Eun Novisiadez vihan eus Leanezed an Druez.

Seur· Franseza~Romen (1906-1929)

(T roet Diwar Paule Fleury~Divès) Gant an Aottou Gueguen, person Plegad-Guerrand.

« 0 va Jezuz, da hedi ran da deurel da sell divin war eneou _eun m'ver b1·as a vugale. Da aspedi 1·an da zibab oanigou dini'))er din eus da garantez ».

(Sante% Tereza a'1 Mabig Jezuz)

DfPRIMERIE DE L'ORPHELINAT SAINT-MICHEL par LANGONNET (MORDillA .. ...-)

1940

,.

Document numérisé en 2016

1 .

MoNJQU~ DELERUE, Enfant

'' '-

Eun Novisiadez vihan eus Leanezed an lJruez.

SEUR FRANSEZAk ROM EN (1906-1929)

(Troet diwar Paule Fleury-Divès) gant an Aotrou Françès Guéguen

person e Plouegat-Guerrand. ·

cc 0 va Jezuz, da· bedi ran da deurel da sel! divin war eneou eun niver bras a .vugâlec.:. Da aspedi nm da zibab oanigou diniver din evs da ,r;arantez >>.

. ( Santez Tcreza ar Mabig Jezuz)

ffi>

12l f'Q1f

NIL OBSTAT

Henri PERENNES

Doktor e Teoloji, Barner

·Kemper, 22 a vi:< c'houevrer .1939

1\iPltL\'lATUI\.

Kemper, 22 a ui~_c'h~uevrer 1939

t August COGNEAU

Evêque Auxiliaire

EUN NOVISIADEZ VIHAN ELTS LEANEZED AN DRUEZ

Seur Franse-za-Romen (1906-1929)

I '·

Eus kostez he zad ez eo Monik Deleru: merc'h, merc'h­vihan da ofiserien belj ; er bloaveziou 1813 ha 1814 e vrezellas unân eus he zadou-koz evel soudard e cc Gwar­dou Yaouank )) ari Impalaer Napoleon kenta. Distrei reas gla~et d'ar gêr. Ga.net ha sa v ete ti tud a vrezel, en nan e pakas Monik eue c'hat•akter stat'L, nerzus, pennok ha padus .. Karout a reas he MaiPm-Vro, kêr he c'havel ha tol.n· he farrez.

· Pedennou birvidik e plijas gant ar Bt'Ovtdanz divin lakaat en dro da c'hanivelez ar hugcl-se. Ne ehane an itron Deleru, eureujet eun nebeut miziou a oa d'eun ofiser eus an arme belj, da c'houlenn digant Doue seveni he menna­dou ha re he4ried en cur fiziout enno eur c'havel. Siouaz! e tremene ar/miziou ha ne zeue esperanz ebet da laouenât kalon at·· wreg yaouank. Petra ray~ Gant ar feiz krenv a gaYimp diwezatoc'h en he merc'h hag a chom c'hoaz en eneou kristen e welomp ar '\Yreg- yaouank o v0nt e p~c'he­rinaj dajapeLar Werc'hez dinamm e Kato, hag oc'h aspedi ar vVerc'hez ~ennig~t da selaou he fedennou. Mont a ra pelloc'h. Prometi ra d'ar vVere'hez galloudus ha dons dis­trei chars he zreid pep miz, kerkent m'en deyezo an espe­ranz da Yeza rnamm ha gonde ganivelez ar bugel kement c'b.o&ntaet ha gortozet gant lH'!11ent 11 vall. 0 galloud ar

-G-

bedenn ! Da viz here warlerc'h, d'at" 10, evoe i\lonik en he

c'ha\'el gvvcnn hag, eiz deiz goude, badczet e iliz Sant Nika­las, gant aomoniet" ae soudarded, eyel meec'h ofiser. Dhvar

neuze e soursio ar vamm yaouank he-unau eus he bugel

gant aked ha teneridigez, hep morse fiziout anezi e daouaen

esteen: cc Ne daolen pled nemet cm bugel, a helle-hi sluiva

diwezatoc'lt, morse ne zilezen anezi nemet diouz ar min­tin evit mont da gomunia. Moese neus bet plac'h ebet war

he uo ; mül'se daouarn all ncmet va re-me n'o deus kro­

get enni betek ma c'houlennas Seur X ela veilha 'IYarni

evit miwut ouzin d'en em skuiza re.)) An itwn Deleru a oa eue blijadur eviti rei d'ar verc'h

vihan eun clevosion '.Virion e kenver ar 'Verc'hez Vari,

lakat ar bugel koant, claoulagad bras ha du d'ezi, da bokat da daolen Itouanez an n0nvou, ha deski d'ezi abred obee

sin at· gwaz ha batouilhat an~iou bennigcl .Tczuz ha Mari.

N'oa Monik ncmet eur .bloaz hag e kasas he n1arnm anèzi d'an iliz evit beza b1~nnigct gant ar bcleg ha kinniget d'ar

l\1este divin. Diwat· neuze ez cas ae baott·ez, ela sul, gant anitron Deleru d'an ofisou. En em familh ken leun a feiz,

e troc ene .Monikwardu Doue hag ar vuhez dreist-natur.

Karout a rae pedi. Pa veze klanv he mamm garet, e taou­

line, he claouaen luoazet, hag e pede he-unan evel eun

a el. Abecd en doa :\lonik kalon vat ha t;'hoant cl'obm" plija-

dur d'ar re al\; ez-vihanik -ne valee ket c'hoaz gwall vat~ guelet en cloa he mamm, pa veze yen an amzer, o lakat bouton he zad etal an tan eYit m'o c'havje tomm pa zis­

lroje diouz ar c'hazarn; eun llervez, n'en eus ket ar ver­

c'hig guelet ae bouton e kichen an tan : tadig en devezo

anoued! Ha hi, raktal, hep lavarout ger, da glask, da zis­

koacha ha da lakat ae bouton, he-unau, war ... dan an

oalecl! Devete voent, evel just ...

-7-

Pemp blonz e c'horlozas etu ç'hoar vihan Karget e oa

he c'halon a laonenicligez gant ganivelez Mari-Jenovefa!

Nog a blijadur o terc'hel anezi etre he diou vrcc'h, o rei

d'ezi an dousa anoiou, CVCl cc YU aelig )) !

Avvechou koulsgoucle e c'hourdrouze Monik on aelig.

Devot e oa dija, hellm'aret hon eus ; gant an oad ne reas

he feiz nemet keeski ; anat e oa edo ar baotrezig-se etre

daouarn Doue_; da seiz vloaz, he doare d'en em ze!'c'hel en

iliz a jache wapli sellou an duel, ken sioul ma oa climk

Doue. Eur suhez, e richane hag e c'hoa!'ze en iliz Mari­

.Tenovefa ha n'en cloa c'hoaz nemet claon vloaz. Evit lakat

allabousig da devel e reas Monik outi sellou du drenv

kein he mamm.

Arabat sonjal e oa Monik cul luguden gousket, aes da reiza ; nann. Ar re o deus he ana vezet: keren l, mignoned,

mistri, a lavar d'eot'np he natue torr, peim, toucHet gant

ar c'hoari e heU enno ober teouz ha diskoucz he nerz: ne

hlije ket d'czi al' merc'hoclennccl, mel ne e'hpzeg evil seYCl

wae o c'hein, lammat ha redek ... BreHt c veze hee'h holl

c'hoariellou. Daoubennet c veze pep lra gnnli; n'ou ket

evit ehom pel! ct· memes lec'h, daoust d'czi ~la vcza bcprecl

mat, karadek, Lroct da garant ae blenniou, al laboused

hag al loened.

Pa voe em ban net gourc'hemenn Pi X di war-henn konm­

nion ar vugale, c voe Monik, dcsket gant he HH.lmm devot.

ezet da dostàt ouz an Dao[ sante!. Gant devosion enn Ael

co e resevas Hor Sal\rer evit LH' wech ken ta: da lahour

Doue en cn1 was holl he nalue nerzus ha beo-lmhez•,k.

Alies e komunie da c'houde be tek an denez ma hello.

lçotnunia bemclez. Aze, e sa.keamant an chul glan ha. nerzus

co c kavo iVIonik an neez d'nn cm suja, d'en em roi,

d'en cm sakeifia belek an do11ezon anezi hc-unan hep

distro .. , c< Moese, a lav"'T d.'eon1p etill te 1 ' 1 ,, ~s ;1 ne z ca:;; .10

devosion war ziskar, morse ne ga-\~~s re bir an amzer en

iliz. )) 1

Betek he eiz vloaz ne voe Monik cr skol nemct gant he man1m. Met d'an oad-se, pa roe he mamm he anlZer da Vari-Jenovefa ha d'he deveriou all, evoe fiziet e Leanezed ar Galon-Sakr. Edod er bloavez 1913. Ar hloaYez 1914 a stardaf> c'hoaz unaiüez ar vamm ·hagar verc'hig: epad ar vrezel an itron Deleru en em gargas ad arre eus kelenna­

durez ha deskadurez Monik. Merc'h d'eun ofiser, savet e doujanz hag e karantez

he bro, e kompl'enas gwelloc'h iVlonik, dirak an enebour teubard d'e c'her, pl'iz an enor ha galloud ar Beljik. Kaeout a reas he -mamm-Ho gant he holl ncrz, fouge enni ouz he gnelet mac'het evit derc'hel he enor! Muioc'h e larnmas he c'halon pa gomprenas en doa ar Beljik dirak · ar bed boil talvoudegez an nerz-l,alon hag an enor. Da viken e chomas kizellet gant lizcrcnnou padus e eue ar baotrezig ·vailhanliz kalonek he roue ha Yailbantiz dener ar rouancz, e lueiz an anken hagar gwfld ,_kroz arc'hano­

Jiou ha su te rez ar fuzuli ou ... Pa zeue kirl'i-nij an enebonrien da vombeza Mons, elec'h

clisken d'at' c'hav evcl ar re aU, lu·env gant he feiz, e t~ou­line an itron Delcru m~ sal etre he diou merc'h, chars skeu­d~n ar Galon-Sakr. En eun hevelep skol, penaos ne Yefe ket dent Monik da gaout cun ene nerzus ha Jeun a feiz ~

D'ar hloavez i91ô betek fin ar vre~el, e tistroas Monik d'ar skol, an tao!-man e kouent UrsuÜnezed Mons, chomet er Beljik. Gonde fin ar vrezel e chomas sarret an holl sko­liou epad eun nebeut miziou; adarre e resevas Monik kenteliou he mamm hetek he distro daved an Ursulinezed

d'ar bloavez 1919. Pa reomp eun enklask e kichen he mestrezed skol, e

lavaront d'eomp e krevet: « Devot bras ha savet mat e

""-- 9 --

oa:l\fonik. !\alet c oa koulsgoude he c'harakter ha diaes da hlega ; karout a rae heza laket er maez eus ar studi o son]al beza taolet er maez eus ar gouent. ))

'.< Devosion vras d'ar vVerc'hez o-Jorius Vari a lavar eun ~ 0 '

ali; met kamkter en e bez, nerzus, dishual, ha ne felle d'ezan plega nemet d'cm volontez, bolontez he mamm ! Kalon cloner, a lavae c'hoaz alleanez, dirak ar mad, met poan ganti o pardoni. ))

<< N'oun ket bet skolaerez .Monik, a laYar eun drede, met dalc'het am eus outi ar sonj-rrian : bez' e oa eur bugel c'hlan, ténet': devot, savct en eur familh gristen. >)

Ar pez en em glevont holl da. laYarout eo devosion wir·ion Monik. Ne bleg he c'harakter nemet d'he mamm ; ourgouilhus .co betek goucla cYit an clist~ra rebech. Pehez stourmacl e cne ar baotrezig an clencz ma krogas da vat d'en ém rriza ha ma lroas oll nerz he natur pinvidik ha kacr wardu at' sakrifiz,! Dija an clcncricligez en doa evit he mamm a leze da darza ar pez a yezo goest d'oher; hi hag. en eus kement a hoan o senti a sent eus boe mamm evel enn oanig, zoken araok bcza kcmeund · eun taol Jaoad a ' . b

ra d'e;ô plega, Ez vihanik e tostae eus an itron Deleru, e lake he fenn du '"ar varlen he mamm hag e lavare, evel di bradet: << .Mammig! Mammig! >) Sen tus ha mat eo dre ga mn tez evit he mamm .. , Al Leanezed her goarr. N'o deus aon ebet raok. an << diaoülig >> - se hag a zo vertuzus. Koulsgoude d'at' marc-se n'oa nemet Leanezed an Druez hag a oa cligemerct e kalon Monik; drouk en doa houmatÎ ouz ar c'houentchou, dreist-holl ouz an hini he dalc'he ev el er prizon ...

Ret e vo.e d'he mestrezed kemer pasiantecl gnnti. « Koll a reont ofenn ga nin ! >) emezi he-Un an. Ga11 L i11l an1Zer e tousa he c'harokter, daoust Ll'ezan da chom start ha leal ... J(aret eo gant he mestl'ezed ha ent ar vugale all. « Bez'

-10-

en doa, a laYar eul leanez, ar vertuziou roct gant eur gelennadurez kristen. Mat e oa da labourat. Komprenct en doa bolontez Doue warni ha raktal e res ponte : « ya! J)

« Pa oa Monik etoucz ar c'hrcnnarclezed, a. skriv eul leanez ali, e rocn cr è'hlas kcnleliou galleg. Ne gav ket d'in heza dcsl>:ct kalz a dm d'am skoliadez. Awrchou c v elon a:1czi o trci hag o tistt·ei d L'O gnz cur mclllevr ofc!'en hag o lenn ennan eur pennacl. Monik a oa he spcred e lec'h all. Fallazi eur bugèl hag en eus bet cullevr brao, e sonjen-mc. Hag c kendalc'hen ela lenn elever cur skoliaclez

pe our pen nad eus va levr. cc En eun laol: cc He! l\fonik, pebez pled ! « - Va :\Iamm, a lavare ar re all, o pecli emu Monik;

c'hoant en eus da wmt ela leanez. N'her gouiec'h kel~ cc - Nann, va hugale; met ret c vezo d'ezi neuze deski

ar wiL' devosion. cc -Va Marnm, devot konan co Monik.

cc -En he doare, a dra sm; ar gaera peden, zoken evit eulleanez'l' a zo ober evit Doue an elever zo d'ober. ))

Livet eo d'eomp cYelhen gant eul leancz all: « Plac'h

yaouank devot kenan, aketus ela ofisou he farrez, prest a tao ela lakat gant bokedou an aoteriou ha da zresa

lienaj an iliz, awechou cliwar goust he deveriou a skoliaelez. ))

E bcrr gomzou, daousl ü'hc nalur prim ha d'he c'harak­tcr cliaes, ervez he hollmestrezecl, ez eo Monik eoun, leal, prest atao cl'oher plijaelm· d'ar re ail zoken diwar he c'houst, mal ela laboUL'at ha Leoet kenan ela bech ha da scrvicha Doue.

Met, c c'houlemîcr awechou, e pdra sonj ar baotrez-sc alies o huvrc al'? Setu aman: er c'hlas saosncg, e)·cl ar v es trez ez co gwisket he skoliadez gant cl i lhad goanv, hag edod e lneiz an hanv. Goulen a ra, souer,cl; (( iVJonik,

11-

perak hoc'h , eus laket eur v roz a)oan teo P R cl l p 1 , • ô c . e omm 10

. ezo ; )) - cc Ent en cm voaza eus an hi ni a zbu ain dhve-. zatoc h, a respont Monik ... )) ô

D'an 23 a "'iz even ·191 9 . . J. • , c reseYas Momk aant eur fciz \:l'env sakmman t G f' 5 ~ 1

' • ·. ar on ll'lnasion e japel skolaj Santez ';odru, digant an aoti'Ou 'n eskob Croy, eskob Tournai ... .'1 co ket en ance co e resevas ar Spered San tel. ..

s~~leJ.'if~nnit hor sperefou ,r;ant lw koulott, Skwllztt ar garantez en lwr c'haloJIOlt Ha skoazellit ,r;ant lw nerz .

1/or c'lwrjleun a sempladurez ... , Diskouezit d' eomp Doue a11 Tad . Diskouezit d'r;omp Doue ar ilfab

Ha bezit hoc'lz-unan, o Spered Glan, i}! a,r;adurez ho1· feiz ! ... ,

Bez~ en deYoe Monik, en euu doare souèzus devoswn. , donezon an

=------=--===

12-

II

Gant Monik e kreskas galv Doue. E lec'h ebet ne lavar­

hi pevare e klevas moucz Doue ouz he gervel. Atao e voe . het tmet vvardu Doue. N'oa ket grnet he ene evit kerzout

dre an hentchou claremprellct. Koulsgoudc c voe stÔùrnwjou, hapenaos ne vije ket bet

en eun nalur ken pinviclik, ken brokus, ken leal, met dibennask. pennok ha torr! Anaout a ra hi galv Doue : cc An neb a fell d'czan dont d'am heul a dle kemer e gmaz ha hale war va leec'h. >> net co ota dongen ar groaz evel

Jezuz ](rist, da lavarout co gant karantez. ceMet t·e gaer ha re zincs eo an dra-se evit beza tizet el

himM1 kenta. N'hellomp LizouL ar pal-se nemet nebeut ha

nebcut. J> (P. Houvice). Gant nerz-kalo_n e kemcras Mouik penn an hcnt ... Met

spontet co awechou gant ar geoaz. Bet e vezo kuitàt cun tad, our va mm gaeet, i\iaei-Jenovcfa, he mignonezed-... Ar

· · pez agar, zoken ar Beljik! rak dija e oal' ;Vlonik da beseurt

leandi e yelo ... Hancuzc ttee an natur hagar c'ht~as evoe stout'majou yuL. gourinou Jeun a wad hag a zaelou. Eun clervez- c'houezek vlonz en doa neuze Monik - en eur ·

vont e kam br al' r1lac' h yaouank, e ka v an itwn lleleru anczi o tifronka. SouczcL ha ncc'het gant an claclou-se, ne Qtll' ela helea lamall, e ra ar vamm ouz ar veec'h goulen ""·ar e'houlen. Monik ela respont. cun lammig tetT: cc Mamm, san tout a ran c vezin lean oz,.. Ilot e vezo d'in beza leancz . . meL ne ff\ll ket d'in ... heuz am eus diouz ar c'houentchon. Ne lezit ket ac'hanon ela vont kuit. Promet

d'in n'am lezi ket da vont lmit. >>

Eur miz gonde, memes amzav lw. memes stourmad. Ar pez ne vit· ket ouz ~Ionik ela govez d'cul leanez karet,

Seur X., ez eo galvet gant Doue da Yont A Urz an Druez,

i o - û-

Heuz en · · · · 'l CllS ouz a~· c 1oueutehou, en eus-hi diskleriet d'he mamm, d'an ent·iou tenYal; met eue wceh adkavet o-anti

1 ., 0 ar peoc 1: e Lt )ab kouentan Dmez ... Hep cl,n.le tHl vevo mui n~mel ent en cm brepaei da vcza eun derYCz, hi hez. ser­VlJerez vihan at· beorien hag ae glmwour·ien, eul Leanez kalonek an Omez.

Pel! e vezo c'hoaz a-t·aok ma vdo ii:Jonik an den·ez ben­nigct-se. Da c'hot·Loz, e lnbout·o-hi evit Doue hao- an nesa hag e klaskosaluifiz he nalut· net·zus. b '

0 K1·ist, hor sklaijen,

Ne /ell d'eo>np rliyemer nemet da wirione~iou:

D'ii,~ ple.q lwr spered, selaou, klestr, !wr pedc~n. Ha dmdan da yeo dous, reiz lwr bolonteziou.

Nebeut ha nebeuL e lako, en eu! lahout• padus, he bolonteziou e holontez Doue.

~x~

* * Seite.k vloaz en eus .\•Jonik ha geaet ganti he studi; evit

maLe tlstro da di he zad. ·

Bez' ez co eur plac'h yaouank k.cnedus, amparL, bras he ment. Yec'hed en eus da wet·za. Eur blijadur eo he darem­

P~'edi. Sell kaer he daoulagad doun a ra d'an dud plega d he bolontez. Hep na fellfe d'ezi e tenn he dremm daou­lagad an dud warni, zoken pa yez etouez ar merc'hed yaouank ail. D'ezi co he doat'(' ·l)ale sec'lt }·1a ' · c , nerzus ez a he zeoad d'an douar ...

·HesponteL en eus en he c'halon da c'l1ai·- d' .· D , . . · ve 1gez one. D he se !tek vloaz co e c'houlen Monik cligan L he zud an aotre da vont da gouent an Dmez. _ « Y a, emezo, pa ho

pcl.ezo eur bloaz war' n ugent. >> Pcanius 0 kavas Monik an ra-se. ·

Diwar neuze e vove, e gwieionez, kement ha ma helle buhez ar gouent, en eur gastiza he c'horf, en our ziouere~

- 14 ____c

eun draig bennak ei1 he frej ou, ne met d'ar g01:1Cliou; an dce­veziou' all c c'houlcnnc diganl he· mamm aolt•c ela se:vcl d'he c'hambr gant eun tamm bennak evit ar beoriet). Epad he bloaveziou diweza ee bed, e ou arc'hant d'ezi he-unan etre he daouarn; e aluzennou, c oferennou pe c kalanna d'aere a gaee eti dl'o d'ezi c tl'Oe hé leve.

Deski L'CilS he-ut1an at• (( Stenogrufi)) hug cun tumm latin ha gœgaj. Heulia rae lidon au iliz gant kalon gonde bezu desket anczo e Kannadig Lopheni-lcz-Béuj, slàivet gant Tadou Sant-Beneat. Atao e Yeze e Lal he fenn-vele alle\T­oferen a blijc ki'Jmcnt d'czi, ez vihnnik, epad ctù·iou ar c'hlas; kal'Out a rue pcdi gânl an Iliz _ha hal'pa he fed:en onz peden u.n Iliz.

Skiant eul louz::tonci'CZ et· G maz-llnz e pom·chasas i ,-ez Monik. '

Akelus e oa da lnbourat cvit an ilizou fJUOnt', e:vit an · ' . .

aoterioÙ, en eul' vt·oûa gant he dornmibin. Ijin cti clou ivcz, ez yaonank, da li va taolennou. Sonezus

da velout co ar L'C a zo chamet wal' he lcrc'h, met amzcr n'en doa kel da lakat an talànt-se dudalYczont.

