Òganizasyon Nasyon Zini sou zafè Manje ak Agrikilti (FAO) sou fason lafanmi dwe manje 11 FAO,...
Transcript of Òganizasyon Nasyon Zini sou zafè Manje ak Agrikilti (FAO) sou fason lafanmi dwe manje 11 FAO,...
Les appellations employées dans ce produit d'information et la présentation
Unies pour l’Alimentation et l’Agriculture aucune prise de position quant au
statut juridique ou au stade de développement des pays, territoires, villes ou
zones ou de leurs autorités, ni quant au trace de leurs frontières ou limites.
Tous droits réservés. Les informations contenues dans ce produit d'information
sans autorisation préalable du détenteur des droits d'auteur condition que la
source des informations soit clairement indiquée. Ces informations ne peuvent
l’autorisation écrite du détenteur des droits d'auteur. Les demandes d'autorisa-
tion devront être adressées au chef du Service de la gestion des publications,
Division de l’information, FAO, Viale delle Terme di Caracalla, 00100 Rome, Italie
ou, par courrier électronique, à [email protected]
© FAO, 2013
vi Gid sou fason lafanmi dwe manje
FAO, Ayiti
PREZANTASYON
Gid sa a te prepare pou tout moun ki ta renmen pote kontribisyon nan amelyore fason moun ap manje
nan peyi Dayiti. Li ap sitou sèvi pou ajan sante, nitrisyonis ki sou teren, ajan agrikòl, pwofesè lekòl epi
ou menm kap travay nan lòt domèn devlopman kominotè. Li adrese a ou menm kap feraye nan yon
gwoupman kominotè, manman pitit ak tout lòt moun ki responsab pou bay timoun laswenyay ansanm
ak lòt moun nan fanmi an. Gid sa a ka itil anpil pou fòmatè moun kap travay sou zafè lasante ansanm ak
Si ou pa gen twòp konesans sou zafè nitrisyon epi si ou pa santi w alèz pou w konprann epi
eksplike kèk pati teknik nan gid la, nou konseye w al wè kòlèg ki pi pre w la ki espesyalize nan
zafè sa a pou l ka ede w.
� bay bon jan enfòmasyon sou preparasyon bon jan manje ki nourisan ;
� ankouraje moun kap sèvi ak gid sa a pran bon jan abitid alimantè ;
� bay moun ki ap sèvi ak gid sa a lòt enfòmasyon enpòtan sou zafè ijyèn, bon jan pratik pou
Gid sa a pale sou 11 chapit ki gen rapò ak ijyèn pou kò moun, pwòpte nan sa nap manje,
enpòtans sa nap manje gen pou kò nou, enpòtans epi wòl kèk eleman esansyèl nou jwenn nan
sa nou manje (tankou fè, vitamin A ak yòd), kijan pou nou planifye repa chak kategori moun ki
nan fanmi an selon sa kò yo bezwen, kisa kò timoun nan diferan laj, fanm ansent ak fanm kap
bay tete bezwen, kalte manje moun malad ak moun ki nan laj bezwen, konsèy pratik pou konbat
malnitrisyon lakay timoun epi kijan nou dwe konpòte nou pou nou pa trape maladi kolera.
Tout mesaj ki nan gid sa a, se rezime tout konesans yo fèk genyen sou chak chapit yo devlope
� fè sesyon edikasyon fas a fas ak manm fanmi yo epi kominote yo ;
� fè lòt materyèl edikatif sou kijan pou moun manje tankou deplyan, postè ;
�
Nou swete nou byen konprann gid sa a, men sitou nou byen sèvi avèk li.
Gid sou fason lafanmi dwe manje vii
FAO, Ayiti
POU KÒMANSE
Menm jan, chak jou ou pran swen plant ou yo (nan lakou oswa nan jaden) epi pran swen tout bèt ou gade,
ou dwe toujou sonje :
� ou se premye moun ki responsab pwòp sante w ;
� ou responsab bay pitit ou ak lòt moun lakay ou bon jan kalte manje ki pou nouri yo.
