The Diffusion of Innovation Communication and Technology (ICT ... ·...
Transcript of The Diffusion of Innovation Communication and Technology (ICT ... ·...
234
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
การยอมรบนวตกรรมเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอการจดการความรในชมชน
The Diffusion of Innovation Communication and Technology (ICT) innovation for
Knowledge Management in Community
ธนยพร วณชฤทธา1
1ภาควชาเทคโนโลยการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร
วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร อ.เมอง จ.นครปฐม 73000 โทรศพท 081 5711745 E-mail: [email protected]
บทคดยอ เทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ICT) เขามาม
บทบาทและสนบสนนการเรยนรของคนในสงคมเปนอยางมาก ใน
มตของการจดการความรเทคโนโลยเขามามสวนชวยใหการแลก
เปลยนเรยนร การสอสารและการจดเกบความรมประสทธภาพยงขน
การสำารวจโดยการวจยเชงคณภาพเรองการยอมรบนวตกรรม
เทคโนโลยในชมชนแบบศกษาเฉพาะกรณในพนทชมชนบานคลองโยง
ตำาบลคลองโยง อำาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม จงเปนการศกษา
เพอศกษาทศนคตและการยอมรบนวตกรรม ICT ของสมาชกในชมชน
โดยนำาประโยชนทไดจากการศกษาเพออภปรายแนวทางการจดการ
ความรในชมชนดวยการใช ICT ทงนเพอนำาไปสการพฒนารปแบบ
การจดการความรในชมชนทมการผสมผสานเทคโนโลย โดยใชกรอบ
แนวคดการแพรกระจายนวตกรรม (Diffusion of Innovation) ของโรเจอร
(Rogers) [1] การเกบขอมลเชงคณภาพใชวธสมภาษณเชงลก แบบ
สมภาษณเปนแบบกงโครงสราง ผใหขอมลไดมาโดยวธเลอกแบบ
เจาะจงจำานวน 15 คน ลกษณะของคำาถามเปนแบบคำาถามปลายเปด
ผลวเคราะหขอมลพบวา ภาพรวมการเผยแพรนวตกรรมเทคโนโลย
ในชมชนนมองคประกอบพรอมทง 4 องคประกอบตามแนวคดของ
โรเจอรและประเภทผรบนวตกรรมกลมเดกและเยาวชนอยในกลมของ
ผรเรม (Innovators) กลมผใหญอยในกลมผยอมรบนวตกรรมในชวง
แรกๆ (Early Adopters) กลมผรบนวตกรรมในระดบปานกลางหรอ
คนสวนใหญกลมแรก (Early Majority) อยในทกชวงวยหากมการสง
เสรมกลมนจะสามารถตอบรบเทคโนโลยไดอยางรวดเรว สวนกลมคน
ลาชา (Laggards) มอยจำานวนนอยมาก ดงนนจงเหนประโยชนหาก
มการศกษาเพมเตมเพอการสงเสรมการใชเทคโนโลยในการจดการ
ความรในชมชน
คำาสำาคญ : การยอมรบนวตกรรม การเผยแพรนวตกรรม การจดการ
ความรในชมชน
Abstract Information Communications and Technologies (ICT)
have become important in our society. In dimension of Knowledge
Management, ICT comes to support knowledge sharing, com-
munication and knowledge asset process. This qualitative
research methods to examine the Diffusion of ICT innovation
in Community : case study of Khlong-yong Community (Yong
canal), Tumbon Khlong-yong, Phutthamonthon District, Nakorn-
pathom Province. There were two purposes of this study: one
was to get an attitude and to determine the likelihood of people
to adopt ICT in community. The second purpose was to discuss
how to design Knowledge Management process in community by
blending traditional knowledge with technology. The conceptual
framework is developed from Rogers, E.M. [1]. The fifteen
interviewees were purposively selected and interviewed with
opened end semistructured questions. The study used qualitative
methods to collect the data by in-depth interview. The findings
showed that this community is completed with four elements that
make up the process of diffusion [1]. The groups of Innovators
were in adolescence and young adulthood, and groups of Early
Adopters were in middle age. The results indicated that most
interviewees hold positive attitudes towards ICT to enhance their
learning and Knowledge Management.