Ken leun oa he derveziou ! Mintin mate save ... Chomomp eue pennad da vclouthe

spered a beden,at' spcred a zevosion ken bras en ni ... Ez vihanik, en doa guelet he c'herent hag he mestt·ezed

ne gave. morse re hir an anlZer en iliz; dre ma vraS!lC, ne reas he sec'hed a dl'aou Doue nemet lueski.

<< C'hoant hoc'h eus da ge met· penn an he nt ? Pedit ... a skriv Anjela à Foligno. C'hoant hoc'h eus da greski? Pedit: .. C'hoant hoc'h ens da sevel war ar meneû Pedit ... Beza padet~ Pedit. C'hoanthoc'h eus da bignat uheloc'h eget ar sklerijen ~ Pedit. >> Hag evit kaout donezon vras ar Garan­tez, c'hoantaet eus holl nerz he nat~r, e pedas Monik gant kalon, hep chan, hep fallgaloni. Skoe't eo ar re a vev ganti

- i5-

gant mm·kou he deyosioil. Netra nemet dre he skoner vat, dt·e he doare d'en em zerc'hel, hep her gouzout, e prezeg Monik; e tenu Monik ar re all d'he heul, ez eo Monik abos toi.

<< Luvarout d'eoc'h m· pez am eus guclet eus devosion Monik hag ae santimanchou a voe em c'halon dirak at•

geistenez kenedus-se, a ro d'in levenez ha c'hoant da wel~ lat, a skt•iv cul Lean. Klask urinhe lint (Wel m'am eus he gwelet bemdez epud pemp bloaz; d'he barn evel m'am eus he c'hompeenet.

(( Evit lavarout ae wil'ionez, diskouezet'e oa bet d'in evelmat evit ar beorien, koulz lavarout re vat. ~.

<t N'oa lœt devotoc'h egeti ee haeeez; eno ec'h en ern ziskoueze kt'Îstenez d'ae prenn.

(( Kavet e veze en iliz mintin mat ha hemdœ. Ne vire ket ae y ena amzer ou ti ela zon l; na kaer· co kement-S'.:l!

« A-raok an ofeeen genLa, alies e veze gmet ganli Hent at; Geoaz. An derveziou alle teue d'an iliz eun nebent mirmdou a-raok an oferenn. themmet d'ezi. Em• wech d'an-· tlaoülin, e lake he levriou dil'azi: al levr ofet·en ha n'ou­zon ket peseurt lev1· all. Ne veze ket pell he bizied lijer o vel'lm pajen oferen an dcn~ez.

<< Dee res pet èvit lidon an iliz e komunie da vat·e komunion ae heleg. Lavaeet e vije eun Ael pa zistl'Oe diouz au Daol­santel. Pa gave an tu, awechou ez ac da gorminia gant Lcanezed an heucz. Evelse e tatwae, · a-raok an eur, al le venez da veza ar pez ez int. Eur res pont da c'hal vedigez an Aotrou Doue e oa marteze an dra-se. Hep mar èhet, e plijè d'ezi beza ilin hag ilin ganto evit santout en he c'horf

. beza unau anezo. Evelse e komunie er C'hrist hag en he. huvre. Evelse i vez e verke ar peze oa. . "<< Ne voen ket souezet o klevout diwezatoc'h e sorije

beza leanez e Urz an Druez. Bras, ktenv, ampal't evel ina

oâ, bez' e oa evidon skoum hu He ct cul Lcancz gract evit ar glanvoul'ien, pe cvit ar misionou.

cc Sonjal a rcacl kcl'kcnt c galvcdigcz Doue L'Oct gant em vouez clous ha net·zus wat·-cun-dro ... Awcchou goudeben­noz ar Sakmmant ka.nct c koucnt an Tadou evit pccler barrez kèr, ec'h en cmunanc gant Leanezed an Druez evit derc'hel kompagnunez d'czo. Skier e oa edo tennet gant Doue.

cc Dre ar strejou dizcblanL ela zerveziou ar Hoga­sionou, ez ae gant eun toullaclig tud feal da heul eun nebeut beleicn, war cvez evcldo da ga na al Litaniou, henvel he-unan eus cm: hclcg dt·c he hale, ganL he sell en he levr oferen.

cc Da c'houel ar Sakramant e louge ban niel ar \Verc'hez d'ar prosesionpe esikout·e clougfm skeuden an Ttt·on Varia gant merc'hed yaouank all g'IYisket e gwénll. · c< Neuze e rikle goustadik greun he japeled eLre he

bizied. Nag a levenez ne gave-hi ket o lavarout anezan! Meule~dida Vaei, peclcbnoukasetd'ezi ... Nechomeket(la bara he daoulagad du leun a dan ... E dion pedeir brosc­sion graet er batTez gant he rummajou tud, e c'helled evelse _guelont. anezi, bepred d(wot; heb chan e koueze an Ave diouz he muzellou.

" Kalz a dud e vod pwscsion relegou Sautez 'Vodru a­dreuz strejou kèr. Kinniget e vez metalennou, japcledou da do.uch ouz ar relegou, met nebeut a zevosion. Mat, ne ehane Monik da bedi; atao e paterie. Pc seurt tan, emou­me, a zev er galon-se~ Petm lake he ene da- sével hepred uheloc'h eget at· bed-man ha ela c·hom devot d'an ltron Varia'?

cc He japeled ! Ret e vefe bethe gu el out o lavarout anezan en iliz ! A dra sur n' oa ket he rozera eur bedon c'houllo hag inouüs. Diouz goueled he ene e tarze. Skler e oa e pede he

\:___

spcred hag he c'halon. Souezus, e gYvirionez, c oa he cicvô· sion d ·at• Rozera.

<<Ha mali en doa da vet·itout? H.a fellout a t·ae d'ezi tt'cc'hihe ncrz? 0 pedi ewlse e vije laYae~t e sLenue warclu eur pal a santelez souezus. Gouzout a me pctm d'ober. Aes e oa guelout ne chomje ket da c'hoariellat. Kemm bras a oa etre ar yaouankizou foll hag hi.

cc SarTet e c•a he dt·emrn hng en he daoulngacl e t~"e en diabarz eun elfen a clau ha ua skcde kcL ke.neut pa gouez~ v;'arnoc'h he sell. Evel mczd~ e tl't:'he an Ptw,rak, e gwi~ nonez, he daoulagad a ziskoueze h<) ene dem-guzeL c'hoaz gant he dt·emrn gwall-livet. Ennon Ya-unan, eeh anven neuze anezi cc al lilien vras )).

cc Sonjal a raemp 0 oa eveJse hed an deiz lte cne oc'l~ adori Hor Sah'er e Saluamant an Aoter. Enl eun ael. 0

gwirionez ec'h adot·e d'ar Yaou~Gambrlid, e tal an Taber­nakl. Mintin 1uat e veze t'llo, meut· a weeh war an deiz ha diouz an abat'daez; koulz laval'Out bept'ed eta! N~ vank~ morse ela ofisou at· batTez ; heu lia rae tniz Mari, miz ar Galon-Saki', miz a,' Hozera. Evel eus an iliz e oa. Ha gwelloc'h c'hoaz, skouer e kemet·e diwar ar veleicn drc he doat'eou; pa ~ave at• velci3n lti a save ; pa blco·ent 0 r h' tl g m, l a hlege he glin. En he save veze epad at' Magni-ficat, stouet e veze he fenn d'ar Gloria Patri, daoublcget e veze izel d'ar got·eou, oe'h aclori an Osti savet. BeYa 'rae servij Doue.

cc Lavaret c oa bet d'in he zt·uez do use ken ver at· bcorien hag an emzivaded. E gwil'ionez ne oa desket nelra d'in: ar mad a red. Hi hag a oa devot, hi hag a gomprene hag a gare lidon an Iliz, hi hag a bede kef! kalonek, hi a dlee en em westla d eun abostolaj ben nak.

<< Ha neuze, eun devosion ken ncrzus a ziskouez eun ene lm~nv, eur feiz start hag eur spered a sakrifiz.

2

- i8-

- 't l c'ha berr yac'h ha krenv e oa a èc En eur ger, CVl ro ( - , - r h

- . f \ , en cloa ela gemenn da Zoue en e ene hao a gor . "--\.11 er . l t d. . " lrement a volon tez bag a n erz kem mes ce a zous-

evoswn, '-ter a oa enni.

cc En eur ziskouez e kare hag ec'h ouie pecli mat, e voc

ahostol. h' · . skeudenn barfet an clevosion, an llll

<< Evldon-mc e oa . . . 'dl a l ba war an claouarn ... Eun cne pmvl ll..

zo er ga on ... zonezonou. >>

i9

m

Guelet hon eus er pajennou di'lveza galYecligez Monik o startàt hagar skouer vat a roas en-dro d'ezi. Poaniomp hreman da zisken en he ene eYit klask keYrin he buhez dreist-natur hag he aked da labourat evit ar re all ... Dre ma pede, Monik en doa eun ene leun a Garanlez.

Ar Garantez-se o kreski d'he heul ha da ·heul he sakrifi­sou eo a roas d'ezi he santelez.

Da stourm en devoe c'hoaz... Terr e oa Monik en he santimanchou, prim da gemenn. cc Ret e voe d'in alies, a lavar an itron Deleru, digas da sonj d'ezi e oan aze evit kemenn; neuze· ec'h anzave e vele he defaotou, met ne ouïe ket o reiza. >> Madelez Doue o leze ganti evit kuzat he donezonou burzudus, he dalc'hen izel a galon, kreski he meritou ... ha dre ma oa umblne fallgalonas morse en hent wardu Ennan ; klask a rae tizout Doue, ar garantez hep muzul, dre ar sakrifiz anezi he-unan.

cc Evit en em santelàt n'eus nemet en em rei da Zone a greis-kalon. cc Kar ha gra ar pez ac'h eus e'hoant », a lavare sant Aogustin, rak mar karez Doue ne ri nemet oberon a garantez, e tec'hi diouz an drouk a zistruj ar garantez, c tioualli diouz an danjeriou a hell he c'holl.>>

Komprenel en eus Monik e \'ezo rel d'ezi seveni he gal­vedigez, en em rei da Zoue dre Garantez ... Komprenet en eus ivez e tle cc rei d'Ezan he c'halon a-bez >> hag ober dre garanlez ar pez a zo d'ober a eur da eur, dongen ar groaz a zigouez teclwut diouz an drouk difennet. Mar ne sunj ket e Doue d 'a.n eur-se evit rei d'Ezan he c'halon, n'eus ket aon : en em roet ez eo pell zo ... Kinniget eo hct he holl oberon da Zone ... Bez' ez int fmuez eur wczen roct da Zoue meur a vloaz 'zo hag as-roet mil gwcch.

cc En em salilelàt, a skriv en eul levr kaer an Tad

20

Scheyvers, a zo eta en em rei da Zone d'aneur a-vreman dre eun akt a garantez bievidik, en em rei d'Ezan cvit ober e volontez, pephini enez c· nerz hag e skleeijen, o lezel anezan d'aber eus e geouadm' ar pez agar, o roi d'ozan an an1Zer dremenet hag an am:.~:er da zont, o ka1'ga anezan ela

velo nt, ela reiza, da ra pari pep tra ... )) Monik a ouie Î'!CZ cc ez eo ret. pa vez c'hoant da garout

Doue. en em ankouàt hagen em rei d'ozan hep ma,rc"hala, eur ~~ech evit mat. )) Neuzc << e tle an cne disken e Doue evel eue rnaen stlapet en islonk. Biken ne zistroy ar macn­l>C d'an ncc'h ha moese ne servijo ela labour· an elen. ))

Setu ar pez a fell da V onik ha netea ken. Her c'hlask a ra hep skaiza dee he devosionou graet d èar

prenn, ne vern penaos ~z co troet he c'halon ; her c'hlask, a ra en eur zeski Doue gwelloc'h ; hee c'hlask a ra o sonjal e pas ion hag e poanion Je:wz-Keist; hAr c'hlask. ~ ra er sakrifiz, en donezon anezi he-u nan ... ~ag a drci enll

d'en em sakeifia! Da slonem en devoe, da genta, enep d'he natur entanet

ha neezns ... Poaniou en cl evoe da c'houzariv, digaset gant Jezuz; poaniou hag a yrcv hag a zistag, << poaniou ha ne vezint gouezet nwt·se war an douar }) , a skrive Tereza ar Mabig .lezuz, dre rna ';~; int re galet ha kuzet er

galon... . Da c'houde, a 1• sec'hed a vuhcz relijius a vue he zud

onti ela derri wat· an eur. D'he naontek vloaz, d'ar ft) a viz het·e '19.24, en doa .\Ionik renevezet he goulen, met hep beza selaouet; ret e voe d'ezi gortoz he bloaz war 'n u~ent.

Ha c'hoaz mil sakrifiz all graet dre garantez, e cloare Sautez Teeeza ae Mabig Jezdz, ha kuzet dindan eur mous-

c'hoaez. Hag cdin ae boel a voe ret d'ezi chom ennan hag ober

cnnan he deveriou a verc'h ofiser uhèl e karg. Hag eeun

-21 ~

hag eenn e oa an tacl evel lorc'h ennan gant e verc'h he na.

Koulsgoude, nebeut ha nebeut, tapet a-bez gant he hnvre, e veve Monik er bed hep kemer perz en e vraoi­gou ... Izel e chome a galon, re izel ervez he zad a lavaras d'ezi meur a weeh p'en doa-hi da vont gantan : <<N'am eus ket ezornm eus eur baourez ganin )), an dm-se, (welato, hep gourdl'Ouz met evit rei d'ezi ela gompren e oa re zister he dilhad: Eun abaclen goude e tistroe Monik gant clilhad bmYoc'h ..

Alios cz eas gant ar majoe Deleru etonez an ofiserien, he-unan awechou egiz plac'h yaouank. Met war eun dro ec'h ouïe Monik gounit aL' e'halonou ha kemenn ar res­ped ... Bez' e oa dreist tL·aoucrez an douar; sevel a rae an en eon hag ar e'halonou. netra nemet dre he clremm seYen ha clin ...

Dionallel e oa gant Karan tez Doue ...

He skol, he cleveriou er familh hag er hcd, he oberon a lonnie he tlerveziou di goret nb red. Couzou t a rae lakat nrz en he labouriou. Prest c Yeze alao ela serYija he c'he­rent, ha gant pehez kalon cloner! << Pa oan klanv, a lavar he mamm gmet, e veze Monik noz-rieiz wae va zro, prest atao da seveni va mennadou. net e veze d'in, pa zeue an noz, kemenn d'ezi eun tamm diskuiz; diwezat e veze o vont da gouskal ha bemdez e save a-raok pemp eur; met henoe'h e oa he devosionou pa oan klanv ; eun aoter en doa da ficha evit cligemer an Aotron Doue a veze digaset d'in bemdez .. ))

Etonez an oberon e labouras Monik enno, ema da gent~ << Emgleo Katolik mere'hed yaouank ar Beljik )) . Karout a rae he c'helc'h-stucli a greis-kalon.

<< An enor hag ar blijadur am eus bet d'en em gaout gant Monik Deleru e konent an Ursulinezecl, er skol reizet

-22-

er bloaveziou 192i'.i-1925 gant Unaniez ar merc'hed katolik. evit de ski rclijion ha << Sosioloji )) . Ret eo d'in auzav n'am eus dalc'het sonj eus an amzer-se nemet eus deemm eve­ziek Monik, e sluive an aotrou Larsimont, Rejant O. S. Mons. Met da fin ar bloavez 19:26, o veza diazezel eur c'helc'h:'studi evit merc'hed )aouank Unaniez Katolik ar Beljik, tw am eus bet da velout Monik pep miz en eur sai eus Ti micheroueien Mons.

« Hag e hellan lavarout evoe Monik aketus ha seder er hodadegou hag en devoe kornpreuet gwelloc'h eget den talvoudegez an emgleviou savet evit ar yaouankiz hag an holl vad a hell ober al Labour Katolik graet gant tud ar bed en tachennou sarret ouz ae bcleg.

« Klask a raon lakat an demezelled da labouraL pephini d'he zro, evit eci tr·o d'ezo da hmdisàt, da zastum mat o sonjou hag evelse ela sederàt ar c'hclc'h-studi.

« E gwieionez. souezet e voc an holl o kaout e Monik eur spered digoe, bolontez vat, aked da labourat hehargila pa veze lavaret cl'ezi n'oa ket allahour ouspenn d'ezi. Muiocl1 souezet e voen c'hoaz o velout o lueski enni, gant at' youl d'ober vad, ar c'hoant da zeski ar skianchou a sell eus an duel o veva e kevret. Meur a wech e trugarekeas ac'hanon da veza diskouezet ae vuhcz eYel m'erna hag an doare d'he be va.

cc Hep beza bet amzet• da zi vizout kalz gant 1\Ionik, gel­let am eus guelout e taole plccl cm c'homzou etouez mer­c'hed yaouank dizeblant, ha skoct c voen gant he cloare da vleina darempred an duel etrczo : lem rn e oa he spered, entanet he c'halon evit an Oberon katolik. ))

cc Epad an cil bloavez skol reizet e kouent Leanezed Sautez Ursul gant Unaniez Mcrc'hed Katolik ar Beljik, co am eus anavczet :vionik, a skt·iv ù'eomp eur plac'h yaouank·

eus he oad .. Buhan e teujomp ela veza mignonezed bras. ))

-23-

<< Pa ne veled nemet he ment uhel hag he dremm terr, e fazied o kemer anezi evit eur plac'h yaouank lorc'hus. Gouzout a rae. a drugarez Doue, gounit an duel diwar an taol kenta, dre he cloare seven hag he c'harakter seder hag entanet. Leun a spered, douget d'al labour; dont a rae abenn eus an tt·aou diaesa ; uhel e save he sonjou.

cc Enni pep tra a c'houneze ar c'halonou. Pep tro p'en em velemp, e luenvae liammou hor micrnonia]· · evel diou

'b '

c'hoar e oamp, zoken d'ae bloavez 1926, pa savas an aoteou Larsimont eur c'helc'h-studi evit ar mei'c'hed yaouank eus an A. C. J. B. F.

cc En cm vocla raemp eur wech ar miz evit deski penaos e tle an duel a hep stad daeempredi etrezo. Hep dale ivez e voe goulennet sikour ar merc'hed yaouank vvardro an oberon katolik. Kerkent en em roas Monik d'an oberon-se, ret e oa guelout gant pebez kalon l N'oa ken kaoz ganti nemet cl'ohet· vad muioc'h-mui bemdez. Prisius e voe he sikour, deeist-holl pa vonne d'at· t•e all fallgaloni. ))

<< Se tu aman cmr pen nad eus cul lizer skrivet cran ti eur b

wech er gouent hag a ziskouez he men nad ou en amzer-sc : . <~ Ne gredfec'h lœt, va mignonez, pegement e choman

stag eus hor c'hclc'h-studi! Ber prizout a raen kement ! met hreman hcpken eo e komprenan mat avvalc'h e dal­voudegez; ken mat oa e spered ! Ennan da vihana e tes­kemp ar vuhez wirion gant he zt·ubuilhou ; ennan e tes­kemp beza, n'co ket merc'hed yaouank ha ne sonjont nemet er blijadur, met merc'hr~d yaouank kalonek prest atac• da labourat a zevri evit ft·ealzi, konforti ar beorien dizesk ha dilezet ha dre-se gwalleüms; ennan e oamp c'hoarezed dre ar garantez lui sten ... Nage kar·fen guelou t ar merc'hed yaouank all o kom peen ar c'helc'h-studi evel m'her c'homprenan, CYit hen darempredi. (31 a viz here 1H27).

-24...::....:

cc Kaorit à rae koulsgoude an tu dà labourat; guèladen­riou d'al' glai:lvoürien ha d'ar beorien; sikour d'arc< Berad Utez )) evit bugale soudarded; kefridioù wae Yarc'h-houarn da gas paperou pe da la kat at· vu gale da c'hoari epad an ehi:m-stucli; paperou da zerc'hel e urz, hag ail. .. hag ali.:.

cc Ha pegen se,!en n'oa ket he rn ouse 'hoarz pa c'houlen­

ned diganti sikour ha skoazel! )) ~< N'co ket bet diaes d'in guelout pegemenL e laboure

Monik evit silYidigez an en cou, a skriv eus e du an aotrou Bregueuier, aomonier soudarded Mons. Diwar an dervez ma c'houlennis diganti teurel pled en oberon savet e,·it ar souclarded, ee'h en em westlas d'ezo a geeis-kalon. Kavet en doà e ti he zad eut' gamntez vl'as evil an arme hag he c'hoant d'he gounit muioc'h-mui da Jezuz ne reas nemet kl'eski en eue san telàt he c'haran Lez.

« Kaouta rae cl'ezi ne c'houlennen ket sikour awalc'h cliganli. Bep red e veze o klask labour, ne vem _pc seurt : diouall ar vugale, slui,'a pe derc'hel ar rollon en urz a ·zeiz ela zeiz, pep lra a blije cl' ezi. Hak-se _pa zeuas Doue d'he gervel e,·it Seez, ne ouie ket penaos amzav d'in ar c'heuz

. en doa da zilezel eun abostolaj karet. c( Diwar ne uze n'hello rn ni nemct pecli evit an oberon-se;

hee pro:neti reas d'in dervez ar c'himiad ha pep tro ma roe clïn eus he c'helon. Doue oar en eus-hi dalc'het d'he gee! D'ae peclennou entanet-se e tleomp da velout an obemn-se aet ken buhan wal' geesk.))

Unan eus joaiou :VIonik a oa mont gant Leanezed an Druez da velout ha da louzaoui ae glanvourien baour. Dija e

teske ar vicher e raje warc'hoaz. cc Labomat evit ae re all, n'eus nemet an dra-se hag a

dalv », e skrive- hi d'unan ens he mignonezed. Hag e ser­vij pep tra ha pephini e vezo al labour-se.

Ha ne veler ket merc'h an ofiser, epad eur c'hlenved

diwa3ket gant kloc'her Sant-~ikolas, o kerner e lec'h evit mirout ouz e wreg war an oad d'en cm skuiza, hag o sevel he-unanken brao ha tra en tour da seni Anjelus ar min tin, ar c'hreisteiz hag an abardaez, oferennou c'houec'h ha seiz eur, betek m'en do ar c'hloc'her adkavet nerz e vrec'h.

Setu aze Monik: mat, seven, nobl.

