NU

MM

ER

35

JAA

RG

AN

G 8

- D

EC

EM

BE

R 2

018

Na de succesvolle tentoon-stelling van Fiep Westen-dorp in 2016 is het museum er wederom in geslaagd om een spraakmakende ten-toonstelling binnen te halen.

Op zaterdag 19 januari 2019 is de offi ciële opening van:

Marten Toonder ,,een uniek dubbeltalent”.

De tentoonstelling wordt georganiseerd door ons mu-seum i.s.m. Toonder Com-pagnie en Marten Toonder-museum de Bommelzolder. Nadruk van de tentoonstel-ling ligt op Toonders gebruik en samenspel van illustratie en tekst.

Vanaf 20 januari is de ten-toonstelling te bewonderen voor “het grote publiek”.

Hoog tijd voor een overzicht van Toonders werk en leven.

OP DE VOLGENDE PAGINA

LEEST U DE BIOGRAFIE VAN

MARTEN TOONDER.

Lees verder op pagina 2

NEDERLANDS DRUKKERIJ MUSEUM

HAALT TOPTENTOONSTELLING BINNEN

vervolg van pagina 1

MARTEN TOONDERMarten Toonder (1912–2015) is in Rotterdam ge-boren. Zijn ouders waren Groningers. Toonder sr. was kapitein op de grote vaart.Martens tekentalent kon-digde zich al vroeg aan. Hij besloot dan ook op jonge leeftijd om striptekenaar teworden. Pas later ontwik-kelde hij zijn literaire kwa-liteiten.Die beroepskeuze is een schot in de roos; al snel is Marten succesvol. Zijn eerste stripseries ‘Bram’s Avonturen’ en ‘Thijs IJs’ verschijnen in het dagblad De Nederlander en vanaf 1934 in het Nieuwsblad van het Noorden. Vanaf 30 oktober 1933 werkt Mar-

ten bij de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij, een drukkerij die ook tijd-schriften uitgeeft.

Hij maakt o.a. realistische en karikaturale illustraties voor de feuilletons en vas-te rubrieken en werkt aan meerdere stripreeksen.

Marten Toonder senior (l) en junior.

Het eerste verhaal van Tom Poes verscheen in 1941 in de Telegraaf, als vervanging van de Micky Mouse-strip. De verhalen werden zo gewaardeerd dat veel mensen de dagelijkse strip uitknipten en->

inplakten in schriftjes en zelfge-maakte boekjes.

In het derde verhaal van Tom Poes verscheen heer Olivier B. Bommel.

Toonders vrouw Phiny Dick schreef kinderverhalen. Zij teken-de en schreef o.a. verhalen van Miezelientje, dat wel een zusje van Tom Poes lijkt.

Phiny Dick schreef de tekst voor de eerste zes afl everingen van het eerste Tom Poesverhaal. Daarna schreef en tekende Toonder de verhalen zelf.

In de oorlogstijd was de positie van Toonder als schrijver in de Telegraaf gevaarlijk omdat hij illegaal werk deed. Toen de -->

Telegraaf in 1944 een SS-krant werd, dook hij onder, en Tom Poes en heer Bommel ook (in het ver-haal ‘De Chinese waaier’).

Na de oorlog vervolgde Toonder zijn Bommelsaga in de Volks-krant en de NRC en in een aantal regionale kranten.In de vijftiger jaren nam de kwaliteit van de Bommelsaga zo toe dat vooruitstrevende lieden het werk prezen vanwege de lite-raire kwaliteit. Hij ontving ver-schillende literaire prijzen.Toonder wordt geprezen om de inhoud van zijn werk en om zijn unieke schrijfstijl, waarin hij, naast een bijna oneindig aantal taalgrappen, ook nieuwe woorden aan de Nederlandse taal heeft toegevoegd. ------------------->>

In de zestiger jaren verschenen de eerste verhalen van Bommel in de bekende literaire pockets van de Bezige Bij. Elk deel be-vatte twee of drie verhalen. Het werden 48 delen. Het was een daverend succes. Marten Toonder schreef 177 Bommelverhalen van 1941 tot 1986.

Naast Olivier B. Bommel en Tom Poes is hij ook de schepper van de verhalen van Panda, Kappie en koning Hollewijn, die voor een be-langrijk deel door de medewer-kers van de Toonder Studio’s werden uitgewerkt.