Keywords : Adoption, Diffusion of Innovation, Knowledge Man-
agement in Community
1. บทนำา ปจจบนเทคโนโลยเขามามบทบาทและสรางโอกาสใน
การเรยนรใหกบคนในสงคมเปนอยางมาก เทคโนโลยสารสนเทศ
และการสอสาร (Information Communications and Technolo-
gies :ICT) ทำาใหการตดตอสอสาร การแลกเปลยนขอมล การแบง
ปนประสบการณเปนเรองสะดวกและทำาไดโดยงาย และมสวนชวย
สนบสนนใหกระบวนการจดการความร (Knowledge Management
:KM) มประสทธภาพมากขนในหลายมต ทงในดานการสรางความร
(Knowledge Creation) การแลกเปลยนเรยนร (Knowledge Sharing)
และการจดเกบความร (Knowledge Assets)
การเผยแพรนวตกรรมหรอสงใหมๆ โดยเฉพาะเทคโนโลย
สารสนเทศเมอเขาสชมชนจะประสบความสำาเรจและไดรบการยอมรบ
หรอไมนน ขนอยกบสมาชกในชมชนเปนสำาคญวามความพรอม ม
พนฐาน ความร ความเขาใจตอเทคโนโลยนนๆ อยางไร โดยสวนใหญ
การศกษาเรองการยอมรบนวตกรรมนนมการเกบขอมลจากกลมคร
และนกเรยน เรองการยอมรบนวตกรรมในการเรยนการสอน [2] จาก
กลมผบรหาร ผประกอบการ และนวตกรรมทางการเกษตร [3] ยงไมม
การศกษาเรองนในชมชนเทาไรนก ซงในอนาคตสมาชกในชมชนคงไม
สามารถหลกเลยงการใชเทคโนโลยได แตจะทำาอยางไรจงจะเขาใจและ
ใชเทคโนโลยไดอยางมประสทธภาพตางหาก
235
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
ในชมชนบานคลองโยง ตำาบลคลองโยง อำาเภอพทธมณฑล
จงหวดนครปฐม เปนชมชนทมลกษณะทางภมศาสตรกงเมองกง
ชนบท พนทในชมชนลอมรอบไปดวยทนาและทดนทำาเกษตรกรรม
มแมนำำำาและลำาคลองขนานตดกบททำากนและบานเรอน แตหางออก
ไปเพยงไมกกโลเมตรจากบานคลองโยงเปนชมชนเมองขนาดใหญ ม
ประชากรอาศยอยอยางหนาแนนเปนเขตตดตอกบมหาวทยาลยและ
โรงเรยนขนาดใหญทมชอเสยง ชมชนคลองโยงจงตองปรบตวเขากบ
วถชวตแบบชมชนเกษตรกรรมกบชวตของชมชนเมองทขยายตวเขา
มาอยางรวดเรวเพอใหเกดความความสมดลมากทสด
ชมชนบานคลองโยงเปนชมชนสขภาวะคอมความสมบรณ
พรอมทงกาย จต อารมณ ปญญา สงคมและสงแวดลอม มศกยภาพ
ทงดานประชากรและภมศาสตรเปนตำาแหนงยทธศาสตรในการพฒนา
และการอนรกษหลายรปแบบ มโครงการวจยหลายโครงการเขาไป
ศกษาในประเดนตางๆ มากมายดงนนจงเปนตวอยางชมชนแหงการ
พฒนาชมชนหนง
การสำารวจทศนคตและการยอมรบนวตกรรม ICT ในชมชน
โดยใชแนวคดของโรเจอร (Rogers) นน จงเปนการสำารวจความพรอม
ของชมชนวามการยอมรบและการใชนวตกรรมเทคโนโลยสารสนเทศ
และการสอสารอยางไร และกลมผใชอยในระดบใดบาง ทงนเพอนำาส
การพฒนากระบวนการจดการความรดวยการใชเทคโนโลยสารสนเทศ
รวมดวยวาควรมองคประกอบเชนใด หรอควรมสดสวนอยางไรระหวาง
การสอสารแบบปกตกบการสอสารดวยเทคโนโลย การศกษาครงน
เปนสวนหนงของการศกษาเกยวกบการจดการความรในชมชนโดย
การผสมผสานเทคโนโลยเขาสกระบวนการจดการความร ขอคนพบ
ทไดจะนำาไปสการพฒนารปแบบการจดการความรในชมชนทมความ
สอดคลองเหมาะสมกบความตองการและพฤตกรรมของชมชน
2. วตถประสงค วตถประสงคในการศกษา คอ เพอศกษาทศนคตและการ
ยอมรบนวตกรรม ICT ของสมาชกในชมชน
3. ขอบเขตการวจย การศกษาแบบเฉพาะกรณ (case study) นทำาการศกษาท
พนท ชมชนบานคลองโยง ตำาบลคลองโยง อำาเภอพทธมณฑล จงหวด
นครปฐม กลมผใหขอมลไดแกสมาชกในชมชนคลองโยงทมาจากการ
เลอกแบบเจาะจง (purposively selected) ซงมคณลกษณะเปนผเคย
