Ispoved Na Eden Makedonec - Vlado Taleski
-
Upload
zarko-pavloski -
Category
Documents
-
view
1.342 -
download
11
description
Transcript of Ispoved Na Eden Makedonec - Vlado Taleski
Lade B. Taleski
ISPOVED NA EDEN MAKEDONEC
ISPOVED NA EDEN
MAKEDONEC
Lade B. Taleski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
Lade B. Taleski
ISPOVED NA EDEN
MAKEDONEC
Makedonija, 23 Oktomvri 2007 – 23 Oktomvri 2012
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
Avtor:
Lade B.Taleski
Sorabotnik:
Milan J. Jov~eski
Izdava~:
Nezavisno izdanie, vo sorabotka so
‚BASILEJ‛- Zdru`enie za za~uvuvawe i pretstavuvawe
na istoriskoto-kulturno nasledstvo
Recenzenti:
Simeon Ivanov - Kango
Milan J. Jov~eski
Lektura – korektura:
Prof.D-r.Blagica Haxi Jovanoska
Kompjuterska obrabotka i likovno oblikuvawe:
Suzana Ruleska, Jasmina Markoska
Korica – Milan J. Jov~eski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
P o s v e t a
So pregolema gordost i ~est makedonska & so golema prepo~it
na__________________________________, so iskrena `elba
ve~no da Ve great zracite na sonceto na{e, svetlozra~no, Makedonsko !
------------ Avtorot,
------------
Makedonija
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
Ovaa vistinska vistina,sro~ena vo literaturno pisanie, pri zdrav razum i
~ista sovest ja napi{av pred s# po Bo`ja Promisla, a potoa so najnavistinski kopne`
po vistinata makedonska i so pregolema mera na prepo~it ja posvetuvam na celata
ro`ba makedonska, koja prapo~etokot na svoeto prabitie go najde zakoreneto tokmu vo
na{ata pradrevnost makedonska.
Avtorot,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
So samiot dlabok vnes vo sodr`inata, vqubenikot na pi{aniot zbor }e ja
po~uvstvuva vistinskata vistina na ova pisanie od koe izvira makedonskiot
neprebol, od najdlabokata vnatrina na svetosta na Makedonstvoto.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
VO O^I NA STOGODI[NINATA OD BUKURE[KIOT DOGOVOR
(PODELBATA NA MAKEDONIJA)
...Makedonija nema nikoga{ i nikomu da pripa|a, koga go sozdavav svetot
nea ja sozdadov za sebe, za da ima kade da se ispolnam so radost...
Gospod Bog
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
7
OD PRADREVNINA
Ova retko, isklu~itelno va`no i pou~no pi{ano delo nu`na potreba #
da bide so neraskinlivi ni{ki povrzano so sekoj, koj ima `elba da se
dobli`i i da ja spoznae vistinskata vistina za Makedonija, kako praiskonska
i iskonska zemja, kako mitolo{ka, predistoriska, istoriska, predbibliska,
bibliska i sveta zemja, za Makedoncite, kako prv i najstar civiliziran
narod na svetot, za Makedonstvoto kako temel na najstara pismena i druga
tradicija na svetot i za Makedonistikata kako najprogresiven svetski pravec
so filozofijata na makednoskata poraka kako ‚pole za kulturen natprevar
me|u narodite‛, pravej}i ~ekor pove}e od neznaeweto kon znaeweto.
Vo prodol`enie, po~ituvani ~itateli, po~ituvani po~ituva~i na duhot
makedonski i vqubenici vo deloto makedonsko, samo ona {to e vistinsko,
{to e ~esno, {to e pravedno i ~isto, {to e dostojno za slava i po~it, ona {to
e za pofalba, samo toa razberete go, samo toa nau~ete go od ovaa kniga i
toa ka`ete go.
Makedonija }e se zaraduva neobi~no mnogu, zatoa {to nie
nezaboravivme da se gri`ime za nea. Ova go pi{uvam, bidej}i ne n# nau~ija
da bideme zadovolni od ona {to ne snajde i {to ni ostana po nasilnoto
raspar~uvawe na makedonskata zemja, vo 1913 godina vo Bukure{t.
Makedoncite znaat da `iveat i vo nema{tija, a znaat da `iveat i vo
izobilstvo, nau~eni se na s# i se{to, i siti da bidat i glad da trpat, i
najposle, Makedoncite ne baraat da ne bidat voznemiruvani, dodeka se `ivi
na ovoj svet ovde, tuku da ne bidat voznemiruvani na toj svet, tamu! S#
mo`eme so Makedonija i so Gospod Bog koj ne krepi.
Ne samo {to e prekrasno ~uvstvoto da se bide Makedonec, znaej}i
pritoa deka si `iv ni{an me|u drugite, tuku da se bide Makedonec
navistina e sveta rabota, zatoa {to i Makedonija e sveta i blagoslovena
zemja. Toa {to Noe bil pred potopot i posle nego toa se Makedonija i
Makedoncite vo svetot. Tie ne se samo heroi, tuku i svetci. Za niv site
`rtvi se zaslu`eni. Tie se samovgraduvaa vo manastirite i crkvite za da
nemo`e nikoj podocna da ni go somni~i nasledstvoto i da ni go negira
potekloto. Tie se samozapaluvaa zasekoga{ da sveti ikonata na pravoslavna
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
8
Makedonija. Makedoncite svoeto patuvawe do ve~nosta go otkupija so toa {to
nikoga{ ne nau~ija za toa kako se pravat nepravedni dr`avi i botagi
istorii, nitu kako se pusto{at tu|i gradovi i grobovi, zatoa makedonskite
tragi na duwava Zemja ne znaat da gi pro~itaat onie koi se gordeat so
ru{ewe crkvi, gradewe stra`arski kuli i postavuvawe ve{ta~ki granici so
bodlikavi `ici. Makedoncite od sebe s& si kradat za svetot da go gradat.
Najposle, Makedonija e prapo~etok na svetot od kade zapo~nuvaat site idni
nastani!
Zatoa, zaludni se site zakani i popusti se site napadi.
1. Deka Makedonija navistina e pateka na svetlinata i zemja vo koja e
pronajden razumot potvrduva faktot {to treba sekoj da go znae i zapameti
deka lu|eto vo Makedonija odat ispraveni i razmisluvaat so sopstvenata
glava, najmalku od 600.000
ta
do 160.000
ta
g.p.n.e. I otkako go izgradivme
svetot, davaj}i carstva i kralstva, carevi i kralevi, narodi i dr`avi,
opismenuvaj}i gi i blagoslovuvaj}i gi tie {to otposle stanaa kako nas i site
so nas bea srej}ni i zadovolni bez razlika na nivnata: vera, rasa, jazik i
rod, zatoa {to svetot bez granici prvi go promoviravme nie Makedoncite,
dojde migot koga nekoi dr`avi~ki od ‚epruveta‛: takanare~eni ‚Albanija,
Bugarija, Grcija, Srbija, Evropa – ‚bludnica vavilonska‛ ili ‚belata
demonija‛ koi ne zaslu`uvaat ni imiwa da imaat, tie da ka`uvaat {to e
toa kultura, civilizacija, {to e toa demokratija, ili {to se ~ovekovi prava
i za na krajot da propagiraat la`no evropsko edinstvo.
Ako Noe go spasi ~ove{tvoto od potopot, nie Makedoncite zaedno so
na{iot Gospod Bog, }e go spasime svetot od propasta vo koja uporno propa|a.
2.Deka Makedonija navistina # prapo~etok na svetskata pismenost i
svetilnik na kulturata vo svetot, potvrda se slednive pokazateli:
-Vo Makedonija # pronajdeno najstaroto pismo vo ~ovekovata
civilizacija, najmalku 13.000 godini kontinuirana pismena tradicija.
(nekolkuvekovi postaro od mesopotamiskoto-sumerskoto).
-Vo makedonskiot dreven grad Stagira roden e makedonskiot filosof
i nau~nik Aristotel, najisklu~itelniot i najgolemiot um na stariot vek i na
site drugi vremiwa, koj svojata neizmerna genijalnost, mudrost, umnost i
strategiska darba preku sistematska naobrazba ja prenel i ja vsadil kaj
najslavniot me|u slavnite, velikanot nad velikanite, Basilejot Aleksandar
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
9
Treti Makedonski, po ~ija naredba e izgraden gradot Aleksandrija so naj-
golemata mnoguiljadna biblioteka od toj vremenski period.
-Vo Makedonija e osnovan eden od najstarite univerziteti vo svetot i
prv vo Evropa-Sveti Klimentoviot Univerzitet vo Ohrid, kade u~ele 3.500
u~enici, ~ie obrazovanie podocna se prenelo po site manastiri i u~ili{ta
niz celiot Makedonski Poluostrov (Balkanski Poluostrov).
-Vo drevniot makedonski grad Solun rodeni se makedonskite
prosvetiteli i ramnoapostoli bra}ata Sveti Kiril i Sveti Metodij, preku
~ie golemo blagorodno i sveto delo se opismenija nad 500.000.000 lu|e vo
svetot.
3.Deka Makedonija navistina e muzej na svetskata civilizacija,
edna od najstarite dr`avi vo svetot i najstara organizirana dr`ava vo
Evropa, potvrduva istoriskata vistina deka nejzinite osnovi gi postavil
Makedonskiot Kral Karan vo 814-ta godina pred Isusa Hrista.
Makedonskata dr`ava e postara 38 godini od gradot – dr`avi~ka Atina
osnovan vo 776 godina pred Hrista, a 61 godina postara od Rim osnovan 753
godina pred Hrista. Prvoto obedinuvawe na Makedonskata dr`ava go
izvr{il Kralot Perdika vo sedmiot vek pred Hrista, od {to podocna
nastanala Makedonskata Imperija na Velikiot Basilej Filip Vtori
Makedonski i negoviot slaven sin Aleksandar Treti Makedonski. Makedonija
so pobedata vo bitkata kaj Heroneja na 2 Avgust 338-ta godina pred
Hristovata era kompletno ja nametna svojata vlast vrz takanare~enite ‚gr~ki‛
gradovi – dr`avi~ki na ~elo so Atina.
4. Deka Makedonija navistina bila prestolnina na najgolemata
imperija vo svetot i tatkovina na najlegendarniot vojskovodec, dr`avnik i
Basilej na izminatite mileniumi potvrda e i sledniot pokazatel:
Na 22 Juli 356-ta godina pred Isusa Hrista, vo drevnata
makedonska prestolnina – gradot Pela se rodi Velikiot Makedonski Basilej,
Aleksandar Treti Makedonski,sin na Negovoto Viso~estvo Filip Vtori
Makedonski i na Olimpija, u~enik na naju~eniot, mudroqubiot Aristotel.
So svoite 33 godini ovozemen `ivot, vre`a traen beleg vo istorijata
na ~ove{tvoto. So svoite osvojuva~ki bitki, na koi so negovata nepobedliva
falanga za osumipol godini pomina okolu 18.000 kilometri, sozdade
Imperija kakva {to do sega nikoj nema sozdadeno, so teritorija od 3.8
milioni kvadratni kilometri, raseluvaj}i okolu 1.000.000 lu|e od
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
10
Makedonija i Makedonskiot Poluostrov vo novoizgradenit okolu 80
Aleksandrii kade go zasea semeto na Makedonstvoto. Doblesta za da bide
priznat kako nenadminliv, najslaven vo redot na najslavnite vojskovodci vo
svetot ja zdobil so hrabrost, mudrost i nevidena genijalnost na strateg vo
bitki kako onie kaj rekata Granik vo 334-ta g.p.n.e. kaj Is vo 333-ta g.p.n.e.
i kaj seloto Gavgamela vo 331-ta g.p.n.e.
‚Zaoral nova brazda i go izdignal povisoko civiliziraniot svet;
po~nal nova epoha; ni{to ve}e ne mo`elo da bide onaka kako {to bilo
porano. ‚( V.V.Tarn )
No, spored edni podatoci, na 10-ti sproti 11-ti Juni, a, spored
drugi, na 13-ti Juni 323 g.p.n.e. Aleksandar Treti Makedonski vo gradot
Vavilon go napu{ta ovoj svet, kako posledica na bolest ili na postepeno
truewe. Negovoto ve~no po~ivali{te do den dene{en seu{te ne e pronajdeno.
No toa e tuka nekade, na makedonska po~va e.
Od toga{ pominaa dve iljadaletija, tri veka i tri decenii, {to e
so sigurnost dolg period, a e samo sitno par~e od mozaikot na makedonskata
istorija.
5.Deka Makedonija navistina e iskonska i blagoslovena zemja
potvrda e i sledniot pokazatel za prestojot vo Sveta Gora na Majkata Bo`ja,
presveta Marija Bogorodica. Prestojot na presveta Bogorodica vo Makedonija
podetalno e opi{an vo nejzinoto `itie napi{ano od svetogorskiot monah
Sv.Stefan.
‚Preblagoslovenata Bogorodica se ka~i na korabot, zaedno so
vozqubeniot u~enik Hristov, devstveniot Jovan i so ostanatite nivni pobo`ni
sledbenici. Korabot zaplovi kon Kipar, no nenadejno duvna sprotiven veter i
go vtera korabot vo pristani{teto na Atonska Gora ( Makedonija ). Toa be{e
ona {to angelot i go pretska`a na Pre~ista Bogorodica. Celata Atonska Gora
be{e prepolna so idoli: tamu se nao|a{e golemo svetili{te na Apolon, kade
{to se odvivaa gatawa, magii i mnogu drugi demonski dejstvija. Site
neznabo`ci mnogu go po~ituvaa toa mesto kako odbrano od bogovite…
…Site otr~aa kon morskiot breg vo spomenatoto pristani{te.
Zdogleduvaj}i go korabot i Majkata Bo`ja, tie ~esno ja primija i na svojot
sobir ja pra{aa: Kakov Bog si rodila i kako da go imenuvame? Presveta
Bogorodica, otvoraj}i ja svojata bo`estvena usta mu blagovesti na narodot za
Isus Hristos. Toga{ siot narod panda na zemja i site i se poklonija i i
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
11
uka`aa golemi po~esti – nejze {to Go rodi. I poveruvaj}i i tie se krstija
bidej}i mnogu ~uda napravi Majkata Bo`ja‛.
Posle vakvoto odnesuvawe presveta Bogorodica bila navistina
pozitivno iznenadena od Makedoncite i im se obratila so slednite zborovi:
‚Ova mesto neka bide del od mene i od Mojot Sin i Moj Bog.
Bo`jata Blagodet neka vladee so ova mesto i so ovde{nite `iteli, koi so
vera i so pobo`nost se dr`at do zapovedite na Mojot Sin i Moj Bog. Se {to
}e im treba za `ivotot na Zemjata tie }e go imaat vo izobilstvo i bez nekoj
pogolem trud i }e im bide podgotven `ivotot nebeski i do krajot na vekot
nema da ja otstapat od ova mesto milosta na Mojot Sin, a jas }e bidam
za{titni~ka na ova mesto i negova sesrdna zastapni~ka pred Boga‛.
Posle seto ova presveta Bogorodica im ostavila na Makedoncite za
u~itel eden od svoite sledbenici, povtorno gi blagoslovila i otplovila. Seto
ova se slu~ilo vo prviot vek od Hristovata era.
6.Deka Makedonija navistina e sveta i bibliska zemja potvrduva i
posetata na Svetiot Apostol Luka i Svetiot Apostol Pavle koj od 46-ta do
48-ta godina posle Isusa Hrista gi vtemelil prvite sveti hristijanski
episkopii vo makedonskite gradovi Solun, Ber i Kavala i po ~ie Evangelie i
do den dene{en se slu`i sveta crkovna Bogoslu`ba vo mnogu, mnogu crkvi
niz celata pravoslavna ekumena.
7.Deka Makedonija navistina e matica na hristijanstvoto
potvrduvaat i slednite pokazateli: prviot hristijanski hram na evropska
po~va e izgraden vo makedonskiot grad Filipi; prvoto poslanie do
Soluwanite e najstaro za~uvano poslanie na Apostol Pavle; prvata pokrstena
Hristijanka e Makedonkata Lidija od makedonskiot grad Filipi i prviot
car koj go priznal, prifatil i odobril hristijanstvoto e Makedonecot Car
Konstantin i negovata majka Elena.
8.Deka Makedonija navistina e crkva na svetot i nepobedliv
pobornik na bogoslovite potvrda se i slednite pokazateli:
‚So zborovi si gi upatil narodite kon verata Bo`ja; so delata si se
izdignal, prebla`eni, kon bo`enstven i bla`en `ivot. So ~udesa si gi
prosvetil onie {to pristapuvaat so vera kon Tebe, preslavno osvetluvaj}i ja
temninata so znamenija. Zaradi toa go slavime Tvojot bo`estven spomen,
Klimente‛. ( Tropar na Sveti Kliment Ohridski ).
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
12
Makedonskiot crkoven jazik stanal oficijalen crkoven jazik na koj i
po 1.200 godini i den dene{en se slu`at sveti crkovni slu`bi vo Ruskata,
Bugarskata, Srpskata i site drugi pravoslavni crkvi – }erki na Ohridskata
Arhiepiskopija - Patrijar{ija.
9.Deka Makedonija navistina e sto`er i tvrdina na pravoslavieto
dovolen dokaz e pokazatelot {to vo Makedonija e sozdadena Ohridskata
Arhiepiskopija – Patrijar{ija kako prodol`etok na Justinijana Prima vo
966-to leto Gospodovo od Makedonskiot Vladika Damjan, za od nea da se
rodi na dva pati Ra{kata Arhiepiskopija ( Srpskata Pravoslavna Crkva )
osnovana od Sveti Sava vo 1219 i 1354 godina, u~enik na u~enicite
proizlezeni od Sveti Klimentoviot Univerzitet; i deka od Ohridskata
Arhiepiskopija – Patrijar{ija proizleguva i Bugarskata Egzarhija osnovana
1870-ta godina so irede na turskiot Sultan vo interes na bugarskata
{ovinisti~ka propaganda. Isto taka }erka na Ohridskata Arhiepiskopija t.e.
Patrijar{ija e i Ruskata Pravoslavna Crkva, kako i site drugi pravoslavni
crkvi od site takanare~eni ‚slovenski‛ narodi i dr`avi.
Nie denes, pi{uvaj}i vakvi ili sli~ni knigi, pravej}i ~estvuvawa,
promocii ili nau~ni akademii, svesno ili nesvesno, gi prozivame duhovite
na site na{i basilei, na site na{i carevi i kralevi i carici i kralici
makedonski.
Neka ve~na im bide slavata i Bog da gi blagoslovi Makedonija i
Makedoncite !
Deka Makedonija navistina #, toa {to #, zadovolitelen dokaz se
prethodno navedenite fakti. A, nekoj rekol: ‚pred faktite mol~ele i
bogovite‛. Amin.
Dostapna literatura:
Almanah ‚ Svetiklimentovo slovo ‚ (1993)
Slu`ben vesnik na SMK – posebno izdanie (1999)
Spisanie ‚ Makedonija ‚ – br. 590
Arh. Vasil Iqov ‚ Referat za 2326-ta godi{nina od smrtta na
Makedonskiot Basilej Aleksandar Treti Makedonski(8.6.2003g.)‛
Spisanie ‚ Voskresenie ‚- 4/87
‚Svedoci na mileniumite‛ - Milan J. Jov~eski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
13
SLOVOTO NA[E BIBLISKO
Blagosloven e ~asot, koga
silna svetlina ja osvetli od Boga {titenata zemja,
Bo`estvena yvezda go ozari patot
na umnite majstori na slovoto,
prvou~itelite, ramnoapostoli makedonski,
svetiot Metodij, svetiot Kiril
i krasnore~iviot Kliment
propovedaj}i go slovoto makedonsko,
blagovestuvaj}i go slovoto na vistinata,
otkrivaj}i gi dlabo~inite na pisanijata,
pred narodite makedonski
po zemjite makedonski
po celiot rod makedonski
ta celata zemja makedonska lika likuva{e.
--------------------------------------------------
O,semo}en Bo`e, spre~i go huleweto na onie,
{to gi izvlekovme od bezdnata na neznaeweto,
zlodejcite, {to bezumno go mrazat makedonstvoto,
ta srede jasna svetlina da ne is~ezne slovoto drevno
makedonsko
kako najgolema kletva za pokolenijata i
prokletstvo na na{eto bitie.
Raspleti gi Bo`e lukavite spletki na neprijatelite,
da ne odyvonuvaat samo otkr{oci
na milozvu~noto makedonsko slovo
po skalilata na zemjata ozarena,
da, ne ni ostane, senkata soyidana vo temelite na drevnosta,
oti, korenite mudro gi ~uvaat tajnite na slovoto i
samo duhot go za~nuva semeto na rodot iskonski
kako neumoren propovednik na makedonskoto blagoslovie.
Milan J. Jov~eski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
14
OBESSLOVENO
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
15
Okru`en sud Bitola
26.08.1963 g.
KIO br. 11/63 godina
R E [ E N I E
Po predlogot na Okru`niot javen obvinitel od grad Bitola
KTI br.368/63 godina od 26.08.1963 godina
SE OTVARA ISTRAGA I NAREDUVA ISTRA@EN ZATVOR protiv
TALEVSKI VLADO, od tatko Boris i majka Cveta Naumovska, roden 1939
godina vo s. Belo Pole , kade i `ivee, po narodnost Makedonec, dr`avjanin
na SFRJ zemjodelec, o`enet, tatko na edno dete, pismen so osmo oddelenie,
osnovno u~ili{te, vojska slu`el od 1960 do 1962 godina vo Qubqana, se
vodi pod vojna evidencija Bitola, srednoimoten, neosuduvan, vo pritvor od
23.08.1963 godina so re{enie br. 01-941 na IVR Prilep
Za toa {to e osnovano somnenie da e izvr{itel na krivi~no delo od
~l. 117 st. 1 od KZ vo vrska so ~l.100 i 101 od KZ.
Na osnovanie na ~l.160 st.1 od ZKP isragata po ovoj predmet se
poveruva na SVR Bitola.
O b r a z l o ` e n i e
Od citiraniot predlog dostaven od Okru`niot javen obvinitel,
zapisnikot za soslu{uvawe na okriveniot Talevski Borizov Vlado,
krivi~nata prijava od strana na IVR Prilep i drugi spisi priklu~eni kon
ovoj predlog proizleguva osnovano somnenie da e okriveniot Talevski Vlado
izvr{itel na krivi~ni dela od ~l. 100 i 101 od KZ protiv narodot i
dr`avata za toa {to vrbuval lica i stvaral organizacija protiv ustavna
koja imala za cel otcepuvawe na SRM od SFRJ kon koja trebalo so pomo{
na organizacijata na VMRO po nasilstven pat da bidat pripoeni drugite
delovi na Makedonija – Pirinska i Egejska za koja cel odr`uval kontakti
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
16
so lica privrzanici – ednomislenici za ispolnuvawe na razni zadatoci.
Vo zapisnikot za ova saslu{awe okriveniot delimi~no priznava za
svojata neprijatelska delatnost.
Od gore iznesenoto proizleguva osnovano somnenie da okriveniot
izvr{il krivi~no delo od ~l.117 st.1 za vr{ewe na krivi~ni dela od ~l.100 i
101 od KZ koj dela se gonat po slu`bena dol`nost taka da so istragata kako
i istra`niot zatvor so ogled na predlo`enite kazni stanuvaat obligatelni.
merkata istra`en zatvor protiv okriveniot se odreduva so cel da se
onemogu~i ometanoto na istragata.
Istra`ni sudija
Pande Karamandi
(sleduva pe~at i potpis)
POUKA: Nezadovolnata strana od ova re{enie ima pravo na `alba vo srok od
tri dena po priemot na pismenoto primerok ( ne~itko ).@albata se
poddava preku Istra`niot sudija vo Sovetot na okru`niot sud
Bitola.
DNA: na Javniot obvinitel, okriveniot i SVR Bitola – Istra`niot zatvor.
(vidi faksimil)
‚ …Me zedoa ! Ah, me odvle~kaa…xelatot Cane Xemo i
kru{ov~ankata, nema`enata Vergula.
Dojde edna delegacija ode{e od karcel vo karcel i sekoj go otvoraa.
Koga dojdoa kaj mene so najgnasni zborovi, glasno progovorija: pizda mu
materina na mleko mirisa, da se sose~i do koren.
Islednikot poto~no inspektorot postavi pra{awe: kade e toj kurvin
sin, kade se krie (misli na Van~o Mihajlov), jas odgovoriv – ne go poznavam
i ne sum go sretnal do sega.
…Nie ne mo`eme da bideme dr`ava bez Jugoslavija - kako
samostojna Makedonija ( progovori islednikot ).
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
17
…Jas odgovoriv: Za da postoi edna dr`ava treba da imame –
teritorija, narod, pismenost, jazik, obi~ai, kultura…Nie seto toa go imame.
I pak so pogrdni zborovi me iznavredi: treba da znae{ deka VMRO e
bugarsko, jas odgovoriv - toga{ zo{to e Vnatre{na Makedonska
Revolucionerna Organizacija.
Ti si bugarofil !!! jas sum Makedonec, ako mislite deka sum
bugaroman, vie ste srboman ! Vo migot zbesna, izgubi kontrola vrz sebe i so
sandalijata zamavna i celata ja iskr{i od mene… ‚
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
18
KAKO VOVEDNO PISANIE
… Klepaa selskite kambani, klepaa vo hramovite pravoslavni,
makedonski. Se naklepa i ro`ba, deca, ~eda makedonski…
… Be{e Slav~o… Se rodi Stojan.
Stojan narodi pet sinovi: Tale, Boge, Ne{ko, Kote i Cvetko. Site
`iveea vo drevnata Pelagonija, vo makedonskoto selo @ito{e. Odminuva{e
vremeto, a i tie niz vremeto, za potoa da se preselat vo bli`noto
makedonsko selo La`ani.
… Od Tale se narodija: Mir~e, Grozdan i tri }erki – ednata ja
krstija Knegina…
Od La`ani se preseluvaat vo selo Belo Pole…
Od Mir~e se narodija ~etiri deca: Stojanka, Nikola, Spiro i Boris.
…Boris so Cveta gi rodija: Milica, Lade, Milan, Trajanka
(`ivi) i Slobodanka, Olgica i …
Lade B. Taleski (Mir~eski) po Bo`ja promisla roden na 15.
Kolo`eg, 1940 leto Gospodovo vo Belo Pole, - ispoveduva:
Prostorijata be{e ista, samo {to be{e prazna. Me vturnaa vnatre i
me ostavija sam so golemata masivna rabotna masa, bokalot napolnet so voda
i pokrien so list hartija, prevrtenata ~a{a za voda i taa postavena na
prevrten list hartija, drvenata mastilnica, stolicata zad rabotnata masa
potprena na beliot yid i na nego obesen portretot na drugarot Tito vo
mar{alska uniforma.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
19
Ona {to na prv pogled mo`e{e da go zabele`am kako promena od
prviot pat koga me donesoa, tuka be{e ostaveniot revolver na }o{ot od
rabotnata masa. Ne mo`ev da pretpostavam dali oru`jeto be{e namerno
ostaveno tuka ili pak zaboraveno. So sigurnost mo`ev da potvrdam deka e
prazno, ostaveno za moj predizvik. ‚ Najverojatno ‚, mi prostui niz glavata,
za{to vedna{ otkako sprovodot me dovede tuka vo kancelarijata, se povlekov
i ja zatvoriv vratata zad sebe si. Inspektorot ne be{e tuka. Sepak mislev
deka me nabquduvaat. Nemo`ev da pretpostavam od kade, no imav ~uvstvo
deka ne~ii o~i se vpereni vo mene, vo sekoe moe dvi`ewe. V~askum re{iv da
ostanam vmesto, tamu do kade {to me doturkaa. Stoev i ja gledav
svetlinata {to doa|a{e prku prozorecot. Spored bledotijata na son~eviot
otsjaj, mo`e{e da pretpostavam deka e nekade rano pladne, no sepak neznaev
koj den e, koja data, kolku ve}e sum vo pritvor. Snagata u`asno me bole{e i
liceto mi be{e pote~eno. Mo`ebi i modro, no toa ne mo`ev da go vidam.
Modrinite po racete, po nozete, po teloto bea znak deka niv gi ima i po
liceto. Bolkite {to gi ~uvstvuvav vo slabinite bea najbolni. Tuka po se
izgleda najmnogu me udirale i toga{ koga ve}e ja gubev svesta. Se obidov da
se prilagodam vo novata situacija i se pra{uvav {to se }e se slu~uva
ponatamu. Taa pomisla ne me ostava{e miren. Re{iv i svrtiv glava levo,
desno, poglednav i zad sebe. Do vleznata vrata vo }o{evite ima{e dve
sandalii potpreni do samiot yid. Is~ekoriv, no se soprev. Posakv da stignam
do ednata od niv i da sednam, no za mig se premisliv. Pomisliv na o~ite
{to me gledaa. Poveruvav deka dokolku se odlu~ev, na toj na~in vo
prostorijata vedna{ }e se vturnea ‚ angelite ~uvari ‚ i }e me pretepaa. Taka
pomisliv i kako potvrda na toa pred sebe si go imav iskustvoto od samicata
koga se `alev na u`asni glavobolki od }otekot. Toga{ stra`arot me pra{a
dali sakam lek. Jas potvrdiv, a stra`arot re~e deka lek }e dobijam vedna{.
Se izgubi, a potoa nabrzo se vrati so u{te dvajca. Vlegoa vo prostorijata i
me izmesija ubavo. Se kikotea velej}i mi deka od nivniot lek glavata
pominiva vedna{. Ne gi slu{av najdobro, nitu pak znaev koga ja napu{tija
samicata, padnav vo besvest plesnat na vla`niot pod oblean vo krv. Ovoj pat
na taa zamka ne sakav povtorno da potpadnam. Povtorno zastanav kade {to
me doturkaa xandarite so svrtena glava kon prozorcite od kade {to doa|a{e
svetlinata. Vo pogledot fa}av prozra~no sino nebo. Znak na miren prijaten
den. Pomisliv: - Nadvor e sigurno ubavo, samo koga bi bil prozorecot
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
20
otvoren, vo prostorijata sigurno }e se po~uvstvuvaat prijatnite mirizbi na
drvjata ~ii vrvovi gi gledav izvi{eni pokraj prozorecot, no me|u stakloto i
niv stoea pstaveni re{etki. Tie go delea prostorot, bea nekoja simbolika deka
toa tamu e slobodata, a ova ovde e ztvorot kade {to e seedno dali nadvor e
prolet, leto ili zima. Pri najgolemi `e{tini ovde zad re{etkite na ~ovek
mo`e{e da mu studi pove}e otkolku da be{e legnat na zamrznata zemja.
Samiot se podnasmeav na taa svoja pomisla, {to za mig mi go ispolni
vnimanieto. Po~uvstvuvav kako jas da ne bev jas, ostaven sam vo prostorijata
na islednikot. Sepak bev jas: - Vlado Taleski od Belo Pole, ispraven pred
osamenata masivna rabotna masa na koja stoe{e bokalot so voda pokrien so
list hartija, do nego prevrtenata ~a{a za voda na list hartija, donesenata
sandalija do rabotnata masa zad portretot na drugarot Tito vo mar{alska
uniforma. Znaev, zad grbot bea dvete sandalii postaveni vo }o{ovite, na
sredinata na yidot be{e vleznata vrata. No, {to bara pi{tolot na krajot od
rabotnata masa. ‚ Mora da e prazen ‚, si pomisliv. Koga ne bi bil prazen
jas bi mo`el da go zgrap~am, da go stegnam vo svoite race i da go vperam
na tie {to }e dojdat vo prostrijata, ednostavno da se osvetam za }otekot, za
ispituvawata, za drugarite za koi vo xandarskata stanica tvrdea deka se
zatvoreni site do eden, deka site progovorile osven jas. Ako ni{to drugo
mo`ev da se osvetam za semejnite stradbi za tatko mi Boris, za zatvorite,
za majka mi {to ja izma~uvaa po kazamatite dodeka ~ekaa ‚ svi`daweto ‚
da bide izvr{eno.
‚ Mamka e ‚, zakqu~iv poluglasno i bev krajno ubeden vo toa. ‚
Mamka e i ni{to pove}e ‚, rekov poluglasno i se pretvoriv celiot vo uvo da
se ubedam dali nekoj sepak me slu{a. I vo toa bev ubeden deka prostorijata
mora da se prislu{kuva. ^ekav pet, deset minuti. Snagata u`asno me
bole{e, no vo prostorijata ne vleze nikoj.
Od stoeweto po~na da mi se vrti vo glavat. Bev iznemo{ten od
}otek, glad ne ~uvstvuvav, iako ne bev kasnal so denovi. Vo tie migovi se
prisetiv na ka`uvawata na tato mi Boris za islednikot Ratko od Skopska
Crna Gora, za prilepskite islednici Stojan i Bor~e za ovie ovdeka {to go
soslu{uvaa nego. Posakav da pluknam, no nemav plunka vo pote~enite usni.
Vo toj mig vratata se otvori. Vleze inspektorot Van~o so u{te eden xandar.
‚ Eve go gulap~eto ‚ re~e, ‚ ti go predavam zdravo i `ivo samo
u{te da napi{e se ona {to mi prizna mene‛.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
21
Taka re~e i potoa zayvoni na yvon~eto i vo sobata za mig se pojavi
u{te eden xandar. Pozdravi i pra{a {to bara drugarot inspektor.
‚ Hartija, perodr{ka i mastilo, donesete i edno masi~e i postavete
go vo }o{ot za drugar~evo da go ispi{e priznanieto pred da mu posakame
sre}en pat ‚, lukavo se podbiva{e.
Naredbata be{e za mig izvr{ena. Donesoa mala masi~ka, listovi
hartija so otpe~ateni }o{ovi so ne~itliv potpis, mastilnica i perodr{ka. Ja
postavi ja pred sandalijata vo }o{ot i pra{aa dali toa e s#.
Inspektorot klimna so glavata. Xandarite so vojni~ki pozdrav
vedna{ ja napu{tija prostorijata. Toga{ toj be{e mo{ne qubezen. Re~e deka
ubavo e da sednam i da napi{am s# po red kako {to e. Koj sum ~ij sum, {to
ni bila namerata i mene i na drugarite. Koj ja organiziral grupata, kakvi
zadol`enija imale drugarite Krste od Ohrid, Dim~e od Staravina, Stev~e
od Skopje, Najdo Cvetkoski od Belo Pole, Dobre Koneski isto taka od Belo
Pole, @ivko Petreski od Sredorek, Ordan Naumoski od Vran~e, Spase od
\or|ija od Novo Selani, Ivan Momiroski od Vrbjani i taka natamu.
Isto taka treba{e da se napi{e za sostanocite vo Ohrid, vo Skopje,
vo Prilep i vo Belo Pole, da se ka`at imiwata na istomislenicite koi se,
{to se, dali se sobirale okolu jadroto na VMRO, dali gi slu{ale i dali gi
prifa}ale nivnite celi, za na~inot {to se podgotvuval za ru{ewe na
narodnata vlast i dr`avniot poredok.
‚Ti napi{i se po red, a i da ne napi{e{ gleda{ deka nie znaeme
s#. Zatoa napi{i ‚, rekoa i me ostavija sam.
Gledav vo hartijata. S# {to napi{av be{e: ‚ Se vikam Vlado
Taleski od tatko Boris roden vo Belo Pole, slu`ev vo JNA vo Qubqana,
potoa vo Rieka i po otslu`uvaweto na vojskata si se vrativ vo Belo Pole ‚.
Tolku i ni{to pove}e.
Ja ostaviv perodr{kata i so ~uden spokoj ostanav da si sedam na
sandalijata.
To~no po ~as vreme vo prostorijata vlegoa inspektorite.
Stanav, stoev mirno pokraj masi~kata.
‚ I ‚, pra{a edniot.
Mol~ev.
‚ I ‚, toj go prepovtori pra{aweto. ‚ Napi{a li {to ti rekovme.
Prizna li deka ti si voda~ot na grupata {to ti ja spomnavme ‚ .
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
22
‚ Napi{av toa {to znaev ‚, sobrav nekoja ~udna hrabrost vo sebe i
bez nikakov strav go izustiv toa {to go izustiv.
‚ Daj da vidime ‚, re~e inspektorot i go zede listot. Go dr`e{e vo
racete i otkako pomina so pogled po mene o~ite mu zaiskrija.
‚ Ova li e priznanie majkata tvoja rasipana. Ti saka{ da si igra{
so nas ‚, re~e i mi vlepi dve {lakanici.
‚ Toa znam za sebe, toa go pi{uvam ‚, povtorno odgovoriv smireno.
Inspektorot zbesna, no se vozdr`a da ne me udri. Re~e:
‚ Go gleda{ li pi{tolot na rabotnava masa, go gleda{ !‛
‚ Go gledam ‚.
‚ So nego }e ti ja raznesam glavata ako ne priznae{ deka ti si
voda~ot na VMROVSKATA grupa vo Dolnensko, ete taka da znae{. ]e ti go
raznesam mozokot i tebe i na toj tvojot Van~o Mihajlov ‚.
‚ Jas takov ~ovek ne poznavam ‚.
‚ Ne poznava{, a ‚ besnee{e i mava{e so tupanici , so kloci.
‚Ne poznava{, a ~ij ~len si ti kopile edno, ~ij?... Sonuvate za nekoja
Makedonija, za nekoja [vajcarija na balkanite, a …Za toa li sonuvate ?
Re~i: za toa ? ‚ Rika{e. Gi zagubi nervite i glasot go podigna onolku kolku
{to mo`e{e. Vistinski nalikuva{e na `ivotno po s#: po izrazot na liceto
po iskrivenata mucka, vxa{eniot pogled, racete {to mu se tresea…
Sorabotnikot na kogo treba{e da mu bidam predaden, po~na da go smiruva.
Mu vele{e da se sozeme. Go ubeduva{e deka tamu vo Bitola ubavo }e mi go
doteraat umot. Potoa toj yvone{e na yvon~eto od masivnata rabotna masa. Vo
prostorijata za mig dotr~aa xandari{tata.
‚ Vrzete go ‚, naredi Mihail od Resen, ‚ i spakuvajte go za Bitola.
Ubavo spakuvajte go da mi se osvesti duri tamu ‚, re~e i si ja podnamesti
vratovrskata.
‚ Kopile ‚, pro{i{ti Van~o.
Toa be{e s#. Xandarite me pretepaa u{te tuka vo rabotnata
prostorija na inspektorot. Ili mo`ebi jas tuka ja zagubiv svesta i natamu ne
se se}avam na ni{to.
Duri i koga se osvestiv ne znaev kade sum. Mi be{e ~udno samo
toa {to vo prostorijata ima{e u{te dvajca. Po se izgleda deka tie prezele
ne{to da mi ja pozabri{at krvta, da mi go oslobodat di{eweto, sterile ona
{to mo`e da se stori vo edna takva situacija. Gi otvoriv o~ite i i po~nav
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
23
da {aram so niv. Sakav da progovoram, no jazikot ne mo`ev da go pomrdnam
vo ote~enata usta.
‚ Poleka brat ‚, re~e eden od zatvorenicite. ‚ Sega ste dvajcata vo
zandana: ti ovde vo Kriva Vodenica, a jazikot vo tvojata usta. Ti go
zatvorile ubavo da ne lomoti mnogu ‚, re~e, a jas ne znaev dali ~ovekot so
mene se {eguva. No po s# izgleda be{e seriozen, so krp~e mi ja bri{e{e
krvta okolu nosot i usnite. Dolnata usna stra{no me pe~e{e.
‚ Vo Bitola si, re~e drugiot, a koga }e se sozeme{ }e ka`e{ od
kade si. Sega obidi se da zaspie{. Sonot e najdobar lek ‚. Re~e i potoa
mol~ea. Mo`ebi se pla{ea da zboruvaat, mo`ebi sakaa da me ostavat na
mira i jas navistina zaspav ne znaej}i kolku dolgo me dr`el sonot. Koga gi
otvoriv o~ite bev sam vo prostorijata. Toga{ i ne mo`e{e da pretpostavam
kakvi s# stradanija me ~ekaat. Ako privikne{ na }otekot, ne mo`e{ da
privikne{ na du{evniot pritisok {to se vr{e{e vrz mene. Postojano mi se
nosea prazni listovi hartija me teraa da pi{uvam, a jas pi{uvav samo toa
{to napi{av vo Prilep, ni{to drugo, ni{to pove}e. Toa gi besnee{e
islednicite, gi vade{e od um, od ko`ata, poyveruvaa, pocrvenuvaa od
lutina, besot ne gledaa kade go isturaat. Vo tie migovi jas bev re{en da
umram, no ni{to da ne ka`am, ni{to. Veruvav deka kodo{ot dobro
nakodo{il, no seto toa be{e pretpostavka na koja treba{e da i se dade
praven tek. Zatoa pak bea potrebni dokazi, priznanie, obvinenie protiv
spomnatite li~nosti. Jas svativ deka klu~ot e vo mene i igrav na taa karta.
‚ Nitu tatko, nitu jas }e predadam bilo koj ‚, mislev i taa misla
ja imav kako zavet, pred Gospoda i pred sebe si !
‚ ]e zgnie{ v zatvor, zatoa priznaj ‚, mi se derea.
‚ Ubijte me ‚, velev, jas nema {to da priznam. Nevin sum !
Vpro~em, kataden istoto. Cel mesec barem po moeto broewe,
mo`ebi i pove}e. Za toa vreme Istra`niot od Prilep doa|a{e zaedno so
resen~aneco Mihajlo rabotea da dobijam najmalku pet godini strog zatvor.
Toa mi go velea v lice. Me plukaa, Van~omihajlovist me narekuvaa. Jas se
protivev narekuvaj}i gi srbokomunisti, a tie razgneveni ne gledaa kade i so
{to me udiraat. Bev re{en da gi predizvikuvam kolku {to mo`ev pove}e za
da me ubijat. Podobro da me ubijat, otkolku da bidam kodo{. Mislev i vo
toa veruvav.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
24
Vo zatvorot Kriva Vodenica vo Bitola ispituvawata odedna{
prekinaa. Mi dadoa zatvorska obleka. Me podzale~ija i me izvedoja pred
javniot obvinitel na Bitola – Pande Karamandi.
‚Toa e toj ‚, me prestavi ja. Mi gi izvadi ja lisicite i mi naredi
ja da is~ekoram dva ~ekora pred istra`niot. Rabotata izleze po onaa
narodnata:‛kadija te tu`i – kadija te sudi ‚. Se razbira vo imeto na
narodot.
I toa be{e s#.
Po tri dni po izre~enoto re{enie na Okoliskiot istra`en sudija, za
moe golemo ~udo me prefrlija vo Prilep. Ni samiot ne znaev zo{to, nitu za
toa dali vo me|uvreme sum osuden, kolku sum osuden i ako sum osuden
zo{to me nosat vo Prilep. Tuka otpadna mo`nosta da se vidam so
doma{nite, so majka, so tatko, so sestra mi, so `enata i so deteto. Taa
mo`nost sama od sebe nema{e pravo na prispomnuvawe kamo li na
ispolnuvawe. Si rekov:
‚ Neka bide kako {to }e bide jas ostanuvam na svoeto ‚. So taa
misla ostanav vo prilepskiot zatvor smesten sam vo prostorija koja po s#
izgleda{e kako prigoden prostor za ostavnina na pribor za ~istewe ili
ne{to sli~no…
Dostapna literatura:
Semejni testamenti – Lade Taleski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
25
Recenzija: Prilog kon pisanieto “Ispoved na eden Makedonec” od Lade B. Taleski
Avtorot Lade B. Taleski vo ovaa svoja ispoved, premnogu dovolno se
posvetil na problematikata {to se vika - makedonizam.
Pisanievo izobiluva so tolkuvawa, spomeni i dokumenti, sobirani i
pi{uvani godini nanazad, koi odat vo prilog na Makedonija, i samoto
pisanie e lesno pristapno i prepora~livo za sekoj ~itatel.
Kako ‚Semejni testamenti‛, taka i vtoroto pisanie od Lade B.
Taleski ‚Ispoved na eden Makedonec‛, doa|a vo edno vreme – nevreme, koga
se pravat obidi da se obezli~i svetata zemja Makedonija i makedonskiot
narod, vo polza na drugi ‚takanare~eni dr`avi‛ bez koren i minato. Tokmu,
Tie bez koren i minato, vo negovata du{a se pretstaveni kako xelati ~ija
glavna cel i preokupacija # da go sotrat, da go obezli~at, raznebitat i
pogrebat najstariot rod na ~ovekovata civilizacija – makedonskiot, koj
edinstven vo svetot go nosi epitetot – bibliski.
Pisanieto pod naslov ‚Ispoved na eden Makedonec‛, podgotveno od
avtorot Lade B. Taleski popolnuva zna~ajna praznina vo makedonskata
istoriografija, pokrivaj}i eden del od ponovata makedonska istorija. Toa e
delot vo koj e opfatena borbata za cela i samostojna dr`ava Makedonija,
koja se vodela od pred Ilindenskiot period, pa s# do ‚uslovnata‛ nezavisnost
na Republika Makedonija.
Zna~ajno # i toa {to Lade B. Taleski & samiot bil aktiven u~esnik
vo del od nastanite opfateni vo ovaa kniga.
Avtorot ni predo~uva golem korpus dokumenti, kako od svojata
arhiva, taka i drugi pisma, memorandumi, statii, svedo{tva, letoci i
sli~no.
Od celata ovaa dokumentirana arhivska gra|a se dobiva slika i za
intelektualnata struktura na makedonskite poedinci patrioti i organizacii.
Od ova se gleda deka taa opfa}ala {iroka dijaceza: od vrvni intelektualci,
pa s# do odvaj pismeni, no mnogu umni tatkovinoqupci. No, ona {to
voshituva # deka vo site niv tleel neskrotliviot ogan na makedonstvoto i
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
26
podgotvenost da se `rtvuvaat za svojot ideal za slobodna, obedineta i
nezavisna Makedonija. Ova isto va`i i za ideolo{kata opredelenost na ovie
makedonski patrioti. Denes sme svedoci deka komunizmot do`ivea
katastrofalen poraz kako sistem, sekade kade {to be{e napraven obid istiot
da se instalira. Komunizmot denes # zavr{ena prikazna na neuspe{en
eksperiment.
Sigurni sme deka ovaa kniga podgotvena od Lade B. Taleski, }e
predizvika reakcii vo makedonskata javnost, a pred s# inicijativi za
sozdavawe na drugi sli~ni publikacii so dokumetacija od revolucionernata
dejnost na makedonskite nadvore{ni organizacii, no i vnatre vo samata
Makedonija, so cel u{te pogolemo popolnuvawe na prazninata vo na{ata
ponova istoriografija.
So iskrena `elba posakuvam, avtorot Lade B. Taleski da prodol`i
so svojata makedonska pozitivna energija & ponatamu da tvori na poleto na
svetoto makedonstvo.
Krajot na mesec Noemvri, 2012 godina,
Ko~ani,
Makedonija So po~it,
Simeon Ivanov - Kango
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
27
ISPOVED NA EDEN
MAKEDONEC
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
28
ZA SEBE SI
Milane !,vojvodo blagorazumen
Tebe ti pi{uvam, oti Ti me razbira{
so duhot tvoj semakedonski.
Nosam spomeni i rani te{ki, neizle~ivi
vo du{ava,
se oglasi srcevo moe
po Bo`ja volja, pisanie bilo
sredba da ~inam so Tebe
oti Ti, samo Ti }e ja oven~a{
vistinata na{a,
na{a makedonska.
Srcevo mi, moe }e prepukne
i so golema po~it kon minatoto
i idninata na{a makedonska,
nosam lavina bolki vo sebe
Milane !, majstore na makedonstvoto
samo Ti }e ja izlekuva{ bolkata i tagata moja.
^ovekot vo sebe nosi uka
uka darena od Boga
za da ja za~uvame vistinata na ve~ninata
vistinata na prave~nosta
na{a makedonska.
Od s# srce, 08.Noemvri 2012
na Milan Jov~eski Mitrovden
Mi{ko Prilep
Makedonija
Avtorot,
Lade Taleski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
29
Faksimil od rakopisot, kako rabotna verzija na avtorot
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
30
…Po dedo mi Mir~e, po baba mi Dosta, po tatko mi Boris, po
majka mi Cveta. Jas Vlado, nevestata mi Marija, a po Bo`ja promisla se
izrodija i ~etiri deca. So ~ista sovest i so zdrav razum, so golemo
smirenomudrie, ova do sega napi{ano i toa {to sleduva vo ova pisanie go
pi{uvam od mali noze, koga go zatvirija tatko mi. Nemav du{even spokoj od
prosta pri~ina {to mojata prevozqubena tatkovina Makedonija be{e
prenapatena, raspar~ena i porobena, a makedonskiot narod trpe{e i trpi
pregolemi stradbi. Brgu rastev, brgu napreduvav, se pove}e i posilna be{e
`elbata za slobodna i obedineta Makedonija. Vrvev niz ilikite na vremeto,
obremeneto od `estokite stradbi na kolektivite, kolektivite za golema `al
bea izmisleni i va`ea samo za Makedonija. Nitu vo Slovenija, nitu vo
Hrvatska, nitu vo Srbija itn. Ni zedoa sto glavi ovci, devet kowi i deset
bivoli. Nie bevme dvaeset i pet ~lenovi vo semejstvoto. Samo pet ovci ni
ostavija. Na dva pati izvr{ija odzemawe na zemjata. Stradavme za
carevnica, a za leb i da ne pomisli me. Seto toa trae{e ~etiri pekolni
godini: od 1948 – 1952 god.
Najgolemite sinovi i junaci na Makedonija bea ubivani i zatvorani.
Nepismeni ~inovnici ja vodea makedonskata dr`ava na ~elo so drugarot Lazo
Koli{evi} i mnogu drugi kodo{i koi voop{to ne i mislea dobro na
Makedonija.
So osloboduvaweto od Idrizovo, tatko mi Boris dolgo vreme
nema{e nikakvi gra|anski prava i be{e celo vreme nadgleduvan. ^esto odev
vo Prilep so tatko mi. Se sretnuvavme so negovi bliski od zatvorot, od
selata i od Prilep. Mene kako mlado mom~e, me pregrnuvaa, me baknuvaa i
me blagoslovea: Ti si idninata na Makedonija. Gi slu{av tie milozvu~ni
zborovi, slu{av za tatko mi, slu{av za negovite stradbi vo zatvorot,
slu{av za D-r Robev osuden samo 18 godini, koj organiziral zatvorski hor,
da peat, mislite da ne gi naso~uvaat za doma.
Me zedoa vo JNA. Me pratija mnogu blisku, duri vo Slovenija, vo
Qubqana. Obu~uvaweto trae{e ~etiri meseci. Imav prijateli vojnici od
Bitola, Skopje, [tip, Kavadarci, Staravina i preku patriotskite-
makedonski pesni koi gi peevme, mnogu stanavme bliski… Nemo`ev da se
oslobodam, vnatre vo du{ata mi kopnee{e samo mislata za VMRO, za
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
31
obedineta Makedonija… Evreinot (Tito) izmisli tret blok, gi osloboduva{e
afrikanskite kolonizirani zemji. Nitu so maliot prst pomrdna za
Belomorskata Makedonska zemja i taa # kolonija na takanare~enata ‚Grcija‛.
Pirinska Makedonija e kolonizirana od Tataro-Mongolite, takanare~eni
Bugari…
…Samo {to se vrativ od Jugoslovenskata ‚ Narodna ‚ Armija, za
kuso vreme se vpu{tiv da organiziram istomislenici za otcepuvawe na
Makedonija od ve{ta~kata tvorba-Jugoslavija. Se dopi{uvavme, imavme
sredbi, seto toa go pravevme samo na teritorijata na Vardarska Makedonija.
Ne vle~e{e `elbata za priem na Makedonija vo Obedinetite Nacii kako
samostojna suverena dr`ava. Znaev deka toa e golema opasnost, no bez toa
nema rezultat. Agentite i kodo{ite za kuso vreme mi vlegoa vo tragata.
Letoto mesec Avgust, tie, nesakanite gosti dojdoa doma, vo Belo Pole. Me
zedoa. Me pritvorija vo Prilep, vo karcel, me nosea vo Bitola-me vra}aa vo
Prilep. Istra`en sudija vo bitolskiot zatvor kako Okru`en, be{e Pande
Karamandi. Bev ispra{uvan, maltretiran, tepan kako Makedonec. Posle
dolgi isku{enija-{est meseci vo karcel me pu{tija. Jas ne prestanav i ne ja
zaboraviv mislata za VMRO i zaminav za Skopje, vo @elezara. Na rabota se
sre}avav so lu|e od emigracijata so koi imav i mnogu sredbi…
... Vo 1974 godina, so promena na ustavot na SFRJ sekoja republika
stekna pravo za samoopredeluvawe…
… Posle osumdesettite godini, prvite letoci za samostojnost i
suverenost bea pu{teni niz Makedonija. Ne bev otkrien. So doa|aweto na
Artukovi} vo Hrvatska znaev deka ne{to pozitivno }e se slu~i. ]e se
raspadne Jugoslavija kako kula od karti…
…Seto ova se slu~uva{e po Bo`ja promisla i Gospod Bog ne ~uva{e
i ne so~uva nas Makedoncite, kade i da sme. I ja do~ekavme i 1990 godina,
so iskrena patriotska `elba se vpu{tiv vo politikata, kako eden blizok
sorabotnik na osnova~ite na VMRO – DPMNE vo Republika Makedonija.
