�раьы� иля�йа�на�шы�«Гы�зыл�ки�та�бы»�да�яреви�ня�эет�син».�Бе�ля�«Гы�зыл�ки�таб»,�щя�ля�лик�Бя�щ�ру�зя�рин�гыз�ба�ла�ла�-ры�на�—�Хош�гя�дям,�Ха�ным,�Эц�най�ки�ми�эянъ�ха�ным�ла�ра�мях�сусолаъ�аг.Ки�та�бы�оху�дугъа�бу�ра�да�кы�мя�зийй�ят�ля�ри�юз�ка�мы�на�чя�кян�щяр

бир�ай�ыг�оху�ъу�ха�ин�гон�шу�муз�олан�ер�мя�ни�ван�дал�ла�ры�на�сон�сузни�фря�тин� ша�щи�ди� олаъаг�лар.�Тякъя� ютян�ХХ� ясрдя� то�вуз�лу�ла�ры� цчдя�фя�ган�лы�мцща�ри�бяйя�сювг�едян�бу�ха�ин�ля�рин�тю�рят�дик�ля�ри�дящ�-шят�ляр�мцял�ли�фин�ся�нэ�и�мяк�бил�мяй�ян�ъан�йа�нь�ы�сы�на�че�в�рил�миш�дир.Бя�щ�ру�зяр�йа�зыр:�—�«…�Мя�ня�эцн�ки�ми�ай�дын�дыр�ки,�йе�ня�сцлщ�эя�-ляъ�як,� йе�ня� ер�мя�ни� га�ны� иля� га�ры�шыг� олан�ла�ры�мыз� щя�ми�шя�ки� ки�мимод�да� ола�ъаг�лар� (он суз да мод да ды лар),� мил�ля�ти�ни,� Вя�тя�ни�ни,тор�паь�ы�ны�се�вян�ки�ши�ля�рин�йе�ня�ган�ла�ры�нын�га�рал�ды�лыб-га�рыш�ды�ры�лыб,пи�сик�ди�ри�либ�эюз�дян� са�лын�ма�сы�на�на�ил�ола�би�ля�ъяк�ляр.�Щяр�щал�да,ин�дийя�ки�ми�бе�ля�олуб�ду!�Анъ�аг�эя�ряк�бе�ля�ол�ма�сын!Эя�ряк�бе�ля�ол�ма�сын!Эя�ряк�бе�ля�ол�ма�сын!»Ки�та�бын� ады� мцба�щи�ся� доь�у�рур.� «Гар�ьын�сыз«.� Бу� да� ел

сюзцдцр.� Иза�щы�на� хид�мят� едян� мятн� вар.� «То�вуз«� гя�зе�ти�нин1992-ъи�ил�март�ай�ын�да�чы�хан�9-ъу�ню�м�ря�син�дя�«Га�рь�ын�лар»?�сяр�-люв�щя�си�иля�дяръ�еди�лян�йа�зы�Бя�щ�ру�зя�ря�мях�су�с�дур (Ки та бын 98-ъися щи фя си). «Дярй�а�да�гярг�ол�май�ан-га�рь�ын�ол�май�ан�то�вуз�лу�лар»89-ъу�ся�щи�фя�дя�ве�ри�либ.

360

Бящрузяр

Page 361: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

«Га�рь�ын�сыз»�ки�та�бы�нын�мя�зийй�я�ти�ни�го�руй�уб�сах�лай�ан,�бу�мя�-зийй�ят�ля�ри�хей�ли�эцъ�лян�ди�рян�бир�дя�ре�дак�тор�иши�дир.�Ха�ным�Бя�с�тиЯли�бяй�ли�нин�мцял�ли�фя,�онун�кюнцл�чыр�пын�ты�ла�ры�на�йа�хын�дан�бя�лядол�ма�сы�вя�йа�ра�ды�ъы�лыг�цслуб�ла�ры�нын�цст-цстя�дцшмя�си�бу�мя�зийй�ят�-ля�рин�арт�ма�сы�на�хид�мят�едян�ясас�амил�ляр�дян�би�ри�дир.�Бу�ки�та�баэю�ря� мцял�ли�фи� дя,� ре�дак�то�ру� да� тя�б�рик� едир,� он�ла�ра� охуъу� тя�-шяккцрцмцзц�цнван�лай�ы�рыг.Бя�щ�ру�зяр,� Щяз�рят� Яли�нин� бир� кя�ла�мы�на� ис�ти�над�ла� охуъ�уйа

мцра�ъи�ят� едир:� ,� �«…Ща�ра�дан�эял�дий�и�ни,�ща�ра�да�ол�дуь�у�ну,�ща�-райа�эет�дий�и�ни�бил�мяй�ян�ля�ря�Ал�лащ�гя�ним�олаъ�аг�дыр»!Бя�щ�ру�зяр,� Шям�шя�ддил� сул�тан�лыь�ын�дан� ба�ш�лай�а�раг� би�зи� та�ри�хи

йер�ля�ри�ми�зя� сяй�а�щя�тя� апа�рыр.� Ба�ба�ла�ры�мы�зын� мин� ил�ляр�ля� кеч�дийийол�ла�ры�ке�чир,�он�ла�рын�щя�ля�от�ба�с�ма�мыш�ожаг�йер�ля�рин�дя�цч�бу�таки�ми�баш-ба�ша�дай�а�ныб�йо�лу�му�зу�эюз�ляй�ян�оъ�аг�да�ш�ла�ры�ны�зий�а�-рят� едиб�мца�сир�То�ву�зу�му�за�гай�ы�ды�рыг.� «Яли�гы�лынъ�лы� ша�и�ри�миз»Ашыг�Щцсейн�Бо�зал�ган�лы�нын�ъя�са�рят�ашы�лай�ан�ся�си�би�зи�мил�ли�ой�а�-ны�ша�ся�фяр�бяр�едир.

Мцхян нят за ма на, беймцрвят фя ляк,Тяр ла ны баь лай ыб сар ай аь ы на.Сяйй ад эя ряк гий мят гойа тцйцря,Гы зыл гу м ров аса щяр ай аь ы на.

Гя�дир�Щцммят.“То�вуз”�гя�зе�ти,�ий�ул�2009-ъу�ил.

“Га рь ын сыз”Бя�щ�ру�зя�рин�ки�та�бы�То�вуз,�Га�зах�вя�Шям�ся�дил�

яра�зи�ля�ри�нин�ке�ч�ми�ши�ня�ишыг�са�лыр

Бу эцнляр дя Бя щ ру зяр Рцстя мо вун чап дан чы хан “Га р -ьын сыз” ки та бы сон дя ряъя диг гят чя кян вя та ри хи ке ч ми ши ми зяишыг са лан бир ясяр тя си ри баь ы ш лай ыр. Бя щ ру зяр Гай ва лы оь луРцстя мов 1956-ъы ил дя То вуз рай о ну нун Мцлкцлц кян дин дяана дан олуб, Азяр байъ ан Жур на ли ст ляр Бир лий и нин цзвцдцр.

361

Кечмиш эяляъяк

Page 362: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ки�та�бын�еля�илк�ся�щи�фя�ля�рин�дян�охуъу�мцял�ли�фин�йа�ша�дыьы�щис�сля�-ри�йа�шай�ыр.�ХЫХ�ясрдян�цзц�бу�йа�на� та�ри�хи� тор�паг�ла�ры�мы�зын�за�-ман-за�ман� ял�дян� эет�мя�си�ня� диг�гят� йю�нял�дя�ряк� дяй�иш�ди�рил�мишйер�ад�ла�ры�ны�ят�ра�ф�лы�ола�раг�чох�бюйцк�баъ�а�рыг�ла�ки�таб�да�вер�миш�-дир.�Гя�дим�тцркля�ря�аид�олан�адят-яня�ня�ля�рин�Азяр�байъ�ан�ела�тын�-да�ХХ�яс�рин�ор�та�ла�ры�на�ки�ми�йа�ша�дыь�ы�ны�То�вуз,�Га�зах�вя�Шям�-ся�дил� яра�зи�ля�рин�дя� мя�с�кун�ла�шан� тцрк� тай�фа�ла�ры�нын� даь-аранкючцндя� ус�та�лыг�ла� эю�с�тяр�миш�дир.� Щям�чи�нин� йер�ли� яща�ли�нин� кючмян�зя�ря�си� ъан�лы� ола�раг� эю�с�тя�ри�ля�ряк� ди�ли�миз�дя� ар�ха�ик�ляш�миш,� азга�ла� уну�дул�муш� сюз�ля�ря� мцял�лиф� тя�ря�фин�дя� йе�ни� щяй�ат� ве�ри�либ.Фар�маш,�ня�ми,�ей�мя�ки�ми�ар�ха�ик�сюз�ля�рин�бу�эцн�лек�си�ко�ну�му�-за�са�лын�ма�сы�на�иша�ря�ву�ра�раг�бя�зи�сюз�ля�рин�ад�ла�ры�нын�дцзэцн�йа�-зыл�ма�дыь�ы�ны�да�га�бар�дыр.�Не�щря,�гурут,�алыш�ма,�дяйя�ки�ми�гя�димтцрк�сюз�ля�ри�вя�ад�ла�ры�нын�иза�щы�ны�вер�миш�дир.Мцял�лиф� та�ри�хи� тцрк�то�по�ним�ля�ри�нин� иза�щы�ны� тяф�си�ла�ты� иля�яща�тя�-

ляй�я�ряк�эе�ни�ш�лик�ля�вер�миш�дир.�Бун�дан�баш�га�ки�таб�да,�бя�зи�йер�лито�по�ним�ля�рин� дяй�иш�ди�ри�ля�ряк� ер�мя�ни� ад�ла�ры� иля� ад�лан�ды�рыл�ма�сы(Шям�ся�дил�ады�нын�Берд�ады�иля,�Узун�та�ла�нын�Иъ�е�ван�ады�иля�ад�лан�-ма�сы)�мцял�лиф�тя�ря�фин�дян�эю�с�тя�ри�либ.Бя�щ�ру�зяр�Рцстя�мов� Шям�ся�дил� сул�тан�лыь�ы�нын� та�ри�хи� яра�зи�си�нин

хя�ри�тя�си�ни� эю�с�тя�ря�ряк�бил�ди�риб� ки,�То�вуз,�Эя�дя�бяй,� ер�мя�ни�ляр�дяга�лан�Шям�ся�дил�рай�он�ла�ры,�Эюйчя�ма�ща�лы,�Га�ра�гой�ун�лу�ма�ща�лы,Шям�кир�чай�ы�нын�саь�са�щи�ли,�Иъ�е�ва�нын�бир�щис�ся�си�дя�да�хил�ол�маг�ла,бу�эцнкц�Эцръцстан�яра�зи�си�нин�бюйцк�бир�щис�ся�си�дя� сул�тан�лыь�ыняра�зи�си�да�хи�лин�дя�олуб.Ки�таб�да�нан�кор�гон�шу�муз�олан�ер�мя�ни�ля�рин�ся�фа�лы�йер�ля�ри�ми�-

зи� яля� ке�чир�мя�син�дян� эе�ниш� йа�зы�лыб.� Он�ларъа� кян�дин� яра�зи�си�нинАзяр�байъ�ан� тцркля�рин�дян� хя�бяр�сиз� ола�раг� ер�мя�ни�ля�ря� “пеш�кяш”олун�ма�сын�дан,�щя�мин�яра�зи�ля�рин�тез-ба�зар�ад�ла�ры�нын�дяй�иш�ди�ри�ля�-ряк�ер�мя�ни�ад�ла�ры�иля�ад�лан�ды�рыл�ма�сы�ны�мцял�лиф�щяр�бир�мя�га�ля�син�-дя�вер�миш�дир.�1969-ъу� ил�дя�Таь�ы�лар�кян�дин�дя�ер�мя�ни�ляр�ля�Азяр�-байъ�ан�тцркля�ри�нин�си�лащ�лы�атыш�ма�ла�рын�дан�йа�зы�лыб.�Ма�раг�лы�оланфакт�ися�одур�ки,�щя�мин�кян�дя�си�лащ�лы�бас�гын�едян�ер�мя�ни�ляр�То�-вуз�да�ра�щат�пул�га�за�нан,�йаь�ичин�дя�бюй�ряк�ки�ми�цзян�“шиш�миш”

362

Бящрузяр

Page 363: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ер�мя�ни�ляр�иди.�Мцял�ли�фин�“Мяк�туб”�ба�ш�лыг�лы�мя�га�ля�син�дя�йа�зы�лыр:—�То�вуз�лу�ла�рын�Га�ла�кянд�ад�лан�дыр�дыьы,�ин�ди�ер�мя�нийя�га�лан

Шям�ся�дил�бю�лэ�я�си�тях�ми�нян�200�мин�щек�тар�яра�зи�дир�вя�мин�ил�лярбой�унъа�оь�уз�ела�ты�нын�йай�лаг�ла�ры,�йурд�йер�ля�ри�олуб�дур.Ел�ля�рин�о�йер�ля�ря�йай�лаьа�эет�мя�си�нин�гар�шы�сы�1949-ъу�ил�дя�ря�с�-

мян�алын�ды�вя�ба�ба�ла�ры�мыз�зор�эцъцня,�ин�ди�ки�дил�ля�де�сяк,�инер�-сийа�иля�1956-ъы�илин�пай�ы�зы�на�гя�дяр�о�йер�ляр�дя�йай�лаг�лайа�бил�ди�лярвя�он�дан�со�нра�ора�ла�ра�ай�аг�ба�с�маг�бил�мяр�ря�йа�саг�лан�ды.“Йа�са�вул�лу”� няс�ли�нин� эе�ниш� сой-кюк� шяъ�я�ря�си� ки�таб�да� ве�рил�-

миш�дир.�Ки�таб�да,� щям�чи�нин�Кал�вайы�Ясяд,�Ми�кай�ыл�Аза�ф�лы,�Ал�-лащй�ар�бяй�вя�баш�га�бу�ки�ми�шях�сийй�ят�ляр�дян�сющ�бят�ляр�ачыл�мыш�-дыр.Ки�та�бы� со�на� ки�ми� охуй�ан� щяр� бир� шяхс� та�ри�хи� ке�ч�ми�ши�миз�ля

баь�лы�эе�ниш�бир�мя�лу�мат�ял�дя�едя�би�ляр.�Ян�яса�сы�ися�ки�та�бын�тяр�-бий�я�ви�вя�бю�лэя�цчцн�ен�сик�ло�пе�дик�бир�мян�бя�ол�дуь�у�ну�инам�ласюй�ля�мяк�олар.

Йу�сиф�Яф�шар,“Шярг”�гя�зе�ти,�16�ий�ул�2009-ъу�ил.

“Аран эю зял ля мя си” цстя ал ды эю ряк, ня де ди...

...Мян� Си�зя� дей�им,� йол� бойу-та� “Нефт�чи�ляр”дян� “20�Йан�-вар”а� гя�дяр� —� ме�т�ро�да� (йе рин ал тын да!) Бя�щ�ру�зя�рин� щя�ляцстцндян� чап� ма�шы�нын� го�ху�су� чя�кил�мя�миш� “Га�рь�ын�сыз”ыныохуйа-охуйа� эял�миш�дим.� Бил�ми�рям,� “Га�рь�ын�сыз”ы� охуй�а�ны�нызвар�мы?�Сюзцм�он�да�дей�ил,� ин�шал�лащ�охуй�ар�сыз,�бу� фи�ло�ло�жи� фи�к�ри�-миз�дя,� Шям�сяд�диншцнас�лыг�да� (бе ля бир “шцнас лыг” дей я сян, щечйох ду, йохдур са, де мя ли, йа ран ма лы дыр), ет�но�гра�фик�йад�даш�би�ли�-ми�миз�дя�ща�ди�ся�сайы�ла�би�ляъ�як�бир�ки�таб�дыр.�Бах,�ин�ди�бе�ля�бир�ки�-таб�ла�йе�рин�ал�тын�дан�чых�мыш�ола�сан,�эет�дий�ин (эял дий ин) евя�эи�ряр-эир�мяз�дя�яли�саз�лы�бир�ши�вя�ряк�оь�лан�ру�щу�ну�ой�на�да,�эюй�ля,�яр�ш�ля-эцршля�ял�ля�шя�сян!...

Якбяр�Гошалы,“Халг�Ъяб�щя�си”гя�зе�ти,�3�ий�ул�2009-ъу�ил.

363

Кечмиш эяляъяк

Page 364: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

То вуз вя то вуз лу лар щаг гын да йе ни ки таб

То�вуз�бю�лэ�я�син�дя�йа�шай�ыб-йа�ра�дан,�их�ти�са�съа�жур�на�лист�вя�по�-ли�то�лог�олан,�узун�мцддят�дир�йер�ли�мят�бу�ат�да�вя�иъ�ра�ор�ган�ла�-рын�да� ча�лы�шан� Бя�щ�ру�зяр� Рцстя�мо�вун� “Га�рь�ын�сыз”� ад�лы� ки�та�бычап�дан�чы�хыб.Бу�йе�ни�ясяр�щаг�гын�да�илк�мя�лу�ма�ты�еля�би�ринъи�ся�щи�фя�дя,�ки�та�-

бын�ады�нын�ал�тын�да�ве�рил�миш�“Шям�шя�дди�ли-Шям�шя�ддил-Шям�сяд�дин-Та�вус-То�уз-То�вуз:� ет�но�гра�фик-та�ри�хи� люв�щя�ляр�дя� эя�зиш�мя�ляр”сюз�ля�ру�ве�рир.�Да�ща�со�нра�мцял�лиф,�юзцнцн�дя�де�дийи�ки�ми,�юмрцбойу� зяр�ря-зяр�ря�мцхтя�лиф� та�ри�хи� гай�наг�лар�дан,� аь�ыз� ядя�бийй�а�-тын�дан,� ъан�лы� ша�щид�ляр�дян,� аь�саг�гал�лар�дан� ешит�дик�ля�ри�ни,эюрдцкля�ри�ни,�гя�на�ят�ля�ри�ни�вя�оху�дуг�ла�ры�нын�бир�ги�с�ми�ни�охуъ�у�-ла�ра�чат�ды�рыр.�Бу�ки�таб�да�мцял�ли�фин�дцнйа�сы�ны�ил�ляр�яв�вял�дяй�и�шянба�ба�сы,�То�вуз�ъа�ма�а�ты�нын�сай�ы�лыб-се�чи�лян,�сюзцке�чян�аь�саг�гал�-ла�рын�дан�олан�Гя�шям�ки�ши�нин�дя�бир�нюв�мцял�ли�ф�лик�пайы�вар.Бя�щ�ру�зяр�Рцстя�мов�юз�яся�рин�дя�илк�нюв�бя�дя�Шям�сяд�дин (ил -

кин ва ри ант да Шям шя дди ли, йа худ Шям шя ддил) сул�тан�лыь�ы�нын�та�ри�хи�-ни� вя�ряг�ляй�ир.� Сул�тан�лыь�ын� та�ри�хи� яра�зи�си�ня� ин�ди�ки� То�вуз,�Эя�дя�-бяй,�ер�мя�ни�дя�га�лан�Шямсяддин�рай�он�ла�ры,�Эюйчя�ма�ща�лы�вя�Га�-ра�гой�ун�лу�дя�ря�си,�Шям�кир�чай�ы�нын�саь�гый�ы�сын�да�су�ай�рыъы-топ�лай�-ыъы�тор�паг�лар�дан�гяр�бя�тя�ряф�олан,�Аь�ста�фа�да�Щя�сян�су�бой�унъаъя�ну�ба�доь�ру�уза�нан�са�щя�ляр,�Иъ�е�ва�нын�бир�щис�ся�си�вя�баш�га�яра�-зи�ляр�да�хил�иди.�Мцхтя�лиф�та�ри�хи�дю�ням�ляр�дя�ки�тя�сир�ляр�дян�сул�тан�лыгяра�зи�си�бу�мигй�а�с�дан�да�ща�ири�вя�йа�ки�чик�олуб.Мцял�лиф�яса�сян�То�вуз�(йер ли ъа ма тын да ны шыг ди лин дя То уз, йа -

худ Та вус) бю�лэ�я�си�нин�та�ри�хин�дян,�ет�но�гра�фий�а�сын�дан,�адят-яня�-ня�син�дян,�мя�и�шя�тин�дян�сющ�бят�ачыр.�Ки�та�бы�оху�дугъа�биз�бу�ра�-йо�нун�юз�гей�ря�ти,�мярд�лийи,�дюн�мяз�лийи�вя�бцтцн�бун�лар�ла�йа�на�-шы,�мяр�щя�мя�ти�вя�ся�ха�вя�ти�иля�се�чи�лян�ин�сан�лар�дан�сющ�бят�ачыр.Ки�таб�да�мцхтя�лиф�мюв�зу�ла�ра�то�ху�ну�лур.�Доь�ру�су,�охуъу�щя�-

ля�ки�та�бын�сон�ся�щи�фя�си�ня�чат�ма�мыш�мцял�ли�фин�мяг�сяд�вя�мя�ра�мы�-ны� там�дярк�едя�бил�мир.�Ла�кин�яся�ри�охуй�уб�ба�ша�чат�ды�ран�дансо�нра�Азяр�байъ�а�нын�бю�лэ�я�ля�рин�дян�би�ри�ни�дя�рин�дян�та�ныйа�би�лир,

364

Бящрузяр

Page 365: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

аз� га�ла� онун� “ха�сийй�я�ти�ни”� юй�рян�миш� олур�сан.� Бу� бю�лэ�я�дябюйцйцб�бойа-ба�ша�ча�тан�лар�ися�юз�йурд-йу�ва�ла�ры,�мярд�ба�ба�ла�-ры�иля�да�ща�чох�фяхр�едир�ляр.Ки�таб�да�ян�чох,�яс�лин�дя�еля�илк�ма�раьы�доь�у�ран�онун�ады�дыр.

Эю�ря�сян,�“Га�рь�ын�сыз”�ня�де�мяк�дир?�Бир�не�чя�ня�фя�рин�щя�ля�ки�та�быоху�маз�дан�яв�вял�бу�ба�ря�дя�мцба�щи�ся�си�ни�ешит�дик.�Ла�кин�со�нрамя�ся�ля�ай�дын�лаш�ды.�Де�мя,�мцял�ли�фин�юзц�дя�бу�сюзц�илк�дя�фя�Бор�-ча�лы�да�Чян�ли�бел�Ня�сиб�ад�лы�аь�саг�гал�дан�еши�дян�дя�онун�мя�на�сы�-ны�ба�ша�дцшмяй�иб.�Га�рь�ын�дярй�а�да�гярг�ол�муш�ин�сан�дыр.�Аь�саг�-гал�елин�дян-оба�сын�дан,�ев-еший�ин�дян�ди�дя�рэ�ин�дцшмцш�гач�гын�вякючкцнля�ри�га�рь�ын�ла�ра�бян�зя�диб.То�вуз�лу�лар�ися�щеч�вахт�га�рь�ын�ол�май�ыб�лар.�Дцшмян�ля�чя�пяр-

чя�пя�ря�йа�ша�са�лар�да,�та�ке�ч�миш�дян�ин�дий�я�дяк�щя�ми�шя�он�ла�ра�га�-либ�эя�либ�ляр.�Йаь�ы�лар�ла�сон�ики�онил�лик�дя�эе�дян�юлцм-ди�рим�са�ва�-шын�да�да�бир�ня�фяр�то�вуз�лу�бе�ля�ди�дя�рэ�ин�дцшмяй�иб.�То�вуз�га�р�-ьын�сыз�бю�лэ�я�дир.�Бу�на�юз�ъа�ма�а�ты�нын,�иэ�ид�ля�ри�нин,�оь�ул�вя�гыз�ла�ры�-нын�дюзцмц�вя�дяй�а�ня�ти,�га�ны�вя�ъа�ны�ба�ща�сы�на�на�ил�олуб.Бир�сюз�ля,�Бя�щ�ру�зя�рин�“Га�рь�ын�сыз”�ки�та�бы�ны�охуй�ан�лар�То�вуз

вя�то�вуз�лу�лар�ла�да�ща�йа�хын�дан�та�ныш�олаъ�аг�лар.Фло�ра�Садыглы,�

“Азяр�байъ�ан”�гя�зе�ти,�11�ав�густ�2009-ъу�ил.

То вуз вя то вуз лу лар щаг гын да йе ни ки таб —“Га рь ын сыз”

“Юмрцм� бойу� зяр�ря-зяр�ря� мцхтя�лиф� та�ри�хи� гай�наг�лар�дан,аьыз��ядя�бийй�а�тын�дан,�ъан�лы�ша�щид�ляр�дян,�аь�ыр�оту�руб�бат�ман�эя�-лян�аь�саг�гал�лар�дан�(илк юнъя юз ба бам да нян дя Мцлкцлц Гя шямки ши дян) ешит�дик�ля�ри�мин,� эюрдцкля�ри�мин,� гя�на�ят�ля�ри�мин� вя� оху�-дуг�ла�ры�мын�бир�ги�с�ми�ни...”Бу� эцнляр�дя� ишыг� цзц� эю�рян� “Га�рь�ын�сыз”� ки�та�бы�нын� мцял�ли�фи

Бящ��ру�зяр�Рцстя�мов�яся�ри�ни�охуъ�у�ла�ры�на�бу�хи�таб�ла�ба�ш�лай�ыр.Илк�ад�дым�даъа�та�ри�хи�вя�тян�тор�паг�ла�ры�нын�та�лей�и�ни�йа�да�са�лан

мцял�лиф�Шям�шя�ддил�сул�тан�лыь�ы�нын�яща�тя�ет�дийи�яра�зи�ля�рин�то�по�ним�-

365

Кечмиш эяляъяк

Page 366: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ля�ри�ни�инъ�я�ляй�ир,�щаг�гын�да�мя�лу�мат�ве�рир.�Бя�щ�ру�зяр�мцял�лим�щямдя� та�ри�хин� бу�ру�ль�ан�ла�рын�да� “ит-ба�та� дцшян�ля�ри�миз”ин,� ер�мя�нищий�ля�э�яр�лий�и�нин�эцъц�иля�мя�ним�ся�ни�лян�тор�паг�ла�ры�мы�зын�сюз�ля�хя�-ри�тя�си�ни� ъы�зыр:� “Шям�шя�дди�ли-Шям�шя�ддил� сул�тан�лыь�ы�нын� (яряб ляр эя -лян дян со нра Шям сяд дин олуб) та�ри�хи�яра�зи�си�ня�ин�ди�ки�То�вуз,�Эя�-дя�бяй,� ер�мя�ни�дя�га�лан�Шям�шя�ддил� рай�он�ла�ры,�Эюйчя�ма�ща�лы� вяГа�ра�гой�ун�лу�дя�ря�си� та�ма�ми�ля,�Шям�кир�чай�ы�нын�гый�ы�сын�да�су�ай�-рыъы-топ�лай�ыъы�тор�паг�лар�дан�Гяр�бя�тя�ряф�олан�яра�зи�ляр,�Аь�ста�фа�даЩя�сян�су�бой�унъа�ъя�ну�ба�доь�ру,�Иъ�е�ва�нын�бир�щис�ся�си�вя�с.�да�хилиди”Бир�сюз�ля,�гя�дим�То�вуз�ели�нин�та�ри�хи�ни�ъцмля-ъцмля�наь�ыл�едян

мцял�лиф�бу�эцнкц�вя�зийй�ят�ля�баь�лы�мя�лу�мат�лар�ве�рир,�Га�ра�баь�са�-ва�шы�нын�иэ�ид�ля�рин�дян�сющ�бят�ачыр.�То�ву�зун�шя�щид�ол�муш�оь�ул�ла�ры�-ны� аныр,� са�дя� кянд� адам�ла�ры�нын� гя�щ�ря�ман�лыг�ла�рын�дан� да�ны�шыр.Узун�ясрляр�бойу�мя�ня�вийй�а�ты�мы�зы,�щу�ма�низ�ми�ми�зи�шярт�лян�ди�рянамил�ляр�дян� олан� елат� щяй�а�ты�нын,� кюч� мя�дя�нийй�я�ти�нин� сир�ля�ри�ниачан�мцял�лиф�сон�да�йе�ня�охуъ�у�су�на�мцраъ�и�ят�едир:�“Щяз�рят�Яли�-нин�бе�ля�бир�кя�ла�мы�да�йад�дан�чых�ма�ма�лы�дыр�ки,�ща�ра�дан�эял�ди�-йи�ни,�ща�ра�да�ол�дуь�у�ну,�ща�райа�эет�дий�и�ни�бил�мяй�ян�ля�ря�Ал�лащ�гя�-ним�олаъ�аг�дыр!”Гейд�едяк�ки,�Бя�щ�ру�зяр�Рцстя�мов�ЙАП�То�вуз�Рай�он�тяш�ки�-

ла�ты�нын�ся�д�ри�дир.� Их�ти�са�съа� жур�на�лист-по�ли�то�лог�олан�мцял�лиф�узунил�ляр�“Щя�ги�гят”�вя�“То�вуз”�рай�он�гя�зет�ля�ри�нин�баш�ре�дак�то�ру�ки�-ми�фя�а�лийй�ят�эю�с�тя�риб.�1979-ъу�ил�дян�ке�ч�миш�ССРИ�Жур�на�ли�ст�ляр�Ит�-ти�фа�гы�нын� цзвц� олан� Бя�щ�ру�зяр� Рцстя�мов� ща�зыр�да� Азяр�байъ�анЖур�на�ли�ст�ляр�Бир�лий�и�нин�цзвцдцр.

Кябутяр,“Йе�ни�Азяр�байъ�ан”�гязети,�14�ав�густ�2009-ъу�ил

Бир оъ аь ын юв ла дый ыг...