==-<======

-26 ~

IV

Emomp c miz here 1927. He blo~z war 'n ugent en devezo Nlonik d'ar io hag ema o vont da echui ar penuad atnzer gortoz laket d'ezi gant he zud evit guelout ha start

eo he galvedigez hag aoteeet gant Doue. . N'o deus ar major hag an iteon Delem donetanz ebet

ken vvar c'halvedigez o mcrc'h hena. N'eus d'en souezet cbet; daoust ha buhez Monik n'ben embanne ket slder a'valc'h '? Bet en eus epad ar pemp hloaz-se Leanezecl an Dmez dirak he daoulagad evit he c'hennerzi en he<< harlu )) , met ne rae an dm-se nemet lue ski he e'hoant ...

« Va Mamm enorus, e skrive-hi d'an 81 a viz genver 193ti da Superiorez àn Dru2z, gant kalz a blijadur e teu ho pugel da ginnig d'eoc'h e wella rekejou a vloavez mat. san tel hag eürus. N'hellan ket, siouaz! hen ober a c'hinou, met a. greis-kalon ha gant ar vt·asa devosion e kemewn perz e naved an Urz. Kinuig aran d'an Aotrou Doue, dre zaouam ar \Verc'hez glol'ius Yari, vahollicdennou ha va mennadou evit ma plijo gantan, eus e du, rei d'eoc'h ha

d'hoc'h Urz e vennoziou clidn. << Siouaz! n'am eus ket a gelon mat da gas d'eoc'h, rak

hete vreman e talc'her mat d'an oad merket d'in ha n'am eus fizianz ebet da vont kentoc'h d'ar gom.nt; koulsgoude, eu des pet da hep tra, esper·anz am eus da velout an harlu keennet; pedi ha gouzanv a ran kement!. .. Eürus oun o sonjal 0 kas an trubuilhou-se ac'hanon dre eun hent hir met asur vva.rdu ar pal kement gedet. Gortoza ran pep tm diaant ar Werc'hrz Vari ha diganL ar Plac'h eürus T01·eza

û

ar Mabig Jezuz; fizianz am eus e roy hou man d'in ar c'hras kaer-se d'an dervez ma vezo hep dale diskleriet sautez;

n'hello nàc'h netra ouzin an dervez-se. )) Ne voe ket roet ar c'hras-se d'ezi. Met, erfin ! dent e oa

~ 27-

an dervez merket hag, aotreet gant he zucl, e pourchasas Monik ar c'himiad laket d'an Hl a viz here.

0 lavarout kenavo e tremenas an cleeveziou diweza. Nag a boan evit ae galon-sc karadek, entanet ha,tencr,

oc'h oher ar sakrifiz eus ar gèr, eus he c'herent muia­karet, eus he c'hoae vihan, eus he mignonezed hag'ens he oberon! .

Da eur ae c'himiad diweza e Leu sonj d'ezi eus kement tm en eus sikoureL anezi evel plac'h yaouank da ren eur vuhez frouezus, kaer, clous, daout"t da zrez an hent ha d'ae poanioq a dr·enk pep levenez en clraonien-man. Sonj a zene d'ezi eus he beajou kaer graet gant he zud.

Ez vihanik, d'he fevar bloaz, pedet en doa di~·ak Itron Varia Lourd. Ne voe .morse clistrujet ar merk act ken demiT en he one.

D'ar bloavez 1919, evit an cil gwech en em gave ehars treid ar vVerc'hez 'dinam evit kinùig d'ezi he mennadou hag he galvedigez. E Pat·is, 0 kasas he devosion anezi da ilizou ar· Gillo n-Sakt• hag Hron Vaeia ar Yiktoriou.

Ee bloaveziou Hl20 ha 1H21 c velas aotchou ar Beljik ; èr bloavez Hl22, an Alamagn: kana reas he ene frommu3 dirak ribl ar Rhin, e gesteL koz gwintet evel neizou erer war reç'hier nhel, e dier esllammus savet e rez ae ster vms pc guzet er-c'hoajou doun. Guelout a reas an cil war­lerc'h eben: Aix-ar-Japel, Kologn, :Wiesbaden, Düsslc)ldorf. Er bloavez J 928 ez cas d'an Itali; kaer e kavas eno an oabl

· glas ha. morse ne ankouas ar maeziou ledan gant o guez trist o lenva e tal paleziou1 dismanteet pc e kichen beziou guenn. Guelout a reas l'min, l\tilan, Veniz. E Turin e stouas he fenn dirak al linser santel. Ac'hano c l<'rHlS d'ar Savoa. E Annesi. c teemenas eur pennad anJZ<'l' wnr.· eibl allagen hag e kavas beobuhezek ar s,onj eus Sant Fi·ansez a Sal hag eus Sautez Janu a Chantal. Morse ne lezas a gos-

i ~ Î

!\IoNIQUE DELERUE, Jeune Fille

-29-

tez he deveriou a zevosion epad ar beajou plijadurus-se. Eus he beaj e Annesi e talc'has eun dcvosion entanet betek fill he buhez.

Er hloavez 19:24 e kavomp anezi e Middelkerk. EYiti e oa bepred eun dudi beza war ribl ar mor, met adalek an amzer-se ne zeas mui da neun ha dija, evel eul leanez, e tec'he diouz an neuerien.

Er bloavez 1926, evoe adarre e Lourd, da viz guengolo; neuze e oa eno pee herinajou bras. Lufr e roe d'ar goue­liou ha d'an ofisou ar c·hardint:tl Maurin hag an aotrou 'n eskob Poil'ier. Souezus e oa eno niver an dnd. Dont a reas Monika-benn da gaout cur bennoz eviti he-unan digant ar C'hardinal laket ganti e kevrin he galvedigez. An drede gwech a oa d'ezi da vont da Lourd, hag ar wech diweza. Tremen a reas derveziou penn-da-benn er Grott hag en iliz-veur. Ac'hano ez eas da Sant-Sebastian er Spagn ha da Viarritz.

Monika gare guelout broiou ha kèriou, pourmen 'Nar ar maeziou heoledet, sevel war ar meneziou nhel; n'oa ket

.;:· paed'ezi d'abee ar vicher-se l1eb en cm skuiza. Gant he zad e rae peuevuia he fourmenadennou : e c'hoariou diskuizusoc'h e kemere perz an iteon Deleru ha Mari­Jenovefa ...

En he c'halon, e lavare Monik kenavo d'ar beajou-se o doa uhelaet he eue ; kenavo e lavare da joaiou dons ar familh ha d'ar blijadur da sevel vvar gein cc Margerit )), marc'h ar major Deleru.

A dra sur, n'en doa keuz da netra; met da eur ar c'hi­miad e kave Monik douster gant an traou-se.

Ha neuze, ret e oa d'eû kuitàt he bro gaer, ar Beljik, ha dre ma kare kalz he bro e voe bras he sakrifiz.

---~- -~~--- -- -~--------' Rannet e voe ivez he c'halon pa voe ret kimiada diouz

he mamm garet. Graet en di je ne vern petra evit diboanüi

-3o-

he mamm hag ez-vihanik dija ce'h ouie see'hi daelou he ' daoulagad. Ha ne oa kct hi !let gu clet, cun dcevez, o kin­

nig d'ezi eun daoleo gonde bezu skt'iYcl ~warni en he ycz a vugel: c< Na oueliL ket, mammig: petli 'ran lmlz an Aolrou

Doue evit na rin poan ebeL d'coc'h mmse. >J

Hag ae vamm-sc kaeet gant kemcnt a deneeidigez, edo

Monik o vout d'he dilezel eYit respont da c'halv Doue. "N'co lœt d'in ouzi11, en doa lasaeet ar ~Vleslr, an neh a

gare dad hag e varnm muioc'h egcdon. )) Deeist pep tra e kare .\lonik an Aott·ou Doue, hag CYitan,

seder ha laouen e kuitae pep tra. Met an'holl sakrifisou- sc, Mon ill:: o greas a greis-kalon.

eus he hoU e~e. gant holl nerz he bolontez, hep sellout wae he c'hiz ... Pem p bloaz a ou e11 doa-hi huanadet war­

lerc'h an donezon Jeun, ha deut e oa an eur !. ..

Chomomp eue pennad da studia Urz an Deucz, an ürz edo Monik o vont ennan: aesoe'h e vezo d'eomp gonde-se

mont ganti deeist treuzou benniget ar gouent. « E gwirionez ez co ar garantez sklerijen Doue, clivent

eveldan e-u nan, a skri \'C Rosa Ferueci. An neb en eus tapet eur banh outi en e galon a dle hen rei da santout

d'ar bed holl. » << E kal.on ae [!;ente chom ar gaeantez divin-se evel eienen

o oberon, o net'z-kalon, o sakeifisou, o hardizegez. Savetei

reont ae bed dre ma ouezont karout. . << Daoust ha n'eo ket ae garantez divin-se o labourat en

!'meon eo o laka da sevel, d'an enr merket gant Doue. an Urziou, an oberon diniver a vleun ken dudius e liorz an Iliz?

« Ha n'co ket karantez Doue co a oa e kalon menee'h bras ar Grenn-Amzer o deus kentelict ar bobl ha savet an ilizou-meur? Dont a raent, en o saeou gwenn pe rous, en

31-

amzAr-se hag e oa enni terr an duel lm garo ae c'hiziou, ev cl skoueriou heo Jezuz-K rist, ar Yadelez, ·ar sakrifiz o skedi vçar o zal... Karout a œomp ar memes tan e Tadou Gez sant Bruno hag l,l Tadou Urz sant Bernard, tud hag a zibabe lee'hiou sioul ha didrouz cvit en cm rei d'ar beden,

d'at' studi ha d'allabour. « Daoust ha n'eo ket at' memes karlwtez divin a oa e

cne at' re o deus diazczet Urziou edoug m c'hantvejou ?Hag at· garantez-se, he c'haout a reomp, skedus ha frouezus, e kalon an Tad Bazin, cliazezour Grz Lcanezed an Druez, ema o Mamm-Di e Seez, en Orn.

« Guelet en eus, eus eun tu, peorien hag a vaeve en o zi, en die nez, hep sakeamanchou, en tu all, eun niver bras a \'erc'hed yaouank e'hoant gan.to mont da leanezed heb her gellout, dt·e n'hellent argoulaoui. Truez en eus ouz an

~diou clienez-se ... Dastum a ray eta ae mere'hed yaouank­se hag heb eur gwenneg, hep skoazel, harpet hepken vvar a.t' Brovidanz divin a vag.laboused an nenv hag a wisk lili ar parkeier, e westlo anezo da serYij ar beorien, ar glan vou rien hag an an duel en o zremenvan.

c< Ahaoue ouspenn kant vloaz 'zo, e kendale'h ar burzucl. Ar c'halvedigeziou a zo aet ~war gresk ; tier an Druez -

pemp hag hanter-kant anezo - a zo skignet e Franz, er Beljik hag e Bro-Saoz, hag eun abaden 'zo, en dro da Bariz.

<c Ne glask al Leanezed umbl nemet gloar Doue, silvi­digez an eneou ha mad ar glanvourien; war ar marc'had e teu d'ezo an teaou aU. Eevez o Ileolen ne e'houlennont morse netra. Dont a reont a bep korn eus Franz, meur a hini eus ar Beljik, eus Bro-Saoz hag eus an lrland. Er bed e oant a bep stad. Gant ar memes mall e vez digemeret en Druez merc'hed yaouank pinvidik ha re baour. Meur a wech int dent e keveet da azeza war skigner an Novi-

siad. N'eus kemm ebet mui elrezo; parezed ha c'hoaeezcd inl kement ha ma hellont c karantez ar C'hrisL

<< Evel argoulou ne c'houlennee diganto nemct holontez vat ha devosion. 0 laka t kcm m etrezo n'cu s ne met ar

vertuz. cc Klevet o deus holl e goueled o ene mouez Hor SalrPr:

<< Guel, va merc'h, ar glanvourien dilezet, an truhuilhou niverus hep konfoet, an eneou doaniet war-nez fallgaloni ha mont da goll ; kea da rei skoazel d'ar t'e a zo et: hoan ; .bez' ez int va mignonecl, va breudeue, ro d' ezo da labour. Zoken er hed-man e kavin an tu da rei d'it eürusted er sakl'ifiz ha da asrei d'it kant g'~rech muioc'h eget n'ez pezo roet d'in. Bez' e vezin, me va -unau, da rekompanz,

bras meurhet. >>

« Klevet o deus, a-deeus ae c'hantvejou, o tout betek enno komzou Hot· Salver .bept>ed gwi~>ion: « Gwelloc'h eo d'eoc'h mont d'eun Ti a boan eget d'eun ti a blijatlur. Bar­net e vezoc'h en'ez m'ho pezo barn et ar re all. Kalz e vezo pardonet d'an neh en devezo kat>et kalz. Eürus an dud truezus, rak tenez en devezo Doue outo. >>

cc Gouzout a rae al Leanezed en em westlet da Zone er beorien hag er glanvoueien ez eo aet Hor Salver Jezuz Krist kalz pelloc'h c'hoaz, hetek oher unau ganta : « Ar pez ho pezo geaet d'an disteea ttt~s va breudeue, d'in-me eo

ho pezo her graet. >>

cc Hag ez eont, bepred hrokus, o sonjal er bromesa kon­fortus roet aant Hor Salver da sant Yann-Doue: « Yann,

b l' €\vidon e kemeran an hoU vad a rez d'ar beorie"n. 0 gou wu a zo va re ha d'in-me eo e walc'hez va zreid pa walc'hez

treid da vreud eur. n

<< Alleanezed-se ken luiZet, o guelout a reomp s).œdus a deneridigez hag a garantez: cc Bez' ez pezo bugale ha n'ez pezo ket ganet hag auvet e vezi ganta o mamm. )) Yai

-33-

mammon int, cc ar servijerezed feal-se karget da ranna J'ar mare ar poezellad winiz)>; mammon int, ar merc'hed souezus-se a laka pep bloaz etre divrec'h Doue kement a vugale dianket salvet gant nerz ha dousler o c'harantez. Da hanter-kantved hloaz unan anezo, e niveee al Leanezed au nozveziou tremenet ganti e tal guele ae glanvourien hagan dud o ven'el, hag e kavent ti.oOO nozvez.

« Beeman zo eun nebeut hloaveziou, e Asiz, e peden dirak korf santez Klara, er gouent ez eo beilhet atao gant he merc'hed; em spered e teue enr ger dudius lavaret ganti en he uemenvan d'eun Tad a Uez sant Fransez a oa war he zro: " Va zad, peseurt kelou hoc'h eus a Zone~ ))

« D'al lojon ez a Leanezed an Dmez ha d'ar c'hrianoliou ' ' b ' '

da gement lec'h ez int galvet gant poan an duel, evit deski d'an eneou doaniet e paourkeas korfou reuzeudik « eu n dra bennak a nevez eus an Aolrou Doue >>. Aslava­rout a. reont dre o buhez penn ela benn : e garantez, e vadelez, e druez hep termen. Hada reont karantez evit eosti eneou. Evei ar.> C'hrist e karont ar ·paour•. Enno· e velonl anezan; evita e reont ar sakrifiz a bep tm.

E sakrifiz en em ro Leanezed an Dt;uez, gant levPnez, evit o c'hlan vomi en hag o feorien; ela gen ta ez eont, hel lavaret hon eus elija - ervez ar Heolcn ez co o elever -d'an duel at· muia dilezct; ar muia reuzeuelik, d'ar re a zo war-nez koll o ene. Ne spontont na elieak an nozveziou­beilh, na dimk ae c'hlenvejou pegus. Hag ouz o guelout bepeed o vousc'hoaezin, hepred dons ha seclet·, ez eo teneraet kalon ar c'hlanvoUJ' gant kement a gamnte'z ; gouela, pedi, disteei ea da Zone. Al leanez, hi, echu he

- labour e kichen unau, a red ela gichen unan all evit e harea hag e savetei. Ne sell ket outi stad ar c'hlanvour er bed, ne vel ennan nemet an Hini a zo deut dre e vuhez

b h h fl buhez: Jezuz Krist .. )) d . t t r da veza u ez ' .

reis -na u eneou dibahet-se,· en Urz kaer ha sperms-se Etouez an

edo Monik o vo~t. , , r he sakrifiz evit ar D' 19 a VIZ here aotreet d ohe

an ' . l"emeras merc'h hena ar alanvourien hag ar beorwn, e \. t . . b . t h d. falveze e voe . , D l ru hent ar gar, gan e za , maJOI e e . d , SuperiorezMons, gant heman he lakat e-unan etre. ~ouarn'

h o • dlee kas anezi da NoVISiad Seez. . an m1 a 1 1 'h n tram

vVar ar c'hae e chamas ar major bete (, ~c . dad. ' . a rella ar c himra rweza.

dhoant gantan ampell ar mura"'" l M ik eun troad Ha d'an 20 a viz here 1927 e tao as on '

t r volontez d en em dichek dreist teeuzou an Druez, gan a

. 't D e. betek ar maro ... rei da Zoue ha d'ar beorien eVI ou . .

Sellomp ou ti o sevel.

v

En eun doare karantezus ez eo digemeret Monik gant ar Vamm jeneral hag ar Vamm Meslrez an Novisiadezed. An digemer c'hoèk-se a de nera he c'halon; n'eo ket souezet koulsgoude, rak anaout a ra madelez he Mammon nevez dre vadelez ken bras Mamm X ... , Superiorez Mons. Hep dale ez a d'ar japel, da heul he Mammou, evit ober ar c'hiz, hag eno, o koueza d'an claoulin, e reas Monik d'he Mestr muia-karet an donezon anczi he-unan : cc Setu me aman, o va Doue, evit ob cr ho po lou lez. ))

cc Setu me aman ! 11 o ya, sel.u hi gant he mennadou nerzus, gant he holl bolontez da vont betek penn ar sakri­fiz. betek penn argarantez. cc Setu me aman! evitho kloar, o va J ezuz, evit ma teuy ho rouan te lez, evit ma vezoc'h muioc'h karet, gwelloc'h servijet, evit ma reoc'h ho pen­noz d'am zud vat. .. ))

Er c'homzou-se en em goll ene Monik : « Setu me aman! )) Lavarout a reas d'unan eus he mignonezed santimanchou he c'halon da eur boanius ar c'himiad : cc Va mignonez karet, kalet eo bet ar sakrifiz, met an

· Aotrou Doue a· rfl ar c'hras a zo ret evit hen ober. Eürus .oun en eun cloare clivent. Ennon e ren ar peoc'h. >)

Koulsgoude ne gemeras ket c'hoaz Monik he lec'h en Novisiad. En Druez ema ar c'hiz da lezel pemzek deiz ar. plac'h yaouank e porched an Templ; epad an amzer-se ez eo fiziet en eulleanez hag a zesk d'ezi ar pep brasa eus ar Reolen, petra eo eul Leanez a Druez, peseurt devosion a vez graet er gouent. Hed an amzer...:se n'eo nemet cc huana­derez )) -Aspirante e galleg.

Alies e vez neuze nec'het ar merc'hed yaouank savet keuz ganto d'o familh; awechou zoken e vez evito stmu­majou rust, toueliet ma vezont da sellout war o c'hiz. M'en

36

devoe Monik da stourm, ne voe morse touellet da s~l~out l l 'l Gr·ae·t }1a o·raet mat evoe bet he saknfiz ... \Var 1e erc L b

lnouet e voe koulsgoude d'ar penn kenta ha nec'het ha

souezet e voe. Hi, ken kalonek, boazet da chom p:ll en iliz, met boazeL ivez da lahoumt, a ginnigas mou ga. d111dan ar 11eolen, e lueiz an teaouerez a veze laket cl'ober, eYel

oweiat, sku ba. b ' '[ 1 <<Ar beda c'hoaes[e dimk-an obet·ou d1sler-se, m1 1.a mil anezo, hag a wask pa yezont gmet mat, hag epad lnr amzer eun natuc clishual eYit eû d'an cne ar peoc'h hag allcY~nez teun. )) ]{alet c yoc at· c'houeiz eYiL Monik.

Gondé eun nebeut dcrveziou, e kavas ar Vamm enoi'LIS

anczi e toull clo1· arjapcl, stenn he dremm. , « Pelea zv 'ta, Monik? Ne' z a kel mat an Lmou? _ 0 va i\!Iamm, n'en cm anaYczau keL ken! . . - Gwil' co, u'oc'h mui at• memes hiui, n'oc'h mt.d'lomk

Deleru, met danvez elll Lcanez a Druez. n .

Hag, CYel ne zislcnnc kel he deemm: (( Ha WDJ ho r:o~ da o·endct·c'hel en NoYisiad buhez an a1!1zer dremencl ~ vij: kemennct t1'coc'h gant ho Supel'iorezrd scYel 'Yar

vaec'h pc YareÏl-houam CYit mont da llrczeg e kèd - 0 na Ill' ! gouzout a ra en mat pet l'a oa ouz va gortoz ;

met ne geed:'ln kr.t e vije ken staet ! - Kement-se e küust heza Leaneza an Drucz; eur mous-

c'hoarz, .Ylonik. . -- Mouse'hoal'zin a l'aiL cmezi, met aet oun sldus. )) E:1 :IJ'<l tl'nzi koulsgonlle n'hellas den guelout he lwlou­

tez o ple;jJ. PJ1ll en CLU, stouem a ea, met g~uzouL ha san tout a ra beza wae an hent mat ... Dent eo eYit-se.

Ha war eue papee skrivet ganti e kavomp cr penn ken ta

ar aoulen-man : cc Mar tlefen mervel en noz-man, penaos b

e karfen heza tremenet an dervez~ )) Oul ae skleeijen-se n'heU ket Monik fazia ...

-37-

~euze e teu sonj d' ezi eus goulen Sant Bernard ou tan e-unan evit keeRki e aked hag e sperecl a saluifiz en e vuhez el lean di: « Bernard, perak out-te cl eut aman?))

Perak c oa dent d'ae gouent, Monik her goliic ha dre eno ne gile kct dirak ar· hoan hag ae stourmad.

<< Araba.t d'in ehonl etee daon, a. skeÏ\'-hÏ. über va elever penn da benn, holl deyeeiou va galYedigez ar gwella ma hellan ... >>

« Va rlibabet en eus Doue. )) Eullinen zo bet laket ganti dindan ar c'homzou- se ha goucle e skriv c'hoaz: cc N'bell ket Doue rci hrasoc'h gras cl'eun cne eget lenna anezan d'ar gouent. ,

Sctu tt·emenet ar ponzek denez harlu. Ema an eur ela vont en Novisiad. Digoret eo an nor dirazi gant he Supe­riorezed. Gant lealded e iavar Monik d'ezo he tilout·majou)

-he santimanchou, he c'hoant krmwoc'h kt·enva da veza · eus an Uez hag allcvenez la.ket gant Doue on he cne eve1

eue rekompanz eus he saluifiz. Digemceel e voe ncuze er familh vr11s evel << Goulennerez )J- Postulante c gallrg.

