Les étoiles et moi - minerva.ufsc.br

2
1 2 4 3 3 3 3 Kur Universi ishte shumë i dendur dhe i nxehtë (T = 10 12 K), fill pas Big Bangut*, ai përbëhej vetëm nga grimcat elementare të lëndës (kuarke, elektrone, neutrino) dhe nga ‘kokrrizat’ e dritës, fotonet. Duke u ftohur, kuarket u kombinuan në protone dhe neutrone, në sasi të barabarta. Por, sapo temperatura ra, shumica e neutroneve u kthyen në protone, ngaqë kanë masë më të vogël. Kur temperatura ra nën 10 9 K, kishte 7 herë më shumë protone se neutrone. Neutronet dhe protonet u kombinuan për të formuar bërthamat. Bërthamat më të qëndrueshme që mund të formoheshin në atë kohë ishin helium. Të gjitha neutronet e pranishme u përdorën për të formuar helium. Në fund të epokës primordiale kishte 12 herë më shumë bërthama hidrogjeni se heliumi . Hidrogjeni dhe heliumi 5 12 Numri i protoneve Sistemi Diellor Korja e Tokës Trupi i njeriut H 1 70.5 0.14 9.5 He 2 27.5 - - C 6 0.30 0.030 18.5 N 7 0.11 0.005 3.2 O 8 0. 96 46.6 65 Si 14 0.065 27.7 0.00002 S 16 0.040 0.050 0.3 Ca 20 0.006 3.6 1.5 Fe 26 0.117 5.0 0.006 Përqindja në masë e elementeve kimike në objekte të ndryshme Nga Big Bangu te ne BANG ! Erërat, përplasjet, shpërthimet Disa nga elementet e formuara në yje hidhen në mjedisin ndëryjor, kurse pjesa e mbetur mbyllet përgjithmonë "kufomat yjore", si xhuxhët e bardhë, yjet neutronike dhe vrimat e zeza. Yjet me masa më të vogla se 8 herë masa e Diellit i lëshojnë shtresat e sipërme në mënyrë paqësore, duke shpërndarë azot, karbon dhe disa elemente më të rënda se hekuri. Yjet më masive e mbyllin jetën e tyre me një shpërthim spektakolar, që quhet supernova, dhe hedhin tutje karbon, oksigjen, neon, magnez dhe silic, e disa elemente të tjera. Elementet e tjera të rënda, si p.sh. ari dhe uraniumi, kërkojnë dendësi të lartë neutronike për t’u formuar dhe kjo ka më shumë gjasa të ndodhë në yjet neutronike. 9 8 Imazh i kompozuar i mjegullnajës planetare Syri i Maces. Ky objekt është formuar nga disa episode të erërave yjore, që dalin prej yllit qendror, i cili tani ndodhet në procesin shndërrimit në xhuxh të bardhë. Mjegullnaja planetare Syri i Maces. (Burimi: R. Corradi me teleskopin NOT). G292.0 + 1.8: Një mbetje supernove që vjen nga një yll me masë të madhe, i cili ka hedhur shumë oksigjen, magnez dhe neon në mjedisin ndëryjor. G292.0+1.8 në rreze X. Burimi : NASA/CXC/SAO Paraqitje e përplasjes së dy yjeve neutronike. Ari, uraniumi dhe elementet e tjera të rënda në Univers besohet të jenë formuar gjatë ngjarjeve të tilla. Pamje artistike (Dana Berry, Skyëorks Digital). kuarket. Ka ngarkesë elektrike pozitive dhe masë 1.672 649 × 10 -24 g. Neutroni : formohet gjithashtu nga tre kuarke, por nuk ka ngarkesë elektrike. Masa e tij është 1.674 93 × 10 -24 g. Elektroni : është grimcë me ngarkesë elektrike negative, masë afro 1/2000e masës së protonit. Hidrogjeni : më i lehti nga të gjitha elementet. Përbëhet nga një proton dhe një elektron. Heliumi : elementi më i lehtë i qëndrueshëm, pas hidrogjenit. Përbehet nga një grimcë dhe 2 elektrone. 4 George Gamow, në një artikull me Alpher dhe Bethe, në vitin 1948, propozoi teorinë e formimit të hidrogjenit primordial dhe heliumit. Autorët argumentuan gjithashtu se të gjitha elementet e tjera u formuan në Big Bang, duke shtuar njëri pas tjetrit neutrone. Por, në këtë pikë ata gabuan. p p p p p n n n n n n p n proton neutron deuterium tritium grimcë a Një proces i formimit të heliumit Nga yjet tek qeniet e gjalla Përpara se të bëhen pjesë e qenieve të gjalla, elementet duhet të kalojnë nëpër shumë stade, që ende nuk janë kuptuar krejtësisht. Në fillim krijohen retë me molekula dhe pluhur, mjedisi ku lindin yjet. Kur janë ende shumë të reja, këto yje rrethohen nga disqe protoplanetare, të përbëra nga shtëllunga pluhuri dhe akujsh. Nga ky material i diskut formohen planetet. Përbërja e tyre kimike ndryshon sipas distancës nga ylli: sa më e vogël të jetë distanca, aq më kollaj e kanë të largohen elementet e lehta. Përbërja varet edhe nga masa e planetit: sa më e vogël është masa, aq më kollaj e kanë të ikin elementet më të lehta. Në procesin e formimit të planetit ndodh një shtresëzim i elementeve, kështu qendra ka përbërje të ndryshme nga korja. Qeniet e gjalla janë formuar nga materiali i kores. 13 Quiz Përgjigjet në fletën tjetër Në cilin prej objekteve e ka origjinën ari? Grażyna Stasińska Observatori i Parisit Universi në xhepin tim ES-001 No. 14 Les étoiles et moi Ne vijmë nga yjet +

