'.oaCJù l"eb·r·.\k~-~~~n-~e~ Kaer.: ,·TFt'OJOUTOÜIJElS HA TOM Ë GAZ .. •.

'~· ·L~GENDESOEIÎRÜAQNE PO·URÙJÈUNE~SÉ » . . ·~.Ediffon.~.:-·.Ronan~: ~~~y.be~.ch.l:i-st _lf:,i~listère}:..-....:... ··c; ·C; '"

~~ -~--ne~. ·f~j.m~- Cà;o'uiss.ih J.-~,>· ~. _;

74vet BL6A. VEZ - Nnn 1 'Mrz GENVER 1933

FEIZ HA DIIIEIZ

Goueliou Nedeleg GoueHouan dud diwar ar mêz

r. KREœ ar goanv. b::as;· pa 'z eo iZel an oabl ha tenv~ E an amzer, _pa 'z eo- evel .mar.o pep tra en hOn doua­

rou, goueliou ginivelez Hor Salver, a deu adarre da 1a..:. kàat" joa Iia~·Iev~ez_ da bara -a-zioc'h d'hor ·c'halondii a gristen. ·

« Setu ma tigasan d'eoc'h 3/T .c'helou eus eur joa vras. '»

En doare'se eo e kmnzàs Ael an Aotron ouz ar bastared. Hag, e ·gwïri~:>neZ, an amzer hag ,ar bloaVeziou~ 0 . trem~ ne. zinerzont tamm ebet joa goueliou Nedeleg.

paoust ma 'zeus· tost, daou. vil blùaz· ·abaoue m'ee·

2

diskennet ar Mabig Jezuz war an douar, -3.:;.· goueliou a zi­gas -.da· sOrij d'eomp etis e c'hinivè,lez; a chom ·--_ber}fea·- àf re c'houeka, ar· re laouena, en hor buhez.

Daoust hâg ar jo.a vrasa·, edoug·hor.,.bugaleaj hag ho:­yauuankiz, n 1hor beus ket he zanveet en: traou-se hag a g:omi-e ... d'-lion. .. ·.daoulagad ha. d'or·-c'halon eus ar Mabig Je­zllz-_.? : .. -- .- , .. -_., - - -. - ' r

· _-Betek: e_- varo; -.an'· dS.n diVv~r -:ar mêz a gar sonjal gant pnjadur e·. ·ioueliou· N~deleg -~e:Ùta e_ vuh8z, pa 'z ae, ez~ -v.iha,n,. k~·og, :e <tourn _tO-rr;.m ·e V;a~_m;. da \velout ar c'hriw.Ù 1Jrhr.~UdUs, .b;a astenne_t·-.enn~n- ar. -bugelig Doue ; pa 'z ae; d'' Vr&S6c"h, d'_ ir' pellgent, -diauz skieur eul let~ rn, dre ar --:-~~enb]enn.ou. h<ii a:n he~chou didrouz. . -. :GouelioU_._Ned'eleg,_ ma ~-z int goueliou an· hon gj_·iste­

rri.e.D., a z_o di'eist-hûli: ioueliou an dud- diwa.t a::.· mêz. " ._E-nep- lec'h .all ebet, e-to.uez.ru:mm dud ali ebet, illt gortiOZ,~t :kement, înt enoret kerkoll~. .

Hi :dere8.t eo, ha mat. ~q ~ vije an traou eVel~e. . :bà._biOuen deus diskquezetar mi.lia Hor Salver e ga­

ranteZ; en eu= zont er -hed, ma n'eo ket d'an dud diwar <fr.· mêz ? En amzer m-erket g3ntan, evit diSkenn -war an douar, ez oa, evel hir-io, kêriou bras, hrudet evit o ziez pinVidik, o fal-eziou kaer, o zud desket; bez ez oa ivez bourc'hadennou k~·-enn, bourc'hadennou bihan hag ennc kenwerzourien, tucl hag a ra:e a bep seurt micherou.

Er c'hêriou-se, er bourc'hadennou-sé, oa brao beva. Tra soueztis, S.slver ar bed a ra f~e warno. Fa.e a

zoken war Vetle.em, ar gê:;_·iadenn-ss, m'oa ginidik e dud koz anezi.

Mestr bras an nenv hag an douar a zo falvez.et ga:çt­tan h·eza ganet war ar mêz, e kreiz an dud diwar ar mêz.

Ha pion a glevo da genta ar c'helou ·eurus eo gou­laouet an amze:;.i.ou nev-ez, eo graet adarre ar peoc'h ga~ Doue h1g an dud ? Tud diwar ar mêz.

Ha pion a vezo galvet da genta da veza test eus ar burzud, piou en d-eV"ezo an eu:::-vad da welout da genta gant o daoulagad an Hini a zo war e dal holl c'hened ar bara­doz ? Tud diwar- ar mê.z.

Pinu en devezo an ttnor -disr;ar da embann e pep leG'h, da lavar·et da genta d'an dnd all, -eo ganet ar Zalver a

3 -c'hortozed abaoue ken hir amzer,? Tud diwar ar n:têzJ· p_astored. I eo an dud a galon, an dud a labour, an dud a boan, dibabet e-touez ar re an._·D'.ezO. eç.,_ ha d':ar-i'e a ~ri·­

henvel outo, eo bet diskleriet ar c'homzou kaer : « Peoc'h wax an dOUar d'an -dud- a ·volon~e~ vat. » Evit;.

lavaret gwir, an di hab-se a_ rq tro, d'eomp-ni tud diwar ar mêz da gaüut fouge ha làrC'h eus hor micher.

IKalZ tud e·n amzer gwechall a gemere al labour POl.lnner evit eun dra villiget, ha J ezuz a deue d s- zeski d'an hall oa eur stad a vuhez -enoTus ha santel, hag oa al labourerien tud .lihr ha. ke:q.labpurerien Doue· .e-unan.

Tud diwar ar mêz, na ankminac'haomp ket pebez enar a zo bet g:-aet d'eomp gant Salver ar bed. Anave­zomp pegen uhel eo hor stad, pegen tost e vevomp Ouz Douee kreiz' hor parkei.er"': ·en-dra d'ar parkeier-ze, e'o e kav ar c'houer lrristen an eurusted. . L. B.

1 ••• M-QNA

VIHAN

0 SKRIVJ!',

HE LIZEP.

D'AR

MA BIG

JEZUZ.

(Skeudenn

F. h. B.)

liur Leleg melrzilu~d merzeriet gaul ditipa~'l.erien e "ro

.... (PEVARE PENNAD)

DINDAN AR BARROU ARNEV AR PENRENER ISKIS, CALLES

An Tad P-ro en devoa inall d.1 ziskenn war dDuar ar · Meksig. Koulskoude, n'edo ket hep gouzout _e ruilhe war e vro, d'an ampoent muioc'h eget biskoaz, barrou du hag arneek.

Abaoe miz goue~·e_ 1924, ar Veksikiz o devoa ·evid o :,wall c'houarn eun den kriz meurbet : kein ha kein gant Neron eman da veza lakeet. Bez' oa bet diag'ent mestr­:skol en eur gêriadennig, hag aiÙan en _devoa gwall-vrud. Anavezet 'oa evid eur mezvier hag eun urupailh. Eus tud .eveldan eo ·ec'h en em zervich an d:rouk-spered ha.g an àud fall evel ar Franmasoned, evid aber ·an droug. C'hoar­·zin ifeTn a reas etâ ar re-man, p1 welljont Plutarcho Ellia Calles, o pignat er garg uhe!a.

Hurivre milliget ar fallakr-man,- e youl diaoulek, oa -baie war roud-ou an dispac'herien a glaskas, e 1789, e Frans, beuzi ar feiz e gwad ar gTistenien, bale war rou­à.ou ar bolcheviked euzus a ziskar, er R..usi, kement tra mat ha sante!.

Abarz nemeur, ar veleien diavezhtt a rank te.c'hout, ar Te all anaout lezennou dizoue 1917. Arc'heskob Mek-· .siko a zav e vouez a eneb al lezennou fall-ze : streinet eo iiirag al lez~arniou ha tamallet da vont a ene-b ar vro.

E pep lec'h, el leandiou, a c'houlonderer, e tremen traou euzus, divergont. Ar c'hou~namant, epad morlar­jez 1926, a zav enD. tamm gouel. Dre ruiou ar gêr-benn Iri.erc'h Oalles he-unan a zo embannet doueez ar M~ksig; mndarded, gwisket e menec'h, a gerz d'he heu! ambre get gant meTc'hed divezet. An drouk-spered ne goll ket

i

5

!e amzer pa vez an dizurz en eur vro _ : c'hoari a ra_ s'tart evit kreski niver e vignoned en ifern skrijus ..

Evelato, .e kav, -'da enebi outan, katoliked di~po!J.l~t ha nerzus. lW&:" eun dro, Calles a reseo- briajou paper : .Warno daon Vilion a ·gristenien o deus skrivet o 'sinatur hag a anzav ne ifell ket ganto leze! an drong da waska an eneou.

Met an dizakr a ben~ener a ra skouarn vouzar ou­tan. Zoken, e ziskleri : « Ret eo d'eomp, emezan, d'e gen­seurted, kregi hirio' dà aber --eur. breze! spountus, eur bre­ze!_ eneb an amzer d.Temenet, eur breze! eneb an traou a dleomp da zismaD.t...-ï da viken à ziwl\ir ari douar. » Hag evit Calles, an traou-ze eo ar relijion: An Tad Sautel ar Pab, Pi XI hag an eskibien meksikat a gas lireri evit f!as­tr3. 'moustTerez Calles hag evit frealzi. ar gristenien gwasket en o gwella frankiz.

Calles a resp'aunt, en eur revel lezenD:on falloc'h c'hoaz : difenn a ra kelenn ar vugale, .er skoliou, ·war o relijion ; hiviziken ne vo roui lia · leari ·na leanez ebet ; an ofisou sante! a vo OOvenet en ilizou hepken, hag ar ~e:. man a vo dindan gallûud ar c'hoUftrnamant ; er niêz _eus an ilizou, arabad dougenn dilhad ·a relijion ; an hall iii­zou, leandiou a zO diskleriet reve ar c'houarnamant. D'~ 31 a viz gouei-e, al lezennou-inan, a dleed senti -auto e pep lec'h.

Gonde beza embannet lezennou ken dizak:-, ar Fra~.~ masoned a-veulas .an urilpailh hag a roas d'ezan eur ve­dalenn aour, eve! gopr d'al !abolir a rae.

AN TAD PRO ER STOURMAD ' .

P'edo evelse ~ur gwallvar a!-neVo vont da heja e vr:o, an Tad Pro en em gave ,e Meksiko. D'an 8 a viz gouer'e, eo e c'hellas hale dre ruiou ar gêibenn : « En eun doare . disprur, emezan, Doue a falv-ezas gantan e __ c'hellis dont, en dro, da vro Va c'havell. Ar c'hou~namant, o veza ar pez ma '_z eo, en eur harlui ai- veleien hag ar venec'h er mêz a:r vro, n'ouzoun ket p'enaos em ·eus gellet di~ol!e~ zout -enni. »

6

En e gêr, ar c'halonou o devoa ·m.eur a dra d'en em la,v~out, pa welas e dad, ·e c'hoar Anna-Maria, e vreur­yaiouank Roberto. E weur ali, Humberto a oa"" prizoun, tapet evid e aked ,da zifenn ar feiz. An Tad Pro a den: · a benn, goude meur a êsa, da vont het~g~hen. ·

Raktal, an Tad en em ro d'e labour a veleg. Ha la, .. baur a ·oa. C'houec'h 'devez araok ma tlee al Iezennou ne­vez poueza war ar gristenien, eiz ar~'heskob ha nao-war-­nugent eskob ar Meksig a gemenn e vezo eskomunuget kement hini, a zikouro kas da benn al lezennou fall-ze.

Ouspenn embann a reont : lezennou ken truilhennek a stank hent an iliz ouz ar veleien ; setu perak, ganf ben noz hag asant an Tad sautel ar Pab, ·an eskibien a ro da. anaout ne day mui a~ veleien war dra an ilizou, gaude an 31 a c'houere ; ti an Aotrou Doue a jomo digor hag en--­nan_ an dud fidel a c'hello kend-erc'hel da vont da hedi : :fiziet eo enna ha di wall a rint, gand evez hag aked, an ill-­zou-ze deuet d'ezo eus o c'hentad<ru.

« Leun a nerZJ kalon onip, em-e. 1an eskibien, pa zon-­jomp ei- c'homzou-man a lavare Jezliz d' e ebestel, Prezeg a rae d'ezo en eur lavarout e ·varvje hag e savje eus ar bez Jeun a vuhez hep dale :

« Setu ma 'z eomp da .Jer.uzalem ; aze e vo sevenet. an hoii draou o deus ar Brolfeted skrivet eus Mab-den ; E lakaat a raint e -daouarn ar Baganed ha goap .a ~aint ·Anezan; tufal a raint en E zaoulagad, E skoœ-jeza hag E: Iaza a :t~aint. D'an trede deiz ·e savo e buhez.

« Buhez an Iliz. eo buheZ an Hini en deus he zavet ·; eveldan, Iliz ar Meksig a zo hirio e daouarn he. enebou­rien ar gwasa ; goapaet, skourjezet, lakêt evel en eur stuz :a varo eo, met c'hoaz eun nebeut amzer hag e savo, ad.al!'re leun a vuhez hag a yaouanklz, evel ma n'-o deUs morse... hon . daoulagad he gwelet.... »

0 klevet eur c'helou ken glac'lrarus, an dud fidel a. zired a verniou d'an ilizou evit reseo eun diweza abso1-venn, eVit k,mnerûut perz en eun diwez:a ofer.enn. Warr" an iiizo:u an dud a gerz a vilieT'ou. Intronezed vras a vale· diarc'henn-beo e ki chen. ar geiz ar paoura : diwar o mu-

~

j 1

i

·:z:ellou _ e· nij~ etrezeg· an nell v kantikou a binijeTin, h:a·s- a'. :g_am1v ..

Epad an derveziou-ze, an Tad Pro, daoust d'ezan da" veza bresk en e yec'hed, a govez· eus a 5 eur 30. da 11 eU':' .ara.-0k kreizdeiz, eus. a 3 eur da 8 e1~r diouz ar "parclaez ;

·diou w-ech e semplas. er gador-govez .. Hag ec'h en em ledas war a=- vro nozvez ten-v:al an

:31 a viz goliere 1926. Gwener ar Groaz ar paour kêz 1\.fek­.-sig a voe o tigeri : tennet 8.r :zakramant nieuiet ra vezo eus an tabe:;na_1-rl1. lazet ar goulou en ilîz, sioul ar c'hl"eier, an dristidigez en em. astenn pouri.ner-nounner war ar mê­:ziou hag ar c'hêriou.. An iliz grêt ~~vit nijal v;arz-u an nenv, ne falveze ket d'ezi· beza pennasket, beza skiavou­rez e.ur c'houa-:-namant : krak ha berr e lavaras

« Kentoc"h poaniou ar verzerenti « Eget nac'h Jezuz pe E drubarCii. »

M. s-.

"EVIT BEIZA S1KLERIJENNET \VAR DOARE~OEER

EUZK<IcRIZ E BREZEL AR SPAGN,

LENNIT:

" Le Drame à'un Peuple incompris ,.

La Guerre au l!llays Basque gant VICTOR l!I0NTSERRAT,

~un den hag· en. d·eus· gw-elet a~ Oispac"jh- er SPAGN RUZ, , er SPAGN- WENN, hag e BR-0· EUZK-ADI·.

··Rei ~ ra da aom-o-ren aand· e i'eOi"'. ne!"ak nJ'eo· ket· bet ae-"-t E'u-zka-r-iz hag i katoliked vat eve-1 ma ':z: int a-du !il-a-n-t Fran~Jo·.

À! !eor, dre ar post .. ... . . . .. . .. . . .. . . ... . . .. 11 ft'. 40

···Her goulenn uuz : Librair.i-e H. G'. Peyre, 25$. bouJt;ntard d'u Mont• parnasse, Pat!Is--14"~

r . . ~

~An Eskop Gwenn Ü&40-l&55J~ An Aotrou Joseph-Mari Graveran,. ganet e &aozou

d'ar 16 a viz m.enrz 1793, beleget d'an 20 a viz kerzn 1817, a voe, gaude beza bet kelenner, epad nao bloaz,. e kloerdi bras Kemper ha pe~son e Sant-Loeiz Brest, han­vet da eskop, .e Kemper, warlerc'h an Aotrou Poulpi­quet, er bloaz 1840; mervel a eur~ gand ar c'hrign-beo, en e gerc'hen, d'an deiz: kenta a viz c'houevrer 1855 : les­hanvet e voe an E'skop Gwenn.