Nivems e vez atao ar Goulenneeezcd hag 1111 Novisiacle_ zed en Druez; moese ni Y crus awalc'h, siouaz! evit kon­forti an holl clutl reuzeudik ha diazeza l~er neYez goulen­

net e pep tu! ... Hes1wet e voe ota Monik en o bandcnn devot ha sodee. Diwar ncuze e heulias ekscrsisou an Novisiad, o pourchas ar vuhez a rclijiou hag o c'hortoz ae wei -vvenn hag ae wiska.manL a Yerko he gwestl abenn meur a dz. Beolen eur Goulcnnerez hed eun denez en Druez, skrivet gant al Leanez Jozefa, abostol Cherbourg, a hentcho lwg a sikouro ac'hanomp da vont da heul Monik en he buhez nevez.

Da bemp eut• e son ae c'hloc'l1 evit ar weeh kenta da c'heevel an eneou d'al' beLlon. Evel ma 'z eus bel lavaret

d'ezi en Novisiad, e ra N!onik sin ar gmaz, c kinnig he

---- ·--- .- --------------..--'

-39-

c'halon da Zone hag e wisk buhan he broz dister, he man tel hir hag he boned g'venn. D'he c'hrusifi e pok, hag hep mar ehet ec'h aslavae da Jezuz ar c'homzou karet: << Setu me aman evit ober ho polontez! )'

D'an eil taol kloc'h, eo ret clisken d'at' japel. .. Didrouz ez a hecl ar mogeriou gwenn kann, eürus, peoc'h an ti o respont e pep lec'h da beoc'h he ene.

Er japel e pleg he glin a-raok mont belek he c'hador kolo. 'vVar an Tabernakl e par he sell gonde beza tanYaet gened al loc'h sautel. Pet gwech ne dleed ket he c'hleYout o lavarout pa sikoure Leanez ar sekreteri: «Ha! va japel ga,er! ))

Dabemp eue hauter e lenn eun Novisiadez a vouez uhel pedennou at' min tin gant an orezon warlerc'h; penn ad amzer duclius hag a ra d'an ene ankouàt pep tm evit son­jal en Hor Sahrel'. Ervez sant Paol, cc an neb a zo unanet

gant Doue ne ra gantan nemet eur spered "• hag erYez sant Gregoe, « lojeiz Doue eo ene au den san tel. ))

Ret eo d'an Novisiadez evel d'al Leanez kaout er vuhez eullec'h da ziskuiza, da grenvàl, d'en ern laouenàt ha da bouechas oberon mat. Allcc'h-so eo Kalon Doue e-unan. En nan eo en em goller evit en em gao ut hag evi t beY a ou tan.

« Da c'houec'h our ha karl e kinniged sakrifiz santel an oferen. Aze, en eur gomunion virvidik, e kemer an ene nerz da slounn, glandecl da sklerijenna, groez da en tana ...

<< N'heu ankouait ket, a laYare sant Visant a Baol d'e verc'hed, mar feU d'eoc'h kaout an nerz-kalon ho pezo beprecl ezomm ou tan, it da go munia, it ela go munia ! P' en em ro Doue en e hez, nag aes ha clous eo en em rei d'ar pao ur, e skeuclen ! ))

<< Komprenet eo ar c'homzou-se en Druez, rak eno e

-40-

vag al Leanezed o c'harantez evit ar heorien e karantez

Jezuz-Osti. )) Da seiz eur, ez a Monik ela zebri gant he c'hoarezed. Er

sioulder e vez kemeret an holl brejou. Neuze heU an ene en em laouenàt. Hini Nlonik a dridas

dirak ar baourentez-sè en doa kement c'hoantaet ranna gant ar beorien hag a zo breman he lod. « Berniet eo al listri teo an eil war egile ; didammet int alies met krenv awalc'h c'hoaz evit herzel ouz ar stokadtmnou a da pont pa

dremenont clre zaouarn re nervennus ... , cc \Var ar memes linen eo renket ar picheeou pri, o clorn

troet da zisken chistr e guer ledan diaes da garga pa ser­vijer al Leanezed. He fias e kemeras Monik war ar skigner koad gwenn ez eo ret o finval goustadik, hep trouz, pe lezel anezo re-bell eus an daol vouecl mar n'oad ket bet

bnan awalc'h d'o zostàt. << N'co ket brao an teaou-se mm·teze, met mat int evit

an cne. cc Hep dale, e sai \Tas ari Novisiacl, elec'h m'co aet

.Monik gant ar re all, e vod ar· Vamm he !Jugale en dro

d'ezi evit rei da bep hioi he labour. Da skuba e nij lod, lod ali ela walc'hi al listri pe da

c'hriat. Bez' o deus holl eun dra bennak d'ober; ar re n'int dcut ncmet eun nebeut clerveziou 'zo a reel da heul

ar re all, hep westla kuden ebet. cc A hed an cleiz ez eus euu amzer merket evit kenteliou

Istor sautel, katekiz, meclisinerez, hag evit prezegennou ar Vamm mestrez an Novisiadezed cli~war benn cleveriou

bras lmhez eulleanez. cc Da greisLeiz nemet karL en em gav an holl er japel,

Goulennerezed, Novisiadezccl, Leanezed, evit ober o eksa­min. Kontet c vez al lammou evit o rapari.

« Da greisteiz, lein. Da c'houde, diskuiz. Ha! richan an

-41-

Novisiadezerl ! Levencz an cncou glan hagar c'houstiansou e peoc'h, o frizout ec'h ouic Jionik,

(( Da ziv eur nemct kart, e tistro ar sioulder hag al labour, hag e krog ennan lHonik en ~ur boania da veva bepred muioc'h di nd an lagacl he Mes te ad oret. En cm gao ut a ra adarTe charse cleeid ela ziv cm hanteL' evit ar japelecl dieak ae Sakr·amant. Da c'houde, dao aclanc cl'allahour.

cc Da bedee eur hantee, ema allennadeg santel dirak an Novisiad a-bez, ha diouz an abanlacz, eevez an derveziou , en em adlmvee cr japel evit. ofis ar \Verc'hez Vari, pe e'i·it an eur sante!, pc c\·it heu t ar geoaz.

cc \Varlcl'c'h an di11kuiz gouèle koan, e vez graet e kevret er japel ae pedennou diouz an noz ha pourchaset orezon antronoz vintin hag e peoe·h, er glanded hag er garaiitez e kloz an denTez.

Breman e hellom p heu lia ~lonik kammed ha kàmmecl en he huhez; he noLcnnou a lavaeo d'eomp stad he ene.

« Va deeyez hi rio~

« Hirio, pa.sia11 ted. \!1. ene ! .\ r pez a hlijo da Zone e vezo warc'hoaz. Da c'horloz gr·eornp o voloutez.

cc Teemcnet eo cleac'h .. Hag eus ae pez am eus gouzan­vet d'eac'h ne chorn ganin ponn ebeL Ganin e chomfe merit mae am ije he <~'hinnigct cl&. Zone.

cc Hieio e fell clïn poania gant merit, o va Doue! Hirio n'eo nemet eun dervez hepken. Nebeut a dra eo hirio ... Ya Doue, hag obor· hell'tn ncbouLoe'h eg·et kinuig d'eoe'h poaniou ha skuisdcr· cun deevez hepken? Ba vezo poaniou an clervez hirio, o va ~lcstr divin, holl evidoc'h, evit ho karantez! 0 c'hinuig a ran d'eoc'h dre Galon clinam ho NJamm santel. ))

Poucza ra, her· guPlout a reomp, war· au LlcY<'l' d'en em santelàt d'au eue a vreman, oc'h oher al labour zo d'aber.

Skriva ra c'hoar. komwu at' C'lweclinal ~1er·cier, den sautel

-42-

ha kalonek ar Beljik : cc Y oul an den a diz al labour z~ d'ober breman. Lezel Doue da labourat ennomp ha scnl1

pa gemenn, se tu reolen buhez at' c'hristen .. )) . Poania ra da heulia ali an den eüeus Gngmon de i\lont­

fol't: cc Pa ga.vit an drubuilh war hoc'h hent, lavarit: hen­noz da Zoue! Va Doue, ho tmgarekàt a ra.n ; da e'houde kuzit e teuez Doue ar groaz hoc'h eus gouneLet; ha neuze ne sonjit mui en no nemct eYit lavarou t: benn oz bras! ))

Kaout a reomp c'hoaz an notennou-man eus an an1Zer-se. Ger an abad beudot, Hancé, en eus skoet he ene kalonek:

JJeva, hep bew:t 'veZ sant, A zo beva 'vel dislàant.

hagen el.n anaout a ra e komzou Lacordaire: <<Bez' ez eus en cou hag o deus ezormn d'en em eei ha n'int eüeus nemct

eus an eürusted a eoont. )) cc Va galvedigez a zo dont da veza eur santez, a laYae~hi

gant sautez Tereza ar Nlabig .Tezuz, ·met ne fell ket d Ill beza eun hanter sautez. N'am eus aon-nemet eus eun dra, aou da zerc'hel d'am holontez va-unan. Kemerit anezi, o va Doue, rak me fell d'in ar pez ar fell cl'eoc'h.

cc Kousto pe gousto, eue santez a feil d'in beza, hag evit-se chom a lao unanet gant .T ezuz, mat bep red e ken ver

an holl. cc Sikouril ac'hanon, va Jezuz, da gaout em· sperccl a

feiz, eut' volontez sta.rt ha padus, eur garantez clivent

evidoc'h hag evit va nesa. )) Em beclen ven, a.ozet gant santez Jertmd, a dleas dont

alie; wae vuzellou i\lonik, devot bms d'he 1\'l'lmm eus an nenv: << "''le ho salud, Mari, G\veec'hez dinam me westl

d'eoc'h va ene a-bez. )) Sluivet en eus c'hoaz en amzer-se al linennou-man

dudius ha doun; cc net eo hleunia ellec'h m'en eus Doue

-43-

hadet ac'han0mp! Komz leun a zouster, a heoc'h ha.g a sklerijen ... 0 va ene paour, dre eun taol a Brovidanz Doue emaout er stad-man, en Ti-man, ga ut ar yec'hed-man, eo ret dït plega d'al labour a skuis hng a vrev ac'hanout dre m'eo paclus ha diaes. Doue n'co ket eun hader hag a lez ar geeun da vont gant an avel aman hag a.hont war an douar gleb pe war an tt·eaz dizec'het. Doue co an hader a hour­chas an ero evit teueel enni d'an eur vat ar c'hrennen a feil d'Ezan lakat da ziwan. 0! ne c'hrosmol ket, va ene, rtl lec'h èmaout ennan er~ an hini a zere ouzit, al lee'h dibabet ha ponrchaset evidb~lt gant an Aotron Doue. La gad Doue a sell ouz ar c'hreunen a ziwan, a sav, a gresk hag a m deJiou, hag ervez he natue hag CJ'Yez he ezoinmou hag eeyez ae pez a e'hortoz eus da berz, planton vihan zister. A wechou e laka en dm d'it drein hag. a gavez kris! Plan­ten vihan, da zioualt ha da zifenn a ra diouz an ampeevan a stlabesfe ac'hanout. Awechou e laka en da. gichen eur gward hag a gavez diaes ha kalet. Planton vihan, da ziouall a ra eneb an avel a blegfe hag a dorrfe ac'hanout. Awechou e kuz ae'hanout en disheol hag e vir ouzit da ziskouez da liou skedus. Planton vihan, ar goabren-se a zale'h da c'hlanded, da skeù, da c'houez vat. Ne c'hros­mol ket, o va cne, kement a c'han, a vev hag a gresk endro d'it a zo laket aze evit da eümsted gant dorn an Aotrou Doue. Bev e peoc'h, zokcn er hoan. Bleunia rez evit an nenv.

<< Doue eo at• perc'hen fur, ijinus ha ne ehanj ket lec'h hep digat·ez d'eur wezen hagen eus keesket hag a zo boa­zet el lec'h ma voe het hadet gwechall hag a grede d'ezi mervel ellee'h m'en eus hevet. Ha pa zeu, en c fumez, da ehanj lec'h d'ar wezen, o! gant pebez dout~l~,· a vamm n'her gra ket! Gouzout a ra eo poanius dongen da lec'h a.ll an nemorant eus eur vu hez roet a greis-kalon. Anaout

'44-

a ra ar gwriziou a stag ar wezen ouz an douar, hag ar gwriziou, daoust d'ezo da veza dister, a zo krenv konls­goude. Doue ne clroc'h kct anezo holl, met hepken ar re a vide ouz ar wezen da gregi ha da staga e loc'h all.

cc 0 ! ne c'hrosmol ket, va cne : ne grede ket d'it beza goest da veva pell diouz bro da gavet. Kea !. .. C'hoaz e lez Doue ganit da c'halloud da gal'Out, da néz d'en em staga, d'en em roi, hag al levenez da veza c'hoaz karet. Kea, dalc'h sonjou ar gèr, met -hep da zizec'ha; hag evel en da yaonankiz: gonez adarro blounia. N'eo ket àwalc'h pkga. ret co blennia, da lavarout PO beva eürus ha roi eümsted d'ar re all. -Bleunia evit ar blanten a zo diskouez he genod, rei he c'houez vat, lenna warni ars ellon, cha­cha waeni at' wenanen ha kinnig d'ezi at· mél a glask, roi fizianz a frouez vat abenn an diskar-amzer. Bleunia eYi­clout, va ene, eo diskouez ez out laouen, laouen evit kement a vez gmet d'it, laoncn eus al !about' a vez0 gou­lenuet digane:t; eün dervez. Bleunia! en cm roi en-dro d'it clre da gomzou ha ela uemm skedns. cc J'l'lat emaoun gune­oc'b ... c'houi zo ken mat! ... )) Bleu nia zo beza prest d'en em rei d'an holl, gouzanvbeza diaezet, en em ginnig da gemeut a heU ober plijadur d'a.t' re all, digemer pep tra éus o ferz hep diskouez morse beza skuis hag inouet.

c< Nag a nerz, nag a heoc'h, nag a saluifiz, 11ag a san­tclezne c'houlen ket argomz-se: ret eo gouzout bleunia el lee'h oe'h bethadet gaiJt Doue. 0 \'a ene, bez ar hlauteu-se a ro joa, enoi' ha levenez Doue. Bez penn--kil-ha-tl'Oad d'an

Hi ni azo holl cl 'it. )) En amzr.t·-se c skrÏ\' c'hoaz Monik an aliou-ma11. ken

fur ha ken heao doareet eus he c1w]on dene't-: cc Ho kalon gwiriclik a zo eun eienen a boàniou ha n'int

na peizet na guelet. N'hellit ket en cm galedi ev el 1.1 gat'it, m'abat hezll néc'het. Bezit kentoc'h lan1en ela gaout cun

- 45-

eienen a gr~aziou. D'ar santelez ho savo ar wiridigez-se. «. PeurYma co eun cne gwiridik. kizidik, digor da cl raon

an Henvou ha da c'hras Doue Setli\'Ul. c ·t' 1 · _ . - · ' - rwas" poan seulvui ez co g_·oe3t d'en cm sal, 1•1'f1'a ·F"l t ' . . _ ~ _ - • '- . . . rl veze eo gant D~ue lezel ho kalon da veza gouliet; pa noc'h ket evit

n~rr~u.t o~z ar gouliou nag o ~at·ea nag 0 ankouàt, poanit clai~l d ezo enr vertuz clrmst-natur; guelit enno eYel delezwucla seveld'ar santelez. Lavaritennoc'hhoc'h-unan· va awil'idio·cz lll ' ' . . . . o ô "' at teJzan anez1 ervez ar -fe1'z am cl · , . - "' . ougo dar santelez o·wrlla se 11 t · t' · · · ' o - ., 1e .gant emaoun war Yar d'oher kalz a h:c'hejou bihan mae lPzan anezi da redek e pm·kou at· san tunanchou gou li et. .. Ne c'hoan tait ket kaledi ho kalon, da.lc'hit ho lnvi1·idioez 111e_t a 1-·1't 01 t· · - ]" . t . . . - . .· · · e ·· . o 1 1 1mp IJ Y a : nurtt uuti da stourm ouz gmsou Doue.

« Ne bouezit ket arrehechou a vez gmet d'eoc'h. Pouezit

an.'dro~k a raf: d'ho kou:tianz guelout dismegansou c pep lee h. Ne veZit ket nec het o velout ho san ti manchon o ~hom da vievi, n'co ket eut• mede ne eit netra en 0 eneb. ~kler eoeta .e fell d 'eoc'h Lrei ho kwiridigez \Va relu Hor Salver. Lakü anezi da ledanàt ho karantez cYilan, da gompren gwclloc'h penaos n'oe'h ket gràet c\'it tmou an donal', ha da glask e Kalon Jezuz hepkon ho frealzidicrez cncb d'ar poaniou èri eusdi\vasket e-unan. )) --- ô

Evil en em gennül'zi e sluiv Moùik: «:Heu lia ran ar Heolcn ar gwella ma hellan, raok petra am befe aon? ))

0 vont gant an hent-se n'eus aon ebct da gouat; mirout a ra--mat ar Beolen, ar Beolen ll'e miro;

46

YI

Ken dale 'homp da bennaoui e park ar Goulennerez nevez. Fue ha poellus eo henotennou. Diskouez a reont he bolon­tez da chom keenv ha twet atao waedu ar pal: beza eur santez ... Eviti n'co ket an dt·a-se kaoziou ; poania ra, e gwirionez, da veva ae pez a sluiv.

cc Heu eur vÛhez e kevret en eun doare d'in va-unan; oher en diavaez evel an holl hag en diabarz evel den all ebet. Kuzat dindan eue mousc'hoaez poaniou, sakrifisou, pinijennou. Kuzat dindan eun dt'emm umbl ar pez a hell ennomp trec'hi ar re all. cc Tevel a rll e gwirionez ar pez a hell he lakat da dalvezout heb ober vad ebet d'ar re ali.

- Gonde he maro evoe kavet en he fees edo louzaouerez eus ar Groaz-Rus. Morse n'en doa Monik komzet eus an dra-se, hag epad he Novisiad ne glaskas ket obee muioc'h eget ar re dizesk war ar poent-se. Morse ne gontas d'he c'hoarezed ar beajou kaer graet ganti, plac'h yaouank, e Feanz hag er broiou estren. Ha mar kon1Ze hini ,pe hini eus he heajou, ne dilouras ket Monik eur ger diwar-benn he re ; ne ouied

ne met e oa-hi bet e Lourd.

Ha pet gwech e kavomp dindan he fluen: cc Diouall diouz ar pez am laka da dalvezout. cc Pion oun-me evit kemer lorc'h gant an distera tra? cc Mousc'hoarzin d'ar poaniou dister ... cc Mousc'hoarzin muioc'h pa vezin dismeganset, inouet,

gourdrouzet hep digarez. Digemer ha reseo pep tra gant

an dudiusa monsc'hoarz ... « Mousc'hoarzin d'ar c'hontroliezou. cc Beza beokus ken an en traou bihan .. . «N'eus ket umilite hep dismeganz .. . cc Pa garer, ne goust netra ...

* l(· *

-47-

Kenteliou an Novisiad a zo maen-diazez buhez eul Ieanez, a skriv-hi. Seulvui e lezimp lahourat ennomp, seul star­toc'h e vezo bor buhez relijius. Jezuz, Doue an nenv, am dibab evit e bried. Petra n(-) ra ket eur plac'h yaouank eus an douar evit plijout d'an hini a vezo he fl'ied evit ar vuhez. Dibabet oun n'co ket gant eun den, met gant Doue; en em brepari ran da veza pried Jezuz-Krist. Mar labour kement em plac'h yaouank evit pourchas ar briedelez, petra ne dlean-me ket Über! An1Zer al1 dimezi eo evidon an amzer-man ... Seulvui en em roin da Zoue, seuhui en em lezin da veza labouret gant ken teliou an Novisiacl, seul brokusoc'h e vezin, seul gaeroc'h e vezo va ene, seul dudiusoc'h e vezin ka v et gant va fried divin. Al labour-se a gousto dïn haga c'houlenno diganin sakrifisou. OvaDoue, clwui hoc'h eus kement gouzanvet evidon ... Penaos e bell­fen ldemm eus va foaniou dister, desket hoc'h eus d'in poania. Ra zeuy sonj ar c'hroaziou hag ar poaniou treme­net d'am c'hennerzi evit dongen ar poaniou dister-se una­net g!tnt ho re. Holl vuhez al leanez a vezo ar pez e vezo graet en Novisiad. Mestr mat hag hoc'h eus roet d'in al loden wella, en em rei ran d'eoc'h ; roit d'in ar c'l~ra~ da lakat va Novisiad da da1vezout kement hag hoe'h eus c'hoant.

N'co ket huvreal a ra Monik, met labourat. Fellout ra d'ezi beza sautel, kemer an hent merket d'ezi evit tizout ar pal : evez warni he-unau ha karantez. En notennou skrivet ganti hemdez diwar-benn al labour d'ohm' hagar sonjou mat da lakat en he fenn kemeromp ar hokedou-man hed eur miz. D'eomp e tiskouezint ar hoan kemeret gant Monik evit en em santelât,

(Seiz miz 'zo ema Monik en Druez.)

1° mae 1928. - Bloavez eürus: Douster. D'oher.- Mousc'hoarzin d'ar pez a nec'h ac'hanon:

Da sonjal. - Awalc'h am eus gant Doue. (1\1erka a ra dre kroaziou bihan pet gwech e sonjas er boked-se.)

'2. - Mousc'hoarzin d'arpez a radiaez d'in. - Ennon e vev Doue ha me ennan.

3. - Mousc'hoarzin d'ar Groaz. - Kroaz eüms !

4. - Beza brokus gant va finijennou bihan ... - Unanicz gant Doue.

a. - Fcalded vras en traou bihan.

- Ganeoc'h emaoun betek fin ar c'hantvejou. (L - Diouall diouz ar bihana plijaclurion.