Transcript of Les étoiles et moi - minerva.ufsc.br

x1

y2

x4

✃ 3 ✁ 3

3

✃3

Ku

rU

niv

ers

iish

te

sh

um

ëi d

en

du

rd

he

i n

xe

ht

ë(T

= 1

01

2 K

), fillpa

s B

igB

an

gu

t*, a

i pë

rbë

he

jve

m n

ga

grim

ca

te

lem

en

ta

ret

ëlë

nd

ës

(ku

ark

e,

ele

kt

ron

e, n

eu

trin

o) d

he

ng

a‘k

ok

rriza

t’ e

drit

ës

, fot

on

et

.

Du

ke

u ft

oh

ur, k

ua

rke

tu

ko

mb

inu

an

pro

to

ne

dh

en

eu

tro

ne

, në

sa

sit

ëb

ara

ba

rta

. Po

r, sa

po

te

mp

era

tu

rara

, s

hu

mic

ae

ne

ut

ron

ev

eu

kt

hy

en

pro

to

ne

, ng

aq

ëk

an

ëm

as

ëm

ët

ëv

og

ël. K

ur

te

mp

era

tu

rara

n 1

09

K,

kis

ht

e7

he

rëm

ës

hu

pro

to

ne

se

n

eu

tro

ne

.

Ne

ut

ron

et

dh

ep

rot

on

et

u k

om

bin

ua

np

ër t

ëfo

rmu

ar

rth

am

at

. B

ërt

ha

ma

tm

ët

ëq

ën

dru

es

hm

eq

ëm

un

dt

ëfo

rmo

he

sh

inn

ëa

ko

ish

inh

eliu

m. T

ëg

jith

an

eu

tro

ne

te

p

ran

ish

me

u p

ërd

orë

n p

ër t

ëfo

rmu

ar

he

lium

. Në

fun

dt

ëe

po

sp

rimo

rdia

le

kis

ht

e1

2 h

erë

sh

um

ëb

ërt

ha

ma

hid

rog

jen

ise

he

lium

i.

Hid

rog

jen

idh

eh

eliu

mi

51

2

Nu

mri

i

pro

ton

ev

e

Siste

mi

Die

llor

Ko

rjae

Tok

ës

Tru

pi

i

nje

riut

H1

70

.50

.14

9.5

He

22

7.5

--

C6

0.3

00

.03

01

8.5

N7

0.1

10

.00

53

.2

O8

0. 9

64

6.6

65

Si

14

0.0

65

27

.70

.00

00

2

S1

60

.04

00

.05

00

.3

Ca

20

0.0

06

3.6

1.5

Fe

26

0.1

17

5.0

0.0

06

rqin

dja

ma

e e

lem

en

te

vekim

iken

ëo

bje

kte

nd

rys

hm

e

Ng

aB

igB

an

gu

te n

e

BANG !

Erë

rat

, pë

rpla

sje

t, s

hp

ërt

him

et

Dis

an

ga

ele

me

nt

et

e fo

rmu

ara

yje

hid

he

nn

ëm

jed

isin

nd

ëry

jor, k

urs

ep

jes

ae

mb

et

ur

mb

ylle

tp

ërg

jith

mo

"ku

fom

at

yjo

re", s

i xh

ux

te

b

ard

, yje

tn

eu

tro

nik

ed

he

vrim

at

e

ze

za

.