Биз� бир� Оъ�аг�да�ныг!� Кюклц-кю�мяъ�ли,� аран�лы-даь�лы,� Эянъ�я�ба�-сар�лы,� Зя�нэ�я�зур�лу,� Ба�сар�ке�чяр�ли,� Ал�выз�лы,� Му�рь�уз�лу,� ел�ли-елат�лы,той�лу-бцсат�лы,�Мюъцзат�лы...�Бу�ну�Бя�щ�ру�зяр�Рцстя�мо�вун� та�ри�хи-

366

Бящрузяр

Page 367: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ет�но�гра�фик�сяп�ки�дя�йаз�дыьы�"Га�рь�ын�сыз"�ки�та�бы�ны�охуй�ан�да�щиссет�дим,�дуй�дум,�эюрдцм.�Вя�о�са�ат�де�дим:�—�Гя�ля�ми�ня�шцкцр,�Гай�валы�оь�лу�Бя�щ�ру�зяр!�Сян�бу�ки�та�бы�не�-

чя�ил�дир�йа�зыр�сан�мыш�бе�ля?!�Аз�гал�ды,�ъа�ва�бы�юзцм�ве�рям,�"Ана�бят�нин�дян?!"�—�дей�ям.�Вал�лащ-бил�лащ,� бу� ки�та�бы� ким� оху�са� бе�ля� гя�ра�ра� эя�ляр,� бе�ля

дей�яр.�Сян�ня�гя�риб�сян�миш,�гар�даш...�Доь�ма�ла�ры�ны,�язиз�ля�ри�ни,�даь�ла�-

ры�ны,�дцзля�ри�ни,�ой�лаг�ла�ры�ны,�йай�лаг�ла�ры�ны,�ада�мын�бар�маь�ы�ны�бешсанийяйя�бу�за�дюн�дя�рян�бу�лаг�ла�ры�ны�ся�нин�гя�дяр�дцшцнян�ля�ри�мизчох�дей�ил�миш�дей�я�сян?!�Ня�щ�ряйя,�дяй�яйя,�ду�ма�на,�чян-чи�сяйя�ся�-нин�гя�дяр�ру�щян�йа�хын�ла�ры�мыз�чох�ду�му�ки?!�Ня�йах�шы�ки,�Мир�Ъя�лал�—�О�бюйцк�су�фи�дцнйа�э�юрцшлц,�юв�лийа

хис�лят�ли�йа�зы�чы�мыз�ся�нин�дя�мцял�ли�мин�олуб�ду.�Сян�йаз�дыь�ын�бу�ки�-таб�ла�та�ри�хи�ми�зин,�адят-яня�ня�ля�ри�ми�зин,�ет�но�гра�фик�йад�да�шы�мы�зынМир�Ъя�лал�де�дийи� шя�кил�дя� ил�кин�лий�и�ни�гай�тар�маьа,�дцзэцн�"оху�-ну�шу"на� ча�лыш�мы�сан.� Хцсу�си�ля,� ел-елат�мя�дя�нийй�я�ти�ня,� йер-йурдад�ла�ры�на�онун�ся�ня�(вя би зя-ща мы мы за!) де�мяк�ис�тя�дийи�приз�ма�-дан�бах�мы�сан.�Сян�ня�йах�шы�яли�ня�гя�лям�эютцрмцсян!�Сян�ня�йах�шы�бу�ки�та�бы

йаз�мы�сан!�Ня�йа�ман�узаг�лар�дан�эя�лир�сян,�гар�даш!�Йо�рул�ма�мы�сан�ки?!�Гя�дим�дян�гя�дим,�гай�ым�дан�гай�ым�йад�-

да�шы�ны,� дцшцнъя� тяр�зи�ни,� ши�рин�дян� ши�рин� ифа�дя,� дей�им� эю�зял�лий�и�ни,дя�рин�дян�дя�рин�зя�ка�ны�щар�дан�алыб�сан?!�Ял�боръу�ола�раг�йох!�Яр�маь�ан�ола�раг!�Та�н�ры� ве�рэ�и�си�ки�ми!�Ашиг�бу�та�сы,� ашыг� са�зы

ки�ми!�Бир� мил�ля�тин� цряк� аь�ры�ла�ры,� дцзян� эе�ни�ш�лийи,� даь� вцга�ры,

юйцнъц,�се�винъи�ола�раг!�Сян�бу�ки�та�бы�зя�нэ�едиб�мя�ня�эюн�дяр�-мяк� ис�тяй�ян�дя� де�дим�йя�гин� ки,� узаг�ба�шы� бу�да�бир� ше�ир� ки�та�быолаъ�аг.�Цряй�им�дя�бир�аз�вай�сын�дым�да!�Ам�ма�на�щаг�йе�ря!�Ся�-нин�"Га�рь�ын�сыз"�ад�лы�ки�та�бын�мя�ни�йа�ныл�дан�дцшцнъя�ля�ри�ми�учу�-рум�ла�ра�гярг�еля�ди.�Вя�ями�ням�ки,�бу�ки�та�бы�охуй�ан�лар�бош-бошше�ир�йаз�маь�ын,�боь�аз�данй�у�ха�ры� ша�ир�лий�ин�да�шы�ны�бир�йол�луг�ата�-

367

Кечмиш эяляъяк

Page 368: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ъаг.�Ал�лащ�йо�лу�на�гай�ы�даъ�аг.�Мил�ля�ти�ни,�тор�паь�ы�ны,�да�шы�ны�ся�нинки�ми�сев�мяйя,�сев�дир�мяйя�ба�ш�лай�аъ�аг.�Йа�лан�чы� ша�ир�лик,� йа�лан�чы� алим�лик� ет�мя�дян� ана�сы�на,� ата�сы�на,

ба�ба�сы�на,�яр�ва�щы�на�(яъ да ды нын ру щу на) баш�яй�ир�миш�ки�ми,�та�ри�хи�-ми�зя,�ди�ли�ми�зя,�оба�мы�за,�ели�ми�зя,�мя�ня�вийй�а�ты�мы�за,�мил�ли�дяй�яр�-ля�ри�ми�зя,�би�зи�биз�едян�юз�ру�щу�му�за�баш�яй�яъ�як!�Бу�ки�та�бы�оху�-йан�лар�эю�ряъ�як�ляр�ки,�Алы�ки�ши�нин�оь�лу� тякъя�Ко�роь�лу�дей�ил�миш!Биз�ща�мы�мыз�Алы�ба�ба�мын�тю�ря�мя�ля�рий�ик!�Ал�дя�дя�нин�— (Алы Дя -дя нин) Дя�дя�Гор�гу�дун�ясл�ва�рис�ля�ри�би�зик!�Гайвалы�оь�лу�Бя�щ�ру�зяр! (Гейб Алы нын оь лу Бя щ ру зяр) сян�тя�-

зя�бир�ки�таб�йаз�ма�мы�сан�ей!�Сян�тя�зя�бир�да�с�тан�йаз�мы�сан.�Ки�-ши�лик,�мярд�лик,�юл�мяз�лик,�дюн�мяз�лик�да�с�та�ны!�Ашыг�ла�ры�мы�зын�40�ил,400� ил,� 4�мин� ил� да�ныш�дыг�ла�ры� да�с�тан�лар�дан�ды�бу!�Щяр� ся�т�ри,� щярсюзц�бир�па�лыд�кюзц...�Щяр�щяр�фи,�ве�рэцлц�бир�"Эюй�чя�эцлц"!�Юзцня�ох�шай�ыр�бу�ки�таб!�Юзцн�ки�ми�са�дя,�ади.�Юзцн�ки�ми�ай�дын,�эц�лярцзлц,�бир�аз�сир�ли,�бир�азъа�да�мцям�ма�-

лы!�(мцям ма лы сюзцнц йах шы мя на да дей и рям). Бир�аз�ща�мы�нынта�ны�дыьы?!�Бир�аз�да�ща�мы�нын�та�ны�ма�дыьы!?�Яв�вя�ла�ону�дей�им�ки,(юзцн де миш кян "бу ну гой ум, она эе дим") кющ�ня�ки�ши�ляр�дян,�яслто�вуз�лу�лар�дан� (юзцн то вуз лу йох, то уз лу йа зыб сан) би�ри� ки�миШям�ся�дил�(Шям сяд дин йох ща!) сул�тан�лыь�ы�нын�та�ри�хи�хя�ри�тя�си�ни�чяк�-мяк�ис�тя�ми�сян...�Шям�сяд�ди�лин�дя,�Азяр�байъ�а�нын�яс�ли�ня�ба�хан�даай�ры-ай�ры� за�ман�лар�да� чя�кил�миш� хя�ри�тя�ля�ри� вар.� О� "хя�ри�тя�ляр�дян"би�ри�дя,�ся�нин�ми�сал�чяк�дий�ин�бу�бай�а�ты�ды:�

Язи зим овун ов лар, Ов чу лар овун ов лар, Мурьуздан гал хан тяр лан Алвыз да овун ов лар!

Ки�та�бын�оху�наг�лы�ол�ма�сы�цчцн�чох�ма�раг�лы�бир�цсул�дан�ис�ти�фа�-дя�ет�ми�сян.�Эащ�та�рих�дян�да�ны�шыр�сан,�эащ�даь-аран�сюзцндян...Эащ�зя�ми�дян,�эащ�ня�ми�дян,�эащ�дюйцшдян,�эащ�га�чаг�щяй�а�тын�-

368

Бящрузяр

Page 369: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дан,�эащ�ел�дян,�эащ�елат�дан.�Эащ�эюзцнцн�юнцндя�баш�вер�мишща�ди�ся�ля�ри�ха�тыр�лай�ыр�сан,�эащ�да�ар�хи�вля�ря�ял�ат�маьа�тя�ля�сир�сян...Бир-би�ри�ни� явяз� едян� сющ�бят�ля�рин,� ща�ди�ся�ля�рин,� ха�ти�ря�ля�рин,� ду�-йум�ла�рын,�йо�зум�ла�рын�ща�мы�сы�нын�мюъцзя�син�дя�Азяр�байъ�а�ны�мы�-за,� онун� гя�дим-гай�ым�лыь�ы�на,� па�ра-па�ра� ол�са� да,� язя�либцтювлцйцня�бир�сайьы,�мя�щяб�бят,�ещ�ти�рам�щис�си�дуй�у�лур.�Бу�"Яла�щяз�рят�гя�ля�ми"�щар�дан�та�пыб�эютцрцбсян�миш�яли�ня?�Бу�гя�лям�"Хи�ла�фят�ор�ду�су�на�гар�шы� ин�ди�ки�Азяр�байъ�ан�яра�зи�-

син�дя� илк� си�лащ�лы�мцга�ви�мя�ти� Шям�ся�дил� ат�лы�ла�ры� эю�с�тяр�миш�ди"� йа�-зан�да�да�эю�зял�ди,� ся�нин�ди�лин�ля� "бу�ну�гой�ум,�она�эе�дим"�де�-йян�дя�дя!�Бу� гя�лям� та�ри�хи-ет�но�гра�фик� дяй�яр�ля�ря� сюй�кя�ня�ряк� мей�да�на

чы�ха�ры�лан�(мящз мей да на!) бу�ки�таб�да�йа�зыр�ки:�"Дяй�я�нин�ичин�-дя� ъеъ�и�мин,� ке�чя�нин,� хал�ча-па�ла�зын,� ал�тын�дан� вя�ляс� йар�паг�ла�рыдю�шя�няр�ди,�га�рыш�га,�щя�ша�рат�ол�ма�сын!�—�дейя".�Бу�гя�лям�кюч�мя�дя�нийй�я�тин�дян�йа�зан�да�кюч�йол�ла�ры�ны�аь�соь�-

лаг�сыз�тя�сяввцря�эя�ти�ря�бил�мир.�Йа�зыр:� "Аь�соь�лаг-тцнд� са�рым�саг�лы� йаь� ичин�дя� цзян� йе�мяк

нювцдцр�(аь соь лаг сыз кюч мя дя нийй я ти, елат щяй а ты, тцрк ол мурки!"). Бу�гя�лям�"ун�вур�сан,�кюклцйцндян�бя�дя�нин�дя�ун�сах�ла�ма�-

йан,�дя�ри�си�ня�сыь�май�ан�на�хыр�ла�рын"�щя�с�ря�ти�ни�чя�кир.�Дцз�дей�ир�сян�ки,�ин�ди�сюзцн�юзц�ар�ха�ик�ляш�дийи�ки�ми,�зяр�дя�ки�-

ши�ляр�дя�гя�щя�тя�чы�хыб�ды.�О�ки�ши�ляр�ки,�Аза�ф�лы�Ахунд�Кяр�бя�лайи�Щя�-мид� ки�ми,� га�багъ�а�дан� пул� ве�риб� "би�зим� юлян�ля�ря� бир� Гу�раноху",�—�дей�ян�ля�рин�пу�лу�ну�эютцрмцрдц,�дей�ир�ди,�бир�дян�юля�рям,боръ�лу�га�ла�рам!�О�ки�ши�ляр�дян�би�ри�дя�га�зах�лы�Ис�ра�фил�аь�ай�ды.�"Даь�лар"�ше�и�рин�дя

"Енян�дя� Тярс� чайа,� йа�ры� эю�ряй�дим"� сюй�ляй�ир�ди,� Эянъ�я�дя� дямчай�ни�ки�нин�ичи�ня�чай�чы�тя�ря�фин�дян�гя�с�дян�атыл�мыш�бир�ар�па�дя�ня�си�-нин�та�мы�ны�о�дя�ги�гя�щисс�ет�миш�ди�(чай чы аь а нын зян ди ни йох лай ыр -мыш ки, эю ряк аьа бу ну би ляъ як ми!). Тярс�чай�да�йа�ры�эю�ря�би�лян(эюз�тя�пя)�бир�ар�па�дя�ня�си�нин�та�мы�ны�не�чя�бил�мяй�я�сий�ди�ки?!�Ада�ба�хын,�сиз�Ал�лащ!�Тярс�чай!�Ся�нин�гя�ля�мин�бу�нун�да�сир�-

369

Кечмиш эяляъяк

Page 370: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ри�ни�ачыр.�"Ят�ра�фын� релй�е�фи� еля�дир� ки,� ада�ма� еля� эя�лир,� ба�ш�ла�нь�ыъ�ы�ны

Шащдаьы�тя�ряф�дян�эютцрян�бу�чай�бя�ри�йох,�Шащдаь�ы�на�тя�ряф�ах�-ма�лы�ды.�Она�эю�ря�дя�Тярс�чай�дей�ир�ляр"�Щай�ыф,�ин�ди�за�ма�на�юзц�о�Тярс�чайа�дюнцб�тяр�си�ня�ахыр!�Кющ�ня�ки�ши�ля�ри�дя�чох�дан�ба�с�мар�лай�ыб�"сел"�адын�нан�аь�зы�на

эютцрцб,�апа�рыб.�Щя�ля�бей�веъ�оь�ул�ла�рын�ата�ла�ры�ны�гоъ�а�лыб�ял�дяндцшян�дя�ся�бя�тя�гой�уб,�дал�ла�ры�на�алыб,�гурд-гуш�аь�зы�на�атыб�эял�-дик�ля�ри�ни�де�ми�рик.�Тя�яссцф�ки,�кющ�ня�йурд�йер�ля�ри�ня�ар�ха�че�ви�рян�ля�рин,�ону�уну�-

дан�ла�рын�(вя унут дур маг ис тяй ян ля рин!) щяр�би�ри�нин�ар�ха�сын�да�щя�-мин�ся�бят�дян�вар!�Инан�мыр�сы�ныз,�"Ща�рай�тя�пя�си"ндян,�"Ган�Гурутан"дан,�Аваз

тя�пя�дян�(Явяз тя пя дян!) Авей�дян,�Аь�даь�дан�("Ко роь лу" да с -та нын да "Аь гайа"дан),� "Гиб�ля� бу�лаьы"ндан,� "Га�ра� ъыь�ыр"дан,"Га�ран�лыг� дя�ря"дян,� "Тяк� йол"дан,� "Са�мо�вар� гай�а�сы"ндан,"Ар�вад�лар" йо�ху�шу�ндан�со�ру�шун�(чо ху му зун аь зы мыз аз га ла"Ар вад лар" йо ху шуна ди ря ниб ин ди).�Лап�еля�эе�диб�бя�дя�бяд�дя�Бор�ча�лы�да�Чян�ли�бел�Ня�сиб�дян�дя�со�-

ру�ша� би�ляр�ди�низ...� Бя�ли,� доь�ру�дан� да,� бир� вахт�лар� ки�ши�ляр� вар�ды."Кал�вайы�Яся�дин�20�мин�гой�у�ну�юз�йе�рин�дя.�Кюч�йол�ла�рым�данахыб�эя�лян�су�лар�бу�ла�нан�да�дей�яр�ляр�миш:�—�Щя-я-я,�де�мя�ли,�Кал�вайы�Яся�дин�сцрцля�ри�йай�лаьа�гал�хыр!"�Кющ�ня�ки�ши�ля�рин�юз�ля�ри�ня�мях�сус� "га�нун-гай�да�ла�ры"�да�вар�-

мыш.�"...Ки�мин�ня�щяд�ди�имиш�ки,�бел�ля�йох,�еляъя�чо�маг-гар�маг�ла

йер�еш�син.�Он�да�дей�яр�ми�ш�ляр�ки,�наь�айр�дыь�ын�ды,�о�аь�аъы�со�ха�рамэюзцня!�Еш�дий�ин�йер�дя�бир�йов�шан�би�тяр,�тоь�лу�аь�зы�ны�ча�лан�да�от�-лай�ар".�Ади�ки�ши�ляр�дей�ил�ди�бу�ки�ши�ляр.�Оь�уз�бяй�ля�рий�ди,�оь�уз�лар�дан�ды.

("Дя дя Гор гуд"да дей ил дийи ки ми, гы сыр, боь аз ат ла ры юмрцндямин мяз ди ляр!) Юз�ля�ри�ки�ми�сюз�ля�ри�дя�бюйцкдц!�Яф�са�няйя�эю�ря,�Оь�уз�бя�ни-ин�са�ны�па�та�ва�сы�нын�боь�а�зын�да�эяз�-

ди�ряр�миш.�

370

Бящрузяр

Page 371: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Кцрцн�о�тай�ын�дан�ай�аь�ы�ны�уза�дар�мыш�бу�тайа-бур�да�да�ана�-сы�дыр�наь�ы�ны�ту�тар�мыш.�Чох�дцз�йа�зыр�сан,�Гайвалы�оь�лу�Бя�щ�ру�зяр!�Бе�ля� аз�ман�ла�рын,� бе�ля� ки�ши�ля�рин�мя�с�кя�ний�миш� би�зим� тя�ря�ф�ляр,

бцтювлцкдя� гя�дим� Азяр�байъ�ан� тор�паьы!� Ис�киф� (скиф) тай�фа�ла�рыщаг�да�та�рих�дя�ла�зы�мы�мя�лу�мат�лар�аз�дей�ил.�Ла�кин�йя�гин�би�лир�сянки,�биз�тя�ря�ф�ляр�дя�ют�кям,�боз-боз,�бир�аз�да�тя�яъъцблц�тярз�дя�да�-ны�шан�ла�ра�щя�ля�дя�бе�ля�дей�ир�ляр.�"Лап�си�ки�ф�ли�(ски ф ли) ки�ми�да�ны�шыр�-сан".�Бе�ля�ки�ши�ляр�щюкмлц,�зящмли,�аъ�ыг�лы,�дя�ли�ган�лы�ол�дуг�ла�ры�гя�дяр

дя�щя�лим,�ме�щ�ри�бан,�щяй�а�лый�мы�ш�лар.�"Ки�ши� ис�мят�ли�ляр�эеъ�я�ляр�ай� ишыь�ын�да�щеч�вахт�йа�ха�ла�ныб�чим�-

мяз�ди�ляр�ки,�ай�эюй�дян�ба�хыр".�"Яв�вял�ата�на,�со�нра�аты�на"!�—�дей�яр�ми�ш�ляр.�Бе�ля�ки�ши�ля�рин�юв�-

лад�ла�ры�да�юз�ля�ри�ня�лай�иг�ва�рис�ляр�олуб�лар.�Ки�таб�да�щаг�гын�да�да�ныш�дыь�ын�"га�рь�ын�сыз"�то�вуз�лу�лар�бу�нун

ян�ба�риз�нцму�ня�си�дир�ляр.�Ер�мя�ни�ляр�ля�узун�мцддят�цзбяцз�дай�а�ныб�дюйц�шян�Яли�бяй�ли

кян�ди�нин�са�кин�ля�ри,�сян�де�мя,�мяъ�бу�рийй�ят�цзцндян�йох,�бир�щи�-мя�бянд�миш�ки�ми�тор�паь�ы�ны�гой�уб�га�чан�ла�ры�"га�рь�ын�лар"�ад�лан�-ды�рыб�лар.�Йах�шы� ки,� бе�ля� гах�даь�ан�лар�(ер мя ниъя гач гын) вя�га�рь�ын�лар

тякъя�Яли�бяй�ли�дя�йох,�69�км-лик�бир�мя�са�фя�дя�га�ры�дцшмян�ля�сяр�-щяд�олан�То�ву�зун�щеч�бир�йе�рин�дя�ол�май�ыб!�То�вуз�лу�лар�бир�га�-рыш�тор�паь�ын�дан�да�ке�ч�мяй�иб�ляр.�Бир�за�ман�лар�ган�да�ва�сы�уъ�ба�-тын�дан�ня�сил�кя�сил�мя�син�дейя�йе�э�а�ня�саь�га�лан�оь�лан�ушаь�ы�на�гызпал�та�ры�эей�ин�ди�риб�бюйцдцбляр�бу�йурд�да!�Дцшмян�чя�пя�ри�ол�сун!—�дейя.�Аьа�Ми�ря�ли�нин�—�Алы�Дя�дя�нин�ъяд�ди�дя�аз� рол�ой�на�-май�ыб,�То�ву�зун�го�рун�маь�ын�да.�Ки�таб�да�ма�раг�лы�эюрц�нян�бе�ля�бир�фи�кир�вар:�"Алы�Дя�дя-Дя�дя�-

миз�Гор�гу�дун�юзцдцр"�Бял�кя�дя!?�"То�вуз�да� та�пы�лан�мя�дя�нийй�ят� га�лыг�ла�ры�нын� йа�шы� 8�мин� ил�дян

чох�дур"�дей�ян�дя�дя,�мянъя,�юйцнмяйя,�дцшцнмяйя�дяй�яр!�Ке�шиш�кянд�(То вуз), Киш�(Шя�ки),�Ке�шиш�даьы�(Аь ста фа), Кеш

(Ямир Тей му рун кян ди), Кеш�даьы�(Тцркийя) щаг�да�фи�кир�ляр�дя

371

Кечмиш эяляъяк

Page 372: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дцшцндцрцъцдцр.�Гайвалы�оь�лу�Бя�щ�ру�зяр!�"Ах�тар�ма�мо�та�лы"ын�дан�йей�иб,�"кюч�кю�ря�мя�зи"ндян�ичиб�бе�ля

ки�та�бы� мян� дя� йа�зар�дым.� Еля� щаг�гын�да� сющ�бят� ач�дыь�ын� "га�рытюйъцсц"нц� "йыь�ан"� ня�ням�дя� йа�за� би�ляр�ди.�Юзцм� за�ра�фат� еди�-рям.�"Ушаг�гял�би�ми�юз�ял�ля�ри�иля�йоь�у�ран�ба�бам"�ъцмля�си�ни�анъ�аг

сян�йа�за�би�ляр�дин,�гар�даш.�Лап�ша�ир�сюзцдц�бу!�Охуй�ан�да�цря�-йим�тел-тел�ол�ду.�Оь�лу�на� сах�та� бей�нял�мил�лял�чи�лик� на�ми�ня� "Яря�сей"� ады�ны� го�-

йан�ла�ры�дцшцндцкъя�аь�ла�маг�тут�ду�мя�ни�(Би зим Аь ста фа тя ряф дядя бу на бян зяр ща ди ся олуб ду. Бир ки ши нин 3 оь лу олуб, ад ла ры дабе ля: Даь ы с тан, Эцръцстан, Ер мя ни с тан!?).Эо�ру�нуз� чат�да�сын,� ба�ба�лар!� (Еля чат да ды да!). Неъя� чат�ла�-

ма�сын�ки,�"Кол�хоз�сядр�ля�ри�ня�изн�ве�рир�ляр�миш�ки,�сю�зя�бах�май�анкянд�ли�ни� 8� иля� гя�дяр� сцрмяк-сцрэц�ня� эюн�дяр�мяк� их�тий�а�ры� вар!?Кол�хоз�гу�ру�лу�шу�на�гар�шы�чы�хан�То�ву�зун�Шя�ри�ф�ли�кян�ди�ни�йер�ля-йек�сан�едиб�йе�рин�дя�та�хыл�якиб�ляр.�Су�ан�ба�ры�йа�рат�маг�ха�ти�ри�ня�Ал�дя�дя�зий�а�ря�тэ�а�щы�нын�йа�нын�да�-

кы�Фяр�за�лы�кян�ди�ни�су�ал�тын�да�гой�уб�лар�(Неъя ки, Аь ста фа су ан -ба ры ти кил мяк ля гя дим мя дя нийй ят оъ аг ла рын дан би ри Чах маг лы суал тын да гал ды). Дцз�сюй�ляй�ир�сян,�Гайвалы�оь�лу�Бя�щ�ру�зяр!�"Бях�ти�ми�зя�ня�ляр,�ня�ляр�дцшмя�миш�ди�ки!"�Ня�эю�зял�эцнля�ри�миз

вар�ды.� Ня� эю�зял� са�дя� эюрцндцкъя� са�дя�лювщ,� са�дя�лювщэюрцндцкъя�са�дя�ля�шян�сцдцмцз,�яъ�да�ды�мыз�олуб�ду.�Сян�йаз�ды�-ьын�ки�ми,�"Йе�миш�саз"а�гу�лаг�асар�лар�мыш,�"Кцрцн�саь�гый�ы�сы"наке�чяр,�"Ши�нэ�и�лим�атан"�ушаг�ла�ра�го�шу�луб�ой�на�маг�ис�тяй�яр�ми�ш�ляр.�Ба�бан�Гя�шям�ки�ши�ашыг�Ка�ман�дар�ла�до�ст�луг�едяр�миш.�Юзц�дя

неъя!�Ка�ман�дар�щан�сы� рай�о�на,�щан�сы�мяъ�ли�ся� эет�сяй�миш,�щюк�мян

йо�лун� да�ма�ры�ны� гы�рыб� ора� тя�ля�сяр�миш.� О� той�да� цряй�и�ни� ня�мяредяр�миш!�Йа�худ� эютцряк� 56� йа�шын�да� ма�шын� гя�за�сын�да� щя�лак� ол�муш

372

Бящрузяр

Page 373: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

атан�Гайвалы�ки�ши�ни ...�Ъа�ван�юлмцш�гар�да�шы�Йящй�а�нын�ады�на�бу�-лаг� аби�дя�си� тик�ди�риб.�Ел�дян� ютрц!�Бу�лаг� чяк�дир�дийи� эцнляр�дя� юзюмрцнцн�цстцндян�хятт�чя�ки�либ.�Са�за�гу�лаг�асан�да�ана�сы�ны�да�чаь�ы�рар�мыш.�Ушаг�ла�ры�на�тап�шы�-

рар�мыш:�"Ра�дио�да�саз�ща�ва�ла�ры�олан�да�ня�ня�ни�зи�дя�йад�дан�чы�хар�-май�ын".�Ня�ня�ися�бир�ай�ры�ъцр�ха�ным-ха�тын�ня�ня�имиш.�Бир�дя�фя�са�за�гу�лаг�асыр�мы�ш�лар.�Гай�ва�лы�нын�эя�либ�чых�ма�дыь�ы�ны

эю�рян�дя�дей�иб:�—�Баь�лай�ын�радй�о�ну!�Гой�бир�аз�да�Гай�ва�лыйа�гал�сын!�Ал�лащ�ся�ня�рящ�мят�еля�син,�саф�цряк�ли,�ушаг�тя�би�ят�ли�ана�мыз!�Бяс� адам�лар�—�щал� ящ�ли� олан�лар� саз�бянд�Ху�ду�ла�ры� йе�ти�рян,

ашыг� ся�ня�ти�ня� Щцсейн� Бо�зал�ган�лы,� Мир�зя� Бай�ра�мов,� Ми�кай�ылАза�ф�лы,�Як�бяр�Ъя�фя�ров,�Ашыг�Ясяд,�Им�ран�Щя�ся�нов,�Яли�мяр�дан�-лы�Няъ�яф�ки�ми�он�лар�ла�ша�ир�бяхш�едян�бир�тор�паг�да,�йе�э�а�ня�озан-ашыг�му�зей�и�нин�фя�а�лийй�ят�эю�с�тяр�дийи,�юзц�баш�дан-ба�ша�озан�оланОзан�То�вуз�да�юзэя�ня�ъцр�ола�би�ляр�ди�ляр�ки...�Бир� ис�ти�га�мят�дян� йа�тан� адам�ки�ми,� баш�га� сямт�дян� Сфинкс-

Ас�лан�ки�ми,�ди�э�яр�тя�ряф�дян�15-16�йа�ш�лы�гыз�ки�ми�эюрц�нян�тя�бии�бирмюъцзя�нин�—�Ко�роь�лу� даь�ы�нын� ба�ла�сый�ыг!� Гуш�чу� ел�ля�ри�миз� дяай�аьы�Ашаьы�Гуш�чу�—�ба�шы�Эюй�я�ба�хан,�Щя�сян�ли,�ин�ди�Яс�рик�Дя�-ря�си�ад�лан�дыр�дыь�ы�мыз�дя�ря�бой�унъа�кянд�ля�ри�ми�зин�кюкц�ей�ни�ди�—Гуш�чу�ъа�ма�а�ты�ды".�

(Би зим Га зах да кы Гуш чу Ай рым кян ди дя!?) Мянъя,� сян� бу� ки�та�бы� То�ву�зун�Мцлкцлц� кян�дин�дя� (доь ма

ата-ба ба йур дун да) ди�э�яр�кянд�ля�ри�ми�зя�цз� ту�та-ту�та�йаз�мы�сан.Ис�тя�ми�сян� ки,� То�ву�зун� тим�са�лын�да� гя�дим�Азяр�байъ�ан� та�ри�хи�нябаш�ву�ра�сан,�рай�о�нун�сел�ляр�апа�ран�ар�хи�ви�нин�(Га за хын ар хи ви нидя ер мя ни яли иля йан ды рыб лар) йе�рин�дя�йе�ни�бир�йад�даш�ар�хи�ви�йа�-ра�да�сан�вя�дей�я�сян:�Ща�ны�йур�ду�му�зун�та�ри�хи?�"Биз�ки�мик,�щар�дан�эял�ми�шик,�ща�ра�эе�ди�рик"�су�а�лы�на�щяр�кян�-

дин,�оба�нын,�адиъя�бир�га�ра�да�шын�тим�са�лын�да�вах�тын�да�ъа�ваб�ларарай�ыб�тап�ма�лый�ыг.�"Ал�гыш�о�эцнля�ря�ки,�хал�гы,�мил�ля�ти�бю�лэя-бю�лэя,�ня�сил-ня�сил,�ев-

ев�ай�ыр�май�аъ�аь�ыг...�Ай�ар�лай�аъ�аь�ыг"!�

373

Кечмиш эяляъяк

Page 374: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

"Га�рь�ын�сыз"�ки�та�бы�мящз�бе�ля�ай�ыр�маг-ай�ар�ла�маг�прин�си�пи�лягя�ля�мя�алы�ныб.�Вя�бу�ъцр�ки�таб�лар�о�ъцр�ай�ар�лар�цчцн�ай�ар�ола�би�-ляр.�"Мя�ня�саф�дил�ве�рин,�си�зя�саф�мя�дя�нийй�ят�ве�рим"�дей�ян�агил�ляр

йа�ныл�май�ыб�лар�мыш.�Бу�ки�таб�саф�дил�ля�йа�зы�лыб.�Вя�саф�мя�дя�нийй�ятща�ди�ся�си�ди...�Та�ри�хи�миз�вя�ба�шы�мы�за�эя�лян�фаъ�и�я�ляр,�унут�ган�лыг�лар�щаг�гын�-

да� дцшцнян�дя� йа�ды�ма� Ъей�ран�чюл�дя� йол� гы�раь�ын�да� эюрдцйцмгоъ�а�ман� бир� аь�аъ� дцшцр.� Эцълц� кцляк� онун� йоь�ун� бу�даь�ы�ныяйиб�гы�ра�бил�мя�миш�ди.�Он�да�ону�"сын�дыр�маг"�ис�тя�миш�ди�—�йя�ниэюв�дяйя�йа�хын�йер�дя�бу�даг�дан�бир�адам�ба�шы�бой�да�щой�ту�руг(де шик) ач�мыш�ды.�Гайвалы�оь�лу�Бя�щ�ру�зяр!�Ня� йах�шы� ки,� То�ву�зун� ян� аь�ыр� эцнля�рин�дя,� га�ры� дцшмян�ля

цзбяцз�дай�а�ныб�атыш�дыьы�вахт�лар�да�дяй�яр�ли�бир�жур�на�лист�ки�ми�"То�-вуз"�гя�зе�ти�нин�баш�ре�дак�то�ру�ол�му�сан.�Чох�эц�ман�ки,�бу�ки�та�-бы�да�да�ща�чох�о�аь�аъ�ын�бу�даь�ы�нын�йа�нын�да�ду�руб�йаз�мы�сан.�Оаь�аъ�ын� йа�ра�сы�ны� са�ры�маьа� са�рьы� та�пы�лаъ�аг�мы,� бил�ми�рям.�Анъ�агбир�шейи�дя�гиг�би�ли�рям.�Ону�о�дцзцн�ор�та�сын�да�тяк�гал�маьа�гой�-май�аъ�аг�сан.�Ян�азын�дан�кющ�ня�дюйцшчцляр�дян�би�ри�ки�ми�юз�бя�-дя�нин�ля�юртцб�би�тиш�ди�ряъ�як�сян�о�йа�ра�ны!�

Ба�рат�ВЦСАЛ,“525-ъи�гя�зет”,�4�сентй�абр�2009-ъу�ил.