- Talvouclek eo evidoc'h ez afen lmit. - D'ober epad ar sizun. - Digemer ar rebechou ha

labourat dre garantez evit Doue o sonjal ez oun ar falla hag e veritan an cl!smegansou bihan-se evit kastiza va lorc'h.

Poentar pennacl : Peoc'h wargement a ouezan. 7.- Bèza brokus gant va finijennou bihan.

· - Sioulclecl.

8. - Obèr kalz a binijennou bihan en eur vousc'hoarzin. - E clishe?l ar feiz m'ho kar hag hoc'h aclor, o Jezuz

evit ho kuelout e c'hortozan ar mintin. D. __:__Seul cliaesoc'h e vezo cl:in eul labour, seul-vui

e karin anezan.

- E clisheol ar feiz m'ho kar hag hoc'h aclor, 0 Jeznz! evit ho kuelout e c'hortozan ar mintin.

10.- Digemer en eur vousc'hoarzin an dismegansou dister ...

-En noz tenval a guz ac'hanout ouzin, o Jezuz, me fell d'in cliskouez cl'eoc'h va. c'harantez dre ar wella fealded.

11. - Bez a brokus en traou cliJter. 4

50-

~ Sec'hor venmget ha ne ginnig netra d'ar fouge. 12.- Mousc'hoarzin d'an nec'hamanchou bihan.

- Er groaz evel el levenez, me da gar evidout da­unau, o Jezuz.

13. - Kastiza va doare beza e pep lec'h. - Piou oc'h-c'houi, va Doue, ha piou oun-me evit

mont dirazoc'h ~ D'ober epad ar sizun. - Digemer en eur vous­

c'hoarzin an nec'hamanchou bihan, ar sakl'ifisou hep morse diskouez, zoken dre an dremm, ez oun nec'het tamm ebet.

Poent ar pennad : Pasianted sioul eienen a santelez. 14. - Fealded vras en traou distera.

--:- Aot'rou Doue, c'houi hell pep tra, bezit tmez ouzin rak n'oun nemet eur bec'herez.

H). -über kenan-kenan pinijennou dister. - Ret eo pedi hepred hep morse ehan.

16. ~ Mousc'hoarzin d'an nec'hamanehou bihan. - Klaskit da genta rouantelez Doue,_ roet e vezo

d'eoc'h an nemorant war ar marc'had. 17. - über traou dis ter, eus an druilh, evit Doue hepken.

-- Sursum corda! Uhel ar c'halonou ! 18. - über eur hern sakrifisou kuzet, netra nemet evit

Doue. - Eur c'hrogad eo ar vuhez, en nenv erna ar viktor.

19. - Beza brokus meurbed en oberon vertuzus kuzet. -N'en em ziskouez Doue nemet d'an ene sioul.

'20. - Diouall mat diouz ar sonjou goullo. - Deus meus et munia! Doue ha netra ken!

D'oher epad ar sizun. - Pellât diouzin ar sonjou n'iut ket karantezus. Kaout an tu d'en em zis­kouez seven ha madelezus e ken ver va holl c'hoa­rezed ha guelout Jezuz enno.

Poent ar pennad: Ar garantez etre c'hoarezed. Eul Leanez a garantez a dle heza- karantezus evit he c'hoarezed a-ràok her beza evit ar glanvourien. N'eus ket a garantez hep sakrifiz.

21. - über mat va holl oberon evit Doue ne vern pegen dister int.

- Veni, Sancte Spiritus. Deuit, Spered San tel! 22. - Digemer en eur vousc'hoarzin an diaezamanchou

dister.

- Veni, Sancte Spiritus. Deuit, Spered Sautel ! 23. - über pep tra hep sonjal en non.

--:- Deuit, Spered a furnez ... Ar pez n'eo ket evit Doue a zo eneh da Zoue.

24. - En em ziskouez seven ken an gant ar re a ra diaez d'in. - Deuit, Spered Santel, en em rei rau d'eoc'h hep

derc'hel netra ganin va-unan. 25.- Fealdedvras en traou bihan.

- Krena a zo kerner eun hentfur. 26. - Beza hrokus e pep tra evit pourchas donedigez ar

Spered Sautel. - Hepdoc'h n'hellan netra.

27. - Chom hep koll tro ehet d'en em sakrifia. - Deuit, o Spered Sautel, leunit kalonou ho tud fidel

hag enaouit enno tan ho karantez. Pantekost. D'aber epad ar sizun. - Em labour hag

em holl oherou pellât pep plijadur, pep aezamant. Klask ar pep diaesa, ar pez a blij d'in an nebeuta.

Poent ar pennad: An traoo a vir eus ar garantez etre c'hoarezed.

28. - über mat-rus an traou distera dre anaoudegez vat · evit ar Spered Santel.

- Spered Santel, diouallit hoc'h-unan ho tonezonou ennon.

52

29: _über epad an dcrvez-man evel pa vefe an dervez . diweza eus va buhez.

__:___ Ar vad am ho graet hed va buhez am difenno e lez­varn Doue.

30. ----,- A-raok kregi el labour goulen .ouzin va-unan ha - clouget oun d'ben ober gant ar Spered-Santel.

_ Deuit, Spered Santel, taolit er-maez eus va c'balon ar pez a zo eneb d'eoc'h.

31. - Lealded vras en deveriou bihan. _ Spered Sautel, rentit ac' banon feal d'boc'b aÜou

diweza. An daolen-se a ziskouez d'eomp labour pemdeziek ene

Monik; bemdez gant ar memes bolontez, P. taolo evez, _e trec'bo, e kemero poan evit tizout ar pal: bPza eur w1r leanez, karout Jezuz kement ma heller karout, hag ~e!1 diskouez d'ezan en eur vervel d'bor bolontez dre ar saknflz ha dre ar fealded d'an deveriou bihan .. ·

A hed skridou Monik e kavomp ar memes noten... . Komprenet en doa, Goulennerez ha di~ezatoc'h Novi-

. d e oa hP c'henla elever ober gant fealded ha gant s1a ez, J · •

eur garantez virvidik he deveriou bihan. cc E gwirionez, n'eus oherou an den nemet an dalvou­

degez à laka Doue enno. >> Ha dre ar fealded-se d'an traou dister, dre vil sakrifiz kuzet, e heulie Monik hent sautez Tereza ar Mabig Jezuz.

Pet crwech ne cravomp-ni ket hed an amzer-se ar volon-~ . b l .

tez da vez a bemdez feal en deveriou bihan, d'en e~ sa \Tl-

fia pep tro ma kavo an tu, da ziouall diouz pep ph] ad ur.·· Pouezomp ar geriou : c("diouall diouz pep plijadur )) . Pebez maro d'he bolonlez dindan ar c'homzou-se! ·· ·

Ha cr ar re o deus anavezet natur kizidik Monika gom­pren ~e-tek pelec'h e fellas d'ezi klask ar sakrifiz a ro taol ar maro d'ar volontez hag a ra beva e l)oue hag evit Doue.

53

* * * Setu tremenet miziou. Lezet eo Monik da gemer ar wis­

kamant. Hen embann a ra d'he zud karet. Ken mate vezo o c'haout en he c'hichen gant Mad-Jenovefa en dervez benniget-se! Gouzout a reont o merc'h karet eürus eus cul le venez ha ne eh an da gan a en he holl izeri; an eümsted­se, he guelet o deus o skedi war he zal pa 'z iut dent d'he bizi ta epad ar miziou tœmenet, he guelout a rint doun­noc'h c'hoaz d'an dervez benniget ma kemero gwiskamant an Urz ... Embann a ra ivez he leve nez d'unan eus he c'hendirvi, misioner Kalon Dinam Mari hag a gemere al lestr d'an 11 a viz gwengolo 1899 evit ar Mongoli ha ne zistroas d'an Europ nemet d'ar 7 a viz eost 1924. Krenv kenan eo allia mm a stag ar "misioner ouz ar Goulennerez: eus ar memes gouenn eo o eneou dispont.

Skriva ra-ben d'ezi : << 26 a viz gouere 1928; eürus oun eveldout eus ar c'helou mat a zigasez d'in ; lakat ar wis­kamant a stago al liamm kenta etre Jezuz ha te. Nag eürus oun d'az kuelout e pal da c'hoantegeziou; biskàaz

. . n'am eus bet douetanz war neez da c'halvedigez ; kaer am eus atao kavet an nerz-kalon ec'h eus diskouezet hed pevar bloaz hir hag a ga v brernan e rekom panz. Chom bepred brokus: gonde beza sakeifiet ar bed ha da familh, en em saluifi cla-unan. Bemrlez e vezo ar sakeifiz-se cl'ober ! Her guelout a ri en amzer da Z011t. Met bez sonj ez eo berr ar vu hez ha poagn cl' en em santelàt gant ar galon ec'h eus laket da heulia da c'halvedigez ...

cc Sell, n'ei1s nemet eum dra talvouclek war an douar­man: ar silvidigez. Guelout Doue en Nenv, e garout, e · ·veuli, adguelout eno ar re hon ens kaeet, ha n'eokct brasa c'hoant bon cne~ Ha n'eo kct ar pcz a dlcomp goulen heb ehan cligant Doue evidomp hag evito? ))

-54

« Betek ar maro ha pelloc'h e kendalc'h eta hon emgleo a bedennou ; hag an hini ac'hanomp en em gavo da genta er baradoz a genclalc'ho da hedi start evit egile betek an eur ma velimp hon daon sevenet hoe rnennadou ... Mar teufen da gemcr adarre henl va mision e h0llez kredi ez in da lavarout d'il << ken.avo >> en eur dremen; kenavo, me laval', e Doue, rak ne gredan ket kaout pell anlZer da chom en harlu war an douar. Met aeabat d'eornp lakat lion du wat' lion ros da dremwell. ))

Ne sonje ket an Tad misioner n'en doa Monik, leun a yec'hed, nemet eun nebeut miziou ela dremen war an douar hag .ez a je en e raok d'an nenv ...

Houman abourchase dervez he Gwiskamant gant muio­c'h mui a galon hag en cm lake er retred didrous d'ar 7 a viz guengolo 1928 evit dont autan d'ar 15, d'an dervez mil gwech c'hoantaet evit gwiska clilhad ieanez.

VII

Ar re o deus heuliet Monik kanuned ha kammed hag a zo en · em staget eus he cne ken kaer a vezo eürus o lenn an notennou skrivet ganti epad ar retreel.

Diouz ar mintin epad ar retred-se, en em laka Monik da genta dirak Doue; fellout a ra el'ezi e gwirionPz ' ~ , tremen an derveziou-se « he-unan gantan E-unan >J.

« Beza dirak Doue, emezi, a~e erna an eürusteel )) hag e chom elirazan.

<< Douee pep lec'h )), hag ec'h en em goll ennan en enr oher eun akt a feiz: « Va Doue, -me greel emaoc'h aman elirazon; >>

« Digoret eo ar retred:

« 7 a viz gwengolo : komz ela Zone, selaou Doue, komz a Zone.

<< Siouleleel an teoel ... an elaoulagad ... ar galon ... ar skianchou ... ar spered.

<< Va buhez a elle prezeg an A viel. « Izeloc'h a galon e tle beza ae re speredeka rak muioc'h

e tleont da Zone.

« Bepred e tle an den heza prest da senti ouz Doue. Pa lavar Jezuz : ezomm am eus ouzit, e tlean den beza prest·. atao da respont d'ezan gant karantez: « Aotrou, setu me aman. )) Bepred e tle beza war evez, bepred e tle beza karantezus ~vit ober eus e vihana oberon eur c'hantik a veuleudi. An dra-se e tle beza hor buhez. Dre ar c'hras e kerner ar relijion an den·, korf hag ene; met hor c'hemer a ra-ni, eneou relijius, en eun doare strisoc'h.

« Va Doue, c'houi eo va eienen. vVar an douar emaoun evit ho meuli. D'al leanez da veva eus eur vuhez divin nerzus; eur veuleudi e tle beza he hoU oberon : eur

56-

veuleucli a garantez; eur veulen di a senticligez; eur veuleudi a boan; eur veuleudi a labour.

« En em dennomp dirak Doue dre ga,rantez ha clirak hon nesa dre garantez evit Doue. En em zalc'homp mat ennomp hon-unan evit ma hello Jezuz dont e peb amzer.

« Ha ! ma lava den a gl'eis-kalon, min tin ha noz : « Etre ho taoliam e lakan va ene )) ! ec'h astennfen va daouarn da Zone gant fizianz eur bugel. ,,

* * ·X·

<<Enl' ar sioulded-vras! An eur evit Doue da ziskuiza e ene eùl leanez dre m'eo dilezet gant 'ar hed. Ha vezo an eur-se eu~' Gouel-Douc! Beza va-u nan gant Doue hepken. Sioul co pep tra: an natur, ar mor. Dalc'homp d'bor sioulded vras dre resped evit hon diweza noz. ))

* * * << Ar vuhez a zo cun hcnt hag a zistro da Zone. Redek

wardu ti an Tari hep koll cnn tamm amzer. Ra servijo d'in pep tra da se v el; ra vezo pep tra evidon eur skeul da vont hetek Doue.

<< 0 Aotl'ou, eus. eur mell gl'as am eus ezomm evit tizout eut' saTitelez ken vras ma n'hello mui netra mirout ouÛtl da vont betek Doue. (Sant Aogustin).

<< Hent da gemer : « 1 a. Sellout mat, hep sponta, eus doareou ae stourmad,

en em izelàt, goulen ar c'hras da an1Zav hon dienez hep

fallgaloni. << 2 il. Deski an tu da reiza ar pez a blij pe ne hlij ket

d'in. Pedi. « 3 e. Poania da veza dizehlant cil eun dom'e sante!. « Barn ar pez a blij pe ne blij ket d'in ervez holontez

sautel Doue :

. -57-

1. Goulen petr::t d'ohcr digant Bolontez Doue : « Aotrou, pctr·a feU d'eoc'h e rafen? >>

2. Klask aLao ober Bolontez Doue. 3. Karout a greis~kalon Bolontez Doue. Kaout mennadou

santez Tcreza ar Mabig Jezuz : " Kaout aran hoU oberon Doue.))

* * * « Santelàt ar sul evit ar re n'ber gt'eont ket. Evel eun

tour-tan e tle beza ar sul da sklerijenna ar sizun. ))

* * * Eur pennad e chom Monik, dounnoc'h er retred, da den­

rel pled e douster an devosion. « D'ouster ar galon, emezi, a zistruj ar pec'hed. Ev el

Leanez a Druez ni hon eus ar c'hras da zistruja ar pec'hed. An do us ter en horc'henver hon-un an hag an druez e ken ver an nesa a homchas d'eomp eur setanz a druez da eur hor maro.

« Douster : taol1'oet gant ar Spered Sautel d'an eneou. Ret eo, evit kaout digant ar Spered S~ntel an taol-se hag a dommo hor c'halon dizehlant ha yen.

<' 1. Mennad eur glanded vras. « 2. Eur mell fizianz. « 3. Sioulded. « 4. Pardon an ofansou. « Ar pez a zo ret evit douster at' galon : « I. Gnelout skler ennomp hon-unan. (Aotrou, ennoc'h

am eus laket va holl fizianz, n'am lezit ket da vont da goll.)

« II. Beza mezek en diabarz evit santelàt, kem penn ha reiza hon ene. Beza mezek evit beza karantezus.

« Edin ezomm da zigoll an Aotrou Doue eus ar boan hon eus graet d'ezan.

'·:·

MAISON-MÈRE.- Intérieur de la Chapelle

-59-

<< Pouezet hon eus dre ar c'heuz war an amzer dremenet. « War an amzer da zont e pouezimp dre arvolontez start

da virout diouz ar pec'hed. >>

Ha gonde beza taolet war ar paper enn nebeut sonjou diwar~benn truez Doue ha guelet e tle eul Leanez a Drnez beza, 'en dra holl, henvel eus Kalon Jezuz ... Gonde beza santet an druez divin en~dro d'he buhez a~bez, Monik a g1·enn:

« I. Ne fell d'in mui displijout daZoue, koustope gousto, a ratoz lmer.

« II. Hiviziken e fell d'in plijout da Zoue e pep tra ! >> A sklerijen peurbadus e sked ar sonjou-se : « Eun dervez e vezin diskaret gant ar maro. Eun dervez, Doue her goar, a vezo va dervez diweza ~ Ne daper ket eur maro san tel dre laer, ret eo pourchas anezan hed eur Yuhez. En em brepa­romp kement ha ma hellomp. Ar vuh\ôZ a zo eun hent hag a zistro da Zoue; ar maro a ra d'eomp distrei d'ar gêr. Na dishenvel e kavomp an traou pa velomp digor hor bez! Mar

.. ne ouezomp ket, epad hor buhez, plega mat da volontez Doue, penaos e ouefemp he digemer da breel ar maro? Ha vezo eur maro pep dervez eus va buhez dre va sakrifiz ha cl re '"a faourentez a galon ... i>

Met ens a bell e vel ar maro, en eun daolen a beoc'h; rak krenna ra gant sant Aogustin : cc Splann eo kement a zeu diouz ar C'hrist. >>

* * * Teurel a ra pled en devosion virvidik, e glanded ar

galon. Skoet eo bet gant eur gomz eus sant Bernard :cc Dont a reomp da veza ar pez a garomp. >> Ne gar ha ne fell d'ezi karout nernet Jezuz Krist; bez' e vezo etaJezuz Krist! Glan­ded ar galon, emezi, azo viktor Karante:i Doue hagan nesa, dre maro lamm da dechou fall hon natur

-60-

cc Dre eno e lakomp Doue a-du ganeomp : cc Ouzoc'h me sello hag ho lako da greski. )) << Glancled ar galon : ' << I. A zoug ar galon da garout Doue ; << II. A gresk karantez Doue. N'heU ket eur galon c'hlan

chom hep karout Doue ; cc III. A ra d'eomp pedi aesoc'h; <<IV. A zo lojeiz eur peoc'h leun. cc Kaera donezon a hellfe.

Doue rei d'eun ene eo peoc'h ar galon. )) (Ozanan.) cc V. A sikour henvelekât hon cne gant Jezuz Krist. ))

. Gonde e tesk Monik ar vertuziou: Paonrentez, Glanded, Sentidigez, a dleo diwezatoc'h ober le da gaout.

Taolomp eur sell hepken war ar sonjou diweza. « Muioc'h a labour a zo gant buhez an ene eget ga~lt

brihez ai~ c'horf. .. « Va Doue, n'otm netm, n'hellan netra. cc Pao ur co va labour mar n0 boanian ket gan tan. « Ne glemmin morse, nag uhelnag izel, morse, morse.

<< En em zistaga ar muia 'r gwella diouz ar muia 'r gwella a draou.

<< Seul- vui e teui er maez- ac'hanout da-unan, seul-vui e teui ennon. ( Skouer· Jezuz /(rist)

<< Evit mont d'an Douar Prometet, ret co toulla hent dre ar sakrifiz. Met nag a grogadou gant hor c'haran tez di reis evidomp hon-unan. Lakat en hor penn trec'hi ar garantez­se. (Monsc'hoarzin d'an trubuilhou, da gement a izela). Dre ar stommacl-se e ka vin arüankiz, ar saluifiz leun-bar. Het eo en em zistaga diouz pep tnt evit.beza holl da Zoue! An distag-se ac'hanomp hon-unan a ro d'eomp levencz ar peoc'h, an donezon a bedon. Ne c'hounezer ar viktoriou-se nemet goude slourmajou yut. Bet co : ober ar c'hammed, hep derc:hel netra evidon. Va c'haret en eus Doue, en em roet eo evidon. >>

cc Eur c'hanivalcz nevez co cm· rctrecl ... Breman ela e vezo her ger :hep dale, hep netra d'in, hep dis:r0.

cc Gonlen an tri urz-se digant Hor Sah'er. Kuitât pep tm ha me va-unan, hep dale, hep derc'hel netm, evit atao.

« En cm lakat er renk izela oc'h en em gaout netra ... « Petra! eut· met~zcw souezus eo bot ar C'hrist, hag e

fellfe d'it beva evidoutda-unan?... ·>>

Met guelit, leun a skiant Yat hag a fumez co he cne, er wir sklerijen erna izelded he c'halon : « Lakat da dalvezout donezonou hon natur en hollaboui>, rak bez' ez int.da Zoueharet eo d'eomplabomatganto evite c'hloar. >>

(S. Ignas) Hag e bert' gomzou e laka ar pez a dle eun abostol da

gaout: I. cc /z:;lded a galon. Buhez en diabarz. Buhez an cne, ar

beden eo a dennJezuz war dachen an abostolaj. cc 11. Paourantez a galon. Gant ma vezo graet labout~

Doue gan in pc gant eun all! ... « lii. Ner~z-kalon, geaet gant karantez ha fizianz.

cc IV. Poan. Ar boan a laka eun abo".tol da zougen frouez. ))

cc Eur sakeifiz pemdeziek eo buhez eul leanez, a skriv­hi dervez he Gwiskarnant. Benedictus Dorninus : Doue benniget. Ba vezo ar gomz-se ar penn kenta eus va hoU operon. ))

cc Sakrifiz. karantez. >> En daon c'her-se ema holl c'hoantegeziou Monik. Ar sakrifiz dre garantez, evit ar Garantez ... ha le un eo he cne a garantez pa dars dervez he Gwiskamant. Pourchaset en eus an dervez-se dre ar sakrifiz ha dre ar beden; echu eo ar retred birvidik ha sioul : « Setu an dervez gmet gant an Aotrou Doue. ))

Bodet eo er japel ar familh ervez ar c'hras hag ar familh ervez ar gwad. Er renk ken ta erna ar Goulennerezed; war

62

o zal skedus a sklerijen dreist-natur epar eullevenez dous. Er c'heur lugernus a c'houlaou, ema an aolrou 'n Eskob en e gaera ha beleien ni verus ...

Setu digoret al lidon. Hep dale, ar broziou du, eun tammig c'hoaz doare ar hed ganto, a zo dilezet evit ar wiskamant leanez ha gwel wenn an Novisiadezed a c'holo an talion glan ... N'helier ket lavarout pegement e trid kalon an Novisiadezed yaouank nag hini o c'herent, paet eus o sakrifisou dre an eüeusted a sked war an dremmou karet ha dre ar peoc'h laket gant Doue e goueled o ene. Dteist ar re all, dre he ment hag he doare soudard, etouez he c'hoàrezed niverus e sav Monik, _hreman Seur F1·anseza­

Romen. Epad lidon ar wiskamant ha sakrifiz santel an oferen

ec'h en em ginnig beuzet en he levenez ... Ha n'ema ket war he c'halon an akt a brof savet ganti he-unan? Len­

nomp anezan.