Yje

tm

e m

as

am

ët

ëv

og

las

e 8

he

rëm

as

ae

Die

lliti lë

sh

ojn

ës

ht

res

at

e

sip

ërm

en

ëm

ën

yrë

pa

so

re, d

uk

es

hp

ërn

da

rëa

zo

t, k

arb

on

dh

ed

isa

ele

me

nt

em

ët

ërë

nd

as

e h

ek

uri.

Yje

tm

ëm

as

ive

e m

by

llinje

n e

ty

rem

e n

jës

hp

ërt

him

sp

ek

ta

ko

lar, q

ëq

uh

et

su

pe

rno

va

, dh

eh

ed

hin

tu

tje

ka

rbo

n, o

ks

igje

n, n

eo

n, m

ag

ne

z d

he

silic

, e

dis

ae

lem

en

te

tje

ra.

Ele

me

nt

et

e t

jera

rën

da

, si p

.sh

. ari

dh

eu

ran

ium

i, kë

rko

jnë

de

nd

ës

i të

lart

ën

eu

tro

nik

ep

ër

t’u

form

ua

rd

he

kjo

ka

m

ës

hu

gja

sa

nd

od

yje

tn

eu

tro

nik

e.

98

Ima

zh

i kom

po

zu

ar

i m

jeg

ulln

ajë

s p

lan

et

are

Sy

rii Ma

ce

s. K

y o

bje

ktë

sh

form

ua

rn

ga

dis

ae

pis

od

et

ëe

rëra

ve y

jore

, q

ëd

alin

pre

jyllit

qe

nd

ror, i

cilit

an

ind

od

he

tn

ëp

roc

es

ins

hn

rrimit

xh

ux

ht

ëb

ard

.

Mje

gu

llna

jap

lan

eta

reSyri

i Ma

ces. (B

urim

i: R.

Co

rrad

im

e te

lesko

pin

NO

T).

G2

92

.0 + 1

.8: N

jëm

betjes

uperno

veq

ëvjen

nga

njëyll

me m

as

ëtë

ma

dhe,

i cilika hed

hurs

humë

oks

igjen,

ma

gnez d

heneo

nnë

mjed

isin

ndëryjo

r. G

29

2.0

+1

.8 n

ërre

zeX

. Bu

rimi

: N

AS

A/C

XC

/SA

O

Pa

raq

itje

e p

ërp

las

jes

dy

yje

ven

eu

tro

nike

. A

ri, ura

niu

mid

he

ele

me

nt

et

e t

jera

rën

da

Un

ivers

b

es

oh

et

jen

ëfo

rmu

ar

gja

ng

jarje

vet

ët

illa.

Pa

mje

artistike

(Da

na

B

erry, S

kyë

orks

Dig

ital).

kua

rket

. Ka

ng

ark

esë

elek

trik

ep

ozi

tive

dhe

ma

1.6

72

64

9 ×

10

−24

g.

Neu

tro

ni: f

orm

ohe

tg

jitha

sht

ung

atr

eku

ark

e,

po

rnu

kka

ng

ark

esë

elek

trik

e. M

as

ae

tijë

sht

ë1

.67

4 9

3 ×

10

−24

g.

Ele

ktro

ni: ë

sht

ëg

rim

cëm

e ng

ark

esë

elek

trik

ene

ga

tive

, ma

afr

o 1

/20

00

e m

as

ës s

ëp

roto

nit.

H

idro

gje

ni: m

ëi le

htin

ga

tëg

jitha

elem

ente

t.P

ërbë

het

nga

një

pro

ton

dhe

një

elek

tro

n.H

eliu

mi: e

lem

enti

i leht

ëi q

ënd

rues

hëm

, pa

shi

dro

gje

nit

. Pë

rbe

he

tn

ga

një

gri

mcë

𝛼d

he

2

elek

tro

ne.