Hen ,eo a lakeas bega taurion sant Kaou...--intin o­c'houlenn eur gwell:neg, bep bloaz, epad pemp bloaz, di­gant tud e eskopti.

Diwar e vuhez savet gand ar skrivagner brudet Rer­sart ,a Gervarker ha gant I.-P.-P. a.T Skour, barz Rumen­go!, e fell d'eomp tenna peadra da zisko'U\eZ splann pege­ment a skor a roas d'ar brezoneg, en e eskopti, .epad ar­pemzek vloaz ma voe eskop.

Ar pez a c'hoanta, dreist pep tTa, eo : War ar mêz hag er o'hêriou, prezeg lezenn Doue, Ha bepned, e brezoneg, e kar, dre holl, sarmon, HaJg an dud looz a lavar, E VE MAT DA BERSON.

Ha n'e.o ket souez, rak komz a rae brezoneg evel eun den savet ·war ar mêz hag iveZJ evel eun den desket bras.

Dre eul lize:r skrivet d'ar 27 a viz here 1843, an Ao~ trou Graveran a roas aotre da vonla, « LllZIRI BREU­RIEZ AR FEIZ >>, ar c'henta kannad brezonek monlet e Breiz hag a lakeas,- en e benn, eur beleg gouiziek, an A. Henry, persan Rettred !Kemperle.

Eun nevezenti, a houez bras, oa an dra~man, rak be~ tek neuze, ma veza komzet ha _prezeget, e brezoneg, ne veze ket keiennet kals a Vretoned dre skTidon monlet, heb ar mare, evel m'he= ·graer breman.

E penn ar_ c'hannad nevez an Aotrou 'n Eskop a la­keas moula kement-man skrivet gantan e-unan hag e bre­zoneg, na petra 'ta : « Meuli a. reomp, a galon vat, doare « ha danvez ar s:krid brezonek~man ; lakeomp en ho:-

« spered ez eo ret deski hag heulia reizou hor brezoneg . « evel re ar yezou all, evit mirout na gouezfe hoc yez

« kaer -en dismegans pe en dismantr. iK.als a dalv da vad « ar vro-man derc'hel d'ar brezoneg, rak striz eo a « skoulm a ere etrezo yez eur bobl, an demps eus he « spered, he giziou, he · buezegez hag he Feiz. »

0 lenn ar c'homzou-se kalonou ar Vretoned a dridas gand al levenez hag an dud a rae ·fae war .. ar brezoneg, a jomas dilavar o klev:et eup. eskop ken gouiziek ha ken karet, o komz hag o skriva en eur brezoneg uhel ha di­gemmesk.

En e amzer e voe nevezet kantikou >\ll Eskopti ; en e ·Rmzer .ivez eo 'e koas an 'A. Henry .ar « Skritmiou .Sakr », e brezoneg ; al leor-se a voe moulet er bloaz 1849.

An A. G.:'averan a alie ar re ·a. ouïe brezone.g_ da·. .skriva 1e brezoneg, evit bTasa mad o c'henvroiz ; rei a eure e skoazell d'e genvroadez Anna a Vesmeur evit .skriva Istar Breiz, hag hauman a skrivas e penn he leor : -« Al leor-man a zo bet savet .a-raok ma va:::-vas hon Tad « muia karet, an Aotrou Joseph-Mari Graveran; eskop « Kem.per ha Leon, rak, eur v:ez eo d'ar Vretaned cham « hep gauzout istor a bro ! »

Ar re o devoa lavaret .e oa ar hrezoneg eul.lava'!" tre­foe.t a rankas, en dra-man, stoui o .fenn. Ha n'oa ket rechu, rak, en amzer an A. Graveran hag eVit plijout d'ezan e voe savet a~ gela.ouen nevez, he hano :· « Ke­Iao-uenn Arvor » pe, e galleg : « Rtw:uJ.3- d'Armoriqme -» • . Warni e veze monlet gwerziau, soniou, k3.naauennou, da~ nevellou, re gaz ha re nevez savet gant barzed a ziouane, evel radenn, e pev:ar c'ho;!'n ar vro hag e kement stad a oa : darn anezo a oa tud -a vor, darn all tud a iliZ.. mi­·cherourien diouz kêr pe labourerien a-ziwar a:r mêz ; d'ar re-man e veze l,avaret :

<< Da gor:f a vages gand an ed, << Ha gand ar gwerziou da spe'l'ed ! »

Kredi a c'hellit, avat, e veze, evita da garout o bro, -eun tamm t::.·ouz bennak a-wechou etreza. Ar gwenan "a ra labour vat, met ftemm.a a rebnt iVez.

An Aotrou "11. ESkap -a ·wele 'an ·dra-'se ·gaud 'e za:ou­'lagaêl ·a dad -hag a~ vaTne gand e 'Spered~·eün-; poa.ui:a a. ~.ae da laka"c ·ar ·peoc''h ·etre ·e_ vugal;e ; -o ohm·pa a, r:-ae, -b.ag 0- skoa:ze11a, 'lam1en bras o welet ar Vretoned kaloneK o-. Iabourat ·evid o Breiz.

En ·e 'Iizer ·.evit -korS:iz ·aT bll"Javez 1:846 e 'lalrà ~­·c'bnmzou-nÎan ·a yeas ··be'tek ·ka'lon ~ement -Breizad ·a oa

· ·bee neuze : « Da1e'hit. ·bepreà, •resped -eVid<Jc'h he·é''h. ·« unan ; ·grlt stad -ac'hanoc''h ·hoc'-h-unan, da lavar-et 'ee :: « -res-ped ·evit -hoC'·h h3:no ·a gristenien .; -n'ffils hano èbet, « war an douar, kaeoc' h ha.g uheloc' h eget hennez . .-Gri"t~ ·« stad -e11S ··hoe'''h ha:nc a --VTeiziz ·; an llano-se ·pa ·vez d-ou­~« -get mat a zo eur merk -anat ·a ga:rantez- -ev'id a;r ·è'hre­·« ·dennou kristen ·; "diskou-ez --a -ra ·an hano-ze '€Z oC'h fea:T << d.'ar giz~ou sautel, e talc'hit da vale wa:r hent an ·de­« ver. ·Gweiet -a -reamp, -gand-·eu1 levenez wirion, ·e tal­<< C'"hit ·mat ·d'ho -kiziou kristen, ·d'ho 'kwi-s'kama-nchou -·e, « giz ·ar vro, d'ho ·p-rezoneg. !H'OCr.h eSkop a :ear pe se-urt. ~< :namm a zo etre yez -euœ :hebl 'hag -he ,'C':h-r-eŒen:nŒ:l, -etre­·« he ·gi-ziou ·hag he ·'cloare-b'eva, etre "he :00-azinu -hag he « vertuiiou hag he -ferzio-u ·mat '! '>>

* ** -:Gwerehez-Vari! .an Aotrou '.nEskob <a zo :br.eman_

-ri'bell ket lavar-et en .dhtije ,an -henvelep lerenez :; .':hur-:gwiska:manchou a ;:zo o ·cv ont .da get ha nee . a cdud <.ili,mpen>J. a :zo oc'h ro:ber -.fae wa:r a:r .Wezo:D.eg ; .:hor giziou kriste:n. ne -•;z-.e-Gnt 'ket kals -war weH, ken nebeut ·; ·war was, m'€ ·Iavar:an :két.

(Da :lreulia:).. TIN'ii'IN ANNA.

MA FELL D'EOC'H ADSEVEL HO PRO, EVEL MA LIVIRIT, HARPIT «FElZ HA BR'E:IJZ »nA« FEJZ. HA BRErz AR VUGALE >> HA UEMERI'I' SKOUER 'WAR UNAN EUS HOL LENNERIEN VA'I' A S:KRIVE, N'EUS KET PEilL : « ME, NE ''M EUS KET EUR GWENNEG DA REl D'AR ·GALLEG ! »

1

KONTADENN NEDELEG

B. REMAN 'z eus pelf, e bloavez kenta an eil Republik, oa, m'am eus sonj, edomp eur vandenn _g!:'ennarded,

_paotred ha plac'hed, kluchet war zeuliou hor boutou .ko:ad, en -dro da eteo N edeleg, o c'hortoz Visant goz da dana e go rn ha da zistag.a d' eomp eur _gontadenn ben­nak : « C'houi bugale, emezan, a ouelo bremaïk, rak Vi~

."Sant en deus gwelet kalz traou -w:ar an tamm douar~man.» Hag hen staga hag ober sin ar groaz, e Çloare eu!;'

beleg pa bign er gador.

« Da genver an nozvez-man, gwechaU, e veze plija­·-'dur aman er c'harter. N'az _peus ket a Zonj -Pier-Mari, ,-emezan, 'd'am zad, pa edos en oajou ar re-m:an, e. telles, bep bloaz, d'ar maner gant da dad, goride koan, da gle­vet kontadennou a-harz mont d'ar Pellgent ?

Daoust m'oa bras _ar gegin e veze enk a-walc'h evit ar zervicherien hag ar verourien, ne vanklent m-orse da zont da glask an 4udchentil da vont d'an oferenn hanter~ noz, da Garaez.

Evit lavaret mat, an aotrou koz a oa eun .den eus ar ,-·seùrt ne weler ket alies : epad :an hante::- kant vloaz, .m'oa bet mestr e maner !Kerenor, biskoaz n'oa bet klevet an distera klemmadenn ·en e enep.

Gwir eo, dan vez a-walc'h en devoa_ ha ne chome gan­tan nemet eur verc'hig vihan, a bevarzek vloaz, ar baour~

· kaez Yvonaïg hag a rae ar pez a gare gant he zad koz. N'oa kèt eun den er boan, wa:- 'n hed. teir leo tro~

wardro, ha ne anaveze ket kalon aour Yvonaïg ; ha da --noz 8.r Pellgent 'ta nag a blijadur he- deveze oc'h -ober -moumounerez d'ar vugale a -deue da h~ul o zud d'ar ma~ ·_ner.

Ya, m'ben lavar -d'eoc'h, e Kerenor e yeze kaver berr -beilhadeg noz "" Pellgent !

12

Kerkent ha ma veze kevet ar c'hloc'h bras war vole, ar gwazed a_ bake pep· _hini e., chupenn, ar merc'hed a renk.e o c'hoefou, hag an hoU, an eil war lerc'h egile, dre ar straet c'hlas 'aze, en enr lake en hent .. Marzin, ar mevel br~_s, a veze bepred e:- penn a-raok gant eul letern, evit ~r~t na g-ouesfe -unan bennak.er pri pe en dour.

Anat· .e veze dioc'htu- peur. e veze digouezet paotr~. Kerenor, rak an aotrou koz a oa eur c'haner dreist hag e verourien, bodet en-dt!'o,- a yea d'e heul hag a laoske ho­mou kan, ken a dregarne iliz salit 'Th'emeur. D'ar1 m·aie-ze, paotred kêr n'oant ket evit c'hoari gant an dud diwar ar :mêz, neketa Pier-Mari ?

1War-Ierc'h an ofis, an hall a ziz·:a:e,1 dre ar m8.iller, da zibri an askoan aozet d'eomp gant Glaodina, a oa ker kamm ha ker ·kaz, m'he devoa poan o vale ·: d'an noz ar Pellgent avat ez ae en-dro eve! enr plac'h yaouank.

· Diweza tro m'am eus g\velet an traou-ze, e maner Kerenor, abaoe ez eus n'ouzon ket pegeit ... er bloave2; sei­tek krult daou~ek ha pevar ugent oa. Te Perig a zo er skÛI hag a Oa.Q:' an dra-ze. - Ya, Visant, c'houec'h ,vloaZ ha hanter kant 'zo abaoue ...

· Mat, bugale, c'houec'h vloaz lrag hanter kant a z~

eta. Edo dija ar freuz hag an tan er vro. Ar veleien,, kalz anezo, a oa tec'het lotit, hag ar re ali :a ranke cham diu­dan .guz ha pa vezent paket n'a devoa da c'hortoz nemet ar maro.

A ! pion lavaro p'ebez amzer:iou trist hon eus ana­vezet epad hor yaouankiz !

Aman oa chamet ganeomp-ni em- beleg kaz, aze e Lannouenneg, hag a deue en noz da welout ar re glanv, da v:adezi ar vugale-vihan - eur c'hoar d'in, Jakeda, az peus bet anavezet, Pier-Mari, a oa badezet e kraou saout ar maner. - Awechou zoken e lavare an oferenn d'eomp er c'hardi, met risklti.s oa, rak re dost edot da . Ga:Taez. Epad an oferenn aze e veze tud o vont hag o

· tOut, dre an hent, hag a veze lemm' o daoulagad ha tano o diskouarn. Ped gwech n' eo k€t bet ar beleg kaez-se e riskl da goll e vuhez abalamour d',eomp-ni ? ,Hag ez eus tU:d c'hoaz hag a la var· traou eus ar veleien ! A ! paotrêd

j

i

t 1

a skiant-verr nia''zint, m'a defe gwelet eVeldoun-me aa 3.InZe"!." zivalo-ze, setu aze tud hag ~ rafe eur gaoz an ...

Nebeutoc'h eget- bloaz goudei, va zudou, maner Keiem nor. n'oa mui D.emet _eu:- be.rn ludu. '

An dispa~'herien a deua.s 'eun nozveiz, e tro goueliou kal ar goanv ; .an aotrou hag ·an dimezel yaouank a voe tennet eus o gweleou, ha. chadennet eve! torlfetourien. Ar __ meveli-en o -veza c'hoantaet dif-enn o mistri a voe diska:i:'et. a daoliou U:roz-fuzuilh pe a daoliou sabrenn. Me oa 2!:"

paOtr saout, hag a veze o lojfij er sanailh. E kreiz n· c'housk, e voen dip.unet, en eun taol, gant an trouz hag a bep seurt kriadennou estlammus.... « Kerz da guzat, VI~ santîg, ,a lavaras d'in an aotrou koz, d'al m'am gwelas-­- Ya, ya, gwelloc'h eo, erne ive Yvon:aïg, kenavo ar ba~.-· !l'ad:oz. »

Epad an amzer-ze, al laeron a darre hag a rae skrab dre ar maner; a:raok lakaat an tan ennan. ·

Evidoun-me a galle ma fenn. Eve! eun den foll, e ke­meris, e kreiz an noz du, hent chape! ltTon Varia Gleden evit goulenn sikour diganti em an.krez.

A-vec'h m'am oa savet ar c'hrec'h a-zioc'h milin ar Rou-e, ma welis eur sklerijenn. o tont eus koztez Ke:;-enor;. va gwad a sklasas em gwazied : ar mane"T eo a _oa o tevi; h~rug & zeblante beza elin tant-ez bras bras.

0 tud fallakr, emeve, hag e chomis eur pennadig hanter semplet gant ar spont.

Yaouank oan d'an amzer-ze ; teir pe heder zro a .risi betek Kemper war va zroad o kredi e c'helljen gwelet oi dud chentil hag o digas ganen d'ao" gêr adarre,,.

Siouaz evidoun, va foan ha va amzer a gollis Qeli gweCh : :ar vourc'hizien fa11 ne raent nemet c'hoarzin. d'in ...

Edon e Kemper evit ar bederved tro,_ d'an deiz araok gouel Nedel€g, pa glevis e tlee Aotrou Kerimor hag Yvo-naïg beza barnet antronaz. .

Beleg koz Lannouenneg eo en devoa hel lava::et d'in : abaoe an nozvez spontus m'oa bet difranunet diouz he gwele gant an dispac'he:rien, ar baourkaez Yvonaïg n'he­devoa bet tamm yec'hed ebet.

'.'.1·.·

zl )j '\J ·j·.' :1

i l' 1 i, 1.:

:Gvud'e· .a:r spontadenn he_ -.doa·- -bet, pion a vetfe sOue­zet ?

iEu -die,ue~: a ·bep tr .a, -er· prizoun,- 1ojet faH ha ·he v et -falloc'h c'hoaz, he nerz a dec'he diou ti tamm -ha tamm. Otœ he gwelet ,eveil ·o tizec'ha war he zreid, an tad koz a t'anne e galon, en -e greiz, 'hag -a Zinerze ive--a zeiz da, zeiz.