Op 72-jarige leeftijd besluit Mar-ten Toonder ermee te stoppen. De laatste afl evering van het laatste avontuur ‘Het einde van eindeloos’ staat op 20 januari 1986 in de krant, tot verdriet van vele oplettende lezertjes. Mar-ten Toonder heeft dan, in bij-na 45 jaar, een totaal van 177 verhalen in 11.768 dagelijkseafl everingen, bestaande uitmeer dan 33.000 tekeningen,ondersteund door ongeveer 2,6 miljoen woorden, voltooid.

Marten Toonder wijdt zich daarna aan zijn driedelige autobiografi e. Op 7 augustus 1990 overlijdt zijn vrouw Phiny Dick. In 1996 trouwt hij met componiste Tera de Marez Oyens, die al en-kele maanden na de huwelijks- inzegening komt te overlijden.

Om gezondheidsredenen gaat hij in 2001 terug naar Nederland waar hij zich in het Rosa Spier-huis vestigt. Vier jaar later, op 27 juli 2005, overlijdt hij. Marten Toonder.

Op zondagmorgen

7 oktober parkeerden

een aantal oldtimers

pal voor het museum.

Oldtimerclub Christoffel uit Baar-le Nassau had de locatie van het museum uitgekozen als start voor hun jaarlijkse rit door het West-Brabantse landschap. Ongeveer 25 oldtimers stonden vanaf 10 uur ’s morgens te pron-ken in Leeuwerik 8. Chauffeurs en inzittenden ge-noten eerst van koffi e/thee met appelgebak en vervolgens van een rondleiding in het museum, waarna de oldtimerrit rond 13.00 uur van start ging. Zowel voor onze vrijwilligers als de chauffeurs een unieke ervaring.

START OLDTIMERRIT CHRISTOFFEL VANAF

NEDERLANDS DRUKKERIJ MUSEUM

Vanaf 20 januari tot en met 1 september 2019

in het Nederlands Drukkerij Museum:

Marten ToonderEen uniek dubbeltalent

WORKSHOP PAPIERSCHEPPENOp zondag 21 oktober waren, alweer voor de derde keer twee papier-makers naar het mu-seum gekomen om te vertellen waar je alle-maal papier van kunt maken. Ze doen het niet van hout, maar wel van plantaardige materialen en afval en oude kle-ding. Vooral kinderen vonden het zeerinteressant om zelf een vel papier te scheppen.

Ewald Weijers schept voorname-lijk papier van katoen, abaca, vlas, linnen en van lompen. Ewald zit met zijn bedrijfje in Eer-beek. Samen met Piet Zegers runt hij het bedrijf C-paper en maken ze verschillende soorten handgeschept papier. Voor meer info over Ewald kijk op http://www.c-paper.nl

Marieke de Hoop van PapierLab Rotterdam, een nieuwe naam op een nieuwe locatie. Ze heeft het o.m. voor elkaar gekregen om van aspergeschillen papier te maken. Voor meer informatie kijk op www.papiermeteenverhaal.nl

Foto boven: Marieke geeft aanwijzingen aan kinderen, hoe ze een velletje papier kunnen scheppen; Foto onder: Ewalt Weijers kijkt aandachtig mee of het allemaal goed gaat.

Beste lezer,

Het jaar 2018 is voorbij gevlo-gen. Nog een paar weken en we stappen in het nieuwe jaar 2019.

De redactie van de Druktemaker heeft in 5 uitga-vens (inclusief deze) de nodige activiteiten beschreven en met foto’s geïllustreerd, zodat onze lezers op de hoogte bleven van de ontwikkelingen van ons museum. Ik noem er graag een aantal.

We begonnen het jaar zoals ge-bruikelijk met het overhandi-gen van de Kopperprent aan mevrouw de Vries, de nieuwe burgemeester van Etten-Leur, die deze prent voor de eerste keer kreeg. Zij was daarvoor naar ons museum gekomen en liet zich uitgebreid informeren.

In juni werd de 2e druk van ,,Een vliegtuig boven de Klap-penbergse Heide” gepresen-teerd aan de groepen 6 en 7 van basisschool De Springplank. Deze was tot stand gekomen in samenwerking met ons museum en het Streekmuseum Eten+Leur en de Stichting Eerste Gemotoriseerde Vlucht in Nederland. Een eerste druk was in 2008 geheel gemaakt door vrijwilligers van onsmuseum. Ook schrijfster Ine van den Hove was aanwezig.

We kunnen het jaar afsluiten met het gevoel dat we een aantal projecten hebben kunnen uitbouwen, zoals het project zetten-drukken en binden. Ook de workshops Handlettering scoorde zeer goed. Daaraan hebben diverse groepen mee-gedaan, tot volle tevredenheid en we willen daarmee volgend jaar doorgaan.