URZ Ll!:ANEZED AN DRUEZ.

Prof ac'hanon va-unan hag oberon a deugarez evit eürusted va Gwiskamant e Gouel ltron Varia ar Seiz-­Glac'har, Hi a viz gwengolo 1928.

Va Doue, dont aran, me ho krouadur dister, d'en em westla d'eoc'h a-bez, va Doue. N'oun netra; drezon vq,­unan n'hellan ket zoken en em rei d'eoc'h, rak-se ho pedan d'am c'hemer evel n'eus nemedoc'h goest d'am c'hemer gant hoc'h holl gall9ud. Rei ran d'eoc'h va c'horf, va eue gant e holl skianchou, va c'halon gant he holl c'hoantegeziou. Va Doue, en em ginnig aran d'eoc'h evel eun oanig evit ho karantez evit ho konforti hag ho karout e-lec'h ar re~ ra poan d'eoc'h ha n'ho karont ket.

Me fell d'in, o va Mestr mat, en em zerc'hel hepred evel eur bu gel bihan hag a oar, dre e vousc'hoarz se ven ha glan,

-'

i :1

didui e vamm hag oner d'ezi ankouât he foaniou. Jezuz madelezus, diskuizit mmon evel_ ma tiskuizec'h gant Mari­Madalen e Betani. Va Doue, en em ginnig a rau evit ho trugarekât eus ar c'hrasou diniver hoc'h eus roet d'in; eus ar c'hrasou a boaniou hag a sakrifisou. En em ginnig a rau evi t goulen pardon diganeoc'h eus va fec'hejou ha rapari faotou va huhez tremenet. Va Doue, kemerit ac' banon, kinnig a ran d'eoc'h va buhez; ra vezo peb eur tre­menet war an douar eun akt a garantez .. Ho pedi rau, o va Doue, grit d'in mervel zoken eus an diaesa maro,_ met n'am lezit ket d'hoc'h ofansi na da baouez heza brokus da respont d'ho krasou; va huhez n'eo ket d'in, kemeritanezi ev el ma pli jo ganeoc'h. Va Doue, roit d'in ar c'hras da veza eun Novisiadez devot evit beza eulleanez sautel. Roit d'in ar spered a haourentez, a c'hlanded, a sentidigez, karan­tez va Reolen, an izelded a galon, ar vadelez, an douster, ar hasianted ; grit d'in hoc'h anaout evit ho karout, en em anaout va-unau evit en em zisprizout; ne lezit ket an our­gouilh da gemer morse va buhez. Bezit evidon ar c'hras da vervel bemdez d'in va-unan evit beza distag mat da eur va maro. Va Doue, bennigit va maro.

Roit d'in peoc'h, fizianz, k~rantez santez Tereza, grit d'in krompren ha heulia he hent bihan. Va Doue, en em rei rau d'eoc'h hep derc'hel netra ganin, grit ma vezin eur benveg sentus etre ho taouarn, lakit ennon ar veduziou a fell d'eoc'h guelout em eue ...

Va Doue, roit d'in ar c'hras d'oberkement a blij d'eoc'h. Digemer aran an holl groaziou a fello d'eoc'h digas d'in;

ra vezo ar gouliou resevet ha chomet ennon merk va c'ha­rantez ha ra vezint eürnsted ha silvidigez ar re o deus o graet. Va Doue, ho krouadur oun, fellout a ra d'eoc'h ho karfen. Seul-vui a boan e tiwaskin, seul-vui e fell d'in mousc'hoarzin, o va Doue, evit diskouez d'eoc'h va c'ha-

rantez. Va Doue, n'oun netra, met an netra-se her rei ran d'eoc'h. Vadigemerit en ano hai;lre veritou ho Mab divin ; utiatli ran va sakrifiz gant hini ar C'halvar ; h::w c'hinnig a rau d'floc'h dre Vari, va Mamm, dre sant Jozef, sautez i\fari-Madalen, sant Yann, sautez Monika; sant Fransez Asiz, sai:üez Tereza ar Mabig Jezuz ha va Ael mat.

'0 Mari, o Marnm dener, bezit sonj ez oun ho pugel, etre ho taouarn en em ginnigan da zervez va gwiskamant; ganeoc'h,.o Mari, e vezin bepred feal d'ho Mab divin. Va Doue, 'va Roue, d'an dervez ma roit d'in a:r c'hras da veza di~ak an dud an hini a vezo ho pded, aotr_eit ac'hanon. d•unani em saluifiz kcment hini a garan, kement hini a c'houlennan grasou evitan diganeoc'h; roit d'ezo ho p~n­noz; ra vezo va frof, dre ho meritou, o va Doue, evit o brasa eürusted. Holl-c'halloudek oc'h ha mar deo bras kenan va mennadou, n'int netra e skoaz ho kalloud di,;ent ....

Ha Monik a c'houlen an eürusted evit he mamm garet, evit he zad, evit Mal'i Jenovefa; peùi ra evit he c'hereut heo pe varo, evit an Tad Konrardy, evit he mignon.ezed. N'an- _ koua den nag en he familh eus an douàr; n.ag eus he mi­gnoned, nag eus he familh relijius. Pedi ru evit kelc'h A. C. J. B ... Anken ebet, trubuilh ehet n'eo dizonjet en dervez benniget=se ... Echui ra he feden dre eur c'haha­den abostol: << Bezittmez eus ar hobl, hezit sonj eus·ho kon:lzou, Mestr madelezus : Misereor super turbam! Ho rouantelèz deut d'eomp!. ..

« D'ar sadorn io-9-1928 Mcinik DELERU. A. C. J. B. ·

evit atao Seur F:RANSEza-RmtE:N.· >>

* * *

. .

Gonde al lidon, an Novisiadez eürus en em daolas elre cUvreac'h he c'herent karet. Pebez pok etre ar warnm:h,ng

at' ver.c'h ! Laon en eo Sem Frans'eza-Romen o v el out he zad en e gaera, gant fouge e chom he sell da bara warnan · : evelse ema dirazi he mamm-vt~o. he Beljik ker. GoulenneL en doa kement-se da zeerez he gwiskamant. ·. .· . ·

. ~··· . . ". \~-

. Plac'h yaouank, meur a wech en tloa lavaeet Monik d'h~ mamm: <<Da Ael mat e veZin. >> Setu kenta komzou an· Novisiadez yaouank en em Vt'iata he mamm : (( Breman ez oun evita tao da Ael mate kichen an Aoteou Doue. » Ac'hon:. elevez alies e aslavaras he lizel'i : cc Me fell d'ii1_ e 'vefes eürus, va mamm; va sakrifiz a zo re vras,. ne mtc'ho ket an Aotrou Doue ouzin ar pez a c'houlcnnan eviclout. >) ·

« Gouzout a rez, aJavare-hi c'hoaz d'he mamm, ne fel] d'in netra war an hanter, eulleanez san tele feil d'in'beza. ·~ Hag evit gwellât e c'houlenne diganLi : cc Ne velez ennon netea da reiza ~Ha rust ekavezatao vainouezL. » Habez' e oa-hi breman evel ma feUe gwechall d'he m3:mm e vije? Ha c'hoaz : cc Arabat kaoutaoù d'ohee poan d'in. La var d'in ar wirio~ez. Diganit e tigemera~ pep. tra, h~r gouzout a rez ... » Haû' e O'wirionez n'en doa ket an disparti bihanaet

. . 0 0 .. . ., . ,. ' . : . .

tenet'idigez ha boazamatichonar b,~gel..: f>'en e!-11 gaven~ gonde meur a viz, peb abarclaez e. taouline ~I<)pik, ~~rel gwechall, dirak he mamm hag e. ehoulenne: 4ïganti he

bennm. . .·. . _ Gonde ar wislui.mant hag eun nebeut clcrveziou, pa YOe

ret d'he zud kimiada-ha clistrei œ'ar Beljik, ez eas S~~r Fran­seza-Romen ganto betek dor ar .gouent. Kenavo e la,raras cl'ezo ha ken dinec'h ha tra, dirak an duel, e taoulinas chars an itt'on Deleru evit reseo eur wech c'hoaz bennoz he mamm.

D'eomp e lavaro eur c'henvroadez eus Mons petra sonje Monik abaoue m'oa en Druez ha penaos e chom feal he c'halon :

5

cc Er penn kenta eus heNovisiad e skrive d'in : Deut oun d'en emanaoutem c'hazarn karc~t. rak bez' ez ompevel sou­darded, henvel aran va Novisiad va amzer soudàrd. (Daoust ha n'eo ket ar wirionez ?) (l" a viz genver 1928).

Gant nerz e komze d'in eus he buhez pemdeziek: eus an ofisou « ken lmer hag ervez an Iliz )), eüriou a beden, lahouriou: «Hi rio erna v~ zro da walc'hi, da skuba; kente­liou ogrou, prejou, kenteliou kan, «kan plean e doare Urz Sant Beneat hag am eus poan o velout skier ennan JJ, ken­teliou all, etc ... pennadou diskuiz. ·<< D'an clerveziou gouel e kerner hor Mamm cnorus pcrz er pennaclou cliskuiz, kerr brao ma kav d'in beza er c'helc'h-studi ; kanaouennou a ra d'eomp c'hoarzin ela ouela! ))

Evel m'her gueler, en he c'halon e chome he c'helc'h­studi.

He men nad bras a oa digemer ar wiskamant leanez. « Abaoue hanter miz even eo hrao ha tomm an amzer,

kaer al liot·z hag ar maGziou tro-war-dro, met kaeroc'h e vezo c'hoaz p'am bo an eueYad da dremen ennan gant broz ha koef askellek al Leanczcd. )) (14 a viz goucre Hl28).

Sctu <.leut ·da wit· an huvre eürus-se! «Nage kara.n vu gwiskamant, va ano Leanez aDruez, va

. galvedigcz! Luhourat evil ar re all, n'eus netra lalvoudek nemet an dra-se wm· an douat·.)) (27 a viz kerdu 1928).

-61 ~

VIII

An tronoz an clerveziou benniget~se, Monik, ha né hanvimp mui cliwar vreman nemet Seur Franseza~Homen, a grog aclaue, muioc'h entanet hag izeloc'h a galon, en he buhez pemdflziek a Novisiad ... Eus he c'ha.lon e sa v ,eur c'han a drttgarez :

<< Va Doue, hennoz d'eoe'h cvit at· c'hroaziou, an trubuilhou hoc'h eus cligaset d'in. Eur boan a ugent vloaz a zo bet priz va Galvedigez; va dislaget hoc'h eus clrezi diouz ar becl. Bepred e tiwado ar gouli ... Ra vezo testeni va anaoudegez vat. Ouspenn, dcsket hoc'h etlS d'in clrezi anaout poan ar re all. 0! ra gonforlin an duel rèuzeudik gant an donezonou hoc'h eus laket e1mon. ))

* * * « 13 a viz du 1928. Va Doue, digemee aran at• groaz

. gatitkarantez? Ha vezo kuruva f'akrifiz. Ne fell d'in nemet ho prasa gloar hag ho po lon tez. En distro, .Mest madelezus, gounezit ar bec'herien, diouallit an eneou a garan hag e pcdan ac'hanoc'h evito. Va Donc, ne c'houlennan evidon nemct ho karantez hag ho kras; digemera ran ar c'hroaziou hag ar poaniou. NA feU ket d'in kaoul va eiirusted vvar an douar. VaeLimslecl avezohokaroutem brcudeurdoaniet. ))

* * * Dirak a eun claolen eus Hent ar Groaz : Jczuz a frealz

merc'hed Jerusalmn .. ". « Setu ar garantez en he c'haera sked, eme Seur Franseza-Romen. Prizout evel netra hor . . '

skuisder, hor poaniou, hormerzerinti, dal m'en em gavomp dirak po an an nes a ; truezi ouz e holl boaniou, zoken pa n'eus den dinoc'h egedomp a druez ...

69

* * * cc Gant Jezuz poan goUet ehet, klemm dîànket ebet,

daelou didalvez cbet. ))

* * * cc Eur garten-vizit digaset gant Doue co pep poan. Pep

teo ma teu eur geoaz, lavaeout: Setu Jczuz o tontdavcdon. ))

* * * « Bez sonj, va cne, co laket ar hoan cv cl cur siell

warnout; hez' cz co cicncn da labour Leanez a Drucz ... « Va Doue, ra lakin atao da dalvezout cvidon skiant­

prcna ar· hoan hag an donezonou hoc'h eus laket ennon dre ar c'hroaziou hoc'h eus digaset d'in ... ))

Kutuilh a rcomp e meur a lizer skrivct d'cm vignonez vihan ar memes sonjou war ar poaniou, ar memés taolennou a eternite ...

« Komprcn aran ec'h eus poaniou ctouez ar re n'o deus da santimanchou. Poan ec'h eus, met ha n'emaoutkct war an douar evit gounit ar haradoz? Laouen oun eus da ncrz­kalon, eus da volontez start. )) .

* * * cc Sonj ec'h eus eus ho pcc'hel'inajou bihan~ Setu miz ·

Mari, tremen a ra ]Jep tra, met ar baradoz hon unano da vikcn. Nag co nebcut a dra joaiou ar vuhcz e skoaz an eternite ... ))

* * * cc Muioc'h a verifou e talv d'camp ar hoan cvit an nenv

elec'h ne drenko nctra hon eürusted en unaniez leun-bar ))

* * * cc N'out ket cvit huvreal allcvenez a zo cr sakrifiz parfet

cvit Doue hag an nesa. ))

-70-

* * * · cc 0 ! nag enn dra vat eo ar. Groaz ~ ))

* * * S.eiz miz gonde beza dent d'an Drnez, Monik en doa

skrivet : « Abaone seiz miz m' emaoun en Ti sautel-man eo divent va eürusted. )) Diweza1oc'h e skrivo c'hoaz da X ... : « Eus an Ti~man e tars ar santelez, eur spered leal

hag a blij d'in, gwir. spered an A viel. )) Nec'het eo he c'halon ken tenre gant he mignonez: <<Hag

eüeus out-te, mignonez vihan~ Ne onelez ket re alies '? Gouzout a rez eo ar groaz merk an eneou karet gant Doue. Gouzout a rez emaoun atao en da gichen, n'eo ket a gorf a dra sur, met dre ar beden, ar pez a zo kalz gwelloc'h. ))

D'e giniterv vihan e skriv ar misioner al lizer dudius­. man; evel ma ro d'èomp da anaout gwelloc·h hon Novi..:

siadez, e lakomp ane~an dirak ho taoulagad ;

« 6 a viz genver 1929. ·

<< Pa skriven da Monik Deleru, eur plac'h yaonank hag ec'h eus anavezet mat, e lezen va fluen da redek ken dinec'h lia tra. Beeman eo da Seur Franseza:-Romen e kasan va faper ha ret eo kerner manegou da skriva d'ezi! met, d'am sonj, en eur dwka eur giniterv gant eur c'hvar, ne gal­fan netra hag e c'hounezan pep tea. Emaout eta Novisiadez na Novisiadez eürus; met nag a hent eo bet ret d'it ober evit tizout a~' pal-se! ... Pa da velen o stourm onz an diaezaman­chou e sonjen: «Mar ten he sonjou a Zonee talcho mat. n Ha dalc'het ec'h eus mat. Ret eo dalc'hen mat be tek penn: ma~' kouez warnout an anken, bez sonj eus kement ec'h eus gouzanvet evit heulia da c'halvedigez, ha guel neuze hoU dalvoudegez galvedigez Doue d'ar vuhez relijius ha d'ar santelez. Bez' eus mareou hag :o du ar vuhez hag e

~: '

- 7.l --

vefe keuz da veza kemeret an hent m'.emaer warnan. · Mar ne gavez morse mareou evelse en ainzer da zont, gwella-se ! ... Mar k~vez, ar sonj eus da boaniou tremenet gant gras Doue a zalc'ho ac'hanout en da sav. Rak-se dont a ri da veza eur. cc sautez vras >) hag .eur « mell sautez n.

Taol evez, dor an nenv a zo izel! Ret e vezo d'it stoui da benn evit tremen.

« Lavarout a rez d'in en da lizer erna da dad, da vamm o vont da chom da Vruksel, gant Mari-Jenovefa emichans n'her gouien ket. Er Gêr-benn eta erna servich da dad; · (Ar major a oa o paouez beza han v et e Bruksel.) Kom­pren a ran, a gendalc'h ar misioner, e rafe ar chenchamant­se poan d'it; pa dremenan va unau dre Liej, dirak ti va c'havel, tud estren ennanabaoue pell zo, e strisa pep tro va c'halon ha koulsgoude ret eo bet d'in hed va bnhez Imitât tud ha lec'hiou karet. Va merc'h an Aotwu Doue, hep gou­len kuzul diganeomp hag hep lavarout netra, a droc'h an

. eil gonde egile an neud a stag ac'hanomp ouz &r bed: marne bleger ket ne dalveze ket ar boan beza leanez. Setu perak eo ret da genta lezel Jezuz da denna diganeomp ar peza feil d'ezan. Da c'houde, en da gouent, pell eus da dud, eus da familh, mar poaniez da veza ken pa.rfet Novisiadez ha ken parfet leanez ha ma heliez, e serviji gwelloc'h eneou da gerent dre da bedennou ha da saluifisou eget o chom en o c'hichen. En eni' vont da leanez ec'h eus graet eun dra ha()"

. 0

a blij da Zone. Bespontet ec'h eus « ya » pa oa en da c'hal-lond respont « nann », plijout a rez eta da Zone. Da garo ut a ra muioc'h eget ma vijes chomet er bed. Gallou:lusoc'h eo hreman da bedennou ha Doue a hentcho, a skoazello,. a vennigo da gerent fiziet ennan ganit o kirpiada diouto evitan. Fizianz eta e Doue !. ~. Ken mat eo ! ken fur ha ken galloudus ! Diouallet mat eo ar pez a zo diouallet gant Doue~ · . ·

-72-

« Nag hir eo va lizer! Pet'ra lavaro ar Vamm cmorus Mes trez an Novisiaclezed ~ Sellou du ray ouzin ...

« Bloavez mat hag eüms: nerz-kalon ha labour hrolms e servij Jezuz. Va c'hoar enorus Franseza-Homen, an enor am eus !;l'ho saludi ; va c'hiniterv vihan, ela vriata ran a

greis-kalon. )) Nerz-Jcalon ha labour brokus, setu Seur Frameza-

Romen ... Guelout a reomp en he noteni10U ar memes fealded' ar

inemes labour sioul. .. Daoust ha son jal a ra ez èo lost he maw L. Mar sonj, eo hep gouzout d'ezi ; heva ra kouls­

goude, he sonj hepred en eternite ha~ er maro. D'ar c'henta a viz gen ver 1929 e skriv, hep mar ebet

evit hcza hrokusoc'h c'hoaz : cc Setu eur bloavez nevez, marteze an hiui cliweza. ))

Ne m~lie ket lavarout ken mat ... cc Eur sklerijen lemm ~o ar maro )), emezi c'hoaz. Hag

e klaske gue! eut pep tra ouz ar sklerijen-se.

* * * « Ar boan a zo eur slderijen lugernus hag a ra d'eomp

guelout n'eus netra e traou ar hed-man ... n (Noten an 28

a viz c'houevrer.) * -!(- *

« Va Jezuz, ret eo d'in beza c'lwui. ))

* -x- * cc En em deurel etre clivreac'h Doue evel e clivreac'h eun Tad e tesk d'in an umilite en clruhuilhou ... ))

* * * cc Mousc'hoarzin da Zone en eur zihun ; p'en em roan

d'ezan e ran e volontez. D'an noz, er sioulded vras, dige-

-73-

mer .Tezuz, o tiskuiza el:mon da veza dilezet gant e duel, gant eur mousc'hoarz ken seven ha in'eo rust an der­vez ... ))

* * *" Nerz-kalon e ro d'ezi ar sonj-man eus an Tad Koudray:

cc Pa sonjer e vezo bor poaniou talvoudek evit ar re a gaeomp, e ka,rer muioc'h a basianted d'o gouzanv. ))

Klask a ra tenna diouz he buhez ah holl dalvoudegez dreist-natur a zo enni ; diskouez a ra evel-hen he c'haran­tez hag he aked d'al labour :

cc Pep taol marin sin ar Groaz, e venhan goulen ar gon­trision barfet evidon, evit an duel en o zremenvan, hag er memes amzer pellàt an diaoulou.

cc Pep taol ma plegin va glin: resped an traou sante!. cc En eur sevel diouz ar min tin : ar c'hras da c'houzanv

mat ha d'en em Jakat etre daouarn an Aotrou Doue evit ober e volontez.

« En eur vont da gouskat : at' c'hras da gaout eur maro mat. (Eullinen a zo dindan ar c'homzàu-se.)

cc Dre va finijennou, sakrifisou, poaniou a gorf pe a ene : ar c'hras da ginnig pep tra evl:ll kenient a akt a garantez evit an Iliz, va Urz va familh, va mignoned, ar bec'herien, an eneou.

cc Dre va holl sonjou, sellou, komzou e c'houlennan ar garantez, ar glanded, an umilite.

c< Ra vezo pep lamm eus va c'halon, pep huanad, eun akt a garantez.

cc Dre bep kammed, goulen ar c'hras da veza eulleanez sautel ha birvidik.

cc Dre .heb Ave Maria, e c'houlennan skoazel Mari evi­don hag evit ar re a vennan pedi evito.

cc Da heh Anjelus, e c'houlennan karout ar Baourente~, ar Glanden, ar Sentidigez.