E derc'bent ar gouel Nedeleg-se èta, Yvonaïg a_ oa go:urvezet -en 11-e frizoun, skuizet gant ar c'hlenved, tre­_fnet gant an derzienn. A g7eiz holl, e savas en he goazez, Jl'3.g .-en_ eur astenn he hrec'h war-du eur c'born eus .ar prizoun e krias : -« Tad koz, tad koz, emezi, n'o gwelit-ha: ket ? Hor me.rourien eo o vont d'ar c'hardi war-lerc'b Ma~zm ; n'eus- na 'lete:-n, na goulaouenn ebet gantan, ha lroulskoude -eo tenval an noz ha doun an erc'h ; emaint o

·vont d'an oferenn hanter-noz : an acter a zo el le.c'h ma veze ai' c'harr bras ; an aotrou perl?cn a zo o -vviska e zilhad oferenna da lavaret an -ofe·renn evit goulenn ma . ~z aimp ac'hailenn. Tad koz, sellit 'ta, sellit 'ta, emaint o vont ouz an daol-Fask... >> Ne lavaras ger ebet mui, koueza reas war an dornad plouz hanter-vrein a oa din­

.d3.ni. « 0 va Doue·, e_me an aqtrou, a · ehellas en em ruza

betek e verc'hf:g, o vâ Doue, 1m.ichans ne' dennoc'h ket Yvonaïg diganen ehoaz ! Fr''em eus nemeti war a<n douar! 0 va Doue, va Doue, na lakit ket ar groaz. all-ze ::war va diskoaz, re am eus dija da zougen. »

Do-ue ne ·z:elaouas _ ket e bed-enn : Yvonaïg he devoa bet paan a-wa1e'h war ·an douar ; poent oa d'ezi mont d'an nenv - leuskel -a eure eun huanadennig - he ene eo en ·ern z:istage d1'0Uz he ehorfig pa-our, evel eur frnuezenn za::-e, d'an diskar 3:mzer.

An aotrou a chomas eno sebezet, evel eu:1 den ha ne gleve ha ·ne Yiel'e mui, divree'h s]daset Yvona.ïg en-dro d'e c'houzoug.

Epad pegeit e padas c'hoaz e c'hlac'haz--~ er bed-man, den ne ouezo 'hi ken. Ar pez · .:J., oueze:r mat eo, an.1rqnoz, :Pa denjod da glask ar b·rizonerien da vont dirak ar bar­ner, -kaer a oa o gerve-1, den .ne r:-espontq,s. Tremeur, ao­trou koz !K-erenor, hag e verc"h-vihan Yvonaïg, a oa aet

1 •

Hi

e voe an daou gorf maro, an eil da welloc'h bro. Kave.t. - bi Jezuz eo a oa deuet, da noz etre divrec'h egile~ Ar, ma g zaou zervicher kalonek, da e c'hinivelez, da gere hat e. baradoz vont d'ohe= gouel Nedeleg d ~o. steki ~- gorn butun war

Alo, -bugale, erne Vlsa~~ e zaoulagad. gant manch e ivin e viz meud, hag o se~, 'h na da zen ebet, gwelet ehupenn, ne reketan ket eoc '

eun amzer .e.vel hou.."lnez. t mm Repuhlik-d war. a gleVan, an . a . -

Ha koulskou e, , vat ganti. Sav diwar va man, n'e~s nemeur b~f"c;:-C:ont-ahred d'an iliz, da noz hent, Jop1g ...... , me J ar Pe!lgent. 'h 1 lez Doue war hor ye-

Kenavo abenn bloaz, m o . ha da vloaz eur gon­c'hed. - Kenavo, Visant; eme ~~met ar Mabig Jezuz a tadenn all adarre._ - Ya, ya, deufe d'am c'herc'hat.... kl t kontadenn all ebet ken

Siouaz ! n'ho:- beus b e:ved s da zeiz Nedeleg, diouz . t raktra urzu u ,. k t Vi

gant Vlsan goz, . ret iliz K3..<raez, e voe ave -ar min tin,. P. a voe dlgo . t e zaouaTn harpet e benn

ulin Kroazm ' · "l' · Sant war e zao ' 'hi ·velez sounnet e IZl 1 • ' a· ak ar c . m ····• ouz ar palustrou Ir d beurobe:: gouel Nedeleg .

t d'e dro d'an nenv a ae (S . t gant an Ao. Kerlouet,

, av~aro pers on e Plouedern).

« Je vous Co nJ"ure d'oublier

:tue ·vçus êtes Breton, pour ne

vous souvenir que de votre

qualité de Français. ))

Dépêche du DélégUé à la Guerre

au Général KERA'l'RY ·

<L •.• O.n a eu tort de faire une année de Bretons. Oue

vo.u1ez-v.ous t à Tour,_ t:es Mes­-sieurs craignent que ce soit une Armée de C~ouans ! .... :t­

l[fflclaration d'Ange BLAIZE. Préf-et d'Ille-et-Vilaine.

1 l' ".-mée d.e 8.-elagoe L'étrange aveulol"e oe n

gant Camil1e LE- MERCIER . D'ERM,

A zo EUL LEOR DA LENNN. Ed'tions de

P'her goulenner bieman uuz an « 1

20 \ur n'eo koo Dinard. _ c. c. 74Jl Rennes.. l'Hermine », 36, rue du Casino,

..

Ar Yarig he v1ou aour IJ

An den piz

Alies 'zo kriz .

0 klask gwe!lât e stal, petra 'ra ? Kas e stal ig da netra.

Eur wech ez oa eun tieg D'eur seurt darvoud 'voe kiriek.

Bez' en doa en e benn-ti Eur vrao a yar, pfuiïv gwenn d'ezi.

Ha bemdez 'kave 'n he neiz Eur viig- aour, koant 'vel an deiz !. .. ,

Ne lavar grik da zen Gant aon n'en de ket ken Ha bemdez ive 'kreske Ar bern aour hen· heske. Eun dervez ar paourkaez A c'hrozmol 'n e c'houeled « Va den mat, te 'zo faez

Gant ar c'hoant 'peus da welet An tenzor 'zoug da, yarig

He laz ha reuta da yalc'hig ! » Hervez e lavar

Ne cham ket pell _en arvar

Kregi 'ra en e yar wenn 'N eun tao! kontell 'troc'h he fenn Ha gant eun ali he digor krenn

Metrsiouaz ! E boan a gallas

Hag e yar c'hoaz ouspenn.

E pep amzer tud 'ya da baour Klanv ma "z int gantr'an aour. « Gwelloc'h eo furnez leiz aD dorn « Eget aour melen 1eiz ar forn. »

Yann GORRIGAN.

16

(Kliched «Le Drame d'un Peuple incompris 1\

Daoust d'ar breze! ha d'an d1,.1d fa/1, ;Feiz Euzkariz a jom divrall.

1 ..

TUD VRAS eur bobl e gwask

ABAOE an 19 .a viz gouere 1936, ema al lazerez er Spa:gn : eun

druez ! E Valati~ hag e Madrid ne ~laskeor nemed eun dra_ ~ diskaor ar

re we_nn ; e Burg!ls hag e Salamank, diskar ai-- re rtlz ; pohl Eus~

'kadi (1), hi, katolik~ hini a zo er bed·, tapet e gwask etra an diou ~ostezenn-se, a C'houzanv, triouec'h miz a zo, eur verzerenti skri­juS haQ ar oez a zo doaniusa, ma~·teze, eo awelet pegement a abeg

~ .gaver e_nn.i. dr~ ma '1. JlO. çhomet ;:\-d.u .. g\3.nt 9QJ.l_arnl\l11an_t, ar,

! - ' • - - ' _;___~__.,:.. _ ____-.--..... ---~-;-•-."•·------.... -~-~-__________.._--:-·~~,,---:----~-...J._ --.,.---.-.--

18 Sp-agn, . e lec'h mont, en_ e eneb, d·a heu.l ar ie·nerat f-;·anco hag- e-­

gtmseurted. _Kal.et _e oa da: wazed EuSkadi m.nnt a-_du g~nt dîs·pac'herien: a,_,

·tont eus goueled ar_ Marok, a oa o ger hini Calvo So~elo :· «- Gwell

. eo ganeomP gwelout eur Spagn ruz eged eui"' Spagn rannet ! Pre­:ferimos una Espafta roja a una Espaila iota l » (2) haQ a devoa­

savet, er vann, ·bannie! ruz-aour an Oispac'h, war o meno-. evit di­fenn ar F-eiz ha diskar ar gommunisted (3), ha pa dalv kenta tra_

a gavent mat da ober oa flastra l<.ristena: l<.orn-bro a ·œ er- Spagn

hag, end-eun, an hini e oa an neb"euta kommunisted ennan. EuSkariz, taget, evel ma oant, a ·rankas en ern zifenn hag en e~· -

z.lfenn o deus grêt, e~ eun do"are ker kalonek m'en deus ·truœt ar bed-holl, en estlamm, ha ma c'heller lavaret, heb !aoun da tazia :· eur vro hag he deu·s bugale d'he c'harout· betel<. mervel, evelse, eviti, a c•hell beza flastret, evid eur pennad, met adveva a rai~ rai<. .: « E kement -lec'h ma vev spered gouenn Euskariz, ema Eus-·

kadi ! » evel m'en deus- lavaret o mestr :

Sabin Arana GOIRI (1865-1903) Tad Bro-Eu:z:kadi

E bloaveziou diweza an X !Xe kantved, stad Euskariz a gorDze,.

euskareg a oa ken izel ha m'eo c'hoaz, slouaz, en deiz a hiZÏih s.~ Breiziz a gomz brezoneg.

« N'o devoa Euskariz, nak eur skol-veur evid ar studiou. ~us--« kadiat, nak eur skot-grênn, nak eur skol-izel; ar vuga\e ne ouient·:

« riak istor o bro, na skriva, na tenn e yez o bro; n'o dev-oa nak « eur yezadur eus o yez, nak eun daolenn lies-konta, nak elll leor· «da \akat etre o daouarn; er c'hloerdiou, ketenner ebet ne gaved

(1) • « Euzkadi » eo hano nevez Bro--Euzkara, e galleg ~ Pays-­Basque. « Euzkarad » eo hauo eun den eus ar vro--se hag an .. « euzkareg » eo hano y~ Euskariz.

(2)- « El Nationalismo vasco y la guerra civil en Espafta ». (Pe--

dro Duhalde). (3)- N'eus ueroet 10 koromunist war 100, eu Euskadi; eun diga--rez toull da skei eo a geroer Franco eta ha uetra ken, evei im. hini a gemer breroau ar J a :pau da skei war ar · Cl}in : « On von­lait délivrer la Chine de l'œuvre de désagrégation acco:m:Pfie par~ le ()onununisrne, or le communisme était en voie de disparition et le sursaut patriotique de la nation l'a bien :prouvé». Cf. Manifeste-­de Mgr Yu-Ping, évêque de Nankin, «Croix:» du 8 décembre 1937,. ..

Jil. 2, 'ëOl:l.' . . -

19

"':« d,~~-ge,lenn ar glmi~eged war an euskare r ...ea -·e.uJ Jeor _g'raet da st d' k , - g, • » Setu Petra lennomp

. u ra udenn broadelez Eu k . ··· .. Neuze e teuas s b" A. - sadr (1-) •. a m rana Goiri. Ganet e oa er Biskaya ar "'-d~8J' "yez ha d' b . ' ran~-vro he deus datc'het ar gwella

- ar oazrou koz e kê . ·--Ver ·:1865. ' rrg Abando, d'ar 26 a v-iz gen-'

Ez yaouank d'- .,'.: -.k· • . - • e zet e vloaz eo· ec'h ,-da_zrfenn e vro eus.kàrat h en em roas korf hag ene

F

• e yez hag he · · -. ask 1885, eo e tiSkuiias . grzrou krrsten. Da Zu.l-

d- .- _ e v:reur Lurs d' ..

,_ ifen.n epad e vtil'lez h - . ezan ar wrrmnez a rankje Jagi _ ag·. a gaver er geriou-man . J .

zarra. Dou·e hag ar Fr . k: · aungmk--ua eta Adalek . , - an !ZOU euskarat.

.. neuze Sabin _a gavas eleiz a dud d trn, na den n'hef lakeaS' da_ !ali ·1 • . a stourm outan; ne-ga orn hag edoug h voe ken kefridi nèmet ·

1 k t ,_ _ · e vu ez n'en de-a a e vro da c'ho "t · h

--ev·it ma c'hel\je bèza ad3.rr unr e frankizou -kollet e e.ur vro gristen· h .-4 •

oa bet er c'hanhiejou tre . _ a9· euSkarat eve\ ma , . menet, ne veve nemed "d -eur ger koant krouet ganüm·evid h 1 evr « ~uskadi », rat. enve kevredad ar broiou euska-

• Kalolik e ·oa Siibin, evel an holl· k -~vttan ne ·clhelled ket· dispa t· '. o~ls lavarout en Euskadi· vro. . r la ar ferz drouz ar garantez evid a;

En e feiz eo e kavas nérz a-walc'h . -voa c'hoant, war .d~chenn . - . evJt labour'at, eve! m'en de•

d e vr-o; e fe1z eo hel 1 k -pl"e seder e kreiz e vras~ trubuÙh . a eas da chom. be-nac'haat edo e-u nan penn da ou' arabad eo -d'eomp .an k-ou-

, ouz . 'h ' genta, hag e ranke t - ar c redennou g·aouiat a- e d" s ourm heb ehan bell; _pegen uhel e ranke 't vbze . rgemeret dre holl ha gand an

a eza e galon - e ·t ll_enn d'an holl, ha kerz t h . ' VI derc'hel, evelsê,

tao e _, ep trel, nak a 1 . -: ~ -gand an hent eü_n.... g eJZ;, nak a zehou,

Chom a eure dek vloaz o nred . h · • _... er1a ag 0 t d. Studîa a eure "'ant ka, t ·-

5 u ra, er si-oulder.

_ ,. 1 an ez, eve\ m' d . "rmnez, gant karantez. Eur weéh . _en evoa klasket ar· w.i-·e ~ . savet gantan e grede d"

vro, e stagas d'hel lakat d d 1 nn, 1warbenn a. a vezout· stud" yez paoul'l ha ne skrived netra ,. ' 18 a eure e yez ; eur

'·he - t ' · gan r, kouls lavaro t· t d" IS or, he rann-yezou h u ' s u 1a a eure ag_ e savas eun doare k -

ar sevenedigez evid eur e -s r1va unvan, merk Y z, ar pep reta' mart ·

·eul iennegez ha ma ve a d" ' eze, evrt m'he devezn ____ _ z rgemeret er skoliou.

.. (l)- «La Nation Vasca » gand .:205-206, Bilbao 1930. ' - E. de Aranzadi, Et b xe erria, p. Il·

Sabin Arana GO\RI (1865-1903)

(Poltred. kinniget d'ar Bleun-Brug gant Gouarnamant Euzkadi)·

T 21

Ha neuze an Istar. Degas a reas an envor eus an darvoudou c'hoarvezet- gwechall-; cire ·lakât ·ar -brai ou da anaout o -.amzer .dre;. menet eo e teuer d'o IS.k§:t da gaout fizians enn~ o·unan ha d'o zer:ina eus o c'housk pounner (1). ·

Netra, nag ar waperez, nag ar gasoni, .nag ar rivin, nag ·-ar pri­

zo·ri, r.m viras outan da gas da benn -~1 "laboi.ir spontus ma 'z eo la­kat eur vro da adkavo~:ff'h~ spered' -- br6adel.

En em rivina a reas; ya; :~vid e vro, hen, hag a oa e dud en o aes.

Prizoniet eo bet diOu· -wech; d'àn-: nebeuta; er bloaz 1889 e voe hanvet da ganliad e Bilbao;- Sevel 8 eure euf. gelaouenn « El Cor, reo Vas;co », evit difênn e v~noziou; tri miz goude e voe difennet outan moula e gazetènn; er biOaZ · 1901 e savas eur gelaouenn trimiziek « Euzk8d('»; bloaz e padas.

D'ar: 24 a viz mae 1902 e kasas e~,~n tel~gramm d'a~, Prezidan:_ Roosevelt evit trug~rekaat ar Stado.u Unane~ da veza roet he fran­kiz da ene:z;enn Cuba1 tapet e voe ~vit beza · graet eun -henvelep tor~ fed ha prizoniet adarre; dalc'het e voe, en toull bac'h, betek deiz ar varn, d'ar 7 a viz mae 1963; .didamallet e v'Oe ha _lezet da redek; siouaz tapet en devoa e f<l.ll, er-pl"izon, ha teir zizun gaude e varve.

A~raok mervel- e skrivas d'e vreur LÙis, evit lavaret k-en8.vo d'ezan : « Eus a greiz Va c'halon, emezan, e roan va ene d'an Ao­trou Doue, m'her goulenn diganen; e owir, ne ouezan ket penaoz e drugarekaat a~walc'h da veza roet d'in da c'houzout ken abred aU a~raok, ema ar maro war nes va ·Skei ! »

Ha .d'ar 25 a ·viz du 1903, e kreiz e vrud d'e 39 vloaz e roe e ene kaer d'e Grouer, laouen ha didrouz; eun nebeut tud he!lken â heulias e gorf d'an iliz; sebeliet evoe e bered paour Sukarrieta, .e!

l€c'h ma teu trouz ar mor bras d'e luSkellat e dounder e vez. Ar' verèd !:JaOur-se, avat, a zo anavezet breman gand Euskariz, ,a ya da .zaoulina, eur· wech, da vihana, edouo o buhez war bez ar mest!" Sabin Arana Goiri, evit nedi evid o bro.

D'an 21 a viz du diwe.i:a, Eusko Deya (2) a roe da glevout mouez Euzkariz, en eur skriva :

(~)- D. K. Kongar. Sabin Arana Goiri (« Bréiz Atao », 20-1-35).

(2)-'- Euzko-Deya, « Mouez Euskariz », kelaouemi Sizunveziek Gouarnamant Euzkadi, 11, avenue Marceau, Paris (16").

'

« Ne ouelimP ket war ma,ro an- hînî a hanvomp ar Méstr; Sa­:~bin Arami Goiri en deus bet ar _marri a .oa dl_eet· d'ezan kao-ut, ar ,maro en divije bet dibabet e,-unan, m'en divije bet tro d'hen ober,_ ---ar maro tapet gantan o stourm evid e vro; en. em _ginniget e oa e­sakrifis da Zoue evit _frankiz Euskadi ha- ~a~vet eo seder,_ o k.redi

"e oa dig.emer;e~ ar sak~ifis-se er baradoz evit brasa eur.usted e bobl.

« Gouzout a .rae, dreist ... holl, rak- feiz ert devoa ~n e -gefridi, ne ··varvje ket ar. pe~. wella anezan, da lavaret eo e spered~

Pevar bloaz ha tregont goude e va.ro, Sabin ·Ai-ana G·oiri a gen-1

'-dalc'.h _atao_ da· brezeg d·~e Mnvroïz; .. ar ·brezel-kri_z a rerî a hlk da vleunia ar garantez virvi~ik o de~s. Euz~ariz evid o bro,_ ruziet hi·

___zio gant gwad ar r·e weil a miezo. maro ev ii; Doue hag Euzk~di.

Diavêzidi a zo deuet, siouaz, d·a veza ar vistri, en:o brq ; diskibien Sabin o deus ranket kemerout h_ent an harlu ; da zeiZ ar bloaz e

·-varo, pell diouz Euzkadi eo_ o deus laket oferennou evitan hag a~·

,re a zo chamet du-hont, dinda.n seuliou pounrler an estren ·n•o deus ket hen ankounac'h~aet, ken nebeut, na kollet ar fizians da welou'. dizale o seve! war o -bro eun amzer \aouimoc'li eged an hini vre­

-~man.

Sabin Arana Golri a vev eta e k'atonou holl ·Euzkariz hag ar 'brezel-man en deus skoulmet strisoc'h eget bîskoaz an urivaniez ~-etrezo : evita holl, S~bin Arana Goiri eo ar ·'Mestr, ha Tad 3.r Vro.

Ha setu aman eUr stourmer ali ~:

Arturo CAMPION

An Euzkarad-se, gouizieka de_n a. oa war an euzkareg, a var­vas en -han·v diweza; rannet e gal,on gand ar breze_l kriZ a vez grê-t -d'a_ vro ha d'ar yez en deus -karet ha labouret kement eviti -;-ouz ·~ g'oll, Euzkariz o deus kollet unan eus o c'henvroiz brudeta.

Adalek e yaouankiz, Arturo Campion a stagas da labourai evid,

-adsev€1 hl;l p-invidikât an euskareg,

Er bloavez 1880 eclh embannas : Orrega (Roncevaux ar C'h~l­laoued) eur- varzo_nie-f skrivet e 18 rann-yez an euskareg; er bloaz

1883, al !eor-man : Arnodennou diwarbenn~ lezennou an distaga, c,[· --eus ka reg-.

t f '

Shidou ali, talvoudus bras, en deus grêt, -evel « Narraciones · bas cas-)} ba zoken ~·omar. en ou sa v et wilr d<J.nvr:.zi<:u cu:.:;.

E kelaouennou Euzkai-Erria, Euskâlerrianen-alden, R. 1. E. V .. e c"heHer kaout ivez labouriou pouezus savet gan-d Arturo Cam­pion; met, siouaz, ar c'helarauennou-se hag al 1eoriou d"iwarbenn

- ar prederouriez a zo bet dêvet d'ar 26 a viz ebrel pa VQe pulluc'het· Gernika, kêr zantel Euzkadi, gand ki-rri-nij an Alamaned.

.N'eo ket souez, eta, e vije maro Ar~uro Campion, gand ar-· rann-galon, o welout ar gwall zarvoudou a skoe e vro ; e relegoœ, a zo breman o tiskuiza, e bered Pamplona, -e douar E-uzka-di.

(Skeudenn tennet. eus ar gelaouenn euzkarek « Àrgia »).

Jose Maria

de

Aristimuno

y 01aso

{~ 896-~ 936)

•

An Euskarad-ma-n a dlee dorit wariene da Vleu:n·Srug ft-osko ev i-d ober anaoudegez -gand ar 'Vre~ned a laboor, dre :aman, tla zi-. hi-lna --spered Breiz~ ·eve! ma ·:laOOure e-unan, du-Mm:, da zihuna·

Spe,red_ Euskadi; SitlUaz, .ar breze,! tarz:et; ·en e ·vr,o., >ear .mjz a-rao ar go.ueHOu, a v·iras '6'utaG da: .znnt d'h:or !Q"~l-.:r • .1;;: 1 . .:!. :,.·.

e kave ar maro, en eun doare · skrijus, evel m'her iQW.eloc'Jh pd·.

1-oe·•,h.

Sanet ~o· het ·e T-otos:a, ff hloa,.z 1.896. 'ha goude ·beza .g.rêt ~ -sbldi e -G-emi~ l-as -hag -e V,ito·ria -a·voe bele_get -e V';itof't.a, er. bloaz 1:922; ~ir urzier dreist, eur spered dig·or hag eur c'homzer helavar e oa. an Aot-rou A-riztimufio ha-g a holl vi*oaz :e· -voe tnet da .zifenn ,e ifeiz kt1sten -hag e Vf'O venn (get 'Eus-ka-di.

24

E LABOUR BELEG

Dai ma yoe bel~get e voe karget gand e .Eskob da skigna Breu~ riez ar Feiz, ·e eskopti Vitoria, haO en deV'Oe '.tro, dre eno, da bre· zeg, eus ·ân eil penn d'egile d'an eskopti, ha da zevel leoriou ha kelaouennou evi~ rei da' anaout an ezomm a_ zo da harpa Breuriez arl Feiz. Hen eo a voe sekretour Diskouezadeg ar Misionou, e Bar~ selona, er bloaz 1929.

E LABOUR EUZKRRAD

Pa gouezas Primo de Rivéra, tud Euzkadi a glaskas ober eun dr~ bennak evid adsevel o bro; krOui a rejont ar gevredigez EUS­KAL TZALEAK_; Aitzol, ~ al lezhano-se en· devoa kemeret. an A.

Aristimufî.o, eve! skrivagner, ~ a voe laket en he. fenn ; hag a~ze~

vri ec'h em rojont d'al labour vras ma 'z eo rei da eur yez he renk a enor k~liet gan ti; an A. Aristi-muno a g0mzas, -a~g leiz hag a~ze~· hou, a skrivas, a zastumas geriou, notennou, skridou, leoriou haQ ali. Sevel a eure « deiz an euskareg » da -lavaroU-i: eo· eur gouet en enor da yez Euzkadi, gant pl'ezegennou ha kenstriyadeQou e kêrio,u brasa ar vro hag ar .va_rzed a Veze kurunet o oberou er goueliou·· se a veze renket o g'werziO-u en eun dastumadenn hanvet « EUZKO OLERKIAK », da lavarout eo « barzonieziou euskarat ».

Seve! a eure ivez « der*z ar Bersolari »,· da lavarout eo der­vez ar c'henstrivadegou etre ar zav!!rien soniou, soni'!lu tarsus, peurliesa, ·hag a rank'"e seveL o soniou, war an tao! ha dirak an ho li.

Lakat a eure da vont a-du gantan ar vistri~skol, ar veleien, hag ar merc'hed evit trei ar vugale ·war an euskareg.

Evit lakât heligenta etre· ~r skrivagnerien e savas kenstriva­degou peziou-c'hoari e euskareg; e emgleo da vou la leoriou « Eus­kaltzaleak » à embannas eleiz a skridou savet! gand ar varzed koz[ kouls- ha leoriou troet enno, e euskaraq, ar skridou kaera savet €. yezou ali ar bed.

En eul leor dreist\ skrivet e spagnoleg, e hano :, « Muerta del1 Euskera » """"':- maro an Euskareg ~ e roas lamm da genlent hini a glaske diskar ha di.smegansi yez e vro da heu! Miguel ,de Una­muno.

Bez• e voe unan eus krouerien hag ene a1· gazetenn pemdeziek « El Dia» -savet e Donostia (Sant-Sebastian) ; embann a eure enni

25

kant ha- kant pennad~skrid war danVeziou dishenvel ha dreist­holl war adsavidigez an e'Uskareg, war istor ar vro, war ar sko· liou diou~yezek, war ar poblou bihan gwasket, dr~ ar bed, ha war an doareou gwella da lakat ar feiz kristen da vont war gresk.

Er bloaz 19-33, e savas 11ag e renas ai- c'hannad daouviziek a 30 pajenn : « Yakintza », e kaver· ennan studiadenn'ou war ,an

holl draou-spered a zo mat ·da dud Euzkadi o gouzout. E Yakintza meurz-ebrel 1936, e oa c'houec'h pajenn, savet

gand Antoni·o de Labayen, mêr Tolosa, war c'hoariva Breiz. Hen eo en devoa ivez savet e Euzkadi deiz an euskareg, deiz

ar varzoniez euskarek ha deiz ar c'hoariva euskarek, tri deiz dem-henvel ouz tri .deiz ar Bleun-Brug.

E LABOUR NEVEZENTIER

An A. Aristimuno a oa unan eus ar re a welas buan e tk~

kement hini en deus anaoudeg~z ha galloud p·oania da zegas gwel~ laenn e stad truezus e nesa, koulz e stad ar re a zo er c'hêriou, evel e stad ar re a zo war ar mêziou.

War dachenn ar c'hevredigeziau (syndicaJou) e teuas a~benn,

ken helavar ha ma oa, da lakat e genvraïz d'en em voda e « Eusko Nekazari Akartasuna ». Emgleo al Labourerien Euskarat, a oa anezi hag a deuas, e berr amzer, gand e skoazell, d'en em astenn war ar vro a-bez, en eun doare souezus.

War dachenn ar politik e roas sklerijenn ha skoazell da em­renerien e vre.

Gand eun toullad beleien, eus ar c'henta, Aristimuno a glaskas aber vad d'ar berniou dEiveza1,.1rien· difeiz a gaver wardro ar c'hê­riou. Daoust ma ne gare ket an- trOl!Z, e kemeras perz e bodad~­gou pôtred ar gostezenn gleiz ha ne veze ket nec'het evit dispenn dirazo a_r gevier a gaver e kenteliou Karl-Marx hag e_ genseurted.

Eun nevezenti e oa kement-se ha n'oa ket bet gwelet c'hoaz war douar al ledenez.

E LABOUR ISTORIER

Pa vezo lavaret mat, ar pez m'oa troet ar muia autan, an den kalonek~se, oa istor li vro, ha dreist-holl boazioù ha lezennou e vro; dastum a rae gant karantez kement koz tamm paper kaz a gave da c'hellout rei sklerijenn war an amzer dremenet ha deuet e oa a-

· ,_benn. eveJse, da renka berniou papQrou kavet a g!eiz hag a-zehou

-hag a oa eun tenzor evid ar studierien evf!ld-an. ·oaou !eor a zo- bet 9rêt gantan diwarno ha~ a die beza an daou genta eus eur rum­mad leoriou a zo da veza savet evit rei skii:Jrijenn war an amzer

dr8menet. Ar c'hentà. : « Re:n ar b_ilbl en Euzkadi )>, bet moulet ·gand ar « Zabalkun,dea )>1 eun emgleo k1·ouet gantan ivez evirl em­bann leoriou evit vad Euzkadi, ·a zO eul leor a ouiziegez uhel e s.tu­

·-diel· ennan lezennou koz ar bobl euskarat hag an _doare d'o Jakat da dalvezout adarre en amzeY"-man.

Eul !eor eo he)'l.nez hag, a zo karet kenen gand Euskariz. En eil leor e oa hano eus ar stourmajou a· deus l:iet Euzka1·iz

ar Zuberoa, al Laburdi hag an ·,Ns.bara, - da lavarout eo Euzka­'riz Frans, - da c'hou.zanv evit drfenn o frankiziou ouz at' Vour­boned.

Al leor-se hag a oa war _nes_ bèza mou let pa darzas at' breze! -àraba.d eo e chomfe diembani'l; Ait~ol a gemere kals preder gant broi·ou euskat•ek àn douar bras hag Euzkariz ar briou-ze a zo bet kennerzet, skleriJennet ha skOazellet Qantan, meur a Wech.

Eul leor ali c'hoaz a oa gantan war aa- stern : « Gwerziou at' bobl e adsavidigez ar _poblou >> hag evit her skt·iva e oa en em laket da studia gwerziou a-n darn vrasa eus poblou an Europ.

En e bresou .e oa barzonieziou a gantchnu ha soniou koz dastu~ met etouez ar bobl hag en devoa youl da c'heli-aut o embann eun

·dervez bennak.

Stourm a eure evid ar Qelennaduyez diouyezek, dreist-holl er ~odadegou a lakeas obeer e Oonostia (Sant-Sebastian) hag e Bil­

·bao, e miz €Ost 1935. Seve_l a eure ivez, en hevelep bloaz, eul leo;• nevez : « Ar breze! etre .ar Yezou en Euzkadi hag en Europ >>, gant sknaze)l Aniceto Ife. Olano, Bonifacio de Ebxegaray, EdUat·do d~ 'landeta.

E •VERZERENTI

Pa sti-akaS ar breze! ha pa oa ar freuz-difreuz dre hofl, e sa­veteas eleiz ·eus '-a enebourien politik e vro ho gaude ec'h en em ·dennas e Euzkadi an douar bras.

Pa voe savet gouarnamant Euzkadi, d'ar '6 a viz here 1936, an A .. ,Aristimuii:o a vennas rei d'ezan e skoazell, e sklerijenn h'ag e -nerz-kalon.

····r·.~~. '

f,

1

Pignat a eure e -Bayona, war al lestr « Galerna·», d'ar 15 a viz­

here, evit distrèi da Vilbao ; en hent, e voe tapet gant pôt~d-, Franco. Pa _voe klevet, er Spagn, ar c'hel·ou e oa prizoniet an ·A. Aristimuii:o, kazetennou Frânco a voe lorc'h enno hag a skoe gwasa_ ma c'hellent war an hini a leshanvent : ar beleg diboeH.

Eur Gall, Jean Pelletier, prizoniet ivez gand Aitzol ha lezet,, c'houec'h miz gou.de 1h vale, d~e ma o_a Gall, en deus kontet e am­zer dremenet er prizon ha lavaret penaos e ·varvas an A. Aristi­

muii:o : (1)

.... « Klevout a ran yudadennou, ha trouz ar skourjezou O·

« skei war eur c'horf ; er zal tosta e s~oudezer eun den j klevout: « skei gand eu! loen. a gaver skrijus; met klevout skei war eun den. «a gaver estlammus; &.n taoliou a gouez têr, an eil warlerc'h egile; « ar ;:;'hlemr.Jotl a deu da veza gwanoc'h' gwana ha .... grik ebet « ken. Ne glevan mui nemet trouz ar skourjezou war eur c'horf .di­

« nerz .... « Ar sk"Ourjezadeg-se a badas eun · hanter eur, da nebeuta ;_­

« sounnet e oan gand 'ar spont_, gand an donjêr; eun nor ~ zigoras, « eun ,den bourrevet a zigouezas; an A. Aristimuii:o oa, va mignon, « war il lestr « Galerna }), Bec'h am oa bet buz e anaout; dallet « e oa gand ar gwad ha n'oa ket gouest d'am gwelout; hirvoudi a. « rae ha mil boan en devoa o vale.

« Eve! Hor Zalver, ar beleg mat Jose Aristimwïo a oa bet­~< skourjezet a-raok e gas d'ar maro !

• <( E welout a raen c'hoaz, evicf. ar wech diweza; dizremmet.-. «. bronduet. ha koenvet-; harpet ha st.lejet eo gant daou zoudard ;· {( emaint o vont d'e fuzulia, er stad-se ! »

E gwirionez, gant triouec'h den ali, a oa war al lestr « -Ga-. !erna », en o zouez eur plac'h yaouank, eo bet !azet a ,daoliou fu-­zul,· e bered Hernani_; briBta a eure an ofiser a oa e penn ar zou­darded karget d'e ziskar hag e pardon as d'ezan e vara; rilervf!l a eure eve! eur zant en eur y'IJuc'hal : « Bevet_ Euzkadi ». D'an ten­

nnu kenta e voe gw_!l-11 c'hloazet, met beo e oa c'h0az hag e ken-­dalc'he da bedi : << Jruei outo, va Doue, truez ! »

Eur << senorito », da lavarout eo eur c'hamamb.re yaouank, ana­vezet mat e Bilbao, a laoskas eun tenn ali gentan d'e beurlaza !