Rest mij, namens alle vrijwilli-gers van het Nederlands Druk-kerij Museum, u

Prettige Kerstdagen en een Gelukkig, maar vooral eenGezond, 2019 toe te wensen.

Was getekend, Frans de Nijs.

TOEGANKELIJKHEID NEDERLANDS DRUKKERIJ MUSEUMHet Nederlands Drukkerij Mu-seum is toegankelijk voor ieder-een die nieuwsgierig is naar de boekdrukkunst. Voor bezoekers met een beperking is het mu-seum slechts gedeeltelijk toegan-kelijk. Hieronder vind u praktische informatie over de toegankelijk-heid van het pand. Heeft u tijdens de rondleiding een vraag of kun-nen wij u ergens mee helpen?

Spreek dan een medewerker van het museum aan voor hulp en ondersteuning. Hij helpt u graag.

TOEGANKELIJKHEID VAN HET PAND:Het museum bestaat uit een be-gane grond en een verdieping. De begane grond is geschikt voor rolstoelbezoekers en rollators. Het is niet mogelijk om met de

rolstoel naar de verdieping te gaan. Wel is er een stoeltjeslift naar deze verdieping. Boven staat dan weer een rolstoel (en/of rol-lator) klaar, die u kunt gebruiken voor uw verdere bezoek.Op de begane grond kunt u wel rondrijden met scootmobiel.Het museum beschikt niet over een rolstoeltoilet.

BEGELEIDERS EN HULPHONDEN: Begeleiders mogen op vertoon van een OV-Begeleiderskaart of een verklaring ondertekend door een huisarts en/of behandelend arts gratis het museum binnen. Het meenemen van huisdieren is niet toegestaan, met uitzondering van een geregistreerde hulphond.Wij adviseren bezoekers met een visuele handicap zelf een bege-leider mee te nemen. Dit in ver-band met de veiligheid voor de draaiende onderdelen van de drukpersen, die gedemonstreerd worden tijdens de rondleiding.

HULPMIDDELEN:Als u het aan de receptie meldt dan kunt u gratis gebruik maken van een rolstoel of rollator tijdens de rondleiding.

EEN VRIJWILLIGER AAN ZET . . . . .!Deze rubriek EEN VRIJWILLIGER AAN ZET…! is een rubriek in de Druktemaker waarin we met vrijwil-ligers praten over wat hen zo al bezighoudt. Niet alleen het werk wat er verricht wordt in het Neder-lands Drukkerij Museum, maar misschien zijn er nog andere werkzaamheden of bijzondere hobby’s of bezigheden. Het is ook altijd leuk om een tip-je van de ,,privé”-sluier op te lichten en te lezen waarom ze vrijwilliger zijn geworden.In dit nummer vertelt André Neys zijn levensver-haal. Hij is sinds 2 jaar vrijwilliger in ons museum en vanaf zijn jeugd geïnteresseerd in allerlei grafi -sche technieken.

,,Ik ben in 1948 geboren in Soera-baya, Nederlands-Indië. Heb daar het eerste deel van mijn jeugd doorgebracht, heel gelukkig, lek-ker warm en altijd heerlijk eten, zoals de rijsttafels. Ik was vaak in de keuken te vinden om onze kokkie te helpen met o.m. uien snijden. Ik vind koken nog steeds heel leuk. Inmiddels is het soms ook stamppot Mous (zo noemen Groningers stamppot ‘boern-kool’) geworden….Toen wij in 1963 vanuit Indië in Nederland kwamen vonden wij het hier heel erg koud, geen won-der: Reinier Paping won de Elf-stedentocht. Ook waren wij niet gewend aan kale bomen. Vroeg ik mijn vader of die bomen allemaal dood waren. Nee hoor stelde hij mij gerust. ’Wacht maar tot het voorjaar wordt’. In het voorjaar kwam dan die explosie van kleine groene blaadjes. Fantastisch! De lente is mijn favoriete jaargetij-de. In 1995 zijn wij als gezin van Groningen naar Brabant verhuisd voor het werk van mijn vrouw. We kwamen in Etten-Leur terecht. Sinds 2009 wonen we in Ouden-bosch. SOCIALE WETENSCHAPPEN:Nederland wende snel. Het ging goed op school. Op de HBS trof ik Froukje waarmee ik later trouwde en nu nog steeds getrouwd ben. We hebben een zoon die (helaas)

besloten heeft in het buitenland te gaan werken (Nieuw-Zeeland of all places) maar we hebben een heel goed contact en appen bijna dagelijks. Na mijn HBS-tijd ben ik sociale wetenschappen gaan studeren en mijn specialisatie was Methoden en Technieken van Wetenschappelijk Onderzoek.