74-

« En eur stoui va fenn d'ar Gloria Patri, e feU d'in renta da Zone va C'hrouer eun testeni a sentiiligez a-berz ·

ar grouadurien. « Diwar vreman hag evit atP.o e fell d'in ho karout. o

va Doue, 1akat ac'hanoc'h da vousc'hoarzin, grit ouzi n ar

pez a garoc'h. « Da bep kroaz pe boan, e fell d'in kinnig d'eoc'h eur

vleunen gaer a c'houez vat hag a blijo d'ho ragad. ))

* * * « En em westla bepred eo buhez eulleanez. ))

* * * « Mate vezer p'en em ginniger ... )) Ha guelit penaos e kompren ar santelez er vuhez e

kevret: « Dleet eo d'in gouzanv pep tra a,-berz ar re all, en èur vousc'hoarzin; ha chom heh ober poan ebet d'ar re

ali.)) * * *

« Va Doue: e ped-hi, digemer a ran hag ho trugarekàt a · rau d~ rei d'in labour eun diren eneb d'ar gurun, mar heÜan l~omz evelse., Digemer a rau kement a blijo ganeoc'h digas d'in, hag an dra-se bepred gant eur mousc'hoarz. Karout a rafen kuzat ouZ()c'h va foaniou evit diskouez d'eoc'h atao eun eue seder evit ho laouenàt ha plijout

d'eoc'h. )) « 0 na~ erna, e gwirionez, Novisiadez vihan an Druez tt

skol sautez Tereza ar Mabig Jezuz! Gant he fatronez eus an nenv c kane :

cc Beva a garantez, n'eo kef, zvar an douar, c< Sevel eun tell padus war beg Menez Tabor; « Bez' èz eo gant Jezuz pignat war ar C'halvar, « Ha sellout ouz ar Groaz evel ouz eun tenzor ... >l

-75-

* * * Setu aman c'hoaz eun neheut sonjou all taolet gan ti war

l)aper epad eur retred : << SRntidigez tru rn ha seder ouz va Superiorezed.

(( Eulleanez sautel e fell d'in beza; eun novisiad ez sautel e rin evit-se.

« Be;m feal en eun doarebrokus -alies ela var an dra-se­d'an hoU vertuziou ... ))

« Na raouez iut, a lavare sautez Tereza ar Mabig Jezuz, an eneou a ra pep tra ar gwella ma hellont. )) Eus ar re-se e oa Seur Franseza-Romen.

" Moustra war pep c'hoant d'en em hlijout d'in va-unan. « En em rei da Jezuz betek penn. « Beza feal ela holl gastizou bihan ar vuhez e kevret. En

em izelàt, n'eo ket hepken p'her meritomp, met dreist­holl pa n'ber meritomp ket. ))

Pep tra a servij d'ezi d'en em sikour da wellàt. N~eus ar Vamm Mestrez an Novisiadezed nemet et'Ln ali da rei ha kerkent eo heuliet gan ti a greis-kalon ...

Kredi ra d'in eo mat lakat clirazoc'h daon pe dri eus an eksaminou graet ganti eus he c'hostez. D'an dud dizèsk e tesko kement-sc al labour graet en Novisiad, labour talvoudek evit santelàt an eneou.

Danvez eksamin : I. En,,eur zihun, hag en em ginniget am eus-me gant

feiz d'an Aotrou Doue~ Il. Epad an orezon, ha poaniet am eus-me da gomz ouz

Doue evei eur bugel ouz e Dad. III. Ha henniget am eus-me an eur gant feiz ha karantEz~ IV. Ha feal oun-me bet da chom sioul evit chom unanet

gant Doue~ V. Em zrubuilhou dister, cm foaniou, ha galvet am eus­

me Doue d'am sikour~

-76-

VI. Diouz an noz, er sioulded vras, ha mat oun-me bet

da gas diouz va spered ar sonjou goullo? ))

Se tu dan vez eun eksamin all diwar-benn karantez Doue : I. Em fedennou, hag aketus oun-me bet da c'houlen

kreski karantez Doue enhon? II. Ha sonjet am eus-me, e penn va dervez, e oa Ya

c'henta: dever karout Doue a greis-kalon? III. Ha n'oun-me ket en em lezet da zistrei diouz al

lahom-se war-dro va ene dre re a vall da labourat a go rf? IV. Ha feal otm-me bêt en traou bihan evit plijout da

Zoue? y. Eni foaniou; em zrubuilhou, ha va c'henta sonj a zo

bet da c'hervel Hor Salver ? >)

E ruiz even Hl28, en doa Seur Franseza-Romen kemeret

evei tachen da stourm warni: Douster, pasianted. I. Em holl devosionou, ha goulennet an eus-me digant

Doue douster ha pasianted '? II. Pa zo bet goulennet servij diganin, hag ben rentet

am eus-me a galori vat? III. Pa 'z oun het nec'het pe direnket gant eun dra hen-

nak, hag ben diskou<~zet am eus-me'? . IV. Ha kaset am eus-me kuit deus tu an nec'h, an dris-

tidigez, evit lakat ennon ar peoc'h hag allevenez? V. El labour gant va c'hoarezed, ha pasiant oun-me het,

ha moustret am eus-me war va santimanchou? VI. Goude va faotou, ha poaniet am eus-me d'o rapari

dre zisken izeloc'h ? >)

Hag eüms ha kat;et gant an hoU, e kase Sem Franseza­Romen da benn he labour kaer wardu ar santelez.

77-

IX

Dre he notennou en eus Monik, pe gentoc'h Seur FI'an­seza-Romen diskouezet goueled he c'halon ... Guelet hon eus enni he c'harantez evit Doue, he naon a sakrifisou; he ezomm a umilite, he sec'hed a santelez ...

Res pont da volontez ar Mestr divin a oa eviti ar santelez. Hogen d'ezan e feUe e vije sautel, ha santel en Druez, da

lavarout eo oc'h un ani eur vuhez <lreist-natur gant an donezon anezi he-unan d'an dud dister, d'ar beorien ha d'ar glanvourien.

Kement e karas Urz an Druez! Ne vele Urz kaeroc'h ebet. .. Eviti he hoU C'hoarezeç! a oa sentezed ...

Met en Novisiad, petra ra? Penaos en em zalc'h? Petra sonjer outi?

Monik, kerkent ha deut ha war wellàt.ez eas an dra-se bemdez, en em ro a greis-kalqn d'ar sakrifiz, d'ar fealded en deveriou dister, en he doare lmer, penn kil ha troad, hep trouz.

Gant ar·. memes sioulder e veler anezi er rus ta labouriou er gegin, er poull-kanna, dre an ti. He ment uhel,he yec'liedkrenv, he stumm nerzus arad'ezigoulonandiaesa micheriou.

« Lezit an di·a-se ganin, va c'hoar, krenvoc'h oun ege-doc'h .. , >> . •

Éur mousc:hoarz hag e lezer anezi d'obei', hag e toug sammou pounner, sailhadou dour lor, botegou legumaj hag a houez mat, laouen o tivec'hia he c'hoarezed pa zis­troont diouz al liorz. E pep lec'h erna-hi evit dizamma ar re all ha ken hrao, ken modest, ma ne voe guelet he aked d'al labour padus ha kuzet nemet pa voe maro. Pet gwech ne gempennas ket dre guz, heb en em lakat da dalvezout, boutou he c'hoarezed, ar plac'h yaouank kenedus-se eus :!

MAISON-MÈRE. - Le Calvaire

"·.1

79

ar bed, dent da veza eun Novisiadez eus an Druez ! ... << Gu el out a ran Doue e pep hini. eus va c'hoarezed, a lavare-hi. ha neuze penaos n'o servijfen ketL. JJ

Pa veze goulennet sikour diganti da gas tan, er goanv, d'alleanezed klan v pe goz, e veze mali gant Fral}seza-Rom en dougen ar muia gwella dirak ar c'hadoriou evit mirout ouz he c'hoarezed d'en em skuiza.

Mont a rae d'an distera labour, gant he doare soudard, hag ivez, ken kaer ha tra, çl'he « buro )) da liva bc•kedou evit eur gouel bennak pc evit unan eus he c'hoarezed ; hag eno hep derc'hel d'he doare da varn an traou-se, e sente ouz ar re ali gànt ar prez a ziskoueze en distera labouriou, a-hez e chome he. bolontez sten net wardu ar pal-se: ober

ma: an traou bihan, dre garantez evit Doue ... Gwelloc'h domet evit al liverez eget evit ar muzik, e c'hoarie Seur Franseza-Romen koulsgoude hrao-bras ar muzik hep morse diskouez heza inouet... Da zervez he Gvviskamant e c'hou­lennas he zud diganti petra rafe plijadur d'ezi: « Pennadou' kaer a vnzik )), a respontas-hi.

En eur dremen dre Bariz e kasas d'ezi ar major hag an itl'On Deleru ar pez en doa goulennet. Pebez levenez e voe cvit an Novisiaclez yaouanklakat ar pennadou lmer-se etre daouarn he mestrez muzik. Ha d'ar suivez diweza ma c'hoal'ias epad an ofisou, e roas eur pennad eus ar muzikou o doa graet d'ezi kement a blijadur.

Bez' en devoe meur a wech, evel ma c'hoarvez peurvuia, da e'houzanv a-berz he c'hoarezed; en. eul labour e voe ganti eul leanez sautel, met stris a spered, ar c'hontrol beo da Monik agavas eno tro ela grcski he fasianted, hi ken digor ha ken ledan he spered. Poania rae neuze da chom sioul ha da lakat eur mousc'hoarz dudius war he dremm kenedus. Mestre oa d'ezi he-unau.

Goude maro Monik, e lavare eul Leanez oajet : cc Pebez

koll! ken mate laboure evidon, ken hrao e servije ac/han on

hep gouzout dare d'in. )) Ken dous oa he doare da servija ar re aU ma kreded

e s~rvijed anezi. c< 0! bcnnoz da Zouc da rei tro d'in da velout ha da stlrvija hor c'hoarezed klan v )) , a lavare-hi d'an Novisiadezed f>ikoueet gan ti e sal ar glanvourezed.

Seur Franseza-Romen a gare al labouriou dister-se. Daoust ha ne ouie ket, evel sautez Tereza ar .Mabig Jezuz,

ez eo:

<< Ar vuhez urnbl ,qant he labour dister hag aes c< Ettn dra ha,q a c' hoaltn eur mor a garantez. "

(Diwar Verlaine)

A-bez e lake enni he c'halon hag he c'harautez. cc Pep mintiu e c'houlennan digant an Aotrou Doue ar

c'hras da gaout ~onj eus an traou dister. )) Daoust ha ne creedfer ket klevout sautez Tereza ar .Mahig Jezuz! <<N'eus 0 labour ebet, ne vern pegen bihan eo, ha ne rofe ket e vouez epad an etemite da veuli Doue ha da greski gloar ha merit

an clud eürus. )) Monik her gouie. Ar pez a veled enni e oa eun tan a garantez maget gant

eun nerz-kalon ar seurt ne vez ket kavet alies. Bez' en devoe derveziou diaes da dremen, pennadou sec'hor, noz­veziou tenval ha ne chom mui enno gant an cne netra eus an den. Ken beo e chomas tan he c'haran Lez a tao war gt·esk

· dre ma poanie 4a vervel d'ezi he-unau evit en em staga ouz Doue. Eun dervez koulsgoude ma oa bet muioc'h gwas­ket gant ar boan, tenvaloc'h an noz, gwasoc'h ar sec'hor, e teuas al leanez yaouank d'en em strinka chars daoulin he Mamm: cc Va Mamm, n'oun ket evit mont ken ... n'oun ket evit mont ken! )) hag en he mouez e tremene holl

0nkrez he ene.

-si·~

« Petra zo, va Bu gel ~ ... Ha c'hoant hoc'h eus da sello~t adrenv? ))

Eullamm a rea,s Seur Franseza-Romen en eur grial : << 0 nann, nann; va Mamm, n'eo kef an dra-se ... 0! n'eo ket an dra-se ... Met aon am eus ne gaden mui an Aotrou Doue. Ne ran netra evitan ... N'onu ket evit mont larkoc'h! ))

Sioul, met hep chom ela varc'hata e lakeas ar Vamm he merc'h en-ùro war hm~~ teuc'h met asur ar Feiz, hag ene an Novisiadez, eur pennacl kouezel, ene leal ha tost d'e zever, gwir verc'h em' soudard, en em daole adarre er stourmad pemdeziek gant eun nmz-kalon n~vez.

cc En eur renevezi bemdez tan hon devosion, e talc'h hon ene hepred ennan enr c'hened splann )) , a skrîve sant Gregor. N'an~vezo morse klenvejou ar go sui keit ma talc'ho

·ar c'hoant d'en em renevezi heh ehan. Setu perak e lavare ·sant Paol: « En em renevezit e spered ho stad. cc Se tu perak e lava1;e ar roue David, dent da veza parfet, evel eun des-~ard: <<.Hel lavaret am eus : breman eo e krogan. )) E gwi­rwn.ez, mar ne fell ket d'eomp kuitàt an hent boulc'het eo ret d'eomp bale gantan hemdez. )) . '

Ha hemdez en em rene veze Seur Franseza-Homen. ~ez' e oa en ni eun dra bennak eus nerz ar soudard, ta pet ·

em1chans e kichen he zad karet. <<Ne chomomp ket da c'hourlec'hi, deomp war raok )),

o lavare-hi d 'eul Leanez, .

Antronoz he Gwiskamant e lavaras eun dra cludius : cc Kè.1:se e Kavenmont d'am guele dec'h d'an noz, gwelloc'h am l]e kavet dalc'hen va hroz. »

Sentùs ken an ouz an alîou roet gant ar Vamm mestrez an Novisiadezed, ne Yoe morse guelet, a lavar he c'hoarezed, o lezel a gostez an dis Lem deYer hag ae sentidigez-se eo a ro, ervez santez Teeeza ar lVIabîg Jezuz, he zalvoudegez d'ar

6'

'- 82-

' vuhez relijius. An dra-se 'a zo mervel d'eomp hon-unan nebeut ha nebeut. Pebez bolontez vat a zo ·ret da gaout

evit-se! · Gouzout a rae e servije allabouriou~se graet gant karan-

tez da savetei an eneou. << Ne d-in ket d'ar baradoz, emezi, evel ~un taol ave!, rak eur strollad eneou am bo da cha­

cha d'am heul. )) Epad an deiz, en eur vont hag en eur zont dre al liorz

pe dre ar gouent vrars, e lec'h,m'en emgolle d'!'U' penn. kenta, e veled anezi bepred gant he japeled en he dom. Respout a re~s d'eulleanez hag hel lavare d'ezi : << Krog e chaman em japeled hed an deiz evit tenna ka~z a eneou eus , ar Purgator hag o c'has d'an nenv dre ar c'houec'h Pater

hag Ave.)) Ene,e gwirionez, relijius, atao e tibaben'eo ket allabour

aesa met an hiù.i diaesa, n' eo ket ar pep g·\;\,.ella met ar pep paoura. Dre ma soursie eus ar sekreteri, ec'h aspeded anezi da c'houlen eur montr : << Hag ar baourentez, ewezi,

petra rit outi ~ » R:et e oa guelout dremm SeurFranseza-Homen o skle-

ràt pa gleve pep JÛzun Mes trez an Novisiad o tiskouez d'an Novisiadezed war evez hag entanet, n'eo ket hepken kened, talvoudegèzha brasted labour eulLem1ez a: Druez: met ivez ar sakrifisou, at; pinij~nnou a oa oc'horto:z anezo pa vije ret, deiz ha noz, beilha klanvourien baour e lojon lous. Skiant-prena'en eus al Leanez, netra ne guz ouz he Novisiadezed eus an daolen o devezo ltlies dirak o daàula­gad e tier lor : ret e vezo d'al leanez skuba, k~mpemi, gwalc'hi, aoza ar pred,louzaoui ar c'hlanv6ur ; ret e vezo, wardro bugaligou goloet a druilhou fank, derc'hellec'h ar vamm alanv, dirouestlaha kriba pennon laou, siouaz! e . . . cc Eur pez kaer, a lavar ar Vamm, ho ·sakrifisou hag ho karantez a salvo an eneou. Ret e vezo mont da c'houde,

eni' wech den~ an noz, wâde~'c'h eun dervez skrijus awe­chou, da veilha eur c'hlanvour, eur pec'her bras ... Bete. vreman n'eo ket fellet d'ezan klevout kaoz.aZoue; ho tige­mer a ra at~o gant rus~er hag ho kervel a ra heb ehan da sevel e benn-véle, da rei d'ezan daeva. Ho spia ray ·hed · an noz ha mar ho lmel atao 'dous o lavarout didrouz ho japeled pe·bedennouall en e gichen, pion oar ha ne zige'­mero kef diouz ar mintin eur T< vetalen vurzudus J>, kenta kammed eus e zistro da Zone. Lavarit d'in p~tra vezo skuisder an nozvez-se hep kousk, e .skoaz ho levenez da veza erfin gounézet èun en.e d'an Aotrou Doue~ )) ·

En, eur glevout ar c'homzou-se pe re all henvel outo, n'oa mui Seur Franseza-Romen mestr d'ezl he-unau ; en hedaoulagad e skede eun elfen a dan ... « An dra-se, ya, au dra-se eo àm oahu v reet)), emeii. Evit .; Galvedigez kaer, evit he Urz ken karet, ec'h entane he ·c'hoarezed. « 0 na lmer, na kaer eo beza Leanez a Druez! )) Hag o trei wardu ar Vamm: «Va Mamm, ne gasoc'h ac'hanon, ne

· ket'ta, ne met daved ar beorien? )) Km;out a reas ar beorien ha karout a reas ar baourentez.

En eur dremèn dreist treuzou an Novisiad, lavaret e vije en d6a lezet er-maez betek ar skeud eus enr wiskamant ervez ar bed. Fellout a rae d'ezi beza paour hag e tibabe an dilhad koz, uzet, distum. 'Daoust ha ne oa ket guelet, epad he Novisiad, oc'h uza eur bouton ler dopez penteilhet _kant gwech, ha pa felled rei d'ezi eurre all: « 0 nann, va: Mamm, emezi, eur pennad e heU c'hoaz mont ar re.:.man. )>

Ha ne oa ket guelet ivez oc'h uza eur vroz mezer glas, teo ha gros~ Pion en dije lavaretneuze e oa FransezacRomen, gwisket ken paour, eus eur familh g.wisket brao er bed~ Maro oa enni pep santima,nt a fou~e ha n'oa ket eurger goullo he frof d'ar C'hrist. · ·

Muioc'h · eget n'hellfemp lavarout, e karas he micher er

sekreteri ; ])eva rae evelse koulz l~varout a-hed an deiz, ~

e k:ichen he japel gaer, tost d'he Mestr divin. « En eur hourchas an aoter evit an oferen, emezi, e lakan warnan va holl meùnadou, holl mennadou va c'hoqrezed hag e lavaran d'an Aotrou Doue : cc Sonjit en hini en eus laket ar ble union hag ar· g<;mlaou-se .. l' ' .

Le un oa he c'halon a garantez evit he c'hoarezed. Daoust ha n'en eus ket lavaret d'eomp e vele Jezuz en he c'hoare­zed~Kenbrasoa he ezomm d'en emrei, d'obervad, d'ober eürusted ar .re all ma amzave : « Mar vefen etouez Leane­.zed diaes lwva ganto, na ne vere ket gourc'hemcnnet d'in o c'harout, n'hellfen ket mirout d'o servija, eun ezomm eo

evidon. n . .

Goulennet e veze diganti pardon evit eur gomz kasaüs : · cc 0! me, an dra-se ne ra netra! Lavarit d'in kement ha ma karoc'h )), hag e veled e sonje evel ma lavare ...

Eri.ni e oa nerzus, leal, bras pep tra, met goloet a umilite. Karout a rae, hel lavaret hon eus, ar pez a oa dister ha paour. En eur zistrei diol1z interamanteulleanez e lavare: << Ha! setu ar pez a gàran, paour eo interamant eul leanez. n Nann, ne garfen ket mervel war al labour, en .unan bennak eus Tier hon Urz, mk neuze e vezer goloet a enoriou hag a veuleudiou, elec'h aman, er Vat1)m-Di, e . varver kuzet, gwella-se! )) ' .

Ar maro ! heb ehan e tistroe an daou c'her-se war he muzellou ha dindan he fluen.

Da c'houel an Roll-Sente lavaras, teneraet gant kened lidon an Iliz, ken lmer en Druez : cc Mar d-eo ken kaer war an douar, petra'ta vezo en nenv~ ))

cc Ezomm ebet da glask trabas gant hor paourkeas k~rf, a lavare-hi c'hoaz, abenn hanter-kant vloaz ne chomo ket ne meur a dra outan! ))

-85-

Sur awalc'h, ken leun a yec:hed, ken seder, eveve Seur F'ranseza.;Romen gant sonj ar maro ...

. GuèÎEJt hon eus en untln eus he notennou kenta skrivet cr· gouent ar sonj-man hag a reneveze bemdez he nerz~

· kalon : « Mar tlefen mervel henoz, penaos e karfen-me bcza tremenet an dervez~ ))

D'ar c'henta a viz genver 1929 e skl'iv: cc Setu eur bio­avez nevez, marteze an diweza~ ))

D'a:1· c'henta a viz meurs : Sant Jozef, en em lakat a ran clinclan ho skoazel, sikourit ac'hanon. « (Interet e tlee heza d'an 19 a viz meurs.)

Na ped ha peel gwech ec'h en em ginnig : « Setu. me amaH, Ya Doue ! (; Aslavarout a ra betek' hanter-kant.

. \ . . . gwech : « Mar varfen henoz ! « pe ar ger-man hepken : .

· « Ai' hamdoz ! :)

Hag he huanadou bero : « Jczuz nHtdelezus, bezit diga­nin kaeantez evit kaeantez! ... C houi hepken, o va .Jezuz! ))

D'unan eus he Superiorewd hag a c'houlenne diganti ha sonjal a rae mat en Aotrou Doue ocloug an cleiz : c< Atao emaoun dirazan. Morse ne gollan ar gu el ou tan n, en doa­hi respontet.

Evit _en em brepa'ri d'ar Wiskamant, laket en doa kement-man en he fenn : cc Labourat evel ma karfen beza laboul'et da eur va maro, evelse e tlean beza evit va c'henta gwestl. >> Dilezel a ra pep tm gant levenez: cc P'en eus va iVIamm (Mestrez an Novisiadezed) troc'het d'in va blpo, c lavare-hi neuze, me am eus kinniget pep hini aüezo d'Hor Sahrer. ll

En em hrepari ra bemdez d'ar maro-se hag a ra d'ezi . be va ken uhel e sklerijen ar vvirionez ...

« P'emaoun daoulinet evit an Eur sautel, emezi, · e tige­memn ar maro a zigaso Doue d'in hag ec'h en em gim:li · gan d'Ezan. J)

« Mestr mat hag a zo maro evidon, deskit d:in mervel bemdez d'in va-unan, evit ma vezin prest d'ar saluifiz diweza hag evit ma hellin kaout ac'hanoc'h hed an'eter-.

nite ... << 0 maro, pep tra e tenni diganin, ya, pep tra! ... »

Hag e krenn : « Dons eo merv el evit eun ene feal..: )) Eur wech alle tistro war àr sonjou: « Do~s ha frealzus

eo maro an den san tel. Marvom p bemdez d' eomp hon-unan evit ma vezo hor maro << ar gouel bras >> evidomp. ))

N'oa ket Seur Fransezà-fl.,omen evit gouzout e oa ken

tost ar « Gouel bras >> ! . . . . E penn ar c'horaiz en doa Se,ur. Franseza-llomen sknvet

d'he zad, a dlèe dont da veloute« verc'hvras )), evit gou­len digantan gortoz Pask evit beza-hi muioc'h d'ezan hag hen rmüoc'h d'ezi. Ar majoe a asantas ... ~e dlee mui he

guelout e buhez.

1

.\ r

1 .1

_; 87

x

Kaout a reomp e levr kaer an Tad Schryvers, « An donezon ac'hanmnp hon-unan », meur a bajen· war. an . donezon ac'hanomp hon-unau da bred ar maro hag a zere mat ouz Seur Franseza-Bomen.

<< Awalc:h, emezan, e kav an ene didroidel karoutJezuz, hag obere volontez a eur da eur. Evelse e tremen e vuhez plean met eürus. N'en. eus ket a boaniou rak evitan e tr6 ar poaniou e joaiou; N'eo ket nec'het gant netra, rak e pep tra e sonj Jezuz evitan. N'en eus aon raok netra rak diouz

1 . '

dorn Jezuz e teu pep tra d'ezan. « Evelse e vev an ene, .lwllet doun-doun e Doue.

. C'houeza bell an avel foll diwar c'horre, met n'bell ket mont betek ar goueled reis ha sioul. 0 Jezuz! nag eun.

· hevelep buhez a zo da veza c'hoantaet! Hep konta m'eo sin eur maro kaeroc'h c'hoaz. >>

<<Petra ra d'ezan ae vuhez? Petra ra d'ezan ar. bed? Abaoue m'eo en em roet Monil~ da Zone, hag h~ll da Zone, morse n'en eus sonjet sevel enntelt hed an hent agas d'an

· eternite. Ar m ~lia en eus gr a et eo chom a sa v em· penn ad e koslez . .an hent evit ta pout he alan ha seUout ouz ar veaj geaet. Ar pal eo e c'hoanta, wardu ar maro eo e red, rak ar maro, eviti, a zo penn kenta ar wjr vùhez.

« 0! gant pebez soursi e pourchas ar gristenez vras-se an diweza eus he oberon, an hini tal:voudeka, ha n'eus nemetan talvoudek en he buhez. Bepred e klask mervel; bepred e tistag diouti he-unan dre eun akt a ofrans 1 e ro da Zone ar pez eo eo, ar pez en eus pe e bell kaout eun dervez. · Bei ra d' ezan he ene .evit bez a san telaet hag un anet gantan. Bei ra d'ezan he c'horf evit beza diouallet pe zistrujet ervez e volontèz; rei ra d'ezq.n he buhez evit beza digemeret gantan en-.dt·o d'an eur m'en devezo choazet, en doareou

\

\1 l ' l ' ,.

. "

'/,

'l.'·•l

89'.:_

m'en devezo nierket. Eur maro ,dig~meret araok eo peb eur eus he buhez.

<< Meevèl heh ehan eo beY a evelse. Pa zeuy Doue èrfin da • ~ ... 1

lavarout d'ezi cc Ret eb menel )), petra responto d"ezan he ene, nemet : Mestl' mat, ne r~n nemet an dra-se meur a vloaz 'zo. )) ·

cc Ya, ene gwestlet da Jezuz, da vuhez a zo eur,maro pemdeziek, eur sakrifiz hep paouez ac'hanout da-un an, eun oferen peuebadris. vVar da vele a var.o ec'h echu an oferen- .

·se. te 'eo, unanet gant Jczuz da Vestr,' at~ oan kinniget e sakl'ifiz, evel ae heleg a ginnig anezan. En e~n.lez da veza . sakl'ifidl. An enoe ec'h eus d'ünani da sakrifiz gapt hin'i Jczuz. Eus da vaw poanius e taez ar vuhez evidout da-un an hag evit ar re all. Gant hzuz e taspeenez ar bed, gantan e kastizez pec'hcjoÙ an dud, gantan e santelaez an eneou ...

(< H~p dale marteze e feuy euh det·vez hag e vezo _ret mèrvel. >> Deut eo an deevez-se evit Seur Franseza-Romen. ,

D'ar 14 a viz meurs, e savas an Novisilidez yaouank da p • • ""

hemp eur diouz ar tllintin, evel. kusl;um, hag e kemeras perz e pedennou hag ofisou ae gouent. Gonde lein ez eas d'he labour er sekreteri. Kalz e oa d'ober ~vit pourchas gouel ar brofesion hag 3;'r wiskamant abenn antronoz. Sikour a reas he c'hoarèzed, ev el m' oa boazet, hep diskouez skuisder na diaezamant eb~t. Da gt•eisteiz e kemeras he fred eve lan derveziou all. Koulsgoude, distro d'an Novisiad, e lavams d'he Marnm n'en em sante ket mat awalc'h : « Poan benn ''· emczi. Poan benn en Çleveze ali~s, dreist­holl abaoue m'en doa het evcl plac'h yaouank ar c'hlenved hanvet egalleg (( sinusite )) ; boazet da vo:ustra 'var he f6an, n'hellavarè nemet dre sentidigez, o sonjal n'na netra, hag hep her1 diskouez na d'he c'hoarezed na d'he mestrezed.

·Ne dlee chom· er sekreteri ne met eun nebeut euriou '·. ' '

diouz. ar mintin; gonde k1;eisfeiz e c'h6ulennas aotre da

(

'/'

.l'.

'-.' .

. ~·'90

1 •

zistrei da sikour, << ràk, ernezi, ka.lz .a labour a zo .d'ober . hirio. '' Ou~ ha guelet skuis . lie 'roas ket ar V arum· an· aotre . · goulennèt ha pèd-et e voe Seur Franseza..:Romen da chom azezet en Novisiad. En diskuiz e kemera~ perz gant he . c'hoarez@d ha gant c'hoar~, .ar re ail eri em weskas he . c'hoarz drant; e kevret e 'voe graet eur bourmenaden e baliou ledan alliorz 'didrouz. Dalpenn en em .gavas ganti eur Superiorez hag a zistroe diouz Mons hag a lavara~ d~ezi << Guelet am eus ho tud .. N'am eus kefamzer iweman, met warc'hoarz e la varin d'eoc'h muioc'h. ,; Daoust d'hé . .

c'hoant da c'houzout keleier. ar gêr; ne reas Monik goulen Bbet hàg e resp9ntas: << Bennoz Doue d'eoc'b,va Mamm »; b.ag e red as da gaouh tec'hoarezed. · En eur zistrei e chomjont a-sa v war deleziou an Novisiad

liag epad ma oa unan o vrousta hé b1'oz,. Seur Franseza­Romen, leun he erre. gant allidou a vije anti·onoz, en em lakas da 'gana ar d·liantik a gan ar b~ofesed pa .gouezont d'an douar evit kimiada diouzar bed: ·

_« D' m· 1naro, d' m· rnaro e ·vezo. fin, pec'he1·, «D'ar rnà1·o; Doue veio da vanter. >> .·.

Pion P-IT dije sonjvt evije c'houec'h eur ha tregon't goude­~e an N~visiadè'z nerzus-se 'dirak DoU:e!

J;liouz ~r mintin. eoa bet fichet gant bleuiiiou ha glasvez7

en enor d'ar gouel· a bourchased, skeuden ar ·w~rc'hez Vari, Map1m garet ha Rouiwez' dudius an Novisiad. En iervez-se e oa betkinniget I;ozennou.kaer laket e daov bod e kichën ar vV erc'hez san teL An eil war eben en eun do.are b.a n'oa ket brao e stone ar r~~zennou re bounner o fenn' 3vit o gar. Digaset evoe ar podouda Sem Franseza..:Roinen; /. :tzez~t ou~ eun da0l, e kichèn. ~~oueri da rentaservjj, eürùs i' ober ·.an dra-se évit ar W e~·c'hez Va ri a gare, her gouzout 1 reorr;tp. gant kement a den-eridigez, hia sava:s ? femi d'ar·· •

. -~' .

'·.··. 'l··.· .. · •,

,.· .. ;

..

' ... l

-·91:.....

roz,: ken brao ha tra. Lakat a reas ar podou e ki chen ~;tr skeudën, en eur c'houlen ha kaer e oant evelse, prest d'o renka en eur c'hiz' all. Err o c'haera e oa ar bokedou'. Setu aze he labour diweza ! Pebez karantez ne, lakas ket' hi erinan hag eri énor da Rouanez an nenv, _da Vamm an Drtiez ·

.·divine oa al labour-se; · ·

Atao .e pade ar boan benn. Da bed~r eut o veioUt &nezi .skuiscic'h, e voe kirmiget d'ezi mont da ziskuiza ; '·pedi reas riitJ, vefe lezet war. sa~ : « Evel kustum, emezi, bez' ant eus eui1dervez epad.andeiz~-<~ Roet e v~e d'ezieullouzo~

. gant urz da· vont d'ar goan genta a vez da c'houe6'h. ~ur ha· da vont ·gonde-se d'he guele: Gant he c'hoarezed e

.. ~_elaouas Se~r Franseza-Romen ai leiinadeg. Wardro pemp eur hanter, ereas he feden ehars treid Gwerc'hez an Novi- .

·. siad. Da c'houec'h eur, d'an taol ken ta roetgant ar c'hloc'h, ,' ez :eas da goan. Souezet evoe ar Vamm..:Vestrez ouz he

.-guelout J tistreikoulzlavarout deUstu: «VaMamm, einezi,. n,'oun k~t evit debri; poàniet am e'us,'met ne zisken ke(>) Ha dirak enkrez ar Vanim: « N'eo netra; eun nosvez vat· • hag e vezo echu .. ~) Karget e voé :eui le~nez da veilhà waeni ha da rei d'èzi, eun tarnmig diwezatoeh, eur bamie · laez hag a voe digemeret gant Seu~ Frai:tseza-Rom:en 'gant eur bennoz Doue; mezek eus ,al labour a roe.

. Da seiz eur e tistroas al leane:Z d'he guelout. Outi e · vÙusc'hoarzas ar glanvourëz, ev el kustum, do us ha· se~ en, met aria te oa etiwaske Seur Franseza-Ronien kalz a boan,

·, rak-:se·e voelayûet d'ezichonien he guele_antronozheteic · · ·allid a dieebeza: d,a 'eiz e~r hante~. Da b~mp eur diouzar. ' mintin, e oa al lianez en he c;hichen 0 c'houlen. kelou eus . . he ·r.osvez :

, (( Fall, a lava.ras 5eur Franseza-Romen ; n'hellin ket . sevel e\'it ar gouel. Kerse e kavan! Me bedo evit ·va. c'hoarezed vihan. » Unan.eus~he c'henvroadezed belj a /.·-·

i .

~.92-

dlee kemer ar wiskamant; eürus e vije bet da veza en he c'hichen! N'oa ket da sonjal en dm-se, 1·ak souezet maro evoe alleanez o veloute save an dersienn da 40o G. Ker­kent evoe diskennet Seur Fmnseza-Bomen d'an I11fil'meri.

En eur dJ.>emen dirak ar re eus he c'hoarezed en em brepare da brofcsi an dcrvez-se: cc Ne vezin ket en lw kichen evit kemer perz en hoc'h eürusted, emezi d'e.zo; ober a ran ar saluifiz-se evit ho mennadou ha pedi rin evidoc·h. Karout a rafen gouzout ano leanez an d0111ezel D .. (he c'henvroadez a dlee kerner ar ·wiskamanl) )).

En. eur zislcen ali deleziou ee'h eu em gavas gaut eun Novisiadez: cc Pebez saluifiz! )) erne hou man. cc Her c 'hin­nig a mn evit va zud )), a respontas-hi en eur·sonjal en he c herent muia-karet. Unani rae er memes karantez he familh ervez ar c'hraslwg he familh ervez argwad.

Da eiz eur e oa ar medisin en lnfirmeri. Gonde beza guelet matar glanvourez e tou gas c se tans: cc Ne tm skier. .. · Beradou do~r e goueled ar skevent dehou ... Hoc'honel aman hag a-ho nt ... Lakit palas trou ... Kenavo emberr. N'eus aon ebet da gaout. n

Daonst d'ar fizianz-se e chamas nec'het alleanezed. Reis e chamas Seur Fr>a.nseza-Romen, en em roet da

volonte.z Doue. Ha. n'en doa. ket respontet d'eul Leanez hag en doa sikouret anezi da. :z;isken d'an infirmeri ha.g a' cl meze outi clr·e n'hello ket mont d'ar gouel: cc 0! diga.nin e hcll an A.otrou DoiJe goulen ar pez a. gam. ))

Dare oa ar bugel-se evit ar baracloz. D'cul Leanez hag a gennerze a.nezi da c'honzanv he foan 'hep finval, e kavas' Monik he nerz ela. respont : cc Komprenet. )) ha ne finvas mui.

Fa.ll e oa an deryez en despet d'al louzeier. Peb an amzer e kolle he ana.oudegez vat. Evit ,seveni he c'hoant e teujod dala.varout d'ezi a.no leanez he c'henvrcadez ... A

\

- 93 .--'...

boan ma seblantas kompœn .. : An enkrez ët gl'l'\Ske. D'an a.bardaez e tistl'Oas ar medisin hag an1cenius e voe, an taol-man, e setanz : « Gwàll daget eo ar skevent. )) Pebez e_nkrez er g?uent! Ken karete .oa an Novisiadez-se gant an holl; kement a fizianz o doa laket en ni he Superiored ! Ha ken trum hagar gurun eoa bet ar c'hlenved. Pena,oskas ar c'helou d'he familh ? Ha dont a raje he zad abred awalc'h evit he guelout e buhez?

Pebez euriou poanius evit kloza. eun dervez gouel! Ipasket evoe an tu da derri ~r c'hlenved. Ne reas nemet

gwasât. N'ana veze mui ar glanvoui'ez .den ebet ha ne sebla:nte kompren 'nemet he Mamm Mest~ez an Novisiade­zed, pa lavare houman pedennou berr en he c'hichen.

Meur a wech e lavaras; ·cc Mammig, mammig J }) Mar­teze e kemmeske an aked a gel1lered en-dro d'ezi hag hini he mamm galvet ganti e ll.Teiz eun hanter anaoudegez.

Bepred e wasae d'ezi ha koulsgoude e talc'he al Leane­zed' fizianz a tao : ken krenv, ken nerzus e oa Seur Fran­seza-Romen matrec'hje marteze ar c'hlenved. vVardro han­ternoz e voe ret amzav e oa Seur Franseza-Romen 0 vont da vervell

An aomonier a zeuas da rei d'ezi he sakramanchou diweza. Sioul e voe an a.ngoni, klozet a bedennou. Ar Vamm-Vestrez a rae d'ezi pokat d'ar c'hrusifi hag a asla­vare goust~dik en he skouarn ar pedennou hag an aktou a garantez ken karet gant ar glanvonrez. Awechou e seblante he c'hulvennouo finvallavarout: c< Iüevout aran.)) Petra dremene en he ene brokus? Mis ter. Aslavarout a rae-hi ar ger-mari : << Setu me aman )) ? Mar ne lavare ll.et anezan d'an eÛr-se, hel lavaret en cloa ken alies ken leun e oa bet an clonezon anezi he-unan, ma oabet cliaemeret aant D , o o one. Da heder eur hanter dionz ar mintin e roe he huanad diweza, o lezel al Leanezed a oa en-dre! d'ezi doaniet

kenan, ni et ivez e peoc'h : kement e kare Seùr ·Franseza-:- ·· Rorrren an A.otrou Doue, ken distag e oa-hi diouz pep tra! ·

Ar Vamm-Vestrez a, reas boda Novisiadezed ha Goù~ ·. lennere~ed e sl:tl an Novisiad, a-raok orezon' ar mintin hag a lavar.as d'ezo e oa marvet o c'ho~r. Goride· èur pennad

. souez e voe g6elvan. Ken karet e ua Seur Franseza-.· Romen gant he-c'hoarezed abalamour d'he vertuzha d'he madele.z! Ne ouie ket al). darn-vuia eùs ar Brofesed e· oa: kianv; rak-se pa reas an aomorii{lr peden eviti a.,.raok an oferen è voe enkrezet a~ hoil. Pephini a vele c'hoàZ an

. ' ' ,, .

Novisiadez k{ln. ·bras, ken kaer, ken nerzus, ken leun a-vuhez dao~ zervez a-raok, o ficha· ar japel gant hieuniou . ba.gla~vez. N'oad k.et evit Iakat er penne vpè-hi maro, .. -:, E Bruksei e .voe digemeret ar c;heiou gant ar vi-asa doa:ri. Pa. ouezas an tad, da genta, maro e verc'h, e--voe skoetha n'heUas Iavarout ne met :- « Maro eo MûrlÏk! Nann, ·. n'eo: · ket g~ir an dra-s~! >> Baie reas eur pennaQ. : _azeza reas d'a. ·. ~'hémde, gw'asket, ha lezei a: reas e zaeiou da redek. _

An citron Deieru, o tigouezout d'ail eur-se, a voe ivez. _ evel skoet gant ar gurun pa gievas ar- c'heiou skrijus, dao~st d'antroiou a voe klasketd'heliavaret d'ezi. Kouis­goude, evei he fried~ ne glemmas ket, ile c'hrosmolas. ket.' . Eur pennad gotide e lavaras : (( V a Do~e, he roet ho po a .. d'in, he zennet hoc'h eus diganin, ra vezo graet ho poion-

-iez sautel!·;> emezi. Hag o tistrei wardu al Leauez karget ·· eus ar gefridi diaes : « Ha Iavarout a rit-c'houi gani'u ar Maifnificat hag ar Salve Re,qinçâ >> Hag' e krogas ar griste-:­nez wirion-~e, war he daoulin, èr pedennou, a vouez uhel, daoust d'an~daeiou a venileo mouga.

. ·Da c'houde en em breparas ar major hag an itroù Deieru dà vont da SP,ez, o c'haioh brevet, met doujus _ kenan da volontez a~ Aotrou Doue... _

E_ tai guele a varo Mçmik,. ne goP:ezas ket o nerz-kalon.•

-.' .. :

. )'

. ~ ' ·;.

, .. ·.

. \

'1 ,·. - .•

.. ··· ..

: , E,do azeiû bügel ker, _No~isiade~-- ~,ih~n an DrÛ~z. ken kaer ken glati! War hé ,dremm kaeraet gant ar maro_-e s:ked' kement a zouster ina lavaras ar n:jajor, .o sonjai ~~ levenez ' kavet ga,ntMonil{ er· goùeut, · o son] al 'ivez en· doa O'raet d~eû gory:iz: « Nag age~zàmeus da veza ~iret ou~i da zont aman kentoc'h, rnl1ioc'h a eürù.sted en: defe bet .. )} '

Pa zigem_er ar _gère'nt _gant kement à feiz eu~ hevelèp · po&n, e hell.ont beza sur eus.beimoz' Doue. , Grae_t e voe an interan:a:(.tt e Seéz, d'a~ 19 a viz m~urs 1929; er jape~ gaer en doft Seur Franseza-Romèn kenkaret. ,

. elec'h. m:·en ·. doa. pedr,t, eürus en he Urz devot.' Kàset e · voe a~ c'hod glan d'ar Beljik élee'h ma tiskui~; e Mons; e bez ar familh. · · . '

. , ~ur skeu~en feal eus ar pe:Z a voe Monik e ro, a .gav ··.de omp, ali~nennou-man skrivet gant an Tad Konrardy.

«· 6 a viz mae·1929.

(( Eürus oun o rei testeni da env or Moriîk. N'am eus ket d~rempredet awaJc'h va c'hiniterv vihan evit ptizout evef ·.·· rn eo dleet, an hoU zonezonou a .galon roet d' ezi gant D~ue ; met eur vertuz, dreist ar re ail en eus skoet' va spered : .nerz ~e bolontez~ Eur wech dibabet gan ti he stad ~ vuhez,

. a greis~kalon ~n em ro Monik da Zoue. Ne vezo distroet gant ne~ra .· diouz ;he galvedigez. · Kement ha. ma ,;ezo c'hoant e. c'hortozo gant ma h~llo he leunio. Ha pa diz ar pal, e strmkhe eürusted en he hollllzeri-. · n'eo ket f . . . . . · , eve e chamet dizeblant o kimiada diouz he znd. Arravezet en ~us

·. Doue·he foani0u kalet; met fellout a rae d'ezi en em rei da Zou~ ba saktlifia d'an Binihe gdlye ar bed, he famÜh hag he n.atur. Lenn a . .felle d'ezi e vefe he sakr1'f1'z ··. M . f , . . ... (( a

. · el.l d'in beza l.eanez, a slu;ive-hi d'1'n . ""et n. ;e · 1· t · ·· ·: _ · · . · ' , "' o {e · eun· l~_anter~bini. l> NJoa ket kement-se enni frouden eun ~atur en tan et hag a li\r an amzer da zont g~nf liou 'freaizus an

! .

Novisiad ; nann, mat e kompeene dan vez ar c'homzou-se. · Kalz eQ do a pouezet warni he retred diweza : cc Bez' e oa eur t'eteed eveln'en doa ket geaet c'hoaz. >)Ne ouie ket e vije an diweza; Doue her gouie hag a ginnigas d'ezi eur skouer a vuhez relijius, buhez a sakrifiz hag a labour tenu .. He hini e voe ar skouBr-se hep marc'hata hag heuliet en

; defe anezan gant sikour an hini er c'hiùnige d'ezi.. Met awalc'h e kavas bolontez vat e secvijerez, dare evit ar

baradoz. << Sal e hellfenip-ni, pephini ac'hanomp ellec'h m'eo bet

laket gant Doue, o kemer skouer diwar Monik ha sikomet gant he fedennou, digemer a greis-kalon ar sakrifisou a c'houlen diganeomp : Kentcl talvoudek hag a lez ganeomp ar vuhez-se berr a vloaveziou, met pinvidik a vertuziou. ))

A. KüNRARDT,

cc Misioner er Mongoli. >> .

* * * Deut e oa ar pried, hep gouzout dare, e kreiz an noz,

met ev~l eur werc'hez fur, Seur Franseza-llomcn a. c'hor­toze anezan, he c'hleuzeur enaouet ganti en he dorn ...

Hag aet e oa gantan d'ar sal eured.