(1)- J. Pell.etier. «Six mois dans les prisons de Franco ». Euzke.­Deya, 24-10-1937.

il

28

Eur beleg· .. Santel, eun. EuSkaràd .pf!nn·kll~ha-trôad, _eur· skriva­gner dl"eist, _eur_:prezeger helavar, eun .de'n eün hli. ml)_t-- ma :oa -unan,. setu aze: an den a- zo. b,et .fi'Jzu.liet g_and .an· d.iSpaC'herien, sefu _

.aze· .an den en. deus -kolhit. E;uZ_kadi h39- emaomp_--holl o .o_uela dJeza:n_.

Da'Ou ugent '\tloaz ·en dev1oa. Ba"rnei: e .oa.·bet: d1ar._mar.o,:evel.eii:· W~r n~genf ali- e_~s e uenvreudeu_r be~eieh, ev.id. an. toded o·_ deVoa. Qr~t·o karoùt ·o bro Euzkadiï meur a .hi ni aH c'hoaz .abaoe · o .de.u~ bet .da- c'ht?uzanv .an --hevelep merzerenti, met karantez · eur _ bob.l e\!'it· he- fei.( hag_ he bro ·n_e .. ve.:d(et mouget er gwâd !

Sabiri_-Arana G·-Oiri,- ~rtu-ro Camp ion, Jose Aristimuno; .. .a .zo

~àro ;- ·-Gernika, -kê'r zantel--:· Euzkadi _pulluc'het; -Euzk_ariz harluet, met .eVei· ma laVare. Sabiit-a J;O- gwir·.: «-el lec'h ltl~ema.spered uhel « ar ouenn · eUzkarat erna: Eu·skadi. Euzkadi -·ne varvo. ket _ ! · »

*** An A. -G·oyhEniebs:e '-tar Eukeni, unari eus k:annaded · golia:rna.;. ~ '

'\-lnant. _-E;u~kadi~:_ .e,-PBris,-'_eo-' eri_ .deus teurv~zef- skriVa- eVit' «· Felz ha .Br.éiZ_ ~--_bu.he:z ·airA.- Àristi-inUilo-; -en. hano hon h·ou· -ie"nrierien· e Je­·.-ve~Om_P .. _d;e:za~ am_~·n·---h-Or ~-~etla bennoz Doue.

.o•an 13-- a· viz_:·ke:rzU'-d'ï\n;;ezâ .. -.-a_n A. Beaupin en deùS-"Iav-a'rét -eiij,

üfè~_Snn: e iliz!· Sant~St~Ph~_n>(s~i~t.;Étienne-du-Màtit) e-- PariS,-·- ~V id eneou .'an 'dudo~' keiz a- zo ·- maro·- abaoe m'eo-- digoref breze(- :a·r

.Spagn; -· E.uzka~iz,_: Cil. -o fenn,_ an A.A. -Mend-ii:S.bal, · Léi:z:afoea,:· hag , ·lrala;_ a oa·_ nivercls ~n oferenn-se hag a d.oSteas· .ouz an -daor ian.tel:

Ra gemero Doue- iruez ou; EuzkS.di hag ouz ·ar Spagn._

Herri_ CAOUISSIN.

jose Antonio AGIRRE

Y LEKUBE H.ener-rneur -Gou.arnam:a:nt

· · Euzkadi,

. d.is_kibl br'as _ Sabii1 Arana. · Goiri,- à ---- " . ' J--·---- •.

vo·_ ha:-riO. anezari amàn- er- ~iz a

zeu.

t

•

(Kliched «Le Dra'rne d'un peuple incompris»).

NEVEZENTIOU ENEZENN AR ZENT

Adalek. an. 29 a viz kerzu 1937. Stad dieüb Iwerzon. a zougo an .hanoiou-man he'ÎJken : EIRE, .. en iwerzoneg·­hag- IRELAND, e saozneg.

Gou~rnamant Iwerzon en deus gourc'hemennet ivez:: nifi·Vezo.lakaef hiviziken ftn-iwerzoneg da veza kenta,yeK broa(j.el IwerzOn ; ar saozneg a vezo ~ret, evelato, met. hepk~n. ev el : eil yez. ·

'_- :iKement.,se. n'eo ket souez, tamm ebet, :::ak o veza ID' he,:· deus b1:1eman Iwerzon · he gouai-namant he.-unan~ eo'- . aes ·:kompren:. en ,divije_,henman dibabe·t an iwerzoneg evlt. yez broa:del daoustma 'z-.eo kals brasoc'h llivér an dlld a._gomz. saozneg- eget. hini an dud a g.omz iwerzoneg. ' -- Tamm ha- t3mr.ri, ·eta, an iwerzoneg a deuio ada.r::'e·

dà c'hounit: an tachennou 'bras· kollet g'a:rltan, pe gen­to_c'h Iaeret- digantan, gand· a:r::Zaozneg, evel ma laer· ar--· gal~eg ,' dre aman,_ tamm ha· tamm e dachennou di gand ar· brezoneg.

Thomas Da vies, un,an eus gwazed a:' « Gaelic League »!)'­-- eur. g~vredigez sOJ.vet evit adsevel .an iwerzoneg~ - ~ Ia.vare ar_ c'homzou-man, .. a zo k~T gvvir evid -e vro, evel' ·ma 'z~t :evït 'hon ·hini : <'< Eur vroad tud- hep yez bY.oacl-el_ ·n_~_-eo..: hemet eun hante::-" broad tud. :Eur- vroad tud a dle· dèrC'hel._ œ_hé yez kals startoc'h .c'hoaz --eget d'he d~uar; er:: yez ... :®,. e·. c'hell kaout ar muia nei'z ha.g -ar- gwena .. tu 'd!ëfl.-' ·em .. Ziferin ! ->>

• i./ • ~R ~E~ à GARER KA OUT E « FEIZ HA BREIZ » 'q~ Ç• -..

:Unau, e~:,,J:lqllennerezed ya-ouank eus Pleyber-Krïst.~ a:-,sktiv-:~crB_o_tit~,:<_:_:"',- · -.·:-':/:~~~;;~~/~~&V,~;- mat _e, kayan «.Fe~ ha. Breiz »~. e~' ·

«- m'<illfun ·!<\fig holl hel lennan adalek al linenn genta be- · . - ---'. ,, '"-' ~.,,,_ .. "--· - '--' . - - '· . ' ·. . :' . ·. ' " -

31

« tek an div.reza, gant kals a blijadur, rak lènn brezoneg ·« a garan kellan, dreist-holl hini yac'h ha flour evel h6c'h . ({ hini.

« Koulskoude, pa c'houlennit, e_ Iavaran d'eoc'h ·e -« karfen gwelet bep miz muibc'h a geleier éus Breiz hag « eus ar V~etoned o chom e diavêz Breiz, dreist-holl ar « re .a labour .evit yez 0 bro ; barzonieziou a hlij d'in

-« ivez ha D.euze klevet hano eus kaerder hor illêziou. « 0 c'houi hag a labour kement evit derc'hel ar b:.~e...,

<{ zoneg e Breiz, va lezit da lavaret d'eoc'h pegement « emaoun a-du ganeoc'h ha pegement ho meulan, .rak ho « ker : « Hep brezoneg, n'eus Bn?iz ebet » a ·ran va hini.»

KEiLOU EUS BEE'DpNED AR C'HREliZTEIZ

An A. Fanch Mevellec, aluzenner ha rener Éretoned a: C~hreizt-eiz, a gs_se da :rener' « Feiz he Breiz » eun dao­Ie:nn-pred eus banve'z B;:-etoned Bourdel goloe;t a sinatu-riou, hag e la v are d' eo-mp : ..

... :nisul 5 a viz kerzu, e Bourdel, ez eus· bet · grêt « eur _gouel bras gant ar Vr-eton.ed divroet e:' gêr-se. Di:. « gaset em eus sonj dezo 'eus Feiz ha Breiz hag eus ar « Bleun-Brug. Setu aman eun· te~teni sin-et gant ar- pen­« non anezo, -evit lavaret d'eoc'h eo kare.t Breiz e pep

·« bro.~ .. »-

ENOR DA WISKAMANCHOU BREIZ EN ALGERJA

;D'an 12 a viz kerzu diweza, -an A. Leynaud, arc'hes­kob A~ger a vennigas SJ.l venez patronach pa':"rez iKouba ; er c'hoariadeg a voe grêt, goudeze, bugale ar skol gris­·ten. a zouge gwiskamanchou kae:ra· hor br-0. hag a ziskle­rie « Eun eured e Brei? » a vOe kavet ka-er kenan gand

-an hoU . . E keit-se, merc'hed Breiz-Izel a lez o c'hoefou ouz an

'--drez hag a glask en em V:.,.iska ·evel m~rc'hod-ennou -p~ris : -diboellet er skoliou o deus heuliet.

GINIVELEZ

Mari-P. Abyann a zo laouen bras -o keinenn d;eoc'b ::ginivelez he b1'8'Ur bihan RONAN, e Plougeme, d'an 22 2.

""viz du 1.937 .

e GOUARNAMANCHOU FUR HA LEAL

Gouarna_mant ar Belijik a zO o von~ da aber eul le­·zenn · diwarbenn &" y~ou a Vezo· koiilzet eli armeau ;. gourc'liemenllet e vez9, hep dale, s~vel strolladou soudai-_­dOO, hag a vezo bodet hervez -ar yez a gO:mzont : _B.r Fla-· manked, e stt'ollad. kenta, ar C'hallaoued, èn eil hag ar Valloned, en trede. 'Â.Ii holl ur~iou a vezo roet d'ar strol­lad kenta e :H.amankeg, d'an eil_e gallÊ!g ha -d'an tredê, _e.. valloneg.

Pegoulz e vezo gwel~t- kement all e Breiz ? Kazar­niou, listri, skoliou ofiserien :ha:g ·ali .ha ne v€Zo komzet_ enno nemed e brezoneg, .evel m'eo dleèt ?

Pa raimp trouz a-walc'h eVif .. difenn hor gwk. Mezus. eo d'eomp plega eve! ma reomp da· dud hag o· devez. ezomm dalc'hmat ac'hanomp.

E Helvesia (Suisse), e oa 'teir yez anavezet, betek­hen, evèl yezou broadel -: an alamaneg, .-ar galle'g :hag an_ itaJianeg : kllzul ar. :Stadou :Elelvesjek a zo o_ paouez_ dige'-­m-ëiet ar rheto~omaneg Wei pedervet_: Yez broadel.

Ar rhetoromaneg· eo yez ar Rhetia,' an' Tyrol, hag ar· Frioul; komzet eo.gant 580 .. 000 den .

. : . . Hag ar b:"ezoneg, komzet gant 1.400.000 den, -·o konta ar Vretoned a zo e Breiz-hag ~r re a zo divroet,. - a ·zo: atao, evel eur paour, o v:ont eus an eil dor-skor. d'eben,· o c'houlEmn 'd~or, ha_ den ne -zigo~ d'ezan !

Daoust ha diarbenn a raimp eun .deiz pe ze_iz flastre-­rien hudUr _ hor · Breiz ?-

E EUZKADI AR FRANS

.Kuzul ti-kêr D<•nibare Loitzun (Saint-Jean de Luz) en deus goulennet ma vije c::oet' kenteliou war an.euska:­reg e holl skoliou Iaïi< ha kristen kêr ; votet "en de,, •. 3.000 llir. eyit paea ar c'henteiiou-se ha rei priziou, d'ar~ vugaie 'a ouezo gwella yez koz o zadou.

lKùzuliou tiez-kêr U~rugue ha Donibare Garazi (Saint­Jean~Pied-de-Port). 'O deus h<mliet ar skouer vat-se hag· ha~a a .reont. ar c'hevredigeziou a labour wa':' dachenn_ an_ euskai:'eg.,

Hag e Breiz ? [Kuzul ti-kêr an Oriant a bae ..,- mestr-· sko1 a rè ar. c'henteliou brezoneg.

Nanavezan hini .ali e_bet! Atao e vezomp diwarlerc'h;.

• sbccissÈuRDE . JEZÉQlJEt

r.

Hada er b.oan êVid · eosti er· Joa

DŒ gaer Ï>e dre .he'g,". a~·.l gOànv .a_ ra~k· ober- e ,h~~t.' :Al; lodenn -genta. anezan a zo_ iremenet kentoc'h ·dre i~a:er ·-eget dre:heg:

·Met n'hon eus __ koll(3t rietra_ evit · gortoz:-Ar ,pez-_ a -zo bet espern~t . d''êomp · gant~ ar ~iZiou du ·a.-.

zo -: bêt_- restaolet; ·ka~t_ €vit unau, g~nt derve?iou kellta- . ar._ .. bloaz- neVez. - ·· ·

:Miz _geriVer enè deus skoe:t '\Virmoirip. dizttmànt. Noz-deiz kou~ lavar~t ;_-~·,beb ei!- tro~ ar gla:Q hag an·:aYel;

· ari: av el. h3.g a'r gl3.o o- cle:us · éh~bariet. o __ f~~-.-~a; 'éliiaset- d' eomp _­da sonj edoiQp ·_C'hoai._ i kjéi2t:ai _goahV; Mar·_-_d''o·a aet berr·'

-· hag iz_el _an eienep.nou _: digdretint bet,. h~kâ.rget··a-be~. brè~-~; :man~ -Gellet -e-vezO,: hep: mar--.èbèt, .. do'q.nt_._ ar·-foennei'er- evit- ar'·> ~est goanv.- Ar re a- zalc'h ·mat.:.d~-,~~ miziou ·ar bl~az ·ai~~ ar g·our-deizioU, a. Vezo :bet ·ten~i-fil ~ ~per.ed.- J>Cbez bloaz trist· . a zo da gaout, _emezO . ,PapuTkez -_tud !

PioU oar·petra -vezO ·ar:.bloaz ~ ·Gwelloc~h- ha furoc:'h eo'·gortoz •eVit gwelet. ·En em ·gaout .--a ray- inarteze .evel:warlene.: .. Daoust petra.

c~hoartezo,· wa~-!ereh an amzet ·fall-e ti~troio.·adarre an à_~-~ zer' vat,_ A_ gement-se omP sur·:! · ·

, B-rian, e gwirionez;_- e Yeio bnlman_ ar .goanv -wa'r-.- e gi~ ·. S~tU j:ü e gouel Itron v arïa" àr 1 GoUlou :

;.·- «·A-benn- gouel Chandelou~, << Deiz da c-'houeë 'i/ ew; aa: bep_ -rillcheroUl...- »

An deiz oc.'li astél~ll .èo. ar 'nierk .sklâera éman ·ar goanv--o< komails beza toc 'hor.

Âl·: goànv eo niare ar _gouD.idegez. En despet d'm· gwall amier, -he.deu:fken

labour chom â:..sav, mêziou Breiz-Izel a vezo, araok pell, :Peur-· hadOl:.

liag .lrep .. dale .ar :gr".enn, as.tèOOet e- heiz _an . na1relro_a ~t m-erve1, a "vevo R-n·evez. · ·

· An he01,: kresket _e llerZ d'ezan gant Doue, a deuio gous­tadik da bokat d'ar parkeier ha da zivoT:fila ar vuhez mor­gGUsket -enno. .

Joa_a Vezo neuze e kalon an -den diwar ar mêz, joa seul ~'houeko.c'h ma 'z eo -bet tennoc'h labour ar -c'hounid-f%ez; JOO. lmg- .a ye1o · war ,gresk clre: ma. c "hlazvezo ar parkeier ha dre ma tostaio mare an eost. lu joa-se eo a c 'hotÎlenn evitan ar .be1eg, bep sizun, en e ofis, pa_ lavar :

« Ra z-eui, -0 va Dou-e, ar re .a -had en daerÛu « Da.s eoJ?ti er joa, dre gan ar c_'hantikou. » (Ps. 128)

Met evit kaout a::r j:oa da eos-ti eo ret da genta hada. ·Hag evit Oeza -sur -da gaout pennon _ed puilh, eo ret teurel en d&aar ·g;reun yae'h, greuù dibaàet Tiag a, oue:nn vat ; ret eo bada d'ar c'houlz. A-hent-all e koller. an amzer hag ar boan ...

Mar d. 'eo .gwir kement-se evit. Iior -park-eier ,ez eo ken gwll- all evit an eneou, evit ar parrez~ou, evit ar vichel".