Би�зим�ел�ляр�йе�рин�дя�диУзаглардан эялян йолчу

Ил�ляр,�бял�кя�дя�онил�ляр�бой�у�дур�ки,�ис�те�дад�лы�гя�лям�гар�да�шы�мызБя�щ�ру�зяр�Рцстя�мо�вун�Азяр�байъ�а�ны�мы�зын�ады�бял�ли�бир�оь�уз�ели—�Шям�сяд�дин�ма�ща�лы�ба�ря�дя�би�лэ�и�ляр�топ�ла�дыь�ы�ны,�араш�дыр�ма�ларапар�дыь�ы�ны,� йа�зы�лар�йаз�дыь�ы�ны� эюрцр�вя�бун�дан�гцрур�дуй�у�руг.Бу�эцнкц�То�вуз� рай�о�ну�нун� та�ри�хи�ким�лий�и�ни� якс� ет�ди�рян�Шям�-сяд�дин�ма�ща�лы�нын�ъоь�ра�фи-ет�но�гра�фик�дяй�я�ри,�фол�к�лор�сяр�вя�ти,�бу�-ра�да�мя�с�кун�олан�ел�—�ъа�ма�а�тын�мярд�лик,�щцняр,�ъя�нэ�а�вяр�лик

374

Бящрузяр

Page 375: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

кей�фийй�ят�ля�ри� иля� ясил� оь�уз� ру�щу�ну� да�шы�ма�сы� ба�ря�дя� Бя�щ�ру�зярРцстя�мо�вун�гей�рят�кеш�бир�гя�лям�ля�тяг�дим�ет�дик�ля�ри�ахыр�ки,�бирки�таб�да�ъям�ля�шя�ряк�ишыг�цзцня�чы�хыб.�Оь�уз-То�вуз�ели�нин�йцзил�ля�-рин� сы�наь�ын�дан� щяр� за�ман� цзц� аь� чых�ма�сы� ки�та�бын� адын�дан(“Гар ь ын сыз” — йя ни ит ки сиз) тут�муш�щяр�ся�щи�фя�син�дя�ки�йа�зы�лар�-дан� бой� эю�с�тя�рир.� Гей�рят�кеш� гя�лям� гар�да�шы�мы�за� мил�ли-мя�ня�видяй�яр�ля�ри�ми�зя�ся�да�гят�вя�хид�мя�ти�ня�эю�ря�тя�шяккцрцмцзц�бил�ди�рир,ки�таб�да�кы�бир�не�чя�фол�к�лор�юр�няй�и�ни�вя�ет�но�гра�фик�етцдц�охуъ�у�-ла�ры�мы�за�яр�мяь�ан�еляй�и�рик.�

“Фол�к�лор�вя�Ет�но�гра�фийа”�бей�нял�халгел�ми�жур�на�лы,�№�2,�2009-ъу�ил

Щя мин бу жур нал да мцял ли фин вя ки та бын фо то су иля йа на шы “Фол -к лор вя Ет но гра фийа” топ лу сун да ки таб да кы ил лу с т ра сий а лар дан цчц(Кю лэ я ликъя га ба аьаъ ын гу ру ма сын!, Оь уз ели нин ас лан ке шик чи си,Оь уз ели нин Ко роь лу су) вя “Га рь ын сыз”дан, “Бя ря кя тин наь ы лы,”“Ня ня нин кя ляйи”, “Чо бан даьы”, “Йов ша нын щик мя ти” ет но гра фикящ ва лат — но вел ла лар да ве рил миш дир.

Узаг дан эялян доьма сяс Бя�щ�ру�зяр�Рцстя�мо�вун�“Га�рь�ын�сыз”�ки�та�бы�ны�охуй�ар�кян

Бя�щ�ру�зяр� мцял�ли�ми� тя�ля�бя�лик� ил�ля�рин�дян� та�ный�ы�рам.� Биз� щя�ляжур�на�ли�с�ти�ка� факцлтя�си�ня� тя�зяъя�гя�бул� еди�лян�дя�о�ар�тыг� факцлтя�ниби�тир�мяк�цзря�иди.�Фяр�г�лян�мя�дип�ло�му�иля�би�тир�ди�уни�вер�си�те�ти.�Ба�-кы�да�гал�маг�им�ка�ны�ол�са�да,�ар�зу�су�ол�ма�ды.�О�вахт�лар�чох�ла�рыонун�То�ву�за�дюн�мя�си�ня�тя�яъъцб�дя�ет�ди:�яй�а�лят�Бя�щ�ру�зяр�цчцнчя�тин� олаъ�аг.� Бял�кя� дя�мя�ним� би�либ-бил�мя�дий�им� чя�тин�лик�ля�ри� дяол�ду.� Ам�ма� доь�ма� тор�паьа,� онун� даь�ы�на,� да�шы�на,� чай�ы�на,эюлцня�бцтцн�вар�лыьы�иля�баь�лы�олан�Бя�щ�ру�зяр�мцял�лим�чи�нар�эюр�-кя�ми�иля�бюйцдц�бу�ра�да.�Хей�ли�со�нра�1989-ъу�ил�дя�о�вахт�кы�Ба�кыАли�Пар�тийа�Мяк�тя�бин�дя�эюрцшдцк.�Рай�он�гя�зе�тин�дя�мя�сул�иш�ляр�-дя�ча�лыш�мыш,�пар�тийа-со�вет�иш�ля�рин�дя�иш�ля�миш,�гя�зет�ре�дак�то�ру�ол�-муш�ду.�

375

Кечмиш эяляъяк

Page 376: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ам�ма�“Га�рь�ын�сыз”�Бя�щ�ру�зяр�мцял�ли�ми�мя�ня,�ъя�са�рят�ля�дейяби�ляр�дим�ки,�ону�та�ный�ан�ла�рын�щяр�би�ри�ня�сан�ки� тя�зя�дян�та�ныт�ды.Ки�та�бы� вя�ря�гля�дикъя� ха�ти�рим�дян� Ол�жас� Сцлей�ме�но�вун,� Чи�нэ�изАйт�ма�то�вун� ясяр�ля�ри� вя� ян�ня�щай�ят,�Ря�сул�Щям�зя�то�вун�“Мя�-ним�Даь�ы�с�та�ным”�кеч�ди.�Бя�щ�ру�зяр�мцял�лимин� та�ри�хи-ет�но�гра�фиклюв�щя�ля�ри�мя�ним�цчцн�дцнйа�шю�щ�рят�ли�о�бюйцк�йа�зар�ла�рын�де�дик�-ля�рин�дян� дя� доь�ма�дыр.� Чцнки� онун� тяг�дим� ет�дийи� Шям�шя�дди�ли-Шям�шя�ддил� сул�тан�лыьы� би�ла�ва�си�тя�мя�ним� доь�ма�ла�ры�мын,� язиз�ля�ри�-мин� та�ри�хи�дир.� Сул�тан�лыь�ын� та�ри�хи� яра�зи�си�ня� ин�ди�ки�То�вуз,�Эя�дя�-бяй,�ер�мя�ни�дя�га�лан�Шям�шя�ддил�рай�он�ла�ры,�Эюй�чя�ма�ща�лы�вя�Га�-ра�гой�ун�лу�дя�ря�си�та�ма�ми�ля,�Шям�кир�чай�ы�нын�саь�са�щи�лин�дя�су�ай�-рыъы-топ�лай�ыъы�тор�паг�лар�дан�Гяр�бя�тя�ряф�олан�яра�зи�ляр,�Аь�ста�фа�даЩя�сян�су�бой�унъа�ъя�ну�ба�доь�ру,�Иъ�е�ва�нын�бир�щис�ся�си�вя�с.�да�хилиди.�Мцхтя�лиф�та�ри�хи�дю�ням�ляр�дя�ки�тя�сир�ляр�дян�сул�тан�лыг�яра�зи�си�бумигй�а�с�дан�да�ща�ири�вя�йа�ки�чик�олуб�дур.�Еля�вахт�лар�олуб�дур�ки,ин�ди�ки�Эцръцста�нын�да�хей�ли�щис�ся�си�Шям�шя�ддил�сул�тан�лыь�ы�нын�яра�-зи�си�ня�да�хил�олуб.�

Бя�щ�ру�зяр� мцял�ли�мин� узаг�дан� эя�лян� ся�си� ада�мы� та�ри�хи�ня,кюкцня�гай�ыт�маьа�сяс�ляй�ир.�То�вуз�бю�лэ�я�си�нин�та�ри�хи�вя�ет�но�гра�-фий�а�сы,� адят-яня�ня�ля�ри�миз� вя� мя�и�шя�ти�миз� сан�ки� би�зи� йе�ни�дянюзцмцзя�гай�та�рыр.�Щар�да�са�Бя�щ�ру�зяр�мцял�ли�мин�юзцндян,�юз�ня�-сил�шяъ�я�ря�син�дян�да�ны�шан�да�бе�ля�сян�ар�ха�да�гой�у�лан�ил�ля�ри,�унут�-дуь�ун�ил�ля�ри,�йа�да�щеч�фи�кир�ве�ря�бил�мя�дий�ин�чох-чох�доь�ма�лыг�-лар�ла�йе�ни�дян�эюрцшцрсян.�Ъей�ран�чюлцнцн�йов�шан�ят�ри,�ба�ры-бя�ря�-кя�ти,�Хын�на�дя�ря�си�нин�аран�дан�даьа,�даь�дан�ара�на�кюч-бцса�тыщя�ля�дя�бур�ну�му�зун�уъ�ун�да,�эюзцмцзцн�юнцндя�дир,�Ал�лащй�арбяй,�онун�бяй�оь�лу,�Га�чаг�Мяъ�ид,�еляъя�дя�ады�ны�чя�кя�бил�мя�ди�-йим�йцзляръя�иэ�ид�вя�со�вет�щю�ку�мя�ти�гу�ру�ла�на�гя�дяр�вя�со�нра�кыил�ляр�дя�бу�бю�лэ�я�дя�йа�шай�ан�даь�ву�гар�лы�ки�ши�ляр,�ки�ши�гей�рят�ли�анавя�баъ�ы�ла�ры�мыз�би�зим�ким�лий�и�ми�зи,� бюйцк�ке�ч�ми�ши�ми�зи� унут�дур�-маьа� гой�май�ан� та�ри�хи� ре�ал�лыг�лар�дыр.� Бя�щ�ру�зяр� мцял�лим� би�зимата-ба�ба�ла�ры�мы�зын�чох�ся�ми�ми�бир�тярз�дя�гей�рят�ли,�мярд,�дюн�мязин�сан�лар� ол�дуь�у�ну� йаз�маг�ла� йа�на�шы,� он�ла�рын� ня� гя�дяр�мяр�щя�-мят�ли�вя�ся�ха�вят�ли�ин�сан�лар�ол�дуь�у�ну�да�йад�дан�чы�хар�мыр.

376

Бящрузяр

Page 377: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бя�щ�ру�зяр�мцял�лим�юз�щяй�а�ты�ны,�юз�та�ри�хи�йа�за-йа�за�би�зи�щяр�би�-ри�ми�зин� та�ри�хи�ня� гай�та�рыр.� Бир� дя� ба�хыр�сан� ки,�Хын�на� дя�ря�си� иляузу�йу�ха�ры� рящ�мят�лик� атам�ла,�Йа�губ�ки�ший�ля,�Чо�бан�Ман�сыр�лаэе�дян�ля�рин�сы�ра�сын�да�сян�дя�вар�сан.�Ин�ди�о�ки�ши�ляр�щагг�дцнйа�-сын�да�дыр�лар,�йер�ля�ри�бе�щишт�ол�сун!�Ам�ма�Кюч�дя�ря�си,�Ща�ча�гайаки,�ду�рур�вя�он�ла�рын�йад�да�шын�да�щя�ля�чох�шей�ляр�си�лин�мяй�иб.�Ки�та�бы�яли�ня�эютцря�нин�юзцня�дя,�гар�шы�сын�да�кы�на�да�илк�су�а�лы

онун� адый�ла� баь�лы�дыр.� Ня� де�мяк�дир� “Га�рь�ын�сыз”?� Бя�щ�ру�зярмцял�лим�илк�дя�фя�бу�сюзц�Бор�ча�лы�да�еши�дян�дя�щеч�ня�ан�ла�май�ыб.Га�рь�ын� дярй�а�да� гярг� ола�на� дей�и�лир.� Бор�ча�лы�да� Чян�ли�бел� Ня�сибад�лы�аь�саг�гал�елин�дя,�оба�сын�да�ди�дя�рэ�ин�дцшя�ни�га�рь�ы�на�бян�зя�-диб.�То�ву�за�гач�гын�лар�эя�либ,�ам�ма�бу�ра�дан�гач�гын�дцшян�ол�-май�ыб.� Де�мяк� То�вуз� га�рь�ын�сыз,� гач�гы�ны� ол�май�ан� бю�лэ�я�дир.Ам�ма�бу�еля-бе�ля�ол�май�ыб.�Бя�щ�ру�зяр�мцял�лим�бу�ну�бе�ля�ъа�ваб�-лан�ды�рыр:�дюйц�шляр�дя�шя�щид�олан�ясэ�яр�ля�ри�миз�вя�щяр�би�гул�луг�чу�ла�-ры�мы�зын�сайы�200�ня�фя�ри�ютцб�ке�ч�миш�дир.�Мцлки�адам�ла�ры�мыз� исябун�дан� 1,5� дя�фя� чох�дур.� Су�ал� олу�на� би�ляр� ки,�мцлки� адам�лар,динъ�яща�ли�ара�сын�да�тя�ля�фат�нийя�бу�гя�дяр�дир?�Мян�бу�эцн�де�мякис�тяй�и�рям�ки,�динъ�яща�ли�миз�ня�гя�дяр�тящлцкя,�фаъ�ия�йа�ран�ма�ещ�-ти�ма�лы�ол�ду�са,�дюйцш�мей�да�ны�ны�тярк�ет�мя�ди.�Ся�нэ�яр�ляр�дя�мцда�-фи�я�дя� дай�а�нан�мил�ли� ор�ду� ясэ�яр�ля�ри�ня� щяр�тя�ря�ф�ли� йар�дым� ет�ди�ляр.Он�ла�ра�сур�сат�чат�ды�рыл�ма�сын�дан�тут�муш�щяр�ъцр�тя�ми�на�ты�на�гя�-дяр�юз�цзяр�ля�ри�ня�эютцрдцляр.�То�вуз�ъа�ма�а�ты�йал�ныз�юз�щцня�ри�ня,юз�эцъцня�вя�тян�тор�паь�ы�ны�го�руй�уб�сах�лайа�бил�ди,�щеч�бир�тя�х�ри�-ба�та�уй�ма�ды.�“Га�рь�ын�сыз”�ки�та�бы�—�бу�дяй�яр�ли�ясяр�щаг�гын�да�чох�эе�ниш�да�-

ныш�маг,�ону�та�ри�хи�вя�мцсир�лик�ба�хы�мын�дан�чох�эе�ниш�дяй�яр�лян�-дир�мяк�олар.�Сюзцн�щя�ги�ги�мя�на�сын�да,�бу�дяй�яр�дя�ки�та�бын�тя�сирэцъцнц,�сан�ба�лы�ны�ла�зы�мы�гай�да�да�якс�ет�ди�рян�дей�ил.�Бу�сан�ба�лыщисс�ет�мяк�цчцн�ону,�ян�азы�вя�ряг�ля�мяк�ла�зым�дыр.

На�миг�ЯЩ�МЯ�ДОВ,“Халг�гя�зе�ти”,�12�сентйбр�2009-ъу�ил.

377

Кечмиш эяляъяк

Page 378: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

То вуз лу ла рын та ри хи-ет но гра фикки та бы чап олун муш дур

То вуз (Азяр ТАъ). То�вуз�та�ри�хи�Шям�шяд�дил�сул�тан�лыь�ы�нын�мяр�-кя�зи�ол�муш�дур.�Шям�шяд�дил�ат�лы�ла�ры,�бу�йе�рин� ин�сан�ла�ры�да�им�йа�-дел�ли�ля�ря,�гясбкар�ла�ра�гар�шы�мярд�лик�ля�ву�ру�ша�раг,�Вя�тя�нин�си�пя�риро�лу�ну�шя�ря�ф�ля�йе�ри�ня�йе�тир�ми�ш�ляр.�То�вуз�ела�ты�нын�йцз�ил�ляр�бойуйай�лаг�ла�дыьы� Му�рь�уз,� Ъан�тя�пя,� Кир�кит�ли,� Шащ�даьы,� Эю�зял�дя�ря1953-ъц�ил�дя�со�вет�щю�ку�мя�ти�тя�ря�фин�дян�Ер�мя�ни�с�та�на�ве�рил�миш�дирвя�тцрк�ни�ша�ня�ли�щя�мин�тор�паг�лар�ин�ди�ер�мя�ни�яса�ря�тин�дя�дир.Бцтцн�бун�лар� ба�ря�дя�То�вуз�да� йа�шай�ыб-йа�ра�дан� тяд�ги�гат�чы,

жур�на�лист-по�ли�то�лог�Бя�щ�ру�зяр�Рцстя�мо�вун�“Га�рь�ын�сыз”�ад�лы�та�ри�-хи-ет�но�гра�фик�ки�та�бын�да�бящс�олу�нур.�Ки�та�бын�ады�тор�паьы,�Вя�тя�-ни� ата�раг� мя�ня�вийй�атъа� дярй�а�да� гярг� олун�му�ш�лар� —� хал�гын“га�рь�ын”�де�дийи�сюз�дян�эютцрцлмцшдцр.Ня�фис�шя�кил�дя�няшр�олу�нан�ки�таб�охуъ�у�ла�рын�бюйцк�ма�раь�ы�на

ся�бяб� ол�муш�дур.� Бу� йер�ля�рин� ин�сан�ла�ры�нын� адят-яня�ня�ля�рин�дян,юзцня�мях�сус�да�хи�ли�дцнйа�ла�рын�дан�бящс�едян�ки�таб�оху�наг�лы�ки�-чик�та�ри�хи-ди�дак�тик�люв�щя�ляр�яса�сын�да�гу�рул�муш�дур.

“Ики�са�щил”гя�зе�ти,�16.ЫХ.2009-ъу�ил

Буну горьамаг эяряк

Щюр�мят�ли�Бя�щ�ру�зяр�мцял�лим!�—�“Га�рь�ын�сыз”�ки�та�бы�ныз�да�—та�ри�хи�улу�ел�ля�ри�ми�зин�йер�вя�аби�дя�ля�ри�нин,�иэ�ид,�мярд,�ляй�а�гят�ли�яр�-ля�ри�нин�ад�ла�ры�ны,�цнва�ны�ны�эю�с�тяр�мяк�ля�йад�едиб�гя�ля�мя�ал�маг�ла—�ин�ди�ки�вя�эя�ляъ�як�ня�сил�ля�ри�ми�зя�щя�диййя�ет�дий�и�низ�хя�зи�ня�цчцн,Си�зя� эя�ляъ�як� йа�ра�дыъ�ы�лыг� иш�ля�ри�низ� да�вам� ет�мяк�дя� вар� олан� тякАл�лащ�дан�саь�лам�ъан,�мющ�кям�ира�дя,�уь�ур�лу�йол�лар,�ила�щи�се�вэиди�ляй�и�рям.�Яся�ри�ни�зи�диг�гят�ля�оху�дум:�—�Ешит�дий�им�чох�ха�ти�ря�-ляр,�адят-яня�ня�ля�ри�миз�щаг�да�йа�зы�лан�лар,�тя�с�вир�ляр�эюз�ля�рим�юнц�-ня� ъан�лан�ды.�Ба�ба�ла�ры�мыз� ба�ря�син�дя� ешит�дик�ля�рим�(сюй ля нян ляр)юз�тя�с�ди�ги�ни�Си�зин�йа�зы�да�тап�ды.�Ел�ля�ри�ми�зин�йай�лаг�—�гы�ш�лаг�йер�-ля�рин�дя�ол�ма�ла�ры�цчцн�кюч�яря�фя�син�дя�бир-бир�ля�ри�ня�неъя�гайьы�иля

378

Бящрузяр

Page 379: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ар�ха� � дур�дуг�ла�ры,� бир�лик� йа�ра�да�раг� ел-оба� тя�яссцбц� чяк�дик�ля�ри,гей�ри�ма�щал�ла�рын�—�еляъя�дя�дцшмян�ля�рин,� йаь�ма�чы�ла�рын��би�зимдя�дя-ба�ба�сяр�вя�ти�ня�эю�зуъу�бах�ма�сы�на�им�кан�вер�мя�мя�ля�ри,�щяръцр� на�мярд,� на�гис� адам�лар�дан� го�ру�дуг�ла�ры� би�зя� ябя�ди� йурдгой�уб�эет�дик�ля�ри�цчцн�—�бу�эцн�он�ла�ра�рящ�мят�охун�ма�сын�да,йе�ни�дян� гя�ля�ми�низ�ля� ха�тыр�лат�ма�ла�ра� эю�ря� ата�—� ба�ба�ны�за�минрящ�мят�дя,�мян�дей�и�рям.Ки�та�бы�ныз�да�олан�ха�тыр�лат�ма�ла�ры (ки чик ги с ми ни) гейд�еди�рям

ки,�охуъ�у�лар�тяк�он�ла�ры�йох�—�як�ся�ри�ни�йе�ни�дян�ня�зяр�дян�ке�чи�рибда�ныш�маг�ла�оху�май�ан�ла�ра�чат�дыр�маг�да�ма�раг�лы�ол�сун�лар.Бу� ха�тыр�лат�ма�лар� щеч� за�ман� та�пыл�май�ан�лар�дыр.� Бо�зах� дя�ри�-

син�дян� ти�кил�миш� па�паг�лар.� Сон� яла�мя�ти� да�ща� эю�зял� ве�рил�миш�дир.Йе�ня� щя�мин� ся�щи�фя�дя� гар�да�ш�ла�рын� та�хыл� бю�лэцсц.� Каш,дюврцмцздя�дя,�гар�да�ш�лар�вя�го�щум�лар� еля�дцшцняй�ди�ляр.�Ки�шиис�мя�ти�(мил ля ти миз цчцн ян дяй яр ли иб рят дир).От�лаь�ын�—�тор�паь�ын�го�рун�ма�сы�щям�чи�нин.�Ал�лащй�ар� бяй�ин� юзц,� оь�лу�Яли� бяй�ин�щаг�гын�да� йаз�дыг�ла�ры�ныз

бюйцк� мил�ли� дяй�я�ри�миз�дир.� Сяр�ка�рын� юлцмц� мя�ся�ля�си� —� ин�ди�кидюврцмцз�цчцн�йе�ри�ня�дцшян�ящ�ва�лат�дыр�(йал таг лыг щя ми шя дяб дя -дир).Щюр�мят�бяс�ля�дий�им�гя�лям�са�щи�би�Бя�щ�ру�зяр�Гай�ва�лы�оь�лу.�Гя�-

шям�ня�вя�си�(ата вя ба ба на Ал лащ дан рящ мят ди ляй и рям.):�—�Си�зин“Га�рь�ын�сыз”� да� йаз�дыг�ла�ры�ныз� щаг�да� ядя�би-бя�дии� са�щя�дя� гя�лямтяърцбям�зя�иф�ол�дуьу�цчцн�бял�кя�дя,�ифа�дя�тярзимдя�нюг�сан�чох�-дур.�Еля�цмид�еди�рям�ки,�дя�ри�ня�ва�рыб�тян�ги�ди�йа�наш�май�аъ�аг�сы�-ныз.�Щис�сля�ри�мя�тя�сир�едян�ля�ри�гейд�еди�рям:Мян�дя�юлцрям�ар�вад�да.�Цздян�—�эюз�дян�ираг�ол�сун.�Амин!

Йе�ня� щя�мин� ся�щи�фя�дя:� Бу� ол�ма�са� ней�ляй�я�сий�дин�ки?� Дящ�шят�дир.Дюврцмцзц�ха�тыр�ла�дыр.—�Бя�щ�ру�зяр�мцял�лим!�Щяр�ишин�дя�уь�ур�га�за�нар�сан.�Ин�ша�ал�лащ!Ашыг�лыг,�ша�ир�лик�То�уз�(Оь уз) ел�ля�ри�нин�ин�сан�ла�рын�да�—�та�ри�хи

мя�лум�ол�май�ан�гя�ри�ня�ляр�дян�эя�лянди,�эен�ля�рин�дя�дир.Йур�ду�му�зун�явяз�сиз�сяр�вя�ти�ол�муш�вя�олан�мей�вя�ли�баь�ла�ры�-

мы�зын�мящв�едил�мя�си,�он�лар�дан�ща�зыр�ла�нан�вя�ин�ди�ки�няс�лин�чох

379

Кечмиш эяляъяк

Page 380: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

юв�лад�ла�ры�нын�ады�ны�бе�ля,�ешит�мя�дийи�—�эюр�мя�дийи�не�мят�ля�рин�ха�-тыр�ла�дыл�ма�сы�шях�сян�мя�ним�цчцн�ак�ту�ал�мя�ся�ля�ляр�дян�би�ри�дир.Аи�ля�да�в�ра�ны�ш�ла�ры�щаг�да�ща�мы�цчцн�иб�рят�олуб�ямя�ля��че�в�рил�ся

мил�ли�мян�лий�и�ми�зи�йе�ни�дян�бяр�па�едиб�хош�бяхт�ола�рыг.“Га�рь�ын�сыз”� да� йаз�дыг�ла�ры�ныз� щаг�гын�да� (еляъя дя ай ры-ай ры

бюл мя ляр) ис�тя�ни�лян�гя�дяр�мцла�щи�зя�ляр�йцрцдцб�кцллий�ат�ща�лын�даясяр�ляр�йаз�маг�мцмкцндцр�—�бу�шяр�тя:�—�Бя�щ�ру�зяр�гя�лям�ли,дцшцнъя�ли,�—�Вя�тя�ня,� мил�ля�тя,�—� ел-оба� адят�ля�ри�ня� баь�лы,� онугий�мят�лян�ди�риб�гя�д�ри�ни�би�лян,�эя�лян�ня�сил�ля�ря�чат�дыр�маг�ар�зу�сун�-да�олан,�гей�рят�ли�ня�сил�нцмай�ян�дя�си�йа�зар�ол�сун.Ки�та�бы�ныз�щаг�да�ят�ра�ф�лы,�га�не�е�диъи�йаз�маьа,�ял�бят�тя�ки,�гя�ля�-

мим�аъ�из�дир.

“Га рь ын сыз” хя зи ня дир!Ону го рь а маг эя ряк.Ин ди эюрц нян ня дир?Бял кя, — га рь а маг эя ряк?

Си�зя�дя�рин�мин�нят�дар�лыь�ы�мы�вя�хош�ар�зу�ла�ры�мы�чат�ды�ры�рам.Щюр�мят�ля,�охуъ�у�нуз.

Йу�нис�Оруъ�лу�(Бо�зал�ган�лы)15�октй�абр�2009-ъу�ил.

380

Бящрузяр

Page 381: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ру щу му тя зя дян юзц мя гай та ран ки табБящ�ру�зя�рин�“Га�рьын�сыз”�ки�та�бы�щаг�гын�да�дц�шцн�ъя�ля�рим

За�ма�нын�цзц�га�ра�ол�сун...Мцял�ли�фин�де�ди�йи�ки�ми,�щеч�ким,�щеч�ки�мин�ки�та�бы�ны�оху�ма�-

дыьы�бир�за�ман�да�эюзял�зи�йа�лы,�пуб�ли�сист�Бящ�ру�зя�рин�“Га�рьын�сыз”ки�та�бы�яли�мя�дцш�мцш�дц.“Га�рьын�сыз”,� “га�рьын�сыз”� де�йя-де�йя� йад�да�шы�мы� гур�да�ла�-

маьа,�ма�раг�ла�ки�та�бы�вя�ряг�ля�мя�йя�баш�ла�дым.“Щах�чыьа� пеш�кяш”� баш�лыьын�да� бар�маг�ла�рын� ис�тяр-ис�тя�мяз� вя�-

ряг� цзя�рин�дя�да�йан�ды.�Щя�мин� йе�ри� аъэюзлцк�ля� оху�маьа�баш�ла�-дым.�Мцял�ли�фин�ши�рин�ди�ли�дя�не�ъя�де�йяр�ляр�мя�ни�“ач�ды”.�Ки�таб�елябил�йа�тан�ду�йьу�ла�ры�мы�дцм�сцк�ля�йиб�ойат�ды.Ишдян�сон�ра�бир�баш�Эян�ъя�нин�дил�бяр�эу�шя�си�олан�“Хан�баьы”�-

на�эет�дим,�ки�та�бы�ъан�йа�ньы�сы�иля�оху�маьа�баш�ла�дым.Мцял�лиф� ки�таб�да� баб�асы� —� рящ�мят�лик�Мя�шя�ди� Рцс�тям� оь�лу

Гя�шям�ки�ши�дян� ешит�ди�йи�ма�раг�лы� ща�ди�ся�ляр�дян,� ля�ти�фя�ляр�дян,� эет�-дик�ъя� мяи�шя�ти�миз�дян� чы�хан� яш�йа�лар�дан,� адят-яня�ня�ля�ри�миз�дянсюз�ач�мыш�дыр.Йе�ри�эял�миш�кян�гейд�ет�мя�ли�йям�ки,�мцял�лиф�дцн�йа�нын�“ча�ла�сы�-

сы�нын”,� фал�лыг�да� йу�мур�та�сы�нын� га�рыш�дыьы,� унут�ган�лыьы�мы�зын� туь�-йан�ет�ди�йи�бир�за�ман�да�ня�сил�шя�ъя�ря�си�ни�ел�де�миш�кян�“йед�ди�ар�хадюня�ни�ни”�дя�эюстяр�мя�йи�унут�ма�мыш�дыр.Ки�таб� ри�са�ля�ляр�дян� (баш лыг лар дан) иба�рят�дир.�Мян�ся� бу� гы�са

гейд�ля�рим�дя,�—�ян�йа�ра�лы,�“га�шы�нан”�йе�ри�миз�олан�тор�паг�ит�эи�ля�-ри�миз�дян�сюз�ач�маг�ис�тя�йи�рям:

“Щах чыьа пеш кяш”Аьс�та�фа�ра�йо�ну�нун�ер�мя�ни�Тат�лы�сы�(Тат лы кян ди дя вар) ер�-

мя�ни�ля�рин�ады�ны�дя�йиш�ди�риб�“Пра�ва�кар”�ад�лан�дыр�дыьы,�Кющня�Гыш�-лаг� вя�Гя�лям�чя�ме�шя�си�нин� ъя�ну�бун�да,� даь�лыг� яра�зи�дя� йер�ля�шянязя�ли�тцрк�кян�ди,�Тат�лы.Эор�ба�эор� бир� бяй� (баьыш ла йын ди ли ми сах ла йа бил мя дим) бу

кян�ди�ашиг�ол�дуьу�бир�щах�чыьа�пеш�кяш�едир.�Рящ�мят�лик�атам�—Тям�раз�Вя�ли�оь�лу�де�йяр�ди:�Би�зи�гы�лынъ�ла,�эцъ�ля�мяь�луб�едя�бил�мя�-

381

Кечмиш эяляъяк

Page 382: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йян�ляр�гы�зыл�ла,�“ган�ъыг�ла” (йе ня ифа дя мя эюря цзр ис тя йи рям) яляалыб,� мяь�луб� едиб�ляр.� Йцк�сяк� стра�те�жи� яра�зи�дя� йер�ля�шян� щя�минкянд�дян�ин�ди�дыьа�лар�Кющня�Гыш�лаьа,�Яли�бяй�ли�йя,�Ща�ъал�лы�йа�одяля�йир�ляр.Тяк�ъя�бу�кянд�ми?!Ки таб да эюстя рил ди йи ки ми вах�ти�ля�Шям�сяд�дил�сул�тан�лыьы�на�да�-

хил�олан�кянд�ля�ри�миз:—� Чи�нар�лы,� Му�сас�кянд,� Гы�зыл�бу�лаг,� То�вуз�кянд,� Чин-Чин,

Нов�ча�лы,� Тя�зя�кянд,�Гум�лу,� Ер�мя�ни� Тат�лы�сы,�Га�ра�Га�йа,� Баш�-кянд,�Гу�ла�лы,�Чо�ра�тан,�Кя�лян�тяр�ли,�Чи�нар�ер�мя�ни�ляш�ди�риб.Со�вет�дюврцн�дя�Шям�сяд�дин�ад�ла�нан�ер�мя�ни�ра�йо�ну�(биз она

щя ля дя Га ла кянд де йи рик) ща�ва�дар�ла�ры�нын�кюмя�йи�вя�хе�йир-дуа�-сы�иля�ол�ду�Берд�ра�йо�ну.�Вя�ряг�ляр�ачы�лыр...Илляр�дян�ичим�дя�йа�тан�ду�йьу�лар�ла,�щяс�рят�ля,�нис�эил�ля�кит�бы�оху�-

йу�рам:Му рьуз даьы... Бу�ады�оху�йуб�эюзля�ри�ми�йу�му�рам.�Кеш�мя�-

кеш�ли�юмрц�мцн�ушаг�лыг�чаьы�на�га�йы�ды�рам.Му�рьуз� даьын�да�кы� Оъаьа� (пи ря) гур�бан� апар�маьы�мыз,

даьын�дюшцн�дя�ки�даш�лаш�мыш�(ря ва йя тя эюря) чо�бан,�сц�рц,�ит�щей�-кял�ля�ри,�бцл�лур�бу�лаг�йа�ды�ма�дц�шцр.Ата�мын�де�ди�йи�ня�эюря�щя�мин�Му�рьуз�даьы�йай�лаг�ла�ры�иля�бир�-

лик�дя�А.�Ми�ко�йа�нын�яли�иля�ер�мя�ни�ля�ря�ве�рил�ди.Илляр�дир�щя�мин�йер�ля�ря�доь�ма�Ща�ъал�лы�мын�си�пяр�га�ла�сы�Гу�зей

даь�дан� щяс�рят-щяс�рят� ба�хы�рыг� (йурд йер ля ри ми зя щяс рят-щяс рятбах маг би зим мил ля ти ми зя та ле йа зы сы ки ми йа зыл ды).Вя�ряг�ляр�ара�сын�да�ясян�кц�ляк�мя�ни�эащ�йан�ды�рыб�йа�хыр,�эащ

да�ди�шим-ди�ши�мя�дя�йя�ня�ки�ми�цшц�дцр,�эюйня�дир.Ила�щи,�бял�кя�дя�йа�рат�дыьын�бян�дя�ляр�ичя�ри�син�дя�йе�эа�ня�мил�ля�тик

ки,� би�зя� бяхш� ет�ди�йин� тор�паг�ла�ры� ити�ря-ити�ря,� баьыш�ла�йа-баьыш�ла�йаэе�ди�рик.Щагг�йо�лу�ну�ити�риб,�ъя�щян�ням�йо�лу�на�дцш�мц�шцк.�Инан�мы�рам

ки,�бу�эц�нащ�ла�ры�мы�зы�ня�сян�баьыш�ла�йа�ъаг�сан,�ня�дя�ки,�эя�ля�ъякня�сил�ляр�(ня сил дя ки, ня сил ол са). Бир�“ма�ла�де�ся”�ня�гя�дяр�тор�паг�-ла�ры�мы�зы�баьыш�ла�ды�лар,�ман�гурт�лар,�нан�кор�лар.

382

Бящрузяр

Page 383: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ся�щи�фя�ляр�йа�ваш-йа�ваш�ачы�лыр...Ъей ранчюл. Хя�йа�лян�Кц�рцн� о� той�уна� ке�чи�рям.�Ъей�ранчюлц�-

нцн� йов�ша�ны�нын� ят�ри� бур�ну�ма,� ат�ла�рын� киш�няр�ти�си,� го�йун-гу�зу�-нун�мя�ляш�мя�си,�чо�бан�ла�рын�щай-кц�йц�гу�лаьы�ма�эя�лир.Ки�таб�да� ады� ки�ми� юзц� дя� эюзял� олан�Ъей�ранчюлцн� фц�сцн�кар

эюзял�ли�йи,�чо�бан�ла�рын�мяи�шя�ти�еля�ус�та�лыг�ла�гя�ля�мя�алын�мыш�дыр�ки,бир�о�га�лыр�ки,�мцял�ли�фя�де�йя�сян,�—�ящ�сян!Ща�чан�са� оху�дуьум� фи�ло�со�фун� бир� кя�ла�мы� йа�ды�ма� дц�шцр:

“Мя�ня�саф�дил�ве�рин,�си�зя�саф�мя�дя�ний�йят�ве�рим”.Кюч йо лун да. Эюзцм�юнц�ня�эцн�доьан�дан�баш�ла�йыб�эцн�ба�та�-

на�кюч�едян,�дцн�йа�нын�юзцн�дян�дя�га�йым-гя�дим�яъ�дад�ла�ры�мыз,даь�дан�аьыр�аз�ман�улу�ла�ры�мыз�эял�ди,�кеч�ди...�Бир��дя�ки,�дцн�йа�даян�чох�сев�ди�йим,�гя�ля�ми�ня�щюрмят�ет�ди�йим�Мювлуд�Сц�лей�ман�лы�-нын�“Кюч”�ро�ма�ны.Йах�шы� йа�дым�да�дыр...� Ъей�ранчюлдян� баш�ла�йан� кюч� Яли�бяй�ли

кянд�ор�та�мяк�тя�би�нин�йа�нын�дан��ке�чиб�эе�дяр�ди.�Го�йун�сц�рц�ля�ри,га�баг�да�тя�кяб�бцр�ля�эе�дян�зын�гы�ров�лу�тя�кя,�ат�бе�лин�дя�ки�чо�бан�-лар,�гурд�ба�сан�ит�ляр,�—�биз�ушаг�ла�ра�наьыл�ки�ми�эюрц�няр�ди.Ща�лал�ол�сун�мцял�ли�фя.�Кюч�йо�лу�ну�чох�ъан�лы�тяс�вир�ет�миш�дир.Мцял�лиф�дян�цзр�ис�тя�йиб�ки�таб�да�эюстя�ри�лян “Эюй даь дан эя лян

кюч” баш�лыьы�ны�ол�дуьу�ки�ми�йа�зым�да�эюстяр�мяк�ис�тя�йи�рям.�Бе�ляки,�бу�гий�мят�ли�ки�та�бы�ял�дя�едя�бил�мя�йян�ляр�бу�йа�зы�ны�оху�йуб�дя�-дя-ба�ба�ла�ры�нын�йурд�йер�ля�ри�ни,�йай�лаг�ла�ры�ны�йа�да�са�лыб�кюкц�ня-юзц�ня�гай�да�лар...

Ер�мя�ни�ля�рин�мин�фит�ня�иля�яля�ке�чи�риб,�щя�йа�сыз�ъа�сы�на�ин�ди�ад�-ла�ры�ны�дя�йиш�дир�ди�йи�тцрк�тор�паг�ла�ры,�елат�йай�лаг�ла�ры.�Ата�лар�де�йиб:“�Су�ахан�арх�дан�бир�дя�ахар”,�“Ги�сас�ги�йа�мя�тя�гал�маз”

Эюзял�ду�йьу�лар�дан,�хош�ар�зу�лар�дан,�ити�ри�лян�тор�паг�ла�ры�мы�зыннис�эи�лин�дян�бир�ан�лыг�ол�са�да�ай�ры�лыб�ки�та�бын�“ад�се�чи�ми�ня”�га�йыт�-маг�ис�тя�йи�рям.

“Га�рьын�сыз”.�Мцял�лиф�ки�та�бын�“Ре�дак�тор� сту�ну”�баш�лыьын�даэюстя�рир�ки,�дя�дя-ба�ба�дост�ла�ры,�—�Чян�ли�бел�Ня�сиб�ки�ши� со�ру�шурки,�га�рьын�лар�ней�нир?!�Ре�дак�тор�ися�бу�сюзц�илк�дя�фя�еши�диб,�тяяъ�-ъцб�ичин�дя�ду�ру�хур.

383

Кечмиш эяляъяк

Page 384: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Аь�саг�гал�изащ�едир�ки,�“га�рьын”�гярг�ол�муш�лар�дыр.�Дцн�йа�дага�рьы�на�чев�рил�мяк�дян�бюйцк�дярд�йох�дур.

Йа�зы�мын�бу�йе�рин�дя�бир�ща�ши�йя�чых�маг�ис�тя�йи�рям.�Ушаг�вахт�-ла�рым�да�атам�ла�“Га�ра�Йа�ла”,�“Шиш�даьа”�от�чал�маьа�эе�дяр�дим.Ора�да� ча�шыр� йыьан� ер�мя�ни�ля�ри� эюрян� атам� де�йяр�ди,� —� “гах�-даьан�лар”.

Бя�зи� бюлэя�ля�рин� ин�сан�ла�ры� фяхр�ля� де�йир�ляр� ки,� би�зим� ъа�маатдцш�мя�ня� бир� га�рыш� да� ол�сун� тор�паг� вер�мя�йиб�(фяхр еди ля си дир)Ан�ъаг�унут�ма�йаг�ки,�пар�ча-пар�ча�олан�Азяр�бай�ъан�би�зим�вя�-тя�ни�миз�дир...�Мцял�лиф�ки�та�ба�сон�луг�йа�зыр.Юмцр,�та�ле,�тор�паг�ки�та�бы�на�сон�луг�йаз�маг�ол�маз.Тор�паг�дярс�ля�ри,�тор�паг�им�та�ща�ны�щя�ля�га�баг�да�дыр.

Дил�гям�Тям�раз,Эян�ъя�шя�щя�ри.

“То�вуз”�гя�зе�ти,�апрел,�2010-ъу�ил

“Га рьын сыз” ки та бы щаг гын да дц шцн дцк ля рим

Эюркям�ли� жур�на�лист,�по�ли�то�лог�вя�“Щя�ги�гят”�—�“То�вуз”�гя�-зе�ти�нин� ре�дак�то�ру�ол�муш�Бящ�ру�зяр�Рцс�тя�мо�вун�няср� олун�муш“Га�рьын�сыз”�ки�та�бы�ны�оху�маг�мя�ня�дя�гис�мят�ол�ду.Мцял�ли�фин�узун� ил�ляр�эюрдцк�ля�ри�ни,� ешит�дик�ля�ри�ни�дам�ла-дам�ла

топ�ла�йыб�бир� цм�ма�на� че�ви�ря�бил�ди�йи�бу�ки�та�бы�мя�ня� чох� шей�ляран�лат�ды,�чох�шей�ляр�юйрят�ди.Ян�яв�вял,�мцял�лиф�та�ри�хи�ми�зи,�дц�ня�ни�ми�зи�чох�ин�ъя�лик�ля�ри�ня�гя�-

дяр�ка�мил�бил�ди�йи�ня�эюря�ра�йо�ну�му�зун�дц�нян�ки�сяр�щяд�ля�ри�ня�га�-йы�дыб,�юз�оху�ъу�ла�ры�ны�Шям�сяд�дин�сул�тан�лыьы�на,�Га�ла�кян�дя,�Чям�-бя�ря�йя,�яср�ляр�бо�йу�хал�гы�мы�зын�йай�лаг�йе�ри�олан�Му�рьу�за�вя�да�-ща�ща�ра�ла�ра�апар�ма�лы�олур.Ки�таб�да�мцял�ли�фин�цряк�аь�ры�сы� иля�гя�ля�мя�ал�дыьы�ян�аьыр�дярд

тор�паг�ла�ры�мы�зын�га�рыш-га�рыш,�кянд-кянд,�оба-оба�дцш�мян�яли�някеч�мя�йи�дир.�Мцял�лиф�вя�тян�пяр�вяр�бир�зи�йа�лы�ки�ми�ити�рил�миш�тор�паг�-ла�ры�мы�зын�би�зим�цчцн�не�ъя�дюзцл�мяз�дярд�ол�дуьу�ну�эюстяр�мя�-

384

Бящрузяр

Page 385: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йя,юз�щям�вя�тян�ля�ри�ня,�бу�эцн�кц�вя�са�бащ�кы�ня�сил�ля�ря�чат�дыр�маьача�лы�шыр.Ки�таб�да�Га�ра�лар�кян�ди�нин�иэид�оьул�ла�ры�нын�ер�мя�ни�ля�рин�тювля�-

си�ни�эе�ъяй�кян�не�ъя�сюкцб�даьыт�дыг�ла�ры,�явя�зин�дя�ися�юз�рящ�бяр�иш�-чи�ля�ри�миз� тя�ря�фин�дян� не�ъя� ин�ъи�дил�дик�ля�ри� дя� юз� як�си�ни� тап�мыш�дыр.Бу�ра�да�да�щи�Шящ�ри�йа�рын�де�ди�йи�бир�бейт�йа�да�дц�шцр:

Бюйцк баш лар ды тяг сир кар,Ки чик баш да ня тяг сир вар?

Ки�таб�да�мцял�ли�фин�да�ща�чох�йер�вер�ди�йи�юзц�нцн�дя�вах�ти�ля�иш�-ти�рак�чы�сы� ол�дуьу�йай�лаг�щя�йа�ты,� кюч�кар�ван�ла�ры,� йо�хуш�лу,� ениш�лийол�лар,�мал-га�ра,�го�йун-гу�зу�сц�рц�ля�ри,�да�ща�ня�ляр,�да�ща�ня�ляр...Мцял�лиф�эя�зиб�до�лаш�дыьы�даь�ла�ры,�йай�лаг�ла�ры,�су�йун�дан�до�йун�ъаич�ди�йи� бу�лаг�ла�ры� йе�ни�ъя� эюрмцш� ки�ми� ад�баад� бир-бир� ха�тыр�ла�йыр,щяр�би�ри�щаг�гын�да�цряк�до�лу�су�да�ныш�маг�дан�дой�мур.Бя�ли,�ели�ми�зин�дц�нян�ки�аран�лы-йай�лаг�лы,�хе�йир�ли-бя�ря�кят�ли,�вар�лы-

дювлят�ли�кючя�ри�щя�йа�ты�бу�ки�таб�да�чох�мяф�тун�луг�ла�тя�рян�нцм�еди�-лир�вя�оху�ъу�ла�ры�да�га�над�лан�ды�рыб�о�ил�ля�ря�апа�ра�би�лир.Ки�таб�да�1988-ъи� ил�дян�баш�ла�йа�раг�ер�мя�ни�ляр� тя�ря�фин�дян�ъялб

олун�дуьу�муз�мц�ща�ри�бя�ил�ля�рин�дя�сяр�щяд�ля�ри�миз�дя�эе�дян�дюйцш�-ляр�дя�гей�рят�ли�оьул�ла�ры�мы�зын,�зи�йа�лы�ла�ры�мы�зын,�им�кан�лы�елоь�лу�ла�ры�-мы�зын� тор�паг�ла�ры�мы�зын�мц�да�фия�си�ня�галх�ма�ла�ры� вя�дцш�мя�ня�бирга�рыш�тор�паг�вер�мя�мя�ля�ри�иф�ти�хар�щис�си�иля�гейд�олу�нур.Мцял�ли�фин� ки�таб�да� вер�ди�йи� гя�зет�мя�га�ля�ля�ри� онун� бир� зи�йа�лы,

бир� жур�на�лист�вя�бир�ре�дак�тор�ки�ми�щан�сы�гял�бя�вя�щан�сы�гей�ря�тяса�щиб�ол�дуьу�ну� тяс�диг�ля�йир.�Бу�йер�дя�ус�тад�Ми�ка�йыл�Азаф�лы�нынбир�бян�ди�йа�да�дц�шцр:

Тяр лан га на ды ны фя ляк йол ма йан,Щяс рят дян са ра лыб, гям дян сол ма йан,Е ли ня, йур ду на ашиг ол ма йанНа ля ни, фяр йа ды, ама ны бил мяз.

385

Кечмиш эяляъяк

Page 386: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бя�ли,�Бящ�ру�зяр�Рцс�тя�мо�вун�о�аьыр� ил�ляр�дя,�Вя�тя�нин�ян�чя�тинэцн�ля�рин�дя�гя�ля�ми�ни�сцн�эц�йя�не�ъя�че�вир�ди�йи�ни,�бц�тцн�то�вуз�лу�ла�рытор�паг�ла�ры�мы�зын�мц�да�фия�си�ня�не�ъя�ща�рай�ла�дыьы�ны�щя�мин�мя�га�ля�-ляр�дян�ай�дын�эюрц�рцк.Ки�таб�да�диг�гя�ти�ъялб�едян�мя�ся�ля�ляр�дян�би�ри�дя�мцял�ли�фин�ус�-

тад� ся�нят�кар�ла�ры�мы�зы� йад� ет�мя�си� вя� он�ла�рын� ся�нят� ин�ъи�ля�рин�дянйер�ли-йе�рин�дя� ис�ти�фа�дя� едя� бил�мя�си�дир.� О,� ус�тад� Щц�сейн� Бо�зал�-ган�лы�ны,�Ми�ка�йыл�Азаф�лы�ны,�ша�ир�Щя�ся�ни�вя�баш�га�ус�тад�ся�нят�кар�-ла�ры�мы�зы�тез-тез�йад�едир�вя�юзц�нцн�ашыг�ся�ня�ти�ми�зя�ву�рьун�луьу�-ну�ай�дын�дя�лил�ляр�ля�эюстя�рир.�Ки�таб�да�ел�аь�саг�гал�ла�ры�на,�ел�аь�бир�-чяк�ля�ри�ня�щюрмят,�ещ�ти�рам,�ата�йа-ана�йа�мя�щяб�бят�дя�хц�су�си�йерту�тур.�Улу�ба�ба�лар�дан�гал�ма�хе�йир�хащ�лыг,�хей�рий�йя�чи�лик,�ел-оба�-да�абад�лыг,�ка�сы�ба,�йох�су�ла�кюмяк�вя�баш�га�мил�ли-мя�ня�ви�кей�-фий�йят�ляр�да�ща�га�ба�рыг�шя�кил�дя�тяб�лиь�олу�нур.Бу�ма�раг�лы�вя�дя�йяр�ли�ки�таб�щаг�гын�да�ят�раф�лы�да�ныш�маьа�чох

ещ�ти�йаъ�ол�са�да�мян�юз�фи�кир�ля�ри�ми�йе�кун�лаш�ды�рыб�мцял�ли�фя�бир�да�-ща�мин�нят�дар�лыьы�мы�бил�ди�ри�рям.�Бу�ки�таб�щяр�бир�то�вуз�лу�нун�сто�-лцс�тц�ки�та�бы�ол�маьа�ла�йиг�бир�ясяр�дир.�Бу�ки�таб�бу�эцн�кц�вя�эя�-ля�ъяк� ня�сил�ляр� цчцн� зян�эин� факт�лар�ла� до�лу� олан� бир� хя�зи�ня�дир.Китабдан�бу�да�мя�лум�олур�ки,�мцял�ли�фин�цря�йи�до�лу�дур,�йе�ни�бирки�таб�яр�ся�йя�эя�тир�мяк�еш�ги�ля�йа�ша�йыр.�Эц�н�о��эцн�ол�сун�ки,�Бящ�-ру�зяр�Рцс�тя�мо�вун�йе�ни�ки�та�бы�ны�оху�йа�би�ляк.

Фях�ряд�дин�Ща�рай,Азяр�бай�ъан�Йа�зы�чы�лар�Бир�ли�йи�нин�цз�вц,

3�йан�вар�2010-ъу�ил.

«Га рьын сыз» — ся ни ся ня та ны дан ки таб

Хей�ли�вахт�иди,�бе�ля�бир�ки�таб�оху�маг�ис�тя�йир,�юзцм�йаз�маьаещ�ти�йат�едир,�щя�ля�дя�оху�йа�бил�мя�ди�йим�цчцн�ичим�ра�щат�ол�мур,мющтаъ�лыг�ке�чи�рир�дим.�Щаг�гын�да�илк�мя�лу�ма�ты�«То�вуз»�гя�зе�тин�-дян,� сон�ра� ай�ры-ай�ры� гя�лям� йол�даш�ла�рым�дан� ешит�дим.� Ща�мы«Гарьын�сыз»�щаг�да�аьыз�до�лу�су�да�ны�шыр�ды.�Ан�ъаг�Бящ�ру�зяр�мцял�-ли�мин�бу�ки�та�бы�мян�дя�йох�иди.

386

Бящрузяр

Page 387: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

О�нун�ла� ка�би�не�тин�дя� эюрцш�дцм.� Ачыьы,� «Га�рьын�сыз»�ла� баь�лыюзц�ня� эи�лей�лян�мя�йя� эет�миш�дим.� Ни�йя� мян� бу� ки�таб� щаг�гын�дабаш�га�ла�рын�дан� ешит�мя�ли�йям?� Ара�мыз�да�кы� ярк� мя�ня� бу� ъц�ря�тивер�миш�ди.�Ний�йя�ти�ми�эюзцм�дян�оху�йуб:�Яйляш!�—�де�ди.�Тях�ми�нян�ики-

цч�дя�ги�гя�дян�сон�ра�ав�тог�раф�йаз�дыьы�«Га�рьын�сыз»�ки�та�бы�ны�мя�няузат�ды.—�Цряк�ля�баьыш�ла�йы�рам,�—�де�ди.�Ки�та�бын�яв�вя�лин�дян�со�ну�на�гя�дяр�Вя�тя�ни�ни,�хал�гы�ны,�доьу�луб

бо�йа-ба�ша�чат�дыьы�шен�ли�йи,�мил�ли�мян�су�бу�луьу�ну,�гящ�ря�ман�кеч�-ми�ши�ни,� Вя�тя�ни�нин� щяр� да�шы�ны-га�йа�сы�ны,� мин�бир� дяр�дин� дяр�ма�ныолан� бу�лаг�ла�ры�мы�зын� щяр� би�рин�дян� ичи�лян� бир�ъя� удум� су�йу� бе�лясон�суз�мя�щяб�бят�ля�се�вян�бир�ин�са�нын�цряк�дюйцн�тц�ля�ри�ни�еши�дир�-сян.Шям�шядд�ил�сул�тан�лыьы�нын�гцд�ря�тин�дян,�йурд�йер�ля�ри�ми�зин�адын�-

дан,�юзц�де�миш�кян,�сц�рц�сц�су�бу�лан�ды�ран�лян�эяр�ли�ки�ши�ля�рин�дювлятвя�ся�ха�вя�тин�дян,�юлц�мцн�юзц�нц�чал-чи�дар�ет�мяк�дян�чя�кин�мя�йянняр� иэид�ля�ри�миз�дян,� ха�сий�йят�дя� ипяк,� ис�мят�дя� мя�ляк,� ъя�са�рят�дяер�кяк�га�дын�ла�ры�мыз�дан�да�ны�шар�кян�ъан�лы�халг�да�ны�шыг�ди�лин�дян�огя�дяр�ся�лист�вя�мя�ща�рят�ля� ис�ти�фа�дя�ет�миш�дир�ки,�еля�бил,�оху�ъу�су�-нун�ялин�дян�ту�туб�щаг�гын�да�сющбят�ач�дыьы�йай�лаг�лар�да�кы�йурдйер�ля�рин�дян,� кюч� йол�ла�рын�дан,� зи�йа�рят�эащ�ла�рын�дан,� фираван� шен�-лик�ля�рин�дян,� бо�шал�мыш� кянд�ляр�дян,� дюйцш� бюлэя�ля�рин�дян,� сяр�щядкянд�ля�рин�дян�ке�чи�рир.«Га�рьын�сыз»�о�гя�дяр�эюзял�бир�дил�ля�йа�зы�лыб�ки,�су�суз�луг�дан�ъи�-

йя�ри�пюшя�ля�нян�адам�бу�лаьын�эюзцн�дян�до�даьы�ны�айы�ра�бил�мя�ди�-йи,� дой�ма�мыш� ди�кя�лям�мя�ди�йи� ки�ми,� бу� ки�та�бы� да� баш�ла�дын�мы,оху�йуб�гур�тар�ма�мыш�айры�ла�бил�мир�сян.Бу�ъцр�ки�таб�ла�ра�бу�эцн�да�ща�бюйцк�ещ�ти�йаъ�вар.�Яв�вя�ла,�бу

эц�нцн�адам�ла�ры�дц�нян�дян�узаг�дц�шцб�—�кеч�ми�ши�ми�зи�унут�ма�-ма�ла�ры�цчцн.�Икин�ъи�си,�юз-юзц�нц�да�ща�йа�хын�дан�та�ны�маг�ба�хы�мын�дан.Ц�чцн�ъц�сц,�бир�сы�ра�то�по�ним,�щид�ро�ним,�ой�ко�ним�ля�ри�ми�зи�дя�-

гиг�ляш�дир�мя�нюгте�йи-ня�зя�рин�дян.�

387

Кечмиш эяляъяк

Page 388: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Дюрдцн�ъц�сц,�ъан�лы�халг�да�ны�шыг�ди�ли�ми�зин�ши�рин�ли�йи�ни,�ори�жи�нал�-лыьы�ны�го�ру�йуб�сах�ла�маг�дан�ютрц.Я�сяр�дя�ки� бц�тцн� су�рят�ляр� та�ри�хи� шях�сий�йят�ляр,� за�ма�нын�да� ел

ичин�дя� са�йы�лыб-се�чи�лян� ин�сан�лар�дыр.� Бу� эц�нцн� оху�ъу�су�мя�су�лий�-йят�ля�дярк�ет�мя�ли�дир�ки,�ес�та�фе�ти�гя�бул�ет�ди�йи�ин�сан�ла�ра�ла�йиг�олубону�эяляъяйя�ютцрмялидирляр.Я�ли�миз�дян�чых�мыш�йурд�йер�ля�ри�миз,�ишьал�олун�муш�Га�ра�баь�вя

онун�ят�ра�фы,�гар�ны�ба�шын�дан�гий�мят�ли�йер�ли�ся�ла�щи�ййят�са�щиб�ля�ри�-нин� бир� шящ�вят� цчцн� Вя�тян� тор�паьы�нын� бир� щис�ся�си�ни� ер�мя�ни�йябаьыш�ла�ма�сы�ны�мцял�лиф� щан�сы� цряк� аь�ры�сы,� ъанйа�ньы�сы� иля� гя�ля�мяалыр�са,�90-ъы�ил�ляр�дя�эе�дян�мц�ща�ри�бя�дя�То�у�зун�бир�га�рыш�тор�паьы�-нын�дцш�мя�ня�ве�рил�мя�мя�син�дян,�йе�ри�эя�лян�дя�мян�фур�гон�шу�ла�ры�-мы�за�тоуз�лу�ла�рын�аьыр�зяр�бя�ляр�вур�маьын�дан,�баш�га�ра�йон�лар�данолан�адам�лар�ара�сын�да�да�ща�мяь�рур�вя�гц�рур�ла�эяз�мя�йин�дян�фя�-ха�рят�ля�сющбят�ачыр.Шям�шяддил� ма�ща�лы� бцтювлцк�дя� оъаг�ды,� пир�ди,� сяъ�дя�эащ�ды�—