ใชบรการศนย ICT ชมชน จำานวน 15 คน
4. แนวคดและทฤษฎ การวจยครงนใชทฤษฎการแพรกระจายนวตกรรม (Diffu-
sion of Innovation: DOI) ของโรเจอร (Rogers) เปนแนวคดในการ
วจย เพอศกษาทศนคตและการยอมรบนวตกรรมของสมาชกในชมชน
และอภปรายสแนวทางการจดการความรในชมชนดวยการผสมผสาน
เทคโนโลย
ทฤษฎการแพรกระจายนวตกรรม (Diffusion of
Innovation (DOI) Theory)
การแพรกระจาย (Diffusion) หมายถงกระบวนการทเผย
แพรนวตกรรมผานชองทางตางๆ ไปสสมาชกในสงคมในชวงเวลา
หนง [1] นวตกรรมหมายถงสงใหมๆ ทงความคด หรอแนวปฏบต
ซงความใหมของนวตกรรมนนขนอยกบเรองราวและการตความของ
แตละบคคลดวย [4] กระบวนการแพรกระจายนนประกอบไปดวยองค
ประกอบทสำาคญ 4 องคประกอบดวยกน คอ 1) นวตกรรม (innovation)
2) ชองทางการสอสาร (communication chanels) 3) ลกษณะของ
ระบบสงคม (social system) และ 4) ชวงเวลา (time)
นอกจากนน Roger ไดแบงกระบวนการแพรกระจาย
นวตกรรมออกเปน 5 ขนตอน 1) ขนความร (Knowledge Stage)
เปนขนตอนทรบรวามนวตกรรม รเกยวกบประโยชนของนวตกรรม
นนๆ อาจกลาวไดวาเปนความตระหนก (Awarenesss) ทสงผลตอ
ขนตอนตางๆ ตามมาขนตอนนจงมความสำาคญทสด 2) ขนโนมนาวใจ
(Persuasion Stage) เปนขนตอนทคนในสงคมเรมมความรสกตอ
นวตกรรมนน รสกวาดไมดอยางไร เปนเรองของทศนคตตอนวตกรรม
เกยวกบความสนใจอาจเปนรายบคคลหรอรายกลม การศกษาแนวคด
นมผลตอการออกแบบเนอหาใหสอดรบกบความตองการ และการ
ยอมรบนวตกรรมของชมชน ทสอดคลองกบจตวทยาและระบบ
ทางสงคมดวย 3) ขนตดสนใจ (Decision Stage) เมอไดรบขอมล
ขาวสารเกยวกบนวตกรรมแลวขนตอนนจะเปนการตดสนใจ ไตรตรอง
ประเมนคาและนำาไปสการตดสนใจทจะยอมรบหรอปฏเสธนวตกรรม
นนๆ 4) ขนดำาเนนการ (Implementation Stage) เปนการนำานวตกรรม
มาใช เปนการทดลอง ทตองคำานงถงเพศ วยและองคประกอบตางๆ
ของผรบนวตกรรม และขนสดทาย 5) ขนการยนยน (Confirmaiton
Stage) เปนขนตอนของการรบนวตกรรมนนไปใชอยางจรงจง ยอมรบ
ใหเปนสวนหนงของชวต มการใชอยางตอเนอง มการศกษาหาขอมล
และหากมนใจจะยงคงใชนวตกรรมนนตอไป แตหากมความไมนาเชอ
ถอเกดขนอาจทำาใหเลกใชนวตกรรมนนๆ กเปนได [3,5]
ประเภทของผรบนวตกรรม เมอนวตกรรมมการแพรกระจายและใชเปนทแพรหลายใน
สงคม โดยเฉพาะอยางยงในปจจบนทกคนลวนใหความสนใจและให
ความสำาคญกบการใชเทคโนโลย แตถงกระนนกตามคนในสงคมซงม
หลากหลาย อาจมการยอมรบและรบร ปฏบตตอนวตกรรมไมเหมอน
กน Rogers [1,5] แบงประเภทของผรบนวตกรรมไว 5 ประเภท คอ
1) กลมผรเรม (Innovators) 2) กลมผยอมรบนวตกรรมชวงแรกๆ
(Early Adoptors) 3) กลมคนสวนใหญกลมแรก (Early Majority)
4) กลมคนสวนใหญกลมหลง (Late Majority) และ 5) กลมคนลาชา
(Laggards) ซงมระดบการยอมรบนวตกรรมตางกนจากมากทสดไป
สนอยทสด
กลมผรเรม (Innovators) หรอกลมผทมระดบการยอมรบ
นวตกรรมมากทสด มพฤตกรรมในการรบนวตกรรมแบบชอบลอง
อะไรใหมๆ ชอบเสยงไมชอบความจำาเจ เมอมอะไรใหมๆ จะยอมรบ
ไดงายและรวดเรว คนกลมนคอผทสามารถใชงานเทคโนโลยไดอยาง
คลองแคลวเปนประจำาสมำำำาเสมอ มการฝกฝนและเคยเขารวมในการ
ฝกอบรมการใชเทคโนโลยมากอน เปนผททำาความเขาใจเทคโนโลย
236
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
ไดอยางรวดเรวและไมรสกกงวลในการใชเทคโนโลยเลย คนกลมน