Tussendoor deed ik van alles, ik was als snotneus al ‘groundsman’ op een tennisbaan, gaf tennisles-sen, werkte mee aan modeshows, was met kunst bezig en werkte op een reclamebureau.

Werkte als werkstudent ook op een VVV-kantoor, was stadsgids in Groningen in Nederlands, En-gels, Frans, maar voornamelijk toch Duits.Na de geboorte van onze zoon hadden we elk een parttimebaan, maar later is Froukje fulltime gaan werken, carrière gemaakt als Finance Manager in de ad-vocatuur. Ik bleef thuis met onze zoon, kan ik elke jonge vader aanbevelen. Huisman. Als ik aan het werk was dan was dat als consultant. Strategische adviezen. Onze zoon heeft te veel verhalen van mij gehoord, denk

ik; hij doet met veel plezier het-zelfde werk in Nieuw-Zeeland.

HOBBY’S:Mijn hobby’s zijn lezen, koken, fo-tografi e, golfen, Frankrijk en mijn vrijwilligerswerk.Sinds een kleine 2 jaar ben ik vrij-williger bij het Nederlands Druk-kerij Museum. Sinds mijn jeugd ben ik geïnteresseerd in allerlei grafi sche technieken, zoals hout- en linoleumsneden, zeefdruk en etsen. Ik heb ook zelf verschil-lende druktechnieken gebruikt en mijn interesse voor typografi e

bleef. Ik kon altijd ook al goed tekenen. Ben in mijn beroepsle-ven een andere weg ingeslagen, maar nu ik wat meer vrije tijd heb kwam de interesse terug.

COMPUTERLES:Naast dit werk als vrijwilliger ben ik ook vrijwilliger gedurende één ochtend per week op de maandag in de bibliotheek in Oudenbosch. Samen met een collega geef ik daar computerles aan ‘digibeten‘, mensen die niet veel van compu-ters weten en niet kunnen inter-netten. Of die het nooit hoefden te doen, omdat hun partner altijd

André bezig zich te bewame met het handzetters vak.

alles regelde en die door verlies van die partner het nu zelf moe-ten doen.

PILOOT WORDEN:Daarnaast doe ik nóg heel leuk vrijwilligerswerk, namelijk het rondleiden van mensen bij het Vliegend Museum Seppe. Ook daar zit weer een jeugdverhaal achter. Ik wilde graag piloot worden vroeger, maar door een héél kleine oogafwijking (min 0,01; nu lachen ze er om bij de keuring) werd ik niet toegelaten (er waren 1300 kandidaten voor 30 plaatsen). Dat heeft me lang gefrustreerd. Kortgeleden kwam ik toeval-lig iemand tegen die vertelde dat er mensen nodig waren op Seppe in het Museum. Voor de aardigheid ben ik gaan kijken en ik was meteen verkocht. Je hebt veel te maken met piloten van sportvliegtuigen, je kunt ze soms helpen bij het naar buiten brengen van hun vliegtuig, die vliegtuigen staan in de hangar als onderdeel van het museum ge-stald en ik mag er van alles over vertellen aan geïnteresseerde be-zoekers. Ik heb net mijn opleiding als rondleider afgerond en een mooie ‘werkoveral’ (ons werk-tenue) gekregen.

KLM OPEN:Bijna vergeet ik nog ander voor mij belangrijk vrijwilligerswerk, namelijk dat van het KLM Open, een 4 daags golftoernooi, een keer per jaar. Het enige interna-tionale golftoernooi van Neder-land, voertaal is Engels. Daar loop ik met een ‘fl ight’ mee en geef de behaalde punten per hole digitaal door aan de wedstrijdlei-ding. Veel contact met spelers van wereldniveau. Je volgt het spel van zeer dichtbij. Daar geniet ik enorm van. Ik heb ook op mijn golfvereniging een tijdje praktijk-examens afgenomen, dat was ook wel leuk, maar het KLM Open is toch super leuk”.

André bij het Vliegend Museum Seppe staande bij een Boeing Stearman van 1943.