Moja `elba i krajna cel #: -Nezavisna, Samostojna i Cela
Makedonija, so pradrevnata Tesalonika – Solun kako nejzin glaven grad.
Dostapna literatura:
Avtobiografija-Lade Taleski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
32
Avtorot L. Taleski - pred Belata Kula vo Solun
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
33
Vqubenici vo Makedonstvoto
Avtorot L.Taleski so negovite vnuci Alberto i Zvonko Georgieski
vo centarot na Makedon{tinata-Solun
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
34
Blagorazumni i smirenomudri makedonoqupci:
Avtorot- L.Taleski i majstorot na makedonstvoto- Milan Jov~eski
ZA DA NE MI POBEGNE MISLATA
GO PI[UVAM OVA PISANIE
I PI[UVAM VAKA,
OTI I JAZIKOT I VERATA NA[A
OD PRAISKONI MAKEDONSKI
]E STANAT NA[E VELI^IE
NA[ KRST
ZA[TO ]E VREDI
DA SE OSTANE ^OVEK,
DA SE BIDE MAKEDONEC.
VO MOJOT DLABOK DUH
]E BLESNE EDNA SJAJNA SVETLINA
ZA MINATOTO I VISTINATA
I PO BO@JA PROMISLA
GOSPOD BOG, SAMO GOSPOD BOG
]E BIDE SO NAS.
MAKEDONIJA E BLAGOSLOVENA I BIBLISKA ZEMJA,
GOSPOD BOG SUDI I OSUDUVA.
TE[KI VREMIWA NE NAVASALE
AKO NE SI SO NAS, SI PROTIV NAS.
ME PE^E DLABOKA I BOLNA RANA
VO MOJATA NAPATENA MAKEDONSKA DU[A,
TREBA DA JA ZALE^AM
MAJSTORE NA MAKEDONSTVOTO
BRAT^E MILANE
SO TVOJOT OD BOGA DAREN PATRIOTSKI DUH.
Avtorot,
Lade Taleski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
35
ZA TATKO MI MOJ
(1913-2001)
… Toa pretpladne Bona se vrtka{e niz dvorot. Mete{e pred ku}i
nebare sakani gosti }e idat. Gi poleva{e cve}iwata {totuku rascvetani,
skubna od trevkite izrasnati levo-desno. Zede potoa da potperuva alivca od
decata. Nekoj nemir ja pot{treknuva{e, ja lulka{e po dvorot. Spiro nejzin,
toj den be{e so ovcite po rudinata, Nikola i Boris gi spremaa kowite i se
tokmea da zaoraat vo bav~ite potselo, da go pogodat zemji{teto. Se
dogovaraa do nivjeto da odnesat gnoj i ne{to okolu toa.
‚ Ajde dodeka da trgnete pladnina }e # ‚, re~e Bona.
Ma`ite mol~ea, si ja rabotea svojata rabota. Ne mo`ej}i vrz niv
Bona negoduvaweto go isturi vrz decata:
‚ Ehejjj, {to vi stana, {to str{len ve dupna ? ‚
‚Lu|e od gradot go baraat strika ‚.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
36
‚Mamo, mamo‛ se ~u glasot na Vlado, ‚ mamo go baraat
tatka‛.‛Koj‛, pra{a Cveta otku}i.
‚Nekoi lu|e se vrtat pretporti‛, svika Bona i otide da vidi. Po nea
tr~karea de~iwata so prsti poka`uvaj}i kon terenskoto vozilo ~ij preden del
se gleda{e od podotvorenata porta.
‚^i~kovci so ~udno vozilo zastanaa pred na{i-ku}i‛, blika{e
nivnata detska nevinost. Ko`nite mantili vo koi bea oble~eni dojdencite na
Bona dovolno i ka`aa s#. Ednostavno i se otsekoa nozete. Zaneme. Zdivot i se
zede od iznenaduvawe i vo migot ostana da gleda so potzinata usta.
‚Bono, Bono, koj #‛, vika{e Nikola.
Bona mol~e{e.
‚[to baraat Bono‛, se oglasi i Boris.
Bona i natamu mol~e{e ne mo`ej}i da poveruva dali toa {to gleda
pred nivnite porti e jave ili son. Vpro~em i son da be{e ne be{e daleku od
vistinata.
‚Tuka e Boris‛? promrmore dojdenecot vo ko`niot mantil.
Ne re~e ni{to, ne znae{e duri dali svoeglavo klimna so glavata.
‚Ako e tuka vikni go‛, re~e drugiot so ko`nata nametka. Kus, po
rast, so pogolema glava za negovite tesni ramena. Spored tonot na naredbata,
Bona proceni deka toj e glavniot. Xandarot zatskrien zad }o{ot od portata
na ni{an gi zede ma`ite vo dvorot.
‚Vikni go, tebe ti se veli‛, naredi glave{inata potkrevaj}i se na
prstite. ^izmite mu laskaa. Po se izgleda, toj na niv be{e posebno gord.
‚Vikni go ‚, re~e drugiot vo mantilot.
‚A koj go bara‛, pra{a naivno Bona.
‚Nie !‛
‚Ama koj ste vie‛, pak Bona potera po svoe.
‚Toj dobro znae koj sme, vikni go !‛
Bona svrti glava kon dvorot, saka{e da povika, no grloto i ostana
bezglasno. Vo gradite po~uvstvuva nekoj stisok, nevidliva raka i gi zbra i
gi stutka belite drobovi i go zdrobi du{nikot. Za da ne se strupoli se
podzadr`a na zatvorenata pola od portata. Od ku}ata ~u kako pra{uva
Cveta, {to e, {to se slu~ilo, kon portite kinisa i Nikola. Boris ostana so
uzdite od kowite vo racete.
‚[to e pra{a Nikola‛, s# u{te neizlezen niz porta.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
37
‚Stoj‛…Racete gore ! Svika xandarot vrtej}i go {majzerot sprema
Nikola, ~as sprema Borisa, pak sprema Nikola.
‚Borise frli gi uzdite i racete gore !‛ Zapoveda glavestiot.
‚Ne prevzemaj ni{to ako ti e mil `ivotot na brat ti, na decava i
`enava‛, predupredi vtoriot vo ko`niot mantil.
Boris trgna. Ve}e se mu be{e jasno. Ona {to ostana da go grize od
vnatrea{nosta na du{ata be{e pra{aweto koe vo migot mu se nametna i
potoa dolgi godini ne go napu{ti:
‚ Koj me predade, koj ? Toa mora da e na{ ~ovek‛.
‚ [to e, {to sakate‛, re~e odnemajkade, onolku kolku da se re~e
ne{to.
Udba{ite mol~ea. Go stegnaa oru`jeto vo racete pri sekoj ~ekor
{to Boris go is~ekoruva{e odej}i kon niv.
‚]e vleguva{ mirno ili da te vrzeme pred decava ?‛
‚Ni{to ne sum napravil za da me vrzete‛, smireno odgovori
Boris i gi pogledna so prezir vo o~ite ~askum, a potoa po liceto mu se
ra{iri negovata blaga nasmevka.
‚[to ni se podbiva{ ? Skapo }e plati{ za toa, taka da znae{‚,
re~e povtorno glavestiot i mu zapoveda na drugiot so ko`en mantil da go
piknat Borisa vo terenskoto vozilo.
‚Poleka‛, za prv pat Boris go potkrena glasot. ‚ Sam }e vlezam,
samo da znaete: bez pri~ina me zemate na du{a, ete tolku‛.
‚Misli{ !‛
‚Nema {to da mislam i da mislam toa ti e ! Premre`e, do{lo
}e se trga‛, re~e i pogledna u{te edna{ vo dvorot. Koj znae dali ja vide
Cveta. Vlado, sin~eto be{e tuka. Go gleda[e so svoite sini golemi o~i.
‚Moite dve neba‛, promrmori Boris i vleze vo voziloto.
‚Kade‛, pra{a Nikola.
‚Kade go nosite ~ovekot !‛i se pu{ti glasot na Bona.
‚Tamu kade {to mu e mestoto nemu i na drugite kako nego‛,re~e
glave{inata i sedan do voza~ot. Toj cello vreme be{e vo voziloto i voop{to
ne go izgasna motorot. Zede da go vrti voziloto vo pravec na patot za v grad.
Vo desnata raka dr`e{e pi{tol na zadnoto sedi{te sede{e vtoriot so
mantil dr`ej}i mu go pi{tolot na Borisa na slepoo~nicata. Samo xandarot
be{e nadvor, prave{e pretpazlivi otstapki so {majzerot vo racete. Be{e
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
38
celiot nakostre{en kako nekoj navrnat pes. Se xare{e so svoite okokoreni o~i,
zakrvaveni, so napuknata kapilari od prekumerno piewe, no isto tolku i
odlu~ni da ni{anat, na ni{an da ja zemat `rtvata pred sebe si, seedno
dali se raboti za deca, `eni, ili nevooru`eni ma`i. Partijata bara{e od
nego da bide takov i toj be{e, misle{e deka toa e dovolno utre i toj da
oble~e ko`en mantil, da stane nade`en NAPREDEN ELEMENT. Vra}aj}i se
nazade~kum, vleze vo voziloto so s# u{te svrtena glava kon lu|eto. So noga,
zadnata vrata ja dr`e{e otvorena i {majzerot s# u{te go ima{e vpereno vo
tie {to ostanaa pred porti se dodeka voziloto ne zede dovolno brzina i ne
svrti v levo po patot za v grad.
Duri toga{ spiska Cveta:
‚Crna majko, mi go odvedoa doma}inot‛.
Dete spiska v ku}i. Vlado pla~e{e, neznaej}i zo{to. Pla~ea i
ostanatite bratu~edi. Nikola smiruva{e kolku {to mo`e{e, vnesuvaj}i gi
`enata i decata v ku}i.
Imeno, ubaviot den se pretvori vo lelek. Nikola prati edno od
decata da go vikne Spira, bez pritoa da mu ka`e zo{to.
Dali kom{ivskoto dete pojde do ~airot ili po ridot Kutle{eski
nikoj ne znae{e. Mo`ebi pojde, mo`ebi ne. Mo`ebi go soprea negovite,
zakanuvaj}i mu se deka ako u{te edna{ go vidat pred ku}ata na Talevci }e
mu gi iskr{at koskite. Seedno. Pred sonceto da iskrvavi zad visovite na
Barbaras, Spiro so stadoto stigna doma. Vika{e po bra}ata vo dvorot.
Vika{e po `enite da gi donesat koblinata za molzewe, pra{uva{e dali se
popareni kantite za da se sobere mlekoto. Edno vreme zbesna koga gi vide
kowite vpregnati kako pasat vo zeqeto, vo bav~ata pod ku}ata.
‚Bre, {to lu|e ste vie, bre…[to vi stana deneska, {to natemago
vi go zel umot ?‛
Vika{e po nevestata mu Bona.
Taa izleze i mu ka`a {to mu ka`a. Toj se smiri. Po kuso vreme
be{e v ku}i.
‚[to # ‚, pra{a.
‚Go zatvorija Borisa‛.
‚Koj ?‛
‚Udba{ite. Nekoj go predal, sigurno go predal‛.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
39
‚Koj, mlekotonegovo maj~ino !‛ Vreska{e Spiro. Se vrte{e
izbezumeno, slu{aj}i kako pla~at `enite. Decata nemi, sobrani na kup
sedea vo }o{ot zalipani.
‚Koj, majkata negova rasipana‛, s'ska{e Spiro.‛ Bre sudbina na{a
Makedonska, sami o~i }e si izvademe.‛.
Nikola mol~e{e edno vreme, potoa progovori:
‚Utre }e mora da go barame v grad.‛
‚Kade da go barame ?‛
‚Se znae, vo ku}ata od [ajkara, kade bi mo`ele da go barame ako
ne tamu. Imam tamu eden Malokowarec }e propee za tri francuski petliwa
ili pak i mene }e me zeme matnata‛, re~e Nikola i zapoveda da se izleze vo
dvorot, `eni deca da se izmolzat ovcite, da se pu{ti glas kako ni{to da
n# se slu~ilo.
‚Za inaet na kodo{ite‛, re~e Nikola. Maj~eto, maj~ino nivno,
pror`a i izleze vo dvorot. Glasno bara{e da mu se donese fener.
‚Dajte mori fener {to sveti ubavo, fener senka {to frla, sakam
da si ja gledam senkata dodeka molzam da ne ~ini muabet so nekogo‛ vika{e
cini~no. Tolku mnogu glasno se smee{e {to negoviot pu{ten glas
nalikuva{e na ranet lav {to ja trese pustelijata…
Dostapna literatura:
Semejni testamenti – Lade Taleski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
40
Tatko mi moj, Boris (vo poodminati godini)
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
41
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
42
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
43
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
44
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
45
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
46
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
47
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
48
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
49
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
50
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
51
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
52
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
53
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
54
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
55
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
56
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
57
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
58
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
59
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
60
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
61
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
62
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
63
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
64
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
65
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
66
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
67
VTEMELUVAWE NA VMRO
Nacionalnoosloboditelnata borba na makedonskiot narod, vo
dr`avotvorna smisla na zborot, vsu{nost, zapo~na u{te vo sedumdesettite
godini na devetnaesettoto stoletie, so slavnite: Razlove~ko(1876god.) i
Kresnensko (1878god.) vostanie. No, vo organizirana forma i sodr`ina i so
programirana kauza na celata etni~ka teritorija na Makedonija, ovaa borba
zapo~na, odnosno prodol`i po 1893 godina, so sozdavaweto na Makedonskata
revolucionerna organizacija - MRO, ponatamu poznata kako Tajna
makedonoodrinska revolucionerna organizacija – TMORO, Vnatre{na
makedonoodrinska revolucionerna organizacija – VMORO, poto~no Vnatre{na
makedonska revolucionerna organizacija – VMRO. Imeno, na 23
Oktomvri(star stil), vo Solun, golem ekonomski i politi~ki centar na
Makedonija, koja be{e sostaven del na Otomanskata Imperija, hrabri i
dalekuvidni, dobronamerni makedonisti, ispolneti so patriotsko ~uvstvo,
sozdadoa revolucionerna organizacija, koja ima{e cel ‚da gi sploti vo edno
cello site nezadovolni elementi vo Makedonija, za izvojuvawe, preku
revolucija, polna politi~ka avtonomija…‛(od Ustavot na TMORO, 1896 god).
Blagorodna be{e nivnata cel – da go organiziraat i vooru`at
narodot za edno op{to vostanie, preku koe, so sopstveni sili, }e se izvojuva
sloboda na Makedonija. Organizacijata treba{e da bide samostojna i
nezavisna, da nema nikakvi vrski i zadol`enija so vladite na sosednite
dr`avi.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
68
Ogneni privrzanici na vakvata kauza na organizacijata bea nejzinite
dejci i rakovoditeli, Goce Del~ev, \or~e Petrov, Pere To{ev, Jane Sandanski
i mnogu drugi vrvni makedonski revolucioneri, koi vo sekoj mig bile re{eni
na samo`rtva za uspehot na makedonskoto nacionalnoosloboditelno delo za
uspehot na makedonskata kauza na VMRO.
Od site so~uvani dokumenti, kako i od izjavite na nejzinite
organizatori, rakovoditeli i dejci mo`e da se donese zakqu~ok deka
organizacijata ne be{e teroristi~ka, ne be{e naso~ena protiv sosednite
narodi, a malcinstvata vo Makedonija gi povikuva{e na sorabotka i
so`itelstvo vo zaedni~kata tatkovina – Makedonija. VMRO be{e protiv
petvekovnoto otomansko potisni{tvo, protiv sultanskiot feudalno – begovski
system, protiv tu|ite propaganda i me{aweto vo makedonskoto nacionalno
osloboditelno delo; taa ne prifa}a{e tu|o vlijanie i naredbi za{to gi
smeta{e za {tetni i pogubni za osloboditelnoto delo i nacionalnite
interesi na makedonskiot narod.
Eden od nejzinite vrvni rakovoditeli, Goce Del~ev, znae{e da re~e:
‚Jas ne go mrazam turskiot narod…‛, ‚Jas go razbiram svetot edinstveno
kako pole za kulturno natprevaruvawe me|u narodite‛ itn.
‚Da ne ~ekame sloboda nitu od Bugarite, nitu od Grcite, nitu od
Srbite, ami samo nie Makedoncite da se borime za na{a Makedonija…‛,
mu pi{uva{e Nikola Karev na Goce Del~ev vo 1902 godina.
Ovoj ~ist nacionalen ideal i ~ove~niost, sodr`an vo makedonskata
kauza, be{e razbirliv, odobruvan i poddr`uvan i od site slobodoumni,
pravdoqubivi i dlabokoumni tvorci, lu|e od peroto, politi~ari i
dr`avnici od Evropa. Angliskiot dr`avnik Vilijam Gledston, otcenuvaj}i ja
programata na makedonskata revolucija, u{te vo 1897 godina napi{a: ‚A,
zo{to da ne bide Makedonija na Makedoncite kako {to e Bugarija na
Bugarite i Srbija na Srbite ? ‚
Od seto dosega izneseno jasno mo`e da se vidi kolku vreme trae
makedonskta golgota, makedonskiot kopne` za sloboda i makedonskata
nacionalnoosloboditelna borba za sozdavawe nacionalna dr`ava.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
69
Deajstvuvaj}i vo te{ki makotrpni uslovi mnogu dejci na VMRO od
otomanskta vlast bea osudeni na po 101 godina zatvor, na zato~enie ili smrt.
No, nezavisno od site stradawa i `rtvi, VMRO go jakne{e i zgolemuva{e
~lenstvoto, go vooru`uva{e narodot, go bodre{e duhot, go podgotvuva{e
narodot za vostanie.
Vo 1903 godina organizacijata kulminira{e so najvisokiot dostrel
na svojata revolucionerna dejnost, go vozdigna slavnoto Ilindensko vostanie i
negovata dr`avotvornost ja vtemeli vo epskata Makedonska Republika so
sedi{te vo Kru{evo – Vtoriot Makedonski Ilinden, zatoa {to prviot be{e
na 02 Avgust, 338-to Leto Gospodovo pred Hrista – bitkata kaj Heroneja.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
70
OSNOVOPOLO@NICI
Prviot pretsedatel na CK na VMRO (TMORO)
D-r HRISTO TATAR^EV
Roden e vo Resen vo 1869-to Leto Gospodovo. Studiral medicina vo
Cirih ([vajcarija) i Berlin (Germanija). Po zavr{uvaweto, raboti kako
lekar vo Egzarhiskata gimnazija vo Solun. Toj e eden od osnova~ite na VMRO
odnosno TMORO, vo 1893 godina vo makedonskata prestolnina Solun. Bil
pretsedatel na Organizacijata od nejzinoto osnovawe, pa s# do Januari 1901-
to leto, koga bil zatvoren od otomanskata vlast i odnesen na zato~enie vo
Podrum Kale (Mala Azija). Po osloboduvaweto od zato~enie, zaedno so
Hristo Matov, bil zadgrani~en pretstavnik na VMRO vo Sofija.
Po Prvata svetska vojna `iveel i rabotel kako lekar vo Italija, vo
gradot Torino, kade i umrel vo 1952 godina.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
71
Prviot sekretar i blagajnik na CK na VMRO (TMORO)
DAMJAN GRUEV
Roden e 1871-to Leto Gospodovo vo Smilevo, Bitolsko. Eden e od
vrvnite aposoli na Makedonskata nacionalnoosloboditelna borba od krajot na
19-to i po~etokot na 20-to stoletie. Glaven spodvi`nik za vtemeluvawe na
osnovite na VMRO vo makedonskata prestolnina – Solun, na 23 Oktomvri
(star stil) 1893 godina. Od 06 Avgust 1900, do Maj 1902 godina,
otomanskta vlast go dr`i zatvoren vo Bitola, a potoa zato~en vo Podrum
Kale (Mala Azija), kade bil zadr`an do April 1903 godina. Na
Smilevskiot kongres (02-07 Maj 1903 god.) zaedno so Boris Sarafov i
Anastas Lozan~ev, be{e ~len na Glavniot {tab na Ilindenskoto vostanie vo
Bitolskiot revolucioneren okrug. Po vostanieto ostanuva vo Makedonija i
raboti na zazdravuvawe na redovite na Organizacijata. Na op{tiot Rilski
kongres (Oktomvri 1905) pretsedatelstvuva i e izbran za ~len na CK na
VMRO. Zaginal na 23 Dekemvri 1906-to Leto Gospodovo vo borba so askerot
kaj seloto Rusinovo, Berovsko.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
72
IVAN HAXI NIKOLOV
Roden e 1861-to Leto Gospodovo vo makedonskiot grad Kuku{.
Zavr{il Vi{o trgovsko u~ili{te vo gradot Linc (Avtrija). Bil daskal vo
Solunskta (egzarhiska) gimnazija po matematika i smetkovodstvo. Vo 1893
godina otvoril kni`arnica vo Solun. Eden od osnova~ite na VMRO (TMORO)
i ~len na nejziniot Centralen komitet do Januari 1901 godina, koga bil
zatvoren so drugite ~lenovi na CK i zato~en vo Podrum Kale (Mala Azija).
Po osloboduvaweto, vo 1903 godina, `iveel vo Sofija i se zanimaval so
izdava~ka dejnost i trgovija. Zabolen i du{evno rastroen, umira vo 1934 g.
PETAR POP ARSOV
Roden e vo 1868-to Leto Gospodovo vo selo Bogomila, Vele{ko.
Zavr{il literatura na Sofiskiot univerzitet (Bugarija). Potoa raboti kako
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
73
profesor vo Makedonija. U{te vo 1891 godina pravi obid za sozdavawe na
revolucionerna organizacija. Eden e od osnovopolo`incite na VMRO
(TMORO) vo Solun. Go napi{al prviot Ustav na revolucionernata
organizacija. Za vremeto na Vini~kata afera (1897), kako profesor vo
[tip, bil zatvoren od toga{nata vlast i zato~en vo Podrum Kale (Mala
Azija). Na Rilskiot kongres na VMRO (1905), bil izbran za zadgrani~en
pretstavnik na Organizacijata vo Sofija. Po Balkanskite vojni `ivee vo
Bugarija i raboti kako progimnaziski profesor vo selo Kostenec. Umira vo
Sofija vo 1941 godina.
HRISTO BATANXIEV
Roden e vo Gumenxe. Bil u~itel, a potoa sekretar vo egzarhiskata
Mitropolija vo Solun. Zagri`en za sudbinata na Makedonija & pristapuva na
grupata makedonski slobodoqupci – istomislenici koi vo makedonskata
prestolnina – Solun ja vtemelile Revolucionernata organizacija. Zaginal
zaedno so arhimandritot Evlogij vo 1913-to Leto Gospodovo, frlen od Grcite
v more.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
74
ANDON DIMITROV
Roden e vo 1867-to Leto Gospodovo vo selo Ajvatovo, Solunsko.
Studiral pravo vo Vi{oto u~ili{te vo Carigrad, a potoa i na Univerzitetot
vo Lie` (Belgija). Raboti kako professor po turski jazik vo Egzarhiskata
gimnazija vo Solun, a podocna kako advokat i sudija vo Bitola i Carigrad.
Eden e od vtemeluva~ite na VMRO (TMORO) vo 1893 godina. Po Prvata
balkanska vojna se naseluva vo Bugarija, vo gradot Sofija, kade umira vo
1933 godina.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
75
SVEDO[TVA
SVEDO[TVO NA D-r HRISTO TATAR^EV
‚Trgnav za Gevgelija (letoto 1893 god.), kade prestojuvav dva dena,
ottamu vo Dojran, potoa vo Kostursko, Strumica, Radovi{, [tip,
Manastirot ‛Sv. Pantelejmon‛, Ko~ani, Kratovo, Kumanovo, Skopje, Veles i
nazad vo Solun. Obikolkata trae{e okolu tri nedeli. Nasekade bev, re~isi,
celosno razo~aran od maliot broj na{i intelektualci…
Otkako se vrativ od obikolkata, ne pomina mnogu (vreme), kon
sredinata na avgust, - vo mojot kabinet dojde Damjan Gruev, koj tuku{to
be{e do{ol vo Solun kako zamenik na Nikola Naumov, podocne`niot
redaktor na vesnikot ‚Pravo‛, za korektor vo kni`arnicata na Kone
Samarxiev. Dotoga{ ne go poznavav Gruev. Kaj mene toj be{e do{ol za
medicinska pomo{ - ima{e egzem okolu levoto uvo. Pri toj slu~aj
razgovaravme za mojata klientela, kakvi bolni doa|aat kaj mene i potoa
pominavme kon egzarhiskite raboti, a podocna i za op{tite raboti. Proizleze
deka vo na{ite pogledi ima mnogu dopirni to~ki. Po edna nedela, pod
izgovor za svojata egzema, koja ve}e zazdravuva{e Gruev povtorno dojde kaj
mene. Pak se vode{e razgovor za op{estvenite raboti. Jas bev pokategori~en,
a toj, naprotiv, namerno vozdr`an, se gleda{e deka ne{to krie, {to se
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
76
podrazbira{e od negovite zborovi, no nema{e smelost da ka`e otvoreno.
Treba da ka`am deka u{te pri prva sredba so nego – ja zabele`av negovata
osobeno itra nasmevka, so koja me potpra{uva{e dali imam mnogu rabota
ili ne. Voop{to, taa negova posebna taktika na itro – lukavo oddaleku da
pristapuva kon celta, duri i koga nema{e potreba od toa, kako vo slu~ajov
so mene, mi napravi nedobar vpe~atok i kako da me oladi kon nego. Na
vtorata sredba jas mu izjaviv deka moeto re{enie da dojdam vo Makedonija
koga u{te nema nitu eden na{ lekar, dovolno govori za moite idei. Gruev,
nasmevnat, no o~igledno zadovolen od mene, se pozdravi, otkako mi ja stisna
rakata i me potpra{a koga povtorno }e se vidime. Po ne mnogu (vreme) Gruev
me poseti povtorno i toga{ ve}e direktno se dogovaravme za dejnosta {to ni
pretstoi – za da se podobri politi~kata sostojba na na{iot narod. Stana zbor
za privlekuvawe i na drugi drugari, otkako so niv }e izvr{i sonda`a za
tie pra{awa. Gruev (samiot) se natovari da go stori toa. Na 23 Oktomvri,
1893 godina (star stil) se odr`a prvata sredba na takviot – po{irok krug
lu|e vo prostorijata na kni`arot Ivan Haxi Nikolov, na ul.‛^elebi bakal‛.
Prsustvuvavme jas, Gruev, Pop Arsov (Petar), (Ivan) Haxi Nikolov, Andon
Dimitrov (u~itel po turski jazik vo Gimnazijata vo Solun), rodum od s.
Ajvatovo, Hristo Batanxiev (od Gumenxe, toga{ u~itel vo osnovnoto
u~ili{te, podocna sekretar vo Mitropolijata; toj zagina zaedno so
arhimandrit Evlogij vo 1913 god., od Grcite frlen vo moreto). Samo nie
{estmina se bevme sobrale. Tuka razmenivme misli za idnata politi~ka
rabota, taka {to sekoj eden od nas }e se gri`i da vlijae vrz drugi lica i da
gi privle~e za istata ideja, za de podgotvi edna organizirana op{testvena
dejnost. Grupata se konstituira vrz tie na~ela kako dru{tvo, bez pismen
protokol i bez da se izberat rakovoditeli, kako na primer, pretsedatel itn.
Na taa sredba ne se ustroi nikakva formalnost – zakletva ili
ne{to sli~no, za da se smetaat ~lenovite li~no obvrzani da dejstvuvaat za
deloto. Me|utoa, se razdelivme so uverenost deka ni pretstoi seriozna i
tee{ka zada~a. Se zadol`ivme vzaemno da dejstvuvame pred na{i poznati i
sekoj eden od nas gleda{e vo zgoden moment da go iskoristi prestojot na
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
77
u~iteli, esnafi, sve{tenici i trgovci vo Solun, dojdeni od provincijata i
pred niv da agitira za idejata. Taka se dojde do krajot na 1893 godina. Vo
po~etokot na 1894 godina, za vreme na praznicite, spomenatite {estmina,
pred (praznikot) Bogojavlenie, povtorno se sostanavme vo sobata na Andon
Dimitrov…za da ja stavime ve}e osnovata na edna revolucionerna
organizacija. Dolgo se razmisluva{e za celta na taa organizacija i najposle
zastanavme vrz avtonomijata na Makedonija…
Odrinsko, kolku {to se se}avam, vo po~etokot ne vleguva{e vo
na{ata programa i misla…Koga ja opredelivme celta na na{ata
organizacija, na istata sredba se zafativme da izrabotime ustav na
Organizacijata…Go natovarivme Pop Arsov… da go izraboti proektot za
na{iot ustav. Na istoto zasedanie dolgo se rasprava{e kako da bide imeto
na revolucionernata organizacija i na komitetot. Toa pra{awe ni odzede
dosta vreme i najposle, kolku {to pomnam, usvoivme da se nare~eme:
Makedonska revolucionerna organizacija (MRO), a komitetot – Centralen
makedonski revolucioneren komitet, skrateno CMRK. Na drugite sredbi
Ustavot be{e definitivno prifaten od istiot sostav na {estminata. Toga{
ve}e se konstruira, vo soglasnost so ve}e prifateniot ustav, prviot
Centralen komitet (na MRO), koga me izbraa mene za pretsedatel, a Damjan
Gruev za sekretar i kasier. Posle toa vreme po~na prakti~no organizirawe na
revolucijata, koe trgna mnogu pobrzo.‛
(D-r Hristo Tatar~ev, Prviot centralen komitet, borbite vMakedonija Odrinsko 1878-1912- Spomeni, Sofija, 181, str. 78-81)
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
78
SVEDO[TVO NA DAMJAN GRUEV
‚Letoto (1891 god.), se obidov da grupiram nekolku mladinci za
~ista revolucionerna cel, odnosno idejata {to ja imav vo Sofija po~nav da ja
ostvaruvam. Prvo me|u pet do {est du{i: Luka \erov (od Bitola, be{e
svr{il petti ili {esti klas vo Solunskata gimnazija), Nedelko Damjanov
(od Bitola, u~itel), Durtan~ev(u~itel, rodum od Bitola), Nikola
Ko~ov(u~itel od Bitola) i drugi.
Vo Sofija ~lenovi na dru`bata bea: Hr.Pop Kocev, D.Mir~ev,
Nikola Dejkov(sekretar pri Mirovniot sud sega (1905 god.) advokat vo
Lukovit) i Pop Arsov. Smetavme da dejstvuvame glavno vo nasokata da se
bara prilo`uvawe na Berlinskiot dogovor…
Vo Solun ja prodol`iv idnata godina zafaten vo pe~atnicata na
Samarxiev. Tamu se sretnav so stari drugari: Pop Arsov, Andon
Dimitrov(rodum od solunskoto selo Ajvatovo,sega(1905 god.) ~len na
Bitolskiot sud; d-r Hristo Tatar~ev, Haxi Nikolov(od Kuku{); Hristo
Batanxiev (od Gumenxe). Ja podnovivme so niv starata ideja. Se grupiravme
me|u sebe, zaedni~ki izrabotivme pravilnik-Ustav. Vo negovata osnova legnaa
istite na~ela:kon baraweto da se prilo`i Berlinskiot dogovor. Taka be{e
izraboten toj Ustav po obrazecot na Ustavot na Revolucionernata organizacija
vo Bugarija pred nejzinoto osloboduvawe. Devizata be{e: sproveduvawe na
re{enijata od Berlinskiot dogovor. Osnovavme Tajna organizacija so
Centralen komitet, so ~lenski vlogovi. Se predviduva{e kletva i dr. Vo
Pravilnikot ne se perdviduva{e ni{to za srpskata propaganda no se ima{e
predvid da se ~uvame od nejzinite posledici koga se osvestuva narodot. Ova
be{e vo u~ebnata 1893/94 godina.
Vo prvata godina posvetivme vo novata organizacija 2-3 u~enici koi
ja zavr{ija gimnazijata vo Solun: Aleksandar Panov, koj stana u~itel vo
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
79
Prilep, potoa u~e{e vo Pariz i se vrati vo Solun, kade {to umre od bolest
i drugi dvajca. So toa godinata iste~e…‛
(Quben Lape, Spomenite na Dame Gruev, Zbornik-Dame Gruev- istra`uvawe i materijali, Bitola, 1981, str.16-18.) SVEDO[TVO NA ANDON DIMITROV
‚Vo 1893 godina za direktor na gimnazijata vo Solun be{e nazna~en
Mihail Sarafov, biv{ minister vo Bugarija. Toj be{e dojden so specijalni
instrukcii od Egzarhijata, kade kako glaven inspektor na u~ili{tata vo
Makedonija se be{e nastanil kaj Vasil K'n~ev. Nie treba{e da ja zasilime
svojata dejnost. Istata 1893 godina vo mesec oktomvri, gi stavivme osnovite
na VMRO so devizata‛ Avtonomna Makedonija‛ i ‚Makedonija na
Makedoncite‛. Osnova~i bevme {est du{i: D-r Hristo Tatar~ev od grad
Resen, Ivan Haxi Nikolov od Kuku{, sega ve}e kni`ar vo Solun, Damjan
Gruev, od selo Smilevo, Bitolsko, Petar Pop Arsov od selo Bogomila,
Vele{ko, Hristo Batanxiev od Gumenxe i Andon Dimitrov od selo Ajvatovo,
Solunsko, professor po turski jazik vo Gimnazijata.
Najdovme za zgodno da po~neme so inteligencijata: u~iteli i
sve{tenici, no, da ne go odbegneme i esnafot.U~enicite od posledniot klas
na gimnazijata, isto taka pretstavuvaa dobra po~va za {irewe na idejata. Vo
po~etokot be{e ma~no da se dejstvuva me|u u~itelite koi bea ~inovnici na
Egzarhijata. Mnogumina od niv ne se re{avaa da se li{at od lebot, iako
idejata be{e privle~na. Prvata na{a bro{ura ‚ Stambol{tinata vo
Makedonija‛ od Vardarski (P.Pop Arsov), makar i so malku nekorekten jazik
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
80
(vo edna sli~na borba golema korektnost ne mo`e da se bara), go predizvika
svojot efekt. Idejata po~na da se {iri. Kon krajot na 1894 godina nie ve}e
imavme dosta kru`oci vo zemjata i zatoa re{ivme da go ispratime svojot
drugar Damjan Gruev vo Lie`- Belgija, da gi prou~i uslovite za vnesuvawe
bombi i dinamit. Izdr{kata za toa be{e raspredelena me|u drugarite,
za{to op{ti pari s# u{te nemavme. Toj se vrati ohrabren. Vo istata godina
se slu~i i prvata sredba na rakovoditelite od raznite krai{ta, glavo onie
od Bitolskiot i Solunskiot vilaet. Toa stana vo gradot Resen, za da ne mo`e
da se zabele`i od vlasta, pri osvetuvaweto na novoizgradenata crkva ‚Sv.
Kiril i Metodij ‚ od mitropolitot Metodij…
Da zabele`am otkako se stavija osnovite na VMRO vo Solun, vo
Sofija se formira od Makedonci eden vrhoven komitet, koj si be{e postavil
za cel da raboti ottamu za prisoedinuvawe na Makedonija kon Bugarija.
Naprazni bea na{ite napori da gi ottrgneme rakovoditelite na toj komitet
od me{aweto vo na{ite vnatre{ni raboti. Smetaj}i se sebe si za
pokompetenten da rakovodi so organizacijata od nadvor, komiteteto ne
otstapi od svoeto sva}awe, iako mnogu pati be{e izdaval, formalno,
direktivni pisma do svoite pot~ineti organi-da ne se me{aat vo rabotite na
Vnatre{nata organizacija.
Eden den popladne, vo 1895 godina, jas i drugarot Atanas Murxev
bevme izlezeni kon Vardarskata maala vo Solun, za da posetime nekoi od
organiziranite lu|e. Kakvo be{e na{eto ~udewe i sram koga vidovme mnogu
lu|e kako se tiskaat i vikaat ‚u‛. Edna ~eta askerlii, vodea kolona vrzani
40-50 du{i komiti… selani od Gornoxumajsko, Melni~ko i Nevrokopsko,
arestuvani i ma~eni kako posledica od navleguvaweto na vrhovisti~ki ~eti
vo tie mesta. Za Vnatre{nata organizacija bea golemi {tetite pri~ineti od
tie nerazmisleni akcii na sofiskiot Vrhoven komitet. Nastapi edno kolebawe
vo du{ite na na{ite sledbenici. Rakovoditelite na Vnatre{nata
organizacija se stresnaa. Treba{e da se razmisli za merkite so koi }e & se
stavi kraj na taa nenormalna polo`ba. Vo 1896 godina be{e svikan eden
sobir vo Solun. Sobirot se odr`a vo vremeto na veligdenskiot odmor, za da
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
81
mo`at delegatite od vnatre{nosta, poradi Veligden, da zemat u~estvo.
Sobirot se odr`a vo mojata ku}a, koja se nao|a{e sproti Egzarhiskata ma{ka
gimnazija. Prisustvuvaa rakovoditelite od pova`nite gradovi: Goce Del~ev-
pretstavnik od [tip, Velko Dumev-Veles, Hristo Matov-Skopje, Vangel
Kalaj~ev-Ser, \or~e Petrov-Bitola, a d-r Hristo Tatar~ev, Damjan Gruev i jas
(Andon Dimitrov)-pretstavnici od Solunskiot reon, vo koj se vbrojuva{e i
Kuku{. Se donese re{enie-na rakovoditelite na sofiskiot Vrhoven komitet
da im se nametne-da prestanat da se me{aat vo vnatre{nata rabota na
Makedonija i da ne mu pakostat na deloto so svoite ~etni~ki dejstva. Tie
mesto da izvle~at pouka od toa re{enie, mu pi{aa na svojot prijatel vo
Solun Ivan Grvanov i negovite prijateli da formiraat kontrakomitet na
na{iot. Takov komitet formiraa pod imeto ‚Revolucionerno bratstvo‛. So toj
komitet se stavi po~etok na raskolot-rascepot vo Makedonskoto osloboditelno
dvi`ewe. Ottoga{ po~na borbata me|u centralisti i vrhovisti, t.e. me|u
VMRO i sofiskiot vrhovizam. Sekoj znae kolku skapi `rtvi se dadeni vo taa
borba, koja u{te prodol`uva so svojata `estokost i sega ve}e vo slobodna
Bugarija, pothranuvana od li~ni strasti…
(Andon Dimitrov, Spomeni, Borbite vMakedonija i Odrinsko 1878-1912-Spomeni,Sofija,1981,str.101-105)
SVEDO[TVO NA PETAR POP ARSOV
‚A, makedonskoto pra{awe treba{e da ostane ~isto makedonsko.
Makedonskata emigracija vo Bugarija so ni{to ne se obide da bara
novi pati{ta koi }e odgovaraat na novata polo`ba vo Makedonija, {to
stanuva{e od den na den s# potragi~na…
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
82
Makedonskata emigracija, vo svoeto rakovodno mnozinstvo,
makedonskoto pra{awe go smeta{e za ~isto bugarsko i zatoa so nejzinoto
me{awe samo mu nanesuva{e {teta. Polza od toa imaa samo izvesni
rakovoditeli, koi na toj na~in dobivaa patent za {irok bugarski
patriotizam(Makedonija e tesna za nivnite ambicii !), ta polesno stanuvaa
ministri, diplomati, generali, `urnalisti, pa duri i pretpriema~i,
trgovci itn.
Sosema druga misla i druga dejnost im se nalo`in a onie koi bea
neposredni svedoci na pekolnata polo`ba vo Makedonija, vodea smetka za
geografskite, etnografskite, stopanskite i drugite osobenosti na ovaa
zemja…
Parolata be{e: podaleku od Bugarija ! Ne zatoa {to taa be{e
vinovna za polo`bata vo Makedonija, tuku zatoa {to sekoe somnevawe vo
nejzinoto vme{uvawe mo`e{e da & napakosti i na nea i na deloto {to
treba{e da go so~uva svojot ~ist makedonski karakter.
Vrz tie jasni i to~no opredeleni osnovi se formira prviot taen
‚Komitet za pridobivawe na politi~ki prava na Makedonija, na nea dadeni
so Berlinskiot dogovor‛, od kogo podocna se razvi Vnatre{nata Makedonska
Revolucionerna Organizacija.
Toj Komitet se formira vo Solun kon krajot na 1893 godina, koga vo
Bugarija be{e na vlast Stambolov, poznat ne samo po svojata prijatelska
politika sprema Avstrija i Turcija, no i so progonite protiv Makedoncite
poradi nivnoto rusofilstvo: toj ne mo`e{e da ja trpi duri ni makedonskata
{tedilnica formirana od d-r N. Jan~ev, somnevaj}i se vo nea da ne se krie
nekoj ruski |avol.
Prvoto mislewe za revolucioner otpor se nafrli vo Sofija preku
vesnikot na K.[ahov-‚Glas makedonski‛. Okolu nea se vode{e edna dosta
`iva polemika-ima{e i protivnici. Taa misla be{e na Mladata
makedonska dru`ina, koja si go pridade epitetot ‚kni`ovna‛, za da si gi
prikrie vistinskite nameri , a tie bea: vrbuvawe istomislenici , koi }e
zaminat vo Makedonija i tamu, na lice mesto, kako nekoga{ Levski i
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
83
negovite drugari (vo Bugarija), da podgotvat po~va za revolucionernoto
dvi`ewe, soobrazeno so mesnite uslovi. Edna komisija od potesen krug
prigotvi ustav i pravilnik za organizirawe, me|utoa od niv ne ostana
nikakov spomen: izgorea zaedno so pe~atnicata vo Romanija, kade gi odnese
specijalen ~ovek.
Prvite stapki na Solunskiot komitet bea izvonredno te{ki i krajno
pretpazlivi: samoto ime go ka`uva toa-}e se bara ne{to, za koe se soglasile
golemite sili, se soglasila i Turcija, no ne go dala, za{to ne bilo
pobarano. Me|utoa, agitacijata ne mo`e{e da po~ne na{iroko vedna{-pred
da se prezemat site pretpazlivi merki, n# protiv turskite vlasti (nema{e
potreba), tuku vo odnos na Egzarhijata…
Naskoro Egzarhijata ostana (vo Makedonija) samo so ponekolku
~orbaxii okolu vladicite i egzarhiskite namesnici, a re~isi celata mlada
intelegencija ja zede stranata na ‚separatistite‛-taka bea nare~eni od
Egzarhijata prvite osnova~i na Solunskiot komitet i site nivni sou~esnici i
spodvi`nici vo zemjata. (Petar Pop Arsov, Proishod na revolucionernoto dvi`enie vo Makedonija. Borbite vo Makedonija i Odrinsko-1878-1912-Spomeni,Sofija, 1981, str.122-125.)
SVEDO[TVO NA IVAN HAXI NIKOLOV
Vo mesec juli 1892 godina otidov vo Sofija. Tamu se sretnav so
Kosta [ahov (`urnalist-rodum od Ohrid) i mu go otkriv planot, a toj za
pogoden i avtoriteten ~ovek mi go poso~i Goce Del~ev, u{te voen pitomec.
[ahov opredeli sredba vo negovata pe~atnica za idniot nedelen den, koga
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
84
pitomcite mo`ele da izlezat od (voenoto) u~ili{te. Na sredbata slikovito
ja prika`av polo`bata na nacionalnoto delo vo Makedonija, zakanite na
solunskiot valija i uspesite na srpskata propaganda i dvajcata gi pra{av: ne
e li vreme da se formira revolucionerna organizacija vo Makedonija ? I
dvajcata mi odgovorija potvrdno, no posakaa da im obrazlo`am kakvi }e
bidat, spored mene, osnovite na taa tajna organizacija. Na postavenoto
pr{awe im go odgovoriv slednoto:
1.Revolucionernata organizacija da se formira vnatre vo
Makedonija i tamu da dejstvuva, za de ne ja nare~at Grcite i Srbite deka e
orudie na bugarskoto pravitelstvo;
2.Nejzinite osnova~i da bidat lokalni `iteli, koi `iveat vo
Makedonija;
3.Politi~kata deviza na organizacijata da bide ‚ Avtonomija na
Makedonija‛;
4.Organizacijata da e tajna i samostojna, bez da vleguva vo vrska
so pravitelstvata na sosednite slobodni dr`avi, i
5.Od makedonskata emigracija vo Bugarija i od bugarskoto
op{testvo da se bara samo moralna i materijalna poddr{ka za borbata na
makedonskite revolucioneri.
(Iz zapiskite na Ivan Had`inikolov. Borbite v Makedonija i Odrinsko 1878-1912-Spomeni, Sofija, 1981, str.92-96)
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
85
DRUGI ZNA^AJNI VODA^I I ISTAKNATI DEJCI NA VMRO
GOCE DEL^EV
(1872-1903)
Apostol na VMRO(TMORO). Predvodnik na Makedonskoto
nacionalno revolucionerno dvi`ewe; pro~uen so svojata revolucionerna
filosofija i so celite za koi se borel.
Goce Del~ev gi izrazuval istoriskite interesi ne samo na
makedonskiot narod tuku i na malcinstvata {to `iveele vo Makedonija.
U{te dodeka bil na ovoj svet stanal omilen kaj makedonskite narodni masi.
Za nego se sozdadeni mnogu narodni pesni i legendi.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
86
Golemiot sin na makedonskiot narod, \or|i – Goce Del~ev,
podmolno e ubien na 04 Maj, 1903 Leto Gospodovo vo borba so otomanskata
vojska kaj seloto Banica, Sersko (kako ~in na predavstvo).
‚Nie se borime za slobodna i nezavisna Makedonija…‛
‚Slobodna i nezavisna Makedonija‛, be{e idealot i krajnata cel na
Apostolot na Makedonstvoto – Goce Del~ev.
Na pat za Lov~anskata korija na Ali – Botu{, kade go zaka`al
Kongresot na Serskiot revolucioneren okrug po \ur|ovden (06 Maj 1903
godina), Goce Del~ev zaprel vo selo Banica, Sersko. Tamu se sretnal so
~etite na Dimitar Gu{tanov i Brodalijata. Ovde se zateknal i Dimo Haxi
Dimov.
Na 03 Maj ve~erta, Goce Del~ev, mo{ne impresioniran od
Solunskite atentati, vo seloto Banica ja iska`al slednata misla: ‚Gi
razigravme anamite so {irokite {alvari vo Solun. Taka }e ja potreseme
celata otomanska gnila imperija od temelite‛. Sekako ova ne mo`at da
bidat zborovi na ~ovek {to odi ‚vo Sersko, da si ja dade glavata‛.
Bezdrugo, Goce Del~ev zaminal od Solun so izvesna doza na
razo~aruvwe, no, ne od Dame Gruev, tuku od postojnata situacija. Sepak
Del~ev kako realisti~en duh, gledal napred, vo novi pobedi. Vsu{nost i
poso~enata posledna negova poznata misla e oboena so optimizam vo
osloboditelnata borba. Me|utoa, tragi~nata smrt gi prekinala site
dalekuse`ni planovi na Goce Del~ev za makedonskata idnina.
Izgleda, smrtta na Goce Del~ev ne bila slu~ajna. Negovoto
is~eznuvawe go pri`elkuvale brojni faktori. No, koj e predavnikot, ili
predavnicite ? Vistinskiot odgovor mo`e da go dade samo nova, dosega
nepoznata, arhivska dokumentacija dokolku e so~uvana.
Zloradosta napoila ne~ii srca, kako onie na vrhovistite od tipot na
Ivan Con~ev, Anastas Jankov, Sofronij Stojanov, Protogerov, na koi im se
pripi{uva slednovo bestijalno iska`uvawe: ‚Najposle se kurtulivme od toa
ku~e‛!
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
87
Smrtta na Goce Del~ev e registrirana vo pove}e otomanski
telegrami. Otomanskoto zadovolstvo bilo mo{ne golemo. Taka, Visokata
Porta, so izdavawe na oficijalno soop{tenie, stavila poseben akcent na
nastanot. Pokraj toa, Husein Tefikov bil unapreden vo polkovnik.
Tragi~nata pogibija na Goce Del~ev na{la mesto vo site
diplomatski izve{tai, kako i vo evropskiot pe~at.
Taka, na 31 godi{na vozrast slegla od `ivotnata i istoriskata
scena, bezdrugo, najdinami~nata li~nost na makedonskoto revolucionerno
nacionalnoosloboditelno dvi`ewe vo viorniot predilindenski period, koja{to
ostavila neizbri{livi tragi vo ponovata makedonska istorija.
Del~evite ideali, vtkaeni vo negovoto impozantno delo, stanaa
nepresu{na inspiracija i patokaz za negovata i narednite generacii
makedonski revolucioneri.
Prviot zna~aen ~ekor vo toj pravec go napravi negovata, ilindenska
generacija, koja ja ponese Ilindenskata Golgota i ja izvi{i Makedonskata
Republika kako svetilnik i patokaz na idnite makedonski generacii vo
nivnata natamo{na borba za nacionalna i socijalna sloboda.
Del~evite ideali se vpleteni vo istoriskata svest na makedonskiot
narod, makedonskite Ilindeni, kako i referendumot od 08 Septemvri 1991
godina, koi svedo~at za toa.
Del~evoto delo go nad`ivea svoeto vreme, prerasnuvaj}i vo
pozitivno istorisko nasledstvo na makedonskiot narod.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
88
\OR^E PETROV
(1865-1921)
Poznat organizator, diplomat i teoreti~ar za dr`avna i politi~ka
samostojnost na Makedonija. ^len na Centralniot komitet na VMRO
(TMORO). Od 1896 do 1902 godina, zaedno so Goce Del~ev # zadgrani~en
pretstavnik na Organizacijata vo Sofija. Podmolno ubien vo Sofija na 28
Juni, 1921 godina.
\or~e Petrov se smeta za eden od osnovnite stolbovi na
Makedonskoto nacionalno revolucionerno dvi`ewe od epohata na Ilinden.
\or~e Petrov, makedonski revolucioner, vrven rakovoditel na
Makedonskata revolucionerna organizacija, bil strog protivnik na
predvremeno krevawe na vooru`enoto vostanie. \or~e bil dobar poznava~ na
prostorot vo Makedonija, voop{to na vooru`enosta na narodot za borba protiv
vekovniot porobitel. \or~e bil eden od zastapnicite na neprekinatata
vooru`ena borba i trgnuvaj}i od ovie negovi gledi{ta ovoj na{ revolucioner,
vrven rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija, ne sakal da
ostane nastrana od op{tite nastani {to se slu~uvale vo Makedonija, na 02
Avgust 1903 godina, na GOLEMIOT ILINDEN. Od ovie pri~ini \or~e zaedno
so svojata ~eta, vo Prilepsko pristignal vo vtorata polovina na 1903 godina.
Vedna{ po negovoto pristignuvawe vo Prilep i Prilepsko se
po~uvstvuvala silna razdvi`enost. Nabrgu bil odr`an sostanok so
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
89
rakovodtvoto na vostani~koto dvi`ewe, na Borula, za nadminuvawe na
razlikite vo konceptot na ponatamo{noto vodewe na borbata protiv
otomanskiot potisnik.
Pogolema razdvi`enost na vostani~koto dvi`ewe vo Prilep i
Prilepsko se po~uvstvuvala vedna{ po pristignuvaweto na kosturskite
vostanici vo ovoj kraj.
Kosturskite makedonoqupci bile predvodeni od Lazar Pop Trajkov,
Ivan Popov i Cele Konomladski. Kosturskata ~eta bila mnogu operativna i
taa bila, za,po sekoja cena da se vr{at akcii, a ne da ~ekaat da se pravat
planovi za akcija.
Makedonskite slobodoqupci od Kostursko se dvi`ele zaedno so
vostanatite makedonoqupci na \or~e Petrov, seto toa silno vlijaelo vrz
podemot na revolucionernoto dvi`ewe vo Prilepsko. Isto taka, \or~e razbral
od niv za mnogu nerealizirani idei.
\or~e Petrov razbral od kosturskite rakovoditeli za neostvarenata
ideja za minirawe na glavniot `elezni~ki most vo Lerinsko. Na \or~e ovaa
ideja mu stanala mnogu prifatliva i vedna{ ja prifatil, no ja
dorazrabotil i ja napravil da bide operativno prifatliva, logi~na i
izvodliva. Za izveduvawe na ovaa borbena akcija bil zapoznat i Glavniot
{tab. Za da se izvede ovaa borbena akcija trebalo da se odr`i sostanok vo
seloto Surovi} – Lerinsko. Na sostanokot trebalo da prisustvuva \or~e
Petrov koj gi predvodel zdru`enite ~eti i Dame Gruev od Glavniot {tab. Na
ovoj sostanok trebalo konkretno da se razrabotat operativnite zafati.