จะเปนกลมเดกและเยาวชน และกลมผใหญตอนตนทเปนแกนนำาใน
ชมชน ซงเปนผทสนใจและนำาเทคโนโลยมาใชในชวตประจำาวน ทงใช
เพอการเรยน ความบนเทงและเพอการตดตอสอสาร หรอทำางานท
ตองเกยวของกบเทคโนโลย กลมคนกลมนเปนแนวหนาในการนำา
นวตกรรมเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ICT) มาใชให
เกดประโยชนสงสดในชวตประจำาวน และมแนวคดทจะสรางสรรค
สงใหมๆ ใหเพมขนดวย
กลมผยอมรบนวตกรรมชวงแรกๆ (Early Adoptors) เปน
กลมทมระดบการยอมรบนวตกรรมในระดบมาก คนกลมนมพฤตกรรม
ชอบสงใหมๆ แตมการพจารณา กลนกรองขอมลขาวสาร จนมนใจ
กลมนเหนความจำาเปนในการนำาเทคโนโลยมาใชในชวตประจำาวน
ทงการเรยน การทำางาน ซงบางครงอาจไมพรอมหรอไมสะดวกทจะ
ใช แตหากมการสนบสนนและมเทคโนโลยใชอยางสมำำาเสมอกลมน
จะเปนกลมผนำาในการยอมรบนวตกรรมได หากมการอบรมหรอให
ความรเพมเตมกลมนจะมแนวโนมการใชเทคโนโลยไดดขนและจะ
กาวขนเปนผเผยแพรแนะนำาใหผอนในชมชนใชเทคโนโลยตอไปไดอก
กลมคนสวนใหญกลมแรก (Early Majority) มพฤตกรรม
ถาจะใชอะไรใหมๆ ไดกตอเมอคนอนใช แลวบอกวาด ดงนนจะตองม
การยนยนจากผอนกอนจงเหนขอดของนวตกรรม กลมนจงไมใชผนำา
แตจะรบฟงความคดเหนของผอน ดงนนระดบการยอมรบเทคโนโลย
จงจดอยในระดบปานกลาง คนกลมนความสามารถทางเทคโนโลย
ระดบพอใชงานได เคยใชอยบางแตไมสมำำาเสมอ มการใชเทคโนโลย
ทางการเกษตรในการประกอบอาชพบาง ไมไดเปนผตดตามขาวสาร
เทาไรนก แตถาไดรบการสงเสรมสนบสนนกจะยอมรบเทคโนโลยได
มากขน
กลมคนสวนใหญกลมหลง (Late Majority) เปนกลมท
มระดบการยอมรบเทคโนโลยนอย ไมคอยยอมรบอะไรใหมๆ ไม
มนใจ ตองรอใหคนสวนใหญยอมรบกอน ไมชอบเสยง ไมชอบความ
เปลยนแปลง ในชมชนกลมนอยในชวงวยผใหญตอนปลายและผสง
อาย แตกลมนซอนความสนใจไวภายในแตยงไมมนใจเทานน หาก
มการใหคำาแนะนำาทดหรอมโอกาสเขารวมฝกอบรมหรอใหทดลองใช
เทคโนโลยคนกลมนสามารถเปลยนเปนกลมทยอมรบเทคโนโลยใน
ระดบแรกๆได หากจะใหกลมนยอมรบเทคโนโลยจงตองมการสราง
กจกรรมใหมสวนรวมและใหไดรบทราบขอมลใหมากเพยงพอจนเกด
ความมนใจ
กลมคนลาชา (Laggards) หรอกลมผทมระดบการยอมรบ
เทคโนโลยนอยทสด กลมนไมยอมรบอะไรใหมเลย ยดตดกบความเชอ
เดม เพราะในชวตประจำาวนทำางานไมเกยวของกบเทคโนโลยเลยและ
อยรวมกบกลมทไมใชเทคโนโลยดวยกนจงไมเหนความจำาเปนเทาไร
นก แมคนกลมนจะเหนวาเทคโนโลยมประโยชนและนำาความสะดวก
สบายมาให แตไมสนใจเนองจากไมมความจำาเปนและเหนวาทเปน
อยอยางเดมนนดแลว ดงนนการกระตนใหกลมนเปนผใชเทคโนโลย
จงไมมความจำาเปนเทาไรนก จงควรใหคำาแนะนำาเกยวกบประโยชน
และศกยภาพของเทคโนโลย ใหขอมลททนสมยอยางตอเนองและสมำำา
เสมอ กลมนจะเปนผสนบสนนกลมอนๆทดทเดยว
5. วธดำาเนนงาน การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพแบบศกษาเฉพาะ
กรณ (case study design) [6] เปนการศกษาเฉพาะพนทเพออธบาย
ปรากฎการณ และเกบขอมลดวยการสมภาษณเชงคณภาพ (qualita-
tive interview) แบบกงโครงสราง (semistructured) วธการเกบขอมล
เปนการสมภาษณเชงลก (In depth interview) จากผใหขอมลกลม
เลก (smaller informats) จำานวน 15 คน ซงไดมาจากการเลอกแบบ
เจาะจง (purposively selected) และใชเทคนคการบอกตอโดยสมาชก
ในชมชน (snowballing technique) กลมผใหขอมลเปนผทอาศยอย
