Òganizasyon Nasyon Zini sou zafè Manje ak Agrikilti (FAO) sou fason lafanmi dwe manje 11 FAO,...

44
Òganizasyon Nasyon Zini sou zafè Manje ak Agrikilti (FAO)

Transcript of Òganizasyon Nasyon Zini sou zafè Manje ak Agrikilti (FAO) sou fason lafanmi dwe manje 11 FAO,...

Òganizasyon Nasyon Zini sou zafè Manje ak Agrikilti (FAO)

FAO, AyitiPwojè OSRO/HAI/203/EC

2013

Les appellations employées dans ce produit d'information et la présentation

Unies pour l’Alimentation et l’Agriculture aucune prise de position quant au

statut juridique ou au stade de développement des pays, territoires, villes ou

zones ou de leurs autorités, ni quant au trace de leurs frontières ou limites.

Tous droits réservés. Les informations contenues dans ce produit d'information

sans autorisation préalable du détenteur des droits d'auteur condition que la

source des informations soit clairement indiquée. Ces informations ne peuvent

l’autorisation écrite du détenteur des droits d'auteur. Les demandes d'autorisa-

tion devront être adressées au chef du Service de la gestion des publications,

Division de l’information, FAO, Viale delle Terme di Caracalla, 00100 Rome, Italie

ou, par courrier électronique, à [email protected]

© FAO, 2013

vi Gid sou fason lafanmi dwe manje

FAO, Ayiti

PREZANTASYON

Gid sa a te prepare pou tout moun ki ta renmen pote kontribisyon nan amelyore fason moun ap manje

nan peyi Dayiti. Li ap sitou sèvi pou ajan sante, nitrisyonis ki sou teren, ajan agrikòl, pwofesè lekòl epi

ou menm kap travay nan lòt domèn devlopman kominotè. Li adrese a ou menm kap feraye nan yon

gwoupman kominotè, manman pitit ak tout lòt moun ki responsab pou bay timoun laswenyay ansanm

ak lòt moun nan fanmi an. Gid sa a ka itil anpil pou fòmatè moun kap travay sou zafè lasante ansanm ak

Si ou pa gen twòp konesans sou zafè nitrisyon epi si ou pa santi w alèz pou w konprann epi

eksplike kèk pati teknik nan gid la, nou konseye w al wè kòlèg ki pi pre w la ki espesyalize nan

zafè sa a pou l ka ede w.

� bay bon jan enfòmasyon sou preparasyon bon jan manje ki nourisan ;

� ankouraje moun kap sèvi ak gid sa a pran bon jan abitid alimantè ;

� bay moun ki ap sèvi ak gid sa a lòt enfòmasyon enpòtan sou zafè ijyèn, bon jan pratik pou

Gid sa a pale sou 11 chapit ki gen rapò ak ijyèn pou kò moun, pwòpte nan sa nap manje,

enpòtans sa nap manje gen pou kò nou, enpòtans epi wòl kèk eleman esansyèl nou jwenn nan

sa nou manje (tankou fè, vitamin A ak yòd), kijan pou nou planifye repa chak kategori moun ki

nan fanmi an selon sa kò yo bezwen, kisa kò timoun nan diferan laj, fanm ansent ak fanm kap

bay tete bezwen, kalte manje moun malad ak moun ki nan laj bezwen, konsèy pratik pou konbat

malnitrisyon lakay timoun epi kijan nou dwe konpòte nou pou nou pa trape maladi kolera.

Tout mesaj ki nan gid sa a, se rezime tout konesans yo fèk genyen sou chak chapit yo devlope

� fè sesyon edikasyon fas a fas ak manm fanmi yo epi kominote yo ;

� fè lòt materyèl edikatif sou kijan pou moun manje tankou deplyan, postè ;

Nou swete nou byen konprann gid sa a, men sitou nou byen sèvi avèk li.