4

Geo

rge

Ga

mo

w, n

ënj

ëa

rtik

ullm

e A

lphe

rd

heB

ethe

, në

viti

n1

94

8, p

rop

ozo

iteo

rinë

e fo

rmim

ittë

hid

rog

jeni

tp

rim

ord

ial d

heh

eliu

mit

.Au

to

rët

arg

um

en

tu

an

gjit

ha

sh

tu

se

gjit

ha

ele

me

nt

et

e t

jera

u f

orm

ua

nn

ëB

ig B

ang

, duk

es

htua

rnj

ërip

as

tje

trit

neut

rone

.Po

r, n

ëkë

tëp

ikë

ata

ga

bua

n.

pp

p

pp

n

n

n

n

n

np

n

pro

ton

ne

utr

on

de

ute

riu

m

trit

ium

gri

mcëa

Një

pro

ce

si f

orm

imit

heliu

mit

Ng

ay

jet

te

k q

en

iet

e g

jall

a

rpa

ras

e t

ëb

ëh

en

pje

e q

en

ieve

gja

lla, e

lem

en

te

td

uh

et

kalo

jnë

r s

hu

st

ad

e, q

ëe

nd

en

uk

jan

ëku

pt

ua

rkr

ejt

ës

ish

t.

filli

mkr

ijoh

en

ret

ëm

e m

ole

ku

lad

he

plu

hu

r, m

jed

isik

ulin

din

yje

t.

Ku

rja

en

de

sh

um

ët

ëre

ja, k

ët

o y

jerr

et

ho

he

nn

ga

dis

qe

pro

to

pla

ne

ta

re, t

ëp

ërb

ëra

ng

as

ht

ëllu

ng

ap

luh

uri

dh

ea

kujs

h. N

ga

kym

at

eri

ali

dis

kut

form

oh

en

pla

ne

te

t.

rbë

rja

e t

yre

kim

ike

nd

rys

ho

ns

ipa

sd

ist

an

s n

ga

ylli

: sa

e v

og

ël t

ëje

dis

ta

nc

a, a

qm

ëko

llaje

ka

larg

oh

en

ele

me

nt

et

e le

ht

a. P

ërb

ërj

av

are

te

dh

en

ga

ma

sa

e p

lan

et

it: s

a m

ëe

vo

l ë

sh

ma

sa

, aq

ko

llaje

ka

ikin

ele

me

nt

et

leh

ta

. Në

pro

ce

sin

e

form

imit

pla

ne

tit

nd

od

hn

jës

ht

res

ëz

imi e

lem

en

te

ve, k

ës

ht

uq

en

dra

ka p

ërb

ërj

et

ën

dry

sh

me

ng

ako

rja

. Q

en

iet

e g

jalla

jan

ëfo

rmu

ar

ng

am

at

eri

ali

i ko

res

. 13

Qu

iz

rgjig

jet

fle

n

tje

r

cil

inp

rej

ob

jek

te

ve

e k

a

ori

gji

n a

ri?

Gra

ży

na

St

as

ińs

ka

Ob

se

rva

to

rii P

ari

sit

Un

ive

rsin

ëx

he

pin

tim

ES-001

No

. 1

4

Le

s é

to

ile

s e

t m

oi

Ne

vij

ng

a

yje

t

+

Tru

pa

tt

an

ëp

ërb

ëh

en

ng

au

ji(63

%),

pro

te

ina

t(2

0%

), dh

jam

i(10

%),

sh

eq

erë

rat

(2%

) dh

em

ine

rale

nd

rys

hm

e(5

%).

me

zh

villim

ine

kimis

ën

ëfu

nd

sh

ek.

XV

III, ne

e d

imë

se

gjit

ha

kët

o

ma

te

riale

rbë

he

nn

ga

mo

leku

lako

mp

leks

e, t

ëc

ilat

rmb

ajn

ëa

to

me

hid

rog

jen

i, karb

on

i, oks

igje

nid

he

pa

ke

lem

en

te

tje

ra.

to

ele

me

nt

eja

sa

ktë

sis

ht

si a

to

gje

tu

ran

ëb

imë

, në

kore

ne

To

kës

dh

en

ëa

tm

os

ferë

.

rme

ss

pe

ktro

sko

pis

ë, a

st

ron

om

ët

kan

ët

reg

ua

rs

e t

ën

jëjt

at

ele

me

nt

eg

jen

de

ne

dh

en

ëy

je. P

or

ve

m n

ga

me

si

i sh

ek. X

X a

st

ron

om

ët

arrit

ën

kup

to

jnë

orig

jinë

n e

kët

yre

ele

me

nt

ev

ed

he

zb

ulo

jnë

një

lidh

jet

ën

gu

sh

me

s n

es

hd

he

yje

ve

. 3T

UIM

P C

reative C

om

mo

ns

Vizitonifaq

enhttp://w

ww

.tuimp.org

përtë

mës

uarm

ës

humë

rrethkës

ajs

eried

hepër

temat

e paraq

ituranë

min

ilibë

r.