Kidonk, nou envite w pou w fè gid sa a tounen yon zouti pou ou chak jou.
Menm si yo di « enfòmasyon se pouvwa », sa ki dwe pi enpòtan, se pratik !!!
Pou tout sa ou pa konprann, ou pa bezwen pè al jwenn vwazen, volontè kominotè, vilgarizatè agrikòl, pwofesè lekòl, menm pitit ou, pou yo kapab eksplike w yo.
Mèsi anpil.
����� �������������� ������ ���
�����Ayiti
KISA KI NAN GID SA A
PAJ
1 CHAPIT 1 ���������������� ����� �� 6 CHAPIT 2 ���������� �������������
���������������������10 CHAPIT 3 ������������������������
��������� ���14 CHAPIT 4 ����������� � �����������������
��������������������������� ���������������� �����
17 CHAPIT 5 ��������������������� ������ ���!�����������������!���
18 CHAPIT 6 �����������!�!�� ���� ������������"��������������!����
22 CHAPIT 7 ������������� �������������������� ������������!����
24 CHAPIT 8 ����������� �����������������!����26 CHAPIT 9 ����������� �������������������!����27 CHAPIT 10 �������������������������
���� �!����������������� ��������30 CHAPIT 11 ����������������������� �!���
������� �����
�������������� ������ ����
�����Ayiti
CHAPIT 1 ����������������������������
��� � ������� �� ���������������������������� ���������������� ������������������� ������������� �������������
���� #$
�� %�������������� ������������� ������&'����������������������
�����#$
�� �������������� ������*�������+
�������������� ������ ���� "
�����Ayiti
�� %�����!������������������&'�!�����������!��������!�������������������!������������/���01���2�����������������+
#� �������������� ������ ���
�����Ayiti
�� ������!�������������������������������������3����� ������������������������������ ��������������
�� %��!�������������� ���� ��� �!����������������������������������������!���� �������� ��� ��������� ����������������������+
�������������� ������ ���� $
�����Ayiti
�� ������������� ���� �!������� ��������������������������/!��� ��!�������������!������� ��!���!���������2+�
�� ���� ���� �� ����� ��� �� �� ��!�� ���� �� ���!��������������������+
%� �������������� ������ ���
�����Ayiti
CHAPIT 2 �������������������������������������� ���
&���������������'���������������������������������(����� ������������������
���� #$�
�� -� ��������������� ���������������!���������+
�� %��!����������!���� ������������������������������ �� ���+�4� ���!�����������������������+
�� 4� ������!�������!���� ����� �!������������!�����/�����������������2+
�������������� ������ ���� )
�����Ayiti
�� %�������� ������� ��������!�����������#$
*� �������������� ������ ���
�����Ayiti
�� %�� ����� ���� �������� �� ������� �� ������������+
�� -����������� �������� �������������������� � ���5�!����� ����!+
�� %�� ����� ���� ������������!������!���!�������01���������01������ ���������������������+
�� %�� ��!�� ������������������������� ���������������+
�������������� ������ ���� +
�����Ayiti
�� %��01��������������� ������ �� �����!������������������+
�� %������������������*��������������01��� ������������ �����/��� �������������������������������������������������!����!������2+�
-� �������������� ������ ���
�����Ayiti
CHAPIT 3 ��������������� ���������������������
�� 6����������!����������/���2���!���������� ���!�������+
�� 6�������������������������������������������������������!�������������������������������������/���������������������2+
Gid sou fason lafanmi dwe manje 11
FAO, Ayiti
� Sereyal yo (mayi, diri, pitimi, ble, avwan), tibèkil yo (yanm, pòmtè, patat, malanga, mazonbèl, manyòk), lwil, bè, sik ak tout lòt bagay dous bay kò nou plis enèji.
� Sereyal yo genyen ladan yo tou bagay ki enpò-tan ki pou pèmèt timoun yo grandi epi pou refè kò nou.