Tu-d yaouank .hag -a garfe eosti war an ta-ehennou-se, dal­e ':lût sonj, herv.ez komz ar SkritUT Ban tel, eo ret bada diouz ar mintin, hada c·'ho-az diouz. an n-oz. _(Eccl. XI).

Aveliou. g~ro- a c 'houez war -hor in-êziou hag a venu. laza enao ar pez a ra o lev-enez, o gened hag- -o onestiz.

Savit hag hep damant krogit el lab-our. Digorit -en ho \ kalon hag e kalon ho preudeur irvi doun, ledan _hag hir, hag en irvi-se taolit, hep skuiza mo-rse, bad yac'b -ar vertuziou kris-teFJ., h-ad ar bo-azaman-choU fur, bad ar vuhez nevez, go-est hepken da· gennerz-a stad -al làbour douar ha- da nevezi bor parreziou a-ziwar-ar-mêz.

n·~an den eo -had-a, bad-a er boa.n ; wr boan co an errez e11s euu eost puilh ha laoneu :

« Roll dourn ha dour unanet, « Poaniomp gant leveuez « Da bada e pep spered « Rad ar vuhez nevez. »

L. B.

r. ·.. . . ·.. . . .. · . An Eskop Gwenn Ü&40-f&55J 1 .. . --- . . ..

Il Pa crhelle diskouez e. ·garautez, e keùver ar breZoneg, an

Aotrriu Gravel-an lie vanke ket d'heu ober'; kaout a eure tro v:rao-- da enori bor yez pa vo-e degall!et, eus a Baris, rele'gou ar Gonidec, da ·vro e gavell.

An Aotrou Gonidec, leshanvet « Tad . ar Brezoneg », ga­net e Konk, d'ar 4 a viz gwengolo· 1775, a varvas1 aran 12 a viz- here 1838 (1) e Paris, er baourentez. ' ., Dre anaoudegez vat, ar- V retoned a lakeas sevel tl! ez_an, e- bered ·e barrez~ e Lokrist, eur bez kaer, merke-t warna:n komzo-u ar harz Briz-euk :

Peulvan, deskit d'an- holl' ha;no- ar Gon-iàek, Den gouiziek ha den fur, reizer ar Brezonek ..

Pa voe I_)eurzavet ar bez, e-. voe merket an deiz ma Vl.Je douget enna~ ar relegou deuet eus a Baris hag a oa renk~t, en ti ma varvas ennan Mikael an Nobletz, e Konk ; eur g-ouel kaer a oa c'hoant. da ober ; dereat e vije bet d'a.r Piefed dO~t d 'e ren, rak eur vad di vent en devoa grêt ar Gonidec

· d ''e vro · met ar Prefed ne falvezas ket gantan dont da Gonk, wru· an

1

_digarez 'toull ma « n"oa- ket bet goulennet d'igantan· sevel ar bez-se ! » (2)

---ci) Ar Bleun-Brug a raio, e Konk-Leon, en hanv' a. zeu, eur g0 uel Pras, en enor d'ar Breizad kalonek-se, o veza ma bgouez, er bloaz-man. kantvet bloaz e varo.

(2) « I,e devoir du Pr~mie-r magistrat du département. eu.t .ét~ d'honorer le savant illustre que ,son gouve~nement a:va1t !afss~ mourir dans la misère et de témoign~r au m-oms des regrets .a qul fut privé de faveurs. Il ne parut p_omt et la _Breta~e _apprit qu~ l:~autorit"é administrative ne pour~alt,_ pa? aSSlS~e~ officl~ll,ement. a l'inauguration d'un monument ey;u1 n avait p~- ~te a<uh1-r1se.- Ce JU­daïSme cen,tralisateur ré't"o-lte l'évê-que du _dwcese .. ~ 9 heures d~ matin il apprit "le reins du p,:réfet de Q:ulml)er ; a 10 heures, .11 était ~n route quittant ses affaires, remettant ~Il: voyage de Pans, et faisait soix~nte lieues e:ti trois Jou!s pour pres:rd .. ~r aux honne-:u{s que la Bretagne- décernait à Le_ Gomdec. Je n~ rn ëto~~ pas SI e réd'acteur en chef d'un journal de Brest (« L Arr:nol"l!cam » du, ~4 octobre 1845'), faible éc-ho, mais fidèle de la recon:ua1ssa~ce g~ne~ rale, ajo-::rta : «Par une telle condu-ite, Mgr Gravern;n Vlent ~ ac­quérir au respect et à l'attachement du pays- de nouve:ii;ux

1 droits;)»

,CCf. «La Renaissance Bretonne», de M. de La V1 lemarque ·

•

Pa glevas ar c 'helon-se, da na v eur diouz ar min tin, ka­}on an Eskop a yeas bihan ; eun dismegans e oa an dra-se evid ar _V1·etoned hag, hep torta, hep sellout ouz hirder an hent, e lakeas raktal starna e gezeg ha da zek eur edo en hent, daoust pegen dies e oa. beachi er mare-se ! Tri ugent leo bennak a reas- evelse hag ar Vretoned, lore 'h enno, a em­bi-tnne, a vouez uhel, o c'harantez hag o- anaoudegez vat d'an Aotrou Graverim.·

Stanket en devoa o genou da enebourien ar brezoneg, eur. wech c 'hoaz ; ne vezent mui ker rok o sevel o mouez ;- betek neuze e oa glac 'harus stad hor yez Tak' gwallgaset e veze gand an dud e karg ; an A .. Romieu, eur Gall, deuet da is-prefed, en hor bro; a skrive evelhen : « Evit- degas gwellaenn e -« gouenn ar Vretoned eo dâ d'eomp sevel paeou, evel ma reer « ~vid ar c'hezeg! Poà:i:liomp- da lakat ar veleien a-du ga­« neomp evit ma ne 1·oint o Fask nemet d'ar vugale a oar ar « galleg hepken ha ma korbellint ar re ail holl ! »

Romieu eo ivez an hini a·- Skrive : « Muzula a· r_an bep « bloaz pet leo a go li ar brezoneg ! » ( 3).

Hag o komz dirak eun toullad mistri-skol eun is-pre­fed ali a lavare : « Dale 'hit sonj mat, mignoned, ne 'z oc 'h Iaket d'ober skol, nemet evit laza ar brezoneg! »

Mef, pa zave an Aotrou 'n Eskop e vouez a-du gand ar hrezoneg, pion en dlvije kredet c 'hoaz diskleria « ar blija­« dur en deveze o klevout pet leo a c 'houneze, bép bloaz, ar « galleg war ar brezollfog ! »

(3) « Créons pour l'amélioration de la race bretonne quelques­nués de ces. primes q_ue nous réservons ·auX chevaux et faisons que le clergé nous seconde_ en n'accordant la première communion t:~u'aux seuls enfants parlant français. >>

(Extrait du rapport de M. A. Romieu, sous-préfet, au-· teur du «Spectre Rouge», né et mort à Paris (1800-1855).

« .Te mesure chaque année combien de lieues perd le breton. » (A.u@uste Romieu, cité par Michelet, Histoire de France, tome II, P. 27).

(<: Surtout, rappelez-vous, Messieurs., que vous n'êtes établis que :pour tuer la langue bretonne. »

(Allocution d'un· sous-préfet, à des instituteurs primaires, cité Par le Docteur de Kergaradec dans un article sur la « persécution à la russe » · paru en dé_cembre 1845 dans la «Revue d'Armorique».

37

Ar Brezoneg a oa s:il~et ! Mouez an Aotrou 'n Eskop hag hini ar· Gonidec a voe klevet eus a-bell ; dJar Vretoned, .a gare o yez, e teu_as eus pevar c 'hmTI ar bed, komzou freal­zus evel ar re-maU : « A-du emaomp ganeoc'h, pa glaskit « gounit, da c'hortoz kaout._gwelloc'h_, ar ~ir he deus pe~ «: yez da vleunia en. he"-bro, ha n'omp ket·ev1t chom hep rel -« meuleudi d'em· bobl hag a jom ker sounn hag hoc'h hini « dirak he gwaske1·ien, hag a zo he buhez labourat, evid ar « c 'hloar hag an enor ! » ( 4)

Setu ar c 'homzou mat a 4euas betek diskibien ar Goni­dec, eus ar Gres, eus a Baris, eus a V ro-Zaoz, eus an Ala­magn, eus ar Sued, eus an ·Helvesia, ha me 'oar me : « Meu­leudi d'an dud a zifenn o yez, evel éun tenzor ! »

... Pa varvas an Aotrou Graveran e voe kanv bras d'ezan;

a:r vugale a ouelas puilh hag ~ varzed a zavas gwerziou da ziskleria e vuhez hag e_ vadoberou.

« Gwerz an Eskop Gwenn » a veze kanet e kement par­don bras a oa e Breiz ; an ·.Aotrou Graveran a oa bet leshan- \lie

vet an Eskop gwenn dre ma oa deuet e vleo da wenna pell a­:r:aok ar gozni.

Gwerz an Eskop Gwenn a-_ oa hir ; ar harz ne vankas ket

(4) Charles Lenormand ann~mça son projet de p~rter la l~ngue celtique dans sa chaire du CoJI_ege ~e, France ; AmDere e} Û.2ia:?-aJ?l consacraient plusieurs leçons a la litterature bretonne ; } Academie des .Jeux Floraux invitait à ses fêtes les poètes d'Armorique .

D'encore plus loin quelques mots arriv:aient, ras~uraient les zé­lateurs bretons ; les Flamands de . Belgrque ; PUis une g~ette d'Athènes : «Le Journal de la R~na1ssance. grecque» envoy3;1t des félicitations au journal de la mna1ssance bretonne et rud!essalt aux -«anciens et légitimes propriétaires du s~l •. sa sympathie. pour les efforts tentés par eux en vue de recon.uuerlr, faute de ":Jieux, l~ur nationalité. mo~".lle, sympathie que ménte «un peuple qu1 ne ';ramt pas le despostisme, qui vit libre dans le monde et dont la glorre et l'honneur sont la vie». ,

Berlin, Leipsig, Gen~ve, Pragu~, Christiani~, ajoutèrent leu_r grain d'encens par la vo1x de :: Grimm~ Zeu~, Pl_?tet, ~rancescom, Holmboe. Parlant de l'œuvre de Le Gomdec, Ils,. decla~aleJ?-t ses .t~a: vaux dignes de la plus haute estime, disant qu Il ava1t b1en mente de la Patrie bretonne .

38c . . ' . .

'da lavarout hanü" emii eus e_:un dra a· skoe war e galon e,-garant.ez eVid. e . vxo. : -

.Ar iènerai- Kavag.nak, paotr start ha· den a feiz A. c'hoanteas e henvel arc'heskob_ e_ Paris ; Mes refusi_ a r.eas krenn. ';vit dont da Vr_eiz~Izei.: Etouez. e- vugale, da veva,. da "Vervel.

Meur a. eskQb all,_ bet war._.e Ie1·e'h;, war gli!ilor.- sant Kaou""-rintin, a·heulias e skouer,. war· ar poent-se.... ·

Da gloza hor pennad e lakomp poz diweza ar. werz _a zo~ ennan pedenn ar_bfirz d'an E_skop gwenn-a vezo,hon hini

Goulennit di.garit Doue ma kendalc~hini...n_ er_ feiz, Feiz ko.z Gralon, Gwenn~le, feiz.ar Zent ko.z a_V.reiz; Ha deiz ar varn· ziweza e·. vo- c~-hoaz Breton.ed, E iliz. sa:kr: Rumengol, w pedi, dàoullnet L.

TINTIN ANNA.

EUR BELEG MEKSfKAT MERZERIET

11-11 GANT DISPAC'HERŒN E VRO

Pem:lJ~ pennad:

Ar gwad a ruilh /.

---.«X<»---

AN TAD PRO" HAG. AN,· HOSTI SAKR",

Mek,sikO a zo eur gêr a 400.000 den; 37 parrez a.zO-enni:... Pa 'voe stlapet er prizoniou_ eur c'halz eus ar veleien,, n '·eo­ket labour eo a vankaS d'al lean yaouank.

Ministred. J ezuz, ar re anezo o devoa gellet en em zi--­Wall diouz kraban an dispac-'herien, ne ankounac 'hajent ket mad an eneou. Mont a raent, ·are guz, dâved· an ... dud fidel hag;:­an dud toe'hor evit ranna d'ezo- Bara an nenv. An Tad Pro a_ ziskouezas eun nerz-kalon dispar_ ; mors.e al lentoni n'he:­'devoe .peg ennan.

1 f

39

Skriva a ,reas ar,@ 'homzou-man : « P~ ne voe .niui graet ..:an-' ofisou en :i}izou, e savjis ar pez a haJ?.VRU « lee 'hioU. ar za­,,kramant », · .bez' .ez int .lee ~ou e.z au eRno da· rei .ar gomu­~nlO~ ; ,evclse .em eus gellet .:rei· .bemdez wa:r;-dJ·o _tri -c 'haiit

lkomunion. . « Ù'ar gwener kenta, .. an .niver a gomunionou a ya war ;gresk; evelse, .er.miz diweza, emeus roet daouzek kant. Bez' ~m eus derveZiou merket .e.vit klevout ar c '.hofesiono_u, e meur ..a di ·; digemerout a ran enno tud_ fidel a bep renk ; dont a rœeont .aze e.vit beza aliet, e.vit beza fr"ealzet hag evit selaou '<'€ur brezegenn benna_k. . _ · ' .

« -Penaas e .c 'hellan...me .harpa lilUZ eur :c 'hrogad ke1· kale~ ~'ker bresk ha ma 'z oun -~ her goulenn. a rau. Eur :rllerk anat ...eo ec 'h en em zervich DoUe ac 'hanoun evel eus eur benveg ' . . hag e feil d 'Ezitn ··an dra...,ze : .anez, e :vefen bet a-vreman ouz

·.<torgenn. '» , E miziou diweza ar bloaz 1926~ ru.· _polis en em :stagas da

-waska ha da vresa emgloiou ar gatoliked. D'an 22 a viz :_:gwengalo, ec 'b. en em strinkas en eun ti a' .oa bud~t ennan tud eus an « Emgleo evit difenn .ar -relijion »,- hag e taolas he

"c'hrabarmou_yut war daou ·c'hant anezo. -E .skridou an ''Tad Pro e 1-ennomp : « Daoust ma 'z omp

::Spiet en e1m doare striz gand àÎ' .poliz.-kuz, e c 'hellan rei ar vadiziant, benniga eurcjou ha kas· ar Viatig, d'ar re_ gla~v . .i>igouezet eo bet ganin, en em gaout gand ar polise~ (10.000 ,.-ez eus ~ M:eksiko), el le:c 'hiou ma 'z aen enno .eVIt r.ei a·r .zaki:amanchou.

·« Va- ibadenn genta a c 'hoarvezas en unan eus va « 1e­<-<C.'hiou evia ar_ zakramant ». C''houeC'h eur eus ar -beu~·e "·Oa. En em gavet oan e hanter ar gomunion, pa zeuas dave­"'llomp eur vatez eu _.eur youc 'hal : ar polis ! ar polis a zo aze!

« An dud fidel a gemer aon. - « Chomit e peoc 'h, a li­"Viri-s d 'ezo, kuZit an doubierou hag en em ingalit, dre hoU, "~-en ti, ha dreist-hoTI arabad Ober trouz.

« Evido:un-me, gWisket hOU e glas-wenn, ha war boull va ,:>e.'hàlon ar zakramant meulet ra vezo, a zigen;teras paotrea .:;;an droug. · '

- Aman ez eus eun ofis evid an ho11, emezo d'in. - N 'her gwelan ket e giz ebet. - ·Eo, eo, aman ez eus eun ofis evid an "hOU.

40

Mat ! evid ar wech-man, livirit ervat ez oc'h bet hen-, chet fall.

·-----:..._ Penaos henchet fall Il!_ -Gwelet 'hon eùs eur bel eg-o 'tQnt. aman. Ouspenn, ar genùinnadurez· hoiJ:·-eus. bet da Welout ha dà fUl·cha an ti-man. Hon heuilhlt-!

« A, ya ! Ne jome ,mùi_ ne:ri:J.et-a·]J. di·a-ze !. Roc'h heulia_, A belec'h ho .peus gwir, çl'ober 'd'in · plega da _gement-se ! Diskouezit d'in her gellit di-e wir.- Ne .Ver~ ket ;_ ma feil d'eoc'h, ker~it dre an -ti, ha ma kavit ez eus, (m eùl· .c'horn bennak ,eun ofis, dcuit d'l;er é'heillenn· d'in cvit ma 'zia d'an ofcrenn.