Zdru`enite ~eti na ~elo so \or~e Petrov trgnale od seloto Rakle
na pat za seloto Surovi} na 27 sproti 28 Oktomvri 1903 godina. Zdru`enite
~eti so zabrzan ~ekor se dvi`ele vo pravec na seloto Rakle, Smolani, Dren,
Gu|akovo, Duwe, mesnosta Margara vo blizina na seloto ^ani{te.
Borbata kaj seloto ^ani{te se odvivala na 02 Noemvri 1903 godina.
Taa proizlegla, spored dosega{nite istra`uvawa od klasi~no predavstvo na
dvajca selani koi go izvestile askerot vo selo Staravina. Vo ovaa ednodnevna
borba u~estvuvale 140 makedonski vostanati slobodoqupci, od koi 120 gi
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
90
branele poziciite na vrvot Margara, a 20 vostanici pod vodstvoto na Cile
Konomladski gi branele poziciite na vrvot Garvan vo blizina na seloto Orle.
Od drugata neprijatelska strana vo borbata u~estvuvale preku 5500
otomanski vojnici.
Glavnite borbeni dejstvija se odvivale na vrvot Margara, a za
odbranta na poziciite na Margara rakovodele li~no \or~e Petrov, Lazar Pop
Trajkov, Ivan Popov i Crnogorecot, dobrovolec Jovo Jovanovi}.
Vostanicite bile dobro opremeni so oru`je. Pokraj toa {to
raspolagale so pu{ki od Atina, tie imale 20 maliheri i 14 mauzerki,
bombi i eksploziven materijal.
Vo borbenite dejstva neprijatelskata orda imala golemi zagubi i
toa preku 200 ubieni askerlii i dosta raneti, a od makedonska strana imalo
sosema mali zagubi i toa 4 mrtvi i 6-7 raneti vostanici. Vakviot rezultat
od borbenite dejstva bil posledica na povolnite borbeni pozicii na
vostanicite i rakovodnata ume{nost na rakovoditelite vo borbenite dejstva,
vostani~kata samoinicijativa, po`rtvuvanosta na vostanicite, entuzijazmot,
a od druga strana otomanskata indolentnost i nemaweto moral za borba.
Borbata kaj seloto ^ani{te zazema posebno mesto vo borbenite
dejstvija vo periodot na Ilindenskoto vostanie i ovaa borba mu dade nov
impuls na vostani~koto dvi`ewe vo Makedonija, pa i vo Prilep, Prilepsko i
po{iroko.
Po izvr{enite borbeni dejstvija i probivot na neprijatelskiot obra~
makedonskite slobodoqupci pominale pokraj selata: Orle, Makovo i Rape{
preminuvaj}i ja rekata Crna. Po izvesno vreme vo seloto Grade{nica im se
pridru`ile i vostanatite makedonoqupci na Tole Pa{a, a vo seloto
Budimirci im se pridru`ile vostanicite na okoliskiot vojvoda Nikola
Petrov Rusinski. Vaka zdru`enite ~eti gi prodol`ile borbenite dejstva.
Borbata kaj seloto ^ani{te ima svoe posebno mesto vo istorijata na
Ilindenskata epopeja. Prisustvoto na korifejot na Makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe i borbata na borbenite pozicii na vrvot Margara e
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
91
zna~ajno vo podigaweto na borbeniot duh na makedonskite revolucioneri.
Borbata na Margara e opeana vo makedonskata narodna pesna i toa ni dava
za pravo da potvrdime za golemiot odek na prisustvoto na \or~e Petrov vo
narodot kako eden od apostolite na Makedonskoto revolucionerno dvi`ewe.
Morame da istakneme deka vo ovaa borba do{ol do izraz borbeniot kvalitet
na Ivan Popov, Luka Ivanov, Lazar Pop Trajkov, Cile Konomladski i Jovo
Jovanovi}.
Vo borbata kaj seloto ^ani{te kulminirala \or~evata vostani~ka
aktivnost, a vo stvarnost toa # i krajniot dostrel na borbenata priroda na
\or~eta.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
92
PERE TO[EV
(1865-1912)
Roden vo Prilep. Od 1898 do 1901 godina e ~len na Centralniot
komitet na VMRO (TMORO), a potoa osuden i zato~en vo Podrum Kale. So
op{tata amnestija se vrati vo Makedonija. Na Rilskiot kongres (1905 god.)
povtorno e izbran za ~len na Centralniot komitet. Na pat za Prilep
predaden i masakriran, # ubien vo edna vodenica vo Drenovskata klisura od
du{manska zaseda, na 04 Maj, 1912-to Leto Gospodovo.
Za mene nema pogolema sre}a od toa,
Da si gi ostavam koskite vo rodnata zemja !
Pere To{ev
VO DRENOVSKATA KLISURA NA 04 MAJ 1912
1.
Ti {to be{e
sovest na Makedonija
sekoga{ be{e zaedno so smrtta.
Na poslednoto vra}awe doma
smrtta vo ist vagon
patuva{e so tebe,
vo isto kupe.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
93
Koga trgna ti,
trgna i smrtta so tebe.
Te pre~ekuva{e
i te ispra}a{e
na sekoe zastanuvawe
na sekoe trgnuvwe.
Te slede{e
stapka po stapka
po stapkite tvoi.
So ist pa{aport-
i ti
i smrtta
gi minavte granicite.
Laze{e taa po tebe,
laze{e taa pred tebe,
te demne{e
i se pretvora{e vo kur{um
ispukan od zaseda.
Ti & gleda{e v o~i,
ja prezira{e do koski,
a taa ti se iskraduva{e
za pak da te sretne
kako no` potajum
zaboden v gradi.
2.
Ti {to be{e
sovest na Makedonija
se odrona kako kamen od karpa,
se odrona kako zrno zrela p~enica
na kamen vodeni~en.
Kako vo naj`e{ko leto
ridovite ti zaigraa,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
94
ti se prevrte zemjata pod tebe,
zaigra se~iloto pod grloto na slobodata.
Sekoj zasek od no`ot
iskre{e
kako me|u dva kamewa vovle~en.
Zborot, vojvodo,
ti ostana zatvoren kako vo kamen.
Za da go iskornat sonceto od tebe
sekoja tvoja kapka krv
na vodeni~en kamen
ti ja zavrtija.
Od pomislata da ne progovori{
i kamenot se abe{e.
Krvave{e klisurata…
Vo zajdisonceto
kamewata se razmestuvaa
da te priberat
vo svojata pazuva
i da nemeat
so mislata za slobodata.
3.
Ti {to be{e
sovest na Makedonija
be{e ise~en na par~iwa.
Ni mrtov, vojvodo,
ne go pre~ekori pragot tatkov,
nitu fidanka mlada
od tvoeto srce
ostavi da vrze.
Te{ka vrata od zemja i mrak
ti go zatvori patot
da ne go dogleda{ krajot
na zemjata {to se prpelka
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
95
me|u kamenot na no}ta
i kamenot sonceto {to go kova,
i me|u tri
ne~isti reki gnasosani
{to preplavuvaa preku Makedonija.
Ti {to be{e
sovest na Makedonija
umira{e ise~en natri
so zakovan pogled vo neboto
i sonceto produpeno od kur{umi
iskrvaveno vo klisurata nemo.
Radovan P. Cvetkovski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
96
JANE SANDANSKI
(1872-1915)
U{te vo vremeto na predilindenskite komitski akcii, ‚Pirinskiot
car‛, Jane Sandanski, na globusot, od koj ne se razdeluval nitu vo
naj`estokite bitki, poto~no, vrz geografskite granici na Makedonskiot
Poluostrov - Balkanot, }e ispi{e edno novo ime: ‚Crn Poluostrov‛. Nitu
slu~ajno, nitu pak namerno, tuku edinstveno, onaka kako {to toj i site
makedonski revolucioneri ja ~uvstvuvale svojaat sudbina i svojata idnina,
svoeto vreme, makotrpnata borba i opstojuvaweto pred site porobuva~i,
velikobur`oaski propaganda pretenzii i fikcii za pro{iruvawe na
teritoriite za smetka na Makedonija. Vsu{nost, Jane Sandanski niz ovaa
sinteza i novo imenuvawe na Balkanot, }e go odrazi ne samo svojot revolt od
crnilata {to bile ve}e vo tek, tuku i od onie koi doprva }e se nadnesat nad
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe.
Roden e vo selo Vlahi, Kresnensko. Blizok sorabotnik na Goce
Del~ev. Nabrzo stanal najistaknata nacionalna li~nost vo Pirinskiot kraj;
poznat kako ‚Pirinski car‛. Bil pretsedatel na Serskiot okru`en komitet na
VMRO i Serskiot okrug go pretvori vo tvrdina na vnatre{nite sili i bedem
protiv vrhovizmot. Vo vremeto na Mladoturskata revolucija stapil vo sojuz
so mladoturcite. Sandanski ja branel idejata za federacija na balkanskite
narodi vo koja }e bide ramnopravna i Makedonija. Poradi toa ne go
po~ituvale balkanskite monarhii. Vo 1908 godina, vo makedonskata
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
97
prestolnina – Solun, vo kafeanata ‚Bo{wak – an‛, platenici – vrhovisti
izvr{ile neuspe{en atentat vrz nego. Pri atentatot dve lica od
pridru`bata na Sandanski bile smrtno pogodeni.
Vo 1901 godina , blagodarenie, pred s#, na Jane Sandanski, bilo
realizirano senzacionalnoto grabnuvawe na amerikamskata misionerka Mis
Elen Ston i na nejzinata pridru`ni~ka Katerina Cilka. Toa dovelo do
seriozen problem so vrhovistite.
Ovaa afera sna`no odeknala vo svetot. Mudrata taktika na Jane
Sandanski pridonela da se izvle~at fantasti~ni 14.500 liri,takanare~eni
misstonki.
Kon krajot na Prvata balkanska vojna Jane so svoite ~eti go
osloboduva gradot Melnik i so pomo{ na makedonskoto naselenie, formira
mesna vlast. Vedna{ potoa, na 08 Noemvri 1912 godina, so okolu 300
makedonoqupci, Jane Sandanski prv }e vleze vo Solun, koj pani~no go
napu{ta otomanskata vojska. Narodot srde~no go pre~ekuva, a bugarskite
voeni komandanti, koi potoa }e vlezat vo Solun, organiziraat banket vo ~est
na osloboduvaweto, veli~ej}i ja svojata uloga. Na sve~enosta e prisuten i
Sandanski, no poradi makedonskata zdravica, za malku }e be{e iskasapen od
sabjite na bugarskite oficeri, za{to-nazdravuval za slobodna Makedonija !
Bidej}i bil pre~ka na bugarskite zavojuva~ki sili sprema
Makedonija, po naredba na bugarskiot knez Ferdinand, Jane Jandanski bil
ubien na 22 April 1915 Leto Gospodovo, kaj mestoto Papaz - ^air, vo Pirin.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
98
DIMO HAXI DIMOV
(1875-1924)
Eden od istaknatite teoreti~ari na Makedonskata nacionalno –
osloboditelna revolucija. Roden vo seloto Gorno Brodi, Sersko. Bil blizok
sorabotnik na Goce Del~ev, \or~e Petrov i Jane Sandanski. Svedok e na
zaginuvaweto na Goce Del~ev kaj seloto Banica, Sersko. Po Ilindenskoto
vostanie se orientiral kon levicata i stanal nejzin ideolog. Po Balkanskite
vojni `ivee vo Bugarija. Kako pripadnik na levicata, vo 1924 godina Dimo
Haxi Dimov bil ubien na edna od sofiskite ulici.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
99
HRISTO UZUNOV
(1878-1905)
Roden vo Ohrid. Celoto semejstvo na Uzunovi, vklu~uvaj}i ja i
majka mu na Hristo, bilo vklu~eno vo Makedonskoto nacionalno –
osloboditelno dvi`ewe. Po zavr{uvaweto na gimnazijata, Uzunov nekolku
godini u~itelstvuval. Bil organizator i rakovoditel na VMRO (TMORO) vo
Ohridsko – stru{kiot kraj. Progonuvan od toga{nata vlast, na dvapati bil
zatvoran vo Bitola. Ottamu na majka si & napi{al pismo so trogatelnata
sodr`ina: ‚I jas bez ni najmalku da te navreduvam – se ~uvstvuvam pove}e
sin na vtorata moja majka – Makedonija, otkolku na tebe, koja si me
rodila‛.
Za vreme na Ilindenskoto vostanie Hristo Uzunov rakovodel so
borbenite dejstva na vostanatite makedonski slobodoqupci {to se vodele vo
Ohridsko i Stru{ko. Po vostanieto, Hristo Uzunov se anga`iral za
obnovuvawe i povtorna konsolidacija na redovite na VMRO (TMORO).
Hristo Uzunov svojot ovozemen `ivot go zavr{il so herojska smrt:
opkolen vo ki~evskoto selo Cer, a za da ne im padne na du{manskite ordi
`iv vo racete, toj i negovite 13 hrabri makedonoqupci izvr{ile samo`rtva,
se samoubile, (24 April, 1905-to Leto Gospodovo). Ostanalo negovoto poznato
potresno pretsmrtno pismo kako svedo{tvo za makedonskite slobodoqupci i
ma~enici.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
100
Hristo Uzunov bil ~esen, po~ituvan, poznat i hrabar makedonski
revolucioner i vojvoda.
BITKATA VO CER
(24 APRIL 1905)
Potresen od tragi~nata bitka vo seloto Cer, o~evidecot Naum
Tomalevski, pi{uva:
‚…Vnatre se odigrala edna stra{na, verojatno izumitelna scena,
koja go ilustrira veli~ieto na makedonskata revolucija grandioznosta na
makedonskata ideja…Smrtta gi dr`i mo}no vo svoite nokti i tie pravat
treskavi podgotovki, kr{at pu{ki, revolveri, no`ovi, razgleduvaat, gorat i
krijat arhivi. Re{enieto e zemeno – edinstvenoto, koe im go pot{epnuva
dolgot, ~esta , kletvata, Makedonija – toa e samoubistvoto…
Uzunov gi naredil borcite vo red po stare{instvo. Toj zastanal vo
sredinata. Dal povelba za posledna strelba, protiv sebe. Istreli. Pa|aat so
tatne` junaci so odgrleni ~ela i gradi, od koi blika krv. Vojvodata padnal
posleden.
Edinaesetmina go prekratija nesebi~no svojot `ivot, niz herojski
samo`rtven podvig…
Na 24 April 1905 godina, kon 5 – 6 ~asot popladne zavr{ila
bitkata vo Cer. Nastanalo zati{je. Od zapalenata ku}a nemalo nikakvo
dvi`ewe…Tragite od 12 – 13 ~asovnata borba bile nasekade vidlivi…
Kajmakamot naredil da se izvadat trupovite od zapalenata zgrada.
Gi naredil onaka kako {to bile vnatre. Toga{ toj zapovedal pozdrav za
po~est i strelba so po~esni zalpovi i pritoa go odr`al sledniot govor:
‚Vojnici, dali gi gledate, taka umiraat heroite ! Nie gi smetavme
za razbojnici, a izleze deka se tie revolucioneri. N#, tie ne se razbojnici.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
101
Nie im oddavame ~est, za{to tie so svojata smrt doka`aa deka se borci za
pravda i deka se ma~enici za sloboda…Vistinski heroi se ovie lu|e‛.
Italijanskiot oficer Etore Loddi za tragi~nata bitka vo seloto
Cer pi{uva:
‚…Na drugiot den po bojot ja vidov vo Cer stra{nata slika {to
nikoga{ nema da ja zaboravam.
Trupovite na edinaeset mladi junaci, site so otvoreni rani po
gradite i po ~elata. Se samoubija za da ne padnat `ivi vo racete na
neprijatelot. Mi go poka`aa vojvodata. Uzunov le`e{e prostren na podot so
ra{ireni race, a pogledot na negovite mrtvi i otvoreni o~i gleda{e gore, vo
beskrajot. Od ~eloto u{te te~e{e krv.
Ete go ona {to ne mo`am da go zaboravam nikoga{.
Ja vidov Makedonija vo toj moment – ma~enica, velika,
nepobedliva !‛
Dostapna literatura:
‚ Ilindenski fakel‛ – juli 2003 god.
‚Sto godini sega{nost‛-Veroqub Andonovski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
102
ILINDENSKATA EPOPEJA
ILINDENSKOTO VOSTANIE pretstavuva presvrten ~in vo istorijata
na makedonskoto nacionalno – osloboditelno dvi`ewe. Po svoeto vonredno
zna~ewe toa ima prvi~na uloga vo ponovata istorija na Makedonija. Vo nego
dojdoa do izraz vekovnite streme`i na makedonskite narodni masi za
nacionalno i socijalno osloboduvawe, za sozdavawe na samobitnite
dr`avotvorni tradicii.
Ilindenskoto vostanie nastana kako rezultat na nesekojdnevni i
odredeni op{testveno – ekonomski i politi~ki uslovi vo koi se nao|a{e
Makedonija pri krajot na 19-to i vo po~etokot na 20-to stoletie. Nao|aj}i se
pod s# pogolemo otomansko nacionalno, socijalno, ekonomsko i prosvetno –
kulturno potisni{tvo, makedonskiot narod bara{e spas od taa sostojba,
pati{ta za slobodno `iveewe i opstjuvawe. Toa pridonese vo po~etokot na
devedesettite godini od minatiot vek da se sozdade nacionalno –
osloboditelno dvi`ewe na ~elo so VNATRE[NATA MAKEDONSKA
REVOLUCIONERNA ORGANIZACIJA koja gi izrazuva{e `elbite i
streme`ite na makedonskiot narod za nacionalno i socijalno osloboduvawe.
Vo svojata politi~ka programa taa nastapuva{e so principot za obedinuvawe
vo nejzinite redovi na celiot nezadovolen makedonski narod. Vo po~etnata
svoja organizaciona dejnost VMRO ima{e tesen krug na svoi somislenici i
toa glavno od redovite na makedonskata sitno – bogata klasa,
inteligencijata i u~itelstvoto. So tekot na vremeto, a osobeno so
pristapuvaweto vo nejzinite redovi i na drugi op{testveni rakovodni dejci
kako {to bile: Goce Del~ev, \or~e Petrov, Pere To{ev, Jane Sandanski i
drugi revolucioneri, nacionalno – osloboditelnoto dvi`ewe zapo~na da
dobiva golema masovnost. Presvrtnica nastanuva so Solunskiot kongres na
Organizacijata (1896 god.), koj gi donese osnovnite politi~ko – programski i
organizacioni dokumenti, revolucionerno – demokratskata platforma na
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
103
makedonskata revolucionerna organizacija. Kako posledica na seto toa
omasovuvaweto na deloto najduva silen odraz . Vo nego se opfa}a
makedonskoto selsko naselenie , {irokite nezadovolni narodni masi koi so
vreme mu davaat na dvi`eweto osnoven beleg i glaven pe~at. Neumornata
revolucionerna i osloboditelna aktivnost doa|a do silen izraz vo po~etokot
na 20-to stoletie, koga niz cela Makedonija se ra{irila revolucionernata
dejnost i podgotvenosta na narodot za revolucija. Revolucionernata
organizacija proniknala vo celokupniot `ivot na makedonskiot narod,
opfa}aj}i vo svoite redovi i progresivni dejci od drugoto nemakedonsko
naselenie. Ova revolucionerno bitie stanalo za{titnik na pravata i
slobodata na makedonskiot narod vo Makedonija, izdigaj}i se kako ‚ dr`ava
vo dr`ava‛ vo Otomanskata imperija, napolno istisnuvaj}i ja oficijalnata
potisni~ka vlast od re{avaweto na sekojdnevnite problemi. Toa osobeno se
odrazilo vo re{avaweto na sudskite pra{awa, {to pretstavuvalo ~ekor
napred kon samoupravuvaweto.
Revolucionerno – narodnoto viduvawe na makedonskoto
osloboditelno dvi`ewe be{e izgradeno soglasno na postojnata vnatre{no –
politi~ka i nadvore{no – politi~ka polo`ba na Makedonija. Su{tinata na
makedonskite slobodoqupci se zamisluvala da se ostvari po pat na niza
postapni revolucionerni akcii ~ija{to kulminacija pretstavuvalo
op{tonarodnoto vooru`eno vostanie. Toj visok ~in imal nesekojdnevno
makedonsko obele`je, a vo nego, pokraj toa, se protkajuvale poukite i
iskustvata na drugite revolucii i revolucionerni dvi`ewa. Osnovnata
deviza se sostoela vo organiziraweto na site svesni revolucionerni sili vrz
samobitni i samostojni na~ela. Vo toa se prepznaval visokiot princip za
podgotvuvawe i organizirawe na tipi~no vnatre{no vostanie po pat na
sopstvena revolucionerna samodejnost. Me|utoa, realiziraweto na tie
revolucionerno – narodni celi i zada~i naiduvaa na seriozni te{kotii i
pre~ki. Pred s#, na ova tendencija vo makedonskoto nacionalno –
osloboditelno dvi`ewe se sprotivstavile balkanskite monarhisti~ki
bor`uazii koi {to vodele agresivna, aspiratorska i asimilatorska politika
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
104
sprema Makedonija. Osobeno silen agresiven kurs zazemala golemobugarskata
bor`uazija koja otvoreno dejstvuvala vo pretstavuvaweto na svoite
imperijalisti~ki apetiti kon makedonskata zemja. Za ostvaruvaweto na tie
imperijalisti~ki potfati taa se poslu`ila i so svojata agentura –
vrhovizmot koj nastapuval od antimakedonski pozicii, od interesi tu|i na
makedonskoto osloboditelno delo. Preku ovaa svoja agentura tie se stremele
da ja miniraat dejnosta na Vnatre{nata organizacija i so pomo{ na
‚trojanskiot kow‛ te`neele da se vovle~at vo nejzinite redovi. Polzuvaj}i go
zatvoraweto na pogolemiot del od ~lenstvoto na Centralniot komitet na
Vnatre{nata organizacija, a i otsustvoto na Goce Del~ev i \or~e Petrov,
nivniot pretstavnik Ivan Garvanov se vovlekol vo sostavot na CK i uspeal
sovreme da izvr{i snimawe na terenot za podgotvuvawe na nekakvo
‚vostanie’. Na negov predlog vo sredinata na januari vo 1903-ta godina vo
Solun se odr`al takanare~en kongres na Organizacijata na koj ne
prisustvuvale pretstavnici od site revolucionerni okruzi. Na kongresot se
razgleduvalo pra{aweto za vostanie. Prisutnite se razdelile na dve grupi.
Predni~elo misleweto za krevawe vostanie vo proletta 1903 godina. Ova
re{enie razli~no bilo prifateno po okruzite. Najgolemite protivnici za
krevawe na vakvo predvremeno vostanie bile najvidnite makedonski
revolucionerni rakovodni dejci – Goce Del~ev, \or~e Petrov, Jane Sandanski
i drugi. Tie smetale deka vnatre{nata i nadvore{nata situacija na
Makedonija ne bila nimalku povolna za vozdignuvawe na vostanieto. Tie se
potrudile na razni na~ini da se otstrani re{enito za krevawe na vostanieto,
no toa ne vrodilo so uspeh. Poddr`uva~ite za vozdignuvawe na vostanieto ne
mo`ele da se razubedat vo povlekuvaweto na re{enieto. Osobeno Apostolot na
slobodoqupcite - Goce Del~ev nastojuval vo toa da go razubedi Dameta
Gruev koj {totuku se vratil od zato~enie i ne ja znael dovolno situacijata vo
Makedonija. Edinstven uspeh Del~ev postignal da go odlo`i objavuvaweto na
vostanieto od proletta 1903 godina za podocna. Osven toa, za vostanie se
zalagal Bitolskiot revolucioneren okrug. Vo ovoj okrug situacijata bila
mnogu te{ka. Siroma{tijata, grabe`ite i razbojni{tvata bile procentualno
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
105
najgolemi vo ovoj okrug. Od ovoj okrug VMRO sozdala glavna svoja masovna
baza i tvrdina. Kako rezultat na toa celiot okrug bil opfaten so
organizaciona mre`a i vlijatelno bilo otstraneto vlijanieto na tu|ite
propagandi. Taka{to ve}e nemalo mo`nosti, ni viduvawa da se podnesuva
te{koto siroma{tvo i politi~ko potisni{tvo. S# posilno bilo vlijanieto za
organizirawe op{tonarodna razdvi`enost. Taka, ovoj okrug se opredelil za
vozdignuvawe na vostanie.
Na toj na~in, vo mo{ne zapletkana sostojba sozdadena po Solunskiot
kongres, VMRO uspeala, sepak na nivoto {to ja nametnuvala momentalnata
situacija, da go zeme povtorno deloto na osloboduvaweto na tatkovinata vo
svoi race, da go otstrani i ovoj pat nadvore{noto vlijanie i vo sosem novi
linii da go organizira podgotvuvaweto na vostanieto. Vo ovie podgotovki
zna~ajno e vlijanieto i `ivoto u~estvo na najistaknatite rakovodni dejci koi
{to prethodno se izjasnile protiv vostanieto. Makedoncite, so vekovi –
stradalni~kiot narod, ja zede sudbinata na svojata vozqubena tatkovina vo
svoi race. So toa se otstranilo vlijanieto na vrhovistite da zagospodarat so
VMRO. Istoriski bilo nemo`no da se ostvari nivniot poguben plan za
nametnuvawe vrz deloto za osloboduvaweto na Makedonija.
ILINDENSKOTO VOSTANIE se odvivalo niz nekolku etapi. Na prvo
mesto stojat podgotovkite po revolucionernite okruzi koi trebalo da donesat
krajno re{enie za krevawe na vostanieto. Najzabele`itelni i najzna~ajni
re{enija donel kongresot na Bitoskiot revolucioneren okrug(‛Smilevski
kongres‛), koj izbral Glaven vostani~ki {tab i donel zada~i povrzani so
podgotovkite za vostanie. Telata na vostanieto izvr{ile seriozni podgotovki
za vostanie. Se reorganizirale dotoga{nite revolucionerni tela, so preflawe
na vlasta od gradskite na gorskite podvi`ni organi. Se izdale soodvetni
naredbi za obezbeduvawe so oru`je, kur{umi, hrana, lekovi i drugo. Vo
reonite bila izvedena voena podgotvenost. Se odr`uvale sredbi so narodot na
koj se razgleduvale merkite okolu podgotvuvaweto i vozdignuvaweto na
vostanieto.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
106
Podgotovki za vostanie bile izvedeni i po site drugi
revolucionerni okruzi i reoni na vozdignata Makedonija. Na toj na~in
VMRO, prifa}aj}i go re{enieto za vostanie, a otfrluvaj}i go nadvore{noto
me{awe, se potprela na samorodnite makedonski masi koi makotrpno, so svoi
sopstveni sili vlo`ile pregolem napor da se podgotvat za golemiot
vostani~ki ~in.
Posebna aktivnost vo podgotovkite na vostanieto izvr{il Glavniot
vostani~ki {tab koj izdal posledni upatstva za vodewe na vostanieto, so
nabele`uvawe na negoviot karakter i so naglasuvawe zada~i na ~etite. Se
prepora~uva dolgotrajno vostanie, so vodewe na partizanska uspe{na borba.
Na 26 Juli, 1903-to Leto Gospodovo bil izdaden oficijalen akt na vostanito
(‚Proglas‛) koj, vsu{nost, pretstavuva povik za vostanie na 2 Avgust istata
godina. Toj sve~en akt bil pridru`en i so Deklaracija do ‚evropskite vode~ki
sili ‚ za celite na vostanieto i so Soop{tenie do Direkcijata na Isto~nite
`eleznici za opsegot na vostani~kite revolucionerni potfati.
Vostanito se vozdignalo to~no na 2 Avgust, 1903- to Leto Gospodovo,
na makedonskiot naroden praznik Ilinden, ~ie ime i go nosi – Ilindensko
vostanie, ili Vtor Ilinden, posle Prviot – Bitkata kaj Heroneja vo 338-ta
godina pred Hrista. So pogolema i pomala silina vostanieto ja opfatila
skoro celata teritorija na Makedonija. Najsilen zamav toa imalo vo
Bitolskiot revolucioneren okrug. Vo ovoj okrug so vostanieto bile opfateni
site reoni, taka{to revolucionernite sili na 2 Avgust nasekade vlegle vo
akcija i toa najprvin so prekinuvawe na telegrafskite i telefonskite linii,
so napadi na begovskite kuli, posedi, dr`avnite ustanovi, garnizonite,
stra`ite i voenite edinici. Od tie akcii se preminalo kon u{te porazvieni i
razgraneti akcii na razli~ni mesta. Taka, vo priodite na Resen i vo samiot
grad imalo nekolku sudiri na vostanicite so neprijatelskata vojska. Vo
Prespansko makedonskite vostanici dobile prednost i vladeele do vtorata
polovina na avgust. Sli~ni akcii imalo i vo drugi reoni.
Najorganizirani i najuspe{ni borbi makedonskite slobodoqupci
izvele vo Kru{evskiot revolucioneren reon kade {to Organizacijata se
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
107
potpirala na zdravi revolucionerni sili vo koi golemo vlijanie imale
privrzanicite na Nikola Karev. Na 2 Avgust zapo~nale borbite za zavzemawe
na Kru{evo - na toa planinsko, makedonsko vostani~ko gnezdo. Vostani~kite
organizirani napadi bile izvedeni na va`nite klu~ni to~ki vo gradot
(kasarnata, po{tata i drugi ustanovi). Za samo eden den, na 3 Avgust
Kru{evo bilo oslobodeno. Toa bil prviot veli~estven uspeh na makedonskite
slobodoqupci. Vedna{ zapo~nalo da se realizira deloto na Revolucijata:
izborot na organite na vlasta. Se svikalo sobranie na istaknatite gra|ani, na
pretstavnici od celoto naselenie od gradot. Toa bil Sovetot na novata
revolucionerna vlast. Sovetot na Makedonskata Republika so sedi{te vo
Kru{evo, kako {to se vika pobedonosniot revolucioneren potfat na
makedonskite revolucioneri. Vsu{nost, toa e prva republikanska vlast vo
istorijata na Makedonskiot Poluostrov (Balkanski), prv obid da se
realiziraat idealite na slobodata vo eden planinski – pitom kraj na
Makedonija. U{te pove}e vidna uloga vo oformuvaweto na ovaa
revolucionerno – narodna forma na upravuvawe imal kru{ev~anecot Nikola
Karev, koj bil izbran za prv pretsedatel na ovaa Makedonska Republika.
So izborot na visokiot organ na revolucionero – narodnata i
republikanskata vlast bile izbrani i drugi pridru`ni organi (privremena
vlada, komisii i pomo{ni tela). Formiraweto na ovie organi go
opredeluvale su{tinskiot fakt za celite na makedonskata revolucija vo koja
do{le do izraz samobitnite i samostojnite celi na visokiot revolucioneren
~in. Organiziraweto na ovaa privremena revolucionerna vlast se nao|a na
viden izraz vo soop{tenijata i izve{taite na stranskite diplomati i na
pretstavnicite na toga{niot stranski pe~at vo Makedonija.
Revolucionernata vlast vo Kru{evo vedna{ prevzela merki za
za{tita na Republikata so vooru`uvawe na slobodoqupcite i makedonskiot
narod, so neutralizirawe na muslimanskoto naselenie, so potpolno
obezbeduvawe na deluvaweto na revolucionernata vlast.
Revolucionerniot potfat na makedonskite slobodoqubivi
tatkovinoqupci nao|a najvrven izraz so donesuvaweto na ‚Manifestot‛ na
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
108
Ilindenskata revolucija (Kru{evski Manifest) koj pretstavuva deklaracija
na revolucionerno – narodnite i republikanskite idei na bratstvoto i
edinstvoto me|u narodnite {iroki masi. Toa e eden vozvi{en akt za
doslednosta na revolucionernata borba, zabele`liv revolucioneren apel za
zdru`ena borba protiv tiranijata, a za izvojuvawe na slobodata. Tuka na
slikovit na~in se izrazeni doslednite revolucionerni na~ela, silno e
potvrden streme`ot za dr`avotvornite tradicii na Makedonija.
Vostani~kata upornost za dosledno izvojuvawe na slobodata, osven vo
Kru{evo, najdosledno bila potvrdena i vo Kosturskiot revolucioneren reon.
Tuka, vo tekot na mesec avgust bile oslobodeni Klisura i Neveska vo koi
bila formirana revolucionerna vostani~ka vlast. So osloboduvawe na ovie
grat~iwa, kako i na druga vostani~ka slobodna teritorija,
(Lerinsko,Ohridsko i dr.) se potvrdile visokite celi na Ilindenskata
revolucija, evidentna potvrda za slobodoqubivite streme`i na makedonskite
– ilindenski vostanici.
Vo drugite revolucionerni okruzi, vostanieto dobilo karakter na
partizansko vojuvawe. Taka, vo Solunskiot, Skopskiot i Serskiot
revolucioneren okrug bile aktivirani site vostani~ki sili koi izvele napadi
na `elezni~ko – patni~kite, telefonsko – telegrafskite vrski, na
garnizonite, ustanovite, na stra`ite i redovnite otomanski edinici. So toa,
vo aktiviraweto na ovie specifi~ni partizanski dejstvuvawa cela
Makedonija bila zafatena vo buntoven po`ar, vo sostojba na vostanie. Viorot
na revolucijata ja zafatil seta Makedonija, revolucionernata sostojba dala
mo`nosti za dolgotrajna i prodol`itelna osloboditelna borba , za pobeda na
deloto na slobodata. Vo toj projaven ~in se izrazil streme`ot po pat na
revolucionerna borba da se dojde do piedestalot na slobodata vo koja
makedonskoit narod nastapuval zdru`eno i obedineto. So toa vostanieto
dobilo op{tonaroden karakter.
Razgoruvaweto na Ilindenskoto vostanie ja voznemirilo otomanskata
gospodarska vlast koja gi anga`irala site mo`ni sili za uni{tuvawe na
makedonskata revolucija. Vo kontraofanzivata bila opfatena skoro 20.000 –
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
109
na neprijatelska vojska. Taa imala za zada~a preku kaznenata ekspedicija da
gi uni{ti vostani~kite upori{ta. Ovoj kontraudar se izvel vo nekolku
navrati i niz nekolku pravci (Smilevo – Kru{evo – Prespa – Ohridsko –
Kostursko – Lerinsko – Ki~evsko – Solunsko – Sersko i dr.). Vo toj otpor za
spasot na slobodata se poka`al besprimerniot heroizam vo odbranata na
Ilindenskata revolucija (bitkata na Sliva, Me~kin Kamen, Ra{anec i
drugi). S# do mesec oktomvri 1903 godina otomanskta kaznena ekspedicija gi
~istela makedonskite vostani~ki upori{ta. Toa bila tipi~na vojna pome|u
David i Golijat, borba za so~uvuvawe na idealite na slobodata.
Od porazot na vostanieto rezultirale te{kite posledici, {to so
sebe gi nose{e ovoj revolucioneren potfat od koj nastradaa okolu 201
naseleno mesto, so izgoreni nad 12.000 ku}i, so nad 70.000 lu|e bez pokriv,
so iseleni 30.000, so ubieni nad 8.000 ma`i, `eni i deca. Toa bil
katastrofalniot rezultat na nastoj~iviot napor na makedonskite
tatkovinoqupci da ‚juri{aat kon neboto‛, da go ostvarat po pat na
revolucija vekovniot streme` za sloboda.
ILINDENSKATA EPOPEJA be{e do~ekana so golemo vnimanie od
strana na diplomatijata na ‚evropskite golemi sili‛, kako i od drugite
dr`avi zainteresirani za Makedonija i makedonskoto pra{awe. So vostanieto
se uspealo da se razdvi`i diplomatijata i toa na relacija za prevzemawe na
demar{i do Visokata Porta za voveduvawe na red i mir so {to se kr{ele
nivnite imperijalisti~ki interesi na ovoj teren. Diplomatijata podnela
nekolku proekti za ureduvawe na Makedonija (avtonomija, samostojnost,
kne`evstvo, federalna edinka vo ramkite na Balkanskata federacija itn.).
No se odelo kon palijativno re{enie na pra{aweto, poto~no samo po pat na
reformi za ‚ubla`uvawe‛ na situacijata za da ne se kosi politikata za
koreniti promeni na ne{tata. Takov rezultat imale i takanare~enite
‚Mirc{tagski reformi‛ (2 Oktomvri, 1903 god.) so koi ne bile izvr{eni
temelni promeni vo rabotite na Makedonija.
ILINDENSKOTO VOSTANIE naide na topli odzivi i simpatii sred
progresivnata me|unarodna javnost. Ilindenskata osloboditelna borba bila
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
110
do~ekana so simpatii i solidarnost. Golema uloga vo {ireweto na taa
promakedonska kauza odigral svetskiot pe~at koj najpodrobno ja izvestuval
javnosta za tekot na vostanieto i za negovite rezultati. So toa preku pe~atot
se veli~ela makedonskata borba za sloboda. Toa dalo mo`nosti javnosta skoro
vo celiot svet da prevzeme inicijativa za organizaciono oformuvawe na
promakedonskoto dvi`ewe. Skoro vo site zemji bile formirani ‚Makedonski
komiteti‛ koi organizirale mitinzi, sobranija, demonstracii i pomo{ni
akcii vo polza na makedonskite slobodoqupci. Ova bilo pridru`eno so
prevzemawe na edna zna~ajna po~etna produkcija za Makedonija preku koja se
afirmirale makedonskite zbidnuvawa sred me|unarodnata javnost.
ILINDENSKOTO VOSTANIE be{e op{tonarodno vostanie. Negoviot
op{t i masoven karakter go opredeluva u~estvoto na site sloevi od
makedonskiot narod. Ova proizleguvalo od potvrdata {to site makedonski
op{testveni klasi bile zainteresirani za ru{ewe na otomanskoto
potisni{tvo, za razbivawe na feudalnite ramki, za nacionalno i socijalno
osloboduvawe. Osnovnata dvi`e~ka sila na revolucijata ja sostavuvale
{irokite narodni masi koi vrz svoite ple}i go izvele toj revolucioneren ~in.
Tie ja vnele svojata verba i qubov da se ostvari vekovnata `elba za sloboda.
Preku Ilindenskata revolucija se baral izlezot od te{koto potisni{tvo, a so
toa se doka`ala zrelosta za samostojno politi~ko nastapuvawe na istoriskata
scena.
Najdlaboka analiza na ilindenskiot revolucioneren ~in dal Dimo
Haxi Dimov (1875 – 1924), istaknat makedonski revolucioneren deec. Toj, so
svojstvena principielnost i preciznost, go opredelil narodniot karakter na
vostanieto, negovoto zna~ewe za istorijata na Makedonija. Edinstvenosta na
narodniot otpor izrazena vo Ilindenskata epopeja Dimo Haxi Dimov ja
iska`uva so slednite zborovi: ‚Retko se nao|a primer vo istorijata na
drugite narodi i revolucii i duri nema takov primer da se soedini eden cel
narod, edna cela zemja pod edno zname i za edna revolucionerna cel vo tekot
na nepolni deset godini. Toa stana vo Makedonija, toj primer ni go dade
makedonskiot narod, otkako go oven~a so onoj istoriski nastan koj go vikame
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
111
Ilindensko vostanie‛. Vo toa vostanie Dimo Haxi Dimov go odreduva i
visokoto zna~ewe na Makedonskata Republika so sedi{te vo Kru{evo. Ottuka
se opredeluvvat i poukite od Ilindenskoto vostanie koi slu`ele kako svetli
nasoki vo natamo{noto revolucionerno delo. Dimo Haxi Dimov veli:
‚Makedonija go imala svojot prv Ilinden (Bitkata kaj Heroneja), svojot vtor
Ilinden, prosleduvan od krvavi dni na razoruvawa i te{ki stradawa vo
tekot na ~etvrt stoletie. Taa }e ima i svoj tret Ilinden ‚. Ovaa visoka
opredelba, ovoj makedonski tatkovinoqubec, ja dorazviva i so konstatacijata:
‚Zemji {to imaat narodni manifesti kako Ilinden 1903 godina ne umiraat.
Tie manifesti stojat pogore od dogovorite za mir, od politi~kite
{pekulacii, od trgovijata so narodite. Narodi koi davaat Ilinden, mo`at
da dadat i vtor ‚i tret i ~etvrt itn.‛
I navistina vizionerskite viduvawa na Dimo Haxi Dimov se
ostvarija vo edna druga istoriska perspektiva, koga ilindenskite idei dojdoa
do izraz i kvalitetno bea nadminati vo tekot na NOB – Vtora svetska vojna.
So formiraweto na ASNOM bea ostvareni i nadminati vekovnite streme`i
za sloboden `ivot, opstojba i pretstavuvawe na makedonskiot narod.
Osnovnite temeli na toj visok istoriski ~in bea pretstaveni kako graniten
stolb vo tekot na makedonskata ilindenska epopeja.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
112
BORBATA KAJ SLIVA (1903)
Sliva – planinski premin kade vostanicite vospostavile svoja
pozicija, severno od Kru{evo. Pri zadu{uvaweto na Republikata, edna ~eta
od 40 vostanici, pod vodstvo na vojvodite \or|i Stojanov i Dime Smugrev, so
nevidena hrabrost, dosta dolgo gi odbivale besnite juri{i na askerot i
kowanicata. Poslednite slobodoqupci – vostanici, otkako askerliite
navlegle vo nivnite okopi, se samoubile, za da ne padnat `ivi vo racete na
neprijatelskata du{manska orda.
Na mesnosta Sliva zaginale 32 hrabri makedonski tatkovinoqupci,
me|u koi i edna devojka vo brsja~ka narodna nosija.
Se pretpostavuva deka bitkata na Sliva e golema i pogolema od
onaa na Me~kin Kamen.
NAJGOLEMATA BITKA VO ILINDENSKATA EPOPEJA
Vo vtorata polovina na mesec septemvri otomanskite vooru`eni sili
prebroduvaj}i ja osnovnata voena kriza {to proizleguva{e od dotoga{nite
porazi, uspeaja da se sredat i da preminat vo protivnapad. Poradi toa
vostanicite bea prinudeni da se prefrlat od Bitolskiot, Kru{evskiot i
drugi reoni vo @eleznik. Na podra~jeto od Bazernik do Slep~e, zaedno so
Glavniot {tab, se sobraa to~no 40 ~eti, koi imaa prose~no po triesettina
vostanici.
Zabele`uvaj}i go vakvoto dvi`ewe neprijatelskata komanda odlu~i
da prevzeme op{t i masoven napad. Za taa cel kon @eleznik zapo~naa
kru`no da nastapuvaat edinicite na Ismail, Servet, Bahtijar pa{a i [evki
bej, pod zaedni~ka komanda na Nazar pa{a. Naporedno so pe{adiskite sili
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
113
vo opkru`uvaweto u~estvuvaa i 4 eskadroni kako i artileriska edinica so 14
topovi. Nastapuvaweto se vr{e{e od site strani. Edni doa|aa od kaj
Smilevo, drugi od Strugovskata Planina, treti od kaj Crn Vrv, ~etvrti od
Pla}enska Planina, a nekoi duri od kaj Babino i Sloe{ki Preslap.
Pred zorite obra~ot be{e zatvoren. No i makedonskite hrabri
slobodoqupci imaa zavzemeno pozicii. Na desnata strana od boi{teto pokraj
kru{evskite ~eti bea i ~etite od selo Divjaci, Pusta Reka, Babino,
Mrenoga, Bazernik i nekoi drugi. Vo centarot so Glavniot {tab i negovite
~eti se nao|aa i ~etite od selata: Virovo, Cerovo, Leskovo, Sloe{tica,
\avato, Prespa i nekoi drugi. A na levata strana od boi{teto koe {to vo
celina se protega{e na okolu 15 kilometri, bea tri od vkupno {este
smilevski ~eti, dve od vkupno trite polski ~eti, str`evskata, svini{kata i
nekoi drugi.
Vo ranite zori askerliite go zapo~naa napadot. Na samiot po~etok
udrija vrz levoto krilo, od kaj Slep~e, Murga{evo i sosednite sela.
Hrabrite vostanati makedonoqupci odgovorija so `estok ogan. Du{manskiot
obid da go razbie bojnoto pole vo prviot napad ne uspea. Askerot be{e zapren
i prinuden da ja prifati poziciskata borba {to be{e mnogu pote{ka poradi
cvrstite pozicii na vostanicite {to imaa i postrategiska mestopolo`ba.
Borbata plamna na site strani. Pekolen vrie` go zafati celoto
mesto od Bazernik do Slep~e. Na desnata strana od boi{teto askerot izvr{i
dvoen pritisok. ^etite bea prinudeni da se povle~at, pri{to neprijatelskata
orda trpe{e golemi zagubi vo `iva sila. Do pladne ~etite od desnoto krilo
zaedno so Glavniot {tab otstapija na novi pozicii, vo blizina na selo
Cerovo.
Nov bran na pritisok vrz site pozicii zapo~na popladne. I levoto
krilo be{e prinudeno da se povlekuva vo pravecot na tretata pozicija, kon
koja se povlekoa site 40 ~eti. Do zajdisonce site vostanici bea vo mesnostite
me|u selata Cerovo i Virovo, vo neoposrdna blizina na manastirot‛Sveti
Petar‛, kade {to se nao|a{e i Glavniot {tab na Nazar pa{a.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
114
Borbata ne stivna cel den. Vo silnite, brzi i smeli napadi i
protivnapadi makedonskite slobodoqupci uspejaa da isfrlat od redovite na
du{manskata orda okolu 700 askeri i oficeri, od koi{to nad 70 bea ubieni
direktno vo sudirite. Zagubata na vostanicite be{e 17 borci, a 11 bea
raneti. Neprijatelot izvr{i odmazda nad mirnoto golorako naselenie. Samo
vo seloto Sloe{nica bea zapaleni 95 ku}i.
Otkako nastapi no}ta borbite stivnaa. Celta na neprijatelot ostana
neostvarena. Makedonskite tatkovinoqupci ne bea uni{teni. Sprotivno, tie
poka`aa eden neviden heroizam. Vo ovaa najgolema bitka, {to se odviva{e
na 17 Septemvri 1903 godina, sekoj makedonoqubec, sekoj vojvoda i site
~lenovi na Glavniot {tab im poka`aa na 12 iljadnata neprijatelska vojska
kako se bori za idealite na slobodata za Makedonija. I samo blagodarenie
na Gospod Bog, tie ideali i visokiot borben duh, tatkovinoqupcite vo tekot
na no}ta uspeaja, od `iviot obra~ na smrtta, da se povle~at so visoko
krenato makedonsko zname, kako pobednici vo u{te edna golema neramna
borba.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
115
BORBITE NA VOJVODATA \UR^IN NAUMOV - PQAKOT
(1851-1904)
\ur~in Naumov, roden vo selo Slansko, toga{ Kru{evska, a sega
Brodska op{tina. U{te kako dete gi po~uvstvuval gor~inite na ma~niot
selski `ivot. Kako prv pogolem sin na Naum Sekulovski, prvo bil praten da
gi pase ovcite, a potoa selskite goveda.
U{te od mal \ur~in bil ~uvstvitelen, nepomirliv, bestra{en i so
borben duh. Taka, mladiot \ur~in - Pqakot ne mo`el da se pomiri so
siroma{tijata, pa kako mnogu soselani zaminal na pe~alba. Na 14–15
godi{na vozrast, zaedno so pove}e soselani zaminal na gurbet vo Srbija.
Rabotel so majstori – yidari kako kalxija, dve godini. Koga se vratil vo
Slansko se o`enil za Ru`a Ko~ova. Zarabotenite pari gi upotrebil za ku}ni
raboti i `enidbata i za kupuvawe na lovxiska pu{ka. Taka \ur~in, pokraj
selanec, zemjodelec i drvar, kako i drugite selani, stanal i lovxija. Stanal
pro~uen lovxija, ne samo vo seloto, tuku i vo celata okolina. Zatoa ne go
sakale lovxiite od selata kade {to imalo i muslimansko naselenie:
Drenovci, Debre{te i La`ani. Duri lovxiite od ovie sela napravile zagovor
za da go ubijat, no vo toa ne uspeale. Pqakot vo edna slu~ajna sredba so
drvari i lovxii od selo La`ani, za da se spasi sebe si, go ubil Mefail aga
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
116
od La`ani. Po ubistvoto Pqakot ne mo`el da ostane vo rodnoto selo, moral
da go ostavi semejstvoto, da go napu{ti Slansko, da odi na Bu{ova Planina
i da `ivee skri{en-komitski `ivot. Taka moral sam da go brani svojot
`ivot, semejstvoto i seloto od nasilijata na Turcite, za potoa da izrasne vo
vojvoda, koj se borel za osloboduvaweto na svojata tatkovina-Makedonija od
tu|oto potisni{tvo.
Na 03 Mart, 1901 Leto Gospodovo, Okru`noto revolucionerno
na~elstvo, za organizator i vojvoda vo Demir Hisar i Kru{evsko go
nazna~uva Nikola Rusinski. Pri toa, Na~alsrvoto go zadol`ilo da gi
prifati dvajcata makedonoqupci, Jordan Piperkata i \ur~in Naumov-
Pqakot koi dejstvuvale vo toj kraj. ^etata se dvi`ela po selata so cel da ja
jakne Organizacijata. Pomagala vo formirawe komiteti, izbirawe
rakovoditeli, formirawe pomali ~eti, postavuvawe kuriri itn. Pri takvo
dejstvuvawe, brojot na borcite vo ~etata postojano se zgolemuval. Vo nea se
priklu~ile: Vele Markov od selo Selce, Mir~e od Sapotnica, Hristo od
Vrane{nica i drugi.
Po nekolkumese~na organizaciska i voena podgotovka na borcite,
Rusinski vo tekot na mesec juli 1901 godina ~etata ja razdelil na podgrupi.
Vtorata grupa od 6 borci vo koi bil i Pqakot, so vojvodata Vele
Markov bila odredena za Kru{evskiot reon. Taa, dvi`ej}i se po reonot, brzo
broj~ano se zgolemila. Po ednogodi{no dejstvuvawe, vo borbata kaj selo
Rakitnica 1902 godina bila skoro celosno razbiena. Vojvodata Vele Markov
zaginal so u{te 6 soborci. ^etvorica bile zarobeni, a drugi ~etvorica se
spasile blagodarenie na \ur~in Naumov – Pqakot. Marko Hristov – Mir~e,
Riste Tasev – Crniot i \or|i Velev – Skr{eniot, privremeno se pribrale vo
~etata na Jordan Piperkata. Taka, Kru{evskiot reon ostanal bez ~eta i bez
vojvoda.
Poradi zgolemenoto nasilstvo {to go pravelo askerot i organite na
otomanskata vlast, po sudruvaweto na ~etata vo selo Rakitnica, morale da
se zasolnuvaat pove}e mladinci. Brojot na slobodoqupcite od Kru{evskiot
reon se zgolemil i daval mo`nost da se oddelat od Demirhisarskata ~eta vo
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
117
posebna ~eta za Kru{evskiot reon. Se javila potreba od vojvoda. Najpogodna
li~nost za toa bil \ur~in Naumov – Pqakot koj imal golemo borbeno
iskustvo, a posebno vo Rakitnica se poka`al ne samo hrabar tuku i sposoben
da se izvlekuva od bezizlezni situacii. Zatoa, na predlog od kru{evskoto
rakovodstvo na Organizacijata, Okru`niot komitet vo Bitola go nazna~il
\ur~ina za kru{evski vojvoda. Vojvodstvoto oficijalno go izvr{il na 30
Juni 1902 godina, vo oblasta na Pustore~ko – za{le~kiot siwor, Nikola
Karev, so edna pove}e~lena delegacija od kru{evskite sela.
Vo predve~erieto na vostanieto, za sobirno mesto na ~etite i drugi
revolucioneri i slobodoqupci bile odredeni dva reona: Birinskata Korija i
Pustore~ko – za{le~kiot siwor. Tuka, preku skri{ni kanali doa|ale od
selata i od gradot, grupi dobrovolci koi gi popolnuvale vooru`enite ~eti i
odredi. Tuka pristignaa so grupi: Pqakot, Ivan Alabakot, Marko Hristov,
Kosta Dimitrov, Ivan~o od selo Latovo – Ki~evsko, Bla`e Birin~eto,
Metodi Stoj~ev,Ta{ko Karev, Pitu Guli (vlavot), Andreja Dimkov, Todor
Hristov (oficer~eto), Kosta Popeto i drugi. Site tie vojvodi i makedonski
slobodoqupci se stavile na raspolagawe na Gorskoto na~alsvo. Celata taa,
taka sobrana armija broela nad 750 borci.