� Legiminez yo (pistach, gwo pwa, pwa kongo ak tout lòt kalite pwa) epi tou sa nou jwenn nan bèt (vyann, pwason, lòt bèt nan dlo, ze, lèt) genyen ladan yo tou bagay ki enpòtan ki pou pèmèt timoun yo grandi epi pou refè kò nou.
�� �������������� ������ ���
�����Ayiti
�� -������������������������������� �������/��������������������������������� ���!������������ ��������� ���� ���������2���� �������������������!����� �����������������������������+�
������������� ��������������
�� 8��������01� ������/��� ���� ��� ����� ������������ �������2����������������������� ������������������!�����!����������+�
�������������� ������ ���� "
�����Ayiti
����������������� ����8�������������#$�
�� %����� ������ ���������������9����������������������#$����������� ������������+
�� ;����� �� ��� !�����������������������#$������ �������������!�������!��������������!����! ������������������������ ���+�
�� ;����� �����!������������ ���� �����������# $�������������������� �������� ������������� ���� !���� ����01�01�����������������������+
�� ���������������������������� ������ ���!��������������������!����������� �����������������/���������� �����2������9����������� ������������������9�������������� �01������ �����������!�!���������������!�������+�
6�� ���� ������#$�
�������� ��������������'�������������������������� ���������������������������������.���'�����/����������'������ ��� ����������(����� 02���'������.��������.���������� �������������������������3444�
#� �������������� ������ ���
�����Ayiti
CHAPIT 4 ����������������� ����������������������������� ��������������!�� ���"�������
&������������.�����������������.��������������������/��������� �� ��2��������� ����� �����35�������'���������������� �������� ����������� � ������
;�������������������� �������������������������������"��������#$������ ��� ����������+
#���� 4�������� ����������������!��� ���������������������������������!������ ���������������� ���������� �������������������� �����������������������������+�
�� 4������������� ����/������ ���2�� �������������<������!���+�
�� ;������� ���������������� ����#$����������� ����������������������������������������������� �&'������ ���!��������!���� ���������������������#��0+
�� ;������� � �!���������������#$��� -���������� �������������� ������������������������� �����!�������!�!�� ��� �����=����+�� 6�� �� ������ �� ���!��#$�������������������������+�� 6���� ���������������# $�����������������/�������������� ���� ��������2��������������� �����������������������������������3
�������������� ������ ���� $
�����Ayiti
�� ����� #$
�� � �� ����������������� �����!����������!������ ������������ �����*�����������!����� �������������������������������������������+�
�� -�������������� �������������������� ������������� ������������������������������+�
$�� ���"�� -����������������������� ������������������������ ���������������������� �������������������+
�� -������������������� ����������������!���+�
�� ;��� �������� ������������������������#$�
�� -���������+��� 6������������ ���!��#$������ �����/����������2�����������!�����<����������+�� 6���� ���������������# $� ���� � � ������ ����/ ��������������������������2������������
/���������������������2+
�����Ayiti
!������ ��
����
������
%� �������������� ������ ���
�����Ayiti
%����� >�������������������� ���������������!�����������������������������������!�!������������ ����������+�
�� -������������������� ����������������������!������ ��+�
-�� �� �� ��� �����������������������/��� 2+
�� ���!������������������������������!��� �������������������������� ���������������������������?&�������&@� ���������������+�
�� ;����������������������������� �� ���&AA�
�� ��������������������� ��!���������+
�� �� ������ ���� '�����'��� ��� ��� ���� ����'�� �������������������� ��'���3444
�������������� ������ ���� )
�����Ayiti
CHAPIT 5 � ������ ���������� ������������� �����������
�� 4���������������������� ���� �� �� ��� ����������������� ���!��������� ������������ ��������� +�
�� ��������� ������ ���!��������!����������� ������������ ��!���� ���/������������������������������ ����'������.��������2+�
�� ��!������ �������� �!��������� !�!�� �������������������������������������������� ����������� ��������������������+
�� ������������� ���!������������������������ ���������������+�
*� �������������� ������ ���
�����Ayiti
CHAPIT 6 ������������������������������!��&���� ������������
����������������������������!��'� �� ������������-����������������������� �����!������!������!�!�� ���� �������������������=����+
���� #$
�� 4� ���!������!�!�������������������� ��������!�������������� ������������������=����+��� ;���������������!01����!�!�������������� �����B&�������������������������������������!�!���+�� C������!�!�� �������������� ��������+�
�������������� ������ ���� +
�����Ayiti
��������������������'� ��������!��&���� �������������� >������� ��
����=�����!���� ����������/�����"��������������2���������������������+�
�� �������������������������=�������� ���!����� ���� ������ ���������� ������������� ���!�����������!���+�� 4� ������!�����!�� �����!����������������� ������+�
20 Gid sou fason lafanmi dwe manje
FAO, Ayiti
Men kèk egzanp pou nou prepare manje timoun sòti 6 mwa pou rive 3 zan :
JOU MATEN MIDI ASWÈ
1e jou � labouyi farin mayi + lèt bèf
� bouyon (yanm + bannann + epina etranje + vyann + kawòt)
� lèt bèf � pen
2èm jou � chokola � pen oubyen kasav �
� bannann poban bouyi pile + sòs vyann oubyen sòs pwason + zaboka
� mango
� labouyi diri (diri + lèt bèf + sik + kawòt)
3èm jou � soup (pen+ kribich + epina etranje)
� mòso zabriko
� mayi moulen � zaboka � sòs pwa � ji seriz
� patat + lèt bèf
4èm jou � ze fri + pen oubyen kasav
� ji zoranj
� lam veritab bouyi + sòs kalalou + pwason oubyen vyann
� ji zoranj
� labouyi bannann + lèt bèf
� mayi moulen� zaboka � sòs pwa� ji seriz
�������������� ������ ���� �
�����Ayiti
JOU MATEN MIDI ASWÈ
J���� �� ����!���� �����N����!��N�*����
�� �������������/01�N� �����N��������N� ��!�012
�� ���������!���������������
�� ������/ ������N��������2�
�� ���
=���� �� ���������� ��������!������������01��
�� �����������
�� ������������ ������/01��
�������� ������ ��������������2���� �������/���� 01���!���� �!���2�
�� ��!�������������� �� ����
O���� �� ����!���� ������ ���! �
�� ������
�� ��� �����/����N�����������!�N�!�������N������N��������������������������2
�� ����� �!���� ���� ���
��� �������������� ������ ���
�����Ayiti
CHAPIT 7 ��������� ����������������������������� ������������
�� ��������� ������ �������������� ���/=<QR����2��������������������������!��������������������� ���!����������
�������������� ������ ���� �"
�����Ayiti
�� %������*� ���� ������!������������!����� �����������������+
�� T1� �������������� �������������������� ��������������������� ���������������������+�
������������ ��'������������������� ��������� �������������'���'�����������������'�� �����
�#� �������������� ������ ���
�����Ayiti
CHAPIT 8 ������� ������� ��� ������������
�����'���������������������������������������������������������������.������ �
���� #$�
�� 4� ������������� ��������/���������������2����������������������������� ��!����!������+�� C����������!���������!���/���!������� ������������������������!���������� ������� �� ��������������+�
�������������� ������ ���� �$
�����Ayiti
�� 6������������� ��������������� �������!���������+��� 6������������������������������������������������� ���!����������� ��!����!�����������!��������������+
�%� �������������� ������ ���
�����Ayiti
CHAPIT 9 ������� ������������� ������������
�� ;�� ���������������������������������������������!�� ����������+
�� >�������� ��!����!���������������� �����������������������������������+
���� #$�
�� U��������!�������!����������/ �����2����������!01���"��������������������������������������+��� ���� ��������� ���!�!����������� ������������ ������� �������������������������#��0+�� ������� ���������������������������������� ���������������������!���� ����!����������������+��� 4� ������!����!����������� ����� ���� ���������������+