Un

ive

rsin

ëx

he

pin

tim

No

. 14

Nr

1

Ka

pa

kuip

ërp

arm

ë: p

jes

ën

ga

një

pikt

urë

e

art

ist

itja

po

ne

zK

AG

AY

A

Ky

min

ilibë

sh

sh

krua

rn

ëvit

in2

02

0 n

ga

Gra

ży

na

St

as

ińs

kae

Ob

se

rvat

orit

Pa

risit

(Fra

ncë) dh

eris

hikua

rng

aN

ikos

Pra

nt

zo

si

Ob

se

rvat

orit

Pa

risit

. Ës

ht

ëp

ërkt

hy

er

sh

qip

ng

aM

imo

za

Ha

fizie

Un

ivers

ite

tit

Tira

s.

Përgjig

je

Një

cre

se

ide

: m

on

ed

arie

d

erd

hu

rn

ga

Mb

ret

ii L

idia

s, C

res

us

, në

sh

ek. 6

p.e

.s.

Ari m

en

do

he

tt

ëje

form

ua

rg

jat

ëp

ërp

las

jes

yje

ven

eu

tro

nike

, si kë

to

t

ët

reg

ua

ran

ëfig

urë

Mb

et

jae

s

up

ern

ovë

s s

ëG

afo

rres

Mje

gu

llna

jap

lan

et

are

IC 4

18

Ylli

Be

te

lzh

ëz

ëP

lan

et

iJu

pit

er

At

om

et

jan

ëp

ërb

ërë

sit

ele

me

nt

arë

lën

s. A

ta

kan

ën

jëb

ërt

ha

(që

rbë

he

tn

ga

pro

to

ne

dh

en

eu

tro

ne

) dh

ee

lekt

ron

e.

At

om

et

kom

bin

oh

en

mo

leku

la, d

uke

ba

sh

kua

re

lekt

ron

et

e s

ecilit

. Qe

liza

te

t

rup

itt

ën

jeriu

tp

ërm

ba

jnë

milia

rda

mo

leku

la.

2

His

to

ria e

rth

am

ëfo

rmim

ity

jor:

Ro

be

rt d

'Es

cou

rtA

tkin

so

n A

pu

bliko

inë

vitin

19

31

një

art

ikullm

e t

itu

ll"Sin

te

za

at

om

iked

he

en

erg

jiay

jore

". Ha

ns

Be

th

e B

ide

nt

ifikoin

ëvit

et

19

38

dh

e1

93

9 d

ym

eka

niz

ma

yje

, që

tra

ns

form

ojn

ëh

idro

gje

nin

he

lium

. Fre

d H

oy

le t

reg

oin

ëvit

in1

94

6 s

e s

i sin

te

tiz

oh

en

ele

me

nt

et

ng

ah

idro

gje

ni. M

arg

are

t d

he

Ge

offre

y B

urb

idg

e,

Willia

mF

ow

ler

dh

eF

red

Ho

yle

B2F

Hp

ub

likua

nn

ëvit

in1

95

7 n

jëa

rtiku

llsh

um

ët

ëd

et

aju

ar

me

tit

ull"S

int

ez

ae

ele

me

nt

eve

yje

" dh

e,

një

jtin

vit, A

las

ta

ir Ca

me

ron

Cp

ub

likoi

art

ikullin

"Re

aks

ion

et

rth

am

ore

yje

dh

elin

dja

e b

ërt

ha

ma

ve".

AB

C

B2F

H6

p

p

p

p

pp

ppp

n

n

n

nnn

nn

nn

nn

np p

n

p

nn

pp

pp

Be

rili

-8

Ka

rbo

ni-

12

gri

mcë

α

gri

mcë

α

gri

mcë

α

hid

rog

jen

he

liu

m

ka

rbo

n

ok

sig

jen

sili

c

he

ku

r

Fo

rmim

ii

karb

on

itn

ga

tri

b

ërt

ha

ma

he

lium

i

Dia

gra

form

ës

ht

res

as

hq

ep

ee

një

ylli

me

ma

ma

dh

e, n

ëfu

nd

evo

luc

ion

itt

ët

ij.Ç

do

sh

tre

ka p

ërb

ërj

et

ën

dry

sh

me

.E

lem

en

te

tm

ët

ërë

nda

se

hek

uri

form

oh

enng

aka

pja

e ne

utro

neve

.