COLOFON: eindredactie: Cees Jochems vormgeving en opmaak: Frans de Nijs abonneren: info@nederlandsdrukkerijmuseum.eu

SPONSOREN EN DONATEURS 2018DEBA Autoverhuur, Etten-LeurCopperant schildersverf sinds 1870, Etten-LeurBouwmaat RoosendaalNovum Drukkerij, OudenboschDe Snelle Drukkers B.V., KlaaswaalDrukkerij Snep, EindhovenDrukkerij Van den Dool, SliedrechtGeskus Grafi media, FijnaartMekes Graphic Machinery B.V., RoosendaalKoninklijke Drukkerij Em de Jong B.V.,

Baarle-NassauTrainingsbureau voor Zorginstellingen

De Keerzijde, LangewegPvW Offsetservice, OssDrukkerij Durenkamp, AardenburgBAKXXX Graphic Design, Bergen op ZoomF1 = Help, RoosendaalJumbo Supermarkt, Etten-Leur ,,Spek de kas’

Mevr. M.F.Th. Meijn, AmsterdamDhr. A.A.J. Buisman, AmsterdamDhr. J.H. Vis, BarendrechtMevr. M. Strijbosch-van Aanholt, VenloDhr. G.J.M. Warmerdam, Etten-LeurDhr. M.P.J. van de Linden, Etten-LeurDhr. J. van Ginneken, Etten-LeurDhr. J. Mugge, Etten-LeurDhr. M.J.H. Bakker, OosterhoutDhr. P. Goossens, AntwerpenDhr. en Mevr. G. Clarijs-Daamen, ZevenbergenDhr. J.H.M. Brader, UlvenhoutDhr. H. v.d. Spijker, GeertruidenbergDhr. en Mevr. Utens, RijsbergenDhr. J. van Boxtel, St. OedenrodeMevr. L. in ‘t Groen-Evers, BredaDhr. T. Sips, Etten-LeurMevr. A.J. van Ark-Teijn, Etten-LeurMevr. A. Makken, MaaslandDhr. en Mevr. Suijkerbuijk, RijsbergenMevr. B.M. Doppen-van Raamsdonk, Etten-LeurDhr. en Mevr. van Bedaf, KlundertMevr. R. de Ruiter, BavelDhr. J.P. van der Heijden, SchijfDhr. J.J.W. Schuijt, Etten-Leur

WILT U OOK ONS MUSEUM STEUNEN?WORD VRIEND(IN),

DONATEUR OF SPONSOR!

WORKSHOPS 2018

INTRODUCTIE-WORKSHOP“LETTERZETTEN/DRUKKEN”Gedurende 3 opeenvolgende dagdelen wordt aan de deelne-mers de beginselen bijgebracht van het zet- en drukprocedé. Elke deelnemer zet en drukt briefpapier, visitekaartje, label of een poster(tje). Het uitgangspunt is een simpel ontwerp of idee, omdat “het bijbrengen van de basis” en “het gevoel krijgen” centraal staat. Het letterzetten gebeurt met houten en loden letters. Het drukken gebeurt in boekdruk (ook wel hoogdruk genoemd) op verschillende drukpersen. Dit is mede afhankelijk van het formaat van het ontwerp. Iedere dagdeel heeft dus een onderwerp, te weten het druk-ken van: een labeltje, poster(tje) en huisstijl (visitekaartje, brief, of zoiets). In 3 dagdelen maak je dus 3 verschillende soorten drukwerk.

WORKSHOP “LETTERPRESS”Gedurende één of meerdere ochtenden werken de cursis-ten zelfstandig onder professionele begeleiding aan een op-dracht, door de deelnemer zelf aan gedragen. Er wordt ge-werkt in de zetterij en drukkerij. De deelnemer zet en drukt dus met als uitgangspunt een eigen ontwerp of idee.Het letterzetten gebeurt met houten en loden letters. Het drukken gebeurt in hoogdruk op diverse drukpersen.

WORKSHOP“WERKMAN” Er kan gewerkt worden volgens de “Werkman-methode”. De Groninger drukker/kunstenaar H.N. Werkman maakte in zijn werk gebruik van verschillende druktechnieken. Hij combineerde sjabloneren, stempelen en “met een roller op papier werken” en maakte daarmee unieke kunstwerken (druksels geheten), die over de hele wereld bekendheid ge-nieten. Vaak gebruikte hij hierbij stukjes karton of ander materiaal, die hij zelf de gewenste vorm gaf door te scheuren, knippen of snijden”.

Interesse om een workshop te volgen?Bel: 06-40494417 of mail

info@nederlandsdrukkerijmuseum.eu