ในชมชน ตำาบลคลองโยง อำาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม และม
ประสบการณเคยใชบรการศนย ICT ชมชน
การดำาเนนการเรมจากการกำาหนดแนวคด (major
concept) เพอสรางแนวคำาถาม แนวคดของลกษณะคำาถามเพอการ
วจยแบบคนหาประเดน (exploratory research) จงไมคอยเครงครด
ในโครงสรางมากนก [7] แตใหความสำาคญในการสมภาษณทมงเนน
มตการหาขอมลเชงคณภาพทแสดงออกมาในคำาพดของผตอบเปน
หลก ลกษณะของคำาถามเปนคำาถามแบบปลายเปด (open ended
questions) ระหวางการสมภาษณมการบนทกขอมลดวยการจดบนทก
และการสงเกตรวมดวย
การวเคราะหขอมลใชวธเชงคณภาพ วเคราะหและตความ
เนอหาเชงพรรณนา (Contents Analysis)
6. ผลการศกษาสภาพทวไป
การศกษาการยอมรบนวตกรรมเทคโนโลยสารสนเทศและ
การสอสารเพอการจดการความรในชมชน เปนการศกษาเพอคนหา
ขอมลและทศนคตการยอมรบนวตกรรมของสมาชกในชมชนบาน
คลองโยง เนองจากเทคโนโลยสารสนเทศเปนสงทจำาเปนและเขามาม
บทบาทในชวตประจำาวนอยางมาก เทคโนโลยมสวนชวยใหการตดตอ
สอสารและแลกเปลยนความรทำาไดงายขน การจดเกบความรในชมชน
ไมวาจะเปนความรทางการเกษตร ความรดานการสงเสรมสขภาพ
ความรดานการทองเทยว ตลอดจนการเชอมโยงเครอขายชมชนตางๆ
ทำาไดสะดวกและมประสทธภาพมากยงขน ดงนจงหลกเลยงไมไดทจะ
ใชเทคโนโลยเปนเครองมอในการขบเคลอนกจกรรมในกระบวนการ
จดการความร เพราะความรรนปยาอาจตองสญหายไปกบกาลเวลา
แตเดกๆ เยาวชนและคนรนใหม สามารถเขาถงเทคโนโลยไดดกวาและ
เขาสามารถจะเปนผเชอมประสานและถายทอดความรจากบรรพบรษ
สคนรนตอไปไดดวยเทคโนโลยอยางไรขอบเขต
จากการเกบขอมล พบวาในสวนของรฐกระทรวงเทคโนโลย
สารสนเทศและการสอสาร (ICT) [8] ไดเหนความสำาคญและไดเปดให
บรการศนย “ICT ชมชน” ทหม 1 ตำาบลคลองโยง เปดใหบรการตงแต
เดอนกนยายน พ.ศ.2553 เปนตนมา (คาบรการชวโมงละ 10 บาท)
โดยความรบผดชอบของสำานกสงเสรมและพฒนาการใชเทคโนโลย
สารสนเทศและการสอสาร สำานกปลดกระทรวง ซงมนโยบายตงศนย
เรยนร ICT ชมชนขนทวประเทศ มแนวคดเพอใชเทคโนโลยสารสนเทศ
เปนกลไกในการลดชองวางดานดจทล และใชเปนสถานทพฒนาความ
รดาน ICT ใหแกประชาชนในชมชน จากโครงการดงกลาวแสดงใหเหน
237
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
วารฐใหการสนบสนนและสงเสรมการเรยนรดวยเทคโนโลยใหกบ
ชมชน ขณะนจงตองมาดทชมชนวามความพรอมหรอมการยอมรบ
นวตกรรมการเรยนรนอยางไร
การยอมรบนวตกรรม ICT ในชมชน
จากลงพนทการเกบขอมลดวยการสมภาษณและการ
สงเกตพบวา ชาวชมชนคลองโยงทใหสมภาษณเปนผมความทนสมย
และสนใจในสงใหมๆ อยสมำำาเสมอ ผใหขอมลสวนใหญเปนเดกและ
เยาวชน จำานวน 10 คนและชวงวยผใหญ 5 คน ซงผใหขอมลเปนแกน
นำาเดกและเยาวชนและแกนนำาชมชนจงมประสบการณใชเทคโนโลย
ภาพรวมดานกายภาพในชมชนมศนย ICT ชมชนตดตงโดยกระทรวง
เทคโนโลยสอสารและสารสนเทศ ผใหขอมลชมชน 10 คนจาก 15 คน
มประสบการณการใชเทคโนโลยอยางสมำำาเสมอในชวตประจำาวน เคย
ใชบรการศนย ICT ชมชน และมอปกรณคอมพวเตอรในครอบครว
การใชงานอปกรณเทคโนโลยโดยสวนใหญเปนการใช
โทรศพทเคลอนทเพอการสนทนาเพยงอยางเดยว มการรบ-สง
ขอความสนทางโทรศพท (Short Message :SMS) และฟงเพลงจาก
โทรศพทบาง การใชงานคอมพวเตอรเปนการใชเพอประกอบการเรยน
พมพรายงาน และใชในการทำาสอภาพยนต ใชอนเทอรเนตเพอคนหา