Gorskoto na~alstvo gi grupiralo site tie tatkovinski sili vo 8
odredi na ~elo so vojvodi i nivni pomo{nici. Potoa izrabotilo kraen plan
za borbata za osloboduvaweto na gradot Kru{evo. \ur~in Naumov – Pqakot
kako star i iskusen vojvoda igral zna~ajna uloga vo praveweto na planot za
borbata. Tuka, Gorskoto na~alstvo zaedno so vojvodite Pitu Guli, Ta{ko
Karev, Andreja Dokur~ev i \ur~in Naumov izrabotile definitiven plan za
rasporeduvawe na voenite sili. Na odredite im bile odredeni reoni za
dejstvuvawe so specijalni i precizni zada~i za napad na gradot. Odredot na
Pqakot dobil zada~a da gi ~uva pati{tata na Sliva, Deni Kamen i Bu{ova
^e{ma. Vo odredot na \ur~in, pokraj drugite u~estvuvale i slobodoqupci od
selata: Dolno Divjaci, Slansko, Ko{ino, Lokvica, Za{le i Selce.
Po napraveniot plan, na sam den Ilinden, 2 sproti 3 Avgust 1903-
to Leto Gospodovo, vostanatite makedonoqupci go napadnale Kru{evo.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
118
Napadot bil ozna~en so biewe na kambanite od trite pravoslavni hramovi.
Site ~eti dejstvuvale spored planot i postavenite zada~i i postignuvale
uspesi vo osloboduvaweto na gradot. Borbata traela do osloboduvaweto na
Kru{evo, okolu ~etiri ~asot popladne. Po osloboduvaweto na Kru{evo,
[tabot ja pretstavuval voenata vlast vo gradot. Potoa se svikalo Narodno
sobranie na koja se izbrala revolucionerna narodna vlast od {eeset ~lenovi
– Sovet na Republikata i privremena Vlada od {est ~lenovi.
Sovetot na Republikata i privremenata Vlada, kako narodna vlast
vo sorabotka so Gorskoto na~alstvo i so Reonskiot komitet prevzele niza
merki kako za organizirawe na frontot za odbrana na gradot, taka i za
normalizirawe na `ivotot na slobodniot grad Kru{evo. Pritoa bile
organizirani rabotilnici za popravka na oru`je i learnici za leewe na
kur{umi. Bile izraboteni nekolku cre{ovi top~iwa. Bile otvoreni: bolnica,
{iva~ka rabotilnica, gradski furni. Se organizirala i zaedni~ka `etva za
sobirawe na letninata vo reonot na Kru{evo. Duri vlasta se gri`ela i za
zarobenite semejstva na otomanskite slu`benici. Za taa gri`a bil odreden
vojvodata \ur~in Naumov – Pqakot. ‚ Pqakot gi sobral semejstvata na site
zarobeni otomanski ~inovnici i gi stavil vo ku}ata na komisarot –
policijata. Postavil stra`a na vratata za da ne bidat voznemiruvani. Potoa
naredil da bidat redovno snabduvani so leb, drugi produkti i tutun‛. Toa
jasno zboruva za edna visoka sovest i odgovornost {to ja imala narodnata
vlast vo oslobodenoto Kru{evo i toa ne samo za svojot narod, tuku i za
zarobenoto nevino tursko naselenie vo Kru{evo. Takva vlast mo`e da bide
edna napredna, demokrastska i senarodna vlast, kako {to bila postavena vo
Kru{evo. Zatoa vo istorijata i go nosi imeto Makedonska Republika so
sedi{te vo Kru{evo, prva na Makedonskiot Poluostrov (Balkanski).
Prvite obidi da mu se pomogne na opsednatiot asker, kru{evskiot
garnizon i da se iskolat vostanicite bil napraven od ba{ibozukot na
okolnite muslimanski sela. No bile razbieni i prinudeni na povlekuvawe.
Na 04 April, prvencite od selata Plasnica i Drenovo, koi{to
prethodniot den bile razbieni pri Deni Kamen i Bu{ova ^e{ma, od ~etata
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
119
na \ur~in, samoinicijativno se povrzale so Ki~evo za zaedni~ka akcija protiv
Kru{evo.
Dobivaj}i od Ki~evo izvesna pomo{ vo vojska, ba{ibozukot od dvete
sela trgnal kon Deni Kamen i Bu{ova ^e{ma i bile iznenadeni nao|aj}i gi
ovie strate{ki mesta prazni. Bez mnogu razmisluvawe, trgnale kon
Kru{evo, no pri Belavoda bile taka nenadejno napadnati od ~etata na \ur~in
{to odvaj, vo haoti~no begstvo se spasile, ostavaj}i pove}e od dvaeset du{i
mrtvi. Vakvi sudruvawa imale i drugite vojvodi na svoite reoni {to gi
zatvorale priodite kon Kru{evo.
Otomancite imale mo`nost da go napadnat Kru{evo so mnogubrojna
– 18.000 vojska, pod komanda na Bahtijar pa{a. Vo odbranata na Kru{evo,
osumte odredi so 1200 makedonski slobodoqupci bile rasporedeni na pove}e
strani. Na site strani se vodele `estoki bitki i preku manevrirawe i bez
golemi `rtvi, se povlekuvale odredite preku Stari Livadi, Vezenkovo i
Demirova Korija kon Pustore~ko – za{lenskiot siwor. Za da mo`e
otstapuvaweto da se izvr{i, ~etata na \ur~in Naumov, koj bil utvrden na
Kula, Kale i Spilite i go zatvoral xadeto {to vodi kon Krivoga{tani,
trebalo da se uspori brzoto napreduvawe na vojskite na Bahtijar pa{a so
prifa}awe na borbata i uni{tuvaweto na xadeto kaj Sredo~na Voda. Prvite
naleti na askerot bile odbieni. Brzo po po~etokot na borbite, vojvodata
\ur~in Naumov- Pqakot dobil naredba od [tabot da gi napu{ti poziciite,
za{to od seloto Pusta Reka bila dobiena informacija deka mnogubrojna
vojska od kaj Ki~evo go minala preminot Kru{a na pat za Kru{evo. \ur~in ja
prodol`il borbata s# dodeka otomanskiot asker ne go prinudil da se povle~e
vo gorata nad selo Aldanci. Borbata za sopirawe na du{manskite ordi bila
potkrepena so pesna od \ur~inovata pozicija:
‚Bojot zapo~na, ni tupaat srcata,
Ete gi ve}e na{ite du{mani !...‛
‚Ura‛ i pesnata bea edinstvenoto raspolo`livo sredstvo so koe {to
atakuvanite tatkovinoqupci mo`ea da go iska`at svoeto skrieno vnatre{no
juna{tvo nad dvaesetkratno nadmo}niot po broj neprijatel…Granati prskaa na
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
120
\ur~inovata pozicija i ja napravija neodr`liva. Potoa vojvodata \ur~in –
Pqakot ja povlekol svojata ~eta sprema Pustore~ko – za{lenskiot siwor,
kade bile razbieni neprijatelskite vojski {to doa|ale od pravecot na Ki~evo,
od drugite vojvodi, {to se povlekle porano. Taka vostani~kite odredi se
povlekle, a gradot Kru{evo – sedi{teto na Republikata bil zavzemen od
Bahtijar pa{a.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
121
PRETSEDATELOT NA MAKEDONSKATA REPUBLIKA
(KRU[EVSKA REPUBLIKA)
NIKOLA KAREV
(1878-1905)
Roden e vo Kru{evo. Zavr{il gimnazija vo Bitola i stanal u~itel.
Rano mu se posvetil na makedonskoto nacionalno revolucionerno delo.
Nikola Karev tesno sorabotuval so Goce Del~ev. Kako organizator i
rakovoditel na revolucionernoto delo vo Kru{evo, bil u~esnik na
Smilevskiot kongres, kako delegat od Kru{evskiot reon.
Vo Ilindenskoto vostanie Nikola Karev bil na~alnik na [tabot na
kru{evski vostanici, ideolog i organizator na desetdnevnata Makedonska
Republika (Kru{evska). Po zadu{uvawe na Vostanieto ilegalno prestojuval
vo Srbija, a potoa i vo Bugarija. Ne mo`ej}i da `ivee bez svojata tatkovina
Makedonija, organiziral ~eta i trgnal kon tatkovinata. Na pat za
Kru{evsko, opkolen od neprijatelska vojska kaj seloto Raj~ani, Ko~ansko,
Nikola Karev, pretsedatelot na slavnata Makedonska Republika i idejniot
tvorec na Kru{evskiot manifest, vo borba so du{manskata orda go polo`il
svojot `ivot za slobodata na rodnata mu Makedonija.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
122
Nikola Karev i drugite ~lenovi na Vostani~kiot {tab vo Kru{evo
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
123
GLAVNIOT VOSTANI^KI [TAB
DAMJAN GRUEV
(1871-1906)
Inicijator za sozdavawe na VMRO (TMORO). Do krajot na svojot
`ivot ostanal na vrvot na najvidnite organizatori i rakovoditeli na
Makedonskata organizacija. So grupa makedsonski intelektualci i
slobodoqupci vo makedonskiot grad Solun ja formiral VMRO vo 1893 –to
Leto Gospodovo. Dva pati zatvoran od otomanskata vlast i zato~en vo Podrum
Kale – Mala Azija. Po op{tata amnestija se vratil vo rodnoto Smilevo i
pretsedatelstvuval so Smilevskiot kongres. Izbran za ~len na Glavniot
vostani~ki {tab. Mo{ne aktiven vo podgotovkite na Ilindenskoto Vostanie.
Po vostanieto vlo`uval golemi napori za obnovuvawe na mre`ata na
Revolucionernata slobodoqubiva organizacija. Na Rilskiot kongres na VMRO
(VMORO) – 1905 godina pretsedatelstvuval i bil izbran za ~len na
Centralniot komitet. Zaginal vo borba so neprijatelski asker kaj seloto
Rusinovo, Berovsko, na 23 Dekemvri 1906 –to Leto Gospodovo.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
124
BORIS SARAFOV
(1872-1906)
^ovek so yvezda.
Za nego ima konsenzus me|u na{ite i bugarskite istori~ari. Tie se
edinstveni vo nastojuvaweto da go potisnat zna~eweto na Boris Sarafov. Za
sosedite, se nao|a objsnuvawe. Razbirlivo e da nemaat mnogu simpatii za
~ovekot {to nedvosmisleno ja deklariral makedonskata posebnost . Nejasna e
na{ata istoriografija, koja uporno bega od drugarot na Goce Del~ev i Gruev,
od idolot na gemixiite i Makedoncite voop{to.
Za vreme na negoviot kus prestoj vo Anglija, vo nego se vqubuva
nekoja bogata Angli~anka, od koja zema 40.000 funti. So tie pari toj
nabavuva okolu 600 kilogrami dinamit koj im go dava na gemixiite, za
nivnite potfati vo Solun.
Sarafov zavr{il voeno u~ili{te i se zdobil so oficerski ~in. Vo
1899 godina e pretsedatel na Vrhovniot makedonski komitet vo Sofija. Vo
[vajcarija, Francija i Anglija go aktueliziral makedonskoto pra{awe. Vo
januari 1903 godina ja propagiral idejata za op{tonarodno vostanie vo
Makedonija. Na Smilevskiot kongres e izbran za ~len na Glavniot vostani~ki
{tab. Vo Ilindenskata epopeja Sarafov u~estvuval vo pove}e bitki vo
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
125
Bitolsko, Demirhisarsko, Lerinsko, Kostursko i drugi reoni. Ubien e na 11
Dekemvri 1906 godina.
‚Nie, Makedoncite, ne sme ni Srbi, ni Bugari, ami prosto
Makedonci. Nie gi simpatizirame i ednite i drugite; koj }e ne oslobodi –
nemu }e mu re~eme blagodaram, no Srbite i Bugarite neka ne zaboravat deka
Makedonija e samo za Makedoncite.‛
‚Vo Srbija i Bugarija s# u{te ne ja sfa}aat ogromnata va`nost na
makedonskata avtonomija i zatoa se borat za Bugari i Srbi vo Makedonija.
Nie Makedoncite ne sme ni Bugari ni Srbi. Nie sme samo Makedonci i nie
sakame sloboda za nas, za Makedonija‛.
Ova se izjavi na Boris Sarafov (Spored dnevnikot ‚S.- Petersburski
vedomosti od 21. 08.(02.09.) 1902 god.)
ANASTAS D. LOZAN^EV
Roden vo Bitola, pretsedatel na Okru`niot komitet na Bitolskiot
revolucioneren okrug na VMRO. U~esnik na januarskiot kogres vo Solun
(januari 1903), a potoa i na Okru`niot Smilevski kongres na VMRO
(TMORO) – maj 1903 godina. Na Kongresot e izbran za ~len na Glavniot
vostani~ki {tab. Po zadu{uvaweto na vostanieto prebegnal vo Bugarija, vo
Sofija, kade ostanal da `ivee do krajot na svojot `ivot.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
126
ZNAMETO NA GLAVNIOT VOSTANI^KI [TAB
So re{enieto na Smilevskiot kongres za krevawe na vostanieto, se
zapo~nalo so treskavi~ni najraznovidni podgotovki vo koi bilo vklu~eno i
izrabotuvawe na vostani~kite znamiwa. Za vostanatite makedonski
slobodowupci tie pretstavuvale silno moralno - politi~ko oru`je i simbol
na nivnata voena organiziranost so koi }e vleguvaat vo bitkite. Vostani~kiot
disciplinski ustav neslu~ajno propi{uval odbrana po sekoja cena na
makedonskite vostani~ki znamiwa.
Sednati od levo: Fotinka Petrova – Ti~eto,
Aspasija Dimova – Jakimova
Stojat: Aneta Spirova-Ol~eva,Vasilka Stefanova-P.Hristova
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
127
Najzna~ajno i najgolemo po dimenzii, sekako, bilo znameto na
Glavniot {tab na vostanieto. Budat voshit u~itelkite posveteni na deloto od
Centralnoto u~ili{te vo Bitola na koi im bilo dovereno da go izvezat
borbenoto zname na Glavniot {tab na Bitolskiot revolucioneren okrug za
pretstojnata Ilindenska epopeja. Za taa mo{ne zna~ajna odgovornost i voedno
golema ~est, u~itelkite predlogot go prifatile so golemo 127n
a127d{evuvawe. Edna od vezilkite na znameto Fotinka Petrova, poznata
kako Ti~eto, }e re~e: ‚Kupivme so sredstva od skromnite u~itelski pari
platno (temno – crveno) i soodvetni koprineni konci i zapo~navme so
vezeweto. Vezevme vo skrienata vo dvorot ku}arka na Nune P. Dimitriev –
sproti novata egzarhiska Mitropolija. Rabotevme denono}no spored slobodnite
~asovi, jas, Vasilka Stefanova P. Hristova, Aneta Spirova Ol~eva, Aspasija
Dimeva Jakimova, Vasilka P. Petrova Karaxova po plan koj ni go dade Dame
Gruev‛. Nacrtot bil izraboten od maturantite na Bitolskata gimnazija,
Arsenij Jovkov I Dragan Zografov. ^lenot na Okru`niot komitet, Luka
Gerov, koj nadgleduval do kade e rabotata so znameto, si rekol: ‚Ova borbeno
zname }e se vee negde po vrvovite na Pelister‛.
Nekolku dena pred vostanieto de`urniot kontrolor i kasier na
Bitolskiot revolucioneren komitet, Ace Dorev, gi zedol`il da izrabotat
u{te osum znamiwa za okoliite. Za nedolg vremenski period spomnatite
u~itelki zaedno so drugi posveteni na deloto, Vasilka Lazova, Aneta
Vasileva (sopruga na \or|i Pop Hristov), Paraskeva Aceva i drugi pravej}i
najgolemi napori uspeale navreme da gi izrabotat 127n a127.
Sredstva za kupuvawe na 127n a127den zele od u~itelskata kasa,
dodeka Demirhisarskiot vojvoda Jordan Siljanov Piperkata 127n a127den
zlatnik.
Za izrabotka na drugite osum znamiwa vo svoite se}avawa Ti~eto
}e zabele`i:‛Gi izrabotuvavme na tavanot na Centralnoto u~ili{te 127n a
nekoi bliski ku}i do u~ili{teto. Edna so pogled kon vleznata vrata za da ne
bideme iznenadeni od vlasta. Drugite vezea i site tivko, milozvu~no
peevme, a ponekoga{ pla~evme, ne od maka no od bla`en voshit‛.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
128
Spored opisot {to go dava Fotinka Petrova Ti~eto, znameto na
Glavniot vostani~ki {tab izgledalo vaka:‛Na ednata strana na gorniot rab
so golemi bukvi stoi – SLOBODA, a vo sredinata malku podolu vo prava
linija – SMRT. Vo sekoja od bukvite prepleten e: Vtori Makedonski
Odrinski revolucioneren okrug: Bitola, Prilep, Ohrid, Kru{evo, Ki~evo,
Demir Hisar, Lerin, Kostur. Od drugata strana: HRABROST NARODE, BOG
E SO NAS ! A vo sredinata amblemot na hristijanstvoto – krstot. Tekstovite
se izvezeni so srma i koprina vrz temnocrvenata svila na znameto‛.
Velikobritanskiot vice – konzul vo Bitola, Xejms Mek Gregor,
pokraj podrobnostite {to gi daval za tekot na vostani~kite borbi, za {to bil
dosta dobro informiran, dava i podrobni podatoci za izgledot na znameto
na Glavniot {tab, za koe veli: ‛Negoviot amblem be{e izraboten vo Bitola i
napraven od temnocrvena materija na koja od ednata strana pi{uva ‚
Hrabrost narode, Gospod e so nas‛, a na drugata strana ‚Sloboda ili smrt,
Vtora revolucionerna oblast‛, proprateno so edinaesette gradovi vo vilaetot.
Opisot na znameto od vice – konzulot Mek Gregor e skoro ist so onoj
na Fotinka Petrova, osven vo brojot na gradovite koi bile ispi{ani. Inaku,
znameto na Glavniot vostani~ki {tab, Boris Sarafov napu{taj}i go
okrvavenoto boi{te samovolno go zel znameto i go odnel vo Sofija. Za toa
negovo samovolie akademik Manol Pandevski }e zabele`i: ‚I dodeka
narodot, vostanicite i nivnite rakovoditeli krvavele, Boris Sarafov
odigruval edna nemu svojstvena avanturisti~ka komedija. Na trgnuvawe od
Smilevsko samovolno go zel skrienoto zname na Glavniot {tab i go prenel vo
Bugarija. Na sofiskata `elezni~ka stanica go razvel znameto, a negovite
pokroviteli i privrzanici mu priredile triumfalen do~ek 128n a race go
odnele do ku}ata na negovite roditeli. Dezerterot bil udostoen so po~esti na
pobednik. B. Sarafov go storil toa i pokraj prigovorite od dvajcata
zadgrani~ni pretstavnici (Hristo Matov i Hristo Tatar~ev) koi go
sovetuvale da se otka`e od edna takva manifestacija. Nezadovolni od
grabnuvaweto na znameto ostanale i drugite dvajca ~lenovi na [tabot
(Damjan Gruev i Anastas Lozan~ev), poradi {to po pismen pat pobarale
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
129
Sarafov da go vrati znameto vo Makedonija, za{to na nego ne mu bilo
mestoto vo Sofija.‛
Kolku {to imame soznanie dosega toa zname kaj nas ne #
publikuvano, nitu pak sme go videle pri na{ite poseti na muzeite vo
Sofija.
UBISTVOTO NA BORIS SARAFOV I IVAN GARVANOV
Koj e Todor Panica?!
Ovoj istaknat revolucioner vo redovite na makedonskite
slobodoqupci se priklu~uva kon Serskiot revolucioneren okrug i kon Jane
Sandanski, za potoa da stane dramski vojvoda i golem privrzanik na
makedonskoto osloboditelno delo. Toj, zaedno so Dimo Haxi Dimov, Taskata
Serski, \or|i Skri`ovski, Aleksandar Bujnov, ^udomir Kantarxiev i drugi,
}e stane eden od najbliskite sorabotnici na ‚Pirinskiot car‛.
…Todor Panica zaminuva za Sofija… Pred toa, Serskiot
revolucioner okrug }e donese smrtna presuda za Boris Sarafov, Ivan
Garvanov i Hristo Matov (kako bliski do vrhovistite).
Poslednata sredba me|u zadgrani~nite pretstavnici i noviot
‚privrzanik‛, be{e dogovorena za 28 Noemvri ve~erta, vo domot na Boris
Sarafov, na ul. ‚Osogovo‛, 36.
Sarafov privr{uva{e so ve~erata – so poslednata ve~era – vo
krugot na mnogubrojnite doma{ni, koga dojde Garvanov. Po kuso vreme
pristigna i Panica, vooru`en so dva ‚naganta‛. Mu ponudija na gostinot
~a{a vino i meze, no toj gi odbi. Be{e neprijatno iznenaden koga dozna deka
na posledniot sostanok nema da prisuvstvuva i tretiot zadgrani~en
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
130
pretstavnik, Hristo Matov, poradi {to nema da mo`e da zavr{i so trojcata
odedna{. Doma}inot i dvajcata gosti se povlekoa vo druga soba. Razgovorot
te~e{e spokojno, kako me|u lu|e koi celosno se razbiraat. Okolu dvaesetitri
~asot Todor Panica stana da si odi. Stanaa i Sarafov i Garvanov, da go
ispratat. Koga dojdoa do vleznata vrata, do u{ite na sluginkata koja be{e
vo blizina dojdoa so visok glas zborovite: ‚U{te edno pra{awe…‛ i vo
istiot mig se slu{naa dva istrela. Dotr~aa doma{nite i se stapisaa od
u`as: Sarafov i Garvanov, obleani vo krv, umiraa. I dvajcata bea pogodeni
so po eden smrtonosen istrel. Sarafov be{e zastrelan vo levata slepoo~nica,
a Garvanov vo levoto uvo.
Mladiot gostin go nema{e.
Dojdoa stra`ari. Dojdoa i policiskiot inspektor i istra`niot
sudija, pridru`uvani od eden sofiski novinar, koj vaka ja opi{uva
zateknatata gletka:
‚Vo antreto, do vleznata vrata, Sarafov padnat, potpren na leviot
yid, so spu{tena glava v desno, so ra{ireni noze i race – edna otvorena,
drugata so svitkani prsti. Garvanov padnat na grbot, so glavata legnata na
desnata noga na Sarafov, ispru`en vo hodnikot so ra{ireni noze kon
vnatre{nosta. I dvajcata so bledi lica izgledaat kako zaspani. Telata u{te
ne im se istinati. Pod trupovite i naokolu golemi lokvi krv koja
prodol`uva{e da te~e. Okolu bez`ivotnite trupovi gorko pla~e ostareniot
tatko na Sarafov, negovata majka, negovite bra}a, sestra mu, snaa mu i
negovite bliski‛.
U{te rano utroto vesta za krvaviot nastan so molnevita brzina go
obikoli glavniot grad i go digna na noga celoto gra|anstvo. Site bea
u`aseni od podlosta i studenata surovost na bratoubiecot. Bratskata krv,
proleana vo glavniot grad na Bugarija, vlijae{e duhovno mnogu posilno i od
najstra{nite vesti za gr~kite, srpskite i za otomanskite yverstva vo
vnatre{nosta.
[to treba u{te da se ka`e? Kakva sudbina & podgotvuvaat na
Makedonija, onie koi se nafatile da ja osloboduvaat?
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
131
Izma~uvano od takvi stra{ni misli, gra|anstvoto se prepu{ti na
svojata taga po dvete `rtvi.
Vo slednite dva dena, narodot vo ogromni masi, se sleva{e kon
malata crkvi~ka ‚Sveti Georgi‛, na ul. ‚Car Kalojan‛ kade {to, po
autopsijata, bea polo`eni telata na ubienite. Narodot, koj se turka{e da si
probie pat i da se pokloni pred pokojnite, be{e {arenolik i mnogubroen.
Pokraj makedonskata emigracija, potopeni vo taga bea oficerite, od ~ija
sredina izleguva{e Sarafov, i Ermencite, me|u koi toj ima{e golema
popularnost. Site ermenski revolucionerni centri od stranstvo ispratija
telegrami, a nekoi ispratija i delegacii, sostaveni od revolucionerni
voda~i, kako vojvodata Antranik, Vartanjan,Aslan i drugi. Garvanov,
nastavnik po fizika i inicijator na fondot za pomagawe siroma{ni
u~enici, gi rasta`i so svojata tragi~na smrt u~itelite i u~eni~kata
mladina.
Pogrebot na ubienite revolucioneri be{e eden od najsugestivnite koi
bile videni koga i da # vo Sofija.
Srede pla~ot na doma{nite na Sarafov, na majkata i na sestrata
na Garvanov, dojdeni od Stara Zagora, kov~ezite bea noseni od vojvodi. Na
~elo bea noseni likovite na pokojnicite vo rasko{ni ramki, nakiteni so sve`i
cve}iwa. Sleduvaa nekolku desetici venci, sve{tenstvoto, na ~elo so
sofiskiot mitropolit Partenij, lu|eto na Nikolaev, kov~ezite, zavitkani so
znamiwa na makedonskite bratstva, makedonski i ermenski revolucionerni
znamiwa, noseni od ~etnici, bliskite na pokojnicite, delegacii na bratstva
od cela Bugarija, ermenski delegacii od Bugarija i od stranstvo i masata
narod. Pred crkvata ‚ Sv. Kral‛ mno`estvo oficeri od sofiskiot garnizon i
u~enicite od Vtorata gimnazija gi pre~ekaa kov~ezite. To~no vo toj mig se
spu{ti bura, zavrna silen do`d – misli{, neboto zaplaka.
Povorkata prodol`i do grobi{tata i pokraj silniot do`d. Tamu
~eka{e druga golema masa na narod. Pri poslednata molitva i nadgrobnite
zborovi, ~etiridnevnata maka na mno`estvoto se izlea: ‚Re~i si site
prisutni pla~at…‛-pi{uva{e ‚Den‛ na 04. 12. 1907 godina.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
132
Toa bea solzi za dva predvreme prekinati burni `ivoti, dostojni za
poslaven kraj.
Potreseni i zbuneti bea i vladinite krugovi. Tie otvoreno ja
spodelija op{tata taga. Pokraj mnogute narodni pretstavnici, vladini i
opoziciski, na pogrebot prisustvuvaa i trojca ministri – d-r N. Genadiev,
K. Panajotov i N. Apostolov.
Vladata iskreno saka{e da go fati ubiecot i negovite sou~esnici.
U{te istata ve~er be{e naredeno da se ~uvaat izlezite na Sofija i da se
zasili nadgleduvaweto na granicata. Vo gradot se izvr{ija pretresi i
apsewa. Od aktivnite revolucioneri bea uapseni: Hristo ^ernopeev, Kr.
Bulgarijata, P. To{ev, \or~e Petrov i drugi, a od idejnite poddr`uva~i na
Sandanski, Dimo H. Dimov, inspektorot za trud Stojno Stojnov, St. Kemilev,
d-r K. D. Spisarevski, Al.Radoslavov, bra}ata Harizanovi i mnogu drugi –
vkupno pedeset du{i. Po nedorazbirawe vo zatvorite padnaa i nekolku
privrzanici na ubienite – P. Pen~ev, Cvta Bo`ova i drugi. Nekolku dena
podocna so odluka na Narodnoto sobranie be{e zatvoren i A. Stra{imirov,
naroden pretstavnik, obvinet kako ‚intelektualen sou~esnik‛.
Na 13 Dekemvri 1907 godina, koga sofiskiot gradona~alnik naredi
‚da se fatat i da se zatvorat, kade i da se nao|aat : Jane Sandanski,
^udomir Kantarxiev, Aleksandar Bujnov i Todor Panica‛, poslednite ve}e se
nao|aa na ‚bezbedno mesto‛, t.e. vo Turcija. Toga{nata policija vo celata
ovaa afera vlo`i golemi napori, no ne poka`a pogolema upornost i `elba,
posebno vo potragata po fizi~kiot ubiec. Panica u{te na po~etokot uspea da
ja zbuni policijata. Policiskite organi negovite tragi uspeaja da gi otkrijat
cela nedela podocna vo ^epinskoto korito, no toj ve}e be{e preflen nadvor.
Be{e zatvoren negoviot sou~esnik Georgi P. Vasilev, od selo Kamenica i
organizaciskiot na~alnik na ~epinskiot pograni~en reon. Uapsen be{e i
kurirot Georgi ^alakov, koj go be{e prefrlil vo tursko. Najkuriozitetno e
{to bea uapseni, izbrkani od rabota i osudeni duri i nekolku stra`ari,
kako sou~esnici i pomaga~i na Sandanski. Na 07 Maj 1908 godina, kurirot
^alakov be{e osuden na {est meseci zatvor. So taa presuda, fakti~ki
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
133
zavr{ija istragite za ubistvoto na Sarafov i Garvanov. Podocna, vo turcija
se slu~ija nastani koi na bugarskata vlada & dadoa povod da gi amnestira
site revolucioneri, progonuvani za ubistva i drugi prestapi. Amnestijata gi
opfati i avtorite na ubistvoto od 28 Noemvri 1907 godina.
Odglasot od dvojnoto ubistvo be{e straiten.
Najmnogu likuvaa, se razbira, Turcite. Odedna{ da padnat dve
tolku golemi komitski glavi, od koi za ednata sultanot veti golema
nagrada ! I da padnat od komitska raka ! I toa vo centarot na glavniot
grad na omrazenoto Kne`evstvo ! Toa vrede{e pove}e od deset razbieni ~eti
vo nekoja pusta planinska mesnost ili vo nekoe makedonsko selo.
Da ne zboruvame za samiot Abdul Hamid, koj ima{e i li~ni
pri~ina za raduvawe. No sepak, toj ne go odr`a carskiot zbor: ne ja isplati
vetenata pari~na premija na onoj koj mu ja ka`a golemata radost…
Sofiskoto ubistvo & na{teti na kne`evskata vlada, ja oslabna
Revolucionernata organizacija, zaslabna i potpornata sila na bugarskiot
element vo Makedonija. Od seto toa, najmnogu dobijaa vooru`enite
propagandi.
Rano utroto na 29 Noemvri 1907 godina, tretiot, `iv, ~len na
Zadgrani~noto pretstavni{tvo Hristo Matov, pobrza da gi sobere povidnite
vojvodi i rakovodni lica koi se nao|aa vo Sofija, za da ja razgledaat zaedno
novonastanatata sostojba. Treba{e da se dejstvuva brzo. So ubistvoto na
dvajcata zadgrani~ni pretstavnici, Sandanski i negovite istomislenici gi
urnaa site mostovi me|u dvata tabora i samite se izoliraa od site zakoni…
Dostapna literatura:
‚ Ilindenski fakel‛ – juli 2003 godina
‚ ISTORIJA‛ – Spisanie na Sojuzot na
istoriskite dru{tva na SR Makedonija – br.2
1973 god. - Skopje
‚Osloboditelnite borbi na Makedonija‛-
Hristo Siljanov
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
134
OTOMANSKIOT @ESTOK TEROR VO KOSTURSKO
ZA VREME NA ILINDENSKATA EPOPEJA I POSLE NEA
Otomanskata potisni~ka vlast koristela stari isprobani metodi pri
zadu{uvaweto na Ilindenskoto vostanie. Terorot {to go sprovela preku
vojskata, `andarmerijata i ba{ibozukot imal, pred s#, odmazdni~ki i
zapla{uva~ki karakter. So samoto razgoruvawe na vostanieto rastel i se
razgranuval neizdr`liviot neprijatelski teror. Palewata na makedonskite
sela, masovnite kole`i i bestijalnite orgii nad neza{titenite `eni i
devojki – stanale obele`je na makedonskoto sekojdnevie vo vostanatite
oblasti. Vakviot otomanski teror so ogor~ena osuda go `igosale i naprednite
svetski krugovi.
Osobeno, mo{ne te{ko nastradala Kosturskata okolija. Uspesite na
masovnoto vostani~ko dvi`ewe vo Kostursko dovelo do `estoki neprijatelski
nasilija vo kosturskite sela.
Na po~etokot na vostanieto otomanskiot teror nadvladeal vo selata od
oblasta Kore{ta.
Nekolku dena po vozdignuvweto na vostanieto na 06 Avgust (nov stil)
1903 godina ba{ibozukot od Trstenik navlegol vo seloto Lobanica, go
ograbil i opo`aril 14 ku}i. Desetina dena podocna na 17 Avgust redoven
asker od Bigli{ta go napadnal ova selo, go doopqa~kal i gi opo`aril
preostanatite ku}i. Vo prvata polovina na mesec septemvri 1903 godina
neprijatelski asker povtorno vlegol vo seloto Lobanica i izvr{il novi
zlostorstva. Vo poslednive dva napada bile ubieni:
1. Apostol (Tole) Guqov, 78-godi{en, zastrelan;
2.Stojan Dimov, 75-godi{en, zastrelan;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
135
3. Popadija Cvekovica Bogdanova, 74- godi{na, zastrelana;
4. Naum Mangov, 73- godi{en, zastrelan;
5. Dimitar (Mitre) Kapidan~ev, 62-godi{en, zastrelan;
6. Lina L.Kapidan~eva, 23- godi{na, zastrelana;
7. Nake Andonov (Done), 61-godi{en, zastrelan;
8. Lina Markova, 21-godi{na, bremena, zastrelana;
9. Nake Gologa~ev, 67-godi{en, zaklan;
10. Nakevica Gologa~eva, 66-godi{na, ise~ena na par~iwa;
11. Dimitar Koqo Man~ev, 63-godi{en, ise~en na par~iwa;
12. Sultana G. Todorovska, 25-godi{na; i
13. Dine Mixov;
Raneti bile:
1.Lazar Sotir~ev;
2.Dina Sotirovska;
3.Koqovica Bogdanovska; i
4.\elovica Dimitrova.
Is~eznal: Milo Dimitrovski, 60-godi{en.
Osven toa, spored Memoarot, bile obes~esteni 45 `eni i devojki, a
pleneti tri mladi nevesti i edna devojka.
Sli~na sudbina do`ivealo i seloto Crnovi{ta. Na 09 Avgust, 1903
godina (nov stil) asker od Kostur go napadnal i go opqa~kal ova selo. Osven
toa, opo`aril ~etiri ku}i. Na 05 Septemvri, 1903 godina mnogubroen
neprijatelski asker povtorno vlegol vo Crnovi{ta. Pritoa bile do temel
izgoreni 40 ku}i. Pokraj toa, bile ubieni:
1.\amo Markov, 45-godi{en, zastrelan;
2. Lambro Cilov, 20-godi{en, zastrelan;
3.Mara Trondovska, 65-godi{na, zastrelana;
Ovoj pat bile obes~esteni 28 `eni i devojki.
Na 11 Avgust (nov stil) 1903 godina, plamnalo bogatoto kostursko
selo D'mbeni. Osumstotini du{manski vojnici so artilerija go napadnale i
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
136
go razorale ova selo. Od 250 ku}i ognenata stihija ja pre`iveale samo
~etiri. Toa bile ku}ite na P. @undov, Dono Zaekov, Jane Katkov i Vane
Popov. Za kuso vreme i tie bile uni{teni.
Pri napadot na 11 avgust bile ubieni:
1. Mitre Terzioski, 95-godi{en, zastrelan;
2. Trpen Angelkov, 85-godi{en, zastrelan;
3. Trajko Angelov, 85-godi{en, zastrelan;
4. Jo{e Ratkov, 80-godi{en, zastrelan;
5. Stavro Kenkov, 80-godi{en, zastrelan;
6. Koqo Pop Sterjovski, 19-godi{en, zastrelan;
7. Ilica [upkova, 90-godi{na, zastrelana;
8. Lazarica Karaxova, 70-godi{na, zastrelana;
9. Dimko Gulev, 75-godi{en, rase~en;
10. Dimkovica Sulmazova, 65-godi{na, rase~ena;
11. Mitrevica Haxiovska, 65-godi{na, rase~ena;
Raneti bile:
1. Pop Trajkovica;
2. Stojanica Karaxova; i
3. Trajkovica Bri~enska.
Zarobeni bile:
1. Stavrovica (Cveta) Zdrolova, 28-godi{na;
2. Do~ka Zdrolova, 3-godi{na.
Vo po~etokot na mesec septemvri 1903 godina vtor bran na `estok
teror odvlekol novi `rtvi.
Toa bile:
1. Lekso Angelov, 65-godi{en, zastrelan;
2. Gele Ciliov, 80-godi{en, zastrelan;
3. Dinko Miovski, 58-godi{en, zastrelan;
4. Krsto Rizov, 80-godi{en, zastrelan;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
137
5. Vasil ^onka, 65- godi{en, zastrelan;
6. Stojan Karaxov, 85-godi{en, zastrelan;
7. Ivan [iperkov, 80-godi{en, zastrelan;
8. Hristo Uzunxa, 85-godi{en, zastrelan;
9. Mi{e Moskov, 65- godi{en, zastrelan;
10. Dinko Majdov, 55-godi{en, zastrelan;
11. Noljo [u{mov, 85-godi{en, ubien so kamen;
12. Ivan Karaka{, 75-godi{en, ubien so kamen;
13. Georgi Karaka{, 8-godi{en, naboden so no`;
14. Lazo Mangov, 65-godi{en, zastrelan;
15. Joti Angel~ev, 5-godi{en, zastrelan;
16. Grozda (Bekiri~ina) Bliznakova, 28-godi{na, `iva rasparana;
17. Vasilka Rizova, 18-godi{na, zastrelana;
18. Kolevica Mosmanka, 70-godi{na, zastrelana;
19. Cvetkovica Pa{ova, 80-godi{na, zasrelana;
20. Vasilica Skivinska, 65-godi{na, zastrelana.
Vo prvata polovina na mesec avgust 1903 godina bilo opusto{eno i
opo`areno seloto Vrbnik. Do temel izgorele site 80 ku}i. Pri
neprijatelskiot napad bile ubieni:
1. Mitre Grozdanov, 55-godi{en;
2. Dono Dinev, 70-godi{en;
3. Ilija Dimev, 65-godi{en;
4. Vasilica Grozdanova.
Na 28 avgust (nov stil) za vreme na neprijatelskata ofanziva,
povratenite selski semejstva vo seloto Vrbnik bile podlo`eni na novi
grabe`i i siluvawa.
Na 17 Avgust 1903 godina otomanski vojnici i ba{ibozuk go
napadnale, go ograbile i go zapalile seloto @upanica. Plamenot gi
progoltal site 120 ku}i. Izgorele i selskite crkvi: Sveta Petka, Sveti Ilija
i Sveta Troica.
Ova selo gi dalo slednive `rtvi:
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
138
1. Dime Gegov, zaklan so no`;
2. Vasil [i{kov, zaklan so no`;
3. Trpo Bo~kar, zaklan so no`;
4. Done Nakov, 50-godi{en, zastrelan;
5. Sidor Andreev, 55-godi{en, zastrelan;
6. Panajot Janev, 45-godi{en, zastrelan;
7. Naso Delov, 60-godi{en, zastrelan;
8. Trpo Melov, 60-godi{en, odnesen i otepan vo Kostur;
9. Kirjak Atanasov, 15-godi{en, odnesen i otepan vo Kostur;
10. Pop Kostadin, 70-godi{en, odnesen i otepan vo Kostur;
11. Naum~e Kirjazov, 22-godi{en, zaklan;
12. Vasil [opov, 45-godi{en, zaklan;
13. Koqo Iqovski, 75-godi{en, zaklan;
14. Niko Apostolov, 65-godi{en, izboden;
15. Sve{tenik Atanas, ubien;
16. Sve{tenik Dimitar, ubien;
17. Sido P. ^ernov, ubien;
18. Kole Ge{ov, Ubien.
Vo plenstvo bile odvedeni: `upani~ankata Pandovska so majka & i so
nejzinite tri ma{ki deca i edno devoj~e.
Na 05 Septemvri (nov stil) 1903 godina vo mesnosta ‚Crna Gora‛
do{lo do bestijalno iz`ivuvawe na ~etvorica askeri nad 14-godi{nata Do~a
Postolova od selo @upanica.
Na 17 Avgust (nov stil) nastradalo i seloto Kosinec. Ova golemo
kostursko selo bilo temelno opusto{eno i izgoreno. Od vkupno 253 ku}i
ognenite jazici izgorele 250. Osven toa izgoerele i selskite crkvi Sveta
Petka i Sveti Atanas, kako i selskoto u~ili{te. Askerot zaplenil i 2.700
ovci, 350 goveda i 150 grla tovaren dobitok.
Pokraj toa, nastradale slednive lica od Kosinec:
1. Vasil Kiselin~ev, 86-godi{en, zastrelan;
2. Cvetan V.Kiselin~ev, 88-godi{en, zastrelan;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
139
3. Cveta Vasileva, 80-godi{na, zastrelana;
4. Kiro Glavkoski, 64-godi{en, zastrelan;
5. Tanas Minov, 63-godi{en, zastrelan;
6. Mara H. Kumbarova, 28-godi{na, zastrelana;
7. Ilija A. Takov, 13-godi{en, zastrelan;
8. \oro Rukov, 62-godi{en, zastrelan;
9. Mitrevica Paligorka, 50-godi{na, zastrelana;
10. Koqo Petkov, 51-godi{en, zastrelan;
11. Stojan Macanov, 60-godi{en, zastrelan;
12. Pane Pula~e, 70-godi{en, zastrelan;
13. Despa Oceva, zastrelana;
14. Elena S. Germanova, 73-godi{na, zaklana;
15. Mara Tenova, 70-godi{na, zaklana;
16. Stojanica Ge{tanka, 75-godi{na, izgorela;
17. Penovica Angelinova, 60-godi{na, izgorela;
18. Cvetkovica Ocajka, 80-godi{na, izgorela;
19. Ivan Orlinov, 28-godi{en, zastrelan;
20. Trendo Koqov, ise~en na par~iwa.
Pleneti bile:
1. Naumovica Srbova, 52-godi{na;
2. Rista Srbova, 20-godi{na;
3. Lambro, 8-godi{en;
4. Srbo, 4-godi{en;
5. Rista N. Porjazova, 20-godi{na;
6. Mara H. Stan~ova, 11-godi{na;
7. Sotirica Qa~ka, 40-godi{na;
8. Cvetkovica Nineva, 36-godi{na;
9. Trpo C. Ninev, 6-godi{en;
10. Cveta P. Qa~ka, 12-godi{na;
11. Naso Min~ev, 60-godi{en;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
140
12. Ivan Hristov, 14-godi{en;
13. Ivanica Guleva, 35-godi{na;
14. Hristina Guleva, 2-godi{na.
Vo prvata polovina na mesec septemvri 1903 godina, kosin~ani bile
podlo`eni na novi `estoki nasilija. Pritoa, na yverski na~in bile pogubeni:
1. Mitovica Bojanka, 85-godi{na, rase~ena so sekira;
2. Koqovica Bojanka, 70-godi{na, rase~ena so sekira;
3. Dimit. Maneqovski, 50-godi{en, rase~en so sekira;
4. Lipo Maneqovski, 65-godi{en, rase~en so sekira;
5. Dime Maneqovski, 65-godi{en, rase~en so sekira;
6. Kire Pinyov, 65-godi{en, zaklan;
7. Jovan Mola, 67-godi{en, proboden so no`;
8. Vasil Pandov, 70-godi{en, proboden so no`:
9. Sofija Pandova, 50-godi{na, probodena so no`;
10. Trendo Nol~ev, 65-godi{en, proboden so no`;
11. Atanas Karaminovski, 65-godi{en, zastrelan;
12. Vasil Cvetkov, 65-godi{en, zastrelan;
13. Petrovica Vlainka, 35-godi{na, zastrelana;
14. Pando Riskovski, 70- godi{en, zaklan;
15. Dinko Kalanovski, 68-godi{en, zaklan;
16. Mitre Vlav, 70-godi{en, zaklan;
17. Dinevica Tumbarka, 85-godi{na, zaklana;
18. Stojan Krstev, 65-godi{en, zastrelan;
19. Sve{tenik Stavro, 90-godi{en, zastrelan;
20. Dine Stojanov, 48-godi{en, zastrelan;
21. Pene Pinyov, proboden so no`;
22. Naum Miovski, 65-godi{en, zastrelan;
23. Naum Apostolov, 27-godi{en, zastrelan;
24. Gaki Dimov, 27-godi{en, zastrelan;
25. Trendo Macanov, 85-godi{en, proboden so no`;
26. Manu{a Trendova, 80-godi{na, probodena so no`;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
141
27. Sotir Orlinov, 85-godi{en, oslepen i zakolen;
28. Rista Timova, 35-godi{na, is~eznala bez traga.
Vedna{ po opo`aruvaweto na @upanica i Kosinec, istiot asker go
ograbil i go zapalil maloto kostursko selo - ~iflik Orman. Pritoa izgorele
site ku}i. Bil ubien samo eden starec.
Na 05 Septemvri (nov stil) 1903 godina askerot {to prethodno go
opusto{il seloto Crnovi{ta, vlegol vo selo Gorno Drenovci. Pritoa seloto
bilo ograbeno i opo`areno. Od 65 ku}i ostanale zdravi samo deset. Osven
toa, bile ubieni:
1. Nake K. Korolev, 73-godi{en, zastrelan;
2. Sve{tenik Jani, 75-godi{en, zastrelan;
3. Gligor Petreski, 70-godi{en, zastrelan;
4. Lazo Sotirov, 45-godi{en, zastrelan;
5. Gele Mejan~ev, 65-godi{en, zastrelan;
6. Krsto Kol~ov, 57-godi{en, zastrelan;
7. Lazo Perela, 70-godi{en, iskasapen;
8. Krsto Nolev, 65-godi{en, zastrelan;
9. Gligor Miov, 48-godi{en, zastrelan;
10. Niko Kolkov, 28-godi{en, zastrelan.
Ranet bil Spase Petreski, 62-godi{en.
Dva dena podocna, sli~na sudbina go sna{la seloto Dolno
Drenoveni. Od vkupno 30 ostanale samo 4 ku}i. Vo ova selo na yverski na~in
bil iskasapen Numo \uvelov na 55-godi{na vozrast.
Na 05 Septemvri (nov stil) 1903 godina neprijatelski asker vlegol i
vo seloto Pozdivi{ta. Seloto bilo ograbeno i zapaleno. Izgorele 27 od
vkupno 120 ku}i. Nastradale:
1. Ristevica Spasova, 50-godi{na;
2. Lazovica Lazarova, 65-godi{na, `iva izgorela.
Na 07 Septemvri 1903 godina bilo opusto{eno i opo`areno seloto
V'mbel. Izgorele 80 od vkupno 120 ku}i. Naselenieto navreme izbegalo. Onie
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
142
starci, {to se zateknale vo seloto, ja iskusile ostricata na `estokiot
du{manski teror. Nastradale:
1. Stavro Mo{enski, 108-godi{en, izgorel vo plevna:
2. Stojanica, 100-godi{na, ubiena;
3. Stavro Spasov, 90-godi{en, ubien;
4. Trendo Mitrev, 90-godi{en, ubien;
5. Nica Taseva, ubiena.
Sledniot den vojskata ja opkolila mesnosta ‚Skrka‛, kade {to bile
zasolneti `itelite na V'mbel. Pritoa nastradale:
1. Ivan Stavrev, 90-godi{en, ubien;
2. Jane Antonov, 22-godi{en, ubien;
3. Nikola Pandov, 80-godi{en, ubien;
4. Dimitar Pandov, 12-godi{en, ubien;
5. Mitre \akov, 15-godi{en, ubien;
6. Naumica \akova, 38-godi{na, ubiena.
Vo me|uvreme, vo mesnosta ‛Lipovec‛ askerot ja otkril i ja opkolil
pe{terata vo koja se zasolnala selskata v'mbelska ~eta. Vo pe{terata se
nao|ale 18 du{i: 14 vostanici i ~etvorica nevooru`eni selani od V'mbel.
Prestrelkata pome|u vostanicite i askerot traela dva ~asa. Oslabnatata
vostani~ka strelba im ovozmo`ila na askerite da se pribli`at do vlezot na
pe{terata i da frlat vo nea zapalena slama.
Nedostigot na oru`je i opasnosta od zadu{uvawe ja napravile
situacijata bezizlezna. Neskr{liviot moral na mnozinstvoto opkoleni dovel
do kolektivna samo`rtva: 15-mina izvr{ile samoubistvo. Kiro Markov (21-
godi{en) se predal `iv vo neprijatelskite race, no toa mu donelo u{te
pogrozna smrt: bil zaklan. Edinstveno se spasil 15-godi{niot Gergo Janev.
Pri obidot za begstvo toj bil polesno ranet. Se prepravil deka e mrtov i toa
mu go spasilo `ivotot. Pretrpel nevideni maki pri vozdr`uvaweto da ne
pisne koga askerite mu go otsekle edoto uvo, soglasno so nivniot star obi~aj
po otse~enite u{i da gi brojat ubienite neprijateli. Kako zavr{il `ivotot
na posledniot od 18-minata ne e poznato. Verojatno se zadu{il.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
143
Najlesno pominale selata Konomladi i Turje. Tamu terorot bil
relativno poblag.
Seloto Konomladi 3-pati bilo ograbeno: na 05 Septemvri (nov stil),
na 08 Oktomvri i na 29 Oktomvri 1903 godina. Pritoa nastradale:
1. Jane Temelkov, 30-godi{en, proboden so no`;
2. Stojan Ivanov, 16-godi{en, proboden so no`.
Na 04 Oktomvri 1903 godina neprijatelskiot asker {to vrvel pokraj
selskata {uma, gi pogubil slednive `iteli na seloto Turje:
1. Tanas Hristov;
2. Kosta Angelov;
3. Petre Mihajlov;
4. Tanas Mladen.
Seloto Smrde{, po vandalskoto opusto{uvawe vo maj 1903 godina, za
vreme na vostanieto povtorno bilo napadnato. Vo prvata polovina na mesec
septemvri, askerot izvr{il novi zlostorstva vo ova selo. Pritoa go odvlekol
i preostanatiot selki dobitok.
Varvarskite opusto{uvawa na kosturskite sela vo oblasta Popole,
{to zapo~nale kon krajot na avgust 1903 godina, nerazdelno se svrzani so
poznatata otomanska ofanziva vo Bitoskiot vilaet.
Edinstveno seloto [e{tevo svoeto prvo opusto{uvawe go do`ivealo
vo prvite denovi na vostanieto. Na 08 Avgust (nov stil) 700 neprijatelski
vojnici od Kostur vlegle vo seloto [e{tevo, go ograbile i go izgorele. Vo
po`arot izgorele 27 od vkupno 180 ku}i. Eden mesec podocna seloto bilo
povtorno napadnato i opo`areno. Pritoa izgorele 30-na ku}i. Vkupno re~eno
vo dvata po`ara izgorele 60 od vkupno 180 ku}i.
Osven toa, askeri nekolku pati go pusto{ele logorot na {e{tevskite
familii. Pritoa, spored Memoarot, obes~estile 25 `eni i devojki.
Pri tie napadi nastradale:
1. Marija Malkovska, 90-godi{na, ubiena;
2. Janaki Iliev, 100-godi{en, zastrelan;
3. Ilija Nova~kov,70-godi{en, zastrelan;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
144
4. Nastovica Velkoska, 80-godi{na, zastrelana;
5. Nikolica Govelovska, 70-godi{na, zastrelana;
6. Nakovica Srbinova, 25-godi{na, umrela od strav;
7. Sulta Atanasova, 30-godi{na, umrela od strav;
8. Marija Ganova, 35-godi{na, zastrelana;
9.Jani Sirkelov, 68-godi{en, zastrelan.
Seloto Cre{nica, prvo od kosturskite sela od po~nuvaweto na
spomenatata otomanska ofanziva, ja iskusila `estokosta na terorot. Na 27
Avgust 1903 godina mnogubrojna du{manska vojska, razgnevena od
iscrpuva~kata i krvava borba so vostanicite, so topovi go napadnala i go
razorila seloto Cre{nica. Ovoj pat nemalo `rtvi, bidej}i naseleniteo
navreme se zasolnalo. Edna nedela podocna, asker povtorno vlegol vo seloto,
go doograbil nedoograbenoto, i go izgorel nedoizgorenoto. Pritoa nastradale:
1. Damjan Sulov, 50-godi{en, zastrelan;
2. Damjan Bo{kov, 52-godi{en, zastrelan;
3. Hristo Bo{kov, 35-godi{en, zastrelan;
4. Petar Popov, 83-godi{en, zastrelan;
5. Dime Glav~ev, 81-godi{en, zastrelan;
6. Mitre Bap~orlija, 73-godi{en, zastrelan;
7. Sija Bap~orova, 50-godi{na, ise~ena na par~iwa;
8. Sido Pop Jarmov, 60-godi{en, zaklan;
9. Fiqo Rizov;
10. Risa Srjanova, zaklana;
11. Nikola Stefov, ubien;
12. Vasil Rogov, ubien;
13. Ivan Pecov, ubien.
Pri ovie napadi bile opo`areni site 80 ku}i na seloto Cre{nica.
Na 28 Avgust 1903 godina istiot asker {to go opusto{il seloto
Cre{nica, go ograbil i go zapalil selot Kondorabi. Izgorele site 30 ku}i.
Naselenieto navreme se zasolnilo v planina.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
145
Na 28 Avgust istiot asker {to gi opusto{il selata Cre{nica i
Kondorabi, go ograbil i go opo`aril seloto B'mboki. Izgorele site ku}i,
me|u koi i selskoto u~ili{te, so isklu~ok na turskata kula pokraj seloto.