Od

ise

ak

oz

mik

ee

ele

me

nt

ev

e

Sa

po

hid

he

nn

ëm

jed

isin

nd

ëry

jor,

e

lem

en

te

tn

isin

një

ud

tim

gja

rme

sg

ala

kt

ika

ve

, pë

rpa

ras

e t

ëk

ap

en

ng

ay

jet

e r

eja

po

fo

rmo

he

n.

sh

tu

, bre

za

tv

iju

es

yje

ve

he

nm

ët

ëp

as

ura

me

k

arb

on

, az

ot

, ok

sig

jen

dh

ee

lem

en

te

tje

ra.

Ud

tim

ii e

lem

en

te

ve

mje

dis

inn

ryjo

rm

un

dt

ëje

sh

um

ëg

jërp

ëru

es

, i t

urb

ullu

ar

ed

he

ng

ag

od

itje

tm

es

ga

lak

tik

av

e. E

lem

en

te

te

çli

rua

ran

ga

sh

rth

ime

ts

up

ern

ov

a m

un

dt

ëk

ap

ërc

ejn

ëe

dh

en

ëm

jed

isin

nd

ërg

ala

kt

ikd

he

rfu

nd

ojn

ën

ëg

ala

kt

ika

tje

ra.

Sim

uli

me

te

fu

nd

itn

um

eri

ke

su

gje

rojn

ë, n

ëfa

kt

, se

sh

um

ën

ga

ele

me

nt

et

e p

ran

ish

me

Rru

n e

Q

um

ës

ht

itv

ijn

ën

ga

ga

lak

tik

at

ët

jera

. 11

10

Ng

jyra

tt

reg

ojn

ës

as

inë

e o

ksig

jen

it(i

ku

q-

sh

um

ëo

ksig

jen

, blu

-p

ak

oks

igje

n).

B

uri

mi:

pe

z-S

án

ch

ez

(AA

O/M

QU

) & K

ori

ba

lski

(CS

IRO

).

Ga

lakt

ika

tN

GC

15

12

d

he

NG

C 1

51

0, t

ëvr

ojt

ua

ran

ëd

rit

ëu

ltra

vjo

llcë

. Pje

te

n

dri

ts

hm

et

reg

ojn

ëz

on

at

kus

ap

oja

form

ua

ry

jet

.B

uri

mi:

GA

LE

X (

NA

SA

)

NG

C 1

51

2

NG

C 1

51

0

Zo

na

qe

nd

rore

sh

um

ëe

nx

eh

dh

ee

d

en

du

re

ylli

tkr

ijon

kus

ht

et

ide

ale

r t

ëp

rod

hu

ar

rth

am

a.

Fill

imis

ht

, at

om

et

e h

idro

gje

nit

kom

bin

oh

en

dh

efo

rmo

jnë

he

lium

. Ky

p

roc

es

i ko

rre

sp

on

do

nfa

s m

ët

ëg

jat

ët

ëje

s s

ëy

llit

. Sh

um

ica

e y

jeve

sh

oh

imt

ën

dri

jnë

e m

arr

ine

ne

rgjin

ën

ga

kyp

roc

es

. Ku

rh

idro

gje

nik

on

su

mo

he

t,

zo

na

qe

nd

rore

pre

j he

lium

ie y

llit

ng

jish

et

dh

et

em

pe

rat

ura

e s

ajr

rit

et

. Në

kët

oku

sh

te

, bë

rth

am

at

e h

eliu

mit

ba

sh

koh

en

gru

pe

tre

sh

ep

ër

form

ua

rka

rbo

nin

, n

rko

hid

rog

jen

iva

zh

do

nt

ëkr

ijojë

he

lium

sh

tre

sa

te

jas

ht

me

. B

ërt

ha

ma

tm

ët

ërë

nd

afo

rmo

he

nn

ës

ht

res

at

ën

dry

sh

me

, du

kes

ht

ua

rg

rim

ca𝛼

. Në

se

ylli

ës

ht

ëm

jaft

i ma

dh

, p

roc

es

iva

zh

do

nd

eri

sa

zo

na

nd

rore

kth

eh

et

he

kur,

ës

ht

ëe

lem

en

tim

ëi

qe

nd

rue

sh

ëm

. Bë

rth

am

at

rën

da

se

he

kuri

krijo

he

np

ërm

es

sh

tim

itt

ën

eu

tro

ne

ve.

Pro

ce

se

te

ba

sh

kim

itn

ëy

je

7

+