ขอมลจากเวปคนขอมล (Search Engines) ใช Google เปนหลก เวปอนๆ
ทใชเปนประจำาคอ YouTube และ 4Share ใชเพอดวดโอคลปและโหลด
เพลงเพอความบนเทง ผใหขอมลสวนใหญยงไมมทอยจดหมายอเลค
ทรอนกส (e-mail address) เปนของตวเองเนองจากยงไมมการแลก
เปลยนหรอสงขอมลถงใคร มเพยง 2 คนเทานนทมอเมล ของตนเอง
มเพยง 1 คนทเปนสมาชกเฟสบค (Facebook) ในเครอขายสงคม
ออนไลน (Social Network)
ดานอปกรณเทคโนโลยอนๆ ทผใหสมภาษณใชงานไดแก
กลองถายภาพดจทล กลองวดโอและอปกรณเครองเสยงตางๆ ทเกยว
กบการทำาสอภาพยนต แกนนำาเยาวชนมประสบการณการใชกลอง
วดโอในการถายทำาและอปกรณคอมพวเตอรในการตดตอขาวพลเมอง
และผลตเปนสอของชมชนไวเผยแพรในเรองของสถานการณโฉนด
ชมชน
การสนทนาทำาใหทราบวาผใหสมภาษณมความสนใจใช
เทคโนโลยสารสนเทศเปนอยางมาก แตยงไมมเวลาและไมมอปกรณ
ใหใชอยางจรงจง มการเรยนรดวยตนเองอยางตอเนองสมำำาเสมอ และ
ไดรบการสนบสนนจากภาคสวนตางๆ อยางตอเนอง นอกจากนน
การตงศนยเรยนรในชมชนกเปนอกชองทางทจะชวยใหเขาถงและใช
เทคโนโลยไดสะดวกยงขน
ความเปนไปไดในการใชเทคโนโลยในชมชน
จากคำาถามเกยวกบความเปนไปไดในการใชเทคโนโลย
ชมชน จำานวน 3 ขอคำาถามพบวา เหตจงใจทสำาคญในการใช
เทคโนโลยในชมชนคอการใชในการเรยน คนหาขอมลและทำารายงาน
จงเปนเหตจำาเปน และการใชเพอฟงเพลงและดาวนโหลดเพลงใหมๆ
สวนเดกๆ นยมเลนเกม แตเปนเกมฝกทกษะคณตศาสตรและภาษา
องกฤษทเปนเกมแบบ stand alone เลนเฉพาะในเครอง เหตจงใจดาน
ความจำาเปนและความบนเทงเพอผอนคลายจงเปนประเดนหลกในการ
ตดสนใจใช ICT ของผใหสมภาษณ สำาหรบผทมประสบการณทำาขาว
พลเมองมความจงใจทจะนำาเสนอขอมลของชมชนใหสงคมรบทราบจง
มการผลตสอเพอนำาเสนอกเปนอกปจจยหนงในการใชเทคโนโลยดานการถายทำาภาพยนต ดานการเรยนรการใชเทคโนโลย โดยสวนใหญผใหสมภาษณเรยนรการใชเทคโนโลยจากสถาบนการศกษาและฝกฝนดวยตนเองเพมเตม ดานการใชเทคโนโลยในการทำาภาพยนตนนมสถานโทรทศนมาใหคำาแนะนำาและฝกอบรมใหความรเรองน ผใหสมภาษณใหความเหนตอการใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอการสอสารในชมชนวา ในทศนะของพวกเขาแลวปจจบนยงไมไดตดตอสอสารโดยใชอนเทอรเนตเทาไรนก เนนการไปมาหาสแบบตวตอตวทเหนหนากนมากกวาเพราะไมไดอยหางไกลกนมากบานเรอนกอยตดกน มการใชโทรศพทเพอตดตอสอสารกนกเพยงพอ แตเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารหรอ ICT นนมความจำาเปนตอชมชนในอนาคต สามารถใชเครองคอมพวเตอรในการจดเกบขอมล ไฟลภาพและคลงความรของชมชนได ชวยใหเกดประโยชนตอคนรนหลงซงพวกเขาสามารถเขาถงเทคโนโลยไดดกวามากและมแนวโนมทจะสนใจในสงเหลานมากยงขนดวย ในอนาคตอาจตองมการสอสารกบชมชนภายนอกเทคโนโลยจะชวยใหตดตอกนงายขนและประหยดเวลาไดอกดวย อกทงยงสามารถใชเปนชองทางการประชาสมพนธชมชนเพอกจกรรมตางๆ อาท การทองเทยว การสงเสรมสขภาพ ฯลฯ ไดอกดวยประเภทผรบนวตกรรม ICT ในชมชน แนวคำาถามเกยวกบประเภทผรบนวตกรรมในชมชนตามทฤษฎของโรเจอร (Rogers) ทง 3 ขอคำาถาม ผใหสมภาษณทกทานตอบตรงกนวาเทคโนโลยใหมๆ เปนสงดและมประโยชน แตบางทกยงไมคอยไดใชเทาไร ถามคอมพวเตอรในชมชนทกคนเหนดวยและอยากมาใชบรการอยางเชนศนย ICT ในชมชนนกนยมมาใชบรการ นอกจากนนผใหสมภาษณมความสนใจจะมเครองคอมพวเตอรเปนของตนเองเพอจะไดใชสะดวกขน วเคราะหจากแนวคดของการยอมรบนวตกรรมแลวพบวา ผใหขอมลทอยในวยเดกและเยาวชนสวนใหญเปนกลม กลมผรเรม (Innovators) กลาวคอ มความสนใจและยอมรบเทคโนโลยไดงายการใชเทคโนโลยนนใชเพอการเรยนและความบนเทงสวนใหญ แตกลมผรเรมกลมนมแนวโนมทจะพฒนาตนเองในดานการใชเทคโนโลยใหดขนเรอยๆ เนองจากเปนคนรนใหม สวนกลมผรเรมในวยกลางคนทใหความสนใจอนเทอรเนตเพอการสอสารในชมชนนนเหนถงความจำาเปนและประโยชนในการเชอมโยงขอมลขาวสารและเพอการแลกเปลยนเรยนรกบเครอขายดวยจงเปนผรเรมโดยสมครอเมลของตนเองและเปนสมาชกเครอขายทางสงคมออนไลนดวย ในภาพรวมผใหสมภาษณสะทอนถงภาพรวมของประเภทผรบนวตกรรมในชมชนสวนใหญอยในกลมผยอมรบนวตกรรมชวงแรกๆ (Early Adoptors) คอเปนกลมคนทสนใจแตตองมการกลนกรองดขอดขอเสย และมคนนำากอนจงจะตดสนใจตาม เหนขอดและสงเกตอยางใกลชด ชวงวยของผสนใจกลมนมทกชวงวยเนองจากขนอยกบพฤตกรรมการตดสนใจเปนหลก การยอมรบเทคโนโลยสารสนเทศฯ (ICT) ของกลมนจงไมไดมเฉพาะชวงวยใด หากมการสงเสรมและสนบสนนทงอปกรณและใหความรดานวธการใชงานจะทำาใหกลมน
กาวมาเปนผนำาไดอยางดดวย
238
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
สำาหรบระดบผรบนวตกรรมในระดบปานกลางหรอคนสวน
ใหญกลมแรก (Early Majority) กสามารถสงเสรมควบคไปกบสองกลม
แรกไดเลยเพอใหเกดการเรยนรรวมกนและเปนพเลยงดแลกนเองได
จากการใหขอมลพบวาประเภทของผรบนวตกรรมในอก
2 กลมนนยงคงมอยบาง กลมคนสวนใหญกลมหลง (Late Majority)
และ กลมคนลาชา (Laggards) แตมอยจำานวนนอยมาก เพราะสมาชก
ในชมชนมความสนใจและตอบรบเทคโนโลยใหมๆ ไดรวดเรว ดงนน
ความเปนไปไดในการยอมรบเทคโนโลยในชมชนเพอการจดการความ
รจงมความเปนไปไดสงมาก
7. สรปและอภปราย จากองคประกอบของการแพรกระจายนวตกรรมตาม
ทฤษฎของโรเจอร (Rogers) ในชมชนบานคลองโยงนนพรอมไป
ดวยองคประกอบทง 4 คอเทคโนโลยสารสนเทศ ชองทางการสอสาร
และระบบสงคมทมความพรอมและเอออำานวยโอกาสการเรยนรแบบ
กระจายทกพนท ทสำาคญปจจบนอยในชวงเวลาทเหมาะสมในการสง
เสรมการใชเทคโนโลย
นอกจากนนองคประกอบทสำาคญทมในชมชนคอ ความ
รในชมชนทเปนคลงความรแบบรวมสมยทงจากกลมผสงวยในเรอง
การทำาการเกษตร การตอสเรองโฉนดชมชน การแกปญหาสงแวดลอม
และการพฒนาสชมชนสขภาวะ
ปจจบนการแพรกระจายของเทคโนโลยในชมชนบาน
คลองโยงอยในขนตดสนใจ (Decision Stage) ทจะนำาไปสขนการนำา
ไปใช เนองจากมการสงเสรมใหมและใชเทคโนโลยสารสนเทศและการ
สอสาร (ICT) ในชมชน ดงนนขนอยกบวาสมาชกจะสนใจใชหรอไม
และอยในระหวางขนยนยน (Confirmaiton Stage) การใชเทคโนโลย
โดยมกลมเดกและเยาวชนเปนผนำาการเปลยนแปลง สวนกลมผใหญ
และผสงอายยงตองใหเวลาแตมความเปนไปไดอยางมากทจะยอมรบ
เทคโนโลย
การมและใชเทคโนโลยในชมชนโดยสวนใหญมความถจาก
มากไปหานอยคอการใชโทรศพทเคลอนท กลองดจทล คอมพวเตอร
กลองวดโอ ตามลำาดบ ในชมชนนยมตดตอสอสารกนแบบตวตอตว
มากกวาเพราะไปหากนไดงายและใชโทรศพทเคลอนทเปนหลก การ
สอสารกบสมาชกในชมชนอนหรอเครอขายอนใชโทรศพทเคลอนท
เปนหลกเชนกน แตมแนวโนมทจะใชอนเทอรเนตเพมสงขนเพราะ
ตองมการสบคนขอมลและแลกเปลยนขอมลมากขนในอนาคต
จากการสำารวจประเภทผรบนวตกรรมในชมชนมกลมผรบ
นวตกรรมในระดบรเรมและกลมผยอมรบชวงแรกๆ ประเดนทนาสนใจ