Алы�Дя�дя,�Гя�риб�Се�йид,�Щачагайа,�Пир�Па�лыд�вя�он�лар�ла,�бял�кя�дяда�ща�чох�инанъ�йер�ля�ри�ми�зин�—�зи�йа�рят�эащ�ла�ры�мы�зын�вя�ювли�йа�ла�-ры�мы�зын�цзц�щюрмя�ти�ня�Бюйцк�Йа�ра�дан�юзц�То�у�зу�му�зун�вя�то�-уз�лу�ла�ры�мы�зы�ту�фан�дан,�сел�дян,�га�сы�рьа�дан,�зял�зя�ля�дян�вя�с.�щифзеля�йир.Бящ�ру�зяр�мцял�лим�мил�ли�адят-яня�ня�ля�ри�ми�зи,�мил�ли�мят�бя�хи�ми�-

зи,� щей�ван�дар�лыг�мящ�сул�ла�ры�мы�зын� ад�ла�ры�ны,�мяи�шят� яш�йа�ла�ры�мы�зыйа�хын�дан� та�ны�йан� вя� юзц� та�ны�дыьы� гя�дяр� дя� оху�ъу�ла�ры�на� та�ныт�-маг�ис�тя�йян�бир�зи�йа�лы,�ин�ди�ки�мя�гам�да�тяд�ги�гат�чы�дыр.�Ясяр�бо�-йу�мцял�лиф�Тоу�зун�щан�сы�яра�зи�ля�ри�нин�ар�хео�ло�жи�га�зын�ты�ла�ра,�тяд�-ги�гат�ла�ра�ещ�ти�йаъы�ол�дуьу�ну�ай�дын�ъа�эюстя�рир�вя�бу�та�ри�хи�араш�-дыр�ма�ла�рын� эе�ъи�кя�ъя�йин�дян� чох� на�ра�щат� ол�дуьу�ну� бил�ди�рир.� Буэцн�кц�ор�та�няс�лин�нц�ма�йян�дя�ля�ри�нин�бюйцк�як�ся�рий�йя�ти�бу�ла�ма,дя�ля�мя,�кя�тя�мяз,� су�луг�вя� с.� ня�де�мяк�ол�дуьу�ну�бил�мя�ди�йи�нятам�ямин�олан�Бящ�ру�зяр�мцял�лим�он�ла�рын�эе�ниш�иза�щы�ны�ве�рир.Щал�ла�лыьы,�хе�йи�хащ�лыьы,�дцз�лц�йц,�эц�ля�рцз�лц�йц,�ся�ми�мий�йя�ти�олан

елин-ела�тын�сяр�вя�ти�ашыб-да�шар.�Не�ъя�ки,�Шям�шядди�лин�сяр�вя�ти�ашыб-да�шыр�ды.�Бу�эцн�ер�мя�ни�даш�нак�ла�ры�нын�«йи�йя�лян�дик�ля�ри»�язя�ли�вя

388

Бящрузяр

Page 389: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ябя�ди� йурд� йер�ля�ри�ми�зин� ад�ла�ры�нын� ер�мя�ни�ляш�ди�рил�мя�си� щяр� биразяр�бай�ъан�лы�ки�ми�мцял�ли�фин�дя�цряк�аь�ры�сы�дыр.�Ан�ъаг�о,�цмид�сизде�йил�дир.�Ина�ныр�вя�инан�ды�рыр�ки,�о�йурд�йер�ля�ри�йе�ня�дя�би�зим�ола�-ъаг�вя�би�зим�дир.�Йох�са�Са�ры�Му�рьуз�ту�фан�го�па�рар,�Юкцз�даьывул�кан�пцс�кц�ряр,�То�па�шан�пар�ча-пар�ча�олуб�даьы�лар,�Эюзял�дя�ряол�ту�туб�йа�нар,�Дцр�лц�бу�лаг�дан,�Сцд�лц�бу�лаг�дан�су�явя�зи�ня�ганчаь�ла�йар.� Елин� эюзц� тя�ря�зи�дир.� Йах�шы�йа-йах�шы,� пи�ся-пис� де�йир�ляр.За�ма�нын�да� Тоузда� Ы� ка�ти�б� ол�муш� «дюрдэюз»�Ма�ме�до�ву� буэцн�бц�тцн�то�уз�лу�ла�рын�бюйцк�щюрмят�вя�ещ�ти�рам�ла�йад�ет�ди�йи�нишювгля�гя�ля�мя�алан�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�мин� ел� эюзцн�дя�уъал�маьыння�гя�дяр�гий�мят�ли�ол�дуьу�ну,�еля�гай�на�йыб-га�ры�шаны�елин�ня�гя�дярсев�ди�йи�ни�ан�лат�маг�ис�тя�мя�си�дир.�Тя�са�дц�фи�де�йил�дир�ки,�бу�вя�зи�фя�нида�шы�мыш�Ас�лан�Ня�си�бов�да�щюрмят�ля�йад�еди�лир.

«Тор паьы сев мяк, она га йьы иля йа наш маг, гул луг ет мяк, на -зы ны чяк мяк, тор паьын ся ха вят па йы ны ар ты рар, ру зи си бя ря кят лиолар» —�фик�ри�«Га�рьын�сыз»�ки�та�бын�дан�гыр�мы�зы�бир�хятт�ки�ми�ке�-чир.� Бу,� йет�кин� бир� зи�йа�лы�нын,� ка�мил� бир� тцрк� ки�ши�си�нин� юзцн�дянсон�ра�кы� няс�ля� юйц�дц�дцр.� Бир� гя�лям� ада�мы� ки�ми� за�ма�ны�мыз�дабаш�ве�рян�ща�ди�ся�ля�ря�юзц�нцн�че�вик�жур�на�лист�мювге�йи�ни�бил�ди�рир,ща�ди�ся�ля�рин�за�ма�нын�да�ишыг�лан�ды�рыл�ма�сы�цчцн�ялин�дян�эя�ля�ни�ясир�-эя�мир.�Щят�та�фя�ал�мювге�ту�тан�оху�ъу�ла�рын�да�йа�зы�ла�ры�нын�ре�дак�-тор�луьу�дюврцндя�«То�вуз»�гя�зе�тин�дя�дяръ�олун�ма�сы�на�щяр�ъцршя�раит�йа�ратмышды.Ила�щи,� хал�гы,� ели-оба�ны,�Вя�тя�ни� щан�сы� юлчц�дя�мя�щяб�бят�ля� сев�-

мя�ли�сян�ки,�бу�хал�га,�бу�ела�та�мян�суб�олан�ади�сцз�мя�Гуруту�-ну,�бо�зах�го�чун�яти�ни,�ах�тар�ма�мо�та�лын�пен�ди�ри�ни,�нещ�ря�ай�ра�-ны�ны,�ме�шя�ля�ри�ми�зин�ъыр�ар�му�ду�ну,�мо�руьу�ну,�чи�йя�ля�йи�ни�бц�тцндцн�йа�нын�на�з-не�мя�ти�ня�дя�йиш�мя�йя�сян?!Е�шит�ди�йи�мя�эюря,�бу�ки�та�бын�да�ва�мы�эя�лир.�Се�ви�ни�рям!�Се�ви�ни�-

рям�ки,�чаь�даш�Азяр�бай�ъан�эянъ�ли�йи�нин�бил�мя�ди�йи�чох�ше�йи�он�ла�-рын�юйрян�мя�ля�ри�цчцн�мян�бя�ола�ъаг�дыр.�Се�ви�ни�рям�ки,�йад�даш�лартя�зя�ля�ня�ъяк.�Кющня�йурд�йер�ля�ри�ми�зя�ер�мя�ни�ляр�йе�ни�ня�ад�вер�ся�-ляр�дя�биз�он�ла�ры�кющня�ад�ла�рый�ла�та�ны�йа�ъаг,�йе�ни�дян�юзц�мц�зцн�-кц�ет�мяк�цчцн�бир�йум�руг�ки�ми�би�рля�шя�ъя�йик.

389

Кечмиш эяляъяк

Page 390: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Се�ви�ни�рям�ки,�бу�ки�та�бы�оху�дуг�ъа�эюзц�мцз�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�-мин�йаз�дыг�ла�ры�ны�оху�йа-оху�йа�гу�лаг�ла�ры�мыз�ъян�эи� ся�да�ла�ры,�гы�-лынъ�шаг�гыл�ты�ла�ры,�иэид�ня�ря�ля�ри,�ат�киш�ня�мя�ля�ри�ара�сын�дан�аь�саг�галюйц�дц�еши�дя�ъяк:

Тор паьы сев, йур ду го ру,Тор паг сы зын ол маз эо ру.

Бе�ля�бир�де�йим�вар:�«Дц�ня�ни�бу�эц�нцн�дян�шя�ряф�ли�олан�бу�эц�-нцн�дян,�бу�эц�нц�дц�ня�нин�дян�шя�ряф�ли�олан�ися�дц�ня�нин�дян�да�ныш�-маг�ис�тя�мяз».

Бящ�ру�зяр�мцял�лим�дц�ня�нин�дян�шя�ряф�ля�сющбят�ачыр,�ба�ба�ла�ры�-нын,�ата�сы�нын�ел�ичин�дя�нц�фу�зун�дан,�щаг�лы�ола�раг�цряк�ля�да�ны�шыр.Щик�мя�тин�бюйцк�лц�йц�ня�ба�хын:�«Мя�ним�бу�эцн�дя�йе�ди�йим�чюряката�мын� ады� щюрмя�ти�ня�дир».� Бюйц�йя� щюрмят,� ону� уъа� тут�маг,няс�ли-кюкц�гий�мят�лян�дир�мяк�еля�юзц�нц�ур�ват�лы-гий�мят�ли�еля�мяк�-дир.�То�уз�ра�йо�нун�да�еля�бир�зи�йа�лы�та�ны�мы�рам�ки,�Бящ�ру�зяр�Рцс�-тя�мо�вун�ады�на�щюрмят�вя� ещ�ти�рам�эюстяр�мя�син.�Ата�лар� сюзля�рийа�ды�ма�дц�шцр:�«Ал�ма�бу�даьын�дан�эен�дцш�мяз»,�«От�кюкц�цс�тяби�тяр».�Бу�щюрмят-ещ�ти�рам�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�мин� юз� га�зан�ъы�дыр.Ам�ма�бе�ля�щюрмят�га�зан�ма�йо�лу�ну,�щеч� шцб�щя�сиз,� о,� ата�сын�-дан,�ба�ба�сын�дан�яхз�еля�миш�дир.�Инди�ки�щал�да�о�да�кеч�ми�ши�ни�буъцр�уъа�дан-уъа�тут�маг�ла�ю�зцн�дян�сон�ра�кы�ня�сил�ля�ри� тяр�би�йя�лян�-ди�рир.� Аь�саг�га�лы-аь�бир�чя�йи� баш� та�ъы� бил�мя�йин� ва�ъиб�ли�йи�ни� дюня-дюня�бил�ди�рир.

Бящ�ру�зяр�мцял�лим!Тан�ры�дан�зещ�ни�ни�зя�ити�лик,�ил�ща�мы�ны�за�кцк�ря�йиш,�ъа�ны�ны�за�саь�-

лыг,�мя�щяб�бя�ти�ни�зя�юля�зи�мя�мяк�ар�зу�еди�рям.�Вя�оху�ъу�лар�адын�-дан�ха�щиш�еди�рям�ки,�би�зи�чох�ин�ти�зар�да�гой�ма�йын.

Я�бцл�фят�Ислам,А�зяр�бай�ъан�Йа�зы�чы�лар�Бир�ли�йи�нин�цз�вц,�ша�ир.�

390

Бящрузяр

Page 391: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Бящ ру зяр шях сий йя ти вя “Га рьын сыз” ки та бы щаг гын да дц шцн ъя ля рим

Яв�ва�ла,�ону�гейд�едим�ки,�бу�эцн�няин�ки�ки�таб�йаз�маг�чя�-тин�дир (сющбят ъид ди бе йин мящ су лун дан эе дир) ки�таб�оху�йан�ла�рынса�йы,�тяяс�сцф�ляр�ол�сун�ки,�чох�аз�дыр.Мя�ним�гя�ти�гя�ная�тим�бе�ля�дир�ки,�юз�кеч�ми�ши�ни,�доьул�дуьу�ел-

оба�ны,�го�щу�му�ну,�ата-ба�ба�сы�ны�дя�гиг� та�ны�ма�йан� ин�сан�Вя�тянсе�вя�бил�мяз.То�вуз�яща�ли�си�нин�са�йы�артса�да,�ян�азы�зи�йа�лы�ла�рын�бир-би�ри�ни�та�-

ны�дыьы,� га�би�лий�йят� вя� мя�ри�фя�ти�ня� бя�ляд� ол�дуьу� ра�йон�дур.� МянБящ�ру�зяр�мцял�ли�ми,�щя�ля�80-ъи�ил�ляр�дя�Ша�ма�хы�ра�йо�нун�да�иш�ля�ди�-йим�вахт�дан�та�ны�сам�да,�Бящ�ру�зяр�няс�ли�иля�ги�йа�би�та�ныш�лыьы�мынта�ри�хи�да�ща�яв�вя�ля�эе�диб�чы�хыр.Ор�та�мяк�тяб�дя�оху�дуьум�за�ман�Бай�рам�лы�кян�дин�дя�щя�ги�ги

дин� рящ�бя�ри�олан�Мол�ла�На�маз�ба�ба�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�мин�ата-ба�ба�ла�ры�щаг�да�хош�сюзляр�де�йяр,�би�зим�го�щум�ол�дуьу�му�зу,�йа�-хын�мц�на�си�бят�ля�ри�ми�зи�сюйляр�ди.“Щя�ги�гят”� вя� “То�вуз”� гя�зет�ля�рин�дя�ки� гай�нар� фяа�лий�йя�ти

дюврцн�дя�Бящ�ру�зяр�мцял�лим�ля�шях�сян�та�ныш�ол�дуг,�ара-сы�ра�хыр�дайа�зы�ла�рым�дяръ� олун�ду,� онун� ел-оба�йа� зи�йа�лы� баь�лы�лыьы,� кюкдянмющкям�йа�пыш�маьы,�сяб�ри�вя�са�дя�ли�йи�би�зи�да�ща�да�йа�хын�лаш�дыр�-ды.Бящ�ру�зяр�мцял�лим�щаг�гын�да�гя�ная�ти�ми�“Га�рьын�сыз”�бир�да�ща

тяс�диг�ет�ди.�Бу,�бир�тяд�ги�гат�яся�ри�де�йил,�араш�дыр�ма�де�йил,�ел�ми-пуб�ли�сис�тик�мо�ног�ра�фи�йа�да�де�йил.�“Га�рьын�сыз”�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�-мин�юзц�нцн�дя�де�ди�йи�ки�ми,�халг�ру�щун�да�эя�зиш�мя�ляр,�аь�саг�гал�-лар�ла,�зи�йа�лы�лар�ла,�аби�дя�ляр�ля�эюрцш�ляр�дян�бир�то�вуз�лу�нун�чох�мя�-ща�рят�ля� вя� юзц�ня�мях�сус�гя�лям�ля�ору�жи�нал� дц�шцн�ъя�ля�ри�дир.�Ки�та�-бын�гий�мя�ти�дя�еля�бун�да�дыр.Бящ�ру�зяр,�бя�зян�да�ща�гя�лиз�вя�мц�ряк�кяб�араш�дыр�ма�лар�да�та�-

па�бил�мя�ди�йи�миз�шей�ля�ри�—�бюлэя�нин�та�ри�хи�ни,�ет�ног�ра�фи�йа�вя�ъоь�-ра�фи�йа�сы�ны,�фолк�ло�ру�ну,�ки�ши�ля�ри�ни�би�зя�та�ны�дыр.�Са�дя�халг�ди�лин�дяйазылан�ки�таб�да�мян�чох�се�вин�ди�рян�мя�гам�лар�дан�би�ри�дя�то�по�-

391

Кечмиш эяляъяк

Page 392: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ним�ля�ри�ми�зин-ъоь�ра�фи�йер�ад�ла�ры�нын�чох�ва�ъиб�олан�ил�кин,�мя�лумолан�ва�риант�ла�ры�нын�йа�да�са�лын�ма�сы�дыр.�Йай�лаг�вя�гыш�лаг�йер�ля�ри�-ми�зин,�де�мяк�олар�ки,�бюйц�мяк�дя�олан�эянъ�няс�лин�аз�га�ла�йад�-да�шын�дан�си�лин�ди�йи�ин�ди�ки�дюврдя,�мян�ъя,�бу�нун�юзц�дя�бир�зи�йа�-лы�фя�да�кар�лыьы�дыр.Та�ри�хин�сах�та�лаш�ды�рыл�ма�сы�ны�гя�бул�ет�ми�рям�вя�бу�ну�едян�ляр,

зян�ним�ъя�ъы�лыз�дц�шцн�ъя�ли�ин�сан�лар�дыр.�Бящ�ру�зяр�та�ри�хин�йер�ли-йер�-сиз�гя�дим�ляш�ди�рил�мя�си�ни�гя�бул�ет�мир,�ре�ал�вя�дцз�эцн�ола�ны�се�чир.Бу,�би�зим�йад�да�шы�мыз�дыр.Дювлят�чи�ли�йи,�халг�вя�мил�лят�мя�на�фе�йи�ни�щяр�шей�дян�уъа�ту�тан

Бящ�ру�зяр�мцял�лим�бу�фи�кир�мящ�су�лун�да�бир�да�ща�сц�бут�едир�ки,та�рих� еля� халг� йад�да�шы�на� ясас�ла�нан,� он�дан� сц�зц�лян�ща�ди�ся�ля�риння�ти�ъя�си�дир.Та�ри�хи�инанъ�йер�ля�ри�миз�олан�—�Алы�Дя�дя,�Щачагайа�щаг�гын�-

да�бил�дик�ля�ри�ми�зя�рянэ�га�тан�Бящ�ру�зяр�мцял�лим�“Га�рьын�сыз�”ы�яс�-лин�дя�фолк�ло�ру�му�за�щя�дий�йя�едиб.�Ня�гя�дяр�йер-йурд�ад�ла�ры�мыз,гя�дим�ифа�дя�ля�ри�миз,�халг�де�йим�ля�ри�вар�бу�ки�таб�да!Ща�ди�ся�ля�рин�мяр�кя�зин�дя�ол�ма�сы�Га�ра�баь�са�ва�шы�иля�баь�лы�То�-

вуз�вя�ят�раф�да�баш�ве�рян�ля�ри�дя�гиг�дя�йяр�лян�дир�мя�си�ня�им�кан�ве�-риб�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�мя.Ки�таб� тяк�ъя� юз� доьул�дуьу� кян�ди,� юз� няс�ли�ни� де�йил,� То�ву�зу,

Бо�зал�ган�лы�ны,�Юйсцз�лц�нц.�Яли�бяй�ли�ни,...�он�ла�рын�сан�бал�лы�ки�ши�ля�ри�-ни� йа�ды�мы�за� са�лыр.� “Га�рьын�сыз”� ел� йад�да�шы�нын� тя�зя�лян�мя�си,� итиб-бат�маг�гор�ху�су�олан�де�йим�ля�рин,�адят-яня�ня�ля�ри�нин�йыьы�лыб�сах�-лан�ма�сы,�То�ву�зун�та�ри�хи�нин�вя�ъоь�ра�фи�йа�сы�нын�мцяй�йян�мя�гам�-ла�ры�нын�диг�гя�тя�чат�ды�рыл�ма�сы�йо�лун�да�уьур�лу�бир�фи�кир�топ�лу�су�дур.Доь�ру�су,�ки�та�бы�щя�ля�там�шя�кил�дя�оху�йуб�юзц�мцн�кц�едя�бил�-

мя�ми�шям,�вах�та�эюря�дя�де�йил,�йад�да�шы�мы�за�щюрмя�тя�эюря�дир,�бирдя�ки,�мя�ним�дя�аз-чох�йа�ды�ма�дц�шян�ушаг�лыг�дюврцм�—�йай�дааи�ля�миз�ля�йай�лаьа,�гыш�да�Ъей�ранчюля�кюч�ет�ди�йи�миз�азал�дыр�охусу�ря�ти�ми,� о� эцн�ля�ря� га�йыт�маг� ис�тя�йи�рям.� Саь� ол�сун,� Бящ�ру�зярРцс�тя�мо�ву,�бу�ан�ла�ры�мя�ня�йа�шат�ды.Ки�та�бы�мя�ня� тяг�дим� едяр�кян� Бящ�ру�зяр�мцял�лим� дя�дя-ба�ба

дост�луьу�му�зу� ха�тыр�лат�ды,� ща�мы�мы�зын� ет�мя�ли� ол�дуьу�муз� бир� иши

392

Бящрузяр

Page 393: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ющдя�си�ня�эютц�рцб,�йад�да�шы�мы�зы�тя�зя�ля�ди.У�зун�ил�ляр�дир�та�ны�дыьым�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�мин�гя�ля�ми�ня�вя�га�-

би�лий�йя�ти�ня,�няин�ки�мя�ним,�щяр�ики�ми�зин�ели�ми�зин�сан�бал�лы�ки�ши�ля�-рин�дян�сай�дыьы�мыз�шях�сий�йят�ля�рин�дя�шцб�щя�си�йох�дур.�Ал�ла�ща�шц�-кцр,�не�чя�ил�ляр�дир�вяз�фя�дя�дир,�щеч�ъам�мат�дан�ай�рыл�ма�ды.Мян�би�ли�рям�ки,�бей�нин�дя�мцх�тя�лиф�мювзу�лар�ки�таб�ла�шыб�ар�тыг,

он�ла�ры�каьы�за�кючцр�мяк�фцр�ся�ти�ар�зу�еди�рям�ся�ня.�Щяр�щал�да�бу�-на�ещ�ти�йа�ъы�олан�лар�вар�вя�ян�азы�юзцн�йцн�эцл�ля�шяр�сян.Бящ�ру�зяр�мцял�лим,�та�рих�мцял�ли�ми�ол�сам�да�конк�рет�ли�йи,�цму�-

ми�ляш�дир�мя�ни�се�ви�рям.�Ки�та�бы,�юз�га�би�лий�йя�тим�ъя,�тящ�лил�едиб�эе�-ниш�бир�йа�зы�йа�зар�дым.�Ещ�ти�йаъ�эюрмц�рям,�о�тящ�лил�дян�да�ща�чохйе�ни�“Га�рьын�сыз”�ла�ра�тя�ля�ба�ты�мыз�вар.Се�ви�ни�рям,� Бящ�ру�зя�ри� та�ны�дыьы�ма� эюря,� йа�хын� цн�сий�йя�ти�ми�зя

эюря,�дя�дя-ба�ба�дост�луьу�му�за�эюря,�“Га�рьын�сыз�”а�эюря.Гя�ля�ми�нин�ити,�эюзц�н�нур�лу,�ру�щун�тя�ра�вят�ли�ол�сун,�ямоь�лу!Йе�ни�сан�бал�лы�ясяр�ля�ри�ни�эюрмяк�цми�дий�ля�вя�ъан�саь�лыьы�ар�зу�-

суй�ла,�Мя�ъид�Мяммядов,

тарихчи.3.3.2010.

Та ри хи щя ги гят ля ри ачыг ла йан "Га рьын сыз" ки та бы нын тяг ди ма ты ке чи рил ди

А�та�тцрк�Мяр�кя�зин�дя� узун�мцд�дят� "То�вуз"� гя�зе�ти�нин� ре�-дак�то�ру� иш�ля�миш,�То�вуз�Ра�йон�Иъра�Ща�ки�мий�йя�ти�нин� иъ�ти�маи-си�йа�си�шюбя�си�нин�мц�ди�ри�Бящ�ру�зяр�Рцс�тя�мо�вун�"Га�рьын�сыз"�ки�-та�бы�нын�тяг�ди�мат�мя�ра�си�ми�ке�чи�рил�ди.�Тяд�би�ри�эи�риш�сюзц�иля�ачан�про�фес�сор�Гя�зян�фяр�Па�ша�йев�ки�-

та�бы�та�ри�хи�миз�дя�юзц�ня�мях�сус�йер�ту�тан�Шям�шяд�дил�бюлэя�си�нинадят-яня�ня�ля�ри�ни,�ет�но�га�фи�йа�сы�ны,�еля�ъя�дя�бир�сы�ра�та�ри�хи�факт�ла�-ры�яща�тя�ет�мя�си�ба�хы�мын�дан�дя�йяр�ли�няшр�ола�раг�гий�мят�лян�ди�р�-ди.�О,� ки�та�бын� ады�на� то�ху�на�раг� "га�рьын�сыз"� ифа�дя�си�нин� "гяргол�ма�йан",� "итиб-бат�ма�йан"� ан�ла�мы�ны� вер�ди�йи�ни� ди�ля� эя�тир�ди.

393

Кечмиш эяляъяк

Page 394: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Про�фес�сор�Г.Па�ша�йев�"Хал�гын�мя�ня�ви�дя�йяр�ля�ри,�адят-яня�ня�ля�-ри,�ет�ног�ра�фи�йа�сы�итиб-бат�мыр.�Алек�сандр�Дц�ма�йа�зыб�ки,�Шям�-шяд�дил�ма�ща�лы�Тиф�ли�ся�гя�дяр�уза�ныр"-де�йя�ха�тыр�лат�ды.�Мил�лят�вя�ки�ли�Гя�ни�ря�Па�ша�йе�ва�ки�таб�да�кы�та�ри�хи�факт�ла�ры�йцк�-

сяк� гий�мят�лян�дир�ди.� О,� гейд� ет�ди� ки,� кянд�ля�ри�ми�зин� ады�нынараш�ды�рыл�ма�сы�он�ла�рын� та�ри�хи�нин�гя�дим�дювря�эе�диб� чых�ма�сы�ныэюстя�рир:�"Биз�бир�та�ри�хи�аби�дя�нин,�да�шын�7,�8�яср�йа�шы�ол�дуьу�ну�бир�ха�-

ри�ъи�йя�де�йян�дя,�бу�онун�йа�дын�да�о�гя�дяр�дя�гал�мыр.�Ан�ъаг�ота�ри�хи�аби�дя�нин,�да�шын�ще�ка�йя�си�ни�да�ны�шан�да,�о,�бир�ин�сан�ки�мибу�на�хц�су�си�ма�раг�эюстя�рир,�йа�дын�да�га�лыр.�Юз�юлкя�си�ня�эе�дян�-дя�дя�бу�ба�ря�дя�да�ны�шыр.�Бящ�ру�зяр�мцял�ли�мин�ки�та�бын�да�да�бе�-ля�ще�ка�йя�ляр�вар.�Мцял�лиф�о�бюлэя�нин,�ин�сан�ла�рын�та�ри�хин�дян�йа�-зыб.�Би�зим�бир�чох�гя�дим�та�ри�хи�оъаг�ла�ры�мыз�вар.�Бу�ки�таб�дабир� йов�шан�го�ху�су�нун�не�ъя�бюйцк�щисс�ляр�ойат�ма�сын�дан�дасюз� ачы�лыр.�Дцш�мян�ля�ри�миз� би�зим� та�ри�хи� сах�та�лаш�дыр�маьа� ча�лы�-шыб�лар.�То�ву�зун�сяр�щя�дин�дя�ки�тор�паг�лар�щя�ми�шя�Азяр�бай�ъа�нынолуб.�Ер�мя�ни�ля�рин�о�тор�паг�ла�ра�ня�вахт�кючц�рцл�мя�си�ки�ми�мя�-ся�ля�ляр�дя�бу�ра�да�як�си�ни�та�пыб.�Бу�ки�таб�та�ри�хи�ми�зи�сах�та�лаш�ды�-ран�ла�ра�да�бир�ъа�ваб�дыр".�Тяд�бир�дя� про�фес�сор�Ал�хан�Мям�мя�дов,� шаир�ляр� Иса�Ъа�ва�-

доь�лу,�Илйас�Тап�дыг,�Баь�ман�Ба�ба,�Зи�ряд�дин�Га�фар�лы,�Му�саЯляк�бяр�ли,�Як�бяр�Го�ша�лы,�фял�ся�фя�елм�ля�ри�док�то�ру�Ря�на�Мир�зя�-за�дя,�зи�йа�лы�Мя�за�щир�Ся�щяр,�"Халг"�гя�зе�ти�нин�ямяк�да�шы�Зя�ри�фяБя�шир�гы�зы�ки�та�бын�мяз�му�ну�ну�йцк�сяк�дя�йяр�лян�ди�ря�ряк�мцял�ли�-фи� тяб�рик�ет�ди�ляр�вя�она�йе�ни�йа�ра�ды�ъы�лыг�уьур�ла�ры�ар�зу�ла�ды�лар.Сон�да�чы�хыш�едян�Бящ�ру�зяр�Рцс�тя�мов�ки�та�бын�ма�раг�ла�гар�шы�-лан�ма�сы�на� се�вин�ди�йи�ни� бил�дир�ди:� "Бу�ра�да� сяс�ля�нян� фи�кир�ляр�дянбе�ля�ня�ти�ъя�йя�эял�дим�ки,�ки�та�бы� со�сиал� си�фа�риш� яса�сын�да�йаз�мы�-шам.�Бу�мя�ним�де�йил,�доьул�дуьум�тор�паьын�ки�та�бы�дыр.�Инсан�-лар�бя�зян�юз�ил�кин�ли�йи�ня,�кеч�ми�ши�ня�га�йыт�маг�ис�тя�йир.�"Щар�данэял�ми�шик,�ща�ра�да�йыг,�ща�ра�эе�ди�рик?"�ки�ми�суал�лар�ин�са�ны�дц�шцн�-дц�рцр.�Ки�таб�бу�суал�ла�ра�ъа�ваб�дыр".�

394

Бящрузяр

Page 395: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ки�таб�да� То�вуз,� Эя�дя�бяй,� ер�мя�ни�ляр�дя� га�лан� Шям�шяд�дилра�йон�ла�ры,�Эюйчя�ма�ща�лы,�Га�ра�го�йун�лу�дя�ря�си,�Аьс�та�фа�да�Щя�-сян�су�бо�йун�ъа�ъя�ну�ба�доь�ру�тор�паг�ла�ры�яща�тя�ет�миш�Шям�шяд�-дил�сул�тан�лыьын�дан�бящс�еди�лир.�Мцял�лиф�бюлэя�нин�кеч�ми�ши�ни�аь�-бир�чяк�вя�аь�саг�гал�ла�рын�йад�даш�ла�рын�дан�сц�зц�лцб�эя�лян�факт�ла�-ра�ис�ти�над�едя�ряк�бу�бил�эи�ля�ри�ъоь�ра�фи,�ет�ног�ра�фик-та�ри�хи�лювщя�-ляр�дя�вя�уну�дул�маг�да�олан�аби�дя�ля�рин�шя�кил�ля�ри�иля�оху�ъу�ла�ратяг�дим�едиб.�

Яф�са�ня�Бай�рам�гы�зы,�"Халг�гя�зе�ти"�

8�май�2010-ъу�ил�.