Od ova selo na 07 Avgust 1903 godina na patot za Klisura
nastradale:
1. Stefan Gis~ev, 55-godi{en;
2. Petre Stefanov, 20-godi{en.
Na 28 Avgust na yverski na~in bile pogubeni:
1. Dime Nikolov, 55-godi{en;
2. Dedo Hristo, 100-godi{en;
3. Starecot Deliolanov, 70-godi{en;
4. Staricata Deliolanova, 63-godi{na.
Najlesno pominalo seloto Oli{ta. Na 28 Avgust (nov stil) 1903
godina bilo napadnato i ograbeno. Pritoa bile potpaleni samo 2-3 ku}i.
Naselenieto navreme izbegalo.
@estokosta na terorot do{la do poln izraz vo seloto Zagori~ani. Na
28 Avgust nekolkuiljaden asker so artilerija go napadnal, go razoril i go
opo`aril ova golemo i bogato kostursko selo. Vo po`arot izgorele site 630
ku}i. Edinstveno crkvata i kambanarijata ostanale neuni{teni. Spored
Memoarot, yverski bile pogubeni 25 `iteli na Zagori~ani, a 30 maloletni
deca na vozrast od 8 – 12 godina bile frleni vo edna furna, pokrieni so
slama i `ivi izgoreni.
Yverski bile ubieni:
1. Nikola [oplev, 60-godi{en;
2. Dine Manov, 67-godi{en;
3. Sterjo Kotorenec, 68-godi{en;
4. Vane Leksov, 60-godi{en;
5. Jovanica Leksova, 57-godi{na;
6. Vasil P. Dimitrov, 80-godi{en;
7. Um~e La`ovkin, 65-godi{en;
8. Kaqa Gistrova, 60-godi{na;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
146
9. Um~e Pi{marov, 70-godi{en;
10. Prosa Kirova, 38-godi{na;
11. Gina Kalkatronkina, 50-godi{na;
12. Nase ^ulev, 75-godi{en;
13. Vangel [patov, 68-godi{en;
14. Tipo Xonxev, 75-godi{en;
15. Gile Cimura, 85-godi{en.
Pokraj toa, 16 najubavi `eni i devojki bile pleneti od askerot i po
15 dnevno dr`ewe vo du{manskiot logor – bile oslobodeni so bogat otkup.
Site pleneti bile obes~esteni.
Sli~na sudbina go sna{la seloto Vi{eni. Na 03 Septemvri 1903
godina toa bilo izgoreno. Izgorele skoro site ku}i.
Pritoa nastradale:
1. Gile Gilev, 70-godi{en, ise~en so pila;
2. Dane Ilikov, 65-godi{en, zaklan;
3.Sido Bakra~ev, 81-godi{en, zastrelan;
4. Pop Ko~o, 70-godi{en, zastrelan;
5. Kole Lenko, 60-godi{en, zastrelan;
6. Dine Kolkov, 85-godi{en, zastrelan;
7. Pop Trifin, 65-godi{en, zastrelan;
8. Dime Karajorgov, 65-godi{en, zastrelan.
Na 03 Septemvri (nov stil) 1903 godina istiot asker {to go
opusto{il seloto Vi{eni, go napadnal, go ograbil i go opo`aril seloto
Blaca. Pritoa izgorele 50 od vkupno 90 ku}i. Nastradale:
1. Trifuna \oveva, 49-godi{na, zaklana;
2. Ivan G. Andonov, 63-godi{en, zaklan;
3. Ilija Stumbov, 38-godi{en, zastrelan;
4. Vangel ^almov, 17-godi{en, zastrelan;
5. Teodosija Ti{liev, 62-godi{en, zastrelan;
6. Pando Pi{mirov, 45-godi{en, zastrelan;
7. Nunta Poleva, 50-godi{na, zastrelana;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
147
8. Pando Goli~ev, 60-godi{en, par~osan;
9. Mihail Bo`ev, 70-godi{en, par~osan;
10. Petar Zalov, 53-godi{en, par~osan;
11. Naso Kiriev, 11-godi{en, par~osan;
12. Tase Kaliga, 60-godi{en, par~osan;
13. Sterjo Nakol, 12-godi{en, par~osan;
14. Spase Komita, ubien;
15. Stefan Konev, ubien;
16. Doso Dimitrov, 80-godi{en, proboden so no`:
17. Trp~e Kostadinov, 75-godi{en, proboden so no`;
18. Pando Kostadinov, 80-godi{en, proboden so no`;
19. Atanas Komitov, 70-godi{en, proboden so no`;
20. Petre Kuzmanov, 60-godi{en, proboden so no`;
21. Elena Atanasova, 25-godi{na, probodena so no`;
22. Atanas Vasilev, 20-godi{en, rase~en.
Raneti bile;
1. Pandovica Ti{mirova, raneta so bajonet;
2. Dosta Ti{mirova, raneta so bajonet;
3. Dimitar Ti{mirov, ranet so bajonet;
4. Despa Pandova, 50 godi{na, te{ko raneta;
5. Dimitar Pandov, 12-godi{en, te{ko ranet;
6. Tana Pandova, 14-godi{na, te{ko raneta.
Vo seloto Blaca bestijalnosta na askerot dostignala kulminacija.
Siluvani bile mnogu `eni i devojki. Zaplenetite 12 najubavi `eni i devojki
bile odvedeni kaj pa{ata vo opo`arenata Cre{nica i tamu siluvani cela
no}.
Na 13 Septemvri (nov stil) 1903 godina, po te{ka borba so
vostanicite, askerot go ograbil i go opo`aril najbliskoto selo do Kostur –
Aposkep. Pritoa izgorele site 120 ku}i. Pokraj toa, na yverski na~in bile
ubieni 14 selani.
Na posebno grozen na~in bile pogubeni:
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
148
1. Lazo Lukarov, `iv odran;
2. Sve{tenik Mi{o, `iv odran;
3. Niko [umaliev, ma~eni~ki ubien;
4. Naum Majstor, odnesen i ubien vo Kostur;
5. Spaso [oljov, odnesen i ubien vo Kostur.
Selata Bobi{ta i Mokreni vo klisurskata okolija gi sna{la sli~na
sudbina.
Na 28 Avgust 1903 godina mnogubrojna neprijatelska vojska
komanduvana od Ismail Bedri go napadnala, go ograbila i go izgorela
seloto Bobi{ta. Pritoa izgorele site ku}i me|u koi i zgradite na ma{koto i
`enskoto u~ili{te. Pove}eto od naselenieto navreme se pribralo vo Klisura,
poradi {to i brojot na `rtvite bil pomal. Nastradale 13 lica:
1. Dine Ka~arov, 65-godi{en, ubien;
2. Dine Xinar, 70-godi{en, ubien;
3. Mitko Jankov, 55-godi{en, ubien;
4. Ivan Sarkov, 70-godi{en, ubien;
5. Mite Hristov, 23-godi{en, ubien;
6. Kuzman Mitrev, 14-godi{en, ubien;
7. Mite Yiqa, 50-godi{en, ubien;
8. Vane Xaklev, 70-godi{en, ubien;
9. Tase Dimitrov, 13-godi{en, ubien;
10. Kuzo Hristov, 45-godi{en, ubien;
11. Tana Qakova, 110-godi{na, ubiena;
12. Tana Stefova, 75-godi{na, ubiena;
13. Katerina Jalov~eva, 50-godi{na, ubiena.
Sledniot den 29 Avgust 1903 godina bil fatalen za sosednoto selo
Mokreni. Na toj den mnogubroen asker vlegol vo seloto, go ograbil i go
opo`aril. Izgorele site 200 ku}i, me|u koi i selskoto u~ili{te.
Ova selo gi dalo slednive `rtvi:
1. Naki Koljanov, kmet, 40-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa
ba{ibozuk na 05. 08. 1903 god. vo Kostur;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
149
2. Gele Dinev, sovetnik, 60-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa
ba{ibozuk na 05. 08. 1903 god. vo Kostur;
3. Dina Velkov, sovetnik, 60-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa
ba{ibozuk na 05. 08.1903 god. vo Kostur;
4. Petre Andreev, sovetnik, 40-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa
ba{ibozuk na 05. 08. 1903 god. vo Kostur;
5. Nasi Koljanov, 80-godi{en, strelan na 29 Avgust;
6. Nikola Kotev, 35-godi{en, strelan na 29 Avgust;
7. Miti Tasev, 80-godi{en, strelan na 29 Avgust;
8. Neno Mitrev, 70-godi{en, strelan na 29 Avgust;
9. Peti Dukov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
10. Kota Gr~ev, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
11. Doni Nikov, 70-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
12. Simo Nikov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
13. Nasi \a{ov, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
14. Tasi Manov, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
15. Koli Kondev, 90-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
16. Vasil Nikolov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
17. @eqo Ickov, 62-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
18. Marko [apev, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
19. Vasil Stefov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
20. Tipo Ilkov, 70-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
21. Tasi Mi{ev, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
22. Mito Gogov, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
23. Naco Bo~ev, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
24. Gele Dimana, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
25. Koli Mata, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
26. Miti Na{ov, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
27. Vasilica Ba~ova, 70-godi{na, strelana, na 29 Avgust;
28. Hristo Nanov, 45-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
29. Tase Hristov, 17-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
150
30. Nasi Pufe, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
31. Vasil [terev, 70-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
32. Mine Nanov, 50-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
33. Stojan Tipov, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
34. Iqo Ta{ev, 40-godi{en, strelan, na 29 avgust;
35. Miti Kotev, 30-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
36. Koce Mitev, 22-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
37. Miti Siti, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
38. Mara Na{eva, 70-godi{na, strelana, na 29 Avgust;
39. Aleksi Dinev, 17-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
40. Zoja Ta{eva, 70-godi{na, strelana, na 29 Avgust;
41. Sve{tenik Danail, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;
42. Stana Lazarova, ubiena;
43. Masa \a{teva, ubiena;
44. Katerina P. Tipeva, ubiena;
45. Tina [apeva, ubiena.
Pokraj toa, askerite zaplenile i odvlekle 6 `eni i deca od seloto
Mokreni.
Vo tekot na mesec avgust 1903 godina opo`areno e i kosturskoto selo
- ~iflig Kotori. Pritoa izgorele site 16 ku}i.
Na 04 Septemvri (nov stil) 1903 godina seloto Bap~or stanalo `rtva
na terorot. Toga{ yverski bile pogubeni slednive `iteli na Bap~or:
1. Ilija T. Apostolov, 70-godi{en, zastrelan;
2. Kosta J. Pelov, 25-godi{en, zastrelan;
3. Ivan Markovski, 60-godi{en, zastrelan;
4. Dime T. Markovski, 30-godi{en, zastrelan;
5. Jane M. Dimov, 60-godi{en, zastrelan;
6. Vasil P. Malencev, 18-godi{en, zastrelan;
7. Ivan M. Kulamev, 60-godi{en, zastrelan;
8. Todor Stavreski, 50-godi{en, ise~en na par~iwa;
9. Kirjako N. @e{kov, 60-godi{en, ise~en na par~iwa;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
151
10. Filo Ko~ov, 76-godi{en, ise~en na par~iwa;
11. Elena Spasova, 20-godi{na, ise~ena na par~iwa;
12. Georgi J. Stoj~ev, 50-godi{en, iskasapen;
13. Gile T. Gulev, 20-godi{en, iskasapen;
14. Tanas M. Stoj~ev, 50-godi{en, iskasapen;
15. Georgi I. Ognenov, 60-godi{en, zaklan;
16. Tanas M. Gegov, 60-godi{en, zaklan;
17. Leko M. Dimev, 50-godi{en, zaklan;
18. Kolevica Bel~eva, 40-godi{na, zaklana;
19. Disovica Stavreska, 70-godi{na, zaklana.
Mnogu polesno pominalo seloto Kumani~evo. Ova me{ano selo prvpat
bilo napadnato od ba{ibozuk na 03 Avgust (nov stil) 1903 godina. Pritoa
bilo ograbeno gornoto – hristijansko maalo i bil ubien Peno Strekov. Na 30
Avgust povtorno nastradalo gornoto – hristijansko maalo. Askerot go ograbil
i opo`aril 2 ku}i. Me|utoa, podrasti~ni represalii ne bile prevzemeni,
pred s#, blagodarenie na zalagaweto na turskoto naselenie od dolnoto maalo
kaj juzba{ijata Ismail Bedri. Ova evidentno govori deka obi~niot turski
selanec bil `ivo zainteresiran za so`ivot so svoite sosedi.
Na 06 Septemvri 1903 godina na monstruozen na~in bila ubiena 25-
godi{nata bremena `ena Pandovica Ali~eva od seloto Rulja. Pokraj nea bil
ubien i Stojan Ali~ev od istoto selo.
Spored avstro – ungarskiot konzul vo Bitola, Avgust Kral,
otomanskata vojska na 29 Avgust 1903 godina na vandalski na~in go
uni{tila kosturskoto selo Lehovo.
Navedovme imiwa na preku 320 pogubeni {to padnale kako `rtvi na
otomanskiot `estok teror vo Kostursko. Me|utoa, nivniot broj bil zna~itelno
pogolem.
Vo Kosturskata okolija za vreme na Ilindenskata epopeja `estokosta
na neprijatelskiot teror bila prisutna vo selata: Lobanica, Crnovi{ta,
D'mbeni, Vrbnik, @ipanica, Kosinec, Orman, Gorno i Dolno Drenoveni,
Pozdivi{ta, V'mbel, Konomladi, Turje, Smrde{, [e{tevo, Cre{nica,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
152
Kondorabi, B'mboki, Oli{ta,Zagori~ani, Vi{eni, Blaca, Aposkep,
Bobi{ta, Mokreni, Kotori, Bap~or, Kumani~evo, Rulja i Lehovo. Navedovme
podatoci za 30 kosturski sela koi pove}e ili pomalku gi iskusile
represaliite vo periodot na Ilindenskoto vostanie. So drugi zborovi re~eno,
edna tretina od Kosturskata okolija se na{la vo vitelot na otomanskiot
teror. Ova ja vbrojuva Kosturskata kaza vo redot na najte{ko pogodenite
oblasti vo tekot na Ilindenskata epopeja.
Vrvnata po`aromanija, morbidnite zlostorstva i torturi vo
Kosturskata kaza se vbrojuvaat vo redot na najte{kite zlostorstva protiv
~ove{tvoto.
I pokraj sevo ova, kosturskoto naselenie projavilo golem stoicizam
blagodarenie na visokata svest i visokiot moral.
Razmerite na otomanskiot teror vo Kosturskata okolija pretstavuvaat
svoeviden barometer za uspesite i raste`ot na masovnoto vostani~ko dvi`ewe
vo celata Kosturska oblast.
Dostapna literatura:
‚ISTORIJA‛ – Spisanie na Sojuzot na
Istoriskite dru{tva na SRMakedonija - br.2
1974 god.- Skopje
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
153
OTOMANSKIOT @ESTOK TEROR VO LERINSKO
ZA VREME NA ILINDENSKATA EPOPEJA I POSLE NEA
@estokosta na otomanskiot teror vrz nevinoto makedonskoto naselenie
vo periodot na Ilindenskata epopeja dostignala nevideni razmeri. Paralelno
so razgoruvaweto na naselenieto i s# pogolemite vostani~ki uspesi rastel i se
razgranuval neprijatelskiot otomanski teror. Neprijatelskite represalii {to
bile perfidno re`irani od oficijalnata toga{na vlast imale, pred s#,
odmazdni~ki i zapla{uva~ki karakter. Ovie represalii protkaeni so
bestijalnost se odvivale pred o~ite na toga{na civilizirana Evropa.
Pale`ite na makedonskite sela, masovnite masakri i bestijalnite orgii nad
neza{titenite `eni i devojki postanale obele`je na makedonskoto sekojdnevie
vo vostanatite oblasti.
Vo osloboditelnite borbi na site balkanski narodi hekatombite na
ma~enicite i na nevinite `rtvi mnogukratno gi nadminuvaat onie na heroite
i na borcite. Makedonskiot narod ne samo {to ne ja izbegna taa sudbina,
tuku go plati mnogu poskapo svojot kopne` za sloboda vo 1903 godina.
Pokraj drugite, osobeno bil `estok otomanskiot teror vo Lerinskata
kaza.
Vo nea prvo se na{lo na udar makedonskoto selo Kru{oradi. Na 04
Avgust 1903 godina du{manskite ordi go ograbile i izgorele ova selo. Vo
po`arot, od 77 izgorele 35 ku}i. Ostanale zdravi 42 ku}i.
Edna nedela podocna otomanskiot gnev go iskusilo i seloto
Prekopana. Ova planinsko selo {to broelo 220 ku}i na 11 Avgust (nov stil)
1903 godina bilo napadnato so artilerija od askerot i ba{ibozuk od
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
154
Rudni~ko. Za sre}a seloto bilo prazno zo{to naselenieto navreme doznalo za
doa|aweto na du{manite i se skrilo vo planinata Prisoj. Neprijatelot vo
seloto sretnal samo trojca sredove~ni selani koi gi pogubil na yverski na~in.
So no` bile zaklani:
1. Dine Mu~ev, 50-godi{en, bolen;
2. Sofija Mu~eva, 50-godi{na; i
3. Georgi Popov, 60-godi{en.
Otkako go opqa~kale i izgorele, neprijatelite go napu{tile seloto.
Pritoa izgorele 80 ku}i. Na 27 Avgust 1903 godina broen asker od Kostursko
povtorno navlegol vo ova selo, ja oskvernavil selkata crkva, gi doopqa~kal i
zapalil preostanatite ku}i. Vo po`arot izgorele 130 ku}i me|u koi i
selskoto u~ili{te. Ostanale zdravi samo 10 ku}i. Naselenieto i ovoj pat
navreme se zasolnilo.
Sli~na sudbina do`ivealo i seloto Neokazi. Ova me{ano selo go
so~inuvale 174 hristijanski, pravoslavni i 25 muslimanski ku}i. Na 13
Avgust 1903 godina vo seloto navleglo edno oddelenie anadolski asker {to ja
~uvalo `elezni~kata linija na relacijata Lerin – Banica – predvodeno od
juzba{ijata Hajdar – beg. Kon askerot se priklu~ilo mesnoto muslimansko
naselenie, kako i ba{ibozuk od selata Vo{tarani i Kenali. Ogor~eni od
zagubite vo borbata kaj Setina, askerliite gi opqa~kale i potpalile
hristijanskite ku}i. Pritoa izgorele 138 ku}i. Izgorela i selskata crkva
Sveti Atanas. Osven toa povele za Lerin 84 nevini selani. Patem site gi
masakrirale. Toa bile:
1. Stefo Todorliev, ubien pri predavaweto;
2. Stoj~o Todorliev, ‚
3. Krsto Todorliev, ‚
4. Naum Todorliev, ubien pokraj s. Neokazi;
5. Ilija Kulev, ‚
6. Dimitar Kulev, ‚
7. Georgi Dimov, ‚
8. Tane Pecukov, ‚
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
155
9. Gi~e Petri~in, ‚
10. Kosta Anecki, ‚
11. Gi~e Anecki, ubien pokraj seloto;
12. Krste Bani~anec, ubien pokraj seloto;
13. Ivan Jov~ev, ‚
14. Ge{o Hristov, ‚
15. Tane Petreski, ‚
16. Vasil Bani~anec, ‚
17. Hristo Petreski, ‚
18. Nikola Bani~anec, ‚
19. Vane Kirkov, ‚
20. Iqo Kirkov, ‚
21. Vane Samarxi, ‚
22. Luka Caljapanka, ‚
23. Hristo Dafov, ‚
24. Georgi Zabrdski, ‚
25. Tane Zabrdski, ‚
26. Ilija Ba~anec, ‚
27. Dine Pecukov, ‚
28. Tane Birov, ‚
29. Mice Kostovski, ‚
30. I~o Lja{ev, ‚
31. Kole Lja{ev, ‚
32. Mice Kantarev, ‚
33. Stoj~o Bani~ot (od s. Bore{nica);
34. Mitre Plasti, ubien pokraj seloto:
35. Hristo Ljonde, ‚
36. Tanas Todorliev, ubien pokraj Stara Reka;
37. Dimitar Zaek, ‚
38. Alekso Dodov, ‚
39. I~o Dodov, ‚
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
156
40. Hristo Popov, ‚
41. Stoj~e Popov, ‚
42. Gi~e Jov~ev, ‚
43. Vane Birov, ubien pokraj Stara Reka;
44. Done Birov, ‚
45. Yole Asov, ‚
46. Najdo Petreski, ‚
47. Iqo Vasilev, ‚
48. Iqo Axiev, ‚
49. Georgi Emljakov, ‚
50. Vane Begin~ev, ‚
51. Mijajle Nojkov, ‚
52. Hristo Tanev, ‚
53. Dimitar Caljapnka, ‚
54. Petar Li~ev, ‚
55. Krste Petr~anec, ‚
56. Kosta Petr~anec, ‚
57. Stojko Kantarov, ‚
58. Stefo [anga, ‚
59. Vasil Lja{ev, ‚
60. Kole Bo`inov, ‚
61. Stoj~e Pandilev i dr.
Spored avstroungarskiot konzul vo Bitola A. Kral, nivnite trupovi
ostanale da le`at nezakopani 10 dena na otvoreno pole.
Na 25 Avgust 1903 godina neprijatelskiot asker i ba{ibozuk
povtorno se nafrlil na ova selo. Pritoa bile obes~esteni 52 `eni i devojki,
a 10- mina selani podlegnale na ma~ewata. Osven toa, bil odvle~en siot
dobitok.
Na 13 Avgust 1903 godina plamnalo i seloto Buf. Triiljadna
otomanska vojska pridru`ena od ba{ibozuk, po sudirot {to go imala so
vostanicite vo blizinata na seloto Buf, navlegla vo seloto. Pove}eto od
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
157
naselenieto navreme go napu{tile seloto. Onie {to ne uspeale da izbegaat
bile ubieni. Nastradale:
1. Sotir Dimitrov, 70-godi{en;
2. Petre Ko~ev, 70-godi{en;
3. Iqo Naum~ev, 60-godi{en;
4. Kosta Iliev, izgorel vo furnata vo koja se sokril;
5. Jana P. Dimitrova;
6. Ilinka Balkanova, 105-godi{na;
7. Spasija Kuzmanova, 60-godi{na;
8. Neda Trp~eva, 60-godi{na;
9. Filip Kolev, 4-godi{en.
Vo du{manskite race padnala i mladata vdovica Marija Trajkova
so svoeto 5-godi{no dete Georgi. Mladata majka najprvin bila siluvana, a
potoa zaedno so nejzinoto dete bile ubieni i na yverski na~in iskasapeni. Ovie
potresni sceni podrobno se rasvetleni vo Memoarot.
Seloto Buf {to broelo 245 ku}i bilo opusto{eno i izgoreno. Onie
ku}i {to ja pre`iveale ognenata stihija, bile razru{eni so topovi. Ovoj
vandalizam go pre`iveale samo 5 ku}i i crkovniot an. Na 11 Septemvri 1903
godina dveiljadna otomanska vojska povtorno navlegla vo seloto. Pritoa vo
askerskite {atori, od strana na divata orda pokraj seloto bile odvle~eni i
obes~esteni 44 `en ii devojki. Me|u niv bile: Iljovica Angelska, Smilejca
Mrkoska i Janica Vasileva so dvete }erki i snaata. Na 11 Oktomvri seloto
Buf po tretpat stanalo arena na `estokiot otomanski vandalizam.
Neposredno po sudirot so vostanatite makedonski slobodoqupci vo blizina na
seloto, broen asker navlegol vo Buf. Ovoj pat trojca selani bile
masakrirani, a 52 `eni i devojki siluvani. Poradi toa, na 12 Oktomvri
1903 godina (nov stil), 200 `eni od seloto Buf se upatile kaj stranskite
konzuli vo Bitola i gi iznele na videlina dotoga{ nevidenite zlodela.
Na 13 Avgust 1903 godina nastradale i selata Rakovo i Bitu{e.
I Rakovo bilo opusto{eno i zapaleno. Vo po`arot izgorele 115 od
vkupno 130 ku}i. Naselenieto navreme se povleklo v planina. Na 15 Avgust
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
158
1903 godina pove}e od 100 `eni i deca od Rakovo pristignale vo Bitola na
poplaka kaj konzulite.
Seloto Bitu{e isto taka bilo opqa~kano i izgoreno. Od 40 ku}i
izgorele samo deset. Ovde bile masakrirani 18 ma`i, `eni i deca, me|u koi
i edna bremena `ena.
Razgneveni od neuspehot i zagubite vo borbata kaj Ezercata na
Bigla, neprijatelska orda predvodena od Musa Beg-Kol Agasi na 17 Avgust
1903 godina se nafrlila na bliskoto selo Armensko. Pritoa izvr{ile
morbidni zlodela koi te{ko mo`at da se opi{at. Neprijatelskoto
navleguvawe vo seloto go najavile topovski istreli koi vseale panika sred
mirnoto makedonsko naselenie. Vo tie morni~avi migovi bile ubieni, spored
Memoarot, 133 ma`i, `eni i deca. Me|u ubienite bile:
1. Sve{tenik Lazar, 30-godi{en, ubien so no`;
2. Efa Cvetkova, 15-godi{na, zastrelana;
3. Ilija Cvetkov, 13-godi{en, zastrelan;
4. Lazar Mi{ev, 70-godi{en, zastrelan;
5. D. [umbov, 50-godi{en, zastrelan;
6. Tasa Stoj~eva, 17-godi{na, zastrelana;
7. Stojan Tan~ev, 45-godi{en, zastrelan;
8. Sime Ta{ev, 28-godi{en, zastrelan;
9. Petre Panev, 13-godi{en, zastrelan;
10. Tanas Aleksov, 55-godi{en, zastrelan;
11. Filip Aleksov, 15-godi{en, zastrelan;
12. Spase Ivanov, 6-mese~no dete, izgazeno;
13. Georgi Stojanov, 37-godi{en, ubien so no`;
14. Traj~e Pompev, 75-godi{en, zastrelan;
15. Grujo Kufev, 55-godi{en, zastrelan;
16. Done Kufev, 38-godi{en, zastrelan;
17. Mara Vasileva, 3-godi{na, izgorela v ku}a;
18. Trajan Kufev, 59-godi{en, zastrelan;
19. Nedelko Petrov, 45-godi{en, zastrelan;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
159
20. Mitre Ivanov, 60-godi{en, zastrelan;
21. Georgi Mitrev, 24-godi{en, zastrelan;
22. Kole Ivanov, 70-godi{en, zastrelan;
23. Stojo Dimov, 35-godi{en, zastrelan;
24. Georgi Bogoev, 27-godi{en, zastrelan;
25. Traj~e Vasilev, 80-godi{en, zastrelan;
26. Jordanka Andreeva, 18-godi{na, zastrelana;
27. Iqo Ivanov, 28-godi{en, zastrelan;
28. Kop~e Vran~ev, 40-godi{en, zastrelan;
29. Kuzman Janev, 50-godi{en, zastrelan;
30. Krstovira Bran~eva, 40-godi{na, rase~ena so no`;
31. Danail Todorov, 22-godi{en, zastrelan;
32. Vasil Stankov, 35-godi{en, zastrelan;
33. Ko~ovica Stankova, 58-godi{na, zastrelana;
34. Dimitar Stoj~ev, 18-godi{en, zastrelan;
35. Tanas Traj~ev, 33-godi{en, zastrelan;
36. Bo`in ^o~ov, 66-godi{en, zastrelan;
37. Karamfil ^o~ov, 52-godi{en, zastrelan;
38. Vasilica ^o~ova, 38-godi{na, bremena, rasparana i maloto
izvadeno;
39. Velika ^o~ova, 3-godi{na, rase~ena pokraj majka si;
40. Pecan ^o~ov, 70-godi{en, zastrelan;
41. Pecanica ^o~ova, 70-godi{na, zastrelana;
42. Mitra Pecanova, 40-godi{na, zastrelana;
43. Dosta Nedelkova, 12-godi{na, rase~ena so no`;
44. Ivan Dimov, 55-godi{en, rase~en so no`;
45. Hriste Ivanov, 30-godi{en, rase~en so no`;
46. Ilija Ivanov, 35-godi{en, rase~en so no`;
47. Iqovica Stanova, 32-godi{na, rase~ena so no`;
48. Velika Ilieva, 14-godi{na, zastrelana;
49. Dimitar Mladenov, 47-godi{en, zastrelan;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
160
50. Nedelko Vasilev, 85-godi{en, zastrelan;
51. Ivan Geor{ev, 50-godi{en, zastrelan;
52. Jankulica \o{eva, 33-godi{na, zastrelana;
53. Ilija Jankulev, 12-godi{en, zastrelan;
54. Iqo Dam~ev, 65-godi{en, zastrelan;
55. Iqovica Dam~eva, 65-godi{na, zastrelana;
56. Kote Il. Dam~ev, 38-godi{en, zastrelan;
57. Dimitar Volkanov, 20-godi{en, zastrelan;
58. Trendafilica Stojkova, 28-godi{na, rase~ena so no`;
59. Nikola na Trendafilica, 9-mese~no dete, rase~eno do majka si;
60. Vasil Pavlev, 65-godi{en, zastrelan;
61. Vasilica Pavleva, 65-godi{na, zastrelana;
62. Tendafil Panev, 15-godi{en, zastrelan;
63. Ko~o Karajanev, 35-godi{en, zastrelan;
64. Tanasica [erifova, 80-godi{na, zastrelana;
65. Ta{o Vasilev, 75-godi{en, izgorel v ku}i;
66. Tase Vasilev, 58-godi{en, zastrelan;
67. Alekso Postilov, 65-godi{en, zastrelan;
68. Nedelka Janeva, 18-godi{na, zastrelana;
69. Stoj~e Jankulov, 47-godi{en, zastrelan;
70. Filip Donev, 23-godi{en, rase~en so no`;
71. Bosilka Petrova, 27-godi{na, rase~ena so no`.
Pokraj niv, imalo 30-na raneti, me|u koi bile i:
1. Endrica Mihajlova, so skr{ena noga;
2. Ivan Hristov, so rani od kur{um vo rakata i nogata;
3. Vasilica Grueva, so otkinat del od rakata;
4. Vasil Kuzmanov, so rani od kur{um vo rakata;
5. Bo`inica Kurteva, raneta vo liceto so kur{um;
6. Ristovica Kurteva, so rana od kur{um na rakata;
7. Jankulica Stojkova, so otkinata ple{ka;
8. Naumka Lazarova, raneta vo nogata; i
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
161
9. Lazarina Markova.
Osven toa, spored Memoarot, bile obes~esteni 25 `eni i devojki
me|u koi i selskata ubavica Tasa Stoj~eva. Pokraj toa, seloto bilo zapaleno i
ograbeno. Vo po`arot izgorele 143 od vkupno 150 ku}i. Na 19 Avgust (nov
stil) 1903 godina vo seloto do{le novi neprijatelski edinici koi gi
dovr{ile zlo~inite. Vesta za krvavite zlodela vo Armensko brgu se
ra{irila. Nabrgu potoa, spored avstro-ungarskiot konzul vo Bitola A. Kral,
‚po dolgo nastojuvawe francuskite milosrdni sestri od Bitola uspeaja da
dobijat od Hilmi Pa{a dozvola za patuvawe vo Lerin, kade vo pridru`ba
na eden tuka{en lekar im pru`ile pomo{ na postradanite. ‚
Vo tekot na Ilindenskata epopoeja bilo opusto{eno i izgoreno i
lerinskoto selo Qubetino. Vo po`arot izgorele 43 od vkupno 55 ku}i. Pokraj
toa, vo seloto bile ubieni:
1. Nole Krstev, 27-godi{en ubien so kama;
2. Kole Rogov, 50-godi{en ise~en so no`.
Otomanskata orda kon Neveska povela grupa selani od Qubetino.
Patem, vo mesnosta Dodova ^e{ma, na yverski na~in bile masakrirani:
1. Zafir Ta{ev, 55-godi{en;
2. Dine Kolev, 40-godi{en;
3. Dine Pejov, 50-godi{en;
4. Simo Tipev, 27-godi{en;
5. Lambo Krstev, 40-godi{en;
6. Gele Cilev, 20-godi{en;
7. Nole Vanev, 28-godi{en;
8. Kole Stoj~ev, 45-godi{en;
9. Cile Georgiev, 40-godi{en;
10. Vane Georgiev, 50-godi{en; i
11. Ice Mitrev, 60-godi{en.
Obes~esteni bile 20 `eni i devojki od Qubetino. Dve najubavi
devojki bile potur~eni.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
162
Vo tekot na vostanieto bilo zapaleno i seloto Patele pri {to
izgorele samo 7 ku}i. Spored A. Kral, na 16 Avgust 1903 godina bilo
opo`areno seloto Trsje. Na 17 Avgust (nov stil) bile izgoreni site tri
hristijanski – pravoslavni ku}i na ~iflikot Oriovsko.
Na 04 Avgust 1903 godina otomanskite zlodela gi iskusile 14 selani
od Nevoljani. Nivnite ku}i, kako i selskata crkva bile ograbeni. Spored Q.
Mihajlovi}, otomancite so sebe povele 30 selani od Nevoljani pod izgovor
deka se komiti.
Na 14 Avgust 1903 (nov stil), anadolskiot asker, {to prethodniot
den go opusto{il i izgorel seloto Neokazi, vlegol vo selo Vrbjani. Pritoa
bil ubien Filip Mavrev. Osven toa, na `estoka tortura bile podlo`eni
pove}emina selani.
Istiot den ba{ibozukot vo Vo{tarani izma~uval 5- mina selani. Za
vreme na vostanieto vo ova selo bile ubieni:
1. Zafir Ivanov, 45-godi{en; i
2. Stoj~e Kolev, 27-godi{en.
Vo mesec avgust 1903-ta godina otomancite vo Ek{isu gi ubile:
1. Koqo Evtimov; i
2. Cile Mravota.
Na 10 Septemvri (nov stil) 1903 godina, posle edna bitka so
vostani~ka ~eta, askerot navlegol vo Ek{isu i ograbil mnogu ku}i. Na 13
Septemvri 1903-ta godina, drug asker od Lerin vlegol vo Ek{isu. Pritoa gi
isteral site ma`i nad 15-godi{na vozrast nadvor od seloto. Potoa askerot go
pretresol i ograbil seloto. Me|u drugoto, bile ograbeni i oskvernaveni dvete
selski crkvi, kako & do igla opqa~kani du}anite na Mice Srbinov i St.
Stoj~ev. Du{manskata orda ja izgorela ku}ata na Donkalev i gi obes~estila
`enite: Doca Axieva, Doca Ta{eva i Pologija Karajaneva. Za vreme na
vostanieto od mirnoto domorodno makedonsko naselenie na Ek{isu
nastradale:
1. Stefo Popov, ubien v planina;
2. Dore M. Srbinov, ubien v planina;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
163
3. Vasil Karan~elov, ubien v korija.
Za vreme na vostanieto `estokosta na otomanskiot teror bila
prisutna i vo selata Pesoderi, @ivojno, Zeleni~e,Surovi~evo, Nered i drugi.
Ovde e potrebno da se naglasi deka ni gradot Lerin ne ostanal
nezasegnat. Taka, vo Lerin na 07 i 14 Avgust 1903 godina, neprijatelskite
askeri pod izgovor deka vr{at pretres na somnitelnite ku}i, ograbile pove}e
ku}i, - 12 od niv opqa~kale potpolno, drugite delumno, ednovremeno
napa|aj}i gi i `enite. Vozbudeni poradi toa, rabotnite lu|e gi dr`ele
du}anite zatvoreni 14 dena.
Vo tekot na vostanieto podednakvo nastradale egzarhiskite i
patrijar{iskite sela. Toa, od druga strana, poka`uva deka naselenieto, bez
ogled na instrukciite na stranskite propagandi, gi prigrlilo ideite na
VMRO – TMORO – smetaj}i go vostanieto za svoe.
U`asnite otomanski zlodela vo Lerinsko, posebno morbidnite zlo~ini
vo Armensko, se vbrojuvaat vo redot na najte{kite zlostorstva protiv
~ove{tvoto.
Spored iznesenite podatoci, vo Lerinsko bile opo`arena selata:
Kru{oradi, Prekopana, Neokazi, Buf, Rakovo, Bitu{e, Armensko,
Qubetino, Patele, Trsje, kako i ~ifligot Oriovsko. Ova, pokraj masovnite
masakri, siluvawa i torturi, jasno govori za razmerite na `estokosta na
neprijatelskiot otomanski teror. Toa e voedno najdobar pokazatel za uspesite
i raste`ot na vostani~koto dvi`ewe vo Lerinsko, a voedno i na celata
Ilindenska epopeja.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
164
ISTAKNATI ^ELNICI I VODA^I NA ^ETI
NA VMRO
\OR\I SUGARE METODI PAT^E
(1876-1905) (1875-1902)
HRISTO UZUNOV VELE MARKOV
(1878-1905) (1870-1902)
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
165
JORDAN PIPERKATA PAVEL HRISTOV
(1870-1903) (1874-1922)
SLAVEJKO ARSOV PITU GULI
(1878-1904) (1868-1903)
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
166
VASIL ^AKALAROV PANDO KQA[EV
( -1913) ( -1907)
GEORGI IVANOV-VOJVODA
MARKO LERINSKI GEORGI PE[KOV
( -1902) ( -1913)
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
167
\AKON EVSTATIJ PARASKEV CVETKOV
(1873-1934) (1875-1903)
LUKA GEROV NIKOLA PETROV-RUSINSKI
(1870-1948) (1875-1943)
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
168
TODOR ALEKSANDROV
(1881 – 1924)
Todor Aleksandrov e viden deec i revolucioner na nacionalno-
osloboditelnoto dvi`ewe. Roden e vo gradot [tip, poto~no vo Novo Selo. Na
po~etokot u~i vo rodniot grad, a potoa vo vi{oto pedago{ko u~ili{te vo
Skopje. Vo 1897 godina u~itelstvuva vo gradot Ko~ani. Slednite nekolku
godini u~itelstvuva vo [tip,a i vo Burgas vo Bugarija. Na po~etokot na 20
vek ja napu{ta u~itelskata profesija i se vklu~uva vo redovite na VMRO.
Vo 1903-1904 godina e izbran za ~len na okoliskoto rakovodno telo na VMRO
vo [tip. Tri godini potoa e nazna~en za okru`en vojvoda na Skopskiot
revolucioneren okrug.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
169
Todor Aleksandrov zaedno so svoi vojvodi
Vo po~etokot na 1911 godina zaedno so Hristo ^ernopeev i Petar
^aulev e izbran za ~len na Centralniot komitet na VMRO. Pod negovo
neposredno rakovodstvo se organizirani i izvr{eni atentatite vo [tip
(Noemvri 1911 godina) i vo Ko~ani (Avgust 1912godina), koi {to go
pdgrevaat izbuvnuvaweto na Balkanskata vojna od 1912 -1913 godina. Posle
vojnata e zatvoren kako voen neposlu{nik, no uspeva da izbega od zatvorot.
Vo 1919 godina zaedno so generalot Aleksandar Protogerov i Petar ^aulev ja
vozobnovuvaat VMRO. Dodeka drugite dvajca ~lenovi na Centralniot komitet
deluvaat nadvor i podaleku od Makedonija, toj deluva vo Bugarija, koe
rabotewe mu ovozmo`uva da zeme rakovodna pozicija vo organizacijata.
Todor Aleksandrov – voda~ na VMRO po 1911 godina
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
170
Za da ja odbegne rascepkanosta vo redovite na organizacijata,
zapo~nuva sorabotka i zbli`uvawe so komunisti~kite sili na Balkanot i
SSSR, koja {to sorabotka rezultira so potpi{uvawe na Majskiot manifest
od 1924 godina. Podlo`en na silen pritisok od vlasta na profesor
Aleksandar Cankov, toj zaedno so generalot Aleksandar Protogerov se
otka`uva javno od nego. So toa ja gubi doverbata na taa vlast. Po s# izgleda
deka akcijata na Kominternata za prevzemawe na VMRO e propadnata. To~no
vo toj vremenski period, na pat za kongresot na Serskiot revolucioneren okrug
vo neposredna blizina na seloto Sugarevo, Melni~ko, na 31 Avgust 1924
godina na eden beskrajno podol na~in, ubien e legendarniot voda~ na VMRO
Todor Aleksandrov.
Ubijcite se poznati – toa se Din~o Vretenarov i [terjo Vlahov – i
dvajcata bliski na organizatorot na VMRO vo Petri~kiot okrug, Aleko
Vasilev.
Ubistvoto na Todor Aleksandrov i do den denes e obvitkano vo
golema misterija. Te{ko mo`e da se odgovori, koj vo stvarnost stoi zad ovoj
zagovor. Komunistite i Kominternata vo Moskva ja gledaat vo negovoto lice
osnovnata pre~ka za sozdavawe na nova, leva orientacija na VMRO i nejzino
pot~inuvawe. Odredeni ministri vo vladata na Cankov se pla{at od silata i
samostojnosta na VMRO, osobeno posle pregovorite na Todor Aleksandrov so
oficijalna Moskva.
Za otstranuvaweto na Aleksandrov e zainteresiran i petri~kiot
‚pa{a‛ Aleko Vasilev, koj {to vo svojata glava ima golem broj kombinacii i
ne gi krie svoite ambicii za najvisokoto rakovodno mesto vo VMRO.
Dokazite so sigurnost potvrduvaat deka organizator na ubistvoto na
Todor Aleksandrov e Aleko Vasilev. Dvajcata izvr{iteli na ubistvoto se
negovi doverlivi lu|e. Posle ubistvoto na Aleksandrov toj se sre}ava
nekolkupati so niv. Vasilev znael deka na pretstojniot Serski kongres,
Aleksandrov planiral da pokrene pra{awe za negovite zloupotrebi, za {to
sobral dosta dovolna dokumentacija. Spored tradicijata i pravilnikot na
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
171
VMRO za takvi zloupotrebi presudata e so smrt ! Aleko Vasilev imal
interes Aleksandrov da go snema pred samiot kongres. Siguno e deka vo
posledniot mesec toj imal nekolku sredbi so ~lenovi na Bugarskata
Komunisti~ka partija. Vozmo`no e toga{ da stanala koordinacijata me|u
dvete strani. Protogerov vo poslednite nekolku meseci ja ima{e zaladeno
sorabotkata so Todor Aleksandrov i te{ko go podnesuva{e faktot, {to
zna~itelno pomladiot kolega e prifaten kako edinstven voda~ na VMRO.
Nitu edno va`no re{enie ne se donesuva bez soglasnost na Aleksandrov.
Zasegnatiot Protogerov vo poslednite dva-tri meseci pred ubistvoto e vo
mnogu bliski vrski so Aleko Vasilev i mnogupati e negov srde~en gostin vo
Petri~ko. Negova golema gre{ka e, {to ako neznael za to~niot datum na
ubistvoto, {to so sigurnost ne # mo`no, zo{to toga{ ne go predupredil
Aleksandrov, za {to nosi moralna odgovornost za negovata smrt.
So smrtta na Todor Aleksandrov VMRO gubi eden svoj golem i
nezamenliv voda~.
Svetskata javnost so razo~aruvawe ja soop{tuva vesta za ubistvoto
na Aleksandrov. Site vlijatelni evropski vesnici publikuvaat statii i
biografski podatoci za golemiot revolucioner. Londonskiot vesnik ‚Tajms‛
go zabele`uva slednoto: ‚Todor Aleksandrov be{e eden od najzabele`itelnite
voda~i na Balkanot. Toj be{e tip na fanati~en patriot , koj {to ne bi go
soprelo ni{to, za da ja postigne svojata cel – sozdavawe na avtonomna
Makedonija‛. A,‛Enciklopedijata Britanika‛ go karakterizira na sledniot
na~in: ‚ …Aleksandrov nanazad niz godinite be{e zakorenet i apsolutno
golem makedonist. Toj be{e edna mnogu fina li~nost, visok, so crna brada i
kolku dobrosrde~en tolku i hrabar‛.
Na po~etokot so vzaemna dogovorenost me|u rakovoditelite na
VMRO, smrtta na Todor Aleksandrov ne be{e objavena i be{e vo golema
tajnost. Organizatorite na ubistvoto na ~elo so Aleko Vasilev se podgotvuvaa
da go zavzemat celoto rakovodstvo na Organizacijata vo svoi race, za {to za
taa cel podgotvuvaa rasprava so bliskite Aleksandrovi soborci. Razvrskata e
na 12 Septemvri 1924 godina vo gradot Gorna Xumaja. Samouvereniot Aleko
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
172
‚pa{a‛ ne prevzema dovolno predodbranbeni merki, so {to privrzanicite na
Aleksandrov ja blokiraat so svoite ~eti Gorna Xumaja i za nekolku ~asa se
spravuvaat so organizatorite na zagovorot. Vo ovaa prestrelka e ubien i
samiot Aleko Vasilev. Vo idnite nekolku denovi posle 12 Septemvri, vo
Pirinska Makedonija i Sofija se ubieni i drugi privrzanici na Aleko
Vasilev, a so toa protivnici na VMRO, so {to opasnosta od prevzemaweto na
revolucionernata organizacija e napolno otstraneta.
So datumot 12 Septemvri 1924 godina, e spasena revolucionernata
organizacija, so {to ne se izmeni karakterot i zada~ite na istata, koja go
ostavi ostriot me~ na porobena Makedonija. Na toj datum blesna yvezdata na
mladiot naslednik na Todor Aleksandrov-Ivan (Van~o) Mihailov.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
173
IVAN MIHAILOV
(26.08.1896-05.09.1990)
Ivan (Van~o) Mihailov e roden na 26 avgust 1896 godina vo Novo
Selo, [tip. U~i vo Solunskata egzarhiska gimnazija‛Sveti Kiril i Metodij‛.
Po podelbata na Makedonija vo tekot na Balkanskite i Prvata svetska vojna
go zavr{uva svoeto gimnazisko obrazovanie vo Skopje, vo srpska gimnazija.
Iako od strana na srpskite prosvetni vlasti mu e ponudeno da si go prodol`i
obrazovanieto nekade vo Evropa, kako stipendist na srpskata vlada, so ogled
na toa {to e odli~en u~enik, toj ja odbira Bugarija kako prostor za idnata
kariera i po~nuva da studira pravni nauki na sofiskiot univerzitet ‛Sveti
Kliment Ohridski‛. Tokmu toga{, kako mlad student se vklu~uva vo
redovite na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, koe {to po urivaweto na
makedonskata istoriska i teritorijalna celina, se nao|a vo treskavi~na
obnova. Mu stanuva li~en sekretar na Todor Aleksandrov. Se projavuva kako
negov fanati~en sledbenik i naslednik. Po ubistvoto na Todor Aleksandrov,
na 31 Avgust 1924 godina, toj se proglasuva za negov naslednik, za apsoluten
voda~ na VMRO. Tie godini, na VMRO osnovna dejnost & # likvidacija na
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
174
politi~kite protivnici i sozdavawe na dr`ava vo dr`avata vo ramkite na
Bugarija, vreme za koe kriti~ki se osvrnuvaat redica stranski avtori. Ivan
Mihailov zame{an # & vo atentatot na srpskiot kral Aleksandar
Kara|or|evi} i osobeno vo likvidaciite na srpski upravuva~i na Makedonija.
Negovata sopruga Men~a (Melpomeni) Karni~u, go ubiva li~no Todor Panica
vo Burgteatarot vo Viena. Po ednodeceniska crna serija od ubistva i krvavi
progoni, lu|e na Mihailov go ubivaat i pretsedatelot na bugarskata
zemjodelska vlada, Aleksandar Stamboliski.
Ivan (Van~o) Mihailov vo tekot na 1934 godina e proteran od
Bugarija. Emigrira najprvin vo Turcija, potoa se prefrla vo Polska, ottamu
vo Ungarija, Hrvatska, [panija, za da se pribere kone~no vo Italija, vo
Rim, kade {to & umira. Seto ova ka`uva deka # celi 70 godini politi~ki
emigrant. Gneven i `estok protivnik mu # na komunizmot. So dovolna
materijalna poddr{ka na MPO (Makedonski politi~ki organizacii vo SAD)
sozdava i odr`uva {iroka mre`a na informanti od toga{na SRMakedonija
koi mu ja zadovoluvaat politi~kata sueta na apsolutniot makedonski
predvodnik. So tek na vreme, na pripomo{ mu doa|aat la`govci od
emigrantskite krugovi na pomladata VMRO-ovska garnitura od Republika
Makedonija (Boeva-Popova, D. Gocev i drugi) koi mu serviraat nevistini.
Jas, Lade Taleski, kako avtor na pisanievo, iznajdov dovolno
pri~ini za da mu izdvojam na Ivan Mihailov nu`no vnimanie. Toa go
bara{e aktuelniot makedonski politi~ki mig. Nemaa vreme na{ite mladi i
zeleni politi~ki lideri, dovolno slobodno vreme, za da & se posvetat
sestrano na Makedonija. No, samiot fakt {to tie – takvite & se posvetuvaa
na svojata nedorazgatnata tatkovina, nalo`uva{e okolnost tie da se
podgotvat za pretstojnite dueli so ostatokot od svetot okolu imeto, znameto,
grbot, minatoto, istorijata i tradicijata. Ne be{e lesno da se bide
makedonski vrven politi~ar !
Nikoj vo Republika Makedonija, najverojatno, ne bara{e od na{ite
efektni i efikasni vode~ki novinarski, publicisti~ki ili nau~ni~ki
(istoriografski) pera, vedna{ po smrtta na Ivan Mihailov (05.09.1990,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
175
Rim) da gi podgotvat pisalkite za posmrtna ‚rehabilitacija‛ na
kontroverzniot {tipjanec ! Da, nikoj vo Republika Makedonija, duri i onie
od nebrojnata dru`ina okolu nedelnoto glasilo ‚DELO‛, koi isplaniraa
poseti na grobot na kontroverzniot svoj idol.
Vo mesec septemvri 1990 godina, od emigrantskata scena is~ezna
Van~o Mihailov, voda~ot na VMRO, {to ja prezede od svojot u~itel i
prethodnik, Todor Aleksandrov i so koja rakovode{e s# do 1934 godina, koga
e proteran od Bugarija, ostavaj}i go svoeto ‚Pirinsko carstvo‛. Mihailov
be{e proteran za{to stana premnogu opasen za Bugarija i za carskiot dvor,
a negovata organizacija, vo ovaa dr`ava, so zakonski akt be{e ukinata i
zabraneta.
. Progonet, zaedno so svojata sopruga Men~a Karni~u, toj prestojuva
prvin vo Turcija, a potoa i vo nekoi evropski zemji, za da go do~eka
sozdavaweto na NDH(Nezavisna dr`ava Hrvatska) na negoviot star prijatel i
sorabotnik, Ante Paveli}. Na negova pokana, toj }e pristigne vo Zagreb,
navodno privremeno, me|utoa, tamu }e go do~eka i krajot na vojnata, za
potoa, povtorno da zamine vo emigracija, vo Rim, kade {to ostanuva do
svojata smrt.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
176
Inaku, za prisustvoto na Van~o Mihailov vo Zagreb, kade {to
Paveli} }e mu otstapi na koristewe vila, obezbeduvawe i materijalna
pomo{, se interesiraat ne samo usta{kite krugovi, tuku i mihajlovistite vo
Makedonija, sega vo slu`ba na bugarskiot okupator, kako i onie koi vo
Bugarija go poddr`uvaat i posakuvaat toj da se vrati.
Za ovie novi okolnosti, ambasadorot na NDH vo Sofija – d-r
Vladimir @idovac vaka pi{uva:
‚Koga Mihailov, na povik na Paveli} dojde vo Zagreb, nikoj, a
najmalku toj samiot, se nadeva{e deka vo Zagreb }e ostane pove}e od tri
godini. Negovoto doa|awe vo Zagreb be{e zamisleno samo kako preodna
etapa, na negoviot pat kon Bugarija ili vo Makedonija. Toj samiot, a i
usta{kite krugovi vo Zagreb se nadevaa deka pra{aweto za negovoto vra}awe
}e bide re{eno naskoro…No, vo me|uvreme se slu~uva podelbata na interesni
zoni okolu okupacijata na Balkanot, {to ja opredeluvaat Hitler i Musolini.
Koga Van~o doa|a vo Zagreb, planot za italjansko-albanskata okupacija na
del od Makedonija ne mu e voop{to poznat i koga go doznal toa, sfatil
deka nema nitu {ansi za negovata ‚Golema Makedonija‛, pa so toa nema ni
uslovi za negovo vra}awe vo Bugarija ili vo Makedonija.
Na Ivan Mihailov ne mu ostanuva ni{to drugo, osven da projavi
‚politi~ki‛ ambicii, odnosno, kako sekoj legioner bez legii, da taktizira-
kade da se prikloni‛!
Diplomatskata prepiska na ambasadorot na NDH na Paveli},
Vladimir @idovac, {to ja vodi od Sofija so Zagreb, mo{ne detalno i
plasti~no go skicira odnesuvaweto na voda~ot na VMRO, koja sega e
raspar~ena i taa, prakti~no i ne postoi kako homogena organizacija.