« ~'ln dud-man .a yeas neuze dr~ an.-·ti~ _hag o veza ma feUe ganin en em virout diouz abadennou·-gwasoc.'h, ec'h am­bi·ougis allostrugennou, en eur ,ziskouèz d'ezo, en.o raog, ~r' pez a ziZoloijent a-drenv pep dor ... Met ne voe kavet beleg e·bet, hag ar polise"d gouizie~ .en ·. eim lake as e gward e dOr an ti,; mont a ris diouto, war- 'zigarez- e;m oa va labourioU da ober ; ar re-man. a vire ouzin da jom g~nto.

, « Moht _a- ris da rei ar gomullion'. el lec'hiou ali,' merket evit !:\€. Pa ':ni boa echu va devei·, e tétiis d~ welout va foli­sed, met atao beleg eb~t. »

E TOUEZ AR VERZERIEN

E miz heré, 1926, da c'houel ar C'hrist-RoU:e, karr-dre-o dan ar c'hoÛ:arnamant a rank_as -C_hom- a Zav dirag Iliz Jezuz, e Meksiko, hag _,ar, gristenien bodet e11o a lavaras_ a-boqe,z­penll. : « Bevet ~ C 'hrist.,Doue ! » Raktal ar zoud'arded a dennas hag- a _lazaS una:h bennak ... Pevar c 'haut fidê1- a -voe stlejet d'ar piizoull; en o zouez, ,e :oa _mere'hedigou, -·~ag ar re-:inan a voe skourjezet en eun doare kriz, me_t ne ehanjont da embann e chomjent bepred lratolikezed vat. '

Meur ·a dro, an Tad Pro a ·voe ·dare d 'ezan beza paket, met- dre e ijin, e c''helle ·en_ em denna brao a _douez ar rOue.:. jou stignet war e hent. Kou}skoude d'ar 5 a gerzu e voe ta­pet gant mevelien an droug. El;l eul lizer e· lavar :

« Da- 2;eiz eur diouz ·an -noz, oun bet treinet beteg ar pri­. zoun e _ kompagnunez _pôtred yaouank ali ... Tremenet ho~ eus an noz e l}ambr ar stered, rak an ùrz_-d'hor stlepel er pri­zoun a zoug_enùe : ra vezo _ klasket iwaska ar brizounerien, ax gwasa ma vè'zo gallet. Edbug an nozvez-se, hon· eus- lava:.

ret ar rozera ... -AntronOZ, e voemp dizammet eus .hon ereou.. SeulVui ·e prederian ~al' an· abadennad-zé, seulvui ez "oun se­bezet ne Vefe ket bet. tennet warnpuu ... »

Deut ·miz genver 1927, e 'tigaser da VeksikO eus meur a gorn ar ·vro, beleiei:t a strolladou evid o zeurel en toullou-kuz. Eu:n. deiz, e stlejel- 80, hep true~ ouZ· o oad nag ouZ o foa ... niou ;eun deiz all, eman tro tri e'hant' beleg eus· éskopti Ja­lisko : _ daon €?US ar re-man a voe · torret d' eZO o daouarn galld ar Zoudarded, eu abeg m 'o- devoa lavaret -an oferenn, ha- me­disin ebet n'en devàe aotre da zoursial outo. Abarz nen:ieur, .ar T!ôl., --vrudeta ha· gouizieka eus ar gatoliked a rankas heuilh' ·O -fastored. · · /

"nourd;iz ·hag 'ampart evel -~a- 'z oa, an Tad -Pro ··a gave .an dro d'en ·em zila ·er Prizouniou, ·evit sk:igna, en e:Uebu a Oa -enno, ~realzidigez ar relijion: ha tommder ar garantez.

« Koveseet em eus er--'Prizounioù, · emezan en· eul.lizer; .setu. al lee 'hi0u a- zarem_i)redan ar muia, rit.k 1eun-chek iut a gatoliked. Kas a ran d' ezo beVaris, pleonkou, arc 'haut, -sigar. Ma c 'houezfe ar gwa:rdoU: pe ·seurd la bous ez oun !... »

Kemer.et a .reas Preder ive gand Emgleo ar yaouaukiz krj_~en. Ar e 'houarnamant lier iouie hai a glaske e baka : « Meur a wech, erne eun Tad Jézuif a voe e Meksiko garitan,

· penno~ ar vro a gasas, en__e erieb, urziou_da_gregi erina:U,- met bepred e kave an tu da dec 'hout diouz _ daourn e vuntr&ien pâet evid .é laza ... Qwelét em eus pegement an Tad Pro i oa tost d."ar· gWall.- d~oliou, met' ne e'hoantae llemet eun dra-: skuilh'-e wad evit Jezuz-Krist. Pet gwech em eus e glèvet -o tisklerïa Ur. c 'hoanf-se ! Meur a dro eo. bet er· prizoun ; met pa Voe, ~nes gwelout e yoUl b vollt da veZa sevenet, e· veze a...ueveZ la.osket da. redek. »

Prezek a rae- ive retrejou ha drezo e 1 rae- kalz a -vad ;· è-n unau anezo e c 'hqunezas da Zoue daouzek skolaerez euS Sko-­liou ·ar c 'houa:fnamant:' Retrejou evelse, roet en eur riSkl k_er: bras, a oa skoliou ·a, zantelez "birv_idik. Rak ··gwad ar g-ris­tenien _a _rede dre r'uiou ar gêr-benn.

Kei-kent ha 'ruiz g~nver, ar -YaOuankiz katolik he -devoa · peïnp· merZer _bet heskinet en eun doare iSkiz h~ fuzuil~et a c'hori.dev()z, dre ga!:loni --ev-id ar C'hrist-Roue. D''ar-15 -a viz ~bl'el~ deiz gwener ar Groaz, èun. oberour yaouank,_ mouler elis e vicher, oajet a 23 bloaz, .Juan Manuel Bonilla, rener _ar

42

Yaouank:iz katolik, a goueZe dindan tennou an dispae-'h(}rién_i · a ·greiideiz da déir -eur, .e Chomas stak _ouz- ar_ groaz. H'a:u­mimtin .Zoken, en ·aevoa -skrivet · d"" e c 'hoar : « Doue b~ Mestr a zo falvezet. gantan _ kem~rout v'a gwad ha va b'uhez .. ~ E peoc- 'h emaoun dirag· ar sakrifls~ »

Hag _ ar gwad a milho_ ,tounn~oc 'Ji fourinusa:. Er zizlllb eUs an d'eii kenta- d'an 8 ~ v.:iz: ·mae,_ seitek beleg- a zo mer.ze:­riet. war eun dro. Renkei dirag .eur c 'houverenn zoun a dlee­beza o. bez,. int diskaa:et hoTI a-~nan a dennou fuzuilh. Dam a vev c-'hoa:Z, met an touller-bezÎoll a raiik daoust da ze &·

goloi hoir a zeuar~ Eun nebeut amzer gondez&, e- kolt e skiant­vat.

'Er- bloavez:-se c-'hoaz;. ouspenit li.anter R:a:nt pa()~r- yaouank: ha. war aro tr~gont beleg a c 'hounezas kurunenn ar verze­reilti. An Tad' P1·o- a- brezege da- VeksikW nerz-KalOn ar ver-­zerl.en _hag· o c'harantez evid'. ar·-C·'~st-Roue, rak gouzout. a· rae e teufe o· skoueriou san ter d"a skJerijenllR:'. ar· sperejon ha:; da entana a-r. c·'halonoù :·

« Gwad ar verze:rien· «' 'ZIY had: kristenien. >>··

M. S.

Boa re.~~~~~~~~~ La doare, da §e~el Bug ale·

J. - GWECHA.LL

Setu aman hag a io bet gwelet •en hor l>ro VveiZ, breman. ez eus 80 vlo:az pe 'Wardro .. Eur vamm,. intan­vez; a jome .ganti pevar g<r.ouadur .. Kem-e:ret. a. reas ar­stru,r e lec'h an ta.d a na ·maro, ha diskleria a reas :~z afe· mat ani tra-ou endro, e vij:e ùrz ·en tL « Ar pevare gour­c'hemenn a ZO'Ue, emezi, a la'Var e tle ar vuga.Ie senti ouz:

,.o .cJhe:'ent. Rakse 'ta, va buga.1e. a zento ouzin~ »

l

43

Eur · zni:veZ,. dioc'.h :an noz, ·:ar mah ·.kosa .a. c'houlen .. "las mont da dremen eun eur gant . kamaraded en .eun .ti -ail \ · « -N~, eme ar .Vanui:t. .Ezonim, .am. .èus ac;hanàut. · ..Aman e chom1. » ,,

Ar paotr a yeas droug ennan, hag · a zisklerias di­jfc.h~k _: « P'e·~&Wir-n'em.eus tamm.Jibe.rte·ebet.aman, me a .;gttitaio .va Zl. » .Ne .lav..aras ket muioc'h, hag .ez eas d'e wele. .,

A•tToooz pa .zavas diouz ar min.tin, .e kavas renket _war .ar bank, e .ki chen e wele, .dio.u roched hag. e zilhad . ...u.

- Sel!, petra eo •an' :dra-man ?

- Da bakadenn. P'e ;gwir ne büj ket d'it chom ::aman, kerz d'al lec'h ma .kari.

Hag an den .. saouank ,a gemeras e zilhad, enkrezet bras, tenval e benn .. E vreudeur .an à .doa .. c'hoant mont "~tan euT pennadig war an hent, met ne gredent ket.

n~an abardaez noz, p:edo an .d'ud en .ti gant .ar .Ba-. ~' e :voe klevet an nor -o tigeri. .Ar mab prodig a oa. ~distro. Met e vamm ne lavaras ger d'ezan, ar re ail ken n.ebeut. Antronoz e voe -henvel. Pep hini .a yeas œe 1a .. hour. -A:r mab kosa a jomas ·e l-ichen an oa.ted, soublet e benn, hag epad an déiz ne reas nem.et tre'i ·na .distreî. en~

-<lro d'an ti, hep .kredi lavaret ger.

_ D'an eii . derve2J goulskoud.e, ·pa vel'kas ar vi.unm 0 .labour d'an dud, ar. paotT a gredas digeri e C'henou :

- Ha me~ v:a mamin~ n'em hezo netra d'ober ? Ne :rait urz .ebet d'in ?

--Pa ouezi senti, e vezo merket d'it da .labour. A-:raôk, ne vezo ket.

- Mamm me a zento. - Atao? - Atao. -----:-- Ha war .an eur ? .

- Ya, mamm, war·an eur,-he'b en em glemm morse. - Mat, 'kerner da renk neuze .etouez da vreudeu~.

.. , .. . .

· •.. · .... ~.

11

1 -,~ '" ;il 'il

t ·:;r

j'

44

n.--BREMAN

Ar vugale ne_ c'houlennont ket aOtre da vont da ~ dek. Mont a Teont hep goulenn aotre o c'herent. N'e ket ·eun eur e chamant er maez eus o zi, met ~eue.~ e _vez an noz pell a zû, ha n'int ket ~st~o c'hoa.:. A-wecnou e_ vez trèmenet hànter-noz a-1raok men em gavant, hag e pe stad emaint ! Mezô dall. 0 c'herent ne gredont lavaret ger d'ezo.

_ Mamm, pemp kant lur d'in da vont d'ar lfoar.

.- Eus pelec'h ez pe:vezo pemp kant lu~ ? ~·eus ket

a bemp kant !ur en ti. _ Mat, ma ne roit ket d'in, me a guitaio an ti-man

evit inat, ha gwaZi a-ze evidoc'h. Hag ar vamm _a _ya d'an ti tosta da c'houlenn pemp

kant !ur da bres~a, i:lag <> ro d'he mab. -

Yvonik o sevel_ eus e wele. _ Mamm, ne Iakin ket ar bragez-man. Rait d'in

eun ali. _ Ha perak, va faotrig ? Da vragez a· zo mat

c'hoaz. N'eùs toull ebet ennan.

-Ne feil_ ket d'in, la ! Ar vamm, ma vije eur vaouez a benn, a· lava~~fe d'he

mab : « Mat, c;hom divragou neuz-e ha kea d'en em zis~ kouez d'an. dud er· stad-ze. »

Met ne gomzo ket evelse. Mont a raio d'an armel da g@'c'hat da Yvonik ar bragez a c'houlenn. .

H-ag ·Yvonig, dre ma kresko, a raio :m.~ec'h mui e vestr ·en ti, a vezo -diTezeun, dizentus, a ra10 pean. m~ d'e vamm : pa veze bras, e vezo eur foraner, eur galo.:~-per, mat da netra.

Ret eo Iakat ar vugale da blega, d3; zenti.

J. u.

·,t·-

~~ Euzkadi : mor a gan-

Pobl Euzkadi, daoust d'ar breze! kriz a !azas ar re wella eus he bugale,. ':H.astret he gwiriou ha dismantret he douar~ a gav c'hoaz, nerz a-walc'h da voustra war he glac'har .ha. da. ziskouez kaerderiou .he ene Ieun a vuhez. ·

Ar re o deus gwelet, E!pad goueliou N edeleg diwez.a, ar . strolladou euzkarat Eresoinka hàg Elai-Alai a oar b.reman. pegen uhel eo spered goue:nn Euzkariz ha peger bras eo e nerz"kalon.

ERESOINKA, eo h&no eur strollad kanerien, korollerifm ha c'hoarierien euskarat, krouet war douar an harlu ; holl 4

deus bet da .c'houzanv eus a berz ar breze! hag, en o .zo.ue~ e kaver medesined, alvokaded, i)inourien, micherourien., ke­lennerien, koueriaded ha zoken beleien.

An digemer a zo bet grêt da Eresoinka, e Paris, a zo bet eus ar c'houeka ha meuleudi o deus bet digant an holL

Ar Bleun-Brug a bedas ar c'hannad en deus, e Paris, .an Aotrou de Pichon-Longueville, da vont da welout Eresoinka, ar pez a reas kals a blijadur da Euzkariz, rak evel ma lavare « Euzko-Deya >> : « Eun test eni e oa kement-se eus karantez « katoliked Ereiz evit katoliked Euzkadi hag evjt kement tra « a zell tmz buhez, yez ha giziou ar 'bobl euskarat. »

- « Bet oun bet o welout Eresoiilka, e sal Pleyel, a skrîv « d'eomp hor c'henvroad an A. de PiChon-Longueville; -eun « dudi e voe _kement-se evidoun; Euzkariz, dek ha tri ugent « bennak anezo, gwazed ha .merc'hed, a zo kanerien à-una­« nou, a strolladou ha dreist-holl. korollerien dispar ; o c'.ho­« rollon a zo dishenvel kaer diouz korollou ar poblou ail .hag <' a bep seurt ez eus anezo : korollou en en or d'ar vro, ev el « ar salud da vaniliel Euzkadi; korollou a ampartiz ha gant « Iid bras, grêt dirak ar merc'hèd epad ar goueliou; re fen~ (< tus ivez evel dans « Yann a zans ! » Ar c'horollOu-se hoU « a vez korollet gant gwazed hepken; ar zoner a gemer eun « daboulin hag eur fleût da verka ar muzul.

<' Euzkariz o deus eun ene troet warzu an traou miste­« rius, evel m 'her ro da anaout arvest ar « Sabbat » ha,

46 '---'-------'---------« dreist-l:ioll, ar c'halvadenn" vroadel. a zo- eur seurt -hopa­« denn a- glever o pellaat hag o vont war voanaat, evel enn 1

« "hekleo. >?.· - . · -

Meltr a V reizad ail, . o chom e Paris, a yeas ivez, Q.a h8ùl_ kannad ar BleU.n-:Brug,- da zaludi. Eresoillka.

EreSoinka· a raio tro .an Eurqp .hag a 'zay, mart~e, d'an Amèrik;- a-r.açlk._kuitaat Paris; e- r~erien, an .A.otroned. Ga­briel -d~ Olaizo1a JJ.a Luiza de Esnaola;· a _ v_ennas di~kouez . o' anaoudegez vat da berson pa~rez _ Sante~-Jenovefa Paris, -· a roas d' e.Zo salion e batronac'h evit geTiout studia enno ar pez o devoa da ziskleria -e sal Pleyel, - oC'h ober eur c~hoa­riadeg, eVit -bennoz ·nàue, evid e ·iliz, unan eus ilizou paoura Paris.

Hag ELAI-ALAl ?

·Elai-Alai; ----,- dà. lavarout :eo : ·Gwennilied .skanv, - eo hano :kDa!ll; <no: :strollati bngale .eru; a llœkatii hag a gera· war roudon ar re vras, o kana hag o korolla, eus o gwella.

E Elai-AI:ai, n'·ens nemét ,bngaile ·eus Ger.ni:k~ kêr zan­tel EuZkadi, bet pu]luc'hett ·evel .ma; onezer, gant kirri-nij F:ranœ,. d'ar :2_6 -a ·v.ïz -ebrel .di wez a.

,fllrêt o rle:as enr go,.,!, e P,arls, d'an 8 a viz genver di­W"eZa. ~- ar gonei-se a œ :renet ;gand an A. 'Lei:zaola, ku­zutier aa: Justis hagar :Zevenatinrez eu8karat. N'omp ket eviti o.ber hano aman eus kemmt tra · ga.er a ziskleria.s bugale Ger­nika : kor.ollou, kanaouennou, kantikou,. ~ag :ar c'han Gerni-= s'!'!'!:i ~:~;: h~r e~a.,c;a':rnija ha d'ha gwezenn-

Ar .pella geuœ·'.hemennou :a .zo bett kaset da vugale Elai­Alai eo komzou an Ao-trou 1\!farut, pers-on Itron~ Varia ar Peoc·' h, e :Suresnes, a .zigora.s :frank dor e galon .ha dor e di tia vugale Eu:zkatii a oa hep ti nak oz ; ·

« Epad ma oant---e Suresnes, en hon touez, eme ar beleg­«Se, o deus_ gi"êt muioc'h a v.a:d .d-'hor parr.ez; eget ne reas « hon tud ''d 'ezo dre o digemer karantezus. »

Eti:n n:e-beut deiziou goudeze, .ar c-· hardinal Verdier a .Yeas da Su<esnes da weloùt buga!e Gernika hag e tiSklerijont, di­razan, darn eus -a .arvestou kaera .Elai-Alai.

.U011de :ar .c'OOa.rîadeg, .ar C'hardinal a oa .ouz e heul an

47

Aotrou Fb!ltenelle Ilag an Tad· Lhand& .a :ranRa9 k:ouign ar l!.ouaneti etre bnga!" lfuzkadt

D'an 2.8 a viz genver, ar c'bar­dinal _Verdier en devoe tro da we­Iet bngale Ger­rul[a, adarre, o

c 'hoari e , sai Marcellin Bertlle­lot, dirak eur mi­lierad tud, evit sikour sevel e

gantved iliz ne­vez hag e lavaras d'ezo ar -c-~hom­zou b-rao-man :-

« Penaos cho-m -« hep karet ar « Gwennilied « S k an v »--se « ker koant ha « ken hegarat, o -« deus ranket te­«. c 'het diouz o « bro d'an oad tener m -'o devoa ezoinm da veza gwaskedet

.-« hag a zo c 'hoaz en o a·aoulagad ar gwel elis an traou eu­« zus a dremenas dira.Zo hag en, o diskouarn ar voud eus ar: « geriou leun a gasoni o deus klevet ; a zo dîskaret o nei­« .zîou blot· ha. tee 'het diouto o c 'herent.

« 0 welet o dansou koant, glari ha seder, penaos ne· deu­« femp ket. da c'hoantaat gwelet an dud o trei kéin d'an « Ç.an~ou a c 'hiz nevez a ra kement a c'haou ouz hor yaouan­« kiz hag o tigas, en dro, ar c 'hiz da zallsal an dansou « a-wechall.

« lVIe va-unan, mab ar menez, em· eus danset pa oan « yRouank dirak tantad sant Yann ha Iammet marteze zo-, , « ken, a-us an tan l. .. » · ·

~ ~, k

' ' [,

Ji 1; 'j

" fi f

f-\

1 ,. ~ .,

d ! ~ ;:·_~

i.l '·.····.'.:,] 'j J

1

~g: ar-- ë'har4inal,_ an dae.rou en e vouez,' a- glozas _e b~e­-zegenn b pedf·-DOJ.Ie ma teurv~o gantan·Ia~_at ~ -peo·c'h dâ ren, hep_' d3le, a-ne_vez; war douar ar Spagn.

Fizians ht:in-·- èrilf da_ welOut_ Elai-Alai 0 iont ·da- Vreiz,._ er blo_az-~an, hag _ è k_redbtttp e ray ~reiziz al laoueria _ digemer,

, a ôùfed.obei-;·da Euzk'arü~:; , ~etu 'aze eur- bobl flastret_ kemimt·- ha ma ·c'heller beza

:flêisiret hag a gav, e ·-goueled he c'h3.lon, n'erz a-walc'h evit kana, koroÜaha c'hoariha rei da~gJevout d'ar bed be gouél­van. a darz-- elis e greiz eur c'haii a eS:Perans.

Elai~Aiai_ « GWem1ilied Skanv » Gernika, o sa_ludi, ar C'hardinal Verdier, d'an 28 a viz g:enver diweza.

(Kliched an «Nouvelliste»).

Kêr Gernika dÎsmantret

TUD·VRAS eur bobl e gwask

Jose Antonio DE AGIRRE Xinniget d'ar re- a venn kàQut

sklerijEmn a-raok barn eun den •.

Eve! e vestr, Sabin .Arana Goiri, an Euzkarad aH-man a zo da genta, :ha dreist pep tra, eur c 'hatolik. birvidik '

Ganet d'ar 6 a viz :ri:teurz 1904, e Bilbao, Jose Antonio de Agirre a yeas ez yaouank. da jorn da Guecho -; pemp br~ur P,a teir c 'hoar en, deus hag ar c 'hosa· eO eus a nao.

Alvokad eo evel e dad ·; skoliet eo bet, evel e vTeudeur, gant T'adon ~ompagnunez J ezuz Orduna_ ha go~de , 9 peur-

~~-···-·-___j

51) •

e 'hreas ê studi_ e skol-veur Deusto. En e VIeua e Vfilze_ pà c 'helle-. ·studia · lezennou. ar Gw.ùr

etre ar broadoli hag an doareou da Zegas gwell8.enn etoue'z. a-th dud. '

Da c 'hoari, _dit neunv, da. roenvi, n'en devoa ket -e bar~ Heu oa rener-meur Unvaniez.)at~lik ar Biskaia. "_ D' e 29 bloaz. e timezas gant Mi.tri du Carmen de Zab~­

eur plac 'h yaouank skoliet -da gen:ta gant C'hoaiezed Gue-:, cho, goudè g~d Ursulinezed Pau _hag er. fin gant leanezeœ~ Uppe1~-Nm·wooQ. -e· Bro-Zaoz. ·

Eùr ·vere 'h vihan tri bloaz o deus hag a zo. be hano Mî­ren Karmele Aintzane.

An Aotroù Agirre a zo eun den eün, eur e'hris.ten eus..: an dibab, eur zant; zoken, a lavar e genvroïz ; lakat a ra ke­ment hini ben -darempred, nemet dallet e vefe _gand ar poli-· tik daouet, da veza à-dû gantan ..

Ab Roe e ugent vloaz n'en deus ket ehanet da stourm evit:_ starta:lt· al' feiz b·istcn· e _p<Jbl koz Euzkadi hag- harpa gwi--­r!ou ha fre!,kÎZ(ll'. ': n·o.

D'e 27 vloaz evoe hnnvet da vêr e Guecho· ha tp_miz·:-:· gouàe e 0:1 de}lutc : '€un den oa ha n'en devoa enebour Mt: ha setu perak e vcie dibabet, d'ar 6 a viz here 1936, evit hec. e penn gouarnamant nevez EuzJmdi : daon vloaz ha tregfm.t:. n'en devoa ken.

Dirak enr mor a dud, e zaoulagad troet warzu ar groaz:·: hag- e zorn astennet war an A viel e reas al le koz euskarek :.­« Stouet dirak Doue, em zav war douar Euzkadi ha <fmdan.o. « gwezenn zero Gernika, an envor eus -va zud koz em spe~. « e touan kas aa benn va gefridi, gand .eur- gwir leaided. »

Gouamamant ar Republik euskarek a jomas eiz miz &­

Bilbao, met da viz_ mae 1~37, e rankas téc'hout pa voe- tre­c'bet armeou Euzkadi gand armeou Franco. -Ar c'ho-uarna mant-se, ês eo d 'eoc 'h gouzout, a oa eur c'houarnamant a ~­hag a benn ha tud Euzkadi, oilz e zevel, o deus diskouezet d'ar bed holl e oant gOuest, hep tamm ebet en em zisparti:a:-_ diouz ar S pagn, d'en em ren o-un an.

* ** Nebeud a-Walc 'h a ,vrezeliou san tel a zo bét, etre an duà_,_.._ abaoe ma 'z eus anezo ; bTezeliou diaoulek a zo bet, avat, trz:.:', a-walc.'Ji, __ da ruzia kement ~achenn zouar a zo er bed.

51

D'an 19 a viz gouere 1936, pa· zavas FTanco· -hag e dud -~n.D.iel ruz.:aour àn Dispac'h, er vann, eVit diSkar gQuarn.a-­omant fallakr- Madrid ,a ()a, fiz ruiZ a. oa, o _waSka· ar Spagli, ~ .a grèdaS o devoa gwir' d'hen obel';, Agirre, ~aoust, --d'ezan da gondaoni a tao, ha· kalep; torfejou- ar re ru:Z, ne-_gre~ -.das ket e vije ar gwir-se ker splann .hag an A viel ha~ e cho.,.. ,-mas kentoc'h- hep 'mont _a-du gand aù Dispac'herien wenn ~ ne 'z eas a-du galld an Dispac 'herien ruz.

.setu aze e fazi, mar deo eur_ fa.zi, met eur gudenn roues-t--'let -eo. kudenn ar Spagn, mar deus nnan. ·

Dispennet eo bet ari A. AgiTre ha tamallet, e pep doare ha k.emeret gant eleiz evid eun nac'her e feiz ; e Frans,

:koulskoude, ei]. deus kavet dife1mourien start etouez an du'd :uhela dre .o spered hag o feiz : « Renerien ar « brezel san~ ·-«,tel.», eme J. Maritain, o deus muioc'h a gas~ni ouz ar- gris-

, "''« ~tenien ne _gerzont ket a-du ganto, eget n 'o deus ouz an dud -4< divadez. >> (l')

- « Ne vez ket flastret, en euri do are ker gouez-se, eur --«: hobl koz, -ker kristen hag hini E-..zkadi, waT zigarez ma --41: n'hè deus ket gellet hedi edo ar gwir gand ar:-re a zegase -".{!:; b~ezel, er vro, da ziskar ar -C'houarnamant. » (2).

Ernest Psichari, eun Tregeriad, dre- e varum, hag eur ~--e~steri mat, a lavare : « Lee 'h a zo da grena, pa ouezer -··emaer o -skTiYa dindan sell an "Dreinded ! »

Atao e skrivBr, dindan sell an Dreinded, .met, muioe'h a :~h 'h a zo da grena, koulskoude, pa skriver da_ -damall unau '3hennak, en aoun d 'hen tamall e gaou. _ Ha rak-se, a-Taok gouzout gwelloc'h, ara bad eo d 'eomp -~aU Aguir:re, kement-se, na tamall Franco, kem~nt-~e ; -O

.. 1ilaou e c 'hellont beza grêt mat, daoust m 'o deus gret dlshen­

-·.veJ o daou. Doue hepken, o veza ma wel pep tra, a oar e pelee 'h erna

~ar gaoU hag· e pelee 'h erna ar gwir. · Ni, ar pez hon eus da ober eo beza karantezus en h-or

~n.edigeziou.

(1) «La guerre sainte hait plus ardemmen~ ~ue l'infidèle, des ~~ts qui ne la servent pas.» (Jacques Mantam).

(2) « On n'assassine pas un vieux peuple chz:étien p~rce qu"il .-.-$:a cru qu'il nè fallait pas se révolter. » (FrançoiS Maur1ac).

. 52

~ . Pa· ne anavezer ket, mat a-walc'h, daou benn eur gu­denn,

« Ar gwella· mevel . « Eo tevel. ,»

N 'eo ket gant g'\Vin trenk eo ~ paker kelien na gant so­roe 'he~lou eo e paker kezeg spontet, nag a daoÛou teod, nag a daohou pluenn, nag a daoliou kleze, dr~ist-holl, -eo e lakér ar re faU da zont enno o-unan ha da wellaat.

1 * **

Au A._ Agirre, e c 'houarnamant hag eul lodenn vat eus e, genvroïz a zo breman en harlu, gwir eo ; met, daoust ha n eo ket gwelloc'h, a-wechou, mont er· mêZ eus ar vro, eur pennad, eget mervel evel pobl ?

An en or em eus bet da Vez a · digemeret gand an A. Agirre (1) d'an 12 a viz du diweza ha komzet hon eus 'eus stad truez1,1s. Euzkadi hag eus he amzer da zont.

- « Araba:d eo kredi,_ a Iavaras d'in ar Pr'ezidant, n'en « de fe va gouarnamant talvoudegez ebet bremau pa n'erna « ket ken en Euzkadi ; daoust m 'emaomp en harlu, e "ken­« dale 'homp da ren hor pobl hag evez bras a daolomp war « hor c'henvroïz _divroet aman hag a ... hont hag eun 200.000 « b~nnak a zo anezo ; eun deiz pe zeiz, ar jeneral Franco a

· « ranko' plega da youl pobl Euzkadi a c 'houlenn ma tizrofe · i:_:va gouarnamant d'ar gêr ha ·ma vefe lezet gant bor bro «.ar- frankiz a zo dleet d'ezi; ma vefe grêt eur vodadeg « hOn defe an trec 'h eta, hep mar ebet ! »

· Setu aze neuze eun den hag a zo harpe_t ar feiz en~ deus, en e vro, war ar feiz en deus en. e .'loue ; n'eus fors e pelee 'h e vez, pe e Paris, pe e -Madrid, pe e Zurich, pe e Edi_mbourg, n'en deve~ ket .a vez o tiskouez ez eo eur c'hris­ten birvidik, rak dalc'hmat a-raok en em lakat ouz tao! e ra $Îll ar groaz, evel m'her graer ivez, e kement tiegez a zo e Euskadi. ·

Ha dre ma komze ~ welen pebez den eün e oa ; pa rae _hano eus e vro flastret' hag eus an dismegans taolet warni ha war e bobl ne oa · nag en e zaoulagad nag en ·e vouez, tamm kasoni ebet ! 'Hag e welen neuze peger gwir e oa ar

(3) E ti kannad. Gouarnamand Euzkadi, e Pa~is.

c 'homzo-u-se lavaret gantan en e brezegenn gOuel N edeleg 1936. ·:,"'«-·En hor· c'haloi10u-ni, n'eus ket a gasoni; n'eus ne-_ met kar3tntez evit bor bro ! ))

Rener-meur eur· vro vihan eo Jose de Agirre, met Re­ner-mellr eur bobl vras eo ivez.

Ha pa oan o __ kimiadi diouz ar Prezidant, eun Euzkarad koz a zigouezas ; o~z e welout e sonjen en Aotrou Fransez V3,Uée ; goude beza saludet an Aotrou Agirre, e lavaras d'in:

- « Breizad oc 'h ~- Kement-se a ra plijadur d ;in. H'-.1 « petra zonjit eus Rener· yaouank gouarnamant Euzkadi "! « Eun den a zoare eo, n' eo ket 'ta "! Ha gari tan ha skoa­« zell Doue n 'hellomp nemet kaout fizians, daoust da falla­« griez an dud ! » hag e siardas outan Jose Antonio de Agine.

Euzkadi koz eo a lake he fizians e Euzkadi yaouank a verv enni spered ar Mestr, Sabin Arana Goiri, a roas e vu­hez evid e vro ; gwelet .e vezo, dizale, an Aotrou Doue o ke­merout Euzkadi, dre an dourn hag o lavarout d 'ezi : SA V EN DA ZAY!

Herri CAOUISSIN.

EVIT BEZA SKLERIJENNET W AR DOARE-OBER EUZKARIZ E BREZEL AR SP AGN,

LENNIT:

Le Drame d'un Peuple ioeompris

La Guerre au Pays Baii',JUII: gant VICTOR MONTSERRAT.

eun den hag en deus gwelct an Dispac 'h, er SPAGN RUZ, er SPAGN WENN, hag e BRO EUZKADI.

Rei a ra da gompren gand e leor, perak n'eo ket bet aet Enzkari:r. hag i katoJiked vat evel ma 'z int a-du gant Franco.

Al Lor, dre ar post . . . . . . . . . . . . . . . . 11 fr. 40 Her goulenn ouz : Ltbrairie H. G. Peyre, 25, boulevard

du Montparnasse, Pal·is-14".

~ .. EUR GONTADENN

Sermon, Person Plouvenez

En- amzer-se, Plouveneziz a oa fall daouet ; troet e oant -onz traou ar bed ha netra ken ; peg ebet ne gaved warno --evid ober d'ezo distrei ouz Doue; o ferson koz a venue koH -e benn o welout pegen kalet e oant da Iakat da blega.

Peurliesa ne- yezent na wardro iliz, na wardro beleg ; da _zeiz ar pardon bras, evelkent, e teujont, niverus d'an oferenn~ bred hag a1· person koz kêz a Iakeas, en e benn, ober d 'ezo

:.ar zermon-man :

Va Brendeur ha va C 'hoarezed .kristen, