Rcgin 1889, · 2009-04-14 · 402 L. MEIER trouvait uii ovale Eblanc entoure d'un lisere bleu,...

48

Transcript of Rcgin 1889, · 2009-04-14 · 402 L. MEIER trouvait uii ovale Eblanc entoure d'un lisere bleu,...

Les dispaics quodlibiliques jouaient un r6le esseritiel daiis l'or- ganisation uiiiversitaire iiiedievale. Les decisious statutaires e t de iioinbreus tenioignages litteraires servent de base a leur etude. Toutefois on ignore souvent que de telles dispules avaient egale- nient lieu en deliors des universites. Vu que dans ce cas il n'y avait praliquernent aucune reglenieritation officielle, les sources littkraires constiruent ilotre uuiqiie source de documentation. Un nianusrrit de la Bibliotlieque de l'universite dc Munster, detruil lors de la deriiit're guerre, nous Eouriiit daus ce domaiiie Une pre- cieuse docuinentatioi,. i\ious commencerons par une description du manuscrit, basec sur les notes que nous avions prises en 1932 et 1934.

I. - Descriptiondu manuscrit.

Le ins. 343 (441) (1) de la Bibliotlieque de l'universite de Munster est uii recueil factice du xve s., forme de differentts elements qui avaieut d'abord existe a I'etat separk, comine le prouvent des traces de pagiiiation anterieure - par es. fos 261i, 263' - aiiisi que les differences de papiers e t d'ecritures. La reliure etait en bois recouvert de cuir brun fonce tandis que le dos etait couvert d'un cuir plus clair. Le manuscrit a ete repare a une date recente ; le dos fut en outre recousu e t un feuillet de garde ajoute au debut e t a la fin du volume. 3falheureusement les marges furent trop rognees e t par le fait ineme le texte s'est trouve notablement inii- tile en Iiaut e t sur les c6tes. Sur 1a partie superieure du dos se

(1) J. S ~ n e i o r . ~ , Chirogrni>iiorum iri Rcgin ßibliolhecn l'ouli~zn ,l.lonnile- riensi cafologiis, ßreslau, 1889, p. 80 : n Puit bibliotliecao Ariisl>ergensis antea Domiiiicanorum Susatensium i>.

25

402 L. MEIER

trouvait uii ovale Eblanc entoure d'un lisere bleu, (laus leqiiel 6tait appose en noir le numero 441. Sur la nouvelle feuille de garde au debut du volume etait ecrit au crayon bleu d'une main recente le numero 899. Le voluine etait compose d'une premiere feuille en parchemin(= 1)et de 304 feuilles de papier (205 X140mm.) numerotees au crayon a uiie date assez recente. On iiote eiicore, en haut du fo Ir, au crayon, I'annotation recente : 899. Uri peil plus bas, sur iin feuillet de papier partielleineiit decliire 6tait iiiscrit au crayon le iiuiiiero 438. Au fo I", place inaiiiteiiant de travers, un fragment d'un traite sur la coniiaissance, d'une main de la fin du xlve s. A cbte se trouvait un dessin obscene. Au-dessus : Ama amate corda in Domino ef dx (1). Au iiiilieu du fo l r a droite se trouvait un cachet rond noir: Ex Bibliofheca Patilina 'Iclona- steriensi. Le meine cachet se retronvait au fo 3". On distinguait dans le volume differentes ecritures allemandes du xve s. Les textes etaient tres souvent incoinplets e t defectueux. Sur les pages ecrites, on rencontrait souvent des espaces i~lancs. Passons a pr6- sent a i'analyse du contenu.

F 0 6 l=-2Y (Tifre) : Quaestio Principii in Halberstadt. (Inc.) : Utrum per verbum temporaliter incarnatum sit pro peccatis hominum in- tegraliter satisfactuin. Quod non videtur quia iiullus ... In oppositum arguitur sic ... Et sic relinquitur quaestio dubia ... (11) ... Ista sunt, Reverende Pater L[ector], quae seiitio etc. ... (2') ... Contra conclu- sionern tertiam arguo sie. Si aniriia Cliristi clarius cognosceret. (Expl.) : Per mediuin syllogisini dialectici.

F0 2- (Inc.) : Utrum quilibet hoiiio poteiis uii libero arbitrio ad lalitercumlibet volenduin obligatur qualitercumlibet Deus eum velie comprobatur.

Fa 3' (Inc.) : Utrum potentia intellectiva animae iiostri Redeinp- toris cognoscat omnia iiidividua ct unica [ ? I coiiiinunione hyposta- ticae unioiiis. E i arguilur quod iioii ... In opposituin est ... 1:t si- militer C. Thoinas, in tertia parte, quaeslioiic noiia ...

Fe 3' (l'itre) : Item alia quaestio in Magdeburg qiiando ctc. Nota heue quia valet florenum. (Inc.) : Utruiii gloriosa aiiiina Christi in prima iiistanti suae crcatioiiis potuerit. habere aliquem actum frui- tionis.

Fo (Inc.) : Utrum Verbuni iiieffabiie in sua teinporali iiativitate liheraverit Iiumanum geiius a diabolica pravitate ... Patet per Doc- torem Saiictuiii, in terlia parte, quaestioiie prima, articulo Lertio, ubi mariifeste viilt quod Filius Dei venerit ad tolleiiduin peccatum tolius huinanae naturae ... - F o 4'en blanc. Fo 3r en grande parlie blanc & I'ezceplion d'un frayinenl de dix lignes. (Inc.) : Contra priinam conclusioiieni in qua dicit quod anima Christi potuit cognoscere oulnia quae suiit in potentia creaturae arguit. sie. -- F0 jV en blaue.

Fo 6' (Titre) : Quaestio studeiitis secundi. Alias postula a stu- dentihus. (Inc.) : 7Xriiin cognitioiie gcrsoiiaruiii pracscisa heatificet divina essciitia. - F o 6" en blanc.

Pos 71-0' (Inc.) : Quaeritur ulruin luiiicn crcalae voluiitatis 13eo gratuni primordialiler voleiis acquari riioiil.i deilalis peccaiis lclaliler sit. iustae poeilac coiidciiinaluiii iiifiriitate aeteriialiter. 151 arguitur qliod priinunl siip]losituin est falsiim ... Iii opposit~iin ... E t sie relinqiiitur quaestio pro utraqiic siia parte duhia. Saiuent I 5 Cm- clusiones avec chaciine 2 ii 4 Corollaria. - F0 10 en blanc. F05 11'-12' (Inc.) : Ctruin quilibet Iiolno potciis uti lil~erti ar11i-

lrio a<l Lalilcrc~~iiiq~ie volcri~l~~iii obligat~ir qualiterci~iiique Dcus euiii aellc coinprol~atur. EI arguitur quod non quia ... In ol~posiluiii ... Patct ctiaiii CS dcteriniiiatioiie, I13. IIae q. 101. a. 4, in pede ...

F o 121-13' (Inc.) : Ltruin ciiilil>ei iudicio iiitcllcctus practici voluri- las possit coiiiraveiiire pro eodein iiistaiili. E t arguitiir priiiio quod noii ... 1x1 ol~]~osiIiiiii argiiitiir sic ... Ergo quaestio vcra ct pars affirrnativa quaeslioiiis. - Lc quarl infirieur du 10 14' es1 uide. 1.e fo IdV contieni un frngment de :I5 Iiynes qui senzble (~pparlenir encore d la pricidenie.

F o 151 (Ic iezie es1 mizlili pai snile de Ia rognure de I« rnarcge) (Inc.) : Utrum quodlibct secretuin coi~rinissuin ... praelato l>raecipieiili. Arguitur primo quod sic. Confessor lenetur iii casu revelare secre- tain culpam paenileiitis. Igitur inullo iiiagis quodcuiiique coniinis- surii suae fidei religiosus teiietur revelare praelato praecipienti. - Le /o 1 5 V corziienl des indicaiio~is hygidniques concernani la iranspira- tion, la dij~uration du sariy, les bains, eic.

Fes IG=-l7r (lnc.) : Glriirn oinnia opera caritatc iiiformata el per sequens peccatuni 1nortifical.a sec1 ( !) seiiipcr ad taiitunl l~raeniiuin resurgaiit pcr vcrae paeiiiicntiae actionerii quaiituin eis del~ehatiir antc peccati coinmissioiicin. 1Zt arguitur quod sic ... Si vero iritcl- ligatui. eslcnsive sicul iiit.ellcsit B. Tliomas sic totuiii coiicede. F0 1 7 ' (Inc.) : utruiii vialoris liberuru arbilriuiii lihere eligat queiii-

libct aciurii suum. Arguitur quod noii. ' F a 181.' (I~ic.) : \:crbuiii diviiiuiii aeteriialiler genitum teiii-

poralitcr iiioraturii tctieamur e s praccepio lcgis diligere secuiiduin ulti- iiiiiiii X-oluiitatis coiiaturn. E l arguitur qiiod iioii ... Ergo quaestio vera.

1:" 1Sv (Znc.) : L-lrum crea1,urae rationali careiitia bealificac vi- sioiiis sit tnriliiiii inala et fugibilis quantuiii cius praesci~tia sil boiia C L a1)petibilis. 6 1 argiiitiir qiiod iioii ... (Inc.) : Ctruiil Ileati in palria pei. siiam iiilercessioiiein possiiil iuvare nostraiii prae~~cstiliatioiielil. E t arguitur quod iioii. (Ezpl.) : Beatus Thoriias, prima parte Suiii- riiae, quaestioiie.

F- 191-211 (Inc.) : i2trum sliinrnum bonum per se ainorosuin crea- turam rationalen1 infinite ohliget ad acluiii fructuosum. Arguilur quod sic.

F ~ s 21'-221 (Inc.) : 7:truin quilihet catlioliciis iinplens priiiiuni de- calogi maiidatum iiiercatur vitae aeternae bonuin graduin aut sta- tuiii. Arguitur quod iion.

404 L. MEIER

FOB 221.23' (Inc.) : Utrum esisteiis in maiore gratia producens con- siinilem actum vel elicieiis cuin illo qui est in miiiore gratia plus inereatur. E t arguitur quod sic. - F0 24r en blanc.

F0 2 4 ~ (Inc.) : Utruin caritas e t gaudiuin onlniuili sanctoruln in patria triumphantiuin augeatur ratione cariialis propiiiquitatis sicut caritas hic in via miliiaiitiuni. Quod non quia. -Fa 2Sr en blanc.

F0 2 5 . (Znc.) : Utruin vere paenitenti melius sit olltinere paenae sibi debitae reinissioiieiii per indulgentiae beneficia gratiosa quain eiusdein paenae corisequi deletionein per Opera satisfactoria laboriosa. Quod sic. - F0 26r en blanc.

F- 26v-27v (Inc.) : Utrnin praeter Spirituin Saiictum necesse S i t ponere caritatem absolutam creatain aniuiain formaliter inforinantem ad hoc quod anima sit cara Deo. E t est opinio quod sic.

F06 27~-29' (Inc.) : Utrum aliquis actus voluntatis possit esse ine- ritorius sine caritate formata animain informante. Probatur. Non includit contradictionem.

F0 301 (Inc.) : Utrum Deus possit videri e t non beatifice frui vel si possit influere seu subtrahere actus beatos informantes habitibus gloriosis. Quod non.

Fo 311 (Tiire) : Fratris Hulrici (?) de Tremonia in Magdeburg. (Inc.) : Utrum propter maiorem conatum liberi arbitrii semper detur maior gratia in iustificatione impii. Arguitur quod non ... Thidericus Luuenborchi lector.

Fes 31Y-321 (Inc.) : Utrum actus voluntatisfiat subito vel in tein- pore vel utrum sit aliquod instans primum voluritatis vel non. Quod in tempore probatur.

Fo 32- (Inc.) : Quaeritur utrum sit dare summam caritatem cui repugnat augeri. Quod sic.

F0 33r (Inc.) : Utrum quaelibet res creata sub aliquo genere et specie Iimitata habeat verius [esse] in natnra propria quam in Deo a quo est creata. E t videtm prirno quod sic.

F a 33Y (Titre) : Quaestio sine argnmentis. (Inc.) : Utrum caritas viatoris quae in infinitum potest augmentari caritati conipreheiisoris possit tandem adaequari. Respondeo tenendo partem negativam ... Problems. Quare prius consecratur corpus Christi in sacramento altaris quam sanguis cum sanguis cuinsliltet homiuis sit fundamen- tum cuiuslibet corporis. - F0 34 en blanc.

F0 351 (Inc.) : Utrum Christus magis nobis ineruit mortem crucis patiendo quam naturam nostram assumendo. Videtur quod sic ... Probatur per Beatum Thomam, super tertium Sententiarum, ubi dicit.

F0 3jV (Inc.) : Utruin gratia sacrainentoruni distinguatur realiter a gratia virtutum et donorum. Quod noii. - F o 36' en blanc.

Fo 36" (Inc.) : Utrum aliquis possit frui una Persona et uoii altera. Quod non.

Fa 37' (Inc.) : Nota. Creaturam fuisse ab aeterno potest dupliciter intelligi. Fo 37" (Inc.) : Utrum aiiquis sit beatus in praesenti via. Quod

non ... Item, Alexander Nequam ... (Inc.) : Utrum dormiens possit omittere. Quod sic. Ponatur ... (Inc.) : Creatura rationalis potest esse sine gratia et siiie peccato. Probatur quia.

Pos 38'-43' (Inc.) : Utrum voluntas viatoris sine dono gratiae suf- ficere possit ad meritum vitae. Arguitur quod sic.

Po 43V (Inc.) : Utrum quaelibet intelligeiitia differat a qualibet alia specifica differentia. Arguitur quod non ... E t sic relinquitur quaestio dubia.

Fa 44. (Inc.) : Utrum inagi Christum adorantes fuerunt in Chris- tum firmiter credentes. E t arguitur quod non.

F0 44" (Inc.) : Utrum Beatissima Christifera Christum nutriendo se nutrire sei~serit Christum. Coiiclusio responsalis est pars negativa quaestionis ... I'roblema. Quare pulcherrima Deifera in salutatione aiigelica tiinuit cuin, cum sibi maximum gaudiuin nuntiatum fuit. Kespondeo et dico. - F o 45' en blanc.

P o 45v (Inc.) : Utrum voluntas humana libere possit in utrumque ol~positorum. Et arguitur quod non ... (Inc.) : Utrum iuramentuni sit magis ohligatorium quain Votum. Respondeo quod ... (Inc.) : Utruin species intelligibilis differat specie specialissima ab intellec- tione. Respoiideo et dico ... (Inc.) : Utrum aliquis iudes sciens unum oppositorum esse verum in privat0 possit licite sententiare contrarium in piiblico.

F0 46' (Inc.) : Utrum motuum et operationum in suhstantiis ma- terialibus formae substantiales sint principaliter activae vel qualita- tivae dispositiones. Arguitur primo quod formae. - Le p 460, divisi en quatre colonnes, contient une nomenclature botanique de Panis au saflran. - Fo 47 en blanc.

Pos 481.55~ (Inc.) : Cupientes aliquid spiritualis dulcedinis ex abys- sali fonte Sacrarum Scripturarum secundum consilium Sancti Iacobi Apostoli ad suininuin honum ... E t etiam docet Magister Petrus Lombardus iii suis quatuor voluminibus Sententiarum, de quo trac- taturus primitus invocato in prohemio ipsius auxilio sie procedit ... Utruin summuin bonum per se cleinens et generosum crealuram ra- tionalem sine caritate aut gratia causata acceptet ad statum glorio- sum. Arguittir quod non .... Praesentis quaestionis eruiit tres arti- culi. Primus est utrum caritas ... Secundus utruin aliqois ... Tertius utruin Deus ... Ex quibus patebit responsio ad principale quaesitum. Qtiaritnin ad primum articuluin praemitto unuin Xotabile de hoc iioniirie caritas vel gratia ... (49") ... Utrum aliquis sine caritale cieata eliccre valeat aliquein actum meritorium seu fructuosuin. Arguitur quod noii ... (53') ... Utriiin Deus propter actum generosuin aut frucluosuiii cieaturam ralionalein acceptel acl statum $loriosuin. Praeinitto scilicct ... (54') ... E s liis omiiibus patet respoiisio ad quaestionem priiicipalem, quod sumiiiuin honuin ... (559 ... (Expl.) : Queni si possem libenter sitarein quia iiimis coininuiiiter est in usu et quandolibet impertinenter.

FOS jjr-59r (Inc.) : Utrum quilibet christianus adultus cuiicta in lege christiana tradita sub praecepto Ecclesiae firmiter tenere et

credere ac aequaiiter scire debeat seit teiieatur. Arguitur quod non ... Pro quo notanduin quocl secnndiiiii S. Tiioiiiarn, 11" IIac, q. 1, a. 8, quatnordecim sunt articuli fidci ... (579 ... lsla coiiclusio patet per S. Thoinam, Quaestiones de veritate, q. 1-1, a. 10, et IIa IIrc q. 1, iii diversis articuiis. (Espl.) : Esl. ihi alia res qiiaiii essentia divina. Ergo generatur ab essentia.

F o 59'-V (Inc.) : Ctriiiii suii~iiiiiiii boiioili sil siii ipsius iiitriiisecr aeleriialiter diffusiruiii. Quod sic. (Eqj1.j : El sie patel. respolisio ad argiiiiieiita iniiitiplicia facla etc. I,es qualrc /criillels suivan1.s uni i f i dicoupi.~. On [>cul conslaler d'apri..~ les /r«gninils qifi subsisleni qu'ils corifenaicril nne queslion ullirieure. --P (iO'-BlP en blanc.

F0 6 1 ~ , ~jl<icC ii l'rniiers. Tezie eil grmi(lc Ccrilnre el rlisposi ir lu 1nani6rc d'une a//iciie :

Deo, Bcatae Virgiiii et oiiinil~us saiictis, ~~arcii t i l~iis, Doctoribiis iii cathedra, Hectori, liroviiiciali, Lantgravio, Al)hatii>us, Praei~ositis, Decanis, Sciiolasticis, Caiiloril~tis ainbariirii ecclesiaruin, Canonicis ariil~aruiii etc., Decario luris e l Doctoriijus, Decaiio hfediciiiac e i Doctoribus, Decano Artium, 1,iceiitiatis Tiieologiae, luris et oiniiibus Magistris, Patribiis Ordiiiis et coiiveiitui, aliis Palribus alioruiii Ordi- nuin, generoso Advocato Doctori Zigoier ProLonotario, Nicolao Ililde- brandi Sculteto coiiductori, Magiiificis Proconsulibus e l Corisulibus, oiniiibus et siiigulis amicis, oppido Marllurg, Iiirciihaiii et oppidaiiis civilatis Traiecleiisis et Amsteiredanieiisis, Uaccalaureis, Sco1arii)us et omnibus et singulis elc. - Fes 62-3 en blmc. F0 641-V (Tilre): Quaestio Principii. (Inc.): Utruiii homo per

gratiain Dei sihi dalam possit ex coiidigrio vitam inereri heatain. E t argiiitur primo qiiod noii ... In oppositnin ... Igitur quaeslio du- I ~ i a ... ( 6 4 ~ ) ... Istud coroliarium patet per B. Tiiomam, I" 11°C q. 114, a. 3, in soiutione tertii. F08 64"-65' (Inc.) : Quaeritur utruin virtus sit iii poleiitia aiiiiiiae

sicut in subiecto. Responsio. F0 65- (Inc.) : Nota de causa gratiae. Videtur quod aiiqua crea-

tura. - Fa 66' en blanc. F"$ G6r-67r (Tilre) : Quaestio orrliiiaria. (Inc.) : Utruinpost divina

iudicia heatoriim animae Cliristo coiigregaturae seinper maiorein glo- riaiii quam iiiinc siiil hal~iturac. Argoitur qiiod iioii ... Per coiisc- queiis quaestio vera. -F" 67" en blanc. -- F o GS', dans la inurge supirieure: Nota 12 IIZC q. 40, a. 1. (Inc.) : Kots qiiod lioc iiomen Iiabitus.

F 6 ( T i ) : Quaestio quodlibetaria cum argunieiitis. (I~ic.) : IXrum aiiiiiia Christi beatissiina in Verbo sciat oiniiia quae Deo ad facieiidum siint possibilia. E t argiiitur quod sic.

Fo 6 9 (Tilre) : Quaestio siiie argiiineiitis. (Inc.) : Ui.riiiii aiiiina Cliristi Matris benedicta omni gratia sit repleta. Cuiii iiioderainiiie dehito affirriiative respoiideo. Voio dicere quod.

Fa 601 (Tilre) : Probiema. (Znc.) : Ciir Pater Filiuiii in muiidum wl:lt lilillin .iirgiiiali de clausura ~iiisit in esiliuiil peccatis pro debi- lium hicinali iii pressura. Dico quod.

LES DISPVTES QCODLIBETIQCZS EiY DEHORS DES VKIYERSITES ,107

F''% 69v-70" (Ti lre) : Conclusio. (Inc.) : Rationalis creatura ad unum fiiiem suum et non plures suas omnes ordinat actiones, quae ab eodem suas recipiant species. Ista conclusio supponit tria.

F0 (Inc.) : adveiitus Chrisii a sanctis Patribus loiigo temporc expectatus magis in remedium originalis peccati quam actualiuin pcccatorum fuit ordinatiis. Arguitur quod non ... (71v) ... Conclusio tertia ... patet per Doctorein, tertia parte, q. 1 , a. 4 ... (Expl . ) : Factum pro illa parte. - F0 72' en blanc.

Fo 7ZV (Inc.) : Nota. E x aniina et corpore hiimano constituitur duples unitas.

F0 72. (Ti tre) : Quaestio Magistri studentium. (Inc.) : Utrum de- voLa aniina uberihus divinae pietatis refecta possit suum Spoiisuin diligere hic in vita caritate perfecta. Arguitur quod sie ... Iii opposi- ium ... Ergo quaestio falsa, ct sic relinquitur pro utraque parte dubia. -- F0 73r-75Y en filanc.

Fes 767.771 (Ti lre) : Quaestio Principii dum fui Cursor in Groningen. (Inc.) : Ctriim scientia theologica mediante Verbi Dei influentia sit viatori ad rccte viveiiduin in Christi lege certa et siifficiens regula. E t arguitur primo quod non ... In oppositum ... Ergo quaestio dubia.

F'JS iiiv-79i ( lnc . ) : Sitis crescentes in scicntia. Verba thematis prac- dictaad Col. primo capitulo suiit scripta et in epistola dominicali lecta iiecnon pro commeiidatione scientiae theologiae, circa quam nostra pro pracsenti versatur intentio, sunt assumpta. Carissimi Patres eic. Scitis eniiii secundum sentcntiam Platonis qliain S. Augustiiius. ( E x p l . ) : Expeditus de primo brcviter transeo ad secundum ubi disi qiiod habereni referre amorosain gratiarum actionein pro revcrentiae esliibitae ct. vcstrae caritatis recognitione.

F a 711" (Inc.) : Utrum aiigeli ga t i a confirmati cognitioiie non illustrati in cogitationibus occultis cognoscendis Verba Dei aequaliter sint associati. Et arguitur primo qilod non. - F0 801 en blanc.

F o 80" (Inc.) : iJLruin Christus qui est medius divinarum persona- riim sit caput oiniiium rai.ionalium creaturarum. E t arguitur pririio quod non.

F o 811 (Inc.) : Utrum totalis corruptio naturae humanali insit e s ortus initio aut culpa primordiali. E t arguitur quod non ... Iii oppo- situm ... E t sic remanet. quaestio neutra.

F o 81' (Tilre) : Quaestio siiie argumentis. (Inc.) : Ctrum ens scien- tiac metaphysicae subiectuiii sit Deus vel aiiquid circa ipsum ... (Ti lre) : Problema. (Inc.) : Ypogei sub umbraculis magis iustus si quis uiide quam friso levatis scapulis aniplectens cyphum iocunde.

F o s 81'-82r (Ti lre) : Quaestio principaiis Quodlibeti. (Inc.) : Utriim ultinia et perfecta heatitudo cuiuslibet rationalis creaturae veraciter iii uliimi coiisistit finis adeptione. Et arguitur primo quod sie ... E t sie quaestio ex utraque eius parte adhuc dubia.

F a 5 42--83T (Ti lre) : Quaestio principalis Quodlibeti. (Inc.) : Utrum Christus ex infinita sua oinnipotentia possit producere omnia produ- cibilia. Et arguitur quod noii ... Iii opposiLuiii ... E t sic adhuc quaestio dubia. - F O s 83Y-84T en bianc.

F o 847 (Inc.) : Utrum ineffabilis necnon incornprehensibilis Verbi incarnati unio gloriosa pro redeinptione humani generis a Spiritu Sancto salubriter producta sit facta iii natura vel Persona. E t pro- batur primo quod sic.

F o 85' (Titre) : Quodlibet Magistri ... (rogn!). (Inc.) : Utruin dain- iiati post diem estremi iudicii puniuntur igne corporeo iiifernali. (En mnrge) : Patent istae conclusiones per B. Thoinam, Super IVum Sententiarum. (Titre) : Quaestio sine argumeiitis. (Inc.) : Utrum ad voluntatem pririiae Causae teneamur nostrain voluiitatern confor- mare ... (Tifre) : Problema. (Inc.) : Quare contrahere matrimoiiium ab Ecclesia certis temporibus prohibetur cuni tamen co~itrahcre ma- trimoiiium sit per Christum approbatum sine aliqua distinctioiie temporis.

Fe 85" (Tifre) : Quaestio Magistri de Sunimo. (Inc.) : Utruin ali- quani magiiitudinem corpoream linealem vel superficialein esse vel fore infinitam sit possibile ... (Titre): Quaestio sine argumentis. (Inc.) : Gur omniuin duorum triaiigulorum qiioriim duo latera duobus lateribus alterius fuerint aequalia basis huius basi alterius aequalis duos angulos aequis lateribus conteiitos aequalcs esse necesse est ... (Titre) : Problema. (Inc.) : Cur in duobus iridibiis simul existentibus diversi colores ex opposito apparent cum tamen in veritate ibidem non existant.

F o 86' (Inc.) : Utrum propter virgineae Virgiiiis Beatissiinae mentis integritatem ceiiseri possit catliolice inter eain et Ioseph perfectae fuisse desponsationis et matriinonii veritatein. E t videtur primo quod non ... Quacstio ex utraque parte dubia etc. -- F0 86-37" en olnnc.

F o S 881-89~ (Tilre) : Quaestio circa principium. (Inc.) : Utrum in- geniti rerum creandarum intuitiva cognitio internam unigeniti pro- ductioriem praecesserit in principio. E t videtur quod sic.

F o S 89"-91" (Titre) : Quaestio studentis disputata. (Ine.) : Utruin preces ex-caritate factae devotornm fidelium divinae voluntatis va- kan t immutare propositum. E t videtur quod non.

Fes 917-93' (Titre) : Quaestio studentis. (Inc.): Utrum ad moraliter bene operandum et meritorie opus sufficiat regiilatum lege naturae. Et videtur quod sic.

Fes 93"-95' (Tilre) : Quaestio Quodlibeti inmagisterium cum argu- inentis. (Inc.) : Utrum incontritus Ecclesiae praecepto se conformans suam ad iniiius semel in anno faciendo confessionein eandem de iure teneatur reiterare iit beneficii sacrameiitalis sortiatur absolutionem. E t videtur quod non.

F o 99." (Tilre) : Quaestio sine argumentis. (Inc.) : Utrum quis e s devotione propter hoc u t in pluribus locis sacris sepeliatur ordi- nando deliiiquat quod in particulas suum Corpus dividatur ... (Tilre) : Problema. (Inc.) : Cum natura non deficiendo in necessariis cuilibet rei sufficientis influens perfectiones innatas quare quandoque errando gignit viros imberbes et mulieres barbatas. Dicendum quod.

F o 9 j V (Tilre): Qiiaestiones qiiac seqiiiintur disputatae siint. in Magdeborch.

LES DISPCTES QUODI,IB~?'IQCES ES DEIIORS DES LXIVERSITES 109

Fos 95"-97" (Tiire) : Quaestio Cursoris circa Principium. (Inc.) : Utrum intuens causata futurd praesentia e t praetcrita luciter et clare possit salva contingeritia alicui ratioiiali creaturae futurum coiitin- gens revelare. E t videtur quod non ... (96") ... secuiidum Holl~ot, Super Sententias.

FOQ7"-997 (Titre) : Quaestio studentis disputata. (Inc.) : Utriiin propter virg'ineae ßeatissimae Virginis menlis integritatem catholice censeri possit inter eam et Ioseph pcrfectae fuisse desponsationis et matrimonii veritatem. E t videtur quod non.

F0 99" (Ti t re) : Quaestio studentis disputata in Lub[eco] (?). (Inc.) : Utrum aliquis viator in hac vita paeiiitcntiali valcat plcnarie Deo satisfacere pro pcccato actuali inortali. E t videtiir quod iioii.

Fes 100'-103" (Inc.) : Iii iioinine Patris ... Crescentes in scicniia Dei. Scribitur ad Colosseiises priino origiiialiter et in pracsciitis hebdomadae missali officio recitatur epistolariter necnon ad S. Thco- logiae gloriam e t honorem proponitiir specialiter. I'raestantissimi ine. Domini Doctores ac hlagistri, Patres ct Fratres in Christo dilectissimii Divino confisus aiixilio in actu praescnti iria per ordineni vestris piis ac benevolis aurihus proponaiii. Priino riamqiie in laiidem Dei et in commendationem Sacrae Scrifiiirac quandam brevem ac puerilein collationem praeinittaiii ... Subsequenter pro Principio e t ratione exercitii circa primain epistolain Pauli quae ad Roinanos scribitiir, quam epistolam Deo auxiliante legam, quoddam diibium cuiii nostro Cursore Venerando investigans disputaho ... Tertia pro recepto honore gratiarum actiones praesentibus referarii. - Fo 104. en blanc.

Fes 105'-107~ (Titre) : Quaestio theologicalis. (Inc.) : Utrum Deus praedestinans mirifice praedeslinalosque eligens magnifice ciincta ordinet decentissime aliquos reprobaiido uoluiitarie. .4d huius quae- stionis partes ... Per coiisequens tota qiiaestio relinquitur duhia. (Expl . ) : Non possint esse ab eiste rationis et sie relinquitor conclusio falsa et per consequens tota positio.

Fes 1071-108" (Inc.) : Cuin liomo ad imaginem el similitudincm condatur Creatoris sui, thesaurus Scripturae Divinae super auruin e t topazion pretiosius in Seiiieiitiarum agro, quem Magister Pctrus Lombardus diverso seminavit seiiiine, reperitur. lIunc agruns Sacrae Theologiae Baccalaurei (107V) veri iitiqiie iii scientiis disertissiiiii diu vomere studiose exercitaiitur infatigabiliter foderiint ... Alagisler Henricus Ruen (?), Sacrae Tlieologiae Baccalaiireus Forinatus ... (1081) ... Magister Udalricus Rishach, Sacrae Theologiae ßaccalaurciis Formatus ... Magistcr Ioaniies Ruri (?), Sacrae Theologiae ßacca- laureus Forinatiis ... Xagister Ioaiines I<oheer (?), Sacrae Tlicologiae Baccalaureus Forniatus ... Magister Iodocus ßrehorch (?), Sacrae Theologiae Baccalaiireus Foriiiatus ... Magister Ioaniies de Treviri, Sacrae Theologiae ßaccalaurcus ßihlicus ... (108') ... Magisicr ... Zerttis (?), Sacrae Tlieologiae ßaccalaureus Forinatus ... Trir cximius Magister Nicolaus Stutz, Sacrae Tlieologiae ßaccalaureiis Ribliciis ... Reverendus Magister ßertoldus de Solt\i-edel, Sacrae Theologiae Rac- calaureus Biblicus ... Veiicraiidus Magisler Aiitoiiius Feragud de

Mentzeiiberg, Sacrae Sheologiae Baccalaureiis Biblicus ... Veueraii- dus >lagister Heiiricus %er de Bercka, Sacrae Theologiae Baccalau- reus Sententiariiis ... Re.\rereiidus Magister Rudolfus de Bercka (?), Sacrae Theologiae Baccalaureiis Seillentiarius.

I:~"OBr-1121 (Inc.) : Induite. vos arniatiira Dei. '\'erhapropositapro comniendatione S. Scril~tiirae praeassiiiiipta et sigiiaiiter prout iii quatuor Sententiaruin libris est coiiteiita' Eph. 6 suiit scripta e t riuiic in curreiitis Iiehdoiiiadae doiiiinicali e~~is to la recilata. lieve- reiidi Patres e l Iloiniiii mei. Sub seiisii niorali ac inystico. (Expl.) : Qui in arniatura iioslrae iiiorLdlitatis clarificatiis cuni Patre et Spi- r i t ~ Sancio iii aeternuin et ulliiniiiii beiicdictiis vivis c t regnas. Ameii.

F o 1121-115~ (Inc.) : Esiit Iiaec iii iiiiivcrsain terram. Ita scrilli- tur hlatth. 9. (Expl.) : I-lallet deificain efficieiitiaiii eL rataiii firiiii- latem seu auctorilaterii ctc. Amen.

Fes 115'-119~ (Tilrc) : Principiiiin Ioaiiiiis de CoiisLaiitia. (Inc.) : Loqiiiiiiiiii veritatein, arl Epli. 4. Noslra Sacra Tlieolo@a quae sola u t vcra niagistra oiniiiiiiii scieiitiaruni facil. - F0 119"-120' en Dlanc. - F0 120r, eil cursiuc dillicile il lire, nn fragrnent dc reirc lignes sur In ps{jchologie de la oolonti. Plus Das, encore deuz ligncs. -- Fes 1211-122" en Dlanc.

F06 123'-1301' (Inc.) : Utrum sapieiitia sit riiclior et eligihilior quam prudentia. Videtur quo(l iion. (Expl.) : Quod suiit habitiis distincti a spc, quod ipsi ponuiii. elc. F0 130', dans la rnarge snpErieure : Kota quaestiones qiias facit De Alliaco ct etiam Ockliarn.

F o S 131'-1321 (Inc.) : Utrum sit necesse pooere in viatore ires rir- LuCes tlieologicales. I-Iic priiiio videnduin. (Ezpl.) : Non plus probat de nioralihus quain de iiitellectualibus.

F O s 132'-138' (Tilre) : Quaestio tlieologicalis . ( ? tlioiiiistica. (Inc.) : Utrum virtiiles morales et cardiiiales remaneaiit in patria. (Ezpl.) : E t ciim ii«ii sit. indiffereiis erit iiieriiorius.

F o 139r-V (Inc.) : Item vidctur quod essentia et esse faciont corn- positioiiem in Deo. (Expl.) : Itein iion esse non praeccdit esse, non duratione, sed iiatura tantiiin.

Fos 140'-141" (Tilre, dnns la rnarge) : I-Ias Coiiclusioiies cuni suis Coroliariis ego Frater Aridreas Fabri dc Iserlolin feci iii priino aiiiio ad legciidiim Sententias in Susato cursorie et iii nie0 Quodlibcto ... (?) ihi 1)uI)lice disputatuni suh lectorr Ioaniie %,Iariiiii qui iiiilii titulurii quaeslionis tradidit, e s qiio pro posse extrasi. (Inc.) : Priina coii- clusio. Ol~iectuni tlieologiciiiii absque duhio oiiinis perinistionis conipositioncni escludens unuiii esi (iiiinino siinpliciler indiuisiini in unitate esseutiac existens ... (1.41') ... Concliisio c[uodlibelaria. Oiniiia illa quae sunt. iii reriiiii iiatura extra deificain fornialiter utique talia suiit a Deo altissiino per sinipliceni eiiiaiiatioiieni producta essentia- liter. (Ezpl.) : Ergo coiiclosio vera.-Suil un fragment de six lignes. F0 1421-" (Tilre) : Quaestio \'enerabilis Patris Lectoris doinus Sacri

Ordiiiis :iiiioruiii erat ista. (Inc.) : Ctriini detrahere et dctrahentem libeiiter audire sit iii detrinientuin proxiiiii niaxiinr peccare. E t

LES DISPUTES Q C O D J ~ I R ~ ~ S I Q S ~ E S E S DEHORS DES CSIVERSITES 411

arguitur quod non ... Iii oppositum ... E t sie reliiiquitur quaestio diibia.

Fo 14ZY (Tilre) : Positio bona. (I~ic.) : Ctriiiii summa felicitas 110- iniliis beatificahilis superrialnraliler cihiis modiis eius appetitus satia- iiva sit et totaliter.

F'> 143' (Tilre) : Qiiaesiio Reveren3i Patris Giiardiani Ordinis Sacri >Iinoriini Sacrae l'lieologiae Lecioris loaiinis Loetiiolster (?). Jii Susato aiino cursoralus inci priiiro rcspoiidebain acl islain quaes:iuiiciii

tune veiiiehairi iiox-iter de Pala\-iiio sliiclio~ iibi fuit regciis Fraii- ciscus dc Naritoiia (?). (Inc.) : LTtruiii siiniilatio ct liypocrifis siiil culpae iiiortalis criininis. E t arguitiir quod 11011 ... In opposiluiii ...

(Qiiaestio siiie argnirieiilis) : Ciir oiierali trabe peccatoriiiii gravium proinptiores siiil ad argiieii<iuni scelerurii fcstucaiii leviuiii. A<l quae- slioneiii siiie argiiiiieiilis respoiideo l~rcviter ... I'rol>lciiia. ;In e s auro alcliimico et $>er arlein sul3limato poterit auriiin verurii fieri iii oiniii valore sirnulato. Ad istud Probleina respondeo et dico qiiod si. Fo 143V en blnnc.

F0 1441-u (Tilre) : Quaestio Revereiirli Magistri in Artibus ac Rec- toris scolariunr in Suin%iio. (Inc.) : Utruin visu quo res animo gerliis- tratur inlus suscipienclo veriiis causelur. Pro parte affiriiiativa ... Sed pro parte iiegativa ... Ad istain quaestioiiem respoiidet. Magister per ires conclusiones ... (1441') ... Problems. Cur latioiies (? ) superiores iiiferioribus contiguae alicuius effectns iiecessario sint productivae. Ad istud probleiiia respoiideo ct dico secunduin Commentatorern Averroem qui fuit inagnus iii philosophia iiaturali.

Fo 1 4 3 (Tilre) : Quaestio <~uocIlibetaria. (Inc.) : Ulruin eiis rea- lizaliini per virtulcm creant.ein ex mere iiiliilo in sua entitate qiiid- ditativa omni acl.ii intellectiis circumscripto extra menlem deificarii fiierit ab aeterno iii poleiitia ohiecliva. E t arguitur ad partes utras- que ... E t sie quaestio pro sua utraqiie partc relinquitur dubia.

F I ( T i ) : Quaestio Revereiidi e l Escellentissiini Doiiiiiii Praepositi Herinanni Greseinuiit S. Theologiae Liceiitiati. (Inc.) : litruin proptcr aniiiiac Christi a corpore cius realem separationeiri Cbrislus vere fiierit mortuus iii iriduo post eius passioiiem. Pro partc affirinativa ... Quare quaestio duhio relinquitur et indecisa. Reverciidc Doinine ! Ad istaiii quaestioiiein pcr tres conclusioiies res- pondeo, qiiarurii prima est ista ... Proi)lema. Ciim cruci Christi u t iinagini Crucifixi ciiltiiin Deo dehitum eshiheamus, aii frustis crucis iii qua Christus pepcndit siinilcin hoiiorein impeiiderc debeamns. ;\d istud problenia respondeo et dico ... Ad argumentum in opposituiri respoiidetur, quod quando dicitiir Filius Dei numquani fuit inortuiis ...

F o 146' (Tilre) : Qiiaeslio Veiierabilis Patris Lecloris Secuiidarii Ordinis Sacri Miiioruii~. (Oic.) : Utriirii oinne ineiidaciuin Iioiniiiis sit faciiiorosiiiii, tuin iocosurn, officiosuin quain perniciosuin. E t ar- guitiir quod non ... Iii opposituiii ... E t sie relinquitur quaestio dubia. Revercride Paler LecLor i Ad istam q~iaestioiieiii per tres coiiclusio- nes [respondeo], rpiariirn priina erit ista ... Q~iacstio sinc argumriilis : .In iocosuiii ct officiosuiii iireiidaciiii~i iii viro reiigioso sit iiiortale

peccatum. Ad istam quaestionem respondeo unica conclusione, e t est talis ... (146') ... [Problema]. Cur aii ( ! ) corrupta oeculte ut virgo poterit apparere absqiie peccato morlali et propter scandalum ut incorrupta fulgere. Ad istud problema resporidco coiiclusive e t dico .. . Ad argurneiitum in oppositum dico quod auctoritas illa intelligitur de inendacio pernicioso. F0 1471 (Inc.) : Ad argumentum in oppositum dico quod qiiaelibet

virtus activa Per suam operationem aliquid agit. FoS 14iV-148' (Tiire) : Quaestio Reverendi Patris Lectoris Lamberti

Brokers. Erat iste Ordinis Praedicatorum. (Inc.) : Utrum ßeata Virgo Iesu Christi Mater sit coiiiparala materiae priinae quae secun- duiii tlieologos a Deo est creata. E t arguitrir qiiod sie ... Relinquitur ergo quaestio duhia. Revereiide I'aler Leclor ! Ad istain quaestio- iiem responsurus tria per ordincni sum facturus ... Secunda couclusio ... Istaiii conclusioiiein Albertus Stagnus tenet et C. Augustinus ... Apris le /'J 147, une feuille a dte enleude ... (14s') ... Problema Mi[no- ris] (?). Ob cuius rei iiituituin Beguttae uria plus Saiicliim Viuceii- tium veneraritur l~enigniiin quain queinquam aliorum vulgari quod nomeii appellautur : Saiite Viiiccntius Riither, quia saepissiine tribus quatuorve ßeguttis qiiadain in doino constitutis fertnr. Sante Vin- ceniius was yii dem huse mit quatuor rullicris. Ad hoc dico et res- pondeo ... I'rohleina Augiislineiisis. (An1 pueris grandiiisculis necdum ad sumptionein Eucharistiae aptis ius ta praesenlis patriae commu- nein ciirsuiii conferat qnid saiiclitatis de altari suinptio ablutionis aut perinittatiir eisciein in aliquid (?) revcreri. Ad hoc dico ... Problema. Cum inerguluin e l anetum coiistat. e s aquarum substantia in primaevo niundi fore crcatus (!) cur mergerido nataiidovc sub aut. in aquis pennas teiient Iiaiic hiiinectatiis.

Fes 14%-152" (Inc.) : Crealio esistciis alicuius rci ex niliilo produc- tio non est qiiaecumquc miit.atio. Ista coiiclusio habet duas Partes. F0 1531." (Inc.): Utruin lleiis ageils sit idem in omnibus. Dicendum

quod iion. (Dans 10 marge supirieure du f" 7 5 7 ) : xota Thomani, in priina parie, q. 19, a. 5.

Fa 15dr jiiirc) : Itein de inalo nola. (Inc.) : Ulruin cognoscat Deus iiialum. E t videtur qiiod non ... Utrurn Deus ca quae coguoscit noii oiniiia sint in ipso. Respondctiir sie.

Ti0 15.4y-15Gr (Inc.) : Utriinl scieritia Dei sil ilisciirsiva ... (155') ... IIriiin Deus cogiioscal nori-eiitia. Dico pcr coiiclusioiiein. (Piii) : Qiiaesiio theologicalis Veiierai>i!is I'alris Ioaiiiiis Martini Wildensis.

Tins 1571-160 en blanc. 170 1GI'-Y (Inc.): I-iriiiii iii iocuiidilate Iioriiiiiiiiii ([iiac in ludis

imtesl i>erpenr:i coiisistere aliqiiaiii viriutciii Scriplorae possil os- Iciidi. i.t argiiitiir primo qiioA non.

F0 1G2r-r. (i'ilre) : Quaestio «ii«~lli!~ctaria cuin ar~iiincnlis Fratris Coiiradi ßeruseii (?). (Inc.) : Utriiin pcrsoiiae in diviiiis in iina sim- plici essciitia siil~sistentes possiiii coiigriie dici tres res aut trcs eiites. E t argiiitiir quod noii ... Quaestio sinc arguinculis. Tjtrurn homiiics in aere pestileiiliali coiiliiiue coiiiinoraiites iiiagis pericliteiitur illis

qiii sunt modo venientes et niodo recedeiites. Ad istam quaestionem dico talem coriclusioiiein ... (162') ... Problema primum. Cnr fratres nostri conventuales et non studentes mittuntur in remissioiiem pec- catorurn, cuin tainen iiullus in liac vita simpliciter possit esse liber obligamine delictoruin. Dico quod studentes recipiuiit inagnam de- lectationein propter inulta i~ona, quae e s studio consequuiitur. Quare libere et voiuiitarie exponuiit Se ad oinriein laborein-et ad okiiem viam auamcninane i~ericulosain et desertain. inalentes omne incorn- moduin sustiiicre quani a studio separari. Sed fratres conveiituales in coiitemplaiione viveiites Deo diu noctuque servientes dum de coiiveiitn ad coiiventiim inittuntur, ne coiitemplatione per iaborein viaruni et per ceteras iiicommoditates decidaiit in desperatioiienb remissio peccatoruin pro quadain delectatiorie eis conceditur et iiiiun- gitur pro laboribus itineris. - Haec detur Henrico Tlieir ... Probleina secunduin. Cur carnalis amor impensus saepe virginibus ardet cor- dialius fraterna dilectione, cum non ainor, sed Caritas secunduin doctorum sententiam ferveat sine fine. Dico quod.

Fo 162' ( u n signe renuoie ce qui suii apris le f o 165'). (Inc.): Conclusio tertia. Iliud quod est materiale per se puta imniunitas a venerea delectatione in naturali generatioiie non fuisset, sed quod est materiale per accidens scilicet sigiiaculum virginale ipsius corporis utique permaiisisset. E t palet ]>er argumentum pro ista parte fac- tum, et etiam est Doctoris Saiicli iii evideiitiis coiitra Durandum ... Ad argumentum iii opposiluin dico.

Fes 1631.164' (Inc.) : Utruin oiiine ens habens esse in rerum natura a primo ente emanavit u t ipsius creatura. Arguilur quod non. (Expl.) : Procedere in infinitum quod fuit probandum. BFo 1641 (Titre) : Quaestio Magistri Andreae Fabri de Iserlohn in Gruningen Anno 1490 sui tricesimo anno secundo feriatus (?). (Inc.) : Utrum incarnatioiie possibili entis summi et aitissimi ubiliquet exis- tenti omnipotentia potuerit una incarnari Persona alia quacuinque semota reali subsistentia. F0 164" (Inc.) : Contra secuiidam partem secundae conclusioiiis

in qua dieitis, qiiod inundi huius factura sit a Deo creata ex iiihilo, arguo sic : Ista propositio « mundus est creatus a Deo e s nihilo D est simpliciter falsa. (Expl.) : Motus mobile e t muiidus quod fuit pro- bandum.

F o 165'-V (Titre) : Quaestio quodlihetaria cum argumentis Fratris Petri Adman (?). (Inc.) : Utruin generatio naturalis sine virginitatis corruptione fuisset, si natura huinana in innocentia perstitisset. E t arguitur pro parte iiegativa ... (165") ... Quaeslio quodlibetaria sine arguinentis. Utruin Adam in statu innocentiae omnem rerum scientiam habuit, ipsuin Deuin per essentiain perfecte cognoverit. Ad istam quaestionem dico per talem coiiclusioneni ... Problema primum. Cur impossibile asseritur animam humanam ante Corpus creari, cum tamen ipsa cum producitur corrumpi non potest nec generari. Dico quod ... l'roblema secunduni. Cur accipiter sil- vestrum animal teste iiaturarnm rerum libro aves quas rapit devorat

coiitiiiuo, cuiii tarnen accipiter donieslicus captas praedas reservat siio domino. Dico quod. - Fo 1661, plusicurs marques cliiffries.

F0 166~-' (Tilrc) : Infrascriptae conclusiones suiit per ine Fratrem Andream Fabri de Iserlohn iii coiiveiit.~ Preiiislaviensi aniio 1430 siib Magistro Hermanno Sgeri (?) Carthusieiiscin (?) ... (il g ehaque fois : coiiclusio tlieologicalis, iialuralis, physicalis, logicalis) ... (Inc.) : Gtruni Deus possit facere substaiitiaiii ex accideiiti. El. arguitur quod sic.

FOS 1 6 i ~ - 1 6 8 ~ (Tilre) : Ouaestio curii arruineiitis Rectoris de Suinino , - %,

(Inc.) : Ijlruin corpora caelestia siiis luriiinil~iis sint geiierativa caloris iii istis iiiferiorihus. Pro parte affirinaliva illius qiiaestioliis arguitur sic ... Quaestio siiie arguinenlis ciusdeiii. Utruin ideae fuiidalae in i)leiiiiudiiie essentiae comnletae in inte,llcctus overatione terinineiitur in creatiiraruni productione. Ad istani quaestioiiein dico per nega- tivain coiiclusionern ... (I6Yy) ... Probleriia priinuin. Cur uiiioneiii liypostaticain quain Verbiim teriiiiiiax~it tota Saiicta Trinitas siiiiul cclebravit. Ad istud probleiiia dico ... (168') ... Probleiiia secuiidum. . . Qiialiter polest salvari ideae ad crealuram relatio, cuiii tanien estre- inoriiin rion reouiratur existentia actualis. Ad istud vroblcma dico.

Fes 1681-169 (Tilre) : Quaestio cuin argumeiitis Nagislri dc Sancto Stephano. (Inc.) : Utrum dormientes possiiit exercere actiis vigilaii- tium. E t arguitur ad partes ... Quaestio siiie arguiiientis eiusdein. Utruin aiigeli qui destiiiaiitur servatis suis propriis spiritualihus corporibus aliqua corpulentiore specie supen-estiantur in qua videri possiiit honiinibus. Ad istam quaeslioiieiii respoiideo per talein coiiclusioneiii (16SV) ... Problema priiiiuni. Quare appetilus sensi- tivus plus obedit rationi quani appetitus ratioiialis. Dico secunduin B. Thomaiii, iii prima parle, q. 81, a. 2, quod duples est appetitus ... ( 1 6 ) . I'rohleiiia secundum. Sint duae eiusdein speciei in uno liorlo staiites lierbae. ouare fit «uod una crescit. alia arescil e s hierne . tarn acerbe. Dico secunduin Alberturii quod

F o 1691.~ (Tilre) : Quaestio cuin argiimeiitis Locati superioris scho- lae Sancti .lnscarii. (Inc.1 : Utruin svecies intellirihiliuin ab actu ~, iiitelligeiidi differentes post actualeni inlellectionein iii intellectu sunt perinaiierites ... (170~) ... Quaestio siiie arguiiieiitis eiusdem est ista. Utriiiii vriinurii ixinciniuni Deriiianeiis e t stabile notiierit ine- liore iiiodo prodiicere [iii] esse eiis creal~ile. Ad istain quaestionem die« per taleiri conclusioriein ... I'rol>leiiia. Cur Aliiii Patris filii qui dispersi ut graiium Xilii colores porteiit sarios si l~i invicciii coii- trarios. Ad istiid ~>rol>lema dico ... Doniiiiicus vocatus de respoiiso er0 gratiis. F"% 170'-171' (Tilre) : Quaestio cuiii argunientis Locati iiiferioris

scholae Sancti Anscarii. (Inc.) : Tjtrum foriila subslaiitialis existens . ,

principium rei iiaturalis iii inateria praeesistat iiecessario aiitequain compleatur eius geiieratio ... ( I i l r ) ... Quaestio siiie arguineiitis eiusdein est ista. Gtruni motus caeli esistens pcrpetuus sil natu- ralis, aiiinialis aut violentus. Ad istarn quaestioiiem dico per talein coiiclusionem ... Prohlenia habetur in cedula.

LES DISPUTES QC.O»LIB~TIQLES EX DEHORS DES LXIVERSIT~S 415

P"' 171"-172' (T i f re ) : Quaestio cum arguinentis Suhlectoris de S. Stephano. (Inc.) : Utruin sensus auditus plus conferat ad scieiitias acquireiidas quaiu visus ... (17Zr) ... Quaestio siiie argumeiitis eius- dein. Utruiii e s digestioiie aliiiienti quae a calido procedit priiicipa- liter saiiguis generetur aliti ipsuiii alilum nutrieiis effectualiter. Ad istain quaestioiicm dico pcr talein coriclusioneiii ... Probleina. Cur aiiiinalia caeca citius vidciitur pinguescere ceteris auteiri paribiis quain aiiimalia visuiii liabeiitia sivc uteiitia videiidi aclibus. Ad islud problerna rlico. - F o 172' en blunc.

F o 173'-' (Titre) : Qiiaestio c~iiii arguiiientis Uai:calanrei de Sniiiiiio. (Iric.) : I;truni hoiiio iicile ct servaiido si habeal caritatein possit seinper palarii facere quainvis sit extra coiifessiorieiii oiiiiiein veri- tatem. E t arguitur pro parte affirinativa ... (173') ... Quacstio siiie arguineiitis einsdem. Utriiiii contiiiuitas foriiiale foriiialiiis t.emporis distiiiguatiir ab eo aliqua specic disiiiictioiiis. Ad ist.ain qiiaestioiiciii dico per talcrn coiiclusioneiii ... l'robiema priinuiii. Quare ~~eccatuii i e s inalitia coiniiiissuin per paeiiitenliain hac iii vila relasatur, curii taineii peccatuiii in Spirituiii Sanctuiii qriod a Christo irreiiiissibile dicitur ceiiseatur. Ilico qnod ... ProBlema secunduin. Cur ius civile eliani pracscribeiiteiii inala Iide tuelur, cuiii taineii praecipiat u t iieiiio alterius dainiio aut iaclura locuplectetur. Dico quod.

F 4 ( C ) : Operalio lioiniiiis non praeexigitur a d coirsecu- tionem beatitudiiiis ...

F o 174' (Iric.) : Uiriiiii per aliciiiiis superioris creaturae actioiiem liomo poterit adipisci suaiii beatiludiiieni. E t arguitur priino quod sic.

170': 175'-li9i (Ti lre) : Quaestio pro Quodlibelo eodein aiiiio e t incipiebat 1432. Qiiaestio priiicipalis et ordinaria ( Inc . ) : Utrum Christi baptisinus coiifereiis vialoribus gratiain et rirlulein sit om- iiibus iiecessarius ad coiisequendaiii vitae aeteriiae salutem. E t ar- g~iilur priirio quod non ... (175v) ... Arguments Lectoris ... (176') ... Dico ... Dicilis ... Contra.

F o 179' ( T i f r e ) : Quaestio disputata per quendaiii LecLorein Augus- tiiienseiri in Magdeburg. (Iric.) : Utruin priiicipcs christiaiii Supposita auctoritate Romaiii l'onlificis in eoruni esercilu irifideles habeiltes curn eis possint debellare lidelcs eis iniuste resistciites.

180'-1S11 ( T i f r e ) : Quaestio qnodlibetaria ciiiii argiiiiiciilis. (Iric.) : Gtruin qiiilibet actns a viatore productus e s quadaiii promis- sioiiis ohligatione sit iiiagis iucritoriiis quaiii quis illi coiisimilis factus ex pura liberi arbilrii electioile. E t videtur quod non ... (180') ... ( l i zp l . ) : Haec soiii Revei'eiide lJaler Leclor ... ( 1 S l T ) ... Quaestio sine arguinentis. ULruin aiiilila Cliristi saiiclissiina quae riieruil in priiuo instaiiti suae coiiceptioiiis cogrioscat oiiinia in divina esseiitia reliiceiitia ralioiie liypostalicae iiiiionis. Ad istaiii quaestioiicm re- spoiideo per ialeiii coiiclusioiicni ... l'robleina prirnum. Quare pro- phcta orando liaurieiis ciiiicla de Dei irienle quaeril velut nescieiis quaiila sit dislaiitia orius ab occideiite. Dico quod ... I-'robleina secundum. Quarc Xoinaiia Ecclesia iion permittit niulieres piiblice

416 L. MEIER

praedicare, cuin tainen niillibi in Evangelio legitur a Domino prohi- hiluni iiiisse. Dico scciindum B. Thomam. (Expl.) : Haec sunt iteruin Revereiide Pater Leclor. - 120s 181Y-1S2v enzblanc.

1'0 1S3r.~ (Titre) : Quaestio ciim argunientis Lectoris Principalis Sac:ii Orciiiiis Minoruiii. (Inc.) : Uirui~i sicut iii inodo volendi teiieniur 1')eiiiii iiiiitari sie cL in volito iioslra voluiitas diviiiae debeat confor- inari. EI. videtiir qu«d sic. (Expl.) : Haec wiit Revereiide Pater Leclor ... (ISAV) ... Quaestio siiie argiiiiieiitis einsdein. Utrum caritas limitala realiter seu positive sit qualilas suscipiens niaius e t ininus intensive. Ad islain quaestionein dico per talem conclusioiiem ... 1'roi)lenia priiiinni. Qiiare facultas tlieologica dogmatizet animarn Christi perfectiorem veridica ratioiic, cum lamen facultas philosophica clainitct iiidividua eiusdcin rationis aequalia in perfectione. Dico quod ... Probleina secuiidiiiii. Quando haec quaestio maiihu in Lege nota atqiie promiilgata ad plenum extiterit soluta nec non deterrniiiata. Dico qnod.

F0 184r-V. (Tilre) : Quaestio cum argumentis Lectoris Secundarii. (Inc.) : Utruni iiatura diviiia abstracta ab oinni Persona formaliter assuinpserit naturain liuinaiiam per se e i realiter. E t videtur quod sie ... (184Y) ... Qnaestio sine arl;umeiitis eiusdem. Utruin per seu- suiii visibilem exteriorein cognitionein habebimus evidentiorem. Ad istan1 qiiaestioiiein respondeo per Ialein coiiclusionem ... Problema priinuiri csL istiid scilicet : Quare 11er auruiii cuin in fundo ciphi po- nitur potus cominuiiis inagis sapidus eificitur. Ad istud prohlema dico secundum Albertiini ... Secnnduiii Problema istud dicitur vi- delicet : Gur rosa quae e s sui natiira rubescit super fuinum sulphuris detenta subito dealbescit. Dico quocl.

F05 1851-186" (Inc.) : Contra priinam parteni ultimi corollarii res- ponsivi, in qiia quidern parte corollarii coiicluditis primo sic, quod aiiinia quae est unita corpori hurnano ut forina siibstantialis sit in- corruptibilis de sui natura. Fo 1 8 7 (Titre) : Probleina priniuin. (Ine.) : Cur Isaac vir iustus e t

Deo carus non illi cui voluit, sed cui iioluit crrore deceptus bene- dixit ... I'roblema secundum. Quare iiifailtis beiiedictio et ad bap- tisiiiuiii dispositio in foribus ecclesiaruin tcneatur, cum hoc fieret eu coiigruentius loco conreiiientius quo baptizatur ... Ad cuius quidem quaestionis partes arguitur utrasque. Primo ad partem negativam sic. Quia oiniie ageiis est praestantins suo patiente. Sed anima quolibet corpore est praestantior ... Et sic relinquitur quaestio pro utraque parte duhia ... Utriini (In moitii du feuiIIef cnuiron est d4- coupie). Fo 1S7Y (Titre) : Quaestio principalis. (Inc.) : Utrum anima corpori

Jiuiiiano unita ul foriiia siibslantialis non de substantia Dei facta sit de sui natura incorruptibilis atque a Deo immediate creata (il s'agif donc bien du d&buf des frngrnenfs des fos IS57-IS7') ... Quaestio quodlibetaria (le resfe est dicoupi).

Fes ISS'-lSSr (Inc.) : Utruin primordiale primum principium per siiaiii oiiinipote~itiam potuit ab aeterno produxisse quamlibet crea-

tam substantiain ... (18SV) ... Item Gregorius ... Illi soli habcnt in cariie positi ligandi atqiie solvendi potestatein siciit Saiicti Al>Ös- toli exemplariter siiiiul cum doctriiiam teneiit ... (1891) ... Coiitra secuiidani conclusioiiem sic argiio. Divina substantia iii sua iioii existit siinplicissima. - l:O 189 en grundc pnrtic dicoupi. F0 189'- 190" en blune.

F a t9lT-" (Ine.) : Utrum Iiabitus scientiae hic acquisitae inaneat in iiitellectu animae separatae. E t arguilur priino quod non ... Iii oppositum ... E t sie relinquitur quacstio ctc. F0 192~-V (Inc.) : iit.rurn Verbum divinurn a Deo Patre aeteriialiter

genitum sit pro salute nostra congruo teinpore incariiaLum. E t ar- guitur priino quod iion ... 1x1 oppositum ... E t sic reliiiquitur etc.

120s 1931-194' (Titre) : ... per Fratreiii Andreain Fabri de Iserlohii 0. P. sub Heriiianiio Syen. (Inc.) : Conclusio priina tlieologicalis in praesenti niateria. Curn nulla actio huinana niedia esse possit in- dividualiter coiisiderata, iiecesse est rationalem creaturaiii esse bonain aut malain ex quaiihet actioiie libera ab ipsa elicita vel iinperata. Contra priinarn partein coiiclusioiiis arguit ScoLus ... Ad primuni argumentum Scoti ... Coritra secundain parteiii coiiclusioiiis arguit Duraiidiis ... Au hoc diceiiduni ... Non Laiiieii ... Contra istain con- clusioiieiii arguit sic Scotus ... ( 1 9 P ) ... Vide gloriosum Doctoreiii S. 'rhoniain, iii Prirna Secundac ... (1943 ... Ad istud arguineiitum respondet S. Tiioinas ... I-laec ille gloriosus Doctor Sanctus in locis praefatis supra allegatis. Vide passus illos heile et coiide iiieinoriae et sic tuus inteilectus iiluslrabitur ... Arguincnta siint coiitra S. 'l'ho- main Doctorcm egregium Divi Ordinis Praedicatoruiii.

Fon 194v-195v (Inc.) : Utruin per Scripturain Veteris Testaiiienti possit probari quod Christus iii Lege proinissus veniL. i'robatur quod non ... Wabetur in Talinud ... (19cV) ... ILein riola l>eiie. Passio Christi potest dupliciter considerari. - F0 197'-198' eil blunc.

FoS 199'-201r (Ti lre) : Quaestio priiicipalis et ordiiiaria iii Ureiiia, primo anno ct Domini 1451. (Inc.) : Utruin confirinatioiiis sacramcii- tum duiiitaxat baplizatis et ab episcopis ordiiiarie conferendum siL eisdein de hene esse necessitatis assereiidum. E t arguitur priiiio quod noii ... Quaestio vcra et per consequens reliiiquitur dubia ... seu ambigua. Ad liaiic qiiaestioiiem, Reverende 3lagister, Vestrae Pa- ternitati responsiirus tria per ordinern sum facturiis ... Quantum ad primuiii exciiso me, lieverende Magister noster, quod non surn suffi- cieiis ad istam sivc ad quaincuinque quaestioiiern Vobis respoiidere, tain propter iiigeiiii niei ruditateiii taiii proptcr quaestioiiis diflicul- tatem tarn ... Coiiclusio priina ... (200') ... Haec suiit quae etc. Arguinenta Lectoris. CoiiLra corollariuiii responsivurii et totarii po- sitionein arguitur sic.

Fes 2021.2031 (Ti tre) : Quaestio quodlibetaria cuiii arguineiitis est ista. (Inc.) : Utruiii ultra esseiitiale praeiniuni quod coniinune est sanctis aniinabus iii patria aureola debeatur quibusdani specialiter aii omnibus existeiitibus in ea. E t arguitur primo quod omnibus ... Igitur quaestio falsa et per consequens dubia pro utraque parte ...

27

(2023 ... Haec sunt argumenta Lectoris Contra qiiaestioiieiii quocl- libetariam. Contra quaestioriem quodlibetariain arguitur sie. Dicitis eniin quod ... Dico. - F0 203" en blanc.

F a 6 2041-206" : Diuers Iragnients De coiifirinatione. C/r 199'- 201".

F o 2071 (Inc.) : Quainvis Verhuin carnem e t aiiimam simul e t semcl operatione Spiritus Sancti assuinpsit, per hoc tainen Persona Patris aut Spiritus Sancti noii liinilata fuit. Ista conclusio l iai~el duas parles probandas.

F o 2 0 7 ~ (Tifrc) : Quaestio Frairis Ioaiiiiis I.eller praeseiitata ei a Magistro studeritiuni. (Iric.) : L'l.rum heatitudo oiiliiium repleiis clesi- deiiuin sit aliqiiid creatuin vel ex niliilo factuiii.

F e 2081 (Tilrc) : Quaestio data Cliristiano Xuser 14.51. (Ine.) : Utmin Virgo gloriosa Salvatorern humaiii geiieris peperisset, si liomo ad iinaginem Dei iactus in suo hoiiore iiiansisset. E t arguitur quod sie ... In oppositum ... Ergo quaestio duhia. (Expl.) : IIaec sunt. - F0 208" en blanc.

Fo 2091." (Inc.) : Contra priinam conclusioiiem arguitur sie. Per- sona I'atris coiivenieritius erat iiaturae liuriiaiiac uniencla.

F a 210'-" (Iiic.) : Utrum virtus virgiiiitatis transferens hoiiiiriein iii statuin aiigeliciim escellat dignitaie et iiol>ilitate inatriinoiiialc coii- iugiuiii. E t arguitur quod noii.

F0 211T (Titrc) : Quaestio data Fratri Tlieodorico Ducis conventus Hildeiisis aniio 1451. (Inc.) : ctruin Virgo gloriosa Salvatorem hu- mani generis peperisset, si homo ad imagiirem Dei iactus in suo Iioiiore iiiansisset. E t arguitur quod sie. (Inc.) : Utrum inferior spiritus angelicus coiitiniie Deo frue~is actiiali sua dilectione proficere possit ex superioris spiritus illuminatioiie iri divinae essentiae lxatifica fruitioiie. E t arguitur primo quod non ... Iii opposituin ... Igitur quaestio vera et per coiisequeiis dubia.

F0 211'' (Inc.) : Pro secuiida Parte coiiclusionis responsivae videnda suiit duo. Primum est an virginitas sit bona. F* 2121 (Inc.) : Itein fides dicitur. - 1'0 212" e n blanc. F0 213' (Inc.) : Utrum essentia 1ial)itus fidei csse possit in intellectii

al~sque aliquo liahitu existente in voliiiitate. E t arguitur quod non. F0 213'' (Inc.) : Ai) Iiereditale escludunlur Iieredes etiain si sink

Iilii iii tri bus casibus. 1.'" 214'-O (Titrc) : Quaestio ciim argiiineiitis XagisLri de S. Steplia-

iio. (Ilic.) : Ctruiii ad coinparabilia proprie dicta rcquiratiir necesse quod sinl specie specialissiina eadeiii iii suo esse. hr(uitur ad Partes ... (214V) ... Quaestio siiie arguineiitis. Ulruin possil esse quod inul- tuin est iniruin qiiod vuitiircs oiniies praeter ririim feriiiiiei sexus ~>aiiiint iioii per ampiesus. Ad istain qiiaeslionein dico pei talem coiicliisioiieiii ... I'robleiiia priniiiin. Qiioniodo vcra siL e l catlio- lica dieruin post iiativitatem Clirisli duodeciin v:ilgaris praeiioslicatio, cliiodecim iircnses lunares repracseiitativuiii quoad clarurn vel ob- scuruiir. Dico quod ... Problema secuiidmn. Quare arbores frutices <lei>ilis exisieritis caloris iiigeiis suIfcrre possint frigiis, cluod Corpora

hunlana inteiisissiinuin caloris iieqiiaquarii siifferrciit \-iridine careii- tia quam eoruin taiiicn biada suiit halleii1i;i. llico ad i~rol~lenia quod.

Fe 215T-v (Tilre) : Quacstio ßaccala~irei in Summo. (Inc.) : Utriim unus et iderii iiumeriis sit cuhitiis ct quadraliis. Quod sie paict ... Quaeslio siiic argiiiiieiilis. Uiruiii ligiiiiiii crucis Christi foiiiis gra- iiae et redcmptionis iiisiruineiiluni snliliiferuiii sil cultii iairiae a fidelibus adoraiidiirii. Ad haiic quacslioneni rcspoiideo per Lalcm ~ol i~i~Siol ien1 ... ... I'rol~lc~iia priiiiuiii est islud. Quarc qoi- libet homo dorinit et. iiiius plus quaiii alter. Die« ... Sccondiim 11i.o- blenia est istud. Quomodo iiiteiiditur Bietuni istod Eraiigelii @ cL pcperil fililiin suiim priiiio~eiiitiii~i *, e s quo priinuiii dic:il ordiiiem, idco vidctur quod hIaria 11cperit diios filios. Ibi dico. -- Fo"16r-217r en blonc. - Fo 21T : Frnyrn~nls.

Fa (Tilre) : Qiiaeslio pro priiicipio quaiido iucraiii Magister sludeiiliuin in 3lagdebiirg ad quaiii respoiidit l3aliliasar Domestorix pro .tune Ciirsor. (1nc.j : Gtruiii Cliristas qui peccarc rioii potuit de- fectus Iiuinaiiae iialurac assumere dcbiieril. Argiiiliir primo pro parte negati7:a ... Iii oppositum ... E t sie relinquitur qoaeslio dubia.

Fes 219r-2201 (Tifre) : Quaestio data 3lagisLro slii~1eiii.iuin eodeni aiiiio. (Inc.) : Glriiin aiiiina 13. Cat.hariiiac videris Deiini I>eatificc cognoscal i]>sum al>s<liie simiiitudirie. E t argiiitur qiiod non ... Iii opposituin ... Per conscqueiis qiiaeslio dubia. - F0 220" en Dlunc.

FoS 221'-222~ (Tilre) :Quaestio data i'ralri Adolfo de Schyda coii- ventus Tremoneiisis. (Iiic.) : Gtrum ad reddenduin cuilibet honiiiii secundum qiiod iiieruit pocnain vel pracmiuin dcbeat esse rationa- biliter hituruin generale iudicium. E t argiiitiir primo qiiod non ... lgitur quaestio Ialsa et per coiisequeris dubia.

F0 2231-1 (l'ilre) : Qiiaestio cuiusdain Doctoris Carinelitarum dis- piitata per eundem in Magdehurg. (Inc.) : Utrum D a ~ ~ i d propheia cognoscendo Filii Dei iiicariiaiioiieiii prae aliis escellentius liabueril. proplieiicani re\-eialioiierii.

F0 221'-V (i'itre) : Quaestio dispiitata per Lectorein priiicipaieiii Minorum in Magdeburg. (Iiic.) : Utruiii Christiis Pontifex pius pas- sus pro homiiie meritorie sit sub Iioinine univocc hoino et ciim Patre aequalis potentiae.

F0 2251.' (Tifiej : Quaestio disputata in Magdehiirg per Magi- striiin 1-leiiriciiiii Zaieii Ordiiiis IIcreiiiitaruiii. (Iiic.) : h i i siciit divina esseiitia polest aliquatii si)cciciii pcrfeclissinie creare ila raleat a sul~iecliva depeiicle.iitia quodlil~ct accideiis separare.

F0 2201-v (Tilre) : Quaestio Magislri Andrcae Fa11i.i de I ~ ~ ~ l o l l i i , principalis in Treirioiiia 14 ... ( '2) . 1497 disputata iii Treiiioiiia iii civitatc inipcriali ( ? ) 1.198. (Inc.) : Clrum iii enle ... (?) ~Irirnissinlo et siniplicissiino iioii iiiuiabili oinnirio aliqiiaiiter iii uiia ~ulIStaiil.ia pliires processioiies quaiir duac siili. polieridBc re2liter ... (22(iY) ... 111 Quod1il)eto teiiipore ei. aiii~o qiiil>us supra per Magistrurii Aiidrcaii~ Fabri de Iserloliti 0. I'. (Ine.) : Coiiclusio priiiia. Suininuiii iiiipera- tori.

Fes 227~-230~ (l'ilre) : Quaestio priiicipalis ioco Quodlibeti in Mag-

quod si denegetur eis qiiod appetunt, statim abhorrent, etiam ali- quando abortiunt. Dico quod ... Problema secundum. Quare Iu- daei potius iniserunt Socratem quam Piatonein, cum tamen Piato fuit digiiior Socrate. Dico quod. Fo 234" (Tilre) : Quaestiones unius una. ( C ) : Utruin iudex

corruptus pro parte corriiinpente iniustam ferens sententiam Contra ius delinquat [plus] quam pars corrumpens. Arguitur quod iion ... Quaestio siiie arguinentis. An Christus in institutione Eiicharistiae sacraiiienti per se id surnpserit e t qualeni discipulis dedit. Dico qiiod ... I'robleina. Qiiare Iiomo vulneratus in tympori dextro perdit ociiluiii sinistrum et laesus in tympori sinistro perdit oculum dex- t u . Qiiare homo iracundus et furiosus propter furiain eius ma- lain cle facili doleL (?) oculos. Dico quod ... Quare soliis Iiomo iiiter cetera aiiiinalia ciim incipit coire barbescit. Dico quod.

Fa 235r (Inc.) : Utruin Deus qui infinitus est prae aliis formaliter praeteritaqiie futura contineat praeseiitialiter. - F'Js 235"-236' en blanc.

F0 236' (Inc.) : Utrum Deus qui in temporis principio produxit mundum quem potuit produxisse sibi coaeternum in duratioiie, in temporis fine factiis sit Iiomo pro hoininis perditi reparatione. E t arguitur quod non ... In oppositum ... Ergo etc. - Fo 237 : QueIques fraqmenfs. - 120s 237"-2351 en bl(~nc.

FOs 235"-239" (Ine.) : Utriim Beatissimae Virginis Filiiis in in- stanti suae conceptio~iis fiierit pleiius Omnibus virtutibus. E t ar- guitur primo quod non.

Fas 239"-240' (Inc.) : Utrum a Deo Omnium rerum primo principio per Verbum increatum sit factum in primorum dierum numero se- nario totuin universum pcrfectiiin et consuinmatum. E t arguitur quod rioii ... Jtcm, istis tribus sc. irnperfectae co%nitioni finis, teii- deiitiae iii fiiiein ct dilectioiii Iinis ... Alia tria in patria, perfecta SC.

visio. - F0 240" en blnnc. F0 2411." (Titre) : Quaestio cum argiimcntis Lectoris principaiis

Sacri Ordiiiis Fratruni Ninorum. (Inc.) : Utrum ~nodus rerum et res quaevis ab aeterno ct ab aevis cognita realiter sit in esse subiectivo ente primo et activo producta temporaliter. E t videtur quod non ... In opposituin est ... Ergo qiiaestio vera et per conseqiiens dubia. Conclusio prima ... (241') ... Quaestio siiie argurnentis. Utrum vir- tutes morales iiecessariae iii vita temporali maiient quoad habitus in stat.11 ae1,ernali. Ad istam quaestionem respoiideo per taiem con- clusioiiein ... ProBleina priiiiuiu. Cur maxiilaruiil percussio sit de- piitata potius ad confiriiiatioiiis sacrainenLuiii qiiain aiiriuiii impuiic- lio cuin sit apLiiis recordatioiiis instriimeiiliiiii. Il>i dico quod ... Prohleina scc.iiiiduiii. Quarc potus sit magis sapiclus posL sciptica e t acetosa, iiiagis autem insipidus post mellica et dulcorosa. 1:)ico quod.

F0 2421.~ (Titre) : Quaestio cum argumentis Lectoris secuiidarii eiusdem Ordinis est ista. (Inc.) : Utrum lus existeiis forma substaii- tialis et iioii Corpus luininosum primo die sit facta pcr Verbum su-

pcriium et gloriosum. E t videtiir quod non ... In oppositum ... Igi- [ur (qiiacslio] r e ra et per coiiscqiieiis dubia ... (242') ... Qiiaestio sirie argiimenlis. Utmm posita caiisa actiialiler sii paritcr caln efIecta realiter. ;\d istain <~iiaestioiiem dico per talcln c o i i c i u ~ i ~ n e ~ l ... P:.~jbleiiia p~~imilrii. Qiiai'c iina Iiomiiiis iiiaiiils Si :>er serpeiitci1l iiilosicetur per alterum Eonli iininersain saiiitali restiiuetiir. ßico quod ... Prolileina se.ciiiirliiiiii es1 isliid. Qiiare Iiomri ieiiinus iiondiim eil>« recrealus iiiaioris csl. gravedinis quain cilio refocillatiis. Arl iistrd problema dico. - F0 243'-' <?I? hliiric.

1.'" 2441.' (Ti lrc) : Quaestio ciim arguiiierilis Dorniiii Beriiar~li ca- pellaiii in llcclcsia Saiicti Marliiri. (Iii<:.) : F.:l.ruin posl esiiin agrii ~~asclialis ?uit Oiristo cihiis sacrar~ielitu~li sui corporis sicut C i apo- slolis. Pro parlc aifirmaliva ... Pro parle iicgati\-a ... Igilur C]iuaesti« ciubia. Ci,iicliisio prima ... (24.4') ... I'roblciiia est islud. Cur priiiiis pareiitil~iis adhoc iii statu iniiocciiliac esisleiiiiiius iinii1or1alil)us siiic cihi susleiilatio~ie risisse polciilil>iis cihus Iaiii~jiiam i~idigciilil~us pro coiiserralioiie vi1.a~ sit ordinatus. Dico qiiod. F0 245r-\' (Tiire) : Quaestio ciim argiiiiieiitis 13cctoris scholae a]iiid

S. Ariscariuiii. (Inc.) : Utrum malurn alioriim riialoriirn suminum sit causa ponibile, iiti Scripturis boiium alioruiii bonoriiin siimmuiii exis- t a t in vanuni ( ? ) ostcnsiliilc. Pro veritatc quaesiti. Pro faisitate illius ... Quaestio dnhia ... (245') ... Qiiaestio sine argunientis est ista. Gtrum Iiumana naliira prae ceteris aiiiinaiitihus ienerioris coinplesioiiis praeiulsimcntis (?) dotata per leiiiporis secessum plus qiiarii erat aiitiqiiitus sit debilitata. Ad istani qiiaestionein dico per talein concliisionem ... Probleina est istud. Cur odio viri primo cog- iiila ab eo nulicupatur, ctim (aineii ceteris paribus ainorc mulieris priino iiotus ab ea rarissiriie seqiicslratur. Dico ... ( I 3 p l . ) : Haec sunt.

Fe 246'-" (Ti ire) : Quaestic ciiiii argumeiilis ßaccalaiirei scholae apud C. Aiiscariiini csi ista. (Iiic.) : Uiruiii illi1)eralilas vitiuin oppo- siluin liberalitaii sit peius aitiuin prodigalitate. Veritas utrariiiiique partiiiiii suppositi palet ... Ergo qiiacsi'io diil>id ... (216') ... Quaes1,io siiie argiirnentis. utruin oninis actus a virtule. moraliter honus sub aliqua lese naiurali sit conslitntiis. Ad istain quaestioncin dico pcr ialerii concliisioirern ... Prohieina. Ciir religione ahsolutae iiivenciilac Bcgiilae iioiiiinalae inagis iratribus reiigiosis qiiani aliis inarilius aiiiore necnoii coliahitaiione sunt sociatae. Ad lioc dico quod.

Fo 2 4 T V (Ti f re ) : Quaestio cuin argiiiiienlis \3'iliielmi Su1)iectoris dc S. SIe]~liallo. (Iiic.) : Utriiill illc terinirius elis significal uiiivoce substantiain et accideiis. E t arsuitiir ad partes ... Igilur quaestio duliia ... (247') ... Quaestio siiic argumeiitis eiusdein est ista. Utrum iiilgor qiio oculils apparei fiilgere et sciiitiilarc si!. iii ociilo vel extra ociiluiii. >\CI istain qiiacstioneiii dico peu Calcu coiicliisioncm ... IJroblcnia primiiiii es1 isliid. Quare surdi a nativitate raro calvescuiit. Ad istud dico ... Probleina secuiidi*rn est islud. Qiiarc com duobus ociilis iiiagis et inelius videnius litteras, sed alia ohiecta magis recte oidcnius iino solo oculo et alio clauso. Dico quod. (Expl . ) : Quodlibet dispiitaluii! pei Revcrciiduiii Leclorein Ilelmoldiiiii Liideri in ßreriia

Aiino Doiiiiiii 1445, cuni responsalis fuit Heiiricus Meyner. Eodein anno fuerunt ihi sex promoti, quoriiin unus locunl noii visitavit Ioannes de Marchia. Tlieodoricus Diicis conveiiiiis 1-lildensis. Fre- dericus. Cliristianus Muser. F05 2481-250r (Tifre) : Qiiaestio i'riiicipii pro sec uiido aiino iii Bre-

iira' iii die Caeciiiac 1431. (Inc.) : Ulriini suffragia facta per homiiies corruptos viliis pcccatoruin sint. ad poeiiae mitigationem e t in reme- diuin aiiiriial>us fidrliuni defiiilctoruni. Et videl.ur primo quod noii ... In oppositiirn ... Ergo qiiaestio vera et per consequens dubia ... (248') ... I-Iaec sunt. Revereiide Pater Lector. (En ninrge) : Argu- iiient a Lectoris.

F0 250' (Tifrr) : Coiicliisiones in Susato. (Inc.) : Essentia divina. 1'0; 251'-2.52. (Inc.) : Litmin Deus a qiio sciciitia et omnis sapieniia

hoiniiiibus derivatur suhiectum tlieologiae revelalae piae vere esse dicat,iir. Arguitur priino quod rioii ... E t sie reiinquitur quaestio dii- hia . ( 2 1 ) . I-Iaec sunt quae pro praesenti Revereiide Pater Lector offero ~ e s t r a e \'eneraiidae Paternitati humiliter corrigenda.

Fes 2531-256Y (Inc.) : Venerabilis Isidorus, libro suo de Synonymis ... Praestaiiiissiini mei in Christo Doinino Doctores, Magistri, Patres ac dilectissimi Fratres i Confisus huius Beatissiinae Trinitatis au- xilio duo in praeseiiti actu per ordinem facere assnrgo. Primo qiiidem Collationem compendiosain pro Sacrosaiictae Paginae in quatuor libris Sententiarum coiiteiitae commendatione proinulgare. Secundo aiiiorosas gratiarum actiones liuic almae coiigregationi pro benigiia e t hiimili omiiiuni visitaiione personare. Quantum ad priinum ... Re- verendi mei.

170s 2571-260Y (Titre) : Quaestio priiicipalis in Vesperiis determinata ner me Fratrem Nicolaulii dc I>uvelandia. Vesueriavi Anno Domini 1439, Feria IIIa post Laetare, fuit tiiiic ipso dies. Gertrudis. (Inc.) : Utrum coluinba quam Spiritus Sanctus per supemenientem gratiain ad generandum (?) Deiim et homineni foecundandu~n in patria ceteris caeli ariculis aliius volavit. Quaestio duo supponit ... E t sic relinqiiitur duhia. Secundum almae universitatis Coloniensis ex prae- scripta generali quaestione eliciuntur tres particiilares subscriptae (Expl.) : Collocavit. Quod fuit probandum. E t tantum de ista coii- clusione et per corisequens de tota niateria.

Fes 2611-2621 (Inc.) : Gtruin columba einissa dearcha Paterni pec- toris irr qua erant omiiia idealiter volitans super oiiinia scientiaruin maria rarnuiii olivae in ore defereiis ad arcliaiii iiiide exierat sit re- versa finaliter. - F0 262' en blanc. Les trois feuillets suivants ont 616 arrnchis.

Fes 2631.261' (Inc.) : I;trum viator absque gratia per liberum ar- bitrium producere possit actunl vitae aeternae ineritorium. E t ar- guitur priino qiiod sie ... In oppositum ... Ergo quaestio pro ista parte vera et sie relinquitur quaestio Doctoris praesidentis pro utra- que sui parte duhia. Conclusio prima. - F* 264V en blane.

Fos 2651.266~ (Titre) : Quaestio Fratris ... (rognd). Quaestio mihi assignata per Hevereiidum Palreiii nostrum Lectorem et ... (rogni).

424 1.. MEIER

(Inc.) : Utrum sacerdos qui e s iure divino tenetur confessionein celare poterit peccata confessa si seit alio modo vcl de licentia confitentis legitime revelare. E t arguitur primo quod iion ... In oppositum ... E t sic relinqiiitur quaestio dubia. Revereiide Pater Lector 1 Ad istam quaestionein difficilem mihi proposiiain Vohis respoiisurus tria per ordinem sum facturus. Primo eiiim habe0 quaridam ineae insufficientiae excusationem praeiiiittere. Secundo protestationem in scliolis theologorum fieri consiietam volo annectere. Et. tertio incam iutentionem in tribus conclusionibiis habco poliere ... (26Fv) ... Ista siiiit, Reverende Pater Lector, quae seiitio de quaestione Vestra dif- ficillinia c t offero ea Paternitati Vestrae humiiiier corrigenda.

F0 2671 (Inc.) : Conclusio. Novae Legis sacramenta ordinata ad Iioininis salutem suscipientibus conferunt gratiam et virtutem.

Fes 267~-26Sr (Titre) : Quaestio Fratris S. (Inc.) : Utrum fruitionis heatificae ohiectum scientiae theologicae sit subiedum. E t videtur primo qiiod non ... In opposituiii arguitur ... Et. per coiiseqiicns re- linquitur [quaestiol duhia ... (268') ... Coiiclusio. Baptismus Ioannis a Deo insiitutus non contulit gratiam ipsam suscipientib~is.

Fo 2 6 S ~ (Tifre) : Quaestio Fratris G . R. (Inc.) : Utruin delectatio quae est felicitatein concoinitai~s sit principali ( !) qiiain visioni ( I ) existens.

Fa 269r (Inc.) : Conclusio. Materia haptismatis debet esse aqua pura ut Christiis docuit iri Sacra Scriptura ... Conclusio. Propter peccatuin baptizaiitis preshyteri non iinpeditiir effectus evangelici sacramenti.

F0 2 6 9 ~ (Inc.) : Utrum Deus omnipotens Thomani et Ioannem in ministerii sortem cligens cunctaque e s nihilo iii esse producens etiam quemlibet actum sit efficiens.

FO"21i0'71v (Titre) : Q.uaestio I. L.(Inc.) : Utrum Verbum quod secundum Ioannem apud Deum erat a principio ad tollendu~n Adae peccatiim sit caro factum tempore congriio. E t videtur primo quod sie ... Igitur quaesiio vera et sic relinquitur pro iitraque parte dubia ... (271r) ... (Titre) : Quaestio eiusdem. (Inc.) : Utriim perfecta hoininis felicitas sive heatitudo consistat in aliquo temporali bono.

F0 271" (Titre) : Quaestio Fratris S. D. (Inc.) : Utrum lex Christi cordibus fidelium indita ignea e t pura sit usque in finem saeculi contiiiue duratura.

FOs 272'-273Y (Titre) : Quaestio Magistri studeiitiuin iii Magdeburs iiiilii ibidem deputata. (En plus gros cnractiires) : Quaestio mihi assignata. (Inc.) : Utrum qiiid increatuin sit. ipsa felicitas qiiain desidcrat quaevis hiimaua voluntas. E t arguitur primo quod sic ... In oppositlim est Doctor, in Prima Secundae, q. 3, a. I ... Ergo quaes- tio dubia ... (2.72) ... Haec sunt carissime Magister studentium.

Fos 274'-276' (Tiire) : Quaestio milli data pcr Regentein nostrum Reverenduin Patrem Fratrem H. B. (Inc.) : Utruni possihile sit via- tori in pracsentis viae esilio vitam aeternarn proinereri absque divinae gratiac ausilio. E t videtur quod sie ... Iii opposituiii ... Igitur quaes-

tio dubia ... Haec sunt Reverende quae sentio de Vestra quaestiotie difficillima mihi proposita et offero etc.

Fo 276" (Inc.) : Utriim ad finein iniellectualis naturae qui est beatitudo aliqua requiratur delectatio.

Iio 277i-Y (Tilre) : Quaestio ... (rogni). (Inc.) : Utriini anima sicut reinanet Separata a corpore sic sine corpore existens possit iiiteili- gere. E t arguitur quod non ... Iii opposituin arguitur ... E t sie quaestio dubia.

Fa 278'-7 (Titre) : Quaestio ... (rogni.). (Inc.) : Utrum scientiam ( I ) quam Philosoplius iii Libro de aiiirria poiiii vcra ct iiaturalis esse possit. E r arguitur quod iion ... In opposituiii argiiitur ... Igitur quaestio duhia.

FoS 2791-281'' (Inc.) : Utriirn plirus viator Deum vidcns siib vela- mine in tantuni possil proficere quod pro statu huius iniseriae valeat in visionem beatificam assiirgere.

Fes 282'-285T (Tiire) : Quaestio priiicipalis. (Iric.) : Ctriim adirii- nistratorii Spiritus divinae claritalis speculuin contemplantes iiituitu irrefragabili mox conditi aliquomodo fucrint praescii de sua futura heatitudine interiniiiabili. E t arguitur prima qiiod sie ... In oppo- situm ... Igitur etc ... (284') ... (Tiire) : Quacstio quodlibetaria cum argumentis. (Inc.): Utriim angeli Ileati iii quibus nieriium non praecessit praeniium ieinporali diirationc aliquid mereantur in quo- tidiana circa 110s exercenda iiiiiiisieriali operatione. E t argiiitur quod sie ... In oppositum ... (284") ... (Tiire) : Quaestio sine argurnentis. (Inc.) : Utrum solum unum aiigeliiiii angelus polest illuininare sie ei loquendo quod alter aliorum euni non intelligat suam locutionem percipiendo. Respondetiir breviier quod sic ... (285') ... Prohleina. Cur angeli in corporibus non sentiiinl vel imaginaiitur, ciiin tainen in his maiiducant et loquuntur. Respondetur breviter quod.

F o r 285"-286' (Titre) : Quaestio quodlibetaria Reverendi Lectoris Minorum cum argumentis. (Inc.) : Utriim Paterna in mente quae eadem est in Spiritus Saiicti miinerc actus opcrativtis et productivus durant secundum prius et posterins ct quasi gcnere. Contra qiiae- situm arguitur sic ... Pro veritate qiiaesiti est ... Igitur etc ... (2863 ... (Titre) : Quaestio sine arguineiitis eiusdem. (Inc.) : Utruin praesup- posita dictorum actuum distirictioiie prius luciferuin intelligat Dcus quam Verbum ex memoria feciinda producat. Resl~ondeo per prae- dicta quod ... Problema. Meiidicitas quae pro Christo 1-oluntarie iioii assumpta petentis statuin ob (?) cur non slatiin spoiite pro Christo mendicitatem intollcrabiliter scandalis ... (rogne). Respondeo quod.

Fes 286"-287' (Titre) : Quaestio quodlibetaria Veiierabilis Lcctoris Ioannis Bocliolt Ordinis Miiioruin in Siisato. (Inc.) : Utrum caelurii per intelligeiitiam creatuin moveatur aiit per naturalein forinam. Quod per naturalem ... In contrariuin est ... Igitur etc ... (28i1) ... (Titre) : Quaestio sine arguineiitis eiusdem. (Inc.) : Utrum an (?) bonorum vel maloruiii angelorum ministerio aniinae defunctoruin purgentur in purgatorio. Respondeo quod ... Problema eiusdem. Quare Ioannes Evaiigelisia cuiii fuerit seiies iniberbis depingitur et

Ioaniirs Raptista cuin loiiga harba, ciiiii iiiveiiis decollatus perliibea- tiir. Respoiidctur.

Fm 2Siy-28S' (T i t r~ ) : Oiiaestio oiiodiibetaria Rex-ereiidi Patris Her- , .. i~iaiini TTerlelisis cum argiiilientis. (Iiic.) : Utriim aiiquis possit pae- iiitentiani taiii condignam iaiiiqiie friirtifcrani Faccrc pro oniiii sun iiiiqiiitate ut taieiii mereatur a Deo grntiaiii rccil>er? quod in eadein a qua crcidit rcstitiiatur diglitale. E i arguiiiir quocl 11011 ... Sn oppo- situin ... Ergo quaesiio w r a et sie reliiiquitiri' duhia ... (28ST) ... (Titrc) : Qiiaestio ciusdciii sine, argiiinentis. (Inc.) : Uiruin aliqilis per iiiiii~itaii\ Dei poieiiiiain inil'aciilose foriiiaius de qiiocuiiiqiic eilte particeps fieri debeat pcccato qood traducitur in bomiiies a primo parenle. Rcspoiidro qiiod ... i'rol>lciiia. Qiiarc iiiii~ersale dioisione non ]>«lest ficri quod tcriuiiieliir divisio coiiliiiui. Dico quod.

F<' 2881 (Titre) : Qiiaestio Vcnera1)ilis hlagistri Ariiuni Gerardi iii deii Iiolle. (Inc.): Ulrui~i aii (?) intrlligil>ili specie infiisa vel ab- stracla esula anima a corpore tiinc inlclligal e s mcnloria relninis- cciido acta. I'ro parte iiegativa arguitur sie ... Pro partc affirmati\-a ... E t sie reliiiquitur.

F a 289'-V (Titre) : Quaestio quodlibetaria Reverendi Magistri Ber- iiardi Doctoris in Medicinis necnon Recloris scholariiiin in Susato. (Inc.) : Utrum Deus soluin loqiiendo philologice et iiaturaliter possit operari affective et transeiinier. Quod sic prohatur ... (289") ... (Tifrc) : Quaestio eiusdeiii sine argurneiitis. (Inc.): Utrum iii sub- staiitiis separatis matcria spiritualis poiiatur gratis. Dico breviter ... Problema. Cur ab Alherto piginaei inter bruta niimerantur. cuin tamen loquela u t idem dicit. perfruaiitur. Respondet All>ertus, Li- I>ro T711 animaliiim, tr. I, C. 6, qiiod.

Iios 289"-290' (Tiire) : Quaestio quodlibetaria cum argiimentis Ho- norabilis Lectoris Ordinis IZremitarum C. i\ug~istini. (Inc.) : Utruiii cuni aniiiia Christi a principio suae creationis immediate. clare e t nude viderit diviiiani essentiam: an viderit et iiuiic videat omiiia quae iiatiiraliter ac idealiter sunt in ea rclucentia. E i arguitur primo quod sie ... In oppositum ... Ergo reiinqnitur qiiaestio diibia ... (290') ... (i'iire) : Qiiaestio siiie arguiiientis einsdein. (Inc.) : Utrum caro Christi dun1 per Vcrbuin divinum niediarite aiiiina assuiiieretur prins in Virgine Matre naturaliter fueril organisata qiiam viceretur. Dico breciler quod ... Problciiia eiusdein. Ciinl piiimae avibus et folia arboribus decidentibiis aiinuatim redrant quarr dccalvatis ho- iiiiiiihus pili non recresciint. Respondrtur qiiod.

F o S 291'-282' (Inc.) : Cor atque ... (2921) ... (Inc.) : Qoaeritur utruin a cita infinita vita dericata distingurbatiir a finita viva anima creata ... E t arguitiir primo ad partein iiegatioain.

F o S 292'-293' (Inc.) : Utrum iliteilectns viatoris possit elerari ad videnduin Deuin per esseiitiaiii absque lioc qiiod a sensibus abstra- liatur. E t arguitur quod non.

F0s 293V-294" (Ine.) : Utrum gratia sit subiective in essentia animae vel in aliqua potentia ipsius. E t arguitur opposite primo quod sie ... Sn opposituiii arguitur.

LES DISPUTES QUODLIREI.IQT~ES EX I>EIIORS DES L'SIVERSITES 427

17"s 29tr-296v (liic.) : Ctroin a iusto iudice pro sola culpa veniali aniinae defuiicloriini puiiiri 1iossiiil poeiia aeternaii. E t argiiitiir prirno qiiod sic ... 111 oppositurii ... (Iiic.): Utriiin supposituni et natiira realiter ilistiiiguaiitiir. Quod sie arguitur ... (Inc.): IJtruiii Deus possit iacerc graeici.itiini non fiiisse. Et viiietur quod sie.

Fox 297'-300' (Iilc.) : Vtruni lleiis sit essenliaiiler iii qualibet crea- tiira. Xrgiiitur qiiod iiori ... (297') ... (Inc.) : Utriiiii Dei Verbuin pro saliitc liuniaiii geiieris incai'n;ituiii Iiaheat scieiiiiaiii oiniiiiiin scibi- liuiii ... (203') ... (Inc.) : Iitriiiii iiaturariiiii uiiio hypostatica in Clirislo facta inirabiiiier si( iiercssitas aiilecedeiis ad iiatiirain assuinptam iioii passe (iciicerc iiiipabiiiier. EI argiiitor prirrio affiriiiati\;e sie ... (S!IV )... (lnc.) : Ulriiiii siiic actii credilioiiis virtulis tl~eologicae via- lorein csisleiiteiii in gratia iiiereri sil rcpugnaiis ordiiiatae legi Dei ... (299') ... (Inc.) : iTtriini ciiiii lioc quod aliquis sil exislcns iii gratia siipcriialurali possibile sii. qiiod iiicrcatur piiiiiri poeiia acternali. E t argiiitiir qiiod non. - F o 3001 eil blnnc.

1:os 301r-302' ('i'ilre) : Quaestio es!. (Inc.) : Utruin quacliliet foriiia speciIica iiicludai iii sc latitndinern graduiim per quam inleiisioiiein suscipiat vel reinissioiicin. E1 arguitiir primo negatire ... (302T )... (Inc.) : i;irurn creatiirae iiniformi inultiformi spiritali repugnet in- finities creari et conser\-ari. Et. arguitur ad Partes. - F" 302'' cn blnnc.

F o 3031.1 (Tiire) : Qiiaestio Fratris Ioannis deQuedlinburg conveii- tus Hallensis. (Inc.) : 1;triirn felicitas quae est operatio virtiiosae per- fectioiiis coiisistal in c~uibusdaiii esterioribus bonis. E t videlur qiiod sie ... In oppositum ... Ergo reliiiquitur quaestio ainbigiia.

F o 30.41 (Titre) : ... (rogni). (Iilc.) : Utriim virtiites quac in rnedio fundantiir e s superahundantia et cleiectu corrumpaiitur. E t arguitur contra supposituiii quaestionis ... In oppositurn ... Ergo quaestio erit amhigiia.

11. -- Doniiees re la t ives i l 'histoire d e s esoles theologiques.

.!lvaiiL d'cii veiiir I 'cx~~loi ta t io i~ de Ce iuaiiiiscrit,il est indispeii- sable de sc soiirciiir de la genese de iiotrr description. Elle. a: er1 effr.t, 6.t.i Sailc :D 193- ci. 10'>1 d'un poiiit de viir escliisivemciil pnl6,ograpIiicliic. .:L cctte (1;il.e il iic rioiis etail. pas ciicore ~~oss ih le de proc&dcr i iiiic etiide coniparalive dii conteiiii, qui aiirail pu iioiis facili1.e~ !a lccLiirr des passagrs (fifiiciles cii suggeraril dcs coiijcctiii.e.s. Ccliii qiii est faiiiilierise avrc les Ccrits scolastiques du sve s. coiiipscndra les nornbreux poirits d'interrogation qui so prbsenteiit aii lectciir, surtoiil lorsqii'il s'agit de cliiffres. 11 n'est

pas cxclii u'ailieurs qiie ie scribe iui-meine se soit deja t.roiiv6 de- vaiit des difficiilt@s qu'il ii'a pas su resoudre. Nous devoiis enfiii

confesser notre propre inexperience de debutant. En tout cas, i present que l'original est perdu, nous noiis ahstenons de toute con- jecture nlterieure e t nous nous bornons i reproduire Ic resultat de iiotre lecture d'autrefois.

La majeure partie du inaniiscrit est de la main dii domiiiicain Andre Fabri d'lscrlohn (excrpti les £OS 251' a 262i e t 291' a 302', qiii sont prcihablenient de la inain du dominicaiii Nicolas de Duive- land). Par suite d'erreurs de re!iure, des parties primitivement iinies ont Cte i diverses reprises separbes. ll'aneiennes paginations, coiiiine aux foS 261r e t 2631, permettent de conclure i la preseiice d'elements Iieterogines. Pfalgrb cela, le voluine possidr une ap- preciable valeur historiqiie.

Considerons d'abord les doiinCes qiii noiis permettent d'etablir la biographie d9Andre Fabri. Aus 193' et 226' il est indiquC clai- rement qu'il Ctait dominicaiii. De plus, il affirme lui-ineine qu'il etait magister studentium a lliagdebourg (I), office propre a l'ordre de S. Dominique f). Apres uii sejour d'ktude a Padoiie, sous le regeiit Francois de Naritoiia, il vint a Soest (3). I1 est possible que Soest ait Cte soll conuenius natiuiis. Le fait qiie le manuscrit provient de l'ancienne bibliothique des dominicaiiis de Soest laisse

(1) PulSr : + Quaestio pro priiieipio qiianclo iuerain Jlazistcr stiide~itiuin in &I.lagdel>urg ad qiiam respondit nalthasar Tlomcstoris pro tuiic Cllrsor 3,.

(2) J... 'ilriri:~: I h r Sliidiriirjn>ig des I<.z-Doiiiiiiiir<iriers i\-nrcissiis I'lisler O.S.R. nri der C r ~ i ~ ~ r s i t ä l lZ51~2, clarls drcliii~om Fr<ilrutn Proe<licaloi.iirn, 1931, 1. IV, p. 245. S. L. F o n ~ e , dc lo Copiliiii Cmicrrilis celel>roii <:<.iiiiiie niiiio 1 / 1 3 , dans ..ticliiouni Frc~lriini Prncdicnlorioii, 1956, I. S S Y I , 1). 303 : i Coiirent~ii lirfor- densi I'raviiiriac Sasoiiiae datnus iii regeiitcin pro siinili foriiin liegisirunl Iieli- ricum Scoilelelt usqiie a<l iiiagistcriiiiii Fr. lirellcriei l>oiicr. Ac1 legcil~iulll ver0 Seiiteiitias pro seruiido e t tcrtio nlii~is l'r. Xicnlnuin clc I.iI>ra. .,\CI legciidum suteiii Wiblinrn pro i>riino aoiio Fr. Xicolautii ~>rne<iict:iiii. l'ro secundo aiiiio Fr. Pctrum rluliielant. P l t i a n I I i . In \lagistrulii vero stiidriitiuiii pro priino aniio I'r. l'rcilcricum Doiicr. Pro sccillido aiino I'i. loa~iiieiii Voll>in~.i. I'ro tertio :iiiiio Fr. I'elriiiii lluinelaot. Suprascril>tos oliiiics ciusdcin I'roviiiciee ii. I'. 305 : n Coiivetitui llng<Ici>iit~:eiisi lJrol-iiiciae Sü- xouiac pro rursii stii<lii ~ciicrnlis <laniiis iii lectorcin I'r. Ilcr~iarduiii Ho<le. .\d Icgci><lilni rero Seiiteiilias pro pri!oo ;ilitio Fr. Ill>igii:iiidiiiii I'istoris. I'ro secundo aiirio Fr. l o n i ~ i ~ e n ~ hItii11li>c. 11, J Iagi~L~~uin a~iteill st~ltleilliirtll 1110 prililo ;i,ino Fr. Ioaiiiieiri \iiiinnie pr:ietlictuni. I'r« secuiirlo i i i i i i i ~ l'r. loaiiiieiri Dobel- steyn. I'ro tcrtio vcro aiiiio l'r. Goiiriiliini Scuz. Oiiilies ciuscieiii I'rouiciciae ,s.

(3) Po 143' : e Iii Susato atiiia ciirsaratus iiici priiiio rcs;ioiidel>am ad istain quaestioiiem c t tuiic rcniebaiii iioriter de Patal-iiio studio ubi luit rcgciis Fraii- cisriis de Saritoila i..

supposer qu'il y retournn dans ses vieux jorirs e t qii'il lkglia ses livres a la hibliotli6qiie conveiitiiellr. A Socst il reprit la cliarge de curror; qui l'obligeait i un eiiseignenient abr igi des Seiitences C). De la sortc l'interpretalion de ceäe fonction professorale se troiive etonamment niodifiee. Jusqu'a preseiit, on la iriettait en relation avec un enseigiieiiieiit bibliqiic ?). Ici il s'agit sans h6sitatioii possible de l'enseigiieinent des Sentences. Par le fait meiiie, Une iiouvcllc luinitre se Lrouve jetec sur la inention vers la mtnie ipoqtie d'iin cursor Prned'cai~rurn R Erriiri: (3) e t a I-Ialber- stadt C*). La niention in anno pri~no trouve son explicatioii dans i'usage des cliapitres ginGraux des don~iiiicains de distribuer les charges scolaires pour une durke de lrois aiis (i). Fabri etudia en 1430 au couvent des Precheurs de Prenzlau (6). L'aniiee est c~rtaiiie. I1 s'agit l~ien du teinps ok il etait etudiant, probable- ment cn philosophie, donc qiielques aiinees avant son depart poiir Padoiie. 11 eut conime professcui inaitre Herman Syen, dominicain 6videniinent. La lecture doiiteuse carthusiensem doit, selon toiite vraisemblance, etre mpli(1ii6e comme une designa- tion de lieu, telle que Cainmiriensis par eseinple, oii quelque chose de semblable. 1,e sejour de Fabri i Br5nie est datE tie i'a$oii cer- taine (7). I1 dura 2 aiis (primo nnno et secundo nnno) et la premiere annie s'etendit de I'auloinne 1450 a l'it(: 1451, la secondn de I'aii- tomne 1451 a l'ite 1452. La charge qu'il y remplit est indefinissable. I1 est possible Iqu'il etait lui-m2me le lecteur qui repondait an Reverendns iUlagisfer La chronologie de son sejour a Magdebourg rencoritre uii point de repere certain dans la presence de l'augustin Ilenri Zolter (9. Celui-ci Cut iinmatricule a I'universite d'Erfurt

(1) Fo 140': e Ego Frater Aiidreas Fabri de Iserloiin feei in primo aiino ad legendum Sente~itias iii Susato cursorie >.

(2) F. card. E i r n ~ ~ , I pici anficiii sfafilfi della f<icolfd leologica dell' aniuersifd di Bologna (Uniurrsifalis Bononiensis ~Moniimenla, I), Bolognc, 1932, p. 21.

(3) L. h la i~n , Sludien zur Pr'ranriskanerfhcologie an den Uniuersifäfen Leipzig und Erlui-1, dans Froririsk~nisci?e Sludien, 1933, t. S X , p. 266.

(4) L. MEIER, Ermuniio Efzeri c 10 scofismo preriformafore nelfa Gcrmania, daiis Sfudi I~ranecscnni, 1935, ser. 111, t. VII, p. 380.

(5) S. L. F o n ~ s , daiis Archiuum I~rutrum Praedieulorum, 1956, t. XXVI, p. 313. (6) F0 166~. (7) Fe 175=, 199', 2481. (8) F0 199,. (9) F. 22s . L. b l ~ r c n , Coiil-i6ulioii ii l'fiisloire de in fhiologic " i'uiiiuersili

CErfilrf, dans BI-IE, 1955, t. L, p. 855.

a l'autoinnc 14211 e t promu doctcur cn tliCologlc le 7 iiiai 1.129. I1 est atteqte coiniiie profcsseiir de tliiologie a 31agdebourg er] 1450 et. 1432 c", ii se,inble qu'il y vivait toiijoiirs en 1436. D e ces doiinees nous dcvons concliire que 1e sejoiir dc Fabri 5 filagdeliourg se situe apres celiii a Breme. Ceci coiicorde avcc sa cliargc dc inagister ,siudenfiirm, qui iniplique iin stade plus avaiici de la carrikre quc celle d'iiii crirsor oii biD1icii.s. II ~einIil<~ qii'il sejoiiriia deus fois a (;roiiin$ur : iin? fois coiiime jcunr ciirior, I'aiiirc coiniiie rnngi- I r r i ( I ) I.'aiiir&c 1.190 cst cerlaiiie. Souslragoiis-cii 32 ans e l iioiis obtenoiis l l 3 8 comme date dc la fin dc sa carrierc profcs- sorale. Celle-ci coricordc d'ailleiirs ais&nicnt avec les aiitres dates de sa vie. 11 cn est de ineine pour soii sijoiii. a I~ortinuiid (Z \ . I1 y csl i iioovcau dtisigiie comme mu!jister. Lcs rlatcs de 1497 e l 1495 :;or.l certaiiies dii pniiit dc viie paleograpliiqiie.

Si 1'011 passe inaintenaiit a l'etudc d i s El6ineiits d u voIiiiiic q u i , ]!ar l'ecriiiire oii le coiil.eiiii, apl~araisseiii coiiiinc des corps ktraii- ANS, nous devons ii~entionner en premier licii le docuiiient du fO 6 1 ~ . 11 provient des milieus de l'universili d'Erfort, car I's espressinns caniores nrnboriml ecclesiarurn e t caiioriici amhnrirrn ecclesiarurn sorit hieii al.lcsttes cornrn? disigiirtioii des Gglises collegialcs Ste-Ma- rie e t (le St-Severc C). I?e plus le Uoclor Zigocer pro1onota;~ins ii'est aiitre qoe le cili.l>rc Tilmaiiii Ziegler (*). Il f u t iminatriciili a l'iiiri- versiti i l'autoiiinc 1410 et y Fiii: trois fois recteiir (auiomne 1420 ; PAques 1427 ; autoriinc 1446). 1511 1,120, il cst mentionrre coniiiie inugisler artiiirn, rii 1427 coiiime liceniialrrs iriris ciuilis, c t en 1430 coinme docfor dccrelorom. Eu 1131 soii iiom figure parmi

( I ) 1;. ie', 164'. (2) F" 22Gr'.

( 3 ) 1'. I,~tnr:\xx, 13i.?Iti1n E?[zzrl ( ~ ~ f i l l ~ l ~ ~ l l ~ ~ l i c l ~ e B i b l i o l l ~ ~ l ~ . ~ l : ~ ~ l ~ ~ l ~ ~ ~ e Deu!.scI~- l o ~ ~ d s ilit<l der Sehiiieiij, liuiiich, 1928, t. 11, 1). 193.

( 4 ) 11. \Yiiissr.snons, dklrii der Erfurler I:niser.$ilät (Gcseliiehl.~quellen drr IJroi~iii: S~~cliseri, 8, I - I I I ) , t. I, Halle, 1831, p. 92, 118, 138, 209, e t t. T I , Halle, 1884, I>. 87 : P. 1,Eli~r:~sx. op. cil.. p. 146, 184 : A. O-<.sn \ ias s , Url<undeniiiicli d f r i<l;'r/iirtcr Sli/ler iii?<i I<lüsler (Geicliichl.syziel(cri der I>rouiri% .Soche,i, V I I , XVI), 'Iagdebourg, 1026-1934, t. 111, 110 214 W. B i ~ n x ~ i ; . ikrs l?r/iir!cr Polrizirrgc- sclilcclil der %i?yler (lir/uilcr Goiralogischer AIir,>d, ii'iss., iasc. 3), I.:riurt, 1930, 1,. 13 ; .J. Ilir:nr;\ir> Er[i?rl iri seincn beriilirnleri IJcraü>ilichkeiler~, Erfurt, 1937, 1,. 123 ; Secrologilirn Iieulue Marine Virginis Erlordclisis, dans ms. Karlsniiie, i.on<lesiiiiilioIheli, Cod. SI. I'eler I'erg. 5Oa, i o 59..

LES DISPUTSS Q I ~ O I > I . I I ~ ~ ~ I ~ C ~ S ES I ~ l i l i O R S DES ESIVERSITES 131

les cliaiioines dc Ste-Narie e t il devieiidra d'aillcurs yar 1a suilc doyen de cette collegiale. I1 est ineiitionne coiniiie protoiiotaire de la ville d'Erfurt eil 1.116 e t 1450. Si I'aiiiiee de son deces est iii- connue, le jour eii est toutefois connii (13 aofit). S o t r e docuinciit coiifirine sa prcserice B uii acte solenriel de l'universite. Vii que. dans ccttc grclliartri~~ oclio la facultC dc droit es1 citic en preinizr lieii, il doit s'agir d'uiie proinotion aii doctoral eil droit. Oii cst stirpris qii'aiiciiii proinotor iic soii cilc, niais sciileiiieiil Tiimanii Zieyler cii LanL qiie griierosiw nduocc~iiis ci Vicol:is IIildehraiidi Seiil- tetus, perso~iiiagc incoiiiiii par aillcurs, en taiit quc cond~iclor. Cela iious fait 'iippoier qii'il s'agil de la proinotiori Iioriorifiqur tl'iio per- soiinage iiiiporiaiil, iiypotli6se renIorcCe par la presence B la eire- nioiiie de noiiibreiises aiitorites ccclesiastiqucs e t civilts : les :rbbi.s de St-Pierre e t de St-Jacques, lesprevotsde Ste-3Tarieet de St-Scvere, les doyens des qualre faculles de l'univcrsite, i l'esceptioii de celui dc la facultC de tlic!ologie, rciidireiiticslioiiiieurs aii iiouveau doclcnr. Sigiiificatif est l'ordrc liierarcliiqiie obscrvc! ponr les grands ordrcs meiidianls. h Erfurt, il n'ktait pas rare qiic I's cCrCnioriies iiiiiver- sitaires eussciit lieu daiis uii couverit, riieme s'il 11c s'agissait pas d'un memhrc dc l'ordre (I). Xoiis constalons que l'ordre qui reooit est dans ce cas hoiiorc par la place recoiiriiic a soii provincial, nomme avaiit Ic laiidgraf ; les pafres graues de l'ordre e t du coii- vent sont d'ailleurs cilis uii peu plus bas, puis suiveut les aiitres ordres e t lec autorites niu~iicipaics. La raisoii pour laquelle les vil- les de Marboiirg, Kirclihaiii, Utrecht e t Amslerdam sont citCes dc- vrait constituer la iilaliire d'une i tude particiilicrc. I1 n'y a pas de doute que des rappori-s spiciaux devaieiit exister entre la per- sori~ialitci celebree e t Ces villes.

Lcs caiiiers dc la niaiii de Sicolas de lluiveland provieniieiit des milieux dc 1'universil.i. cle Cologne T). Celiii-ci s'y trouvait avaiit 1.130 coiriiiic sli~deris gencr(11i.s ; il fiit eiisiiitc (le 1.131 i 1132, Oibliciis a Osf»r<l ct, eii 113.1, cle ir«iiveaii :L Cologiie, coniine bibliciis

( I ) l. ' i~iiiiisLricul~tiot~ so!eiiiiel!c <lii I,and$raf Sigisiiioiid c u l iieu ie 28 de- ceiiilire 1437 <$ans !c couveiit des fraiieiscaiiis (11. ~\V~sissssnons, op . cil., t . i , 11. liO). Clr I,. \Icriiir~ D i e Li«r,liisscrschiiOi ;ii I;'r/iirl (ßcilrüge zur Geschieht<! </er I'l~iloso~ihie i i i z ~ l Y'I~eolo<iic </es .llillcli<llcrs, SSSVIII,?). Muiister. 195S,p. 24-23,

(2) 1:- 2511.2631, 291r-3(J2r. G. 11. Liiiin, Dar Külriei Domi!ziil.onersfii<iiuiii uonl 14. bis zio,i 16. Jui~r/iu,iderl, Cologric, 1948, 1,. 97-98.

(il fiit iminatriciil6 h l'iiiiivcrsiti lc 30 aofit). En 1437, il ktait bnccalaiireiir ! o r n i a f i i en tliiologie. Xoiis troiivons dans notre iiiaiiuscrit la date loiigtcinps igiiorie tlc sa proiriotioii an doctorat cn tlikologie, a savoir le 1)riiiteiiips tle 1439.

1111 point de vue dc l'liistoire des universitis, particuli&remeiit int6ressaiitc est la niention de toute iiiie skriede baclielirrs senten- tiaires d'Erfurt provenant du clergi sCciilier (1). On peut facile- ineiit les ideiitifier toiis. Heiiri Runeii (2) i ta i t eil 1429 maqis ler arfium a Rostocli. I1 Eut ii~imatricul6 a Erfurt A l'autoinne 1430 et fut par trois fois doyeii de la faculti des Arts (aiitoiiine 1441, aiitomne 1450, priiitemps 1467). C n manuscrit de Rerlin le cite comme nn maitre 6s arts trks acLif (9, uii inaiiuscrit d2Erfurt contient ses Qtraes1ione.s in .lfelaphgsicam ct le iioiiiine ~ i i e f a p h y s i c o r u m monar- cha (9. I1 fu t attaclii an coll6ge de I'Ilimmelspforte, puis par la suite an Colicgi~irn rnaiiis. Notre maiinscrit le nomme haccalaure[rs foz.niatiis lhcoloqiae. Il'iine autre source noos savons qu'il jouis- sait de ce titre en 1455 (7. I1 semble qu'il iie devint pas docteur.

Clricli Rissbacli de. Sangerliausen ( 6 ) fiit imiiiatricul6 i Paques 1452 et proinu docteur eii tlikologie eil 1173. hlotsclimann, par suite d'uiie erreur de lectiire, I'avait coiisidkre coiiiine franciscain, mais on voit d'aprcs le inaniiscrit (') qu'il i t a i t pretre siculier. Notre documeiil le noinnie haccalaiireits /o~.rnal iu lheologiae, ce qui invite a reculer sa date plus pres de 1473 que de 1452.

Jean Pueri, ou Kiiit, de Fraiikeiihausen t8), fiit immatricult! h

(1) F0 1071-1081. (2) G. ORGEL, Das ZIollegiiim zur Ilimmclspforle o,äArend <{es .Mitlelaiters,

dans Milleilungen des Vereins fiii die Geseliiclile lind illlerlumskunde uon Erfurt, 1898, t. XIS, p. 86-Si.

(5) 31s. Berlin, Stualsbibliollicli, Cod. i'hcoi. Zlol. 596, feuillet intercalC apres le f o 269.

(4) Ms. Erfurt, Sladibibliothcli, Cod. Qa. 436, fo 3T-S5r. Fo Ir: <i Alius egregius monarclia ZIetapliysieorum Xagister Henricus dc liuiien a.

(5) L. J l ~ l ~ n , Dic Rolle der i'licologie iin Erfurlcr Quodlibel, dans Recherehes de lliioloyie aiieiezine cl niddidi>(lle, 1950, t. SVII, p. 291-293.

(6) H. \VEISSHXBORS, op. eil., t . I , P. 229-230 ; J. Ch. MOTSCIIUANN, Eifoidia lileratu, t . 11, Erfurt, 1733, p. 23.

(7) 31s. Erfurt, Stndlarcliio, Cod. A. I X . 17, f o 2 9 . (8) H. \ i~l; isssxaa~x, 01,. cil., t. I, p. 179-180, 198-200 ; P. LEH>IANN, op . cit.,

p. 140, 184, 192, 194. I1 est ineiitionn6 dans le ms. Erfrirt, Slndtbibliotlick, Cod. Qu. 241.

Paqucs 1410. On le irouve cependant de j i ine!itionrie en 1423. Notre document le nornine baccalaureus formafiri theologiue. Seloii d'autres sources, il aurait acquis par la suite la licence eil theologie.

Jean Kobeer ou Kobir (I) a defendu, lors du quodlibet d 'Erfurt de 1455, la qiiestion. I1 y est noinriii ~nagisfer, ce qu'il faul: in- terpreter cornnie riiagister artiirrn. 1.c inanuscrit le iiomiiie bacca- 1aure:cs forniatus theologiue.

I lu Magister Jodocus Breborch, iio~is ii'avons troiivk niention riulle part. I1 s'agit peuL-etre de .Jodocus de I-Ierborii '1, iniinatri- cule eii 1452 e t 1151.

Jeaii Leyeiidecber de Treves(3) f u t iiiin~atricul& a I'aiitomiie 1454. E n 1470, il etait professeur de tlieologie a l'iiiiiversitk de Treves. De 1474 a 1473, ii en fut recteur. On le noriiine ici baccalaureus Iiiblicus, ce qui doit sc situer vers 1460, puisqii'il etait deveiiu magister artium vers 1158.

Xicolas Stutz Ci) f~iit immatriciilc a l'automne 1431. A l'occa- sion du quodlibet de 1453, il est nieiitioiine coiniiic bnccalaureus theologiae. Ici on le iiomme baccnlaure~is bibliccis. Sa reiioininee apparait par le surnoni qiii lui cst doiine d'eximias Magister. I1 iie semble toutefois pas etre deveiiu liceiici6 ni docteur eil tlieologie.

Bertliold de Salzaedel (j) prit part aii quodlibet de 1435, mais il semble qu'a cette kpoque il i t a i t ericore au debuL de sa carritre scientifique. I1 est noinme dans riotre mantiscrit baccnlaureus bi- blicus.

-4ntoine Feragud de I-Ientzenberg ( G ) est probablemeiit a ideiili- fier a Aiitoine I'erraguet de Cliur, qui fut irniiialriciil& a l'auioioiie 1454. I1 devirit dans la suite professeiir a la faculti des Arts. 11 est iioiniiie ici baccalazireus bihlicus.

(1) L. M E I E ~ , Zlie Itolle der i'lteologie ..., daiis Hccherclirs detlidologie nncierine el rnkdidsale, 1950, t. XVII, p. 292.

(2) H. \ V e i s s e x ~ o n i , op. cii., t. I, p. 230, 242. (3) L. M ~ i e i i , Cozitributiozi ..., dans RHE, 1955, t. L, p. 473-474. (4) H. \ i '~rswrnoiix, op. eil., t. I, 11. 151-153 ; L.MELER, Die Iiolle derTheolo-

@C.., dsiis necherchcs dz ti~folugie oiieierritc ei rnfdidvole, 1950, t. XVII, 11.291-293. ( 5 ) L. R l i i r ~ ~ , Die Iiollc der i'iieologie ..., dans Recliercli~s de tliCologie ancirilile

el rnfdiduale, 1950, t. S\TlI, p. 292. (G) H. \iTirrsssiBoiix, op. cit., t . I, p. 238 ; 13. Sci ineie~n, Die Bibliothe1;der

ehemaligen iMcinzer Kartause (Zenlralblnlt für Bibliolheksiuesen, Beiheft GO), Leipzig, 1927, p. 75.

28

Henri Eger de Bercka (I) f u t immatricule i Paqnes 1454. Dans iiotre docunient, il est nomme bacca1auren.s senfentiariris, Ce qui nous situe a u s enviroiis de 1460, ou 1111 peu plus tard.

Rudolplie Walack de Berclia (=) f u t iinniatricule 21 PAques 1446. A l'automne de 1469, il f t a i t recteur de l'universiti, professeur a u college de 1'Minimelspforte et baccu1u~ireu.s sacrae scripfurae. I1 cst cit i ici coinnie bnccalaurciis seiitenliariiis. l l 'apris ces doirii6es, I'aiiiiie 1469 coiistitiie le terniiniis crd qiicrn rslr&iiie du dociiiiient.

O n peiit se deiiiander i prkseiit coiiiirieiit Andr6 l'aljri etait parvenu i obtenir des donnees aiissi esactes aii siijet de personiia- liles d'Erfurt. Lc teste, ecrit de sa maiii, coiislitue un Principiiim in Sentenfias. On peut conclure 2 un sejour d'Aiidre Fabri a Er- fiirt entre 1460 e t 1469. Cette donntc. est coiifirmfe par la veiiue en sa possession de la gratiarum actio, citee plus haut, d'une siance solennelle de la faculte de Ilroit d'Erfiirt. Dans la matricule d'Erfurt nous n'avons pas retrouve le nom tie Fnhri. G. X. Löhr de so11 c6t i ne le cite pas parmi les membres de 1'2cole dominicaine d'ErEurt (3). I1 est toutefois trks possible qu'apres la fin de son activite professorale, peu avant 1460, il ai t sejourne quelque temps i Erfurt conime ernerifus ou jeriafils. Ceci ne contrrdirait pas les antres donnees de sa biograpliie.

Un autre personnage inentionne dans le maniiscrit, Hernian Greseinunt de Mescliede (3, est saiis conteste un membre notable de l'universite d'örfurt. Inimatriculi en 1445, il devint bacca1ar.- reus Arfiurn e n 1430 et, le G jaiivie. 1434, maqisier Artium. A Pa- ques 1163, il fu t 6.1ii recteur. A ce moineiit, il etait Sacrac Scrip- tiiruc baccalaureiis forrnntus e t atlache an collige de 1'1-Iiminelspforte. I'eiidaiit soii rectorat, il ~''iifuit d'ErfurL a catise de la peste, de sortc qii'oii noinnia iin vice-rccteur. I)e 146i i 1168, il fiii decanus ilrlinm. Vers 1.470, il semble avoir abaiidoiiiii le colligr de 1'1-Iini-

(1) H. \Vr issr . s~oxs , op. cil., t. I, p. 240-2.12. (2) M. Weisscs~onx, op. eil., t. I, p. 207, 334. (3) Die I_)ominik<rner nn den tiniuersilälcri Erfurl uiid ,ll<~i,ii, daiis ,.i.lrchiliurn

I'rnlrurn Pruedicnloruß~, 1953, t. S X I I I , p. 236-267. (.l) G. Oricr~ , Das I<oliegiuni zur Hirnrnelspforle ..., datis .I.lilleilungen des

Vereinsfür die Grschichte iirid Aiterlui~iskundc uon drfurl , 1898, t. S I X , p. 93-94 ; I,. Maxiin, Die Roile der Theologie ..., dans Rechcrclies de liiiologie nnciozne el mMiduole, 1950, t. S V I I , p. 295 ; 1'. Li:ii\rass, op. cil., t. 11, p. 190 ; A. 0vr:n- Ar;\>.\-, op. cil., t. 111, i i o 308; nis. ISrfiirl, Sludtbibliotiiek, Cod. Fol. 38, Cod. Qu. 231.

LES DIS1,TTTES QU<II>I.I~E?IQI~ES E S i>IWiORS nl;S L S I V E R S T ~ ~ S 13.5

inflspiortr. Le I2 diccmhre 1487, i! est timoiii por l'inlerriiidiaire d u r c i i r e r 11 nioiiriit 1~ 26 aofit 14SG. Parini ses !ivres, se troiivaient les criivres de. I'icrre Loiiil>aid, Tlioinas d'ilqoiii, Wenn dc I-Tesse,Pierrc de Caiidic,13icrre d'llqiiila e t Sicolas Lal<niann, 0.F.M. I! est ineiitionni. daiis notrc inaniiscrii comme ezcellentissirnirs doiiiinus prncpocitiis e t comme sacrnc fheologiac iiientiali~s, r::de qu'il ii'acqtiit ceiiaineineiit qu'aprks 146.3. Ceci iioiis prrniel dc sitocr le qiiodlibet critre ll(i3, lerniiiiiis U q110, e t 119i5, ierrnirilis ad quem. Xallieureuscrneiit iions ii'avoiis pas pu ideiitifier l'endroit oii il fo l prkvbt ; ce iie fut certaiiierneiit pas a u s collegiales Stc-3'Iaric oii St-SevEre d'Erfiii.1, car lcs sourCes n'eii font pas meiitioii. I.cs donnies biographiqiies indiqiicnt d'nilleurs qu'il passa les dernieres aiiriees de sa vie efi deliors d 'ErIurt et, eil outre, i Erfurt mtiine on ii'aurait gukre soiige A le salucr cl'iiii Ezccllerilissirni~s, epit!ietr qui correspoiid ]>liit«t A la mentalite d'une bourgade, ou la popu- IaLioii ktait fort iioiiorec de la priscncc d'uii professeur d'iiiiiversiti..

Eii vuc d'etre complet, arretons-nous eiicore un iiistant a u s par- ties du iriaiiuscrit qiii ii'oiit rien a voir avcc Ic quodlihct. I1 s'agit avant toiit de pliisieurs Principin oii lecons d'iiilroductioii. La plu- part foiit parlied'iiii cours sur l'un des quatre livres des Srntences de Pierre 1,oiiibard (I). Un autre constitiie uiie introdiictioii a uii cours sur I'gpitre aiis Iiomains (9). Il'aotres encore nc soiil pas cli- terniines (3). I le plus, le voliiine contieiit heaiicoiip de qucstioiis qui i?'appartieunenl iii a uii I-'rincipinm iii a iiii quodliiiet. I1 sciuhle s'agir priiicil>aleiiierit d'c'linieiils estraits d'unc s&ie dc questioiis en provciiaiicc dc Magdeliourg, qiii tirait soii origiiic des cserc.ices riguliers de disciissioii i~ l'icole de tliiologie drs do-

(1) F o S 17 (1lalbei.sladt. <iomiiiicaiii) ; liS'-55i ; F.Ir -~ . ; 761 (Groiiitigue, <ianiiiii- cain); SV, i).'>*-IITr (\Iagdebourg); 107'-108' (lirfliri): 109r-112r; 113'-ll<ii (.Jean de Coostanrc. Oii peilt ~difiic.ilerrien1 I'ide%>Lificr s\:ec le doininicain <iii

iri6iiie iioin qui Ctait lecleur i Cologne eil 1370 ; H. M.Rniciieiri', Ac10 Cnpitli- loriin? Ge>ieraiiiiiii ().I>., datis .Yir>iirirneiiii< Ordiiiis 1:ialriini Pr<rr<iie<il«riini flistoriea, t. IV, Iionic, 18'19, li. 418. Toute aussi iiivraisei:iblable es1 soii iileri- tification avec le lraiiciscaiii .Jean Scli,Yiizer, do Constaiiec,qui se trouvait vcrs 1480 eornrne siudeiis ii Erfiirt ; L. >lnii:~, Quibusi~orn co<licibiis iiioniisci.ip1i.s

edilio Fori>~niil<iliinz .Vicoioi Lokmaiiii, O..VIiri., Iirie$lsqiic jiilci<ilzir, <laiis l i i is- ccll<inc« Giouorini ;llercnli [Sl i idi e i'esli,122-1261 Cit6 du Vaticail, 1916, t. 11,

I>. 448-451) ; ZIS'(hiidr6 Pabri, hlag<lebourg) ; 24S'(Rr&rne, 1451) ; 253'(Cologlie). (2) F08 100=-103V. (3) F- 77" ; 112,-115".

minicains. Pour en apprecier la portee, Une serie semblable pro- venant des franciscains de hfagdebourg vient tres a propos (I). Dans cette derniere, les iioinbreux studentes sont mentionnes d'apres la coinmunaute dorit ils sont originaires. S'ils etaient plo- sieurs d'une mime comniunaute, on les distingue par les epitlietes de senior, iiinior ou medius ; parfois on se contente simpleinent de les numeroter, conformemeiit a I'ancieii systenie rorriaiii. On trouve de la sorte nn LudolJus de custodia Ilulberstadicnsi, uii studens de cu- stodia l'iiuringiae, un sfudens Stetinensis, un Lipsensis. On trouve encore un Bremensis senior, un Bre~nensis iunior e t uri Bremensis medius. Ue la iiieme facoii se trouvent ineiitionnes uii Joannes Lun- descher, studens Li~bccensi.~, uii stridens iunior Lubecensis, uii Wrati- slaviensis senior e t un Wratislaviensis iunior. Le MagdeDurqensis senior est tres clairement distingue d'uii Maqdeburgensis quartus e t d'un Alagdeburgensis quintiis. On mentionne cgalemeiit uii secundus de conventu Hallensi. Grace a ce parallele franciscain, nous conipre- nons aisement les expressions dominicaines : Quuestio studentis se- cundi. AliaspostuIa de studentibusp), Quuesiio studenfis (3), Quaestio siudentis disputata (&), Quaestio fratris Ioannis de Quedlinburg conr~entus Hallensis F). A l'occasion de la Quaestio fratris IIulrici de Tremonia in Magdeburg (6), nous faisons connaissance avec Thi- dericus Lunenborch ('), un veteran de l'ecole domiiiicaiiie. I1 etait deja imiiiatricule a Erfurt a IJaques 139i et fut proiuu docteur eil theologie daiis la suite. I1 risulte de iiotre document qu'il fnt lec- teiir a Magdebourg vers le inilieu du siecle, alors qu'il etait deja d'un age avance.

111. - Les disputes quodlibetiques

La these que rious voulons prescnter afiirme qiie des disputes <~nocllilii.tiques avaient lieu egaleiiieiii. eii deliors des uiii\.ersites, daiis des ceiitres d'etiides de inoiiidre irnportance et qii'i ces dis-

(1) 1.. \ I~ i i :n , De scienli/ic<i jrolris Iarriirzis Ruelhoii> <iclii>il<il~, daiis Sludi

Fraizcesconi, 1935, scr., t. VII, p. 289.292. (2) F a @. (3) F0 91". (1) F o ~ 891 : 971 ; 99,'. (5) F. 303'. (6) 170 31'. (7) H. \VEissesnoiis,op. cif., t. I, p. 49-51) ; Alwsci i ' i i i ss ,op . cil., t. 11, p. 20 ;

C;. &I. Löiirr, I l i r Ijoinir2ikoriei. ..., dans Areiiii,lirn Fr«lruni I'roedicalorurn,

1'J1>3, 1. S S I I I , p. 242.

putes prenait part le personnel enseignant des ordres mendiaiits, des cathedrales e t dvs collegiales. Nous croyons pouvoir le prouver pour Halberstadt, Soest, Breme, Magdebourg, Groniiigue et Dort- mund.

Comrnencons par le cas de Halberstadt, ou noiis nous appuyons sur un manuscrit de Hildesheim (I). Ce manuscrit est de la main du franciscain Hermann Etzen, qui residait a Halberstadt en 1441. Le quodlibet peut doiic etre date decette annee. Y prirent part: des dominicains, le cursor e t le magister siudenfiurn ; du clerge seculier, le recteur de l'ecole cathedrale, les recteurs des ecoles coll6giales de Ste-Marie et de St-Jean ; des franciscaiiis, probableinent le ler- teur Hermann Etzen.

Pour Soest, les renseignements se rapportent a differents quod- fibets, correspondant aux deux aniiees d'enseignement d'Andr4 Fabri. A l'uii prirent part, du cate dominicain, lelecteur Jean Martini de Hildesheim (21, le cursor Andre Fabri, le lecteur Lambert Bro- kers (9, le frere Conrad Berusen (4) ; du cdte des fraiiciscains, uii lecteur ( 5 ) , un lecfor secundarius (6), le gardien Jean Lontholst.er (') : en outre, un augustiii (E), le recteur de l'ecole cathedrale (9 et peiil- Ptre le prevat Hermann Gresemuiit (Io). A la seconde dispute de Soest assisterent le lecteur franciscain Jean Bocholt ("1 ; un lecteiir augustin inconnu ('2) ; de l'ecole cathedrale, le recteur J:ernard (B) e t maitre Gerard in den Holle C4) ; des dominicains, le P. Hermann de Wer1 C5) e t peut-etre aussi Andre Fabri.

Pour Breme, nous ne connaissons pas moins de trois defen- ses. La premiere eut lieu en 1445 (I6). Des dominicains y prirent part, le lecteur Helmoldus Luderi e t le frere Henri hleyner ; de l'ecole de St-Anscliaire,lerecteurC7) e t le baccalaureusC8) ; de l'ecole de St-gtienne, le sublector Guillaume PB) ; le chapelain de St-Alartin, Bernard (29 ; des franciscains, le lecfor principalis e t le lecfor

(1) Ms. Hiidesheim, Stadtbibiiotkek, Cod. 1 0 ; L. MEIER, Ermanno Efzen ..., dans Stlidi Francescani, 1935, 30 ser., t . VII, p. 380-382. (2) Fm= 1407, 154"-156'. (3) F0 147*. (4) F' 162'. (5) Fon 1421 ; 148'. (6) F0 146'. (7) F" 143'. (8) F0 148'. (9) F0 144'. (10) F* 145.. (11) F" 286'. (12) F0 28ST. (13) Fa 28Sr. (14) F' 28SS. (15) F0 287-. (16) F" 247'. (17) F0 245'. (18) F" 246'. (19) Fa 247,. (20) F* 244'. L'assipiation de Ce dernier i Brame est hypoth6tique. (21) FQ 241'.

438 L. MEIER

scciiiidariu,~ (I). La secoiidc dife,nse eilt lieii en 1151 (2). Des do- iniiiicaiiis, iioiis y trc~iivoiis le magistrr .siudri~ii~im e t les frires Jean Leller (a), Cliristiail Miiser (j), l'licodoric lliicis de Hildes- heiiii (6') ; de l'ecole de St-L?tieniie, iiri magister. (') ; de. l'Ccole catlii- dralc, iin haccn1arireu.s (R). Lrr iroisiiiiie dffeiise eiit lieu en 1452 (9). De l'ecole cathedrale. y prireiit liarl lc recteur (I") e t iin baclie- lier (I1) ; de, l'kcole de St-.4iischaire, lc Iocatu~. .siiper.ior ('7 e t le Iocn- tus inierior (13) : de. l'ccole de Si.-l?tieiine, le.s[ibleclor ('9 ; des fran- ciscaiiis, le Iector prinripalis (Iz) e t le Iector .seccrridnriiis (I6).

I'oiir hIagdebourg("),uiic d6,feiise qiiodlibei.iqac est ati.estee avec certitude. Y prireiit part : des cioiniiiicaiiis, lc m«qi.stcr sliifleiili~rrn Aiidid ljahri (I8), le rigeiit I-Icrinaii Roriiequel (I"), 1e lccteur Jcaii 1)obclstciii le frire Adolplie de Schyda ("1, le fiere Jeaii Leller ("Z) et plusieiirs eleves doriL le iioiii est sigiiale par leiirs ini- tiales (") ; dcs fraiiciscains, le Icctor priricipn1i.s P') ; des carmes, uii docteur en tlifologie (2" ; des augiistins, le cClebre professeiir Henri Zolter (L) e t uii lecteur (2i) ; de l'ecolc catliedralc, le rec- teur (").

Pour Groiiingue, oii peut mentionner deus qiiodlibets. Lc pre- mier se situe i l'epoque ou le jeuiie Fabri etait Cursor ("V), l'autre a une piriode bien postirieure de sa vie Co). A cette derniere defense participa peut-eire aussi le dominicain Pierre Adinan (3'). 011 ne pcut determiiier, parmi les iiombreux aiionyines; quels sont ceus qui y prirent egalement part.

(1) Fa 2421. (2) F o 199'. (3) F o 219'. (4) F" 207-. (5) F- 208' ; 247'. (6) F"' 211'; 247". (7) FO 214r. (8) F- 215'. (9) F" 175r.

(10) F a 167'. (11) F0 173'. (12) F0 169'. (13) F0 170,'. (14) F^ 171". (15) F a 1831. (16) FO 1847. (17) F o 227'. (18) F o 272r (19) F0 274i. Xous interpretans l'abrk.iation ?I. 13. en lisant Herrnrinnus

Bori~equel. Voir & soii sujet G. AI. Löiin, daiis Archil>ixm Fr'rolrrim Prnedicalo- nini, 1953, t. X X I I I , P. 260. '(20) F* 232. irn Johannes Dobelstein itait dej& en 1414 rn<igister studcnlirirn a Alagdobourg ( S . L. Fozi~e, daiis ;Irchioiirn I;r«lrum Pruedicaioium, 1956, t. X X V I , p. 305).

(21) F0 221'. (22) Fo 270'. Nous iiiterpretoiis l'abriviatioii I . L. en lisaiit : Johaniies Leller.

Cir f o 205~. (23) F0s 267- ; 268'; 271". (24) F0 224'. (25) F a 223r (2G) F0 2257. (27) Fo 179'. (28) F a 85". (29) 1'0 76.. (30) F0 164'. (31) F o 165'.

Le quodlibet de Dortmund eilt lieu vers la fin de la vie d'Andr4 Fabri C).

Si nous nous arretons a prisent au s elements techniques de ces qiiodlibets, noiis devons faire abstraction des erreurs de reliure. Nous troiivons les eleinents suivants : Quaestio principalis. Quae- stio curn nrglcmentis. Quaestio sine argurnentis. Problems.

1,a Qiiuesfio principalis ~ s t aiissi denomrnee Quae.sfio ordinaria (4. Elle iious est clairement connue par le quodlibet d'Erfurt. La, elle etait dirigee par le inaitre de la faculte des Arts designe comnie domincis qiiodlibetarius, qui etait responsable de la preparation e t d a d6rouleinent de la seance. UII bacbelier foiictionnait comme rc.spon.sa1i.s. Tandis qiie daiis cette ville universitaire, la Quaestio principalis traitait irniquement d'un point de philosophie, dans les ccoles de inoiiidre iinportance, elle portait toujours sur uiic questioii tlieologique, pour une raisoii d'organisation. En effet, daiis Ce dernier cas, la dispute avait lieu dans la maison d'etude d'un ordre. religieux et I'organisation y etait en consequence con- fiCe a tin lecteur de l'ordre eil question. I1 semble que les domi- nicaius s'interesserent d'iine facon speciale a organiser de telles defenses, comme l'iiidique l'espression loco quodlibefi (3) qui permet peilt-ttre en meine temps d'eclairer l'expression rare : locum non uisifauit (4). A Soest, on trouve comme responsable le lecteur domi- nicain Jean hrartini P), et Andre Fabri, a Ce. moment Cursor, remplit les fonctions de re.sponsa1i.s ( 6 ) . A Breme, nous trouvons en 1445 comme quod1ibetariu.s Helmold Luther, tandis que Henri Meyner, probablement un sfudens, repond (7). E n 1451, la direction y etait confiee a un maitre dominicain, tandis qu'un lecteur rbpondait (8).

A Breme encore, nous avons en 1452 un lecteur comme respon- salis (9) mais le quodlibetarius nous est inconnu. A Dortmuiid, Andre Fabri defend comme magisfer la Quaestio principalis, il y i t a i t donc manifestement quodlibefarius ( ) 4 Magdebourg,

(I) F- 226 =-. (2) F0 175' : n Quaestio principalis et ordinaria h ; fo 1991: n Quaestio princi-

palis et ordinaria r.

(3) F0 227'. (4) F0 247": e Eodem anno fuerunt ibi sex promoti, quorum unus lacum

non visitavit ß.

(5) F* 140' ; 154". (6) F o 143'. (7) F* 247'. (8) F0 199'-201". (9) F* 175s. (10) F0 226T-s.

le quodlihet semble avoir e te dirigi par le. regent des doniinicains H. B. (I), tandis qu3;\ndre Fabri, eil taiit quc magisfer sfudentium, y foiictionnait comriie responsalis.

Si la Qriae.stio principalis etait l'affaire du dorninus qaodlibetarius, chaque participaiit devait deiendre iiiie Quaestio cilm nrgumentis, une Qicaestio sine argumenfi.s e t deiis Piuhleinnla. La Quaefio cum nrgilmenti. s'appellait aussi Qiinrstio qiiodlibetaria C). C'etait, com- inc la Qrrnestio principnli,<, uiie dispiitc en fornic (li~lectiqiic, fa- cilcmcnt recorinaissable a u s sic t!f rton des foriiiiiles d'iiitroduction. L'i.cole irivitaiitc rnrttait a la dispositioii dc scs biilcs uii rr.spon.sa1i.s coinri~e parleiiaire. Peut-Strerlevait-il rkpondre i loiis Ics part,icipaiits, de la ineine facoii qii'a Erfiirl iiii sei11 haclielier devait repondre a toiis les participaiits (4). A deus reprises iioiis reiicoiitrons I'ex- pressiooii Quaestio ciim argumentis qriodlibeli in magisferinm P). Xous la coinprenons dans le sens qu'uii aspiraiit a 1a inaitrise en tlieologie devait avoir pris uiie part active aii quodlihet. Ce titre de maitre, en usage daiis l'ordre doiiiiiiicaiii, ne doit pas &tre confoiidu avec la maitrise d'uiie uiiivcrsitk, pour laquelle le titre de docteur en tlieologie se suhstituait progressivement.

La Quaestio sine nrqumentis, qui suit iininediateinent la Qriaestio ccirn argilmentis, est facilenieiit reconiiaissable a I'ahsciice d'appa- ra t dialectique ( 6 ) . 011 n'y trouve d'ailleurs qu'une seule conclir- sion (7, tandis que les questions coiistruites selon les rkgles com- portaient trois conclusions

La Quaestio sine argumentis ktait suivie d'un Problema primum et d'un Problema secrind~rm (V), introduits par un bref Dico quod ou quelque chose d'analogue (Io). Les sujets de ces Problemata etaient puises daiis les doin::ines les plus varies de la vie humaine. Les quesiions les plus diverses i taient ainsi aiscutees. Ces I'roble-

(1) F* 2741. Hermannus Bornequel. (2) Fa 2721. (3) F o a 6SV, 143, 16Zr, 165=, etc. (4) L. \.IEIER, Die Rolle der Theologie ..., daiis Recherchcs de th@ologic nncicnria

et m@di@uale, 1950, t. XVII, p. 283-284. (5) Fns 93'., 230'. (6) F"* 3P, 447., 45', 64-, 69r, etc. (i) F o 143' : @ Ad quaestionem sine argumentis respondeo breviter n ; f~ 146' :

C h d istam quaestionem respondeo unica conclusione 8; f o 1541: i Dico per coric.lusionein 8, ; fo 162' : 0 Ad istam quaestionem dico talem conclusionem o ; fo 165: etc.

(8) Fo 146': <. 4 d istam quaestionem Per tres coiiclusiones respondeo I!.

(9) F" 162~-", etc. (10) FQ 234', etc.

mafn constitueiit de la sorte iine source tres precieuse pour l'histoire culturelle. La theologie, la philosophie, la pliilologie, l'histoire na- turelle e t la inedecine peuvent y relever des donnies interessantes pour leur histoire. respective. Cette seule raisoii siiffirait de j i pour faire coniiaitre cc mailiiscrit de Xunster dans la mesure oii la chose. est encore possible.

Nous pensons avoir de la sorte demoiitri la these selon laquelle des dispiites quodlihetiqiies avaient lieu eil dehors des universites, (laus des etablisseiiients scolaires de moiiidre importance, disputes aiixquelles preriaient part le personnel cnseignant des ordres iiien- diaiits e t des ecoles cathedralcs e t colligiales. 11 nous reste i rc- lever la portee de cette constatation pour l'histoire de l'enseigne- ment. Ces disputes quodlihetiques tenioignent de la prefereiice du moyeii $ge pour la pensee corporative. Les differentes ecolcs d'une inenie ville ne restaieiit pas isolees, mais eiitretenaiei~t entre elles des rapports trks etroits. Cette solidarite se manifestait surtout par le quodlihet annuel, qiii constitiiait iin tournoi scolastique solennel. La chose btait rendue possihle par le fait que partout 1e Intin e t les niethodes dialrctiq~ies etaient developpees avec la mpme eiiergie. Si le moyen $ge n'aurait pas pu se figurer uiie monopolisation des faciiltes de theologie par le clerge seculier, il n'aiirait pas pu ad- niettre davantage une separation complete entre les differentes maisons d'itude locales.

Au point de vue de I'histoire de la pensee, il faut souligner l'orientation avant tout theologique de ces quodlibets. En etudiant le quodlihet d'Erfurt, on etait surpris d'y constater une certaine secularisation. La theologie 3; occupe en effet un rble bien secon- daire e t la chose avait e te prevue d i s le d ibu t par les reglements academiques. I1 semble en avoir e te de m&me a Leipzig et dans les autres iiniversites du nord de 1'Allemagne. L'organisation uni- versitaire rendait de la sorte radicalement impossible lei grands quodlibets theologiques du xrrIe s. Nous ne sommes pas encorr en inesurc dc retrouver les raisons et les influences qui favoris&reiit ce glissenieiit Vers la secularisation, iiotamment dans l'elahoration des stattits d'Erfurt. Nous pouvoiis toutefois affirmer a present avec certitude qiie les disputes quodlihetiques des ecoles de inoiiidre iinportance ne furent pas atteintes par cette secularisation.

(1) L. MEIER, Die Rolle der Theologie ..., dans Recherche8 de thdologie an- cienne el mddiduule, 1950, t. XVII, p. 302.

442 L. MEIER

Aii point de vue de l'histoire des doctriiies, le inanuscrit deMnnst:er iiianifeste.nettement l'infliieiicepreponderante des . Thoinas d'Aquin. Sans parler des noinhreuses citatioiis, des touriiures coinme Vide gloriostrm Doctorem Sanction Z'homarn (1) ou Q~iacstio fhomisficn (%) proiiverit saiis conteste le calactkre coiiscieiit de cette dependance thorniste. Or, oii iie poiirrait paspreteiidre qiie ceci etait logique chez des dorniiiicains,car il y avail cliez eiix assez d'auteurs qui siiivaient d'autres voies. Sans doute, dans iiotre. inaiinscrit, les posit.ions de Diiraiid de St-Pourcaiii e t dc Diiiis Scot soiit corilhattues C), inais Ockliarn et Pierre d2Ai1ly, qiii joueroiit 1111 rOle notable daiis le Cominentaire des Sentences de Martin Lullier, soiit coiinus et eiii- dies (4). Les tli6orics des tli6ologicns iioiiiiiialistcs al~paraisseiil par eiidroits. C'est aiiisi qiie la necessite dc la grace saiiclifiante est iiiise eil disciission 1"). h la qnestioii de I'acceptatioii par Ilieu saiis la grace, on doiine uiie repoiise posif:ive, toiit au moiiis si 1'011 s'eii rapporte i la forrniile dialectiqiie d'introduct.ion (9. A propos de la necessite de la grice actiiellr on voit apparaitre. iiiie coiicepi.ioii pelagieiine (?). L'opinion que qiielqu'iiii peiit &tre dainiiC- ineine s'il possede la grace sanctifiaiite rappclle la coiice1)tioii iion~iiialiste de l'arbitraire divin ( 8 ) .

Les exposes sur la scolastique dii 11as rnoyen age daiis les etudes sur l'l~istoire de la Reforme laissent soiivent une assez penible im- pression. On s'y efforce de rnettre en Iiimiere quelques personnalites dont on exagere le r6le e t qu'on presente comine representatives de toute leur epoque. Cette facon de proceder provieiit de ce que l'histoire des courants doctrinaux n'a pas ete etudiee siiffisamrnent a la lurnikre des sources de prerniire rnain. Le large courant de la scolastique anterieure a la Reforrne, surtout en Allemagne, doit etre etudie dans ses positioris intellectuelles si 1'011 ne veiit pas s'exposer i emettre des jugements errones.

Orihucla (Alicanfe). Ludger MEIER, O.F.M.

(I) F* 193'. (2) F- 132". (3) F" 193=. (4) Fo 130': a Kota quaestiones quas facit De Aliiaco e l etiam Odiham a.

(5 ) Fa* 26", 27'. (6) Fm 48'. (7) Fa 49V. (8) F0 299'.