Udobniot `ivot na Van~o vo vilata na Tu{kanec vo Zagreb, mu
ovozmo`i da ja obezbedi svojata i egzistencijata na soprugata Men~a, bez
ogled {to i ovoj prestoj mo`e da se smeta isklu~ivo kako emigrantski. Od
ovie pozicii, toj se obiduva da gi povrze raskinatite ni{ki na
organizacijata, da animira del od svoite stari sorabotnici vo Bugarija i vo
okupiranata Makedonija, no vo isto vreme, pravi napori da go privle~e vrz
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
177
sebe vnimanieto na Hitler i na Musolini, sorabotuvaj}i pritoa i so Ante
Paveli}…
Nesomneno e i toa deka Hitler mo{ne docna }e go svrti svoeto
interesirawe kon Mihailov, i deka dolgo vreme go dr`i nastrana, kako
sredstvo {to mo`e da se aktivira koga }e pritreba.
Vo svoite bele{ki od ovoj period, Van~o Mihailov }e zapi{e: ‚ Kon
krajot na vojnata, Germancite sami me pobaraa da objavam nezavisna dr`ava
Makedonija…Za da ne pomislat deka otka`uvam, i za da mi veruvaat na
moite zborovi, zaminav duri vo Skopje. No, ottamu im javiv deka e mo{ne
docna za eden takov proekt. Im javiv deka pred mojot narod ne mo`am da
zemam takva, odgovornost…Me pu{tija da si zaminam `iv i zdrav…‛
Proektot za edna vakva samostojna Makedonija pod pokrovitelstvo na
Germanija, }e propadne u{te vedna{, po pristignuvaweto na Mihailov vo
Skopje, vo septemvri 1944 godina. Toj od Skopje javuva deka nalogot na
negovite naredbodava~i e nevozmo`en.
Ivan Mihailov e vo vistonska stapica i, sekako, krajno razo~aran
{to vo Makedonija prakti~no nema svoi privrzanici, osven eden ‚grst’
predavnici, pa site planovi za doa|awe na ~elo na nekakva obedineta
Makedonija, napolno pa|aat vo voda, od prosta pri~ina {to vo toj period
Makedonija, re~isi celata e oslobodena…
Kolku {to ni be{e dostapno, mo`evme da zaklu~ime deka patot na
Ivan Mihailov od Zagreb kon poslednoto emigrantsko duvlo, vo Rim, vodi
niz pove}e evropski lavirinti i skrivali{ta, so falsifikuvani paso{i i
sokrivawe na vistinskiot identitet. Mihailov i ovoj pat, kako i vo 1934
godina, koga bezglavno ja napu{ta Bugarija, so soprugata Men~a Karni~u go
prodol`uva svoeto pate{estvie kon novi emigrantski prostori…
Od osloboduvaweto na Makedonija i sozdavaweto na makedonskata
samostojna dr`avnost, vo federalna dr`ava so drugite jugoslovenski narodi,
po~nuva i periodot na kontinuiranoto progonstvo na voda~ot na nekoga{nata
VMRO-Van~o Mihailov. Toj, vo narednite 45 godini do smrtta vo Rim vo
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
178
1990 godina, }e bide napolno izoliran, emigrant vo Rim, koj nikoga{ nema
da stapne na makedonska zemja, a isto tolku e nepo`elen i vo Bugarija.
Vedna{ po vojnata, odnosno po osloboduvaweto na Makedonija, za
koe Mihailov, postojano }e go upotrebuva terminot ‚poslednata katastrofa‛,
vo Rim se sozdava mihailovisti~ki krug od emigranti, a voda~ot }e
formira i takanare~en Glaven stan vo okolinata na gradot.
Stravot za sopstvenata bezbednost, opsednatosta i zagri`enosta od
konstituiraweto na makedonskata dr`avnost, se osnovnite elementi vo
iscrpnite izve{tai , bele{ki i dokumenti, {to Mihailov }e gi skladira vo
sopstvenata arhiva vo ‚Glavniot stan.‛ Ovaa arhiva, okolu koja, podocna }e se
krene golema pra{ina i interes od najrazli~ni sredini, treba da bide
predmet i na na{eto interesirawe.
Ottamu, ne e ni{to ~udno, {to ovaa obemna arhiva pretstavuva i
denes interes za niza istra`uvawa so opredeleni celi, napati i za
zloupotreba…
Prvite dve do tri godini, Van~o Mihailov od ‚Glavniot stan‛ vo
Rim }e se obide, vo {to sekako i uspeva, da formira edna porazgraneta
mre`a na svojata emigrantska agentura vo Evropa i vo Amerika. Se povrzuva
so potesnite krugovi okolu Makedonskata patriotska organizacija (MPO), za
koja do`ivotno }e tvrdi deka toj ja rakovodi i deka stoi na nejzino ~elo.
To~no e deka MPO materijalno go pomaga Van~o Mihailov, i deka toj
povremeno se javuva vo nivniot vesnik ‚Makedonska tribuna‛, me|utoa,
rakovodstvoto na ovaa organizacija uporno }e doka`uva deka Mihailov
nikoga{ ne bil voda~ na MPO, tuku na negovata VMRO i deka od niv bil
materijalno pomagan.
Koga negovata agentura od emigranti }e bide konsolidirana, Van~o
Mihailov }e po~ne da gi dobiva prvite informacii. Taka, vo eden razgovor
so svojot informator, {to go vodi vo vilata vo okolinata na Rim, na 28
April 1950 godina, otkako }e go islu{a svojot sogovornik, toj }e izjavi deka
‚treba da bidat podgotveni za dadeniot moment, odnosno, koga toj }e dojde
na vlast vo Makedonija‛, pa pritoa, na svojot sorabotnik }e mu postavi niza
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
179
pra{awa, {to go interesiraat i koi se ‚mo{ne bitni za toj negov daden
moment‛, odnosno za negovoto doa|awe vo Makedonija, na ~elo na ‚edna
negova vlada za koja toj vr{i podgotovki‛.
Vo programata {to treba da ja realiziraat negovite sorabotnici, a
koja toj li~no ja bele`i, se nao|aat i ovie zada~i: dali se vr{i mobilizacija
na vojnici i od koi godini na ra|awe, da se doznae kade i kolku vojska ima
vo Makedonija, koja armija e smestena tamu, koj e komandantot na taa armija
vo Skopje, a koj e politi~ki komesar kakvo oru`je ima, ima li tenkovi, dali
se gradat aerodromi, se ispra}a li vojska na gr~ka granica i dali navistina
ima incidenti na ovaa, a posebno na bugarskata granica. Neodbe`ni se i
pra{awata za kasarnite i drugi voeni objekti, voenite u~ili{ta, kako i toa,
kakva e ekonomskata polo`ba, koi se novite fabriki, `elezni~ki prugi i
sli~no.
Programata, Van~o Mihailov samo delumno ja spomenuva vo
razgovorite so svoite sorabotnici, {to sega s# po~esto gi vodi po rimskite
hoteli i kafeani. Delovite od taa programa, kako i site negovi planovi od
ovoj vid, sepak, ne ostanuvaat vo ‚dlaboka konspiracija‛. ‚Vovedot‛ vo
planovite za doa|awe na Mihailov vo Makedonija vo edna ‚osloboditelna‛
misija, po~nuva vaka:
‚Da se najde mo{ne doverliv ~ovek vo [tabot na Armijata vo
Skopje, da bide ‚na{inec‛, da gi mrazi Jugoslavija i Srbija, so kogo bi
vospostavile najkonspirativna vrska, a vo po~etokot ne bi mu davale nikakvi
zada~i. Vo samata UDBA, treba da se pronajde ~ovek, ili pove}emina, po
mo`nost me|u samite rakovoditeli, pa duri i Cvetko Uzunov – Abas, da im
se sugerira da se vrazumat i da stanat privrzanici za slobodna i nezavisna
Makedonija…‛
Mihailov, najmnogu smeta na pridobivawe na rakovodni li~nosti,
kako i na dezerteri od nivnite redovi, i od redovite na toga{nite narodni
pratenici, so koi bi formiral vlada so nego na ~elnata pozicija !?
…Vo avijacijata treba da se pronajde eden ~ovek-pilot, koj bi bil
podgotven za sekakov podvig, i da smeta na toa deka, vo dadeniot moment,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
180
}e treba da odleta so avion od Makedonija vo Vatikan, za da ja donese
novata vlada na Makedonija…
Vo april 1956 godina, vo Rim, Mihailov ima edna pogolema i
podolga sredba so informatorite. Kako po nepi{ano pravilo, go postavuva
pra{aweto: ‚[to stanuva so onoj nesre}en Venko Markovski?‛, a potoa
vedna{ po~nuva glasno da komentira, ne do~ekuvaj}i go odgovorot. Eve {to
odgovara na sopstvenoto pra{awe (inaku staveno vo negovite neodbe`ni
bele{ki pri sekoja sredba): ‚Toj ~ovek e nesre}en, i, ako se sledi negoviot
`ivot toj e nesre}en vo vistinska smisla na zborot. Li~no ne go saka{e
srpskiot re`im, be{e progonuvan, doa|a{e vo Bugarija, no i tamu be{e
progonuvan i zatvoran, zamina vo novata dr`ava, a i se bore{e za nea, no i
tuka padna vo zatvor.
Venko Markovski 5 godini osudenik na Goli Otok
Ako go razgleduvame kako poet, pak ista nesre}a. Pa duri i u{te
pogolema. Ona {to toj go ima napi{ano, ne mo`e da se odre~e, a za onie za
koi pi{uval, najmnogu go apsea. Go apse{e car Boris, a potoa go apse{e i
Tito…‛
Ponatamu, Mihailov }e se interesira-dali Venko Markovski ja
napa|al od po~etokot dene{nata azbuka vo Makedonija, pri {to mu e
odgovoreno deka toa e to~no, kako i podatokot deka Venko, pred sudot, suden
za Informbiroto, go napa|al re`imot vo Makedonija. Na ovaa informacija,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
181
Mihailov }e dodade: nekoj francuski novinar, negov star prijatel, doznal
deka pred sudot se dr`el mnogu dobro…
…Vo vtorata polovina na mesec januari i vo po~etokot na fevruari
1962 godina, Van~o Mihailov ima taen sostanok so pretstavnicite na
usta{kata organizacija na [panija. Se sre}ava so usta{kiot emigrant
Ibrahim Pjani}, koj `iveel vo taga{na Zapadna Germanija, inaku biv{
usta{ki polkovnik od vremeto na NDH na Ante Paveli}, so kogo Mihailov go
vrzuva prijatelstvo u{te od okupatorskite godini, koga Van~o pomina ‚vo
senka‛ kaj poglavnikot nad tri godini.
Na sostanokot, pokraj Mihailov, Pjani} i pridru`bata, koja go
bele`i i sledi razgovorot, ima i gosti od {panskiot General{tab,
nekolkumina sve{tenici, kako i pretstavnici na nekoi stranski sili,
zainteresirani ‚pokroviteli‛ na emigracijata, od koja redovno crpat
informacii za Balkanot.
Tema na razgovorot se zdru`eni neprijatrelski dejstvija protiv
Jugoslavija, a vo toj kontekst, sekako i protiv Makedonija.
Na sostanokot doa|a do izraz vzaemnata `elba na usta{kata i na
mihailovisti~kata emigrantska agentura, za obedinuvawe i dobli`uvawe na
stavovite na ovie organizacii vo odnos na zaedni~ka dejnost sprema ‚svoite‛
republiki, i, voop{to protiv Jugoslavija. Na sostanokot }e stane zbor i za
sozdavaweto na takanare~enata hrvatska vojska vo emigracija, i za nejzinoto
okrupnuvawe so zdru`uvawe so mihailovistite, za sodejstvo vo eventualni
akcii, i nivno poofanzivno nastapuvawe protiv toga{nata Jugoslavija. Van~o
Mihailov, varijantata za jadro od predavnici vo Makedonija, i nasilno
smenuvawe na vlasta so emigrantska vlada na ~elo so nego, sega }e ja ponudi
kako ‚formula‛ na sojuzno jugoslovensko nivo.
Vaka zdru`enata emigracija, na ovoj sostanok, {to }e prodol`i
nekolku dena, }e diskutira i za akcijata nare~ena ‚Marsej‛. Stanuva zbor za
dobro obmislen plan za izvr{uvawe atentat na ‚evreinot‛-Josip Broz Tito.
Vo taa prigoda, koga se razgleduva planot, vtoriot biv{ usta{ki oficer,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
182
generalot Vjekoslav Luburi}, }e istakne, deka za organizirawe na edna vakva
akcija, planot ‚Marsej‛ go ima izraboteno li~no Van~o Mihailov.
Imenuvaweto na ovoj plan, bezdrugo, asocira na poznatiot atentat
vrz kralot Aleksandar vo Marsej, pri {to be{e ubien i francuskiot
minister Luj Bartu. I pokraj odbivaweto na Mihailov, da go ospori svoeto
u~estvo vo organiziraweto na atentatot na kral Aleksandar, osven
priznanieto deka na Paveli} mu go stavil ‚na raspolagawe‛ svojot terorist,
Vlado ^ernozemski, so vakvi i sli~ni ‛koincidencii,‛ se nayiraat mnogu
vistini i okolu ovoj damne{en atentat.
Vlado Crnozemski
…U{te vo pedesettite godini, Van~o Mihailov, pred svoite
sorabotnici }e ~ita od svoite bele{ki, deka Jugoslavija ne mo`e da se
odr`i kako takva, i, spored nego, taa voop{to ne # spas za Makedonija.
Jugoslavija, veli Mihailov, mo`e da se raspadne, od kogo bilo, po~nuvaj}i
od Hrvatska, od Kosovo, ili pak od Makedonija. Nie treba da si barame
nezavisna Makedonija…
Na sostanokot so svoite sorabotnici, vo mesec fevruari 1952
godina, toj go ‚predviduva‚ raspa|aweto na Jugoslavija, vo duhot na svoite i
na koncepciite na drugite emigrantski sili vo Evropa i vo Amerika. Ova
‚predviduvawe‛ poa|a od veruvaweto, deka negovata organizacija }e navleze
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
183
vo Makedonija, otkako ‚drugite‛ }e ja zavr{at operacijata na raspa|awe na
novata dr`ava.
Ve}e e jasno deka i Moskva e protiv Jugoslavija, pa saka da ja
uni{ti. A, {to smeta Zapad, posebno Amerika? Mislam deka nim, vakva
Jugoslavija im e potrebna u{te izvesno vreme. Tie ne se edinstvenite {to
mislat taka, tuku vaka razmisluva celiot zapaden svet. Site se soglasni,
deka nema da ostavat da egzistira nekakov si socijalisti~ki re`im vo
Jugoslavija.
[to toa zna~i?
Toa zna~i deka koga bilo i kako bilo, Titovata Jugoslavija }e ja
snema. Na ova Zapad ve}e raboti. Kako }e go izvede toa, zasega ne se znae.
Zna~i, Jugoslavija e osudena na smrt. Dali toa }e dojde preku Kosovo, preku
Makedonija, ili pak preku Hrvatska, odedna{, ili pak, nadvore{nite
faktori toa }e go nalo`at, toa e posebna rabota, no {tom Jugoslavija nema
potpora na Istok, taa }e se raspadne…
Na krajot, svoeto viduvawe na ova pra{awe, vaka }e go zaklu~i:
‚Dali nie, vo Makedonija, da ja poddr`uvame Jugoslavija? Sekako – ne !
Nikako ! Za nas, Jugoslavija, vsu{nost # – Srbija ! I nikakvi iluzii ne
treba da se ima vo nekakvo si jugoslovenstvo. Nie treba da gi spoime Egejska
i Pirinska Makedonija, so sega{nata, i da se sobereme vo edna celina…
Mihailov }e po~ine na pragot na raspa|aweto na Jugoslavija,
zaedno so neostvarenata negova `elba za nezavisna i cela Makedonija.
Patem, Van~o Mihailov go iska`uva i svojot strav od planovite na
Golema Albanija i na Golema Bugarija, koi mo`at & da se dogovorat da ja
podelat Makedonija !...
Vo tekot na 1989 godina i 1990 godina, Ivan (Van~o) Mihailov }e
bide vo centarot na vnimanieto. Toj }e po~ine na 05 Septemvri vo 8.40 ~asot
po italijansko vreme, vo vilata vo Rim, vo 94-ta godina od `ivotot. Vo ovoj
period, s# do letoto 1990 godina, za Van~o mnogu }e se zboruva, za nego
projavuvaat interesirawe najrazli~ni slu`bi i sredini, ne samo od
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
184
emigrantskiot svet, taka {to toj, pretsmrtno e vo fokusot na edno pomasovno
kontaktirwe so nego i so negovite sorabotnici koi go opslu`uvaat.
Letoto na 1990 godina e vo poln ek, a vo vilata, vo Glavniot stan
na Van~o Mihailov, Vida Boeva strogo gi kontrolira rabotite i taa e
najupatenata vo sostojbata na ~ovekot, kogo u{te od poodamna }e go stavi pod
svoja kontrola.
Mihailov e mrtov, a {to se slu~uva so pogrebnata ceremonija,
odnosno, vo kakva funkcija taa }e bide stavena?
Vida Boeva, ‚portparolot‛ na Van~o Mihailov, prva }e ja soop{ti
oficijalnata vest za smrtta na svojot ‚lider‛, vo Glavniot stan vo vilata vo
blizinata na Rim. Taa, vesta za smrtta na Mihailov prvin }e mu ja soop{ti
na pretsedatelot na CK na MPO, Ivan Lebanov, a potoa ja pra}a do radioto
‚Slobodna Evropa‛. Stranskite agencii vedna{ }e reagiraat, a bugarskite
mediumi, posebno bugarskata televizija, predni~i vo plasiraweto na
‚tragi~nata zaguba‛, za {to ima i svoj komentar.
Vo tekot na denot, vo Glavniot stan vo Rim, telefonite postojano
yvonat. Se javuvaat so so~uvstvo negovite privrzanici od Evropa, a i nekoi
postari ~lenovi na MPO,koi so svojata mihailovisti~ka pripadnost, pove}e ne
se tolku eksponirani vo organizacijata, me|utoa, ostanale privrzanici na
dvi`eweto na Mihailov. Inaku, denta, vo Glavniot stan }e se javat i
pretstavnicite na vrhovisti~kite dru{tva vo Sofija, koi }e insistiraat,
‚nivniot‛ Van~o Mihailov da bide pogreban vo Bugarija, i toa tokmu na
Pirin Planina, vedna{ do Todor Aleksandrov !
Vida Boeva ima ‚odgovor‛ na site pra{awa. Taa }e izjavi deka
posledna `elba na Mihailov mu bila tokmu toa – da bide pogreban na
Pirin Planina, do Todor Aleksandrov, samo mu pre~el komunizmot vo
Bugarija !
Ve}e poso~eniot pe~at i drugite mediumi, }e ja prenesat i ovaa
vest:
‚Vo Rim, na 11 Septemvri 1990 godina e pogreban emigrantot Van~o
Mihailov. Na pogrebot prisustvuvale sedumdesetina lica od Bugarija,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
185
Belgija, od drugite zemji na Evropa, od Amerika, kako i pove}emina negovi
prijateli od Italija‛.
Taka, na pogrebot, od Bugarija prisustvuvaat: Angel Dimitrov,
pratenik na toga{niot bugarski pretsedatel @equ @elev, Nasko Mihailov,
bratot na Van~o Mihailov, nastanet vo ]ustendil, Hristo Matov, vnuk na
nekoga{niot pretstavnik na zadgrani~niot komitet na VMRO so isto ime i
prezime, kako oficijalen pretstavnik na ‚Makedonskite bratstva‛od Sofija,
kako i petmina neimenuvani ~lenovi na ovaa asocijacija.
Od mihailovisti~koto emigrantsko dru{tvo ‚Todor Aleksandrov‛ od
Brisel vo Belgija , na pogrebot se prisutni pove}emina, me|u koi i Risto
Kara|ozov, Mite Tomelakov i Branko Smi~kov. Tie opredelile eden od niv da
odr`i i pro{talen govor.
Kako {to bilo najaveno odnapred, od SAD i Kanada dopatuvale na
pogrebot: vladikata na ‚bugarsko – makedonskite crkvi‛ Kiril Vlada~ki
(Jon~ev), negoviot zamenik, sve{tenikot \or|i Nedelkovski od Fort Vejn,
Stefan Mitov, sve{tenik vo ‚makedonsko - bugarskata crkva‛ Sveti Ilija
Prorok od Ohajo, Boris Drangov, sve{tenik vo ‚makedonsko – bugarskata
crkva‛ Sveti \or|i od Toronto, i , vo imeto na CK na MPO, Ivan Il~ev od
Va{ington.
Od Usta{kata organizacija HOP vo Kanada, bil ispraten samo
venec, i pokraj toa {to Van~o Mihailov so niv ~esto sorabotuval i pravel
planovi za diverzii i za atentati na Josip Broz Tito. Tie, ne }e go udostojat
so li~en pretstavnik svojot sorabotnik Mihailov. Inaku, italijanskiot,
bugarskiot i emigrantskiot pe~at, celosno }e go odbele`at pogrebot vo
negovata manifestantnost, so detali {to sekako mu odgovarale na
organizatorot.
Imeno, na pogrebot prisustvuvale i bugarskiot generalen konzul vo
Rim, trojca slu`benici od bugarskata ambasada, kako i dopisnikot na
Bugarskata telegrafska agencija od Italija, Rumen Mihailov. Kon ovaa
‚procesija‛se priklu~il i bugarskiot arhimandrit vo Vatikan, \or|i Eldrov,
li~en prijatel na Mihailov, kako i nekolkumina italijanski prijateli.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
186
Kov~egot bil pokrien so crveno – crno zname, a vo grobot bila
stavena ‚svetena zemja‛ od Vardarska, Pirinska i Belomorska Makedonija !
Tro{ocite za pogrebot gi pokrival CK na MPO od Amerika.
Dostapna literatura:
‚ISTORIJA‛-Spisanie na Sojuzot na
Istoriskite dru{tva na SRMakedonija
br. 2 - 1973 godina – Skopje
‚Osloboditelnite borbi na Makedonija‛-
Hristo Siljanov – tom vtori
‚Sto godini sega{nost‛-
Veroqub Andonovski
‚Goce Del~ev‛- Dimitar Dimeski
‚VMRO – 100 godini borba za Makedonija‛-
Krasimir Karaka~anov
‚MAKEDONIJA – Kratko istorisko svedo{tvo‛-
Milen Kumanov
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
187
RASPAR^E
--PODELBATA NA MAKEDONIJA--
Nebrojna dokumentacija, arhivska gra|a, zapisi i bele{ki od tu|i
kako i od doma{ni izvori, so svoite podatoci zadovolitelno potvrduvaat
deka:
Makedonija vo svoite prirodno-etnografski granici: na sever - do
zad [ar Planina, Skopska Crna Gora do Moravskata Dolina i Rila
Planina; na istok – do grebenot na Rodopskite Planini i rekata Mesta; na
jug – do Beloto More, do Olimp i planinite na desniot breg od rekata
Bistrica; na zapad – od Pind Planina, drugata strana na Beloto
(Ohridskoto) i Prespanskoto Ezero i Korab Planina.
Vaka rasposlana vo srcevinata na Makedonskiot Poluostrov
(Balkanski), zafa}a povr{ina od okolu 68.000 km2.- naselena # so ne{to
pove}e od 3.300.000 `iteli.
So svojata geografska i strategiska polo`ba na Makedonskiot
Poluostrov (Balkanski), so gradot Solun kako glaven primorski i trgovski
centar, so svoite stopanski resursi i prirodni bogatstva, Makedonija stana
objekt na agresivna i aspiratorska politika na sosednite ‚bur`oasko –
monarhiski dr`avi‛, po nivnoto osloboduvawe od Otomanskata Imperija…
Pominaa devedesetidevet Leta Gospodovi od podmolnoto
raspar~uvawe na na{ata drevna, Bibliska i Sveta zemja Makedonija; od
strana na ‚novoroden~iwata od epruveta‛: ‚Albanija, Bugarija, ‚Grcija‛ i
Srbija‛, odobreno od ‚golemite sili‛ ili Evropa – ‚bludnica vavilonska‛; so
stramniot miroven dogovor od 28-mi Juli do 10-ti Avgust 1913-to Leto
Gospodovo odr`an vo Bukure{t, so {to celosno makedonskoto tkivo be{e
ras~ere~eno i podareno na ovie ‚~etiri monstruozni – takanare~eni dr`avi‛.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
188
‚Oslobodeni od turskiot jarem so vojnata ~ija pretpostavka be{e da
ja oslobodat, a vsu{nost celta be{e da ja porabat i me|usebe da si ja
podelat Makedonija, ovaa zemja ne dobi nikakva izmena. Postana periferna
teritorija na Bugarija, ‚Grcija‛, Srbija i eden mal del na Albanija. Otkako
bea isterani turskata armija i turskite ~inovnici – paraziti, be{e
vospostaven nov voen, policiski i administrativen re`im na soodvetnite
okupatori.
Od konfuzniot period koj po~nuva so invazijata na sojuzni~kite
balkanski vojski pa s# do Bukure{kiot dogovor 1913 godina, se slu~ija
brojni, ~esto i krvavi sudiri i raspravii za okupirawe na {to pove}e km2.
od Makedonija. Se slu~uvalo nekoe selo ili grad da bide staveno pod
dominacija dvodelna ili tridelna i se razbira na golemo prokletstvo za
mesnoto naselenie. Spored zborovite na Romen Rolan ‚Makedonija be{e
‚oble~ena‛ vo `elezen korset (mider) koj odvaj i dozvoluva{e da di{e‛.
@an Volv
So posredstvo na Romanija, pod pretsedatelstvo na Majoresko, bila
svikana konferencija vo Bukure{t na 28 Juli 1913 godina. Pobednicite gi
zabrzaa diskusiite za de se izbegne vme{uvawe na Avstrija vo ovie sferi i,
na 10 Avgust 1913 godina, e potpi{an Bukure{kiot dogovor.
Bugarija ja dobiva Pirinska Makedonija so 6.800 km2.i 400.000
`iteli;
‚Grcija‛ ja dobiva Belomorska Makedonija so Solun ili 34.600
km2.i 1.600.000 `iteli;
Srbija ja dobiva teritorijata na Vardarska Makedonija isto~no od
Struma so 26.700 km2. i 1.200.000 `iteli;
Od toga{ prezgolemenata ‚Grcija‛ se prostira na 120.000 km2.,
Bugarija na 114.000 km2., Srbija na 82.000 km2.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
189
Ovie dr`avi pokraj teritorijalnite dobivki od Makedonija dobile i
drugi otomanski teritoriii taka {to francuskoto nedelno spisanie
‚Lilustrasion‛ od 13 Fevruari 1915 godina dava statisti~ki podatoci kako
rezultat na Bukure{kiot dogovor, odnosno dobivkite od istiot.
--BUKURE[KI DOGOVOR--
28-mi Juli do 10-ti Avgust – 1913 god.
‚‛Vo Bukure{t, se pregovara{e za Makedonija. Navistina, imeto
Makedonija ne se ni spomenuva, no vo su{tina, se s# vrti okolu nejzinata
teritorija. [to se slu~uvalo vo tie 12 dena na pregovorite koga Makedonija e
podelena i koga ‚Grcija‛ go stekna tri mileniumskoto pravo vrz ovaa zemja?
Kakva bila ulogata na Rusija, Francija, Italija i Avstrija vo tekot na tie
12 dena ispolneti so diplomatski zamki i nadmudruvawa ne samo me|u
Bugarija, ‚Grcija‛ i Srbija, tuku i me|u ‛golemite sili‛ koi gi
ras~istuvale svoite smetki preku grbot na pomalite zemji?‛
Vtorata balkanska vojna zapo~nala so sudirite me|u Bugarija,
‚Grcija‛ i Srbija vo juni 1913 godina vo vrska so razli~nite sfa}awa za toa
na koja dr`ava kolkav del od Makedonija treba da i pripadne. Podocne`nite
analizi poka`ale deka e mnogu verojatno oti Bugarija }e uspeela da izvojuva
pobeda na dvata fronta, dokolku takvata situacija ne ja iskoristela
Romanija koja pottiknata od Francija i Velika Britanija, i objavila vojna na
Sofija. So ogled na toa {to severniot del na Bugarija bil re~isi bez vojska,
romanskite odredi na po~etokot na juli ednostavno se pro{etale niz
bugarskata zemja i stignale pred kapijata na bugarskiot glaven grad. Istoto
go iskoristila i Turcija koja otvorila ~etvrti front protiv bugarskata
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
190
vojska. Po ova porazot na Bugarija bil neminoven, pa taa pobarala prekin na
neprijatelstvata i pregovori.
Na 27 Juli 1913 godina, nedela, so srpski brod na koj se veele
srpskoto, crnogorskoto, ‚gr~koto‛ i romanskoto zname, vo Turnu Severin
zaedno pristignale srpskata, ‚gr~kata‛ i crnogorskata delegacija. Bile
pre~ekani od Treanea Gre~eano, {ef na romanskiot dvorski protocol. Ottuka,
so voz zaminale za Bukure{t. Vo razgovorot so eden dopisnik na romanski
vesnik, pretsedatelot na srpskata Vlada i {ef na srpskata delegacija,
Nikola Pa{i}, vedna{ po pristignuvaweto izjavil: ‚Po pra{aweto za
Gevgelija, me|u nas i ‚Grcite‛nema nikakvo nesoglasuvawe. Ako i Bugarite ja
poka`at istata dobra volja, pregovorite brgu }e zavr{at‛. Na toa se
nadovrzal i gr~kiot delegat Dimitar Panas: ‚Me|u nas i Srbite nema
nesoglasuvawa. Gevgelija nema da ni pravi problem‛.
Vo me|uvreme, na pat kon Bukure{t bila i bugarskata delegacija,
predvodena od ministerot za finansii i pretsedatel na Liberalnata partija,
Dimitar Ton~ev.
30 JULI 1913 GODINA
Pregovorite zapo~nale na 30 Juli 1913 godina vo 16 ~asot so sednica
na delegatite na zavojuvanite zemji vo romanskoto Ministerstvo za
nadvore{ni raboti. Prvi pristignale Srbite i Crnogorcite, potoa Bugarite,
‚Grcite‛ i na kraj romanskite delegati. Za pretsedava~ na sednicata bil
izbran pretsedatelot na romanskata Vlada, Titu Majoresku. Toa bil prv den
koga delegatite se zapoznavale me|u sebe, no i so sodr`inata na nivnite
polnomo{tva. Bilo konstatirano deka site osven pretstavnicite na Crna Gora
imaat neograni~eni ovlastuvawa za vodewe pregovori i za sklu~uvawe mir.
Prvite signali bile deka pome|u Romanija i Bugarija & Srbija i Bugarija
brgu }e bide postignat dogovor. Se nagovestuvalo deka seriozen problem mo`e
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
191
da ima vo pregovorite me|u Bugarija i ‚Grcija‛ poradi makedonskoto
pristani{te Kavala.
No i pokraj najavite deka rabotite mo`ebi }e odat lesno, u{te pred
da zapo~nat pregovorite, odnosite me|u Srbija i Bugarija dopolnitelno se
zaostrile poradi toa {to Bugarite pobarale od Romancite da go za{titat
naselenieto od gradot Vidin, tvrdej}i deka ako vo nego prva vleze srpskata
vojska, koja se nao|ala na tri kilometri od gradot, }e se slu~i masakar. Vo
Srbija toa e protolkuvano kako diplomatski obid na bugarskata delegacija
da vnese razdor vo dobrite odnosi me|u Romanija i Srbija & kako intriga na
Bugarite. Podocna se doznalo deka na vakov ~ekor Bugarija bila sovetuvana
od Italija, koja poradi svoite interesi vo Albanija i Belomorskite ostrovi,
ne bila nakloneta kon ‚Grcija‛ i Srbija.
Na istiot sostanok, po predlog na gr~kiot premier Elefteros
Venizelos koj ja predvodel gr~kata delegacija, bilo dogovoreno od 31 juli vo
17 ~asot, da zapo~ne primirje na site boi{ta. Celosnoto primirje trebalo da
se vospostavi vo rok od pet dena, odnosno do 05 Avgust. Dokolku do toj
datum ne se postignal dogovor ili dokolku ne bile dadeni garancii deka }e
bide postignat dogovor pod uslovi prifatlivi za site strani,
neprijatelstvata }e prodol`ele.
31 JULI 1913 GODINA
Vtor den od razgovorite koj povtorno zapo~nale vo 16 ~asot.
Sostanokot trael polovina ~as pri {to bilo dogovoreno sprotivstavenite
strani treba me|usebno, na posebni i odvoeni sredbi da gi re{at spornite
pra{awa, a na konferencijata da gi iznesuvaat samo tie vo vrska so koi ne
bila postignata soglasnost. Potoa, vo ve~ernite ~asovi se vodele posebni
razgovori me|u srpskiot premier Pa{i} i bugarskiot {ef na delegacijata
Ton~ev, po {to sledela sredba i razgovor me|u Ton~ev i Venizelos.
Prethodniot den Venizelos izjavil deka Kavala mora da ostane gr~ka i u{te
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
192
edna{ potvrdil deka problemot so Gevgelija nema da se pojavi i deka gradot
najverojatno }e i pripadne na Srbija.
Istovremeno, vnimatelno se slu{ale porakite {to doa|aat od
golemite sili, pred s# Velika Britanija, Francija, Rusija i Avstro –
Ungarija. Denta vladeelo uveruvawe deka nitu edna od niv nema ni{to
protiv Srbija da ja dobie Makedonija od desnata i od levata strana na
rekata Vardar, se do Gevgelija. Izvesen nemir vnele napisite vo nekoi
avstriski vesnici deka sepak zaradi ramnote`a na Balkanot, na Srbija treba
da & pripadne samo teritorijata od desnata strana na Vardar, a na Bugarija
levata strana i pristani{teto Kavala.
Na 31 Juli se pojavila i vesta deka Bugarite mo`at da go istaknat
pra{aweto za avtonomija na Makedonija, kako posledna {ansa da gi spre~at
aspiraciite na Srbija i ‚Grcija‛. Vedna{ stignala i reakcijata na
dopisnicite na nekoi balkanski vesnici od Pariz koi izvestile deka
Francija smeta oti toa pra{awe e re{eno i potsetile deka na pregovorite vo
London po zavr{uvaweto na Prvata balkanska vojna, istiot predlog go
ponudila i Turcija. Toga{, tokmu od Bugarija bilo odgovoreno deka Turcija
zaboravila na rezultatite od vojnata i deka preddlogot za avtonomna
Makedonija ne mo`e da se prifati. Porakata bila jasna: ako sega Bugarija
go postavi istoto pra{awe taa fakti~ki se odnesuva kako & Turcija, zo{to
ne zema predvid deka e porazena vo vojnata, no }e go dobie istiot odgovor
{to & samata mu go dala na turskiot pretstavnik na pregovorite vo London.
Toa se denovi koga ‚Grcija‛ i Srbija u`ivale ogromna poddr{ka od Francija
i Velika Britanija koj vo dvete zemji gledale brana protiv {ireweto na
avstriskoto i ruskoto vlijanie na Balkanot.
01 AVGUST 1913 GODINA
Od 10 ~asot se vodele razgovori me|u srpskata, gr~kata i
crnogorskata delegacija od edna strana i bugarskata od druga. Vo tekot na
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
193
razgovorite na Bugarija i bile ispora~ani barawata na sojuznicite.
Prethodno, bugarskata i romanskata delegacija postignale dogovor so koj
Bugarija & ja otstapila Dobruxa na Romanija. Bugarite ekspresno se
dogovorile so Romancite, nadevaj}i se deka na toj na~in }e uspeat vo
natamo{niot tek od razgovorite Romanija da se odnesuva kako neutralna
strana bidej}i interesot ve}e & # zadovolen.
Oficijalnata konferencija pod pretsedatelstvo na Majoresku
zapo~nala vo 16 ~asot no bila prekinata otkako bilo konstatirano deka
sojuznicite i Bugarite s# u{te ne postignale dogovor.
Denta bila vidliva nervozata poradi turskoto osvojuvawe na Edrene
i izve{taite deka naselenieto izleglo da proslavuva upatuvaj}i mu
blagodarnost na sultanot. Poradi toa, ruskiot ambasador vo Bukure{t im
sovetuval na ‚Grcija‛ i Srbija {to poskoro da postignat dogovor so Bugarija
za da se izbegnat kavgite i za da mo`e Rusija da i go garantira Edrene na
Sofija. Dva dena podocna stanala jasna nervozata na Rusija: tokmu na 01
Avgust, turskata vlast na nekolku ~asa go zatvorila preminot preku Bosfor
za trgovski brodovi. Podocna preminot bil otvoren, no porakata bila dovolno
silna za da se krene panika vo Rusija, odnosno vo Sankt Petersburg. Koga }e
posaka, Turcija mo`e da ja blokira Rusija & ako taa preku Bugarija ne najde
drug izlez kon more, se nao|a vo prili~no nezgodna polo`ba. Tokmu zatoa,
Rusija od pozadina }e ja poddr`uva Bugarija vo nejzinoto barawe da go dobie
pristani{teto Kavala i toa bilo edno od klu~nite pra{awa okolu koe se
kr{ele pregovorite.
02 AVGUST 1913 GODINA
Denot zapo~nal so izjavata na bugarskiot premier Radosavov za
vesnikot ‚Cajt, deka ve}e sega mo`e da se smeta oti mirot e postignat i
deka {to se odnesuva do podelbata na Makedonija, nema da ima
nesovladlivi pre~ki zatoa {to golemite sili go zadr`aa pravoto da go
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
194
imaat posledniot zbor‛. Izjavata poka`uva deka Bugarite se obiduvale so
pomo{ na diplomatski sredstva da izdejstvuvaat {to pogolem del od
Makedonija za sebe, no duri i vo slu~aj na nepovolen razvoj na nastanite, se
nadevale na pomo{ od Rusija i Avstro – Ungarija po zavr{uvawe na
pregovorite. Pra{aweto za avtonomija na Makedonija po francuskiot
neoficijalen signal ve}e ne bilo spomenuvano.
Vo tekot na denot Srbija i ‚Grcija‛ pove}e bile anga`irani na
diplomatski pat vo vrska so problemot na vleguvaweto na Turcija vo Edrene,
istaknuvaj}i deka toa pra{awe, koe se obiduva da go nametne Rusija, nema
vrska so pregovorite vo Bukur{t. Ako Bugarija ima problem so Turcija, neka
se obrati kaj golemite sili za toa, bil zaedni~ki stav na srpskata i gr~kata
delegacija.
Na 02 Avgust obelodeneti se barawata na sojuznicite postaveni dva
dena pred toa. Od Bugarija bilo pobarano granicata da se povle~e po rekata
Struma, linijata da odi s# do Egejsko More, potoa Bugarija da se odka`e od
site predlozi povrzani so ostrovite vo Egejsko More, da prifati pla}awe na
ot{teta i da dade garancii za naselenieto vo Trakija za sloboda, u~ili{ta
i crkva vo op{tinite ozna~eni kako gr~ki. S# pove}e se kristaliziral &
stavot na golemite sili za Kavala. Vesnicite prenesuvvat deka zad idejata,
pristani{teto da i pripadne na Bugarija zastanale ne samo Rusija, tuku i
Avstrija i Italija, dodeka Francija, Velika Britanija i Germanija
insistirale toa da i pripadne na ‚Grcija‛. Denta se ~ekal signal od Bugarija
za toa dali gi prifa}a barawata na sojuznicite, za da mo`e da se
prodol`i primirjeto koe zavr{uvalo na 05 Avgust.
Propagandata bila aktivna i za vreme na pregovorite. Taka na 03
Avgust srpskite i gr~kite vesnici bile preplaveni so izve{tai za masakrite
{to bugarskata vojska gi izvr{ila vo Seres. Vo belgradska ‚Politika‛ bilo
objaveno i nekoe pismo od zdru`enie na gr~ki `eni, koi navele deka vo edno
selo vo blizinata na Seres, Bugarite im zaka~ile yvon~iwa na `enite gi
terale goli da igraat okolu ognot vo koi `ivi gi frlale nivnite deca.
Podocna, Karnegievata komisija gi istra`uvala site naodi za zlostorstvata
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
195
vo Seres (i ne samo tamu) i utvrdila deka vo najgolem broj slu~ai stanuvalo
zbor za lagi na Grcite i Srbite. Bilo utvrdeno deka vo napadot na gr~kata
vojska vo Seres, bugarskite edinici po~nale da se povlekuvaat vo bezredie, po
{to bile ubieni nekoi zatvorenici vo zatvorot, no kako {to smeta
Komisijata, toa bilo storeno samovolno od ~uvarite. Eden od gr~kite
zatvorenici koj nemal pari da go potkupi ~uvarot, bil bukvalno zakovan za
podot so bajonet. No pokraj ovoj primer, Komisijata utvrdila deka pove}eto
naodi za bugarskite zlodela se izmisleni i deka nivnata cel e propagandna.
Taka, na primer, vo eden gr~ki izve{taj se naveduvalo deka e ubien i
direktorot na Otoman bankata vo Seres, no ~lenovi na Komisijata imale
mo`nost da se vidat i porazgovaraat so nego. Ne mu falelo nitu vlakno od
glavata.
Nasproti toa, istata Komisija utvrdila deka gr~kata vojska
sistematski vr{ela zlostorsva vrz negr~koto naselenie vo Seres. Golem del od
ubistvata bile izvr{eni na 14 Juli, koga edna bugarska regularna edinica
uspeala da ja porazi gr~kata milicija nadvor od Seres i napladne po~nala da
vleguva vo gradot. Najmalku 60 ili 70 zatvorenici, naveduva Komisijata, s#
u{te bile `ivi, a nivnite ~uvari – ‚Grci‛ re{ile brzo da ja zavr{at
svojata rabota. Dvajca zatvorenici (Angelov i Limonov) uspeale da izbegaat,
a drugite, premnogu oslabeni za da se spasat, bile zavrzani. Gi nosele na
kolewe po ~etvorica ili petmina, no ubivaweto bilo neefikasno, pa desetina
uspeale da pre`iveat, kako {to zapi{al eden ~len na Komisijata, so rani
{to bile takvi kakvi {to nanesuva mesar koga se obiduva da koli lu|e kako
{to bi zalklal ovca.
Sepak, izve{tajot na Karnegievata komisija e praven podocna, a vo
tie denovi na pregovori vo Bukure{t, propagandata na pobednicite vo vojnata
rabotite gi prika`uvala mnogu poinaku.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
196
03 AVGUST 1913 GODINA
Denot minal vo diplomatski obidi na bugarskata delegacija da
dobie u{te malku vreme, nadevaj}i se deka golemite sili }e i go ostavat
delot od Makedonija na levata strana na Vardar do Gevgelija. Srbija
ostanala nepopustliva baraj}i gi Kriva Palanka, Kratovo, [tip, Radovi{,
Ko~ani, Strumica i Gevgelija. Site delegacii, osven romanskata imale
me|usebni sredbi i vo vrska so Kavala, no dogovor ne bil postignat poradi
toa {to Bugarija s# u{te se nadevala deka mo`e da go dobie pristani{teto.
Nasproti toa, francuskiot, britanskiot i germanskiot stav bil deka na
Bugarija & e dovolen izlezot na Egejsko More isto~no od Kavala. Posleden
predlog na Bugarite bil deka za Kavala e potrebno u{te da se pregovara, a
deka se otka`uvaat od site pregovori vo vrska so srpskite predlozi za
teritorijata od levata strana na Vardar, no baraat da im ostanat [tip i
Ko~ani. Dokolku ja dobijat Kavala, Bugarite istaknale deka se podgotveni
da se otka`at od dvata grada. Srpskata delegacija go zavr{ila denot so
ubeduvawe deka situacijata e takva {to Bugarija }e mora da popu{ti i po
odnos na ova barawe.
Pritisokot na vremeto bil s# poo~igleden, a ‚Grcija‛ i Srbija,
uvereni vo svojata voena nadmo}, po~nale po kuloarite da {irat glasini deka
# mo`no site delegacii da gi napu{tat pregovorite, {to bi zna~elo obnova
na vojnata so ogled na toa {to primirjeto istekuvalo na 05 Avgust vo 17
~asot popladne. Romanskiot vesnik ‚Vitoril‛ ve}e najavil deka gr~kata i
srpskata vojska imaat plan za nova zaedni~ka akcija protiv Bugarija.
Sprotivno na taa diplomatska poraka, a vo ramki na vojnata {to se vodela
preku vesnicite, avstriskiot ‚ Viner Algemajne Cajtung‛, povikuvaj}i se na
diplomatski izvori vo Viena napi{al deka vo Avstrija se smeta oti gr~kite
i srpskite barawa se preterani i deka ne bila zemena predvid voljata na
golemite sili.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
197
04 AVGUST 1913 GODINA
Vo vrska so pregovorite me|u delegaciite bil daden den za pauza, a
bila svikana plenarna sednica so cel da se prodol`i primirjeto. Toa & bilo
storeno, a molkot na oru`jeto bil prodol`en za tri dena. I pokraj denot za
odmor, delegaciite sepak razgovarale, pa Bugarite istapile so nov predlog:
se otka`ale od [tip i Ko~ani, no sega go ostavile baraweto za Radovi{ i
Strumica kako gradovi od koi po nitu edna cena ne mo`at da se otka`at. Vo
neformalniot del od razgovorite bilo zabele`ano deka Bugarite s# u{te
polagaat mnogu nade` vo Avstrija, Rusija i Italija i deka se nadevaat oti
kakva & da bide sodr`inata na potpi{aniot dogovor, toj }e bide revidiran
od golemite sili vo nejzina polza. ‚Grcite‛ u{te edna{ istaknale deka
nemaat namera da ja otstapat Kavala. Romanskite pretstavnici ja iskoristile
prilikata da ka`at deka pregovorite me|u niv i Bugarija se zavr{eni, no
deka romansko – bugarskata granica }e ja smetaat za kone~na duri otkako }e
bide postignata celosna soglasnost me|u site delegacii za site pra{awa.
Toa deluvalo kako eden vid {ok za delegacijata na ~elo so Ton~ev koja
smetala deka manevarot za odvojuvawe na Romanija od Srbija i ‚Grcija‛ vo
prvite dva dena uspeal. Nasproti toa, zborovite na Majoresku bile sfateni
kako direktna voena zakana od Romanija kon Bugarija vo slu~aj taa da
prodol`i da gi otfrla barawata na ‚Grcija‛ i Srbija.
05 AVGUST 1913 GODINA
Konferencijata zapo~nala vo 16 ~asot. Otkako bil usvoen zapisnikot
od prethodniot den, zbor pobaral gr~kiot premier Venizelos koj istaknal
deka dobil pismo od kralot Konstantin so koe toj go izvestil deka na
bugarsko – gr~kata linija na razgrani~uvawe na frontot, voen bugarski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
198
pretstavnik im rekol na prednite gr~ki oddelenija deka neprijatelstvata }e
prodol`at u{te istiot den. Na toa reagirale bugarskiot {ef na
delegacijata Ton~ev, kako i prisutniot ~len Ivan Fi~ev (na~alnik na G [),
koj rekle deka za toa ni{to ne znaat i deka kralskata depe{a mo`ebi e
rezultat na nekakva zabluda. Potoa po zapo~nuvawe na razgovorite, Bugarite
istaknale namera da se otka`at od barawata povrzani so Vardarska
Makedonija, no deka insistiraat na Kavala i Orfanskiot Zaliv. Odgovorot
na Venizelos bil deka vo ‚Grcija‛ }e izbie revolucija ako pristani{teto bide
otstapeno na Bugarija.
Denot minal & vo znak na vestite za dilomatskiot pritisok na
Rusija i Italija vrz ‚Grcija‛ vo vrska so Kavala. Celata igra okolu ova
pristani{te ja vodele na edna strana Velika Britanija i Francija, a na
druga Avstrija i Rusija. Kon ovie poslednite se pridru`ila i Italija. Na 04
Avgust ‚ Frankfurter Cajtung‛ napi{al deka bez ogled na toa {to }e
potpie{e Bugarija, n# samo vo vrska so Kavala, tuku i voop{to, celiot
dogovor }e dobie na zna~ewe duri otkako }e bide revidiran od golemite sili.
Istiot den ‚Rojters‛ javil deka Bugarija sepak }e popu{ti i }e gi prifati
site barawa na ‚Grcija‛i Srbija kako & deka Turcija se soglasila da se
povle~e od Edrene, no, za vozvrat bara finansiski koncesii od Evropa,
istovremeno insistiraj}i povlekuvaweto od gradot da bide izvedeno na na~in
koj }e go za~uva dostoinstvoto i na vojskata i na dr`avata.
Denta , romanskiot minister za finansii Margoloman zapo~nal so
organizirawe ru~eci vo ~est na delegaciite, a prviot ru~ek bil vo ~est na
srpskiot premier Nikola Pa{i}.
06 AVGUST 1913 GODINA
Ova e denot koga # postignat dogovor me|u site strani. Srbija gi
dobila [tip, Ko~ani, Radovi{ i Gevgelija, a ‚Grcija‛ – Kavala. Bugarija,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
199
a so toa Rusija i Avstro – Ungarija, za zagubile bitkata. No, zatoa
Strumica i Ksanti bile ostaveni pod vlast na Sofija (sepak, podocna,
prviot grad }e i bide daden na Srbija, a vtoriot na ‚Grcija‛). Sednicata
traela od 16 do 20 ~asot, a bilo dogovoreno naredniot den da se zapo~ne so
sostavuvawe na finalniot dogovor za mir koj oficijalno bi bil potpi{an.
Toa e den koga Srbite se potsetile na Bukure{kiot dogovor od 1812 godina,
koga poradi potrebata da se sprotivstavi na Napoleon, Rusija gi povlekla
svoite vojski od Balkanot i ja ostavila Srbija na cedilo po {to Osmanliite
povtorno ja vospostavile vlasta nad Belgrad. Ovoj pat, likuvale Srbite
velej}i deka nepravdata stara sto godini e ispravena.
O7 AVGUST 1913 GODINA
Sostanokot zapo~nal vo 17 ~asot i 15 minuti. Bil potpi{an
protokolot od prethodniot den koga e postignata soglasnosta me|u
pregovara~kite strani. Bila formirana komisija {to }e go sostavi mirovniot
dogovor. Primirjeto bilo prodol`eno na neodredeno vreme, a bile zapo~nati
razgovori za demobilizacija na vojskite. Romanskata Vlada, nezavisno od
toa, ve}e zapo~nala so demobilizacija. Golem nemir kaj sojuznicite vnela
vesta deka Avstrija i Rusija }e baraat revizija na postignatiot dogovor.
Gr~kiot premier Venizelos pro~ital pismo so koe se izrazuva
`alewe poradi zabunata koja nastanala vo vrska so informacijata od 05
Avgust deka bugarskite pretstavnici na frontot iska`ale oti
neprijatelstvata }e prodol`at. Potoa, istapil pretstavnikot na Crna Gora,
Matanovi}, koj pro~ital memoar so barawata na ovaa dr`ava. Vo Memoarot
istaknal deka, koga Crna Gora stapila vo vojna ne znaela deka postoi dogovo
r za podelba na teritorii me|u Srbija i Bugarija (od fevruari 1912).
Bidej}i vo vojnata taa zagubila 17.000 lu|e, {to za zemja koja vo toa vreme
imala samo 300. 000 `iteli # ekstremno mnogu, Matanovi} najavil deka i
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
200
Crna Gora bara da dobie teritorii koi bi & ovozmo`ile natamo{en posiguren
i pobezbeden razvoj.
Potoa romanskiot pretsedava~ Majoresku ja pro~ital oficijalnata
nota od Avstro – Ungarija i Rusija so koja dvete sili najavile deka }e go
revidiraat dogovorot. Vedna{ sledela i reakcijata na Francija koja izjavila
deka Pariz ne dobil nikakvo barawe za revizija na dogovorot i deka vo sekoj
slu~aj }e bide protiv takvo ne{to.
08 AVGUST 1913 GODINA
Izgotven e tekstot na mirovniot dogovor i najaveno # negovo
potpi{uvawe za 10 Avgust, ponedelnik. Vo dogovorot ne bila vnesena
bugarskata `elba za negova revizija. So dogovorot se odredeni granicite
me|u Romanija, Srbija, ‚Grcija‛ i Bugarija. Pra{aweto za Edrene e ostaveno
za re{avawe od strana na golemite sili {to od Bugarija bilo prifateno
za{to se nadevala deka so toa vsu{nost se otvora mo`nost za dopolnitelno
vme{uvawe na Avstrija i Rusija vo celiot proces i za revizija na celiot
dogovor. Bilo utvrdeno & deka finalniot dogovor nema da ima nikakvi
dopolnitelni klauzuli i protokoli.
Vo me|uvreme, porane{niot bugarski premier Ge{ov ve|e zaminal
za Sankt Petersburg so ideja da izdejstvuva od Rusija revizija na dogovorot.
Ruskiot stav za Kavala bil objasnet preku romanskite vesnici, a se sveduva
na toa deka izlezot {to Bugarija go dobiva na Egejsko More e bez dobri
pristani{ta, a deka edinstveno pristani{te koe gi zadovoluva potrebite na
Rusija # tokmu Kavala. Nasproti ova, britanskiot stav bil deka dogovorot od
Bukure{t treba da se smeta za kone~en.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
201
Vo ‚Grcija‛ ve}e zapo~nalo slavewe. Kralot Konstantin naredil, na
site tvrdini od Dardanelite do Janina od topovite da bidat ispukani po 101
plotun. Vesnicite naveduvaat deka gr~kite gradovi bile ukraseni i osvetleni
do docna vo no}ta, posebno vo Atina kade sekoj dom imal zaka~eno ne{to vo
znak na op{tata radost.
Kralot Konstantin do gr~kite vojnici
VIE JA SOZDADOVTE ‚GOLEMA GRCIJA‛
Na 08 Avgust, po povod postignatiot dogovor me|u ‚Grcija‛ i
Bugarija, gr~kiot kral Konstantin gi upatil slednite zborovi do gr~kata
vojska:
Oficeri, podoficeri, vojnici i mornari,
V~era vo Bukure{t e potpi{an protokol so koj se odredeni novite
granici me|u ‚Grcija ‚ i Bugarija.
Na{ata granica na sever i istok po~nuva od sredinata na
Prespanskoto Ezero, pominuva niz dolinata me|u Bitola i Lerin, potoa odi
niz visokite planini ju`no od Mariovo i severno od Meglen, pominuva ju`no
od Gevgelija i potoa, me|u Dojran i `elezni~kata stanica, niz Dojranskoto
Ezero, minuva kraj Kula, pa kraj Demir Hisar, se iska~uva na planinata
^engel, minuva ju`no od Melnik i Nevrokop i ostavaj}i go Ksanti, odi po
rekata Mesta do nejzinata utoka.
Oficeri, podoficeri, vojnici i mornari. Vie ste tvorci na novata
zgolemena ‚Grcija‛. Va{ata krv, va{ite napori, va{ata borba, va{ata
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
202
hrabrost i va{ata istrajnost dovedoa do toa ‚Grcija‛ da stane golema,
po~ituvana i slavna vo celiot svet. Moeto srce se stega od pomislata deka
golem broj od moite hrabri vojnici nema da gi ~ujat ovie moi zborovi, no
nivnata krv ne e zaludno proleana. Neka bide ve~en pomenot na na{ite junaci
padnati na bojnoto pole.
Vam, koi pre`iveavte, vi go iska`uvam svoeto voodu{evuvawe za
va{ite juna~ki dela i gord sum {to sum voda~ na takva vojska i flota.
Narediv na site da se izdadat spomenici. Siguren sum deka za srceto na
sekoj od vas ~uvstvoto deka ja napravivte ‚Grcija‛ golema e najgolema
nagrada. Na{eto delo u{te ne e dovr{eno. Tatkovinata treba da bide silna,
mnogu silna.
Da `ivee gr~kata vojska !
Da `ivee gr~kata flota !
Konstantin
09 AVGUST 1913 GODINA
Nedela. Delegaciite bile vo is~ekuvawe na naredniot den koga
trebalo da se stavat potpisite na dogovorot.
10 AVGUST 1913 GODINA
Potpi{an e Bukure{kiot dogovor. Pred potpi{uvaweto gr~kiot
pretstavnik Nikola Politis, profesor po me|unarodno pravo na Pariskiot
univerzitet imal predlog ~lenot 1 da glasi: Za da se vospostavi mir i
harmonija me|u dogovornite strani …, itn. Bugarskiot pretstavnik Simeon
Radev ne se soglasil so zborot harmonija, po {to toj bil izbri{an pa se
pristapilo kon potpi{uvawe. Vo krugovite na delegaciite ova `ivo se
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
203
komentiralo, a imalo i takvi koi vo odbivaweto na zborot ‚harmonija‛
gledale lo{ znak.
Kako i da bilo sledele potpisite so koi e zavr{ena Vtorata
balkanska vojna i e podelena makedonskata teritorija. Podocna se vr{eni
odredeni izmeni, pa, na primer, Strumica e pripoena kon Srbija , a
Bugarija izgubila sekakov izlez kon Egejskoto More, no vo osnova se zapazil
dogovorot {to bil postignat vo romanskiot glaven grad. Taka zavr{ilo 12 –
dnevnoto pregovarawe vo Bukure{t i potpi{uvaweto na dogovorot koj denes
kaj Makedoncite se smeta za eden od klu~nite momenti vo ponovata istorija.‛
Dostapna literatura:
‚Fokus‛ – 04 April 2008 god.
‚@itie na soncequbivite‛ – Milan J. Jov~eski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
204
GOLEMATA VISTINA
Nikoga{ ne se sramam i ne se pla{am da ja pi{uvam vistinata !...
Eve eden mal broj na makedonski izrodi od ponovata istorija koi bea
protiv samostojna i nezavisna makedonska dr`ava:
-Lazar Koli{evski (Koli{evi})
-Strahil Gigov
-Mihailo Apostolski
-Kiro Gligorov
-Cvetko Uzunovski – Abas
-Zlate Biqanoski
-Vera Aceva
-Panta Marija
-Blagoja Popov
-Kole ^a{ule
-Elisija Poposki
-Krste Crvenkoski
-Kiro Orov~anec
-Riste Bunte
-Lile ^aloska (`ena na Koli{evski)
-Vidoe Smilevski – Bato
-Lazar Mojsov
-Aleksandar Grli~kov
-Kiro Xajkov
-Rampo Desoski
-Angel ^emerski &
za golem sram i `al, mnogu, mnogu drugi.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
205
Faksimil od rakopisot, kako rabotna verzija na avtorot
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
206
MOLBA OD MITE APOSTOLOV MATOVSKI DO MINISTEROT NA VOJNATA
ZA OSLOBODUVAWE NA SIN MU MIHAIL MITEV (MIHAJLO APOSTOLSKI) OD
GERMANSKOTO ZAROBENI[TVO
[tip, 23Juli 1941 god.
Gospodin general,
Sin mi, MIHAIL MITEV, aktiven major vo {tabot na Dravskata
divizija, e zaroben vo borbite okolu gradot Qubqana i odveden vo
zatvorskiot logor VESTNE, blizu do gradot Milano.
Si dozvoluvam da Ve zamolam naju~tivo, gospodin generale, da
bidete taka dobri i da napravite soodvetni postapki, taka{to mojot sin koj
{to e Bugarin, rodum od bugarskiot grad [tip, da bide osloboden.
Gospodin general, si dozvoluvam da Vi ka`am, deka sum eden od
prvite dobri Bugari vo gradot [tip, rabotam za Bugarija i bugar{tinata,
a i vo vojnata bev u~esnik vo bugarskta armija i ranet na albanskta granica
od neprijatelski kur{um, i od toa ranuvawe ostanav invalid. Posle
zavr{uvaweto na vojnata, sopstveniot imot go najdov uni{ten i razgraban i
ostanav kako obi~en ~evlarski rabotnik vo golema siroma{tija, {to so maka
mo`ev da go prehranam moeto mnogu~leno semejstvo.
Edinstvenata nade` i uteha za mene i semejstvoto # sega zarobeniot
moj sin Mihail, koj {to stapil na slu`ba vo srpskata armija, n# od qubov
kon dr`avta, tuku kako krajno siromav da najde privremeno pribe`i{te, so
nade` deka eden den }e se vrati vo svojata tatkovina i }e mo`e da im
slu`i na na{iot sakan bugarski car i dr`ava.
O~ekuvam molbata da mi bide udovolena i Vi ostavam Vam srde~no
po~ituvawe.
(p) (Mite Apostolov)
(Rezolucija:) Rim, za osloboduvawe, (p) 2. 7.1941 g.
CVA, f. 20, on.4,a.e.25. Original, rakopis.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
207
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
208
Onie koi bea za samostojna, nezavisna i cela Makedonija bea na
razno-razni i yverski na~ini progonuvani, zatvorani, ubivani i gi iskusuvaa
‚ubavinite‛ na mnogute strogi zatvori – ‚logori na smrtta‛.
Goli Otok
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
209
SUDSKI PROCESI PROTIV MAKEDONCI
VO MAKEDONIJA OD TOGA[NIOT JUGOSLOVENSKI RE@IM
PROCESOT VO PRILEP NA 15 APRIL 1945 GODINA
Voeniot sud vo gradot Prilep gi osudil na smrt so strelawe
slednite Makedonci:
1. Petar Spirov Spasev od Prilep;
2. D-r Petar Ivanov Brdarov od Prilep;
3. Dimitar Najdov od Prilep, u~itel;
4. Jovan Cekov od selo Dren, Prilepsko;
5. Ilija T. Angelov od selo Dren, Prilepsko;
6. Petar N. Stojanov od selo Dren, Prilepsko;
7. Petar Petrov od selo Dren, Prilepsko;
8. Aleksandar Haxizdravev od Prilep, od vidnoto semejstvo
Haxizdravevi, osuden na smrt posmrtno, zatoa {to e ubien na ulica bez sud;
9. Icko Sr~ar od Prilep – posmrtno, zatoa {to e ubien pred
vratata na svojot dom bez nikakvo sudewe;
10. Kiro Tamburkata – sin na Icko Sr~ar, osuden na smrt bez
strelawe, zatoa {to preminal vo ilegala;
11. Veli~ka Grozdanova [amova od Prilep, na 10 godini strog
zatvor;
12. Atanas Stanu{evski od selo Bela Crkva, Prilepsko, na 15
godini strog zatvor.
PROCESOT VO SKOPJE OD 28 MAJ DO 02 JUNI 1945 GODINA
1. Spiro Kitan~ev od Skopje, toga{en pretsedatel na gradot Skopje,
u~esnik vo borbi vo stara Jugoslavija, osuden na smrt so strelawe;
2. Dimitar ^katrov od Prilep, in`ener, eden od osudenite vo
Skopskiot studentski proces od 1927 godina, le`el 10 godini vo zatvorite na
stara Jugoslavija, isklu~itelno po~ituvan vo celata Makedonija za svoteto
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
210
ma~eni{tvo, viden borec za slobodata na Makedonija – osuden na smrt so
strelawe;
3. Dimitar \uzelov od Dojran, direktor na Radio Skopje, doktor po
filosofija, eden od osudenite vo Skopskiot studentski proces od 1927
godina, aktiven deec za slobodata na Makedonija – osuden na smrt so besewe
poradi neprimerno odnesuvawe pred sudot;
4. D-r Panajot Stan~ev Hitrov, lekar – osuden na smrt so strelawe;
5. Zaharij Velkov Ivanov, ~inovnik od Sofija – osuden na
do`ivoten strog zatvor;
6. Nikola Atanasov Ikonomov od Sofija, ~inovnik vo Skopje - osuden
na 7 meseci prinudna rabota;
7. D-r Blagoj Pan~ev, ekonomist, pomo{nik na toga{niot
pretsedatel na gradot Skopje – osuden na 5 godini;
8. D-r Dimitar Nedelkov Raev, advokat, porane{en oblasten
direktor na Skopskata oblast – osuden na smrt so besewe;
9. Azis Ibraim, Tur~in, no dobronameren gra|anin;
PROCESOT VO VELES OD 30 MAJ 1945 GODINA
Voeniot sud pri Komandata na Vele{kata oblast gi osudil slednite
lica:
1. Quben \o{ev Bre~kov, 22-godi{en od Veles – osuden na 10
godini zatvor;
2. Todor Petrov Kargov, od Veles, 43 –godi{en osuden na 2 godini
zatvor;
3. Blagoj Aleksov ^u{kov, od Veles, u~enik vo gimnazija – osuden
na 5 godini strog zatvor;
4. Lazar Aleksov Kicov, od Veles, 57-godi{en- osuden na 10.000
dinari kazna.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
211
PROCESOT ZA NACIONALNI PRA[AWA VO [TIP OD 31 MAJ 1945 GODINA
Po Zakonot za makedonskite nacionalni pra{awa vo gradot [tip se
osudeni slednite lica:
1. Ilija Haxisankov, od [tip – osuden na 6 godini strog zatvor;
2. Vasil Puzderliev, od [tip – osuden na 10 godini strog zatvor;
3. Ivan Palzanliev, od [tip, aptekar - osuden na 1 godina
prinudna rabota i celosno odzemawe na imotot;
4. Dimitar Haxigligorov, od [tip, advokat - osuden na 2 godini
zatvor i celosno odzemawe na imotot.
PROCESOT VO SKOPJE OD KRAJOT NA FEVRUARI DO
PO^ETOKOT NA MART 1946 GODINA
Specijalniot sovet na Vrhovniot sud vo Skopje go razgledal deloto za
11 u~esnici i organizatori na akcijata za poddavawe na Memorandum do
Golemite sili od imeto na Makedonija so cel da se sozdade nezavisna
makedonska dr`ava pod pokrovitelstvo na OON. Osudenite 11-mina se
slednite:
1. Konstantin Hrisimov –Smilec, u~itel, roden vo seloto
Star~i{ta, Dramsko, potomok na slavniot vojvoda Stojan Karastoilov –
osuden na 20 godini zatvor;
2. D-r Dimitar Zlatarev od Ohrid – osuden na 14 godini zatvor;
3. D-r Ilija ^ulev, lekar od Kavadarci – osuden na 10 godini
zatvor. Umrel od te{kite izma~uvawa vo zatvorot;
4. Stefan Kuzmanov, finansov ~inovnik vo Bitola, od selo Smilevo
– osuden na 15 godini zatvor;
5. Kosta Dinev od Bitola, ~inovnik – osuden na 9 godini zatvor;
6. Petar Ta{ulov od Negotno, ~inovnik vo Skopje - osuden na 4
godini zatvor;
7. In`. Kiril Pecakov, agronom od Bitola – osuden na 3 godini
zatvor;
8. Atanas Acev, ~inovnik od Bitola – osuden na 2 godini zatvor;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
212
9. Stefan Lazarov, zemjodelec od Bitola-osuden na 2 godini
zatvor;
10. Metodij Svetiev, student od Bitola – osuden na 1 godina
zatvor;
11. Luka Sekulov, ~evlar od Bitola – osuden na 1 godina zatvor.
Site osudeni bile ~lenovi na organizacijata imenuvana pod imeto
‚Demokratski front na Makedonija – Ilinden 1903 god.‛
PROCESOT VO SKOPJE NA 10 MART 1946 GODINA
Skopskiot Okru`en sud gi osudil slednive 9-mina Makedonci:
1. Trajko Popov od selo Ra{tak, Skopsko–osuden na smrt so
strelawe;
2. Borislav Gradi{ki - osuden na 20 godini zatvor;
3. Nikola Popov od Ra{tak - osuden na 8 godini zatvor;
4. Milorad (Ratko) Gradi{ki – osuden na 9 godini zatvor;
5. Eftim Ivanov Ga{ev od Skopje – osuden na 12 godini zatvor;
6. Milka J. Cvetanova – osudena na 5 godini zatvor;
7. Ana Kostova – osudena na 5 godini zatvor;
8. Branislava J. Cvetanova – osudena na 3 godini zatvor;
9. Slobodka Dileva – osudena na 1 godina zatvor.
PROCESOT VO SKOPJE OD 19-21 NOEMVRI 1946 GODINA
1. Metodija Andonov-^ento od Prilep, okolu 46-godi{en, doskore{en
pretsedatel na Prezidiumot na ASNOM-osuden na 11 godini strog zatvor;
2. Bo{ko Nedanov Zagoranliev od Prilepsko, osuden na …godini;
3. Mitre Krstev Mitreski od Prilepsko, osuden na …godini;
4. Nedelko Mitrov Makreski od Prilepsko, osuden na …godini;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
213
^ento i negovite istomislenici bile osudeni, zatoa {to sakale da
izbegaat nadvor od Makedonija i da podnesat Memorandum do Pariskata
mirovna konferencija od imeto na Makedonija, za sozdavawe na samostojna
makedonska dr`ava pod za{tita na OON.
PROCESOT VO KO^ANI NA 27 DEKEMVRI 1946 GODINA
1. Dimitar Medarov, star ~len na VMRO-osuden na smrt so
strelawe. Spored nekoi podatoci Medarov se samoubil pred strelaweto;
2. Jordan Dimitrov-osuden na 15 godini strog zatvor;
3. Slavko Sokolov Dimitrov-osuden na 10 godini strog zatvor;
4. Aleksi Naumov-osuden na 5 godini zatvor;
5. Stojan Stoilkov-osuden na 5 godini zatvor;
6. Manasko Despotov-osuden na 5 godini zatvor;
7. Ivan Ta~ev Georgiev-osuden na 5 godini zatvor;
8. Todor Spasov-osuden na 5 godini zatvor;
9. Nikola Varadinov-osuden na 5 godini zatvor;
10. Boris Apostolov-osuden na 5 godini zatvor.
Osudenite bile organizirana grupa, koja{to imala za cel da se
bori za sozdavawe na makedonska samostojna dr`ava pod pokrovitelstvo na
Golemite sili.
PROCESOT VO SKOPJE OD 25 - 29 MART 1947 GODINA
1. D-r Konstantin Hristov Terziev od Kuku{, 75-godi{en-osuden na
smrt so strelawe i celosno odzemawe na imotot;
2. D-r Vasil Ivanov od Strumica, 54-godi{en-osuden na smrt so
strelawe;
3. D-r Kosta Nikolov Tren~ev od selo Vladimirovo, Berovsko, 55-
godi{en-osuden na smrt so strelawe;
4. Metodij Popov od selo Budinarci, Berovsko, prv progimnaziski
u~itel, 60-godi{en-osuden na smrt so strelawe;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
214
5. Blagoj Ga{tev od selo Vladimirovo, Berovsko, star {umski
~uvar-osuden na smrt so strelawe;
6. Sve{tenik Nikola Ivanov Popov od selo Rusinovo, Berovsko-
osuden na smrt so strelawe;
7. Asen Donev Temov od [tip, berber-osuden na smrt so strelawe;
8. Toma Davkov od selo Gorni Balvan, [tipsko, zemjodelec-osuden
na 20 godini strog zatvor. Po nekolku dena umrel vo zatvorot;
9. Kiril Evtimov Sivevski od selo Robovo, Berovsko, u~itel-osuden
na 15 godini strog zatvor. Po~inal vo zatvorot od te{koto izma~uvawe;
10. Georgi Gocev od selo Pan~arevo, Male{evsko, trgovec-osuden na
12 godini strog zatvor;
11. Dimitar Grigorov Peev od Strumica-osuden na 10 godini strog
zatvor. Umrel vo zatvorot;
12. Boris ^arak~iev od Radovi{, progimnaziski u~itel-osuden na
15 godini strog zatvor;
13. Milan Trajkov od Radovi{, ~inovnik od Skpoje-osuden na 8
godini strog zatvor.
Ovie 13-mina makedonski patrioti se obvineti za sozdavawe na
organizacija, koja{to treba da raboti za sozdavawe samostojna dr`ava
Makedonija pod za{tita na OON. Kako voda~i se poso~eni trojca doktori, a
kako ~lenovi-vidni dejci od razni mesta. Procesot zavr{uva so sedum
smrtni presudi i {est presudi na dolgogodi{en strog zatvor.
PROCESOT VO SKOPJE OD 11 – 13 MAJ 1948 GODINA
1. Angel D. Mi{ev, ~inovnik od selo Ska~inci, Vele{ko-osuden na
smrt so strelawe i celosno odzemawe na imotot;
2. Saravko K. Gelev, zemjodelec od selo Bru{ani, Kavadare~ko-
osuden na smrt so strelawe i celosno odzemawe na imotot;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
215
3. @ivko J. Ilievski, elektrotehni~ar od selo Vata{a,
Kavadare~ko-osuden na smrt so strelawe;
4. Van~o Arsov Bo`inovski, sve{tenik od selo Dolenci, Kru{evsko-
osuden na 15 godini strog zatvor;
5. Don~o Popandonov od selo Vata{a, Kavadare~ko-osuden na 15
godini strog zatvor;
6. Temelko Ne{kovski od selo Belo Pole, Prilepsko- osuden na 12
godini;
7. Pando Ko~ov Atanasov od selo Ska~inci , Vele{ko, zemjodelec-
osuden na 20 godini strog zatvor i celosno odzemawe na imotot;
8. Slobodko Sokolov, zemjodelec od selo Manastirec, M.Brodsko-
osuden na 18 strog zatvor;
9. Ferdo Jovanov, zemjodelec od selo Marena, Kavadare~ko-osuden
na 20 godini strog zatvor i celosno odzemawe na imotot;
10. Milan Mi{evski Haxiatanasov, zemjodelec od Negotino,
Tikve{ko-osuden na 10 godini strog zatvor.
PROCESOT VO OHRID - 1946 GODINA
1. Ilija Kocarev od Ohrid, 70-godi{en, toga{en pretsedatel na
gradot Ohrid, patriot i po~ituvan od Ohri|ani-osuden na 20 godini. Umrel
posle izleguvaweto od zatvorot, celosno oslepen.
2. Sava Kocarev od Ohrid, 45-godi{en-osuden na 15 godini zatvor;
3. Vlado Kocarev od Ohrid;
4. i 5. Dvajcata bra}a Jakov~evi od Ohrid;
6. Toma Gajdaxiev od Dojran, 45-godi{en-osuden na smrt, potoa
smrtnata presuda e preina~ena i osuden # na 20 godini zatvor;
7. Stoj~o To{ev od selo Nikoli}, Dojransko, 60-godi{en-osuden na
20 godini zatvor;
8. Nikola Argirov od selo Nikoli}, Dojransko, 45-godi{en,
zemjodelec-osuden na 15 godini zatvor;
9. Naum~e Josifov od Ohrid, porane{en ~len na VMRO i vojvoda.
Osuden na smrt, a potoa pomiluvan.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
216
PROCESOT VO KRU[EVO - 1946 GODINA
1. Georgi Karev od Kru{evo, 65-godi{en, brat na proslaveniot
vojvoda Nikola Karev, voda~ na Ilindenskoto vostanie vo Kru{evo i
pretsedatel na Makedonskata Republika so sedi{te vo Kru{evo. Zadu{en vo
specijalna kelija na samiot kraj od odle`uvaweto na zatvorot;
2. Mihail Karev, sin na Georgi Karev od Kru{evo-osuden na
dolgogodi{en zatvor.
ODDELEN PROCES VO BITOLA – 1946 GODINA
1. D-r Asen Tatar~ev, lekar, patriot, odle`al 5-godi{na zatvorska
kazna vo stara Jugoslavija, podnesol od imeto na Makedoncite, Peticija do
OON, inaku lojalen gra|anin-posle te{ko izma~uvawe osuden e na 5 godini
zatvor;
2. D-r Vlado Tuxarovski, od selo Qubojno, Prespansko, rabotel vo
Bitola kako lekar-osuden na…godini zatvor;
3. Cane Kostov-Kandiloto, advokat-osuden na…godini zatvor.
PROCESOT VO PRILEP – 1948 GODINA ZA VMRO-VSKA DEJNOST
Vo 1948 godina bile osudeni i zatvoreni kako ~lenovi na VMRO
slednite Prilep~ani i makedonski patrioti:
1. Blagoj Mrmev-Kura, zemjodelec, 45-godi{en, {ura na Pavel
[atev. Mnogu izma~uvan vo zatvorot, go dr`ele vo karcel, bezmilosno e
gazen so noze. Osuden e na 10 godini zatvor, koj{to dokraj go izdr`al i potoa
si po~inal;
2. \ore od Zagorani, zemjodelec, 55-godi{en-osuden na dolgi
godini zatvor;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
217
3. Rampo Topli~anec, trgovec, odle`al zatvor vo porane{na
kralska Jugoslavija kako ~len na VMRO. Osuden e na dolgi godini zatvor,
po~inal za brzo po izleguvaweto od zatvorot;
4. Penata-nepoznato;
5. Ko~o [iva~ot, vo vojnata bil {umski ~uvar-osuden;
6. Mihata Kiselov, zlatar, ~len na VMRO-osuden;
Slednite Prilep~ani se ubieni ili umreni od te{kite izma~uvawa:
7. Jordan Karaxov-ubien;
8. Koca Karaxova, sopruga na Jordan-yverski ubiena;
9. Cvetan Dvor~anec, umrel vo zatvorot od izma~uvaweto;
10. Taki Zlatarot, izma~uvan vo zatvorot i umrel od do`iveanite
stradawa;
11. Cveta Kalpakova-osudena na smrt, izma~uvana vo zatvorot i
potoa ubiena;
12. Mihail Todorov-osuden na smrt i ubien.
SUDENI VO RAZLI^NI PROCESI I VO RAZLI^NO VREME
NO SO NEDOVOLNI DOKAZI ZA PRESUDITE
1. Don~o Apostolov od Tetovo;
2. Kiril Avram~ev od selo Stojakovo od Strumi~ko;
3. Toma Klenkov od Struga, rabotel vo gradot Sveti Nikole,
ekonomist. Golem deec vo organiziranata borba, bil vo kontakt so hrvatski
patrioti, osuden e na dolgi godini zatvor, kade go izgubil sopstvenoto
zdravje;
4. Dobrila Toma Klenkova, sopruga na Toma Klenkov, aptekarka vo
gradot Sveti Nikole, golem poddr`uva~ na svojot soprug vo nacionalnoto
delo. Klenkovi se od staro revolucionerno semejsvo;
5. Hristo Dabni~ki od selo Dabnica, Kavadare~ko-osuden na 12
godini zatvor, kade posle te{kite izma~uvawa & umira;
6. Krsto [olev od selo Drago`el, Kavadare~ko-osuden na 12 godini
zatvor, od te{kite izma~uvawa ostanuva do`ivoten invalid;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
218
7. Trajko Temelkov od selo Drago`el, Kavadare~ko-osuden na 12
godini zatvor;
8. Roza Kojzeklieva od [tip, u~itelka po istorija. Umrela vo
zatvorot Idrizovo;
9. Jordan ^katrov od Prilep, advokat i viden deec. Osuden na 15
godini zatvor. Poradi te{kite izma~uvawa se samoubil;
10. Pan~o [alamanov od Strumica-osuden vo 1948 godina;
11. Todor Manasiev od Ko~ani, advokat, osuden kako makedonist na
3 godini zatvor. Potoa, osuden na tri i pol godini, kako nacionalist. Suden
povtorno vo [tip vo mesec juni 1970 godina. Po~inal vedna{ po
odr`uvaweto na presudata;
12. Pliska Manasieva, studentka po filologija vo Sofija, osudena
na godina i pol zatvor vo mesec juni 1970 godina, zaedno so nejziniot tatko
Todor;
13. Vasil Kar~ev od Strmica, sekretar na mesnata komunisti~ka
organizacija pred i posle 09 Septemvri, privrzanik na Metodija [atorov-
[arlo-osuden na 5 godini zatvor;
14. Angel Predarski od selo Smojmirovo, Berovsko;
15. Jovan~e Star{ijata od selo Smojmirovo, Berovsko;
16. Timo Jan~ovski od selo Robovo, Berovsko;
17. Sande Kermarski od selo Robovo, Berovsko;
18. Vasko Prangovski od selo Robovo, Berovsko;
19. Ignat Prangovski, brat na Vasko;
20. Koqo Cenin, Kmet na seloto Umlena, Berovsko;
21. Qube Batovski od selo Umlena, Berovsko;
22. Rade Meanxijski od selo Rusinovo, Berovsko;
23. Koqo Tren~ev od selo Vladimirovo, Berovsko;
24. Metodij Levenin od selo Vladimirovo, Berovsko;
25. Jovan Levenin brat na Metodij;
26. Petar Man~ovski od selo Pan~arevo, Del~evsko, student,
ispretepan, a potoa psihi~ki rastroen;
27. Kiril Maznev od Veles;
28. D-r Todor Gi~ev od [tip, eden od osudenite skopski studenti
vo Skopskiot proces vo 1927 godina, lekar;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
219
29. Stojan Me~kov od [tip, komunist od grupata na Metodija
[atorov-[arlo, osuden na smrt, a potoa pomiluvan;
30. Pavel [atev od Kratovo, pravnik, minister za pravosudstvo vo
SRMakedonija, zaradi nacionalnite ~uvstva e razre{en. Po~inal vo Bitola
vo doma{en pritvor;
Pavel [atev
31. Panko Bra{narov, star komunisti~ki deec, u~estvuval vo
sozdavaweto na SRMakedonija, ~len e na ASNOM, porane{en u~itel i
patriot, drugar na ^ento. Za patriotskata dejnost ispraten e vo Goli Otok,
kade {to i umira;
Panko Bra{narov
32. Venko Markovski, poet od Veles, poznat na celata makedonska
javnost, osuden za pronacionalna dejnost, odle`al vo zloglasniot zatvor na
Goli Otok celi 5 godini. Potoa prebeguva vo Bugarija;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
220
Venko Markovski
ORLITE NA MAKEDONIJA
No}ta e grozna, gradot se smr{til,
Vardar pod mostot vkrvoj se davi,
kelija tre{ti, koski se kr{at,
mengeme stega studentska glava.
Mir~a go ma~at. Odzivat yidoj.
Mrtva mu rosa pokriva ~elo,
Stevo i Borka v pamet mu idat,
na boj go vikat drugari smeli.
Prsti se vrtat, mesa se kinat,
nad nego stojat pala~i temni,
nitu da ofne, nitu da zine,
tvrd e ko kamen, nem e ko zemja.
No}ta e grozna, v treska e svetot,
krvovi pliska Vardar niz gradot,
solzi gi davat robinki kleti,
v zatvor se topat silite mladi.
Stra{a go ma~at, spici mu turat,
nokti se kornat, kosata kube,
v `ilite zloba klasova juri,
te`i od krvoj krpena ruba.
@ilite babnat, zabite krcat,
o~ite svetkat stra{no vo mrakot,
rasne pod gradi raneno srce,
v ~ekan se sviva korava raka.
Xelatot molkna. No dvata sina:
-Makedonijo,-{epotat v ogin,
o~i im gasnat, usti im zinat:
-Poroben narod, posledno zbogum…
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
221
Neboto zgrme, svetnaa molwi,
mrtvi na podot orlite le`at,
zemja se stresna, istrpna polno},
a [ar go svija burite sne`ni.
Rikaj i bu~i, Vardaru krvav,
pla~ete, ropski kolibi moi,
spu{tete glavi, planinski vrvoj,
Mir~e i Stra{o padnaa v bojot.
Venko Markovski, Glamji i poroi,
Makedonska kniga, Skopje, 1992,
str.230-231
33. Blagoj Popankov, advokat od Skopje;
34. Krum Babamov, pravnik od [tip, `ivee vo Skopje;
35. Dimitar Bo`inov Ribarov, trgovec od Skopje;
36. Georgi Pankov dimitrov, trgovec, osuden na zatvorska kazna i
odzemawe na imotot vo Skopje;
37.Nikola [e}erinov od [tip, `ivee vo Skopje;
38. Cano Todorov od Skopje, trgovec;
39. Hristo [i{kov od [tip, osuden na 10 godini zatvor;
40. Hristo Ribarov od [tip, osuden na 6 godini zatvor;
41. Pan~e Kojzekliev od [tip, osuden;
42. Tatko i sin Runtevi, osudeni;
43. Don~o Brazilov od Gevgelija, osuden;
44. Blagoj Pan~ev Velkov od Skopje, gomnazijalec, voda~ na grupata
u~enici koja krenala bunt vo gimnazijata, osuden na 13 godini zatvor, umira
razbolen od tuberkuloza;
45. Jon~e Trajanov, u~enik vo skopskata gimnazija, odle`al 4
godini vo zatvor;
46. Petar Dinev od Bitola, odle`al 9 godini zatvor;
47. Gico Petrovski od Prilep, ciglar i gradinar, vo zatvorot bil
glaven majstor na furnite za cigli, osuden na 5 godini zatvor;
48. Ivan [teriev od [tip, oficer – artillerist vo porane{nata
jugoslovenska armija, bil kmet vo edno od {tipskite sela. Zatvoren vo buntot
na makedonskite vojnici koi otka`uvale da odat na Sremskiot front;
49. Bla`o Gavazov od Skopje, poteknuva od patriotskoto semejstvo
Gavazovi. Osuden na 5 godini zatvor za u~estvo vo pove}e buntovi;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
222
50. Manol Kostovski od Skopje, porane{en ~len na VMRO – osuden;
51. D-r Bo`idar Hristov od Skopje, lekar, ~len na Nacionalniot
klub – osuden;
52. D-r Dimitar @elezarov, zabolekar – osuden;
53. Vladimir Hristov od Veles – osuden;
54. Nikola ]urk~iev od Veles – osuden;
55. Jordan Orlov od selo Istevnik, Carevoselsko – osuden na 5
godini zatvor;
56. Dane Span~evski od Ko~ani, star revolucioner - osuden;
57. Georgi Donov od Resen, hemiski in`ener, porane{en ~len na
VMRO – osuden;
58. Nikola Pavlov Butika, advokat, porane{en ~len na VMRO,
osuden na dolgi godini zatvor, kade{to od te{kite izma~uvawa-oslepel;
59. Stefan Janakiev Stefanov od Kratovo, advokat, za{titnik na
skopskite studenti vo 1927 godina, osnova~ na vesnikot ‚Makedonija‛- osuden.
APSEWA I IZMA^UVAWA NA MAKEDONSKI STUDENTI
VO ZAGREB - 1951 GODINA
Vo 1951 godina vo glavniot grad na Hrvatska – Zagreb se sprovedeni
masovni apsewa na makedonski studenti – patrioti, koi se ~uvstvuvale
poslobodni vo hrvatskata sredina. Se znaat imiwata samo na slednite
zatvoreni i izma~uvani studenti od Makedonija:
1. Asparuh Popisakov;
2. Ilija Krstev od Ko~ani;
3. Boris Sterjov;
4. Hristo Zoj~ev od Prilep;
5. Nikola N. Samarxieski, podocna lekar vo Prilep;
6. Qupka ^alovska;
7. Cvetanka Pavlova;
8. Pandora Be~varova, podocna lekarka vo [tip;
9. Vasilka Veljanova od Ki~evo;
10. Dimitar Dolgov od Prilep;
11. Naum Mihajlov od Skopje, pravnik;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
223
12. Ilija Rambabov od [tip;
13. Marija Miladinova od [tip, podocna zabolekarka vo Bosna;
14. Lela Dimitrova od Skopje.
UBIENI BEZ PRESUDA VO RAZLI^NO VREME
Osven dosega poso~enite, ubieni bea bez presuda & 54
makedonoqupci vo Veles, 40 vo Kumanovo, kako i ubienite vo Prilep, site
na po~etokot od 1945 godina. Vo prodol`enie sledi spisokot na ubienite bez
presuda vo razli~no vreme. Podatoci za niv nema vo javnosta, no vrz osnova
na dokumentacija, spomeni od nastradanite, so anketa na svedoci i bliski na
zaginatite se sobrani na podolu poso~enite svedo{tva, iako nepotpolni.
Ova e samo del od dolgiot spisok na ubienite bez presuda, za koj
{to doprva treba da se baraat podatoci:
1. Gligor Petrov od selo Rusinovo, Berovsko;
2. Nikola Bonev od selo Gerdovci, Ko~ansko, i u{te 11-mina, ubieni
od zaseda vo 1947 godina, predadeni od Metodij Gaberski vo Berovsko;
3. Efrem Trgovecot od selo Dram~e, Del~evsko, i u{te dvajca
ubieni zaedno so nego, no zasega nepoznati po ime;
4. Boris od selo Mitra{inci, Del~evsko, ubien od Koqo Kostevski
na 27 Oktomvri 1946 godina. Koqo bil agent na UDBA. Ubistvoto e izvr{eno
me|u Peh~evo i Berovo;
5. Nikola od selo Razlovci, Del~evsko, ubien pri doa|aweto vo
Del~evo od agentite na UDBA, To{o Trendafilov i Vane Vojov vo 1950
godina.
6. Georgi Malinski od selo Robovo, Del~evsko, ubien vo 1954
godina;
7. Batov od selo Robovo, Del~evsko, ubien vo 1954 godina. Ubijci na
Malinski i Batov se agentite na UDBA, Mi}o Katunin od selo Smojmirovo,
Berovsko i Boris Karaxata od selo Budinarci;
8. Vasilev od Bitola, ubien vo bitolskiot zatvor vo 1950 godina;
9. Ta{ko Boxukov od selo Negrevo, Berovsko. Umrel vo zatvorot;
10. Mitko [alev od Radovi{ko, ubien vo sopstvenoto selo od
plateni agenti na UDBA vo 1968 godina. Pred toa odle`al 7 godini zatvor;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
224
11. Borislav Belev, student – farmaceut od Strumica, ubien
zaedno so negovite drugari;
12. Stefan K. Tom~ev od Strumica;
13. Georgi G. Kosturanov od Strumica, student;
14. Mir~o H. Pecev od Strumica, student;
15. Georgi T.Jaremov od Strumica, student;
Poslednite 5-mina se ubieni vo eden den vo 1951 godina.
16. D-r Parnaxiev, veterinaren lekar od [tip;
17. Van~o Ivanov Frangov od Gevgelija, roden 1904 godina, svilar,
proizvoditel na svilena buba, ubien vedna{ po vleguvaweto na partizanite
vo Gevgelija.
18. Nikola Garski od Kru{evo, ilindenec;
19. Lazo Iliev Arsov od Vele{ko, ubien kako golem patriot;
20. Atanas Kal~ev od Kavadarci, porane{en vojvoda vo VMRO;
21. Ivan Iliev-Iv~e od Kavadarci, direktor na gimnazijata,
obesen;
22. Micko Andonov od Gali~nik, okolu 55-godi{en, naselen vo
bitolskoto selo Porodin. Ubien;
23. Spas Argirov Pavlov od selo Steblevo, Debarsko, `ivee vo
bitolskoto selo Trnovo. Direktor vo semejnata zadruga od 28 vraboteni.
Zadrugata se rasturila po negovoto osuduvawe;
24. Lazo Kamov od Gevgelija, okolu 50-godi{en, namerno ubien v
planina;
25. Mir~o Lazarov od Strumica, sin na star revolucioner i deec
vo organizacijata, Done Lazarov, koj{to be{e ubien od Srbite vo 1925
godina. Mir~o e zemen od Sofija posle 09 Septemvri 1944 godina i ubien vo
Makedonija;
26. Velko Span~ev od Debarsko, ekonomist, direktor na Popularnata
banka vo Skopje, ubien nekade kaj Krivopalane~ko vo prvata polovina na mesec
septemvri 1944 godina;
27. Kiril Talu{ev od Strumica, furnaxija, ubien na ulica;
28. Kiril Abra{ev od Strumica, prvenec me|u mladinata, ubien
od slu`bite na UDBA;
29. Ma~ev, zanaet~ija od Strumica, ubien od tajnite slu`bi na
vlasta;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
225
30. Kosta-trgovski pomo{nik vo Strumica, ubien vo docnite
polno}ni ~asovi;
31. Gero od selo Kon~e, ubien od agentite na UDBA vo Strumi~ko;
32. Ta{ko Gimnazijalec od Resen, voda~ na ohridskite nepokorni
gimnazijalci. Pretepan i umira vo te{ki maki.
Gorenavedeniot spisok # samo eden mal del od brojot na iljadnicite
ubieni bez presuda, ili na osudenite na te{ki ma~ni zatvori, vo koj{to gi
ostavile koskite bezbroj stradalnici, `rtvi na makedonskoto
tatkovinoqubie, iska`ano na razno-razni na~ini. Ovoj spisok # nezatvoren za
popolnuvawe so novi podatoci i imiwa na ostanatite iljadnici, do sega
neznajni heroi na makedonstvoto.
MASOVNOTO UBIVAWE NA SAMIOT DEN ‚KOLEDE‛
NA SKOPSKOTO KALE
Edna od tabu-temite od pobliskoto minato na makedonskiot narod,
za{to do den-dene{en nikoj ne progovoril, # ubistvoto na makedonskite
oficeri i vojnici vo Skopje i [tip na samiot praznik Kolede, 1945 godina,
koi posakuvaa namesto na Sremskiot front da zaminat za Solun. Dodeka
trael sostanokot vo Komandata, tie, makedonoqupcite vooru`eni so ruski i
angliski avtomati se upatile kon plo{tadot vo Skopje i po~nale glasno da
izvikuvaat: ‚Odime na Solun‛ i bile protiv srpskite oficeri, zaradi toa
{to sakale da gi komanduvaat Makedonci. Toj bunt na makedonoqupcite, kaj
odgovornite voeni lica predizvikal golema trevoga. Vo toj mig tie ne znaele
{to da pravat, zatoa {to tatkovinoqupcite bile dobro vooru`eni, dobro
organizirani i to~no znaele {to posakuvaat. Toga{ kon niv se obratil eden
‚golem makedonski avtoritet-Apostolski‛i gi upatil slednite zborovi: ‚Dali
ste so mene, vojnici moi ?‛ ‚Da-odgovorile tie,-nie sme so vas‛. Gi ubedil
da se vratat nazad na Skopskoto Kale. No, pred da pristignat kaj tvrdinata,
bez nikakvo predupreduvawe, kon niv bila otvorena `estoka strelba od te{ki
mitrolezi, postaveni na site strani. Istiot den makedonski oficeri i
vojnici bile na sli~en na~in istepani i vo [tip.
Najgolemiot del od makedonskite oficeri i vojnici vo toa vreme,
normalno, pothraneti od uspehot na revolucijata, mislele, deka toga{
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
226
mo`at da gi prodol`at svoite voeni dejstva i nadvor od Vardarska
Makedonija. Vo dosega{nata na{a istoriografija i voop{to, se manipulira
so podatokot deka oficerite i vojnicite bile ubieni samo zaradi toa, {to
sakale da odat kon Solun. No, toa e samo edna od pri~inite. Vistinskata
vistinata #, {to eden del od makedonskite oficeri i vojnici, koi {to toga{
bile podgotveni da zaminat za Sremskiot front, no, n# sakale da zaminat
na toa bojno pole, tuku na Solun, zatoa {to do{ol migot da go oslobodat, a
so toa & na takov na~in, bi ja oslobodile & cela Makedonija.
Ovde treba da se spomne, deka nikoj od toga{nite politi~ki i voeni
faktori ne razgovaral so tie oficeri i vojnici, za da gi soslu{a {to
sakaat da ka`at i da gi ubedat so argumenti, kako e podobro vo toj mig da
se postapi. Vo stvarnost tie se pobunile i protiv toa, deka vo makedonskata
vojska bile nazna~eni srpski i crnogorski oficeri, koi {to vo najgolem broj
gi popolnuvale komandnite pozicii, predizvikuvaj}i so toa, ~uvstvo na
potcenuvawe na makedonskite vojnici. Od izjavite na makedonskite vojnici,
koi podocna bile ispituvani i osudeni, se doznava, deka nekoi od srpskite i
crnogorski oficeri se obra}ale kon niv so slednata misla: ‚Vie ste
ju`nosrbijanci‛.
To~niot broj na ubienite i osudeni makedonski tatkovinoqupci
precizno n# se znae, od prosta pri~ina {to na kaleto vo Skopje e izvr{eno
masovno ubivawe, bez nekoj da gi broi ubienite. No, so sigurnost mo`e da se
potvrdi, deka zaedno vo Skopje i [tip se ubieni dve-tristotini rodoqubi
Makedonci…
Tie {to bea osudeni, bea odneseni vo strogite zatvori, ‚logori na
smrtta‛, da izdr`uvaat dolgogodi{na stroga i ma~na robija. Na site nivni
presudi stoe{e: ‚Te{ki nacionalisti i ~lenovi na VMRO koi se borat za
samostojna, cela i nezavisna Makedonija…‛
Dostapna literatura:
‚Makedonizmot i sprotivata na
Makedonija pome|u nego‛-
Kosta Crnu{anov
‚Bugarskite akcioni komiteti
vo Makedonija -1941 god.-‚
Dimitar Min~ev
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
227
ISTORISKOTO BITIE NA METODIJA ANDONOV - ^ENTO
Temelite od ponovata istorija za samostojna i nezavisna makedonska
dr`ava bea postaveni vo makedonskiot pravoslaven manastir ‚Sveti otec
Prohor P~inski‛ na samiot den na makedonskiot nacionalen i verski praznik
‚Ilinden‛ vo 1944-to Leto Gospodovo, kako prodol`enie na Ilinden – 1903 i
02 Avgust – 338 p.n.e. - bitkata kaj Heroneja.
Metodija Andonov ^ento be{e izbran za prv pretsedatel na
Prezidiumot na ASNOM, a ~lenstvoto na Prvoto zasedanie na ASNOM,
redosledno glase{e vaka:
1. Pretsedatel – Metodija Andonov - ^ento, trgovec od Prilep;
2. Potpretsedatel – Panko Bra{narov, u~itel od Veles;
3. Potpretsedatel - Emanuil ^u~kov, direktor na gimnazijata vo
[tip;
4. Sekretar – In`. Qubomir Arsov, bankarski ~inovnik od [tip;
5. Sekretar - D-r Vladimir Pole`inovski, pravnik od Ki~evo;
6. Venko Markovski, poet od Skopje - ~len;
7. Cvetko Uzunovski, rabotnik od Prespa - ~len;
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
228
8. Bogoj Fotev, zemjodelec od selo Bistrica, Bitolsko - ~len;
9. Mihail Apostolski, general – major, komandant na NOV i PO na
Makedonija, od [tip - ~len;
10. Strahil Gigov, na~alnik na personalnoto oddelenie na Glavniot
{tab na Makedonija od Veles - ~len;
11. Petre Piruze, advokat od Ohrid - ~len;
12. Kiril Petru{ev, tipografski rabotnik od Skopje - ~len;
13. Jovan \orgov, sve{tenik od selo Drenovo, Kavadare~ko - ~len;
14. Epaminonda Pop Andonov, profesor od Strumica - ~len;
15. Genadie Iliev Le{kov, zemjodelec od selo Drenovo, Brodsko -
~len;
16. ]emal Agoli, student po folosofija, od Debar - ~len;
17. In`. Lazar Sokolovski, ekonomist od Kumanovo - ~len;
18. Vera Aceva, doma}inka od Prilep - ~len;
19. Kamber Hasan, zemjodelec od selo Dolno Disan, Kavadare~ko -
~len;
20. Aco Petrovski, kroja~ od Skopje - ~len;
21. Mladen \orgiev ^elope~ki, zemjodelec od selo ^elopek,
Kumanovsko - ~len;
22. Liljana ^alovska, studentka od Bitola - ~len;
@ivotot i deloto na Metodija Andonov - ^ento nekolku decenii
pretstavuva tabu – tema na makedonskite prostori. No, narodot ne dozvoli
od na{ata istorija da se izbri{e imeto na ovoj dostoen borec za
makedonskata kauza, a vo 1990 godina, po barawe na pogolem broj
dobronamerni makedonoqupci od Prilep i negoviot sin Ilija Andonov -
^ento, be{e obnoven sudskiot proces za nego i obvinuvawata bea povle~eni,
odnosno padna presudata od montiraniot sudski proces.
Prilepskata ~ar{ija be{e vistinskoto mesto kade {to se osoznava{e
vistinskata istorija na makedonskiot narod i kade {to se kroeja planovite za
negovata idnina. Vo taa ~ar{ija odrasna i Metodija Andonov - ^ento, kako
~irak i kalfa, no i kako sopstvenik na svoja trgovska firma so alkoholni
pijaloci i kolonijalna stoka.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
229
Metodija Andonov - ^ento e roden na 17 Avgust 1902 godina vo
predve~erieto na slavnata Ilindenska epopeja, koga e sozdadena
Makedonskata Republika so sedi{te vo Kru{evo, prva na Makedonskiot
Poluostrov (Balkanski).
Denovite od mladosta gi pominal vo svojot grad Prilep. Gi
pre`iveal site te{kotii i nepravdi niz koi pomina celiot makedonski
narod, kako posledica na pot~inetosta, koja se zamenuva{e edna so druga,
sosedite ja prisvojuvaa i ja delea makedonskata zemja.
Za golem stram i `al, podolgo vreme na makedonskite prostori se
prave{e s#, za da ne se osoznae istorijata na makedonskiot narod. No,
pomneweto nikoj ne mo`e da go izbri{e i koga & da # taa }e bide napi{ana
tokmu takva kakva {to bila.
Od s# ova, ne bea po{tedeni nitu `ivotot, nitu deloto na Metodija
Andonov - ^ento, so edinstvena cel da se stavi vo zaborav negoviot pridones
za ispolnuvawe na iskonskite `elbi na makedonskiot narod: da `ivee vo
obedineta, samostojna i nezavisna makedonska dr`ava, vo dobri odnosi so
sosedite.
U~ej}i ja istorijata na svojot narod vo prilepskata ~ar{ija, a potoa
i od spomenite na u~esnicite vo Ilindenskoto vostanie, sre}avaj}i se so nekoi
od niv i vo emigracija, vo Sofija, patuvaj}i niz drugite delovi od
Jugoslavija i posetuvaj}i ja Grcija, Metodija Andonov - ^ento na po~etokot na
30-tite, go potvrdil svoeto soznanie za nacionalnata pripadnost, odnosno
deka Makedoncite ne se nitu Srbi, nitu Bugari, a u{te pomalku Grci, a za
[iptari da ne zboruvame, iako delovi od na{ata sveta makedonska
blagoslovena i bibliska zemja im se dadeni na nivnite dr`avi, koi se
obiduvale da gi asimiliraat.
^ento se vklu~il vo borbata za nacionalnite prava na makedonskiot
narod, uveren deka do niv mo`e da se dojde samo so dobronamernost.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
230
Toj bil cvrsto ubeden, deka do Balkanskite vojni makedonskiot
narod trbalo da se bori za osloboduvawe od Otomanskoto potisni{tvo, a
potoa & za sopstveno obedinuvawe.
Esenta 1943 godina, po razgovorite so Kuzman Josifoski – Pitu,
^ento zaminal na oslobodenata teritorija vo Debarca, kade {to stanal ~len
na Glavniot {tab na NOB i pretsedatel na Inicijativniot odbor za
svikuvawe na ASNOM.
^ento vlegol vo sudir so Svetozar Vukmanovi} – Tempo, koj, koga
partizanite bile pritisnati od germanskata vojska i od balistite, insistiral
da se povle~at kon Kosovo i Sanxak, a ^ento mu odgovoril: ‚Tamu ne #
Makedonija !
Ako treba da se povle~eme, toga{ }e se povle~eme vo Egejska i
Pirinska Makedonija, koi se delovi od Makedonija i kade {to `iveat
Makedonci, koi treba da se vklu~at vo osloboduvaweto i vo obedinuvaweto
na Makedonija.‛
@elbata na makedonskiot narod sam da si ja sozdava svojata
dr`ava se gleda i od toa koga Metodija Andonov – ^ento, pred zasedanieto,
na Tempo, koj rekol deka Inicijativniot odbor ‚mora‛ da go kooptira
anonimniot Vidoje Smilevi} (se odnesuva na Vidoe Smilevski – Bato), mu
rekol:
‚Dali morame ili ne morame, toa e rabota na Inicijativniot odbor.
Ti mo`e{ da prisustvuva{ na na{ive zasedanija, no ne mo`e{ da ni
ka`uva{ {to ‚morame ‚ da pravime. Nie ne sme deca, pa postojano nekoj da
ni ka`uva {to ‚morame‛ i {to treba da pravime.
Kako delegacija, na Vis se dogovorivme, vo Nacionalniot komitet,
kako da go odr`ime zasedanieto i nie znaeme {to e najdobro za Makedonija.
So toa se soglasi & Tito. Zatoa, te molam, da n# se me{a{ mnogu
vo rabotata na Inicijativniot odbor, bez da bide{ pra{an. ‚
Tempo izlegol, no, vedna{ pobaral da se sostavi partiska komisija
na ~elo so Vidoje Smilevi}, da go osudi nepartiecot ^ento.
Pri formulacijata na Manifestot se vodele `estoki diskusii. Na
insistirawe na ^ento bilo zapi{ano i objaveno:
‚Trgnuvaj}i od vekovnite ideali na makedonskiot narod, Prvoto
makedonsko narodno sobranie ja proklamira, pred celiot svet, svojata
pravedna i neotstapna `elba za obedinuvawe na celiot makedonski narod. So
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
231
toa }e se stavi kraj na ropstvoto vo site delovi na makedonskata zemja i }e se
sozdadat uslovi za iskrena solidarnost i mir me|u balkanskite narodi.
I natamu ASNOM stanuva i ostanuva edinstven nositel na
narodniot suverenitet na prvata makedonska dr`ava.
Pravoto na makedonskiot narod odi do samoopredeluvawe,
otcepuvawe i prisoedinuvawe so drugi narodi‛.
No, za `al, site tie `elbi i proklamacii postepeno se napu{tile,
zatoa {to ne bile vo interes na Komunisti~kata partija na Jugoslavija, i na
vernite izvr{iteli na taa politika vo Makedonija, koi po~nale da go
menuvaat tekot na nastanite, so silata na oru`jeto i toa u{te na Vtoroto
zasedanie na ASNOM, na krajot na dekemvri 1944 godina.