Gid sou fason lafanmi dwe manje vii

FAO, Ayiti

POU KÒMANSE

Menm jan, chak jou ou pran swen plant ou yo (nan lakou oswa nan jaden) epi pran swen tout bèt ou gade,

ou dwe toujou sonje :

� ou se premye moun ki responsab pwòp sante w ;

� ou responsab bay pitit ou ak lòt moun lakay ou bon jan kalte manje ki pou nouri yo.

Kidonk, nou envite w pou w fè gid sa a tounen yon zouti pou ou chak jou.

Menm si yo di « enfòmasyon se pouvwa », sa ki dwe pi enpòtan, se pratik !!!

Pou tout sa ou pa konprann, ou pa bezwen pè al jwenn vwazen, volontè kominotè, vilgarizatè agrikòl, pwofesè lekòl, menm pitit ou, pou yo kapab eksplike w yo.

Mèsi anpil.

����� �������������� ������ ���

�����Ayiti

KISA KI NAN GID SA A

PAJ

1 CHAPIT 1 ���������������� ����� �� 6 CHAPIT 2 ���������� �������������

���������������������10 CHAPIT 3 ������������������������

��������� ���14 CHAPIT 4 ����������� � �����������������

��������������������������� ���������������� �����

17 CHAPIT 5 ��������������������� ������ ���!�����������������!���

18 CHAPIT 6 �����������!�!�� ���� ������������"��������������!����

22 CHAPIT 7 ������������� �������������������� ������������!����

24 CHAPIT 8 ����������� �����������������!����26 CHAPIT 9 ����������� �������������������!����27 CHAPIT 10 �������������������������

���� �!����������������� ��������30 CHAPIT 11 ����������������������� �!���

������� �����

�������������� ������ ����

�����Ayiti

CHAPIT 1 ����������������������������

��� � ������� �� ���������������������������� ���������������� ������������������� ������������� �������������

���� #$

�� %�������������� ������������� ������&'����������������������

�����#$

�� �������������� ������*�������+

�� �������������� ������ ���

�����Ayiti

�� -����*�����!��������� ������*����������������+

�������������� ������ ���� "

�����Ayiti

�� %�����!������������������&'�!�����������!��������!�������������������!������������/���01���2�����������������+

#� �������������� ������ ���

�����Ayiti

�� ������!�������������������������������������3����� ������������������������������ ��������������

�� %��!�������������� ���� ��� �!����������������������������������������!���� �������� ��� ��������� ����������������������+

�������������� ������ ���� $

�����Ayiti

�� ������������� ���� �!������� ��������������������������/!��� ��!�������������!������� ��!���!���������2+�

�� ���� ���� �� ����� ��� �� �� ��!�� ���� �� ���!��������������������+

%� �������������� ������ ���

�����Ayiti

CHAPIT 2 �������������������������������������� ���

&���������������'���������������������������������(����� ������������������

���� #$�

�� -� ��������������� ���������������!���������+

�� %��!����������!���� ������������������������������ �� ���+�4� ���!�����������������������+

�� 4� ������!�������!���� ����� �!������������!�����/�����������������2+

�������������� ������ ���� )

�����Ayiti

�� %�������� ������� ��������!�����������#$

*� �������������� ������ ���

�����Ayiti

�� %�� ����� ���� �������� �� ������� �� ������������+

�� -����������� �������� �������������������� � ���5�!����� ����!+

�� %�� ����� ���� ������������!������!���!�������01���������01������ ���������������������+

�� %�� ��!�� ������������������������� ���������������+

�������������� ������ ���� +

�����Ayiti

�� %��01��������������� ������ �� �����!������������������+

�� %������������������*��������������01��� ������������ �����/��� �������������������������������������������������!����!������2+�

-� �������������� ������ ���

�����Ayiti

CHAPIT 3 ��������������� ���������������������

�� 6����������!����������/���2���!���������� ���!�������+

�� 6�������������������������������������������������������!�������������������������������������/���������������������2+

Gid sou fason lafanmi dwe manje 11

FAO, Ayiti

� Sereyal yo (mayi, diri, pitimi, ble, avwan), tibèkil yo (yanm, pòmtè, patat, malanga, mazonbèl, manyòk), lwil, bè, sik ak tout lòt bagay dous bay kò nou plis enèji.