Сызылтыйла охудуьум китаб

Щяр�вах�ты�ныз�хе�йир�ол�сун,�Бящ�ру�зяр�мцял�лим!Хал�гы�мы�зын�эюзца�чыг�лыьы,� та�ри�хи�ми�зин� яйа�ни�ляш�мя�си,�мил�ли-мя�-

ня�ви� дя�йяр�ля�ри�ми�зин� комп�лект�ляш�ди�рил�мя�си� ба�хы�мын�дан� вя� мил�лиюзц�нц�тяс�диг�мян�бя�йи�ки�ми�сон�дя�ря�ъя�ящя�мий�йят�ли�бир�ясяр�яр�ся�-йя�эя�тир�ди�йи�низ�цчцн�си�зя�ня�ща�йят�сиз�тя�шяк�кцр�ляр�бил�ди�ри�рям.Ачыьы,�бир�кюклц� то�вуз�лу�ки�ми�чох�ута�ны�рам�шеир,�ядя�би�ясяр

йа�за�бил�мя�мя�йи�мя�эюря,�саз�ча�ла,�ашыг�мащ�ны�ла�ры�ны�оху�йа�бил�мя�-мя�йи�мя�эюря.�Ушаг�лыг�дюврцн�дя�мян�дя�чох�ар�зу�ла�йар�дым�ки,йах�шы�йа�зар�олам,�ша�ир�олам.....�чцн�ки�бу�нун�цчцн�идеал�мц�щит�вябц�тцн�мцт�ляг�еле�мент�ляр�вар�иди.�Би�зим�ев�яс�лин�дя�саз-сюз�ся�ня�ти�-нин�ян�ин�ъя�лик�ля�ри�ня�ки�ми�тящ�лил�олун�дуьу�бир�ядя�би�тян�гид�мяр�-кя�зи�ня�бян�зя�йир�ди.�Бу�са�щя�дя�мц�ва�фиг�тящ�си�ли�ол�ма�са�да,�атамчох�мц�кям�мял�араш�ды�ры�ъы�вя�тян�гид�чи�иди.�Атам�ла��Мир�зя�Ибра�щи�-мов,�Щц�сейн�Ариф,�Яли�Вя�ли�йев,�оь�лу�Мя�суд�Ялиоь�лу,�Хан�Шу�-шинс�ки,��Лцт�фя�ли�Аб�дул�ла�йев,��эцр�ъц�йа�зы�чы�ла�ры��Конс�тан�тин�Гам�-са�хур�ди�йа,�оь�лу�Звиад�Гам�са�хур�ди�йа,�Отар�Га�бу�ни�йа��чох�йа�-хын�дост�иди�ляр.�Ола�бил�мяз�ди�ки,�он�лар�Эян�ъя��тяряфя�эял�син�ляр�вяатам�ла�эюрцш�мя�син�ляр.�Чох�вахт�са�кит,�щеч�ки�мя�хя�бяр�ет�мя�дянэя�ляр�ди�ляр.� �Еви�миз�дян�саз�ся�си�кя�сил�мяз�ди.�Аз�ман�озан�ла�ры�мызМи�ка�йыл� Азаф�лы,� Ашыг� Гя�дир,� Ашыг� Имран,� Ашыг� Як�бяр,� Ашыг

395

Кечмиш эяляъяк

Page 396: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Наьы,�Ашыг�Яда�лят�вя�ди�эяр�ля�ри�ата�мын�даи�ми�го�наг�ла�ры�олар�ды�-лар.�Сцф�ря�ляр�ачы�лар,�мяъ�лис�ляр�гу�ру�лар�ды.�Дас�тан�лар,�де�йим�ляр�сяр�-раф�лыг�ла�ин�ъя�ля�няр�ди.�Бу�ся�бяб�дян�мя�ним�ялим�дян�бир�шей�эял�мя�-мя�си�доь�ру�дан�да�гя�ба�щят�иди.�Ъящд�ей�ля�ми�шям�ня�ся�йаз�маьа,ам�ма��юзцм�юзц�мя�оху�йан�да�бярк�утан�мы�шам.�Ам�ма,�Бящ�ру�-зяр�мцял�лим,�тя�вазю�кар�лыг�дан�узаг�ол�са�да,�де�йим�ки,�йах�шы�оху�-ъу�ола�бил�дим�вя�мя�ня�еля�эя�лир�ки,�мц�кям�мял��оху�ъу�ол�маг�даеля�мц�кям�мял�йа�зар�ол�маг�гя�дяр�мя�су�лий�йят�вя�га�би�лий�йят�тя�лябедир.�Бун�ла�ры�бил�дир�мяк�ля�си�зя�бя�йан�ет�мяк�ис�тя�йи�рям�ки,�“Гар -ьын сыз ”ы чох�иш�тащ�ла,�аъэюзлцк�ля,�ей�ни�за�ман�да�кяс�кин�ясяб�сар�-сын�ты�сы� вя� из�ти�раб�ла�оху�дум.�Ушаг�вах�ты� Ся�мяд�Ву�рьу�ну�оху�-йан�да� щя�ми�шя� тяяс�сцф�ля�нир�дим� ки,� ни�йя� бун�ла�ры�мян� йаз�ма�мы�-шам!�О�гя�дяр�са�дя,�гял�бя�йа�хын,�ян�баш�лы�ъа�сы�ися�там�ся�ми�ми�вящя�ги�гя�тя� уйьун� ...Щя�мин� щисс�ля�ри� ин�ди� дя� ке�чир�дим,� Бящ�ру�зярмцял�лим!�Си�зин�яся�ри�низ�хал�гы�мы�зын,�сойкюкц�мц�зцн��ми�нил�лик�ляр�-дян�бя�ри�топ�ла�йыб�фор�ма�лаш�дыр�дыьы�щя�йат�ук�ла�ды�нын�(ди лимиз дя бусюзц бил мя дим) эцз�эц�лц�мц�ъяс�си�мя�си�дир.�Ни�йя�сар�сын�ты�вя�из�ти�раб�-ла�оху�дум,� са�дя�ъя�ола�раг,�щяр� ся�тир�бир�гярт�мяк�го�па�рыр�ды.�Окюч�марш�рут�ла�ры�мя�ним�дя�дя-ба�ба�ла�ры�мын�марш�ру�ту�дур (ин ди киза ман да она эюря де йи рям ки, бир дя мя ним ола ъаьы на гятй йяншцб щя ет ми рям). 1966-ъы�ил�дян�(аь лым кя сян дян) 1983-ъц�иля�ки�мищя�мин�йол�ла�ры�щяр�йай�эет�ми�шям.�Йа�Тоь�лу�ъа�да,�йа�Шор�ъа�да,�йада�Гум�лу�да�дин�ъя�ляр�дик.�10�эцн�яв�вял�эюзля�ри�ми�зя�йу�ху�эет�мяз�-ди,�кюч�тя�да�рц�кц�нцн�юзц�бир�гай�нар�щя�йат�иди.�То�вуз�дан�чы�хар�-дыг�Бюйцк�гыш�лаг-Башкянд-Чям�бя�ряк�(Крас ны)-Тоь�лу�ъа�йо�лу�на.Та�3�ай�олар�дыг�даь�лар�да.�1975-ъи�ил�дя�85�йа�шын�да�вя�фат�едян�Ъа�-ва�щар�анам�да�(ата ня ня ми зя ана де йир дик) аь�лы�кя�сян�дян�буйурд�ла�ра�эя�либ�эет�ди�йи�ни�де�йяр,�бу�йурд�йер�ля�ри�ни�он�ла�рын�ялин�дянал�дыьы�на� эюря� Ле�ни�ни,� Ста�ли�ни� аман�сыз� сюйцш�ля�ря� гярг� едяр�ди.Анам�Авыл�бя�йин�гы�зы�иди.�(Авыл бяй ли кян ди онун ады иля баь лы дыр)ХВЫЫ� яс�рин� яв�вял�ля�рин�дя� щюкмран�лыг� ет�миш,� Шям�сяд�дин� сул�та�ныСя�лим�сул�та�нын�шя�ъя�ря�син�дян�олан�ири�мцл�кя�дар�Аьа�Мя�шя�ди�Мц�-се�йиб� бяй� Сул�та�но�вун� эя�ли�ни,� На�дир� бя�йин� щя�йат� йол�да�шы� иди.Мур�ьу�зу�га�рыш-га�рыш�та�ны�йыр�ды.�Йурд�йер�ля�ри�нин,�би�ня�ля�ри�нин,�ти�-

396

Бящрузяр

Page 397: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ки�ли�ля�ри�нин� га�лыг�ла�ры�ны� цряк� аь�ры�сы� иля� би�зя� эюстя�ряр�ди.� Чи�чяк�ля�ри,бит�ки�ля�ри��гу�ъаг-гу�ъаг�йыь�ды�рар�ды.�Халг�тя�ба�бя�ти�нин�ма�щир�би�ли�-ъи�си�иди.�Бян�зяр�сиз�хал�ча-зи�ли�то�ху�йар�ды,�ля�зиз�йе�мяк�ляр�ус�та�сы�иди.Тоь�лу�ъа�да�ах�шам�лар�щя�йят�дя�тяк�оту�рар�ды,�эц�ня�шин�гц�руб�за�ма�-ны�даь�ла�рын�ба�шы�на�ба�хар�ды�вя�гяф�ля�тян,�щеч�ки�мин�эюзля�мя�ди�йищал�да� шаппылты� иля� ди�зи�ня� вурарды.� Йа�хын�ла�шар�дыг� ки,� ана,� ни�йябеля� ей�ля�йир�сян?� Цзц�нц� дюндя�рян�дя� эюряр�дик� ки,� эюзля�ри� йаш�ладо�лу,�ня�фя�си�щыч�гыр�ты�лы�ды.�Щеч�ким�дян�утан�ма�дан�вя�чя�кин�мя�дянтяк�рар-тяк�рар�Ста�ли�нин�эо�ру�на,�ер�мя�ни�нин�ха�чы�на�сюйяр�ди...�йур�-ду,�оъаьы�ялин�дян�алын�дыьы�цчцн.�Йер�ли� ушаг�лар�ла� бир�эя� йах�шы� фут�бол� ко�ман�да�сы� дц�зял�дир�дик.

Йал�ныз� гон�шу� кянд�ля�рин� ер�мя�ни�ля�ри� иля� ой�на�йыр�дыг.� Ойун�ла�райцз�ляр�ля� ин�сан� йыьы�лыр�ды� вя� юз� азарт� вя� ма�раьы�на� эюря� щеч� дя“Нефт�чи”-“А�ра�рат”� ойу�нун�дан� эе�ри� гал�мыр�ды.� Дц�зц�нц� де�йим,як�сяр�вах�ты�биз�удур�дуг.�Он�лар�ъыьал�лыг�едир,�мяь�лу�бий�йят�ля�ба�-ры�ша�бил�мя�дик�ля�ри�ня�эюря�да�ва�са�лыр�ды�лар�вя�щя�ми�шя�дя�дюйц�ляр�ди�-ляр.�Биз�ися�мющкям�тяр�ля�йян�дян�сон�ра�“дян�эиз�”я�(сиз “дя низ”йаз мы сы ныз) чим�мя�йя�га�чар�дыг.Чох�узат�мы�рам,�бу�ки�ми� ся�бяб�ляр�дян�“Га�рьын�сыз�”ы� сы�зыл�ты�сыз

оху�йа�бил�мя�дим.�То�ву�зу�да�ща�йа�хын�дан�юйрян�дим�вя�та�ны�дым.Бил�ди�йим,�та�ны�дыьым�йер�ля�ри�ися�бир�да�ща�зи�йа�рят�ет�дим.�Ща�мы�мы�зын�щяр�эцн�дц�шцн�дц�йц�мцз,�эюрдц�йц�мцз,�ис�тя�ди�йи�миз

ду�йьу�ла�ры,�щисс�ля�ри��сиз�бир�топ�лу�йа�ъям�ля�мяк�ля�цряк�ля�ри�ми�зин�мя�-ня�ви�йцк��ан�ба�ры�на�дюнмцш�ка�ме�ра�ла�ры�ны�азад�ет�ди�низ,�Бящ�ру�зярмцял�лим!�Ки�та�бы�оху�дуг�ъа�то�вуз�лу�ол�дуьу�ма�эюря,�бу�елин�аб-ща�ва�сый�ла,�су�йу,�чюря�йи�иля��бу�тор�паьын�цзя�рин�дя�бо�йа-ба�ша�чат�-дыьы�ма� эюря,� бу� елин� адят-яня�ня�ля�ри�нин,� лящ�ъя�си�нин,� лек�си�ко�ну�-нун��да�шы�йы�ъы�сы�ол�дуьу�ма�эюря,��ян�баш�лы�ъа�сы�ися�Шям�сяд�дин�сул�-та�ны�нын�тюря�мя�си�ол�дуьу�ма�эюря�гц�рур�ду�йу�рам!��Нювбя�ти�яся�-ри�ни�зи�сябр�сиз�лик�ля�эюзля�йи�рям,�Бящ�ру�зяр�мцял�лим!�Уьур�лар�ол�сун!

Йашар�Султанов,зийалы.

Бакы,�11.05.2010.

397

Кечмиш эяляъяк

Page 398: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

О ларЩюр�мят�ли�зи�йа�лы�Бящ�ру�зя�рин�"Га�рьын�сыз"ки�та�бы�нын�ишыг�цзц�эюрмя�си�мц�на�си�бя�ти�ля�

О ху ки таб ла ры, оху язи зим, Вахт эя ляр бир ъя сюз эя ря йин олар.Щя йат да елм сиз би лин мяз изин, О ху сан юмцр лцк чюря йин олар.

Ки таб-тц кян мя йян ел хя зи ня си,Хал гын йад да шы дыр, мил ля тин ся си.Вах тын да иш лят сян щяр бир ъцм ля си,Дцш мя ня юмцр лцк даь-дцйцн олар.

А хын ъы, бил мя сян сюз мя на сы ны, Ня дяр ди би ляр сян, ня ча ра сы ны,О ху гош ма сы ны, эя рай лы сы ны,Цл ви ду йьу ла рын, цря йин олар.

Тел�ман�Ахын�ъы,�май,�2010

Сц мц йц сюйцн дц рян ки таб

"У�шаг�гял�би�ми�юз�ял�ля�ри�иля�йоьу�ран�ба�бам,�сон�ра�да�атамону�цряк�ля�ри�ис�тя�дик�ля�ри�шяк�ля�са�лыб,�юз�ар�хаик�рущ�ла�ры�ны,�ба�ба�-ла�ры�нын�ган�йад�да�шы�ны� ютц�ря�бил�миш�ди�ляр� ъа�ны�ма-ру�щу�ма,� ха�-рак�те�ри�мя"."Га�рьын�сыз"�ки�та�бын�да� "Ба�ба�мын� тя�зя� или"�бящ�си�ни�бе�ля�бир

пое�тик�ъцм�ля�иля�баш�ла�йыб�яся�рин�мцял�ли�фи�Бящ�ру�зяр.�Хя�йа�лян� алт�мы�шын�ъы� ил�ля�ря� га�йыт�дым.�Эянъ�ли�йим�дя� бир� не�чя

дя�фя�щя�мин�ба�ба�нын-Гя�шям�ки�ши�нин�дя�иш�ти�рак�ет�ди�йи�мяъ�лис�ляр�-дя�ол�му�шам.�Щя�ги�гя�тян�о�мяъ�лис�дя�ис�тяр�са�вад�лы�алим,�зи�йа�лы,ис�тяр�ся�дя�са�дя�кянд�ли�ол�сун,�ща�мы�о�ки�ши�нин�сющбят�ля�ри�ня�гу�лаг

398

Бящрузяр

Page 399: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

кя�си�лир�ди-щя�вяс�ля,�щей�ран�лыг�ла.�Мящз�щя�мин�ба�ба�нын,�онун�оь�-лу� Гай�ва�лы�нын� гял�бин�дя,� ру�щун�да� йа�ша�йан� хал�гын� йад�да�шы,мил�ля�тин� ъис�ма�ни� вя� мя�ня�ви� дцн�йа�сы� ис�те�дад�лы� гя�лям� са�щи�биБящ�ру�зя�рин� кюнлцн�дян� гя�ля�ми�ня� сц�зц�ля�ряк� явя�зо�лун�маз� бирки�таб�шяк�лин�дя�хал�га,�мил�ля�тя�чат�ды�рыл�ды.�Ки�та�бы�оху�йуб�гур�тар�-дыг�дан�сон�ра�аз-чох�тяъ�рц�бя�ли�йа�зар�вя�бир�ядя�бий�йат�мцял�ли�мики�ми�яся�рин�щан�сы�жанр�да,�щан�сы�ядя�би�нюв�цс�лу�бун�да�йа�зыл�дыьыщаг�гын�да�дц�шцн�дцм:�ро�ман�мы,�по�вест�ми,�ха�ти�ря�ядя�бий�йа�ты�-мы,�та�рих�ми,�ъоь�ра�фи�йа�мы,�ет�ног�ра�фи�йа�мы…�Оху�дуьум�ясяр�ля�-рин� бя�зи�ля�ри�ни� ха�тыр�ла�дым:� М.Сц�лей�ма�но�вун� "Ешит�дик�ля�рим,оху�дуг�ла�рым,� эюрдцк�ля�рим",� Иса� Щц�сей�но�вун� (Муьан на)"Идеал"� ("Га па лы дцн йа" фяс ли), Ов�чин�ни�ко�вун� йа�пон�ла�рынюзля�ри�ни�юзля�ри�ня� та�ныт�ды�ран�"Са�ку�ра�бу�даьы"…�Йох,�он�ла�рынщеч�щан�сы�на�бян�зя�мир�"Га�рьын�сыз".�Бял�кя�дя�яся�рин�тя�сир�даи�ря�-син�дян�чы�ха�бил�мя�ди�йим�цчцн�бу�гя�ра�ра�эял�дим:�йе�ни�ядя�би�бирцс�луб�да�йа�зыб�бу�ки�та�бы�улу�тцр�кцн�чаь�даш,�эянъ�ювла�ды,�гя�лямса�щи�би�Бящ�ру�зяр.�Щяр�сюзцн,�ъцм�ля�нин,�мят�нин�та�ри�хи,�тяр�би�йя�ви-ях�ла�ги�мя�на�-

ла�ры�гал�сын�бир�тя�ряф�дя,�улу�ла�ры�мы�зын�аи�ля�си,�эянъ�ля�рин,�ушаг�ла�рын,эя�лин-гыз�ла�рын�аи�ля�дя�йе�ри,�яф�са�ня�йя�бян�зя�йян�ре�ал�кюч�сящ�ня�ля�-ри,�мц�гяд�дяс�инанъ�йер�ля�ри�миз,�йур�ду�му�зун�фц�сун�кар�тя�бия�ти,та�ри�хян�эе�ниш�яра�зи�си�вя�сяр�щяд�ля�ри,�щал�ла�лыг,�ад�лы-сан�лы�ки�ши�ляр,Ханха�ным�ня�ня�ляр,�чи�чяк�гыз-эя�лин�ляр,�озан-ашыг�ся�ня�ти,�адят-яня�ня�ля�ри�миз…�о�гя�дяр�ши�рин�бир�дил�ля�нягл�олу�нур�ки,�сюзля�рин,ъцм�ля�ля�рин�рян�эи�ни�дя�эюрцр,�та�мы�ны�да�щисс�едир�вя�бир�кюнцл�-дян�мин�кюнц�ля�ва�лещ�олур�сан.�Мцял�лиф�халг�де�йим�ля�ри�ни� иш�ля�-дяр�кян�ара�бир�ня�фя�си�сцд�го�ху�йан�кюрпя�ду�йьу�су�иля�"сян�ъа�-нын,�дяй�мя!"�ифа�дя�си�ни�еля�иш�ля�дир�ки,�риг�гя�тя�эя�лир�сян.�Еля�мцял�-ли�фин�цс�лу�бу�иля�де�йяк:�сян�ъа�нын,�сюзля�ря�бах:�сц�мц�йц�сюйцн�-мяк,�суаш�маг,�сц�мц�вал�лащ,�йов�ша�нын�па�паг�ла�ма�сы,�тя�фя�ринъ�-ля� бах�маг,� синсафламаг,� сай�маг�ла� гур�та�ран� ща� де�йил� бе�ляхалг� ифа�дя�ля�ри.�Ща�мы�сы�ны� яща�тя�ет�мяк�гей�ри-мцм�кцн�ол�са�дайе�ня�дя�мцял�ли�фин�цс�лу�бу�на�уйьун�шя�кил�дя�бу�фик�ри�йаз�ма�сам

399

Кечмиш эяляъяк

Page 400: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

баь�рым�чат�лар.�Бе�ля�эюзял�лик� фо�нун�да�га�ра� ля�кя�олан,�мцял�ли�фин�дя�даи�ма

диг�гят� шца�сы� йюнялт�ди�йи� бир�мя�ся�ля�йя� то�хун�ма�маг�мцм�кцнде�йил.�Бир�ко�тан�аь�зы�тор�паьы�мы�зы�гясб�ет�мяк�цчцн�щяр�ъцр�щий�-ля�йя,�щят�та�би�на�мус�луьа�ял�атан��ха�ин�гон�шу�ла�ры�мы�зын�ич�цзц�нцдя�гиг�ли�йи�иля�ачан�ре�ал�сящ�ня�ля�ри�оху�дуг�ъа�ада�мын�тцс�тц�сц�ба�-шын�дан�эюйя�гал�хыр:�

Ни йя бе ля кор ол му шуг юзц мц зя? Йад лар эц лцб ири шя ряк цзц мц зя.Алт дан-алт дан кцл цфц рцб эюзц мц зя,"Дост дур" де йя аб ры мыз дан утан мы шыг,Ал да дыб лар, ал да дыб лар, ал дан мы шыг…

Мцял�лиф� ки�та�бын� яв�вя�лин�дя�ки� "Гай�наг�лар"� фяс�лин�дя� йа�зыр:"ки�та�бы�мыз� яс�лин�дя� бир-би�ри�ня� гай�наг� еди�ля�ряк� пяр�чим�лян�мишдцз� 11�ки�таб�дыр:� та�рих� вя� ет�ног�ра�фи�йа,� итир�ди�йи�миз�Вя�тян� тор�-паг�ла�ры,�кюч�мя�дя�ний�йя�ти,�елат�щя�йа�ты,�ди�дак�ти�ка,�Азяр�бай�ъанха�тун�ла�ры�нын� об�ра�зы,� мят�бях� мя�дя�ний�йя�ти,� озан-ашыг� ся�ня�ти,шях�сий�йя�ти�фор�ма�лаш�ды�ран�мя�ня�ви�мя�ся�ля�ляр,�Азяр�бай�ъан�аи�ля�си,та�бу�га�нун�ла�ры�мыз".�Щяр�би�ри�бюйцк�ядя�би�вя�зян�эин�елм�са�щя�си�олан�бу�11�ки�та�-

ба�аид�мцял�лиф�еля�мя�на�лы,�дц�шцн�дц�рц�ъц,�йад�дан�чых�маз�нц�му�-ня�ляр�эюстя�рир�ки,� ся�нин�цря�йин�дя�"ящ�сян�ся�ня,�Бящ�ру�зяр!"�де�-мяк�ни�да�сын�дан�са�ва�йы,�баш�га�щеч�бир�фик�ря�йер�гал�мыр.�Ила�щи�нин� гис�мя�тин�дян� ки�та�бын� илк� няш�ри�нин� тяг�ди�ма�тын�да

мцх�тя�лиф�гя�лям�са�щиб�ля�ри,�елм�адам�ла�ры,� иъ�ти�маий�йя�тин�нц�ма�-йян�дя�ля�ри�олан�йер�дя�мян�дя�иш�ти�рак�едир�дим.�Алим�ля�рин�би�ри�нинтяк�ли�фи�бе�ля�ол�ду�ки,�бу�ки�та�ба�эюря�мцял�ли�фя�йцк�сяк�ел�ми�дя�ря�-ъя�ве�рил�син.�Бу� фик�ря� цряк�дян� шя�рик� ол�маг�ла�мян�дя� тяк�лиф� еди�рям�ки,

бцтювлцк�дя� "Кюнцл�ки�та�бы"� ад�ла�нан� "Га�рьын�сыз�"ын�йе�ни�няш�ритяк�Азяр�бай�ъан�да�де�йил,�бц�тцн�тцрк�дцн�йа�сын�да�тяб�лиь�едил�син,

400

Бящрузяр

Page 401: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

щяр�бир�тцрк�аи�ля�си�нин�сто�лцс�тц�ки�та�бы�на�чев�рил�син.�Ки�таб�да�тяс�-вир�олу�нан�бц�тцн�та�рих�ляр,�адят-яня�ня�ляр�юз�йе�рин�дя,�мил�ля�ти�ми�-зин,� та�ри�хин� сы�наг�ла�рын�дан� чых�мыш� аи�ля�мя�рам�на�мя�си� щеч� бирйад,�гло�бал�лаш�ма�тя�сир�ля�ри�ня�мя�руз�гал�ма�сын.�Йа�ша� Бящ�ру�зяр!� Хал�гы�мы�за,� ядя�бий�йа�ты�мы�за,� бц�тцн� тцрк

дцн�йа�сы�на� "Кюнцл� ки�та�бы"� ки�ми� дя�йяр�ли,� сан�бал�лы� щя�дий�йя�няэюря�бир�оху�ъу�ки�ми�ся�ня�чох�саьол�де�йир�вя�йе�ни-йе�ни�уьур�ларар�зу�ла�йы�рам!�Щюр�мят�ля:�

Иса�Ъа�ва�доь�лу,�ша�ир,�Азяр�бай�ъан�Йа�зы�чы�лар�Бир�ли�йи�нин�цз�вц

26�май�2010-ъу�ил�

Вя тян, халг, тор паг щаг гын да дас тан (елеэийа)(Бящ�ру�зя�рин�"Га�рьын�сыз"�ки�та�бы�ны�оху�йар�кян)

Я�зи�зим� Бящ�ру�зяр,� Си�зин� "Га�рьын�сыз"� ки�та�бы�ны�зы� оху�дум� вячох�сай�лы�оху�ъу�ла�ры�ныз�сы�ра�сы�на�га�тыл�дым.Аь�саг�гал�ла�ры�мыз�вя�юзц�нцн�дос�тун�Бор�ча�лы�да�кы�Чян�ли�бел�Ня�-

сиб�гач�гын�вя�кючкцн�сюзц�явя�зи�ня�"га�рьын"�сюзц�нц�иш�ля�диб.�"Гар�-ьын�лар"�—�зян�ним�ъя�бу�сюз�"ча�ря�сиз�ляр�"и�бил�ди�рир.�Мян�бе�ля�гя�булет�дим.�Ди�дяр�эин�ляр��дя�иш�лят�мяк�олар�ды…Бящ�ру�зяр,� ин�ди�Га�ра�баь�тор�паьы�уь�рун�да�мц�ба�ри�зя�шид�дят�ля�-

нир…�Ки�та�бы�ныз�да�та�ри�хян�вя�ин�ди�ки�дюврляр�дя�ити�рил�миш�тор�паг�ла�-рын� хя�ри�тя�си� ве�рил�миш�дир.� Дя�ря�ля�йяз� ма�ща�лы,� Гырх�бу�лаг� ма�ща�лы,Зян�эи�ба�сар,�Ве�ди�ба�сар,�Эюйчя,�Бор�ча�лы,�Дяр�бянд,�Тяб�риз,�Зян�-эя�зур…� ада�мын� ба�шын�да� тцк� цр�пя�шир,� айаг�ла�ры�нын� ал�тын�дан� йерга�чыр.� Бу� гя�дяр� дя� итир�мяк� олар?!� Вя� ня�ща�йят� Га�ра�баь!� Ким,щан�сы�та�рих�гай�та�ра�ъаг�бу�мям�ля�кят�ля�ри?!�Би�зим� юнц�мцз�дя� та�рих�ля�рин� ба�шы� ашаьы�дыр.� Не�ъя?� Ан�ъаг

дюврляр�вя�та�рих�эц�нащ�кар�дыр?Йох!�Халг�ла�рын�вя�мил�лят�ля�рин�та�ле�йи�ни�идео�ло�эи�йа�лар�щялл�едир.

Бяс� тор�паг�ла�ры�мыз� ял�дян� эе�дяр�кян� би�зим� идео�ло�эи�йа�мыз,� дип�ло�-ма�ти�йа�мыз�ол�ма�йыб?�Мя�лум�де�йил.�Фя�гят�еля�бу�эцн�дя�бе�ля�бир

401

Кечмиш эяляъяк

Page 402: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

зярб-мясял�иш�ля�ди�рик:�"Ар�ха�лы�кюпяк�гурд�ба�сар".У�зун�яср�ляр,�ил�ляр�бо�йу�Ер�мя�нис�та�ны�рус�ща�ки�мий�йя�ти�мц�да�фия

едиб.�Би�рин�ъи�Пйот�рун�вахт�ла�рын�дан�Ер�мя�нис�тан�Ру�си�йа�йа�эц�вя�-нир.�Вя� ер�мя�ни�ляр� тор�паг�ла�ры�мыз�да�Ру�си�йа�нын� яли� иля�мяс�кун�ла�-шыб�лар.�Га�ра�баьа�ер�мя�ни�щц�ъум�ла�ры�баш�ла�йар�кян�би�зим�эюзял�шаи�-ри�миз�Га�бил�де�йяр�ди:�"Бу,�мц�сял�ман�вя�хрис�тиан�да�ва�сы�дыр".�Ша�ирщя�ги�гя�ти�де�йир�ди.�О�вахт�Моск�ва�динъ�дур�мур�ду..�Щяр�шей�дян�яв�-вял�мян�де�йяр�дим�ки,� ССРИ-ни�Гор�ба�чов� вя�Раи�са�Гор�ба�чо�вадаьыт�ды�лар.�Даьын�ты�йа�бир�дян�баш�лан�ды.�Ха�риъ�дя�вя�юлкя�да�хи�лин�дяГа�ра�баь�ят�ра�фын�да�мц�за�киря�ляр�кяс�кин�ляш�ди…��Мювзу�дан�эен�дцш�мя�йиб�"Га�рьын�сыз"�ки�та�бы�на�га�йы�даг.�Ки�-

та�бы�ныз�да�ясас�бир�гыр�мы�зы�хятт��вар:�"Шямсяддин�ма�ща�лы"�нын�чохщис�ся�си�неъя�Ер�мя�нис�та�на�ке�чиб?...�Ня� йах�шы� цря�йин�дя�ки�ля�ри� каьы�за� кючц�рцб�сян!� Бящ�ру�зяр,� би�лир�-

сян,�не�ъя�бюйцк� иш� эюрцб�сян?!�Бя�зян�адам�ня� еля�ди�йи�ни�бил�мир.Бюйцк� иш� эюрцр,� са�дя�ъя� бу�ну�мя�ня�ви� боръ� би�лир,� хид�мя�ти� ще�сабедир.�"Га�рьын�сыз�"ы�йа�зы�чы-жур�на�лист�ляр,�щяр�гя�лям�ящ�ли�йа�за�бил�мяз�-ди.�Щяр�адам�бу�гя�дяр�зящ�мя�тя�гат�лаш�маз,�та�ри�хин�дя�рин�гат�ла�ры�-ны�бу�ъцр�араш�дыр�маьа�дюзмяз�вя�бу�гя�дяр�ящ�ва�лат�ла�ры,�ря�ва�йят�-ля�ри�аьыз�дан�эютц�ря,�бе�ля�йер�ли-йа�таг�лы�кючц�ря�бил�мяз�ди.�Ня�сил�лярСи�зин�зящ�мя�ти�ни�зи�унут�ма�йа�ъаг�лар.�Ахы,�Сиз�гя�дим�Азяр�бай�ъантор�паьын�дан�—�Шямшяддил�дян�(мян бу ра да гя бул олун дуьу ки миШямсяддин де йи рям) да�ны�шыр�сы�ныз.Юз�йад�да�шын�вя� фан�та�зи�йан�да,�мцд�рик�аь�саг�гал�лар�дан� ешит�-

дик�ля�рин�дя,�дин�ха�дим�ля�ри� иля�эюрцш�ля�рин�дя,�ра�йон�гя�зе�тин�дя�—ин�фор�ма�си�йа�бол�луьун�да� иш�ля�мя�йин�дя� "Га�рьын�сыз"�ки�ми�ки�та�быняр�ся�йя�эял�мя�си�ня�эя�ти�риб�чы�ха�рыб…...Чох�эюзял�дир�ки,�Сиз�ки�та�бы�ныз�да�няс�ли�ни�зин�шя�ъя�ря�си�ни�ве�риб�-

си�низ.�Бцтюв�бир�ня�сил�Шямсяддин�ях�ла�гы�нын�фор�ма�лаш�ма�сын�да�иш�ти�-рак� едиб.� Ня�ня� вя� ба�ба�ла�ры�ныз� иг�лим�дян-иг�ли�мя� ке�чя-ке�чяШямсяддинин� —� мя�щяб�бят� ой�лаьы�нын� да�ды�ны-ду�зу�ну� эюрцб�ляр.Ня�сил�ля�рин�саз-сюз�мя�дя�ний�йя�ти,�кючя�ри�лик�мя�дя�ний�йя�ти�за�ман-за�-ман�фор�ма�ла�шыб.�Йцк�сяк�ях�ла�ги�дя�йяр�ляр�фор�ма�ла�шыб.�Бу�мя�на�даШямсяддин�ди�эяр�йер�ля�ря�аз�бян�зя�йир.�Бял�кя�фярг�ляр�бир�гя�дяр�дя

402

Бящрузяр

Page 403: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дя�рин�дир.Ина�на�бил�ми�рям�ки,�ся�нин�йаз�дыьын�"Ки�ши�ис�мят�ли�ляр"�щяр�йер�дя

вар.�Инди�"Ме�тех�га�ла�сы"�ады�иля�баь�лы�олан�Га�чаг�Мещ�ди�йал�нызбу� тор�паг�дан� чы�ха� би�ляр�ди.� Пак� га�дын�лар�Мяш�щяд� зи�йа�ря�тин�дянга�йы�дан�ки�ши�ля�рин�цзц�ня�чых�маз�ды�лар�ки,�айыб�дыр.Бящ�ру�зяр,�"Га�рьын�сыз"�Вя�тян�эянъ�ли�йи�дир.��Чох�ис�тяр�дим�ки,�ди�-

эяр�ма�щал�лар�да�да�бе�ля�ки�таб�лар�чап�олун�сун�вя�ады�да�"Вя�тян"ол�сун.�Гой�бе�ля�Вя�тян�ки�таб�ла�рын�да�Мя�ъид�аьа�ла�ры�йе�ти�рян�ана�ларвясф� едил�син.�Оь�лу�нун�га�тил�ля�ри�ни� ей�ни�ня�ал�ма�йыб� ъи�йяр�па�ра�сы� иляща�лал�ла�шан�ана�йа�су�ал�еля�йян�дя�ки,�"горх�ма�дын�мы"�сюзц�йа�ды�мабир�ящ�ва�ла�ты�сал�ды.�Ра�йо�ну�му�зун�баш�щя�ки�ми�Ма�мед�Щц�сей�нов�-ла�(Гы лы чов) ъяр�ращ�Шя�ри�фов� ара�сын�да�мц�на�ги�шя� дц�шцр…�Ня� исяМям�мяд�ля�га�зах�лы�Щя�сян�Шя�ри�фо�вун�мц�на�ги�шя�си�эет-эе�дя�дя�рин�-ля�шир.�Щяр�эцн�иш�дян�сон�ра�де�йир�ляр�миш�ки,�эе�дяк�ще�са�бы�мы�зы�чц�рц�-дяк.�Дал�дей�йер�дя�бир-би�ри�ни�язиш�ди�рир�миш�ляр.�Вя�бу�щяр�эцн�тяк�-рар�ла�нар�мыш.�Бир�эцн�Ма�мед�хяс�тя�ля�нир�вя�ба�хыр�лар�ки,�кор�баьыр�-саг�дан�опе�ра�си�йа�олун�ма�лы�ды.�Де�йир�Шя�ри�фо�ву�чаьы�рын�эял�син.�Бу�-нун�ба�шы�на�йыьы�лан�лар�тяяъ�ъцб�едир�ляр:�"Ня?�Шя�ри�фов?"�"Бя�ли,�бя�ли.Шя�ри�фо�ву�де�йи�рям.�Мян�щя�ки�мям�вя�Шя�ри�фов�да�щя�ким�ди.�Мянщя�йа�ты�мы�она�ети�бар�еди�рям.�Гой�ара�мыз�да�кы�да�ва-да�лаш�да�гур�-тар�сын",—�де�йир.�Ону�Шя�ри�фов�йа�рыр,�тяяс�сцф�ки,�ямя�лий�йат�за�ма�ныМям�мяд�вя�фат�едир…Бу�дур�мярд�лик!�Юз�щя�йа�ты�ны�"дцш�мя�ни�ня"�ети�бар�едир�вя�де�йир:

"Баш�га� ъяр�ращ� эя�тирт�сям,� Шя�ри�фов� эюздян� дц�шяр.�Хяс�тя�ха�на� да,мян�дя�эюздян�дц�шя�рям.�Чаьы�рын�Шя�ри�фов�эял�син".�Бу�да�мярд�ликнц�му�ня�си�дир.�Шямсяддини�миз� бах� бе�ля� ана�лар� вя� оьул�лар� йе�ти�риб�ди.

Шямсяддин�ма�ща�лы�гей�рят�ли�ана�лар�мяс�кя�ни�дир.…Би�зим�йер�ля�рин�яр�заьы,�тя�бия�ти�вя�бит�ки�ля�ри�тя�са�дц�фян�дил�дян-

ди�ля� дцш�мя�йиб.� Йах�шы� еля�йиб� йов�шан�дан,� ей�мя�дян,� ай�ран�дан,кюря�мяз�дян,�нещ�ря�дян,�ня�ми�дян�да�ны�шыр�сан.�Чох�саь�ол!�Йов�ша�-нын�тцнд,�асы�тя�щяр�да�ды,�хош�ят�ри�ада�мы�би�щуш�еля�йир.�Йов�шан�чохйер�дя�би�тир,�ам�ма�би�зим�йе�рин�йов�ша�ны�баш�га�йе�рин�ки�ня�бян�зя�-мя�йиб.�Бун�ла�ры�"Йов�шан�ят�ри"н�дя,�тор�паьы�мы�зын�шящд-�ши�ря�син�дянда�ны�шан�да�ус�та�лыг�ла�вер�ми�сян.�Йа,�юкцз�ара�ба�сы�нын�ъаь�ла�ры�ара�-

403

Кечмиш эяляъяк

Page 404: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

сын�да�ту�луг�да�йа�ваш-йа�ваш�чал�ха�нан�кюч�кюря�мя�зи!Инди�щейф,�кянд�ля�ри�миз�дя�бе�ля�шей�ляр�аза�лыб.�Адам�лар�нещ�ря-

ъящ�ря�йя,�ей�мя-ъы�льы�йа,�мо�та�ла,�дя�ри�па�паьа�кющня�яш�йа�ки�ми�ба�-хыр�лар.�О�эюзял�не�мят�ляр�цчцн�ада�мын�бур�ну�нун�уъу�эюйня�йир.Йайлаьын� диш� эюйня�дян� бу�лаг�ла�ры�ны,� йаьы�ны,� гуруду�ну� щар�даналым?!Саь�ол!�Бир�дя�саь�ол!�Кеч�ми�ши�ми�зи,�уну�ду�луб�йад�дан�чы�хан�-

ла�ры�йе�ни�дян�эюз�юнц�ня�эя�ти�риб�йа�да�са�лыр�сан.Йя�гин�ки,�ин�ди�о�тор�паг�лар�да,�Йе�ре�ван�да�биз�дян�ясяр-яла�мят

гал�ма�йыб.�Ер�мя�ни�ляр�ора�ны� шам-шум�еля�йиб�ляр.�Йах�шы�ки,� сюзлярйа�ша�йыр.�Тя�зя-тя�зя�ме�ло�ди�йа�лар�чы�хыр,�бяс�ня�цчцн�ов�га�ты�мы�зы�бусюз�ки�ми�кюкля�йиб�би�зи�мц�гяд�дяс�кя�дя�ря�го�вуш�ду�ра�бил�мир:

"Иря ван да хал гал ма дыО ня хал дыр йа на дцз дцр мц сян?"

Шям�сяд�ди�нин� аран� яра�зи�син�дя� би�зим� йурд�лар�да� оъаг�ла�ры�мыз,пир�ля�ри�миз�вар.�Ся�нин�йаз�дыьын�ки�ми�ян�мяш�щу�ру�Ал�дя�дя�оъаьы�дыр.Де�йи�ля�ня�эюря�ер�мя�ни�ер�мя�ни�ли�йий�ля�о�оъаьа�ин�ди�йя�ки�ми�гор�ху�-сун�дан�бир�даш�да�ат�ма�йыб�ды…Эюря�сян�та�ри�хян�ер�мя�ни�ля�ря�би�зимго�щум�луьу�муз�чатыр�мы?�Бяс�ер�мя�ни�фа�мил�йа�ла�ры�ня�де�йир?�"Ба�-ба�йан",�"Дя�мир�чи�йан",�"Зяр�эяр�йан",�"Нал�бад�йан"�вя�с.�Бяс�ер�-мя�ни�га�дын�ла�ры�нын�ки�ши�ля�ри�ми�зя�ана�дан�эял�мя� ис�тя�йи�ня� иля�баь�лы�-дыр?�Мц�ща�ри�бя�дян�га�баг�го�наг�эя�ляр�ди�ляр,�йе�ня�эяля�ъяк�ляр,�Га�-ра�баь�да�беш�ев�дян�би�ри�нин�эя�ли�ни�ер�мя�ни�дир.�На�маз�гы�лыр,�Гу�раноху�йур�лар…"Шям�шя�дил"�сюзц�нцн�ети�ма�ло�эи�йа�сы�ба�ря�дя.�Мя�ня�еля�эя�лир�ки,

гя�дим�дя� "Шям�шя"� адын�да� щяр� щан�сы� ъан�лы� (гуш, щей ван) олуб."Дил"�дя�"Шям�шя"�нин�яла�вя�си�дир.�"Шям�шя"�эюзял�бир�ха�ным�ады�даола�би�ляр.�"Дил"�ися�клас�сик�ядя�бий�йат�да�да�ща�чох�"кюнцл-йар"�ки�-ми�гя�бул�еди�лир.�"Ей�дил"�ки�ми.Га�заьы�мыз�да� яс�ли� Шямсяддин�дян� олан� Дил�ба�зов�лар� няс�ли� дя

вар.�"Кюнцл�ашыг�ла�ры"�мя�на�сы�ны�ве�рир.�Шаи�ря�М.Дил�ба�зи�щя�мин�ня�-сил�дян�дир.�Мяш�щур�Дил�боз�ат�ла�ры�да�бу�ня�сил�ля�баь�лы�дыр.�

404

Бящрузяр

Page 405: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Сон�ра.�Ся�нин�йаз�дыьын�"То�уз"�ба�ря�дя�де�мяк�ис�тя�йи�рям.�Ши�ма�-ли�Гаф�газ�да�кы�"Беш�тау-Пеш�тау"�да�йа�да�дц�шцр.�Беш�даь�де�мяк�ди.Чох�дцз�йол�ту�туб�ки�та�бын�да�ра�йо�ну�му�зун�ады�ны�То�уз�ки�ми�иш�-ля�дир�сян.�Доьур�дан� да�То�уз-даь� оьуз�ла�ры�нын�мяс�кя�ни� де�мяк�-дир.�Она�эюря�дя�биз�эя�ряк�ма�ща�лы�мы�за�"Даь�оьуз�ла�ры"�мяскяниде�йяк…...� Елм� вя� мя�дя�ний�йя�ти�ми�зин� бюйцк� гис�ми�ни� Шям�шяд�дил�дян

кючцб� эя�лян�ляр� йа�рат�мыш�лар.� Нов�руз� бай�ра�мы�ны� йе�ни�дян� хал�гагай�та�ран�эюркям�ли�зи�йа�лы,�иъ�ти�маи�ха�дим�Шы�хя�ли�Гур�ба�но�вун�ба�-ъы�сы,�тя�ля�бя�йол�да�шым�Бюйцк�ха�ным�де�йяр�ди�ки,�би�зим�ба�ба�ла�ры�мызЭюйчя�эюлц�нцн�са�щил�ля�рин�дян�эя�либ�ляр…�Елм,�мя�дя�ний�йят,�ин�ъя�ся�-нят� ха�дим�ля�ри�ми�зин,� шаир�ля�ри�ми�зин� чо�ху�нун�кюкц�Га�ра�го�йун�лу�-дур…Бящ�ру�зяр,�би�зим�ки�ляр�ля�шу�ша�лы�ла�рын,�Га�ра�баь�ела�ты�нын�го�щум�-

луьу�щаг�гын�да�фи�кир�ля�рин�чох�доь�ру�дур!�Мян�бу�ну�Ваг�ифин-Ви�-да�ди�нин�тим�са�лын�дан�тут�муш,�Йев�лах�да�кы�Са�лащ�лы,�Вар�ва�ра�кян�-ди,�еля�Га�ра�баь�сюзц�яса�сын�да�де�йи�рям.�Бах�эюр�Га�ра�баь�ла�Га�-рачюп,�Га�ра�йа�зы,�Га�ра�дцз,�Яс�ри�йин�бюйрцн�дя�ки�Га�ра�даь�не�ъя�дяуйьун�эя�лир!�Га�ра�хан�лы�да�онун�ки�ми.�Хят�ри�ня�дяй�мя�син�гор�хаг�-лыг�едиб�Шям�шя�ди�лин�яра�зи�си�ни�чох�ки�чилт�ми�сян…...Я�зи�зим�Бящ�ру�зяр,�"Га�рьын�сыз�"ы�цряк�аь�ры�ла�ры�иля�оху�дум.�Биз

ня�гя�дяр�яра�зи�итир�ми�шик?...�Ки�та�бы�нын�жан�ры�мя�ни�чох�дц�шцн�дцр�дц.Яся�ри�няср�ля�йа�зыл�мыш�пое�ма�да�ад�лан�дыр�маг�олар�ды.�"Гар�ьын�сыз"яс�лин�дя�халг�вя�тор�паг�щаг�гын�да,�мяи�шя�ти�миз�вя�щя�йа�ты�мыз�щаг�-гын�да�яф�са�ня�дир.�Бу�на�дас�тан��да�де�мяк�олар.�Бир�да�ща�ся�ни�цряк�-дян� тяб�рик� еди�рям.� Ки�та�бы�ны� оху�дуг�ъа� ха�ти�рям�дя� ушаг�лыг� вяэянъ�лик�ил�ля�ри�мин�хати�ря�ля�ри�ъан�лан�ды.�Еля�ки�та�бын�да�эц�ъц�бун�да�-дыр�ки,�ада�мы�тяр�пя�дир....То�йум�дан�бир�аз�сон�ра�о�вахт�та�рих�елм�ля�ри�док�то�ру�Тей�-

мур�Бцн�йа�дов�вя�эюркям�ли�йа�зы�чы�мыз�Исма�йыл�Шых�лы�доь�ма�кян�-дим�Яс�рик�Ъыр�да�ха�на�го�наг�эял�миш�ди�ляр.�Он�ла�ры�Чи�нар�кян�ди�няапар�дым.�Сян�йаз�дыьын�вянэ�кян�дин�кя�на�рын�да�йер�ля�шир.�Тцр�бя�ни,эцм�бя�зи�сейр�ет�ди�ляр.�Эюз�ох�ша�йан�на�хыш�ла�ра�диг�гят�ля�ба�хан�та�-рих�чи-ет�ног�раф�Тей�мур�мцял�лим�де�ди:—�Исма�йыл,�бир�бах,�бу�ки,�гя�дим�ал�бан�мя�бя�ди�дир!�Эянъ�алим

405

Кечмиш эяляъяк

Page 406: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

мя�бя�ди�щяр�тя�ряф�ли,�диг�гят�ля�тяд�гиг�еля�ди.�Ер�мя�ни�ляр�сон�ра�дан�на�-хыш�ла�ра�ял�эяз�дир�миш�ди�ляр.�Мя�бяд�дян�Га�ла�кян�дин�ев�ля�ри�эюрц�нцр�-дц.Исма�йыл�кюксц�нц�ютц�рцб�ер�мя�ни�ни�сюйдц�вя�де�ди:—�Бяс�ня�бил�миш�дин!�Щан�сы�ял�ля�ри�ня�ке�чиб�апараммадыгларыны

дя�йи�шиб�ляр.�Ер�мя�ни�дя�бе�ля�мя�дя�ний�йят�ня�эя�зир?�Сон�ра�мян�дянсо�руш�ду:"Йай�лаьа�ща�ра�эе�дир�си�низ?�Дил�ъан�дя�ря�си�ня,�йа�Чям�бя�ря�йя?"—�Баш�га�ис�ти�га�мя�тя�эе�ди�рик.�"Га�ран�лыг�дя�ря�йя".—�Не�чя�ил�олар�йай�лаьы�ны�зы�эюрмя�йиб�сян?—�Чох�ке�чиб,�—�де�дим.�Ушаг�лыг�вя� илк�эянъ�ли�йимдя�эюрдц�-

йцм�дцр.—�Сян�дя�сябр�вар.�Бяс�ни�йя�эе�диб�эюрмцр�сян?�Вя�фа�сыз!..…Бящрузяр,� биз�дя� йай�лаьа�эе�дяр�дик.�Кян�ди�миз�Яли�бяй�ли� вя

Мцл�кц�лцй�ля�цз�бяцз�Шящ�мир�де�йи�лян�йе�рин�га�баг-гян�шя�рин�дя�йер�-ля�шир.�Яс�рик�ча�йы�бо�йун�ъа�а�ра�ба�лар�кюч�йо�луй�ла�гал�хар�ды.�Кол�хо�-зун�го�йун�сц�рц�сц�нц,�бир�гя�дяр�дя�юзц�мц�зцн�кц�нц�ба�бам�Ща�санки�ши�ота�рар�ды.�Кюч�сцбщ�тез�дян�Йаныглы�эюрц�нян�сил�ви�йя�чы�хар�ды.Кюмяк�чи�чо�бан�Кор�Ща�са�нын�гы�зы�Эц�ля�сяр�кюч�ара�ба�ла�ры�на�ща�-мы�дан�га�баг�ми�няр�ди.�Айаг�ла�ры�ны� лай�дыр�дан�сал�ла�йыб�баш�га�ар�-вад�ла�ры�сяс�ля�йяр�ди:—�Тез�эя�лин,�йай�лаьа�эе�ъи�ки�рик.Га�дын�лар�кюч�кюря�мя�зи� цчцн�йер� ра�щат�ла�йыб,�ба�ра�ха�на�ны�ни�-

зам�ла�йар,�кюч�йо�ла�дц�шяр�ди.�Тях�ми�нян�20-25�ки�ло�метр�дян�сон�раХа�тын�ъан�кян�ди�нин�йа�хын�лыьын�да�кы�Алын�ча�лы�чюкя�йя�ча�тар�дыг.�Сц�-рц� вя� ара�ба�лар� бу�ра�да� яй�ля�няр�ди.�Мян�бу�ра�да� дцн�йа�йа� эял�ми�-шям.�Ана�мын�эе�ъя�доьум�вах�ты�ча�тыб.�Доьуш�дан�сон�ра�га�ды�ныщал� йу�ху�су� апа�рыб.� Кюрпя�си�ни� бюйрцн�дя� уза�дыб�мыш.� Йу�ху�данайы�лан�да� ба�хыр� ки,� кюрпя�си� йа�нын�да� йох�дур.� Гыш�гы�рыб� адам�ла�рыкюмя�йя�чаьы�рыр:—�Ай�аман!�Чаьа�йа�ным�да�йох�ду,�йя�гин�ъа�на�вар�апар�ды.Кюч�га�дын�ла�ры�ах�та�рыб�эюрцр�ляр�ки,�дя�ря�дя�ки�бу�лаг�да�узан�мы�-

шам�вя�го�йун�ит�ля�ри�дуз�лу,�мя�мякюйлц�ял�ля�ри�ми�йа�ла�йыр�лар.�Де�йи�-рям�ки,�каш�еля�о�вахт�ит�ляр�мя�ни�йе�йяй�ди,�бу�дцн�йа�ны�щеч�эюрмя�-

406

Бящрузяр

Page 407: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

йяй�дим.�Ба�шым�чох�бя�ла�лар�эюрцб…Ер�тя�си�эцн�эя�либ�Ча�таьа�ча�тар�дыг.Сон�ра�нын,� аь�лым�кя�ся�нин� сющбя�ти�ни� еля�йи�рям.�Ча�таьа� енян�дя

ара�ба�ла�рын� тя�кя�ри�ни� зян�ъир�ля� баь�ла�йар�дыг.� Сц�рцш�мяк� тящ�лц�кя�сивар�ды.� Ча�тах�да� чай� кя�на�рын�да� эе�ъя�ляр�дик.� Вя� кян�дин� "Ал�ма�лыбаьы�на"�мер-мей�вя�оьур�луьу�на�эе�дяр�дик.�Биз�ушаг�ла�рын�ялин�дянал�ма��баьы�нын�са�щи�би�дад�чя�кяр�ди.Сцбщ�тез�дян�кюч�йо�ла�дц�шяр�ди.�Ах�ша�ма�йа�хын�эя�либ�Башкян�дин

йа�лы�на�ча�тар�дыг.�Йа�лын�ятя�йин�дя�ер�мя�нин�тут�дуьу�Башкянд�эюрц�-нцр�дц.�Башкянд�дя�ер�мя�ни�ляр�Ща�сан�ба�бам�дан�ар�па�ис�тя�йяр�ди�ляр:�—�Иъа�зя�вер,�ар�па�би�чи�ни�ня�аз�га�лыб.�Си�зин�кян�дя�ар�па�бич�мя�-

йя�эе�дяк.�Па�йыз�кар�тоф�апа�рар�сы�ныз.Ба�бам�де�йяр�ди:—�Йа�зыг�ла�рын�ар�па�як�мя�йя�йер�ля�ри�дя�йох�дур.�Кянд�дя�да�йа�-

нар�дыг.�Ушаг�ла�рын�хо�ру�баш�лар�ды:�

Ай ер мя ни, ер мя ни,Даь да до нуз хыр ма ны.Са рым саьын дан диш ля йим,Щах ъыьы на ш….....м.

Би�зи�тез�ъя�ки�ри�дяр�ди�ляр.Йе�ня�сцбщ�тез�дян�йо�ла�дц�шяр�дик.�Ики�эц�ня�"Щюрцк�даш"�де�йи�-

лян�йо�лу�эцъ-бя�ла� иля�ке�чяр�дик.�Йо�лун�ят�ра�фын�да�Шы�ных,�Дцз�Ря�-сул�лу�кянд�ля�ри�нин�да�мы�ки�ря�мид�ля�юртц�лян�ев�ля�ри�эюрц�няр�ди.�Сон�расых�ме�шя�ляр…�Йай�лаг�дан� бу�ме�шя�ля�ря� еш�шяк�ля� одун� апар�маьачох�эял�ми�шик.Ня�ща�йят�Шащ�да�ьы�нын�"Баш�ке�чид�"и�эюрц�няр�ди.�Чох�се�ви�няр�дик

ки,� йай�лаьа� ча�ты�рыг.� Ики� эц�ня� "Баш� ке�чид"� и� ютяр�дик.�Эц�нор�та�йайай�лаьа�ча�тар�дыг.�Буз�бу�лаг�лар�ди�йа�ры�на!Йай�лаьа� ча�тыб� ар�ха�ъа� еняр�дик.� Сон�ра� де�йя�ляр� ща�зыр�ла�нар�ды.

Ат�лы�лар�Ъил�кян�ди�ня,�Шор�ъа�йа,�Тоьул�ъа�йа�гялиф-гялиб�да�лын�ъа�эе�-дяр�ди�ляр.�Он�лар�эя�ля�ня�дяк�йаьыш,�чис�кин�би�зи�ис�ла�дар�ды.�Ах�шам�цс�-тц�ат�лы�лар�эя�ляр�ди.�Ала�га�ран�лыг�да�дя�йя�ляр�ща�зыр�олар�ды.Шащ�даьы�нын�о�би�ри�цзцн�дя�Эюйчя�эюлц�да�льа�ла�нар�ды.�Са�щил�ляр�-

407

Кечмиш эяляъяк

Page 408: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

дя� Эюйчя�нин� Тоь�лу�ъа,� Ъил,� Шор�ъа� кянд�ля�ри� сы�ра�ла�нар�ды.� Йай�даоду�ну� го�йуб� тя�зяк� йан�ды�рар�ды�лар.� Йа�хын�лыг�да�Эюйчя� эюлц�нцнэя�ми�ля�ри�цзяр�ди.Биз�па�йыз�да�ара�на�га�йы�дар�кян�гя�лиф�ля�ри�вя� ири�габ-га�ъаьы�бу

кянд�ляр�дя�го�йуб�эе�дяр�дик.�Ел�ляр�Шямсяддин�ел�ля�рий�ди.�Шащ�даьы�-нын�о�би�ри�цзц�нц�эцн�дюйяр�ди.�Йа�шыл�лыг�аз�иди.Бир�вахт�лар,�мян�доьул�ма�мыш�дан�Бо�зал�ган�лы�Ашыг�Щц�сейн�ля

Ашыг�Яляс�эяр�бу�йер�ляр�дя�—�Шор�ъа�да�де�йиш�миш�ди�ляр.�Бу�ну�би�зимкянд�ашыьы�Усуб�оь�лу�Мя�щям�мяд�да�ны�шар�ды…...Кючцн�цчцн�ъц,�йа�дюрдцн�ъц�эц�нц�Бу�лул�ха�ным�эя�либ�ча�тар�-

ды.�Бу�лул�да�бир�Бу�лул� иди.�Сач�ла�ры�ны� ики�таь�щюрцб�чи�йин�ля�рин�дянашы�рар�ды.�Бу�лул�ат�ла�ры�юзц�ота�рар�ды.�Мц�ща�ри�бя�дя�Бу�лу�лун�ата�сы�бирайаьы�ны� итир�миш�ди.� Кол�хо�зун� ат�ла�ры�на� йай�лаг�да� Бу�лул� ба�хар�ды.Бу�лул�эил�Дон�дар�Гуш�чу�дан�иди�ляр.�Ата�сы�нын�ады�Га�йыб�иди…1955-ъи� ил�дя� "Га�ран�лыг� дя�ря"�дяй�дик.�Йай�лаг�дан�дцш�ща�дцш�дя

бир�дя�хя�бяр�чых�ды�ки,�йай�лаьы�мы�зы�щюку�мят�яли�миз�дян�алыб�ер�мя�-ни�йя�ве�рир.�Эя�лян�ил�ба�шы�мы�за�ча�ря�гыл�ма�лы�йыг.�Ща�мы�бир-би�ри�ня�дя�-йин�ди�ки,�ер�мя�ни�йя�ни�йя�ве�рир?�Йай�лаг�дя�дя-ба�ба�би�зим�дир.�Кимала�би�ляр?Аь�саг�га�лын�кюкс�ютц�ря�ряк�де�ди�йи:—�Ки�мин��ща�ра�сы�аь�ры�йыр.�Щюку�мят�нян�щюку�мят�лик�еля�мяк�ол�-

маз.�Ер�мя�ни�нин�Баг�рам�йа�ны�вар,�Ми�ко�йа�ны�вар.�Бяс�ся�нин�йу�-ха�ры�лар�да�ки�мин�вар?�—�сюзля�ри�ща�мы�нын�цс�тц�ня�су�чи�ля�ди…...Бящ�ру�зяр,� "Га�рьын�сыз�"ы� оху�йан�да� бах�дым� ки,� итир�ди�йи�миз

чох�йер�ля�рин�ады�ны�чя�кир�сян.�Баш�га�йер�ляр�дя�вар.�Мян�"Га�ран�лыгдя�ря"� де�дим,� "Щюрцк� даш"� де�дим,� "Баш� ке�чид"� де�дим.� Ер�мя�ниЭюйчя�эюлц�нц�Се�ван�еля�йиб,�о�ма�щал�да�кы�кянд�ля�рин�ады�ны�дя�йи�-шиб.�Та�ри�хи�йер�ад�ла�ры�мыз�мин�ил�ляр�ди�фор�ма�ла�шыб.�Бир�бе�ля�фи�лан�оь�-лу�фи�лан�кя�син�ис�тя�йин�ъя�бе�ля�иш�ол�маз.�Би�лир�сян�баш�га�йер�ляр�дя�нягя�дяр�йе�рин�ады�ны�дя�йиш�ди�риб?�Йах�шы�ки,�Азяр�бай�ъа�нын�адыны�дя�-йиш�дир�мя�йиб…

...Ра�дио�да��иш�ля�йяр�кян�Исма�йыл�Шых�лы�нын�мя�ня�де�ди�йи�"вя�фа�сыз"сюзц�ня�сон�гой�маг�ис�тя�дим.�Йцн�эцл�ма�шын�ал�мыш�дым.�Га�зах�дасов�хоз�ди�рек�то�ру� иш�ля�йян�гай�ным�Маг�суд�Ня�си�бо�ва�де�дим�ки,

408

Бящрузяр

Page 409: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

бир�эе�диб�би�зим�йай�лаг�ла�ра�баш�чя�кяк.�Йо�ла�дц�шцб�Узун�та�ла�йо�-лу�на� чых�дыг,� Тавуш� гя�ся�бя�си�ни� ке�чиб� Иъе�ва�ны� ад�ла�йыб,� Га�ра�го�-йун�лу�ну�ютцб�Чям�бя�ря�йя�чат�дыг.�Бир�аз�эет�миш�би�зим�йай�лаг�ларбаш�ла�йыр.�Де�дим:�"Ля�ля�кючцб�йур�ду�га�лыб"."Га�ран�лыг�дя�ря�йя"�эял�дик.�Рянэ�чи�Сюйц�нцн�йурду�на�галх�дыг.

Бу�ра�да�кы� бу�лаьын� эюзц�нц� тя�миз�ля�дик.�Че�йил-ча�йы�ры�ны� чы�ха�рыб� ат�-дыг.�Бу�лаг�гай�на�ды,�су�ла�ры�пуг�гул�ту�иля�чя�мя�ня��тюкцл�дц.�Йурдйер�ля�ри�ни�эяз�дик.�Би�зим�дя�йя�нин�оъаг�щи�си�бас�мыш�даш�ла�ры�не�ъя�вареля�ъя�га�лыр�ды.�Эюйчя�эюлцн�дян�би�зя�фа�рел�эя�ти�рян�ля�рин�ъыьы�ры�ны�кол-кос�бас�мыш�ды.� Шащ�даьы�нын� йу�ха�ры�ла�рына�пи�йа�да�галх�дыг.�Зоь�ла�-мыш� гу�зу�гу�лаьы� топ�ла�дыг.� Ушаг�лыьым� вя� дцн�йа�дан� кючян�ля�римйа�ды�ма� дцш�дц.� Гя�щяр�ля�ниб� аь�ла�дым.� Де�дим:� —� Ила�щи,� би�зимШямсяддин�ел�ля�ри�нин�йай�лаг�ла�ры�ни�йя�бу�эц�ня�га�лыб?Эери�га�йыт�дыг.�Тя�зя�Баш�кян�дин�ят�ра�фын�да�аза�ъыг�ар�па�зя�ми�ля�-

ри�эюрц�нцр�дц.�Эюрцм�як�ди�йи�низ�бит�мя�син!� Иншал�лащ�баш�га�ла�ры�нынйе�ри�ня-йур�ду�на�са�щиб�чы�хан�ла�рын�бях�ти�эя�тир�мяз....Си�зин�"Га�рьын�сыз"�да�Га�ра�баь�ъа�маа�ты�иля�Йа�губ�лу�ла�рын,�би�-

зим�ки�ля�рин�пе�шя,�го�щум-яг�ря�ба�йа�хын�лыьы�щаг�гын�да�епи�зо�да�растэял�дим.�Га�ра�баь�ла�йа�хын�лыьы�мыз� шяк�сиз�дир.�Пя�на�щя�ли� ха�нын�Шу�шага�ла�сы�ны�би�зим�ся�нят�кар�лар�уъал�дыб�лар.�Щеч�ол�ма�са�бу�га�ла�нын�ти�-кин�ти�син�дя�иш�ля�йиб�ляр…�Ва�ги�фин,�Ви�да�ди�нин�Га�ра�баьа�эя�лиш�ля�ри�тя�-са�дц�фи�ол�ма�йыб.�Ещ�ти�мал�ки,�он�ла�рын�Йев�лах�йа�хын�лыьын�да�дя�дя-ба�ба�дан�го�щум�ла�ры�олуб…�Шу�ша�да�гя�бир�ляр�вар�ды�тцр�бя�си�ей�нянАл�дя�дя�нин�тцр�бя�си�ня�бян�зя�йир�ди.�Эц�ман�ки,�о�тцр�бя�ни�би�зим�йер�-ля�рин� ся�нят�кар�ла�ры� уъалт�мыш�ды�лар.� Шямсяддин�ля� Га�ра�баьын� го�-щум�луьу�ну�ах�тар�маг�тя�ляб�олу�нур.�Чя�тин�иш�дир.�Ам�ма�ещ�ти�мал�-лар�кюмяк�едяр�ди.Бящ�ру�зяр,�аь�лы�ма�эя�лир�ки,�Йев�лах�да�Ъырдаханлы�мя�щял�ля�си�дя

вар.�Бу�да�Га�ра�баь�ла�йа�хын�лыьы�мы�зын�сц�бу�ту�ола�би�ляр.Эя�ряк�та�рих�чи�ля�р,�дил�чи�ля�р,�ет�ног�раф�лар�ят�раф�лы�араш�дыр�сын�лар…...Бящ�ру�зяр!�Ня�йин�ба�ща�сы�на�олур-ол�сун�"Га�рьын�сыз"�ки�та�бы�нын

йе�ни�тяк�мил�ляш�ди�рил�миш�няш�ри�ни�ща�зыр�ла�маг�ла�зым�дыр.�Бир�дя�сян�дянсон�ра�ким�иш�ля�йя�ъяк�бу�мювзу�ну?!�Мц�ряк�кяб�суал�дыр!Бил�ми�рям�мя�ним�гейд�ля�рим�бир� шей�де�йир,�йа�йох?�Ола�би�ляр

та�ри�хи�Шямсяддинин�яра�зи�ля�ри�баш�га�йер�ля�ря�дя�эе�диб�чы�хыр.�Эц�ман

409

Кечмиш эяляъяк

Page 410: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

ки,�Дя�дя�Шям�ши�рин�бюйц�дц�йц�Кял�бя�ъяр�ел�ля�ри�ня�дя…Кял�бя�ъяр�ля�Азаф�лы�Ми�ка�йы�лын�го�щум�луьу�ба�ря�дя�ешит�ми�шям……Кя�тя�мяз�го�наг�лыьы�на�мя�ни�дя�чаьыр.�Ъей�ранчюлц,�ъцл�йя�ля�ри

чох�цря�йим�ис�тя�йир.�Кюч�кюзя�мя�зи�ни,�саь�лыг�ол�сун,�ер�мя�ни�йурд�ла�-ры�мы�зы�бо�шал�дан�да�эе�диб�ичя�рик.

Мяс�тан�Эц�няр,�Дювлят�мц�ка�фа�ты�лау�реа�ты.

Май 2010-ъу ил

Тяр ти бат чы дан: Бюйцк� шаи�ри�ми�зин�бу� ирищяъмли� йа�зы�сы� эе�ниш� вяяща�тя�ли,� чох� мят�ляб�ляр�дян� хя�бяр� ве�рян� зян�эин� бир� мя�хяз�дир.Мцяй�йян�их�ти�сар�лар�ла�чап�ет�мя�ли�ол�дуг.�Мяс�тан�мцял�лим�2009-ъуил�дя�няшр�олу�нан�"Га�рьын�сыз"�ки�та�бы�мын�тя�си�ри�иля�гя�ля�мя�ал�дыьы�буйа�зы�ны�ялйаз�ма�сын�да�эащ�"Вя тян, халг, тор паг щаг гын да елеэийа",эащ�да�он лар щаг гын да яф са ня, дас тан ад�лан�ды�рыр.�Биз�дас�тан�ва�-риан�тыны�сеч�дик.

410

Бящрузяр

Танрынын�“йондуьу”�гыз�щейкяли

Page 411: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

МЦНДЯРИЪАТ

Аллащын�адыйла .........................................................................4Кям�щюв�ся�ля�охуъу�цчцн..........................................................5Китабын�йазылмасы....................................................................6Сул�тан�лыь�ы�мыз�дан�бу�эцнцмцзя�эя�либ�ча�тан�То�вуз .................9Охуъ�уйа�язя�линъи�мцраъ�и�ят.....................................................10Ки�та�бын�ре�дак�тор�вя�ряй�чи�ля�ри .................................................12Мяк�туб .................................................................................13Кюч�йо�лун�да .........................................................................15“Мол�ла�гай�а�сы”......................................................................15“Гары�бешийи” .........................................................................16Оь�у�ла�га�лан�ся�бят .................................................................16Гах�даь�ан�лар .........................................................................17Гарагойунлунун�Ъащаны ......................................................18“Готурбулаг”........................................................................19Щахъ�ыьа�пеш�кяш......................................................................19Зяр�дя�ки�ши�ляр ..........................................................................20Фар�ма�шын�“мя�ф�ряъ”�ол�маг�лыьы,�бир�дя�аь�соь�лаг......................22Ня�ми�вя�ей�мя�нин�ща�зыр�лан�маьы.............................................24Сцмц�вал�лащ! .........................................................................25Тязялянян�црякляр...�бир�дя�йай�лаь�ын�боз�оту..........................26Асыр�гал,�лил�пар�вя�ан�дыз..........................................................27Ала�чыг�лар...�Дяй�я�ляр�вя�бир�чя�тян�кцлфят ..................................27Гой�ун�“беъ�я�ри�лир”,�кюч�йцкля�нир ............................................28“Щяр�дям”�(“Ярдям”) ..........................................................30То�ву�зун�Та�вус�—�То�уз�ол�маг�лыьы .......................................30Сцмцйцн�сюйцнмяйи..............................................................31"Тор�паг�га�ла" ........................................................................32Га�ла�ла�ры�мыз ...........................................................................33Ай�аг�тор�паг�дан�цзцлян�дя .....................................................35Мунъ�а�лах,�гой�са�ра,�гу�зу�эю�бя�ляйи�вя�дом�ба�лан ..................37“Ха�са�дар”�(Щасадар)�вя�ха�сы�лы ..............................................39Ган�гу�су�лан�гы�зыл�тешт ...........................................................39То�уз�лу�ла�рын�“тойу” ...............................................................40Ун�чу�ва�лы�на�тай? ...................................................................40

411

Кечмиш эяляъяк

Page 412: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

“Ит�гуй�руг�прыш”�вя�бо�заь�ы�мыз................................................41Ис�па�наг�вя�шо�му ...................................................................43Тор�паь�ын�шящ�ди ......................................................................44Па�паг....................................................................................46Оь�уз�лар...�Ин�са�нын�фян�ди ........................................................46“Ши�ряк”ин�“Ши�рак”�ол�маг�лыьы�—�ди�лин�ба�ки�ря�лийи .....................48“Ша�ва�дын” .............................................................................49Кя�фя�ни�йыр�тан�чо�бан ..............................................................52Ня�ня�нин�кя�ляйи ......................................................................53“Чо�бан�даьы” ........................................................................54Чо�бан�сыь�наг�вя�дц�зцн�сюзц...................................................55Ъцлйя�ляр.................................................................................57Вя�ли�нин�ъцрдяйи ......................................................................58Мям�мяд�Зей�на�ло�вун�Чей�ран�чюлц ........................................59Ар�хаъ�да ................................................................................59Бя�ря�кя�тин�наь�ы�лы .....................................................................60Зя�нэ�ин�ким�дир?......................................................................61Ад�ки�ши�нин�дцш�мя�ни�ди ............................................................63Ен�чи...�тя�кя�рин�иря�ли�эет�мяйи ...................................................65Имандан�эялян�щяйа ..............................................................66Аь�аъ�лы�ки�ши�ляр...�бя�лэя .............................................................67“Торпаг�сювдяси” ..................................................................68Йун�гырхыны ...........................................................................68Шцкран�лар...�Чобан�“якини” ...................................................72Йов�ша�нын�щик�мя�ти..................................................................73Кол�да....................................................................................74Га�чаг�лар... ............................................................................76Бидалы�эцлляси..........................................................................77Га�ла�лы�го�щум�лар�вя�щеч�кяся�сынмайанлар .............................78Мяъ�ид�аьа,�Мяъ�ид�Ана�сы�вяМиръ�я�фяр�Баь�ы�ро�вун�ъо�мярд�лийи ..79Йа�со�вул�Ха�наьа ...................................................................81Ма�ла�кан�лар ...........................................................................83“Ме�тех”—�Мещ�ди�га�ла�сы .......................................................85Танрысал�яхлаг .......................................................................86Йадиэар�няьмя......................................................................87“Фи�ря�нэи”...............................................................................88

412

Бящрузяр

Page 413: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Кал�вайы�Яся�дин�20�ми�ни.........................................................90“Лем�ся”�(немся)...................................................................92Ща�йыф�бу�ба�ша!.......................................................................97“Ъя�щян�ням�кюрпц�сц” ............................................................98Ка�баб,�шив�(шцй),�бир�дя�йаш�чу�буг.......................................99Ал�ла�щын�вер�дийи�ги�с�мят�—�Ал�лащй�ар�бяй ...............................100Кешишкянд�—�Кеш�кянди ......................................................102Сал-Сал .................................................................................103Би�зи�“дюн�мяйя”�гой�май�ан�Адил�ями ...................................104Ганъ�ыг�сцдц ........................................................................105Яв�вял�ата�на,�со�нра�аты�на .....................................................106Ганъ�ыьа�(ганъырьа)�—�йан�ъийя?..........................................107Ал�лащй�ар�бяй�ин�Бяй�оь�лу......................................................108Ал�лащй�ар�бяй�ин�гыз�ъе�щи�зи .....................................................109Сяр�ка�рын�(сяркяр)�го�щу�му ...................................................110Йа�ныг�лы�—�Йа�ных�лы ...............................................................110Эюзлянилмяз�суал .................................................................112Или�йи�лах�лат! ...........................................................................113“Султан�сякиси”.....................................................................113Ки�ши�лик�дя�Айыб�лы ...................................................................114“Сул�тан�кюрпц�сц”.................................................................116Мцял�ли�фин�диг�гя�тя�чат�дыр�маг�ис�тя�дийи�би�ринъи�мцраъ�и�ят ..........118Ня�ши�рин�миш�ряй�а�сят ..............................................................119Фи�ро�нун�фи�рон�луьу ...............................................................120Гатыр�Мям�мя�дин�го�ра�таны�вя�“Баш�маг�чы�хан”....................121Итир�ди�йи�миз�ад�лар,�лящ�ъя�ляр ....................................................122Дяй�иш�ди�ри�лян�кянд�ад�лары ......................................................124Чо�ра�тан�лар�...ке�чя�чи�ляр?........................................................125Гы�зы�лэ�юз�Юйсцзлц ..................................................................126Щамыйа�йетян�чюряйимиз ......................................................128“Дюр�дэ�юз�Ма�ме�до�в”ун�Гы�зыл�То�у�зу..................................128“Гы�зыл�То�вуз”......................................................................129“Чал”�вя�“Итй�а�лаьы”..............................................................130“Ма�ша�Ящ�мяд�гуй�у�су” ......................................................130Фярзалыларын�“чохбилмишлийи” .................................................131Тор�паг�ис�тяйи�вя�“Ган�гурудан”..........................................132

413

Кечмиш эяляъяк

Page 414: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Ба�са�рын�ящ�ва�ла�ты ..................................................................133“Аваз” ................................................................................134Зий�а�рят�чи�си�ни�эюз�ляй�ян�щя�с�рят�ли..............................................135Ка�ма�чя�ки�лян�гыз.................................................................136Дярй�а�да�гярг�ол�май�ан�—�га�рь�ын�ол�май�ан�лар.....................136Дя�дя�ал�хы�шы ..........................................................................137Эюл�ди�бин�дя�ки�Фяр�за�лы ..........................................................138Щаъ�ын�гул�пун�дан�йа�пы�шан�Ки�ши............................................138Лев�Тол�стой�ун�ис�лам�чы�лыьы ....................................................141Ке�чиб�эе�дян�Бя�щ�ру�зяр�ляр .....................................................141Аьа�Ми�ря�ли�—�Алы�Дя�дя�(Алдядя)........................................144Бир�эц�ня�эя�зи�лян�тор�паг .......................................................145Мцял�ли�фин�диг�гя�тя�чат�дыр�маг�ис�тя�дийи�икинъи�мцраъ�и�ят ...........146Ми�ри�с�май�ыл�Аь�а�нын�эцрзц ....................................................148Сей�ид�ляр,�йох�са�Га�ра�даш?.....................................................148Гу�ла�лы�дан�“Нящ�лят�ля�мя”й�я�дяк.............................................150Ъян�нят�ана�нын�вя�сийй�я�ти ......................................................150Га�мар�ла�нан�тор�паг,�бир�дя�вя�фа�бор�ъу................................151“Чя�ля�би” ..............................................................................153Вя�нэ....................................................................................154Кор�ус�та�нын�фящ�ми...............................................................155“Дяр�вянд”...........................................................................156“Га�ра�гайа”�вя�Га�ра�гайа...................................................157Кюч�кю�ря�мя�зи ......................................................................157Ах�тар�ма�мо�тал....................................................................158“Ке�чял�ли�”дя..........................................................................159“Эюллц” ...............................................................................160Лак�Щаъ�ы�нын�“ля�зэи”лийи .......................................................160Гу�ма�шын�го�ша�изи.................................................................161“Кеч-ке�чи” ..........................................................................162Ханха�ным ...........................................................................163Алы�сын�да...............................................................................166“Ка�мал”да�кы�ящд-пей�ман ..................................................168Таь�ы�лар�кян�ди.......................................................................169Га�ра�лар................................................................................170Ала�та�ла ...............................................................................171

414

Бящрузяр

Page 415: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Шы�ных ....................................................................................172“Баш�эя�лян”ин�ай�аьы .............................................................174“Да�рых�ма,�ся�ни�дя�ми�ниб�йай�лаьа�чы�хаъ�ам...” .....................174“Нящ�лят�ля�мя” ......................................................................175Ба�с�дыр�ма.............................................................................175Го�вур�ма.............................................................................176“Эялинбоьан”......................................................................178“Эюй�даь”дан�эя�лян�кюч .....................................................178Мцлкцлц�йурд�ла�ры .................................................................180Мцлкцлцнцн�“оь�ур�луг”�та�ри�хи ..............................................181“Дярй�ян”.............................................................................181Баь�ы�ш�ла�нан�тор�паг ...............................................................182Гары�(гарын)�тюйъцсцня�галан�эялин ......................................183Ула�ма .................................................................................186Оь�ур�луг�баъ�ар�мыр�сан�са...��гыз�йох�ду! .................................187Сфинк�сли�Мцлкцлц ..................................................................188Мцлкцлцнцн�йер-йурд�ад�ла�ры ................................................190Мцлкцлц�ады�нын�мя�на�сы........................................................191Мцлкцлц�ня�сил�ля�ри..................................................................192Адларымыз ............................................................................192Тя�ль�я�ли�ад�лар ........................................................................192Ела�ты�мы�зын�ня�сил�ля�ри...............................................................195“Гай�ва�лы�бу�лаьы” .................................................................197Ки�ши�ля�рин�цзц�ну�ру�на............................................................202Мян�дя�тап�шыр�мы�шам............................................................204Са�ты�лан�тор�паг�вя�би�зим�ки�ля�рин�гей�ря�ти .................................205Саь�ы�лан�вар�са... ....................................................................212Ъан�йон�га�ры ........................................................................215Щарам�тикя? ........................................................................216Йа�рат�дыьы�хят�ри�ня,�йох�са�итин�гис�мя�ти? ..................................218Кя�ря�мин�хят�ри�ня ..................................................................219Мярд�Ана�нын�доь�дуьу�Ямир ..............................................220Ки�ши�ля�рин�бах�ты-йыь�ва�лы..........................................................221Биз�дя�бе�ля�оъ�аь�ыг ...............................................................221Со�руш�маьы�ар�би�лян�Рцстям�ба�ба ........................................222Саь�икян�гой�гу�лаь�ым�ешит�син ...............................................223

415

Кечмиш эяляъяк

Page 416: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Саф�—�ду�ру�На�бат�ана........................................................224�Цзба�шы�ба�ба�нын�ща�лал�ти�кя�си .................................................225Аты�вер,�ваь�за�ла�дяй�им.........................................................225Ар�вад,�щу�шу�ну�ъям�ей�ля ......................................................226Би�зим�йе�мяй�и�миз�ким�дян�олаъ�аг?........................................226Мян�дя�“юлцрям”,�ар�вад�да.................................................227Бу�ол�ма�са�ней�няй�я�сий�дин�ки?!..............................................227“Дярй�ян”дян�ке�чян�дя�бир�даш��эютцряй�дин...........................228Мян�дя�дей�и�рям,�ох�ша�ма�сын... .............................................229“Йох,�мян�150�ма�нат�лыг��ер�кяк�ал�ма�лый�ам” .......................230Ар�вад�го�щу�му�дю�ря�вя�дю�ря�вя... ...........................................230Бир-би�рин�дян�тюря�йян�ляр,�хя�мря�вя�ба�ла�ты ..............................231Ба�лыгбе�ли�дам�лар..................................................................233Кяртмя�евляр�вя�айыбаласы ....................................................236Ба�ба�мын�тя�зя�или...................................................................237Ба�ба�мын�хюряк�ля�ри ...............................................................237Гуртаран�кишиляр...................................................................242Сон�ра�кы�аьыл.........................................................................243Мя�ним�сцдцм .....................................................................244Дя�дя�Па�лыд,�цч�чю�кя�миз...�сай�а�лы�йурд�лар..............................245Ашыг�ла�ры�мыз..........................................................................248Ашыг�Ванйа .........................................................................251Ба�ла�бан�чы�Мц�се�йи�бин�ки�ши�ли�йи ...............................................252Саз�бянд�Ху�ду.....................................................................254“Дил�гя�ми”�вя�гям�кеш ..........................................................254Ъил�ли�Мцсей�иб�ки�ши�нин�“Га�ра�э�юз”ц .......................................255Ше�шян�ли�ляр�вя�Дя�дя�ляр ...........................................................256Ся�ня�мин�рящ�мят,�ай�мяр�щум!.............................................257Охуъ�уйа:.............................................................................258Ру�щу�му�зун�ся�сий�ди�Ка�ман�дар...........................................258Бу�та�нын�ишыьын�да ..................................................................261Аь�ба�ба�йал�лы�сы�вя�Ашыг�Фаьфур.............................................262Саз�пай�ы�мыз .........................................................................263Эюв�щя�рдян�сюз�сцзян ...........................................................365Шаир�ля�ри�миз ...........................................................................267Накам�шаир .........................................................................269

416

Бящрузяр

Page 417: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Пящляванларымыз...................................................................270Ми�г�ра�сийа�щаг�да .................................................................273Гай�най�ыб-га�ры�шан�Шям�шя�ддил�вя�Эюйчя ...............................274Шых�щей�бят.............................................................................275Алы�нан�хей�ир-дуа .................................................................276Му�са�мцял�лим .....................................................................276Агил�ба�ба�лар ........................................................................278Ал�хыш�чы�рущ�лар! .....................................................................279Гой�май�ын,�хял�бир�мя�ни�юлдцрдц!..........................................279То�уз�лу�ба�ба�ла�рын�щик�мят�боь�ча�сын�дан................................280Исрафил�аьанын�гисмяти...........................................................282Тоузлуларын�дилинин�язбяри�олан�сюзляр ..................................283Бизимкилярин�ишлятдийи�дейимлярдян .......................................283Тоузлу�“гарьыш”ындан: ........................................................285Сюйцш�ляр ...............................................................................287Сынаг�лы�бе�ш�лик�ляр...................................................................287Сцдцн�щик�мя�ти .....................................................................290Ала�дай�лаг...........................................................................290Га�раъ�а�дан�бе�ля�оь�ул? ..........................................................291Тоузлуда�дцнйа�иля�ъя�нэи-ъи�далынын�ня�тиъяси .........................292Го�наг�пяр�вяр�лий�и�миз�вя�аьсаггал�юйцдц...............................292Мя�дя�ний�йят,�йох�са�май�маг�лыг? ..........................................293Эцн�дцш�мяз�баь�лар,�юркян�до�лан�маз�аьаъ�лар........................294Дямй�я�ли�ля�рин�мей�вя�щя�с�ря�ти .................................................298Пеш�гурд�вя�аьнаьаз.............................................................299До�ла�ны�шыь�ы�ны�тор�паг�дан�чы�ха�ран�лар ......................................300“Достумалы�архы”,�бир�дя�мцшкцлцн�щялли..............................301“Сыныг�кюрпц”......................................................................304Йолнан�эедян�йорулмаз ......................................................305Булагларымыз........................................................................306Ъа�нар,�гоь�ах,�бир�дя�ба�лыг�“юй�ля�ри” .....................................309“Ана�мын�сцдц�щаг�гы!” ........................................................311Удумлу�ялляр .......................................................................313Я�р�тинятли..............................................................................314Оь�ул�йе�ти�рян�Ана�лар ............................................................316Алы�кат�та�вя�Шярг�эю�зя�ли .......................................................318

417

Кечмиш эяляъяк

Page 418: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Тел�ли�Ясядин�гонаглыьы .........................................................319Миллятин�вякили ......................................................................320Бя�йин�чай�гай�нат�маьы .........................................................323Эюйчя�эюлц,�Ба�бам,�бир�дя�ада ...........................................324...Уж�Рум�вя�йо�лун�дяр�вян�дя�дцшмяйи ................................326Са�ры�йаьа�—�са�рым�саьа........................................................327Са�мы�нын�уъу,�йох�са�гу�лаьы? .................................................330“Зя�кя�ря�—�Зя�кя�риййя” ........................................................331Бир�чяк�ли�иняк�ля�рин�чи�чяк�пайы ................................................332Ой�шар�ла�нан�ке�чи�ляр ..............................................................333Не�щря ..................................................................................335“Не�щря�да�шы” .......................................................................335Гу�рут ..................................................................................336Нор�вя�чцмцрцк(х1) .............................................................337Сцддцсцмян�вя�на�рын�цз......................................................338Алыш�ма�вя�йурд�щясряти.........................................................338Кюч�кюм�бя�си .......................................................................340Имяъи,�щой,�зий�ан�лыг,�эю�ря�лэя,�йу�ха�цстц...............................340Ша�ир�Щя�ся�нин�вер�ве�ра�на�са�ман�лыьы .......................................342Елат�йай�лаг�да ......................................................................342“Яри�мэ�ял�ди” ........................................................................343Гы�зы�лы�тор�паг........................................................................344Мурьуз�оъаьы ......................................................................345Ел�ля�рин�ахы�ны.........................................................................346Мцял�ли�фин�диг�гя�тя�чат�дыр�маг�ис�тя�дийи�цчцнъц�мцраъ�и�ят .........347Мящ�кум�луь�у�муз................................................................350Ъан�лы�сю�зя�ин�са�ф�ла�йа�на�шан�да...............................................353Охуъ�уйа�бир�дя�мцраъ�и�ят .....................................................353Дяйишян�дяйярляр,�йанашмалар..............................................354Намярд�эюряндя�азарын�артмасы ..........................................355

“Гарьынсыз” щаггында мятбуатда дяръ олунан мягаляляр вя мяктублар ........................................................357

То�ву�зу�му�зун�вя�то�вуз�лу�луь�у�му�зун�Гы�зыл�ки�та�бы................358“Га�рь�ын�сыз”.�Бя щ ру зя рин ки та бы То вуз, Га зах вя

418

Бящрузяр

Page 419: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

Шям ся дил яра зи ля ри нин ке ч ми ши ня ишыг са лыр ..............................361“Аран�эю�зял�ля�мя�си”�цстя�ал�ды�эю�ряк,�ня�де�ди... .....................363То�вуз�вя�то�вуз�лу�лар�щаг�гын�да�йе�ни�ки�таб............................364То�вуз�вя�то�вуз�лу�лар�щаг�гын�да�йе�ни�ки�таб�—�“Га�рь�ын�сыз” ...365Бир�оъ�аь�ын�юв�ла�дый�ыг... .........................................................366Узаглардан�эялян�йолчу ......................................................374Узаг�дан�эялян�доьма�сяс� ..................................................375То�вуз�лу�ла�рын�та�ри�хи-ет�но�гра�фик�ки�та�бы�чап�олун�муш�дур........378Буну�горьамаг�эяряк.........................................................378Ру�щу�му�тя�зя�дян�юзц�мя�гай�та�ран�ки�таб..............................381“Га�рьын�сыз”�ки�та�бы�щаг�гын�да�дц�шцн�дцк�ля�рим.......................384«Га�рьын�сыз»�—�ся�ни�ся�ня�та�ны�дан�ки�таб ...............................386Бящ�ру�зяр�шях�сий�йя�ти�вя�“Га�рьын�сыз”�ки�та�бы�����������������щаг�гын�да�дц�шцн�ъя�ля�рим........................................................391Та�ри�хи�щя�ги�гят�ля�ри�ачыг�ла�йан�"Га�рьын�сыз"�ки�та�бы�нын�тяг�ди�ма�ты�ке�чи�рил�ди ................................................393Сызылтыйла�охудуьум�китаб ...................................................395О�лар�(Т.Ахынъы) ..................................................................398Сц�мц�йц�сюйцн�дц�рян�ки�таб ...................................................398Вя�тян,�халг,�тор�паг�щаг�гын�да�дас�тан�(елеэийа)...................401

419

Кечмиш эяляъяк

“Короьлу”нун�шир�-�сфинкс�эюрцнцшц

Page 420: Êå÷ìèø - Kitabxanakitabxana.net/files/books/file/1390501112.pdfЕmj-gmbt] cjr kbob, tb-rjwjoj, naoadjkkbt]o], tarcjkasjoj, _amnjzjoj-lgynjzjoj uoufuc-fbo]c, l‘lxofao bkr]mbrbe

БЯЩРУЗЯР(Рцстямов�Бящрузяр�Гайвалы�оьлу)

КЮНЦЛ КИТАБЫ

Компцтер ди зай ны: Рамиз�Щцммятов�Нашир вя кор рек тор: Гяшям�БящрузярОператорлар: Айнуря�Ъащан,

Елнуря�АбушоваРяна�Тярлангызы

Йыь�ыл�маьа�ве�рил�миш�дир:�14.08.2011.�Ча�па� им�за�лан�мыш�дыр:� �05.01.2012.Каь�ыз�фор�ма�ты�6х841/16.�Шярти�чап�вяряги�26.5.�Ти�ра�жы:�1000.

420

Бящрузяр