นทำาใหเหนวาการจดการความรในชมชนโดยใชเทคโนโลยเขามาผสม
ผสานนนมความเปนไปไดและมแนวโนมจะเปนประโยชนยงขนดวย
หากแตตองมการสงเสรมสนบสนนใหขอมลและแนะนำาวธใชอปกรณ
เทคโนโลยเพมเตมเพอใหเกดความชำานาญและเกดประโยชนสงสด
เดกและเยาวชนจะเปนกลไกสำาคญในการเชอมโยงการเรยนรรวม
กนระหวางกลมเดกและกลมผใหญ ทำาใหเกดการรวมมอกนและสราง
ความสมพนธอนดทงทางตรงและทางออมไดอกดวย
8. ขอเสนอแนะ การยอมรบนวตกรรมเทคโนโลยสารสนเทศและการ
สอสารเพอการจดการความรในชมชนมความเปนไปไดสงในชมชน
บานคลองโยงเนองจากมกลมผยอมรบนวตกรรมในหลายระดบและ
มความพรอมทกองคประกอบ ทงนจงควรมการเพมเตมความรดาน
การใชเทคโนโลยในชมชนและมกระบวนการแลกเปลยนเรยนรดาน
การใชเทคโนโลยระหวางกลมเดกเยาวชนรวมกบผใหญ อาจมการ
สงเสรมการฝกอบรมการใชเทคโนโลย และมการศกษาเรองนเพมเตม
ทสำาคญควรสรางความเขาใจและความตระหนกในการใชเทคโนโลย
อยางเหมาะสมดวย
ถงกระนนกตามการจดการความรในชมชนควรเปนแบบ
ผสมผสานวธทงแบบดงเดมคอแบบตวตอตวและแบบใชเทคโนโลย
รวมดวย เนองจากความคนเคยและการถายทอดความรนนจะเกดพลง
เมออยในสภาพแวดลอมและบรรยากาศทเหมาะสม การใชเทคโนโลย
มสวนชวยในเรองของความสะดวกสบาย การสงขอมลทรวดเรว
สามารถเชอมโยงเครอขายกบชมชนอนในอนาคต และเปนทจดเกบ
และเผยแพรคลงความรของชมชนไดอกทางหนง
9. กตตกรรมประกาศ ขอขอบพระคณสมาชกชมชนบานคลองโยง ตำาบลคลอง
โยง อำาเภอพทธมณฑล ผมสวนรวมใหสมภาษณและสมาชกทานอนๆ
ทใหขอมลและอำานวยความสะดวกในการลงพนทเพอการเรยนรในครง
น ขอบคณการสนบสนนจากมลนธนโยบายสขภาวะ(สสส.)
10. อางอง[1] Rogers, E.M., “Diffusion of innovations”, (4th ed.), NY:
The Free Press, 1995.
[2] Dooley, K. E., “Towards a Holistic Model for the Diffusion of
Educational Technologies: An Integrative Review of
Educational Innovation Studies”, Doctoral dissertation, Texas
A&M University, College Station: TX, 1999.
[3] Wasike, B.S., “The Diffusion of GIS in journalism”, Doctoral
dissertation, Louisiana State University and Agricultural and
Mechanical College: Louisiana, 1996.
[4] Rogers, E.M. & F. Floyd Shoemaker, “Communication of
diffusions: a cross cultural approach”, (2nd ed.), NY:
The Free Press, 1971.
[6] Stake, R. E., Case studies. In N. Denzin & Y. Lincoln (Eds.),
“Handbook of qualitative research”. (2nd ed.), Thousand
Oaks, CA: Sage, 2000.
[5] ดวงพร คำานณวฒน และคนอนๆ, “แนวคดและทฤษฎ สงคม
การสอสาร กบการเปลยนแปลงสงคม”, นครปฐม : สถาบนวจย
ภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล,
2549.
[7] ชาย โพธสตา, “ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ”,
กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงฯ, 2550.
239
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
[8] กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร, ศนยการเรยนร
ICT ชมชน [online]. Accessed 7 November 2011. Available
from http://www.thaitelecentre.org/main/index.php/2010-08-
30-10-08-19