� Sereyal yo genyen ladan yo tou bagay ki enpò-tan ki pou pèmèt timoun yo grandi epi pou refè kò nou.

� Legiminez yo (pistach, gwo pwa, pwa kongo ak tout lòt kalite pwa) epi tou sa nou jwenn nan bèt (vyann, pwason, lòt bèt nan dlo, ze, lèt) genyen ladan yo tou bagay ki enpòtan ki pou pèmèt timoun yo grandi epi pou refè kò nou.

�� �������������� ������ ���

�����Ayiti

�� -������������������������������� �������/��������������������������������� ���!������������ ��������� ���� ���������2���� �������������������!����� �����������������������������+�

������������� ��������������

�� 8��������01� ������/��� ���� ��� ����� ������������ �������2����������������������� ������������������!�����!����������+�

�������������� ������ ���� "

�����Ayiti

����������������� ����8�������������#$�

�� %����� ������ ���������������9����������������������#$����������� ������������+

�� ;����� �� ��� !�����������������������#$������ �������������!�������!��������������!����! ������������������������ ���+�

�� ;����� �����!������������ ���� �����������# $�������������������� �������� ������������� ���� !���� ����01�01�����������������������+

�� ���������������������������� ������ ���!��������������������!����������� �����������������/���������� �����2������9����������� ������������������9�������������� �01������ �����������!�!���������������!�������+�

6�� ���� ������#$�

�������� ��������������'�������������������������� ���������������������������������.���'�����/����������'������ ��� ����������(����� 02���'������.��������.���������� �������������������������3444�

#� �������������� ������ ���

�����Ayiti

CHAPIT 4 ����������������� ����������������������������� ��������������!�� ���"�������

&������������.�����������������.��������������������/��������� �� ��2��������� ����� �����35�������'���������������� �������� ����������� � ������

;�������������������� �������������������������������"��������#$������ ��� ����������+

#���� 4�������� ����������������!��� ���������������������������������!������ ���������������� ���������� �������������������� �����������������������������+�

�� 4������������� ����/������ ���2�� �������������<������!���+�

�� ;������� ���������������� ����#$����������� ����������������������������������������������� �&'������ ���!��������!���� ���������������������#��0+

�� ;������� � �!���������������#$��� -���������� �������������� ������������������������� �����!�������!�!�� ��� �����=����+�� 6�� �� ������ �� ���!��#$�������������������������+�� 6���� ���������������# $�����������������/�������������� ���� ��������2��������������� �����������������������������������3

�������������� ������ ���� $

�����Ayiti

�� ����� #$

�� � �� ����������������� �����!����������!������ ������������ �����*�����������!����� �������������������������������������������+�

�� -�������������� �������������������� ������������� ������������������������������+�

$�� ���"�� -����������������������� ������������������������ ���������������������� �������������������+

�� -������������������� ����������������!���+�

�� ;��� �������� ������������������������#$�

�� -���������+��� 6������������ ���!��#$������ �����/����������2�����������!�����<����������+�� 6���� ���������������# $� ���� � � ������ ����/ ��������������������������2������������

/���������������������2+

�����Ayiti

!������ ��

����

������

%� �������������� ������ ���

�����Ayiti

%����� >�������������������� ���������������!�����������������������������������!�!������������ ����������+�

�� -������������������� ����������������������!������ ��+�

-�� �� �� ��� �����������������������/��� 2+

�� ���!������������������������������!��� �������������������������� ���������������������������?&�������&@� ���������������+�

�� ;����������������������������� �� ���&AA�

�� ��������������������� ��!���������+

�� �� ������ ���� '�����'��� ��� ��� ���� ����'�� �������������������� ��'���3444

�������������� ������ ���� )

�����Ayiti

CHAPIT 5 � ������ ���������� ������������� �����������

�� 4���������������������� ���� �� �� ��� ����������������� ���!��������� ������������ ��������� +�

�� ��������� ������ ���!��������!����������� ������������ ��!���� ���/������������������������������ ����'������.��������2+�

�� ��!������ �������� �!��������� !�!�� �������������������������������������������� ����������� ��������������������+

�� ������������� ���!������������������������ ���������������+�

*� �������������� ������ ���

�����Ayiti

CHAPIT 6 ������������������������������!��&���� ������������

����������������������������!��'� �� ������������-����������������������� �����!������!������!�!�� ���� �������������������=����+

���� #$

�� 4� ���!������!�!�������������������� ��������!�������������� ������������������=����+��� ;���������������!01����!�!�������������� �����B&�������������������������������������!�!���+�� C������!�!�� �������������� ��������+�

�������������� ������ ���� +

�����Ayiti

��������������������'� ��������!��&���� �������������� >������� ��

����=�����!���� ����������/�����"��������������2���������������������+�

�� �������������������������=�������� ���!����� ���� ������ ���������� ������������� ���!�����������!���+�� 4� ������!�����!�� �����!����������������� ������+�

20 Gid sou fason lafanmi dwe manje

FAO, Ayiti

Men kèk egzanp pou nou prepare manje timoun sòti 6 mwa pou rive 3 zan :

JOU MATEN MIDI ASWÈ

1e jou � labouyi farin mayi + lèt bèf

� bouyon (yanm + bannann + epina etranje + vyann + kawòt)

� lèt bèf � pen

2èm jou � chokola � pen oubyen kasav �

� bannann poban bouyi pile + sòs vyann oubyen sòs pwason + zaboka

� mango

� labouyi diri (diri + lèt bèf + sik + kawòt)

3èm jou � soup (pen+ kribich + epina etranje)

� mòso zabriko

� mayi moulen � zaboka � sòs pwa � ji seriz

� patat + lèt bèf

4èm jou � ze fri + pen oubyen kasav

� ji zoranj

� lam veritab bouyi + sòs kalalou + pwason oubyen vyann

� ji zoranj

� labouyi bannann + lèt bèf

� mayi moulen� zaboka � sòs pwa� ji seriz

�������������� ������ ���� �

�����Ayiti

JOU MATEN MIDI ASWÈ

J���� �� ����!���� �����N����!��N�*����

�� �������������/01�N� �����N��������N� ��!�012

�� ���������!���������������

�� ������/ ������N��������2�

�� ���

=���� �� ���������� ��������!������������01��

�� �����������

�� ������������ ������/01��

�������� ������ ��������������2���� �������/���� 01���!���� �!���2�

�� ��!�������������� �� ����

O���� �� ����!���� ������ ���! �

�� ������

�� ��� �����/����N�����������!�N�!�������N������N��������������������������2

�� ����� �!���� ���� ���

��� �������������� ������ ���

�����Ayiti

CHAPIT 7 ��������� ����������������������������� ������������

�� ��������� ������ �������������� ���/=<QR����2��������������������������!��������������������� ���!����������

�������������� ������ ���� �"

�����Ayiti

�� %������*� ���� ������!������������!����� �����������������+

�� T1� �������������� �������������������� ��������������������� ���������������������+�

������������ ��'������������������� ��������� �������������'���'�����������������'�� �����

�#� �������������� ������ ���

�����Ayiti

CHAPIT 8 ������� ������� ��� ������������

�����'���������������������������������������������������������������.������ �

���� #$�

�� 4� ������������� ��������/���������������2����������������������������� ��!����!������+�� C����������!���������!���/���!������� ������������������������!���������� ������� �� ��������������+�

�������������� ������ ���� �$

�����Ayiti

�� 6������������� ��������������� �������!���������+��� 6������������������������������������������������� ���!����������� ��!����!�����������!��������������+

�%� �������������� ������ ���

�����Ayiti

CHAPIT 9 ������� ������������� ������������

�� ;�� ���������������������������������������������!�� ����������+

�� >�������� ��!����!���������������� �����������������������������������+

���� #$�

�� U��������!�������!����������/ �����2����������!01���"��������������������������������������+��� ���� ��������� ���!�!����������� ������������ ������� �������������������������#��0+�� ������� ���������������������������������� ���������������������!���� ����!����������������+��� 4� ������!����!����������� ����� ���� ���������������+

�������������� ������ ���� �)

�����Ayiti

CHAPIT 10 ��������������������!���������������� ����������������� ����

8�������� ��.������������9:��'���������������� ��'�����'� ���'�������������'� ��%��������������"�(����

���� #$�

�� ;�� ����������������������������� ����� ����������������������+�4� ������������������������������������ ����������� !������ ���� ����� ���� �������!���+�

�� T1� ������������!����� �����*������������������!�������������� ���� �������������������������������!���������������������������!�����������!������������!����������&AAA

�� V��������������� ������������������������������ ����������� ���� ������������������������������ �������� ����# $���!� ���������������������C������� �������+�

�� ���� ��� ����� ��� ����� ����=�������� ���!��������������+

28 Gid sou fason lafanmi dwe manje

FAO, Ayiti

1 NB#: pou timoun ki gen jèm sida a nan san yo li konseye pou yo pran yon pwemye dòzVAR a pati 6 mwa epi yon dezyèm dòz a pati 9 mwa.Pentavalan se yon nouvo vaksen ki fenk antre nan kalandriye vaksen an Ayiti Li ranplaseV%���������������� ��J������������� ��������$���]������^������0_��01���1^�������C�1��*������`������/� �� ����!������������ ��^�������

KALANDRYE VAKSEN NAN PEYI DAYITI

KONTAK VAKSEN VWA POU PRAN VAKSEN

DOZ VAKSEN LAJ POZIZYON NAN KO A

1 e

kontak

BCG anndan po{�{J�ml

timoun ki fèk fèt pou rive sa yo ki genyen yon lane

|������������������������!�����01

VPO 0 ����!01 2 gout timoun ki fèk fèt

����!01

2 èm

kontak

PTV 1 ��!��� {�J���6 semèn

����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO-1 ����!01 2 gout ����!01

3 èm

kontak

PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn

����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO 2 ����!01 gout ����!01

4 èm

kontak

PTV 3 ��!��� {�J���14 semèn

����������01/��%���� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO 3 ����!01 gout ����!01

5 èm

kontakVit A ����!01

100 000 UI

soti 6 pou rive 11 mwa ����!01

RR ��!��� {�J��� 9 mwa 1 ����������01

èm

on a

vitamin ��/01� �=����2

����!01200 000 UI

soti 12 pou rive 59 mwa ����!01

3 èm

kontak

PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn

����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO 2 ����!01 gout ����!01

KALANDRYE VAKSEN NAN PEYI DAYITI

KONTAK VAKSEN VWA POU PRAN VAKSEN

DOZ VAKSEN LAJ POZIZYON NAN KO A

1 e

kontak

BCG anndan po{�{J�ml

timoun ki fèk fèt pou rive sa yo ki genyen yon lane

|������������������������!�����01

VPO 0 ����!01 2 gout timoun ki fèk fèt

����!01

2 èm

kontak

PTV 1 ��!��� {�J���6 semèn

����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO-1 ����!01 2 gout ����!01

3 èm

kontak

PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn

����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO 2 ����!01 gout ����!01

3 èm

kontak

PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn

����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO 2 ����!01 gout ����!01

������� ��01

1 NB#: pou timoun ki gen jèm sida a nan san yo li konseye pou yo pran yon pwemye dòzVAR a pati 6 mwa epi yon dezyèm dòz a pati 9 mwa.Pentavalan se yon nouvo vaksen ki fenk antre nan kalandriye vaksen an Ayiti Li ranplaseV%���������������� ��J������������� ��������$���]������^������0_��01���1^�������C�1��*������`������/� �� ����!������������ ��^�������

4 èm

kontak

PTV 3 ��!��� {�J���14 semèn

����������01/��%���� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2

VPO 3 ����!01 gout ����!01

5 èm

kontakVit A ����!01

100 000 UI

soti 6 pou rive 11 mwa ����!01

RR ��!��� {�J��� 9 mwa 1 ����������01

èm

on a

vitamin ��/01� �=����2

����!01200 000 UI

soti 12 pou rive 59 mwa ����!01

Anti Rota nan bouch 1,5 ml 6 semèn nan bouch

Anti Rota nan bouch 1,5 ml 10 semèn nan bouch

�������������� ������ ���� �+

�����Ayiti

4� �������������#$�

��������������� �� � ���������.�������� ��'����.�������� ��������������'�� �'�� ��������������������������������� �� �����=���� ��'�������������� �������������'��������� ������������(������� ���������������������>��� �34444�

�� -�����������*����������� ������������������������������!����������� ����������� ���������������/������!����!������2+

�������������� �������

��������������� ����������

"-� �������������� ������ ���

�����Ayiti�������������������������������������������AyAyAyAyAyAyAyAyAyAyAyAyititititititititititititiiiiiiiiiiii

CHAPIT 11 �����!������������������������ ����������

�� V����������������!�����������������!��������������+�;������������!��������������� � ��������� �������� ���������� �������� ����+�

�� ������ ��� ��� ������� �������������������� ���� �� ������������������� �������� ��!� ������+�>�������� ��!��������!��� ���� ������������������������� ���������������� ������������������+�

�� ;������ ��������������������������������������������+��� 6��� ������������������ �������#$��������������� ��������� ��������������������������������������������������������� �����!�������+�

�� ;�� �������� ����� ��������������������������!�������+

���� #$

�� 4� ��������!������������� ������������������������������������������������������������������������!������������������� �������������������<�����������+�

�������������� ������ ���� "

�����Ayiti

�� ���� ������������������ ����������� ������������������������� ������� ������������������������!��������!�������������������+�

"�� �������������� ������ ���

�����Ayiti

�� �������������������� �������� ����������������������������������������������������������+

���� #$�

�� %�������� ���� ��������� �?& ���5&@�����!���������������+�� C���� ������������� ��������� ���+�

�������������� ������ ���� ""

�����Ayiti

�� C������������������������������������������� ����!���������+�� C������������ ��������������������+��� -������������������������� ���� ����������� � ���5+�� ��������������������������!�������������!������+�

"#� �������������� ������ ���

�����Ayiti

�� 8� �������������� ������������������������ ��������+�

���� #$�

�� -�����������������������!��������������������'���������.����� ��������������� �������������������������������?�������(����������� ������!��������������������������������������������������#��0+

�������������� ������ ���� "$

�����Ayiti

=����� ��� ����'����������'�������@B�

�� %���������������� ������� ������������������������������ ������������!�������+��� C������!������� ����������� � ���5+�� 6����� ���������/��� ����� �������2�����������������������������+��� 4��!������������������+��� ������!��������������������������������������������������#��0+�

�������������������������� ���'������ ��������� ������������� ������������������������������'�������������������������������������������C���'���� �������'� ������������'�� ����� ��'����'��������.������������'����������� �� ��� ���������.����������������� ��������������.���(���� ��� ����������������'������������ �����������������D������ ���������������������������� �������������������'������� �������������������'���.���'�����'���������������D�����'���� �� ������������������������ ����������(������'�� �������� ������������ ���

C���'����.��������������9:��� ����.����������������������������������� ������'����������������� ��'�'������������.������������������� ��'���������������������'��'������������������'�����������������������������������������9:����� �.����������������������������'����� ��������������'�� ����������������� � ����(�������� ����������������������������������������(��������'������ ������������ ������ ��'���������� ��������������������� �������������������

E:���9:��� �'�����'����(���� �� �����'��'��������.���������������������������������� ���(���������������� ����������� ��������.���(���� ��� ������'����'���(���������B�'�'���������'������'�����'����������������������.����G���������� ����5��� ������ �����������������' ����������� ������������' ���������'������������������� �����(����

C���'������'������������������������������������'�������������� ������������������������� �����'�� ��