Toga{, na mestoto na Panko Bra{narov, poznat naroden tribun, za
prv potpretsedatel na Prezidiumot go nazna~ile Lazar Koli{evski.
Po `estokite kritiki na Glavniot odbor na Narodniot front na
Makedonija, ^ento podnel ostavka na site funkcii i se vratil vo Prilep
(mart 1946 godina), so edinstvena nade` na Mirovnata konferencija vo
Pariz, zaka`ana za esenta 1946 godina, zatoa {to sakal da ostane dosleden
na principite od dogovorot na Vis i na odlukite na ASNOM, i zatoa {to ne
sakal da ‚si go vrati ~asovnikot nazad‛, kako {to mu bilo prepora~ano od
generalniot sekretar na Narodniot front i na Centralniot komitet na
Komunisti~kata partija.
Na 14 Juli 1946-to Leto Gospodovo ^ento bil uapsen vo blizina na
parkot vo Prilep, a tri nedeli podocna bilo objaveno deka #:
‚Uapsen tokmu koga se obiduval da ja premine jugoslovensko-gr~kata
granica !‛
Namerata, a ne obidot za ilegalno emigrirawe, pri ispituvawata
gi objasnil vaka: ‚Se interesiram za obedinuvaweto na makedonskiot narod &
toa mo`e pravilno da se re{i, ako bide priznaeno, na prvo mesto od
golemite sili‛... Ponatamu izjavil:
‚Vremeto na vooru`ena borba pomina. Sega site sporni pra{awa
treba da se re{avaat so razum. Mene, makedonskoto pra{awe, me interesira
kako i sekoj Makedonec, i s# {to bi mo`el bi storil za obedinuvaweto na
Makedonija i dobroto na makedonskiot narod, bilo da sum vo Makedonija,
bilo da sum nadvor od Makedonija.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
232
Obedinuvaweto na makedonskiot narod go smetam za posleden dolg
kon svojot narod, koj e mnogu izma~en, osobeno so podelbata na Makedonija vo
1913 godina. Zaradi toa dokolku re{ev i uspeev da se prefrlam vo Amerika,
i ako mi se dade{e mo`nost, toj svoj politi~ki stav & javno bi go iznel,
pred Obedinetite nacii i Mirovnata konferencija, so cel da pridonesam za
obedinuvaweto na makedonskiot narod‛.
Potoa dodal: ‚Smetam deka obedinuvaweto na Makedonija mo`e da
bide po miren pat. Jas li~no ne sakam pove}e ni edna kapka krv da se
proleva za Makedonija‛.
Vo noemvri 1946 godina – se odr`a sudewe po scenario na Vidoe
Smilevski – Bato, vo koe obvinenieto go ~ita{e Blagoja Poposki & mu sudea
Kole ^a{ule i Lazar Mojsov, zaedno so Panta Marina. Be{e osuden na 11
godini zatvor so prisilna rabota i potoa 5 godini gubewe na gra|anskite i
politi~kite prava.
Vo zatvorot ostana 9 godina i 50 dena, od koi 59 meseci vo
potpolna izolacija. Vo zatvorot boleduva{e od hroni~na anemija, ne mu be{e
dozvolena nikakva lekarska pomo{ i kako posledica na toa se razbole od rak
na `eludnikot i po~ina na 24 Juli 1957 godina, koga negoviot grad i pokraj
site zabrani od Komunisti~kata partija, dostojno go isprati do ve~niot dom.
Vo 1990 godina, be{e obnoven sudskiot proces protiv Metodija
Andonov - ^ento i nepravednata presuda od 1946 godina be{e ukinata,
bidej}i obvinitelot go povle~e neizdr`anoto obvinenie.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
233
KUS OSVRT ZA LIKOT I DELOTO
NA METODIJA [ATOROV - [ARLO
10 Januari 1898 – 4 Septemvri 1944
Prilep Pazarxik
Metodija [atorov – [arlo bil makedonski komunist i nacionalen
deec. Kako dolgogodi{en aktivist vo komunisti~koto dvi`ewe, [arlo
neposredno pred Vtorata svetska vojna doa|a na ~elo na Pokrainskiot komitet
na Komunisti~kata partija na Jugoslavija za Makedonija i na po~etokot od
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
234
bugarskata okupacija na Vardarska Makedonija ja priklu~uva makedonskata
komunisti~ka organizacija kon Bugarskata rabotni~ka partija. Ovoj poteg e
osuden od strana na jugoslovenskoto komunisti~ko rakovodstvo, toj e isklu~en
od KPJ,a po osloboduvaweto poradi nego, oficijalnata makedonska
komunisti~ka istoriografija }e go tretira [arlo isklu~itelno negativno.
Vo Bugarija se smeta za bugarski partizan.
Inaku, Metodija [atorov – [arlo e roden Prilep~anec, kade go
zavr{uva i svoeto osnovno obrazovanie. Pedago{ka {kola zavr{uva vo
Bitola, a vo 1914/1915 godina ja zavr{il U~itelskata {kola vo Skopje. Pri
krajot na 1918 godina emigriral vo Bugarija. Vo 1920 godina stanuva ~len na
Bugarskata komunisti~ka partija, a vo 1923 godina zema u~estvo vo
Septemvriskoto vostanie. Vo 1925 godina stanuva ~len na Okru`niot komitet
za Sofija i na VMRO (Obedineta). Vo dekemvri 1927 godina u~estvuva na
Vtorata konferencija na BKP vo Berlin, pri{to e izbran za ~len na CK na
BKP.
Kon krajot na 1928 godina [arlo e uapsen i ostanuva vo zatvor do
juli 1929 godina, koga e osloboden. Po izleguvaweto od zatvor emigrira vo
SSSR, kade {to raboti kako funkcioner vo Kominternata. Vo Bugarija
ilegalno se vra}a vo 1934 godina i se vklu~uva vo aktivnostite na VMRO
(Obedineta). Vo 1935 godina povtorno e suden vo Sofija kako ~len na
Oblasniot komitet na VMRO (Obedineta) zaedno so Dimitar Vlahov, Vasil
Ivanovski i drugi. Po osloboduvaweto povtorno zaminuva vo SSSR, a
ottamu, vo fevruari 1937 godina odi vo Pariz kade e rakovoditel na
Tehni~kiot punkt na CK na BRP (k) za u~esnicite na [panskata gra|anska
vojna. Vo Pariz ostanuva do noemvri 1939 godina, koga se vra}a vo Prilep.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
235
Po zaminuvaweto od Prilep, vo Bugarija vo januari 1942 godina
Metodija [atorov – [arlo stanuva sekretar na Sofiskiot okru`en komitet
na CK na BKP. Do 1944 godina izvr{uva razni zada~i vo ramkite na
bugarskoto antifa{isti~ko dvi`ewe, pri{to me|u drugoto e politi~ki
komesar na Tretata operativna zona so sedi{te vo Pazrxik.
Na 04 Septemvri 1944 godina, samo nekolku dena pred
osloboduvaweto na Bugarija od strana na Crvenata Armija, pri edna akcija
na bugarskata vojska protiv partizanite, vo fazata na povlekuvawe pred
neprijatelot, [arlo zaginuva pod nerazjasneti okolnosti vo mesnosta Milevi
skali kaj Pazarxik, kako komandant na okolu 200 partizani. Vo borbata
zaginuvaat 12 partizani zaedno so Metodija [atorov - [arlo. Po pobedata
na Ote~estveno – frontovskata vlast vo Bugarija, vlasta go prona{la teloto
na [arlo so prostrelni rani na nekolku mesta i znaci deka e ograben od
svoite ubijci. Me|utoa, se postavuva pra{aweto {to se slu~uvalo so teloto
na [arlo celi 11 dena koga e izvr{ena i autopsija od d-r David Popov ,
sudski lekar vo zatvorot vo Pazarxik. Izve{tajot se sovpa|a so svedo{tvata
na L. Gumenarov, koj vo 1950 godina bil obvinet za ubistvoto na [arlo.
Obvinetiot Gumenarov vo raspitot izjavil deka [arlo bil prostrelan so 2-3
kur{umi od karabin vo predelot na stomakot.
Za da bide zagatkata so smrtta na [arlo u{te ponejasna, d-r
Anton Kolendi} vo tekstot objaven vo ‘Start‛ 1989-ta godina tvrdi deka eden
den pred osloboduvaweto na Bugarija, zna~i na 08 Septemvri 1941-ta godina,
vo [umite kaj Sofija Metodija [atorov bil ubien so eden kur{um vo
grbot.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
236
Spored oficijalnata verzija, [arlo e ubien od neprijatelski ogan,
no podocne`nite istragi poso~uvaat na momenti koi se vo sprotivnost so
prvobitnata verzija. Imeno, se znae deka [arlo bil vo sudir so Quben
Gumenarov i # mo`no negovoto ubistvo da bilo isplanirano od negova strana,
pa duri i so znaewe na rakovodstvoto na BKP. Me|u verziite {to kru`at #
i taa deka [arlo e ubien so cel da se zadovoli jugoslovenskoto komunisti~ko
rakovodstvo na ~elo so Josip Broz Tito, od negov ufrlen taen agent me|u
bugarskite partizani.
No, po istragata na bugarskiot profesor Balkanski i podatoci
najdeni od Georgi @ekov vo arhivite na bugarskata komunisti~ka dr`avna
bezbednost, Metodija [atorov – [arlo e ubien li~no od Atanas Semerxiev
– porane{en 25-godi{en na~alnik na komunisti~kiot General{tab i
potpretsedatel na Bugarija, vo prviot mandat na pretsedatelot @elev.
Metodija [atorov e pogreban vo Pazarxik, kade {to mu e podignat
spomenik i kade {to i denes se nao|a negoviot grob.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
237
Kako edna od vode~kite li~nosti na VMRO (Obedineta), a potoa i
kako voda~ na komunisti~koto dvi`ewe vo Makedonija, [arlo se zalagal za
samostojna i obedineta dr`ava na makedonskiot narod. Pokraj toa, vo
arhivite na nekoga{nata Kominterna se otkrieni dokumenti spored koi
Metodija [atorov postojano se izjasnuval kako Makedonec. Toj se smeta u{te
za eden od najzslu`nite za toa {to Kominternata i Bugarskata
komunisti~ka partija go priznale postoeweto na makedonskiot narod.
No, za `al postojat i drugi stavovi. Vera Aceva, na linija na
oficijalnata istoriografija vo vremeto na komunizmot, vo 1973 godina go
tvrdi slednoto: ‚Prvo, drugari, ako se ~ita pismoto na Metodija [atorov –
[arlo, napi{ano po raspu{taweto na Pokrainskiot komitet i negovoto
smenuvawe od sekretar na PK na KPJ na Makedonija }e se vidi deka toj vo
du{ata e Bugarin. Celoto negovo dejstvuvawe preku letoto 1941 godina , kako
sekretar na PK, be{e podredeno na toa Makedonija da bide sostaven del na
Bugarija. Jas li~no go poznavam, sum rabotela so nego, sum bila ~len na
PK, pa spored toa, mo`am i pove}e da sudam‛.
Poradi negovite avtonomisti~ki i ‚probugarski‛ zalo`bi koi bea vo
sprotivnost so jugoslovenskata ideja, zastapuvana od makedonskoto politi~ko
rakovodstvo, [arlo za vreme na komunisti~kiot re`im be{e ocrnuvan kako
predavnik na makedonskiot narod i saboter na negovata borba za
osloboduvawe.
Polni {est decenii li~nosta i deloto na [arlo, negovite pogledi i
stavovi, negovata nacionalna opredelenost i pripadnost, bea staveni na
stolbot na stramot.
Za apsurdot da bide u{te pogolem i nevoobi~aen, toa go pravea,
ili poto~no, go pi{uvaa nekoi makedonski instruirani istori~ari, koi so
decenii go dr`ea monopolot na istoriskata vistina.
Rehabilitacijata na [arlo zapo~nuva po padot na komunizmot, a
zna~itelen pridones vo taa nasoka dava nau~niot sobir posveten na [arlo, a
organiziran od MANU vo noemvri 2005 godina.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
238
KUS OSVRT ZA LIKOT I DELOTO NA
DRAGAN BOGDANOVSKI
1929 – 31.05.1998
Za li~nosta i deloto na Dragan Bogdanovski mnogu malku e
pi{uvano vo makedonskata javnost, i pokraj toa {to toj be{e eden od
najpoznatite makedonski politi~ki emigranti po 1945 godina. Toa #
Makedonec so premnogu bogata biografija, neumoren borec za ostvaruvawe
na makedonskite ideali od pradrevnina pa do dene{ni dni, odnosno idei za
osloboduvawe i obedinuvawe na celata makedonska zemja. Bogdanovski 30
godini se nao|a vo ~elnite redovi na patriotski nastroenata makedonska
emigracija.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
239
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
240
Vo biografijata na Dragan Bogdanovski, me|u drugoto mo`e da se
zabele`i deka e roden vo 1929 godina vo seloto Kle~ovce, Kumanovsko i deka
poteknuva od poznata selsko-zemjodelska familija so patriotski koreni
(dedoto na Dragan e ilindenec-komita vo ~etata na Atanas Babata).
Osnovnoto obrazovanie go zavr{uva vo rodnoto selo, a srednata naobrazba vo
Kumanovo i Bitola, za vo 1948 godina se zapi{e vo Belgrad (Zemun) na
fakultetot za Zemjodelstvo i [umarstvo. Vo Belgrad u{te vo tretiot
semester od studiite se projavuva kako inicijator za formirawe na
‚Makedonski studentski klub‛, za koja aktivnost bil zatvoren i izdr`al
kazna od 4 meseci vo zloglasniot zatvor Obili}ev Venac. Po izleguvaweto od
zatvorot bil isklu~en od fakultetot bez pravo na zapi{uvawe na bilo koj
fakultet vo Jugoslavija. Taa drakonska merka na toga{nite fakultetski vlasti, vo osnova go
izmenuva `ivotot na Bogdanovski. Odlu~uva da ja napu{ti zemjata i vo
proletta 1950 godina, zaedno so nekolkumina kolegi studenti, kaj Gevgelija
ja preminuva granicata. Po zadol`itelen prestoj vo begalski logor, kon
krajot na 1950-ta godina zaminuva za Ju`na Amerika, kade prestojuva vo
Argentina i Brazil s# do 1954 godina. @elbata za nauka n# go napu{ta,
za{to odi vo Pariz i na Sorbonskiot univerzitet se zapi{uva na Fakultet
za politi~ki nauki i novinarstvo. U{te vedna{ zapo~nuva so politi~ko
deluvawe, ja formira organizacijata ‚Makedonski nacionalen front‛i
zapo~nuva so izdavawe na vesnikot ‚Makedonska iskra‛. Od ovoj vesnik se
pe~atat samo nekolku broevi i po intervencija na jugoslovenskata i gr~ka
ambasada vesnikot e zabranet.
Vo 1958-to Leto Gospodovo se `eni so Brita, }erka na toga{niot
glaven arhitekt na Oslo, i zaminuva da `ivee vo Norve{ka. So nea ima dva
sina (Per-Arne i Ivan). Vo norve{kiot glaven grad osposobuva pe~atnica na
kirili~no pismo i preku pi{an zbor, so negovata nacionalno-politi~ka
aktivnost pridonesuva vo borbata za obedinuvawe na Makedonija. Za Dragan
Bogdanovski 1958 godina # mnogu zna~ajna, bidej}i toga{ se javuva kako
inicijator za izdavawe na pove}e vesnici, spisanija i knigi za Makedonija i
makedonskoto delo. Vo Oslo go izdava spisanieto ‚Makedonska loza‛, i
‚Slobodna Makedonija‛, potoa go pe~ati vesnikot ‛Makedonija‛, spisanieto
‚Makedonska nacija‛ i sl.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
241
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
242
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
243
Negovata aktivnost najmnogu be{e izrazena kako ideen tvorec za
sozdavawe brojni politi~ki organizacii na Makedoncite nadvor od svojata
tatkovina. Spomnatite glasila naiduvaat na golem i pozitiven odziv kaj
makedonskata emigracija. So toa vo stvarnost, zapo~nuva budewe na
Makedoncite i na makedon{tinata po{iroko vo svetot.
Vo 1963 godina doa|a do formirawe na prva Makedonska
revolucionerna organizacija OKM (Osloboditelen komitet na Makedonija),
koja organizacija vo 1972 godina se preimenuva vo DOOM (Dvi`ewe za
osloboduvawe i obedinuvawe na Makedonija). Dragan Bogdanovski na ~elo na ovaa organizacija doa|a u{te vo 1967 godina.
DOOM razviva {iroka aktivnost naso~ena kon Makedoncite, koi po
60-tite godini masovno ja napu{taa svojata tatkovina od ekonomski ili
politi~ki pri~ini, poradi {to nabrgu se soo~uva so toga{nata SDB (Slu`ba
za dr`avna bezbednost), koja gi sledi i odvreme-navreme gi popre~uva
negovite aktivnosti. Se organizira kra`ba na negovata pe~atnica vo Minhen
(od Oslo prenesena vo Brisel, potoa vo Minhen) vo koja se pe~ati spisanieto
‚Makedonska nacija‛.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
244
Vo interes na vistinata, SDB ne prevzema akcii za celosna
eliminacija na dejnosta na Bogdanovski , bidej}i toj so svojata borba be{e
bedem za spre~uvawe na dejstvuvaweto na razni stranski propagandi,
politi~ki ili crkovni institucii, koi Makedoncite na pe~alba ili toga{
popularno re~eno ‚privremena rabota vo stranstvo‛, gi poplavuva so progr~ka,
probugarska i druga propagandna aktivnost, kakva {to sproveduvaa
‚Panmakedoniki‛, ‚MPO‛, ‚Slavjanski komitet‛ na NBR i drugi institucii
na sosednite zemji na Makedonija. Dragan Bogdanovski be{e golem borec
protiv site onie {to go negiraa postoeweto na makedonskata nacija i
makedonskiot etni~ki identitet.
Vsu{nost Dragan Bogdanovski za prv pat }e bide okvalifikuvan
kako protivnik na Jugoslavija, po sostanokot so Vlado Dap~evi}, eden od
tvorcite na ‚Nova KPJ‛, formirana so poddr{ka od toga{niot SSSR, koj na takov na~in saka{e da ja prefrli Jugoslavija vo toga{nata socijalisti~ka
zaednica i Var{avskiot dogovor.
Dragan Bogdanovski, Bogoqub Andonovski, Dimko Ne~evski i Mile Ilievski
snimeni 1991 godina
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
245
Vo akcijata za ras~istuvawe so ‚opasnite emigrantski krugovi‛,
donesena e odluka za priveduvawe na Dragan Bogdanovski vo SFRJugoslavija
i negovo sudewe. Kako voda~ na DOOM, vo 1977 godina, Dragan # kidnapiran
vo Pariz i doveden vo Jugoslaviaja. Nego go kidnapiraat pripadnici na
toga{nite slu`bi za dr`avna bezbednost (SDB) vo stanot na eden drug ~len
na DOOM, i so diplomatsko vozilo e prenesen vo Qubqana, a podocna i vo
Skopje. So vrzani o~i bil odveden vo policiski objekt vo blizina na
Makedonski Brod, kade {to bil pod istraga celi 18 meseci. Sudskiot proces
protiv nego bil organiziran zad zatvoreni vrati, koga # & osuden na 13
godini zatvor, od koi 11 godini izdr`uva vo zatvorot – Idrizovo.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
246
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
247
Po izleguvaweto od zatvor kuso vreme `ivee vo Skopje, a {tom ja
dobiva patnata isprava zaminuva vo [vedska, kade ja podgotvuva
programata za formirawe na Nacionalna politi~ka partija vo Makedonija
(koja politi~ka programa bila otpe~atena vo vesnikot ‚Mlad borec‛). Taa
partija po ideja na Dragan Bogdanovski treba da se vika ‚Demokratska
partija za makedonsko nacionalno edinstvo‛ ili DPMNE.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
248
Intelektualec i vizioner za idninata na politi~kata akcija vo
Makedonija, Dragan Bogdanovski vo 1990 godina, zaedno so Gojko Jakovlevski
od Berlin, se sostanuvaat vo Minhen, kade se donesuva odluka za
formirawe na partijata so predznak VMRO. Na sostanokot prisustvuvaat i
Vlado Trantalovski od Resen, Boris Zmejkovski i Qup~o Georgievski.
Parijata se formira i registrira vo Makedonija.
Na prviot kongres na VMRO-DPMNE odr`an vo Prilep na 06 i 07
April 1991 godina, Dragan Bogdanovski e izbran za po~esen pretsedatel na
partijata, a od 1991 do 1993 godina, e pretsedatel na Zadgrani~niot komitet
na VMRO-DPMNE za Evropa.
Mo{ne brgu ja sogleduva svojata zabluda okolu izborot na Qup~o
Georgievski za pretsedatel na partijata, ~ij direkten osnova~ i ideolog #
samiot Dragan Bogdanovski. Poslednite meseci vo 1993 godina, doa|a do
kone~no razdeluvawe so partijata {to samiot ja osnova i & go vnese
makedonskiot duh, po {to pravi obid za formirawe na nova partija
‚Makedonski nacionalen front‛ so sedi{te vo Prilep, koja partija vo
otsustvo na Bogdanovski ne uspeva da za`ivee. Dragan se vra}a vo [vedska i
prodol`uva da raboti na idejata, za koja & go `rtvuval celiot svoj `ivot.
Go napu{ta ovoj svet, na 31 Maj 1998-to Leto Gospodovo patuvaj}i vo
voz (vo mestoto Federicija, Danska), na propatuvawe od [vedska za
Germanija. Pogreban e vo prisustvo na familijata i najbliskite do kraj verni
prijateli i sorabotnici vo Kumanovo na 01 Avgust 1998-to Leto Gospodovo.
Neka im bide ve~na slavata, i Bog da gi Blagoslovi Dragan
Bogdanovski i site znajni i neznajni Makedonci, koi go polo`ija `ivotot za
Makedonija i makedonstvoto.
Vo prodol`enie na pisanievo, eve nekolku pisma na Dragan
Bogdanovski od negovata golema arhiva i korespodencija, nadvor od
Makedonija:
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
249
PISMO OD DRAGAN BOGDANOVSKI DO MILE ILIEVSKI VO KOE GO
IZVESTUVA ZA SVOITE TOGA[NI AKTIVNOSTI
(29.04.1959 godina)
‚Dragi brate Ilievski,
Ti blagodaram na tvoeto vtoro op{irno pismo, koe go dobiv i
razbrav se {to mi pi{uva{. Isto taka Ti blagodaram za ispratenite 4
adresi na koi im go isprativ u{te v~era spisanieto.
Deneska eve Ti pra}am u{te 25 egzemplara od ‚Makedonska loza‛ i
toa: Pet broja od prviot i po deset broja od vtoriot i tretiot broj i Ti
ostavam na tebe da gi rasprostrani{ onaka kako nao|a{ za najzgodno. Ako tie
broevi ti bidat malku, toga{ Te molam obrati se do nas, nie }e Ti isprati
me pove}e.
Potrebno bi bilo da isprati{ i nekoj broj i na tvoite prijateli vo
Avstralija ili da im pi{e{ vo vrska so pojavata na ‚Makedonska loza‛, kako
bi mo`elo spisanito da se probie za da se {iri na{ata ideja nasekade kade
postoi makedonska emigracija.
Jas }e dojdam vo [vedska vo mesec juni i }e mo`eme da si
pozboruvame i razmeni me misli. To~no datata ja nemam u{te opredeleno,
no }e te obavestam navreme. Te molam samo toa neka si ostane samo vo Tebe i
da ne se rasprostranuva vesta nasekade zo{to Ti znae{ deka na{ite
du{mani ne spijat i rabotat neumorno da ni napakostat. Ova se odnesuva za
{piunite na titovite diplomatski pretstavni{tva, koi nekolku pati
protestiraa do norve{kata vlast deka sum rabotel od Norvegija aktivno za
rasturawe na Jugoslavija.
Titovata ambasada tuka podnese i nota da se sopre izleguvaweto na
‚Makedonska loza‛, no site nejzini napori ostanaa bezuspe{ni, bidej}i po
norve{kite zakoni, pe~atot e sloboden tuka i sekoj ima pravo da pi{e {to
saka.
Jas }e ti pi{uvam ~esto, Te molam potvrdi mi go priemot na ovaa
pratka so spisanieto.
Ti po`eluvam se najubavo kako na Tebe, taka i na site na{i
sonarodnici vo [vedska.‛
So srede~ni bratski pozdravi,
Tvoj
Bogdanovski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
250
PISMO NA DRAGAN BOGDANOVSKI DO MILE ILIEVSKI VO VRSKA SO
PO^ETNITE PATRIOTSKI AKTIVNOSTI NA MAKEDONSKATA EMIGRACIJA
VO [VEDSKA
(25.07.1959 godina)
‚Dragi Mile,
Blagodaram za pismoto i za ispratenata stihotvorba koja ja
donesovme vo ‚Makedonska loza‛vo sedmiot broj koj }e izleze za edna nedela.
Ubavo si napravil {to si go ispratil navreme apelot, nie isto taka
}e go odnese me i vo ‚Makedonska loza‛ vo sedmiot broj, a za osmiot broj }e
go donese me i na srpsko-hrvatski prevod.
Pe~atot e odamna gotov, no po moja krivica se slu~i taka {to jas ne
otidov da go zemam navreme, a vo momentot rabotilnicata e zatvorena
poradi godi{en odmor, no za skoro jas }e dojdam pak kaj vas i }e go donesam.
Mile, jas }e pristignam vo [vedska vo sabota na 08 Avgust, prvo
}e se zadr`am vo Geteborg, ako Ti se dade mo`nost, gledaj snajdi se i dojdi.
Tamu }e go registrirame Dru{tvoto, a istovremeno }e gi aktivirame i
drugite na{i sonarodnici, posle }e se vrnime nazad vo Halmstad,
Oskastrum,kaj Tebe vo Laholm, a mo`ebi }e poseti me i drugi na{i
sonarodnici. Jas pak podnesov molba za viza i Te predupreduvam da znae{
deka pak Te zedov za garant. Barav viza za tri sedmici kako na godi{en
odmor. Ova Ti go pi{uvam da te predupredam vo slu~aj ako stane nekoe
pra{awe do Tebe od strana na {vedskite nadle`ni organi.
Izvinete me {to nemav vreme da go ispratam apelot za potpis na
pretsedatelot i sekretarot, no toa jas smetam ne igra golema uloga, mo`at i
sega da go napravat i potpi{aniot egzemplar neka Ti go vratat na Tebe da
stoi vo arhivata na Dru{tvoto.
Ni{to nemoj da se ~udi{ i da se pla{i{ {to tvoite prijateli se
ispla{ile i ne Ti pi{ale. Ti znae{ kakva klevetni~ka dejnost razvivaat onie
predavnici okolu ‚Makedonska tribuna‛, eden den celiot svet }e uvidi deka
nie sme na prav pat. Treba nekoj da go probie ledot i nie sme se nafanale na
toj patriotski dolg, od nas se bara da bideme smeli i uporni do kraj na
borbata. Nikakvo pla{ewe, nikakvo klonewe so duhot, samo glavata gore i
napred.
Neznam dali si se nau~il deka Peev i Balalovski postradale vo
soobra}ajna nesre}a. Peev oti{ol da go poseti Balalovski i toj mu pobaral
vespa da povozi malku i se preobrnale i dvajcata. Balalovski se povredil vo
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
251
noga i v gradi, a Peev skr{il raka. Golema nesre}a, no sega se i dvajcata
podobro.
Pi{i mu na Veljanovski po toj povod deka Peev ne e vo Stokholm i
ne mo`e da mu bide tuma~.
Tolku za ovoj pat dragi Mile, saatot e eden po polno} i `ena mi
mi crka, ma{inata ne e ostava da spie.
Pi{i mi {to pobrgu i do skoro viduvawe, celuvni ja ubavo tvojata
babi~ka.‛
So bratski pozdrav,
tvoj,
Dragan
PISMO OD DRAGAN BOGDANOVSKI DO MILE ILIEVSKI
VO VRSKA SO SVOJATA INTERNACIJA VO FRANCIJA
(verojatno od 1975 godina)
Dragi Mile,
So ova pismo sakam da vospostavime vrska za korespondirawe. Jas
u{te se nao|am vo internacija. Znam so sigurnost deka francuskata policija
ja cenzurira po{tata {to mi ide direktno do mestoto kade {to sum
interniran. Ne sakam vo nikoj slu~aj pismata na{i da padnat vo racete na
francuskata policija, koja sorabotuva so UDBA, zatoa izbrav eden
indirekten pat po koj }e mo`eme da korespondirame. Ti }e mi pi{uva{ na
edna adresa vo Cirih, [vajcarija. Taa e sigurna adresa. So liceto koe ja
dr`i boksata se dogovoriv dvapati mese~no da me posetuva vo Francija i
da mi ja nosi po{tata.
Neznam u{te kolku vreme }e me dr`at vo internacija, no verojatno
}e me dr`at dodeka mine Titovata poseta na Francija koja }e bide
napravena nekade vo oktomvri mesec.
Te molam pi{i mi {to ima novo, a pismata {to se dojdeni za
mene, isprati mi gi na adresata vo [vajcarija.
Materijal za ‚Makedonska nacija‛isprativ na pe~atnicata vo
Minhen, no neznam koga vesnikot }e izleze.
Tolku za ovoj pat. Primi srde~ni bratski pozdravi.
Tvoj,
Dragan Bogdanovski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
252
PISMO OD MILE ILIEVSKI DO AMNESTI INERNE[NAL
VO VRSKA SO SLU^AJOT NA DRAGAN BOGDANOVSKI
(10.03.1981 godina)
Lionel Hilaire 6 rue du Landsberg Hoenheim 67800 Bischeim, France
Dragi prijateli,
Blagodaram mnogu za Va{eto pismo koe mnogu me izraduva.
Prijatno mi e koga znam deka Amnesti grupata raboti za mojot
prijatel Dragan Bogdanovski.
So Dragan Bogdanovski se poznavam u{te od 1958 godina. Vo 1951
godina toj pobegna vo Grcija kako politi~ki begalec i ottoga{, pa se do 1978
godina, toj `ivee{e vo razni evropski dr`avi. Pove}e godini toj `ivee{e vo
Norve{ka kade ima dva sina na vozrast od 20 i 22 godini.
Dragan Bogdanovski okolu 25 godini rabote{e aktivno vo
makedonska organizacija ~ija cel e obedinuvawe na Makedonija. Ovaa
organizacija e celosno opredelena protiv sekakov vid nasilstvo. Ubeden sum
deka poradi vakvoto negovo ~lenuvawe Dragan Bogdanovski be{e kidnapiran
vo 1978 godina. (Posleden pat zboruvav so nego vo juni 1978).
Vo fevruari 1979 godina, kako {to znaete, toj be{e osuden na 13
godini zatvor od strana na Regionalniot sud vo Skopje, bidej}i, spored
sudijata, toj vo stranstvo rabotel protiv re`imot vo Jugoslavija. Imeto na
sudijata e Miladin Stojanov. Dragan Bogdanovski sega verojatno e na
izdr`uvawe na zatvorskata kazna vo zatvorot vo Skopje, pa mo`ete da mu
pi{ete na slednava adresa:
Dragan Bogdanovski
KP dom Idrizovo
SRMakedonija
Jugoslavija
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
253
Ako Ve interesiraat pokonkretni raboti Ve molam pra{ajte me i }e
se obidam da Vi pomognam. Vo ova pismo mo`ebi }e bev i pootvoren dokolku
sum ubeden deka Vie i navistina ste Amnesti grupa. ]e treba da mi
ispratite dokazi za ova ?
Iskreno Va{,
Mile Ilievski
Pismoto vo original e pi{uvano na angliski.
POTVRDA OD NORVE[KATA AMBASADA VO BELGRAD
IZDADENA VO VRSKA SO NORVE[KOTO DR@AVJANSTVO
NA PJER ARNE BOGDANOVSKI (SINOT NA DRAGAN BOGDANOVSKI)
PRED NEGOVATA POSETA NA SVOJOT TATKO VO ZATVOROT
(10.07.1981 godina)
Do onoj za kogo e potrebno
So ova se potvrduva deka norve{kiot dr`avjanin Pjer Arne
Bogdanovski e roden vo Norve{ka i deka tamu postojano `ivee. Toj saka da go
vidi svojot tatko jugoslovenskiot dr`avjanin Dragan Bogdanovski so kogo
nemal kontakt u{te od 1965 godina. Negoviot tatko sega se nao|a vo
Op{tinskiot zatvor vo Skopje.
Norve{kata ambasada }e bide blagodarna za celata pomo{ {to
jugoslovenskite vlasti }e ja pru`at za da mo`e Pjer Arne Bogdanovski da go
poseti svojot tatko za vreme na svojot prestoj vo Jugoslavija.
Belgrad, 10 Juli 1981
Tore Bog,
Ambasador
Pismoto vo original e pi{uvano na srpskohrvatski.
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
254
MAKEDONIJA POD SRBO-KOMUNISTI^KO ROPSTVO
(Statija od Dragan Bogdanovski i Mile Ilievski)
Gor~liva i tragi~na be{e sudbinata na makedonskiot narod vo
prvata kralska Jugoslavija – sozdadena po silata na Versajskiot miroven
dogovor po kogo Vardarskiot del od na{ata tatkovina be{e daden na Srbija
kako nagrada za nejziniot doprinos vo vojnata. Za vreme na 22 godi{noto svoe
vladeewe golemosrpskiot okupatorski re`im rabote{e so site sredstva,
trgnuvaj}i od ne~uen politi~ki teror, kako strelawe i kolewe na makedonski
patrioti i nevini selani bez sekakva sudska postapka protiv niv, pa preku
nalo`uvawe na srpski jazik vo u~ili{ta, srpski u~iteli i popovi i preku
kolonizacija na Srbi na makedonskata zemja da go izbri{e nacionalniot
karakter na Makedonija, t.e. da go pretopi na{iot narod vo Srbi, za da
mo`e na toj na~in da ja ovekove~i svojata okupacija na Makedonija. No,
golemosrpskite hegemonisti ne uspeaja vo svojata namera, bidej}i lesno ne se
bri{e nacionalen karakter na eden narod, a osobeno na eden takov `ilav
narod, koj ima{e zad sebe edno bogato revolucionerno minato, vodeno za
negovata nacionalna samostojnost-bogato sopstveno jazi~no i kulturno
bogatstvo, kako toa {to go ima{e pot~inetiot pod golemosrpskata ~izma
makedonski narod. Preku seop{t stihien otpor protiv srpskiot asimilatorski
re`im, a podocna i preku organizirana politi~ka borba i nacionalna projava
na literaturno pole, makedonskiot narod gi razbi na par~iwa golemosrpskite
asimilatorski planovi i na 06 April 1941 godina, Makedoncite
mobilizirani vo kralskata armija prvi gi skinaa i frlija vo kal omrazenite
srpski {ajka~i i si otidoa doma. Celiot makedonski narod so radost ja
do~eka smrtta na kralska Jugoslavija.
Vtora, titovska, komunisti~ka Jugoslavija iznikna na buni{teto na
prvata kralska Jugoslavija, gi zadr`a, pa duri & pro{iri granicite na
svojata prethodnica, no za razlika od kralska Jugoslavija, koja be{e
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
255
unitaristi~ka so izrazena i otvorena golemosrpska hegemonija, tvorcite na
taa vtora Jugoslavija, prinudeni od istoriski nastani, gi postavija nejzinite
temeli na zamaskirani federativni osnovi. Biv{a Jugoslavija be{e odamna
{temblirana kako simbol na golemosrpskata hegemonija i temnica za site
drugi narodi {to se nao|aat vo nijzinite granici. Vo ova sudbonosno vreme
koga nacionalnata omraza proleva{e potoci krv, Komunisti~kata partija na
Jugoslavija, poznavaj}i ja odamna mnogu dobro Ahilovata peta na Jugoslavija
– nere{enoto nacionalno pra{awe vo nea, vo svojata borba za zagrabuvawe na
vlast, uspea da go iskoristi za svoja cel toa nere{eno nacionalno pra{awe.
KPJ koja go predvode{e partizanskoto dvi`ewe za vreme na vojnata, ve{to i
ume{no gi prikriva{e svoite klasni i idejno-partiski ambicii i nameri &
na partizanskoto dvi`ewe mu dade nacionalen karakter. Evreinot (Tito)
izleze so programa za edno dr`avni~ko preureduvawe na Jugoslavija, koe
treba{e da go re{i nacionalnoto pra{awe edna{ za sekoga{. Toa
dr`avni~ko preureduvawe treba{e da se napravi na federativna osnova,
sekoja nacija da si dobie svoja nacionalna republika vo zaedni~ka sojuzna
dr`ava. Golemite sojuznici vo vojnata: Anglija, SAD i SSSR, zapoznaeni so
krvavite nacionalni ~uda {to se odigraa za vreme na vojnata na teritorijata
na biv{a Jugoslavija, uvidoa vo titovata dr`avna programa edno pravedno
re{enie na nacionalnite pra{awa na ovoj del od Balkanot i po~naa da go
pomagaat Titovoto partizansko dvi`ewe & mu otka`aa sekakva pomo{ na
pomaganiot od niv, general Dra`a Mihajlovi}. Taka, po silata na
istoriskite nastani, Vardarskiot del od na{ata tatkovina pak se najde po
vojnata vo granicite na Jugoslavija. Ovde treba da se podvle~e deka za vreme
na vojnata makedonskiot narod koj be{e postaven pod u`asite na edno novo
nacionalno ropstvo-bugarskoto, koe svoevremeno be{e pote{ko i od srpskoto,
s# be{e dignal so pu{ka v raka da se bori protiv bugarskiot nasilni~ki i
razbojni~ki re`im, ne saka{e ni da ~ue za nekakvo obnovuvawe na
Jugoslavija kako dr`ava. Makedonskite komunisti koi stoeja na ~elo na
partizanskoto dvi`ewe vo Makedonija ne sakaa ni da go spomnat imeto na
Jugoslavija, se do letoto 1944 godina, koga sekretarot na Pokrainskiot
komitet na KP za Makedonija, Metodija [atorov – [arlo be{e isklu~en od
partijata kako nacionalen {ovinist. Zaedno so nego bea isklu~eni site drugi
~lenovi na toj komitet i na nivno mesto bea dovedeni od Belgrad ispe~eni
srbomani kako Koli{evski, Smilevski i drugi. No i taa nova srbofilska
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
256
komunisti~ka tajfa be{e prinudena dolgo vreme da go izbegnuva imeto
‚Jugoslvija‛, a zboruva{e samo za ‚Ilindenski ideal‛ na makedonskiot
narod. Svoeto gnasewe od taa Jugoslavija najdobro i najdemonsrativno go
poka`a makedonskata vojska vo zimata 1945 godina, koga otka`a da pojde da
se bori za srpski interesi na Sremskiot front i mesto na Srem ja isfrli
parolata ‚napred za Solun‛.
Za polo`bata na makedonskiot narod pod srbokomunisti~koto
ropstvo }e zboruvame malku podocna , a sega da se vratime na nekoi poznati
istoriski nastani i fakti, ~ie iznesuvawe }e ni ja poka`e dene{nata
‚Narodna‛ ako sakate & ‚Socijalisti~ka‛ Republika Makedonija kako edna
nova srpska banovina, upravuvana za smetka na Belgrad od edna tajfa
Makedonci-rodootstapnici, dovedeni na vlast vo Makedonija od strana na
srpskite komunisti, kako na primer: Lazar Koli{evski, Mihajlo Apostolski,
Vidoe Smilevi} (Smilevski), Nikola Min~ev, Kiro Miqovski i mnogu
drugi.
No, kolku i da bea perfidni srbokomunistite sepak nivnata igra
be{e brzo razotkriena pred o~ite na makedonskiot narod, na kogo ne mu
treba{e mnogu vreme i um, pa da po~uvstvuva deka vo takanare~enata
‚Makedonska‛ republika s# smrdi na srpsko. I toa kako vo politi~kiot, taka
i vo kulturniot `ivot. Za ‚kulturtregeri‛ vo mladata makedonska republika
vedna{ bea postaveni isprobani srbomani kako Bla`e Koneski, srpski
stipendist i poslu{nik, profesor Haralampie Polenakovi}, porane{en srpski
docent na Skopskiot filozofski fakultet i drugi. Vo makedonskiot
literaturen jazik sistematski se ufrluvaat srpski zborovi, a pravilata na
ortografija vo nivnata osnova si ostanaa srpski. Kako i vo kralska
Jugoslavija, makedonskite u~enici se prinudeni da izu~uvaat srpski jazik i
srpska kni`evnost, srpski pisateli, ~ija literatura zboruva za eden tu| na
makedonskiot duh, mentalitet i svet. Kni`arnicite i bibliotekite niz
Makedonija se polni so dela od srpska kni`evnost i istorija.
Preku u~ili{ta, pe~at, radio, televizija, voena slu`ba i razni
rabotni akcii i kursevi, srbokomunizmot pravi s# za da go promeni
nacionalniot bit na makedonskiot narod, osobeno na mladite makedonski
generacii. Srbokomunisti~kata tiranija go ko~i kulturniot razvitok vo
Makedonija, taa go spre~uva ra|aweto na edna vistinska makedonska
literatura. Edinstvenata makedonska nacionalna piesa ‚Goce‛ vo koja be{e
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
257
iznesena makedonskata revolucionerna epopeja i opean likot na legendarniot
makedonski voda~ Goce Del~ev, ja zabrani UDBA, pod izgovor deka nastanite
i lu|eto bile prika`ani istoriski neobjektivno, no vsu{nost od strav deka
toa delo }e see patriotski ~uvstva vo makedonskata ~itatelska i teatarska
publika. Muzi~arot Kiril Makedonski be{e napravil od piesata opera, koja
se izveduva{e so golem uspeh vo Skopje, no na krajot & toj be{e uapsen od
UDBA, koja za na{ite makedonski uslovi uni{ti eden nadaren umetnik.
So cel da gi prikrijat svoite celi i zlodela, srbokomunistite
tvrdat deka vo nivnoto satrapsko vladeewe vo Makedonija bilo pove}e
izgradeno otkolku koga & da bilo porano, no i ovaa komunsti~ka ‚vistina‛
ima samo za cel da gi zama~ka o~ite na onie koi ne ja poznavaat stvarnosta
vo Makedonija.
Srbokomunisti~kite agenti srede makedonskite iselenici i
emigranti velat deka vo Jugoslavija, imalo mnogu Makedonci na visoki
dr`avni pozicii, od koi mnogumina ‚ministri i ambasadori‛.
Srbokomunisti~kite agenti ka`uvaat deka vo Jugoslavija upravuvaat i
Makedonci. Ni{to nema vistinito ni vo ova komunisti~ko tvrdewe. Od
stotina ambasadori koi gi ima isprateno Jugoslavija po razni zemji vo
svetot, samo trojca se Makedonci. Tie se nazna~eni vo zemji so koi
Jugoslavija samo formalno odr`uva dipolomatski vrski. Vo vakvite
diplomatski slu`bi sedat prvenstveno porane{ni srpski ov~ari, koi bea
izbrkani od armijata poradi nesoodvetno obrazovanie. Ministrite Makedonci
pak se najobi~ni belgradski naemnici od srbomanskata tajfa na Koli{evski
i nim im se dadeni ministerski stolici so cel da se zama~kaat o~ite na
izla`aniot i onepravdan makedonski narod. Vo Jugoslavija voop{to ne
upravuvaat Makedonci, tuku preku prodadeni Makedonci-srbomani,
srbokomunistite upravuvaat vo Makedonija.
Ova e nakuso slikata za ropskata polo`ba na makedonskiot narod vo
srbokomunisti~ka Jugoslavija. Malo i golemo, ma{ko i `ensko, budno i so
netrpenie go o~ekuva raspadot & na ovaa vtora, srbokomunisti~ka Jugoslavija.
Istoriski ni{to ne go spojuva makedonskiot narod so Jugoslavija, toj si ima
svoi sveti nacionalni ideali, koi stojat vo golema sprotivnost so sekakva
jugoslovenska ideja.
Maltretirawe, ubivawe zarobenici, zalo`nici, represii, prinudna
rabota, pregladnuvawe, medicinski eksperimenti, tepawe do smrt,
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
258
koncentracioni logori na smrtta i mnogu, mnogu drugi vidovi teror se
odlika na ‚carot jugoslovenski‛~ovekot – ne~ovek, zlostornikot, Evreinot, na
kogo ne treba nitu imeto da mu se spomne, a nekoj go imenuvaa kako Tito…
Dostapna literatura:
‚Dokumenti za Makedonskoto nacionalno
dvi`ewe vo dijasporata
(OKM – DOOM – NOFM)‛-
Mile Ilievski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
259
Recenzija: Kon pisanieto “Ispoved na eden Makedonec “ Zbor-dva, pa i pove}e za edno polezno pisanie so
neophodni znajbi od makedonskata istorija Izdavaweto na edno vakvo pisanie, so sigurnost, treba da zna~i:
napu{tawe na ednostranata pro~it na sovremenata na{a, nacionalna istorija.
Zna~i, pisanievo ne # samo nekakva prepro~it na ponovi nastani od na{eto
minato ! Ova e mudro napu{tawe na ednostraniot priod kon tolkuvaweto na
na{ata makedonska sega{nina, kon makedonizmot niz koj se vr{i
preina~uvawe na nastanite i na li~nostite na na{ata dene{nina. So ova se
pravi eden pozitiven is~ekor, t.e. podizleguvawe od strogite i nenu`ni
ramki na tabu-temite, vo koi bea smesteni site mo`ni raspravii za
pozitivnite i ‚negativnite‛ makedonski tatkovinoqupci. Spored toa, ni se
~ini deka pozdravuvame pisanie koe pravi uspe{na, rezultatna, stamenita
korekcija, koja vnesuva ne{to ponovo vo na{ata istoriografija. Ili dobro #
da se ka`e: vakvite pisanija se dobredojdeni i pove}e od potrebni, zatoa {to
nedostasuvale na na{iot kni`en pazar.
S# ova ni go soop{tuva i raska`uva `ivoto pero na Lade B.
Taleski, so golema mera na makedonoqubie, patriotizam, tatkovinizam i
slobodoqubie.
S# ova ni go stokmi kako jas bi rekol ~i~ko Lade
blagovremeno,~esno, iskreno, so mnogu smisla za odbir na potvrdenite dokazi
i so golemo ~uvstvo na prepoznatlivost.
Vo bitieto na eden narod retko se javuvaat li~nosti koi{to celata
svoja `ivotna obstojba }e ja posvetat na otkrivaweto i doka`uvaweto na
vistinata za svojot narod niz istoriski prikazi i pisanija.
Koga stanuva zbor za li~nosta na Lade B. Taleski, toga{ bez bilo
kakov somne` mo`e da se potvrdi, deka e toj vistinski posveteni, na s# ona
{to zna~i makedonoqubie.
Koga stanuva zbor za bitieto na na{ata tatkovina, Lade B. Taleski
mnogu prodlabo~eno navleguva vo makedonskata pradrevnina i ni gi
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
260
obelodenuva site nepoznati ili skrieni vistini, potvrduvaj}i ja posebnosta na
Makedonecot, makedonskata kultura, civilizacija i dr`avnost.
Ova pisanie }e svedo~i za nepresu{niot duh i hrabrost {to }e go
vozvi{i Makedonecot do nebesni nedovidnini, kade {to & pripa|a. Ova
pisanie, na nekoj na~in }e i ovozmo`i na ~itatelskata i prosleduva~ka
javnost da ima jasna slika za celta {to ~i~ko Lade si ja postavil.
Bi mo`elo u{te mnogu da se pi{uva za li~nosta i deloto na Lade
B. Taleski kako doka`an makedonoqubec, posvetenik na tatkovinizmot koj
celiot svoj `ivot go posveti i & go podari na svojata napatena, par~osana, no
od Gospod Bog blagoslovena i sveta tatkovina Makedonija.
I sega zasega, sakam iskreno da mu upatam golema ~est i po~it na
s#silniot makedonski tatkovinoqubec Lade B. Taleski i da go osilam, da n#
prestane so svoeto otkopuvawe na makedonskite vistini i da potvrdam deka
ova negovo pisanie, {to poskoro treba da izleze od pe~at.
Vo Prilep, na 21 Noemvri, Arangelovden 2012-to Leto Gospodovo
So po~it,
Milan J. Jov~eski
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
261
BELE[KA ZA AVTOROT Vo drevnata Pelagonija, poto~no vo seloto Belo Pole, mesec
Dekemvri vo 1939-to Leto Gospodovo, makedonskata, sveta, patriotska po~va
zbogatena # so u{te eden posvetenik na, od Gospod Bog blagoslovenoto
makedonstvo, i vqubenik vo pi{aniot zbor, tatkovinoqubecot Lade B.
Taleski. Kako silna makedonoqubiva natura, so negovata patriotska
specifika vo sozdavaweto uspeva silno da navleze vo svesta na ~itatelot,
zatoa {to ve~na tema vo negovite pisanija # neizmerniot kopne` kon s#, ona
{to e makedonsko.
Na makedonskata patriotska scena aktivno se pojavuva nekade na
svoite 20-tina godini. U~esnik # i organizator na mnogu mitinzi, grani~ni
blokadi, pograni~ni sredbi i razno-razni ~estvuvawa posveteni na
makedonizmot. Eden # od osnova~ite na prvata politi~ka partija vo
Republika Makedonija, so predznak VMRO. Kako `estok makedonist, suden #
i izdr`uval kazna nekade vo 60-te godini, samo zatoa {to sekade se
izjasnuval kako Makedonec.
Sega so svojot makedonski duh `ivee i tvori vo Skopje.
Koga zboruvame za Lade B. Taleski kako tvorec, so negoviot
najobi~en jazik razbirliv za site, mo`e najslobodno da ka`eme deka toj #
neumorliv skitnik po makedonskiot beskraj.
Onaka kako {to znael od ka`uvawa, onaka kako {to samiot pomni
za sozdavaweto na negovata loza, za nejziniot 'od vo vremeto i istorijata,
sakaj}i pritoa da rasvetli eden bleskav svet na semejnoto `itie, svet {to ne
mo`e da se izzeme od makedonskata istorija, sobira sili gi ispi{uva i
stava pred sud na po{irokata javnost ‚Semejnite testamenti‛.
Vo stvarnost ‚Semejnite testamenti,‛ # prvoto izdadeno pi{ano
delo, ‚Ispoved na eden Makedonec‛ e vtoroto, a po Bo`ja Promisla se
nadevame deka }e sledat i drugi…
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
262
Pomognato od:
Neka Gospod Bog Vi dari sila, u{te mnogu,
mnogu Leta Gospodovi na ovoj svet da Ve ima…
Rakata {to dava, n# se su{i…
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
263
S o d r ` i n a
1. Od pradrevnina……………………………………………….... 7
2. Slovoto na{e biblisko…………………………................13
3. Obessloveno…………………………………………………..…14
4. Kako vovedno pisanie……………………………………..…18
5. Recenzija………………………………………………………...25
6. Ispoved na eden Makedonec……………………………….27
— Za sebe si……………………………………………………….28
— Za tatko mi moj……………………………………………….35
— Vtemeluvawe na VMRO……………………………………...67
— Osnovopolo`nici……………………………………………..70
— Svedo{tva……………………………………………………….75
— Drugi zna~ajni voda~i i istaknati dejci na VMRO..85
— Ilindenskata Epopeja………………………………………102
— Borbata kaj mesnosta Sliva……………………………...112
— Najgolemata bitka vo Ilindenskata Epopeja……….112
— Borbite na vojvodata \ur~in Naumov – Pqakot…..115
— Pretsedatelot na Makedonskata Republika-
(Kru{evska Republika)- Nikola Karev………………121
— Glavniot Vostani~ki [tab……………………………….123
— Znameto na Glavniot Vostani~ki [tab………………126
— Ubistvoto na Boris Sarafov i Ivan Garvanov…….129
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
264
— Otomanskiot `estok teror vo Kostursko za vreme na
Ilindenskata Epopeja i posle nea……………………….134
— Otomanskiot `estok teror vo Lerinsko za vreme na
Ilindenskata Epopeja i posle nea……………………...153
— Istaknati ~elnici i voda~i na ~eti na VMRO…......164
— Raspar~e – Podelbata na Makedonija………………...187
— Bukure{ki Dogovor………………………………………....189
— Golemata vistina…………………………………………....204
— Sudski procesi protiv Makedonci vo Makedonija od
toga{niot jugoslovenski re`im………………………...209
— Masovnoto ubivawe na samiot den “Kolede” na
Skopskoto kale……………………………………………..…225
— Istoriskoto bitie na Metodija Andonov - ^ento....227
— Kus osvrt za likot i deloto na Metodija [atorov –
[arlo………………………………………………………..….233
— Kus osvrt za likot i deloto naDraganBogdanovski.238
— Makedonija pod srbo – komunisti~ko ropstvo……..254
7. Recenzija……………………………………………………….259
8. Bele{ka za avtorot………………………………………….261
Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec
265
Lade B. Taleski
ISPOVED NA EDEN
MAKEDONEC
Pe~at
??????????
Tira`: 1000 primeroci