�������������� ������ ���� �)
�����Ayiti
CHAPIT 10 ��������������������!���������������� ����������������� ����
8�������� ��.������������9:��'���������������� ��'�����'� ���'�������������'� ��%��������������"�(����
���� #$�
�� ;�� ����������������������������� ����� ����������������������+�4� ������������������������������������ ����������� !������ ���� ����� ���� �������!���+�
�� T1� ������������!����� �����*������������������!�������������� ���� �������������������������������!���������������������������!�����������!������������!����������&AAA
�� V��������������� ������������������������������ ����������� ���� ������������������������������ �������� ����# $���!� ���������������������C������� �������+�
�� ���� ��� ����� ��� ����� ����=�������� ���!��������������+
28 Gid sou fason lafanmi dwe manje
FAO, Ayiti
1 NB#: pou timoun ki gen jèm sida a nan san yo li konseye pou yo pran yon pwemye dòzVAR a pati 6 mwa epi yon dezyèm dòz a pati 9 mwa.Pentavalan se yon nouvo vaksen ki fenk antre nan kalandriye vaksen an Ayiti Li ranplaseV%���������������� ��J������������� ��������$���]������^������0_��01���1^�������C�1��*������`������/� �� ����!������������ ��^�������
KALANDRYE VAKSEN NAN PEYI DAYITI
KONTAK VAKSEN VWA POU PRAN VAKSEN
DOZ VAKSEN LAJ POZIZYON NAN KO A
1 e
kontak
BCG anndan po{�{J�ml
timoun ki fèk fèt pou rive sa yo ki genyen yon lane
|������������������������!�����01
VPO 0 ����!01 2 gout timoun ki fèk fèt
����!01
2 èm
kontak
PTV 1 ��!��� {�J���6 semèn
����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO-1 ����!01 2 gout ����!01
3 èm
kontak
PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn
����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO 2 ����!01 gout ����!01
4 èm
kontak
PTV 3 ��!��� {�J���14 semèn
����������01/��%���� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO 3 ����!01 gout ����!01
5 èm
kontakVit A ����!01
100 000 UI
soti 6 pou rive 11 mwa ����!01
RR ��!��� {�J��� 9 mwa 1 ����������01
èm
on a
vitamin ��/01� �=����2
����!01200 000 UI
soti 12 pou rive 59 mwa ����!01
3 èm
kontak
PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn
����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO 2 ����!01 gout ����!01
KALANDRYE VAKSEN NAN PEYI DAYITI
KONTAK VAKSEN VWA POU PRAN VAKSEN
DOZ VAKSEN LAJ POZIZYON NAN KO A
1 e
kontak
BCG anndan po{�{J�ml
timoun ki fèk fèt pou rive sa yo ki genyen yon lane
|������������������������!�����01
VPO 0 ����!01 2 gout timoun ki fèk fèt
����!01
2 èm
kontak
PTV 1 ��!��� {�J���6 semèn
����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO-1 ����!01 2 gout ����!01
3 èm
kontak
PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn
����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO 2 ����!01 gout ����!01
3 èm
kontak
PTV 2 ��!��� {�J���10 semèn
����������01/������� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO 2 ����!01 gout ����!01
������� ��01
1 NB#: pou timoun ki gen jèm sida a nan san yo li konseye pou yo pran yon pwemye dòzVAR a pati 6 mwa epi yon dezyèm dòz a pati 9 mwa.Pentavalan se yon nouvo vaksen ki fenk antre nan kalandriye vaksen an Ayiti Li ranplaseV%���������������� ��J������������� ��������$���]������^������0_��01���1^�������C�1��*������`������/� �� ����!������������ ��^�������
4 èm
kontak
PTV 3 ��!��� {�J���14 semèn
����������01/��%���� ��������������������������������� ��������� ���������������|�������� �����2
VPO 3 ����!01 gout ����!01
5 èm
kontakVit A ����!01
100 000 UI
soti 6 pou rive 11 mwa ����!01
RR ��!��� {�J��� 9 mwa 1 ����������01
èm
on a
vitamin ��/01� �=����2
����!01200 000 UI
soti 12 pou rive 59 mwa ����!01
Anti Rota nan bouch 1,5 ml 6 semèn nan bouch
Anti Rota nan bouch 1,5 ml 10 semèn nan bouch
�������������� ������ ���� �+
�����Ayiti
4� �������������#$�
��������������� �� � ���������.�������� ��'����.�������� ��������������'�� �'�� ��������������������������������� �� �����=���� ��'�������������� �������������'��������� ������������(������� ���������������������>��� �34444�
�� -�����������*����������� ������������������������������!����������� ����������� ���������������/������!����!������2+
�������������� �������
��������������� ����������
"-� �������������� ������ ���
�����Ayiti�������������������������������������������AyAyAyAyAyAyAyAyAyAyAyAyititititititititititititiiiiiiiiiiii
CHAPIT 11 �����!������������������������ ����������
�� V����������������!�����������������!��������������+�;������������!��������������� � ��������� �������� ���������� �������� ����+�
�� ������ ��� ��� ������� �������������������� ���� �� ������������������� �������� ��!� ������+�>�������� ��!��������!��� ���� ������������������������� ���������������� ������������������+�
�� ;������ ��������������������������������������������+��� 6��� ������������������ �������#$��������������� ��������� ��������������������������������������������������������� �����!�������+�
�� ;�� �������� ����� ��������������������������!�������+
���� #$
�� 4� ��������!������������� ������������������������������������������������������������������������!������������������� �������������������<�����������+�
�������������� ������ ���� "
�����Ayiti
�� ���� ������������������ ����������� ������������������������� ������� ������������������������!��������!�������������������+�
"�� �������������� ������ ���
�����Ayiti
�� �������������������� �������� ����������������������������������������������������������+
���� #$�
�� %�������� ���� ��������� �?& ���5&@�����!���������������+�� C���� ������������� ��������� ���+�
�������������� ������ ���� ""
�����Ayiti
�� C������������������������������������������� ����!���������+�� C������������ ��������������������+��� -������������������������� ���� ����������� � ���5+�� ��������������������������!�������������!������+�
"#� �������������� ������ ���
�����Ayiti
�� 8� �������������� ������������������������ ��������+�
���� #$�
�� -�����������������������!��������������������'���������.����� ��������������� �������������������������������?�������(����������� ������!��������������������������������������������������#��0+
�������������� ������ ���� "$
�����Ayiti
=����� ��� ����'����������'�������@B�
�� %���������������� ������� ������������������������������ ������������!�������+��� C������!������� ����������� � ���5+�� 6����� ���������/��� ����� �������2�����������������������������+��� 4��!������������������+��� ������!��������������������������������������������������#��0+�
�������������������������� ���'������ ��������� ������������� ������������������������������'�������������������������������������������C���'���� �������'� ������������'�� ����� ��'����'��������.������������'����������� �� ��� ���������.����������������� ��������������.���(���� ��� ����������������'������������ �����������������D������ ���������������������������� �������������������'������� �������������������'���.���'�����'���������������D�����'���� �� ������������������������ ����������(������'�� �������� ������������ ���
C���'����.��������������9:��� ����.����������������������������������� ������'����������������� ��'�'������������.������������������� ��'���������������������'��'������������������'�����������������������������������������9:����� �.����������������������������'����� ��������������'�� ����������������� � ����(�������� ����������������������������������������(��������'������ ������������ ������ ��'���������� ��������������������� �������������������
E:���9:��� �'�����'����(���� �� �����'��'��������.���������������������������������� ���(���������������� ����������� ��������.���(���� ��� ������'����'���(���������B�'�'���������'������'�����'����������������������.����G���������� ����5��� ������ �����������������' ����������� ������������' ���������'������������������� �����(����
C���'������'������������������������������������'�������������� ������������������������� �����'�� ��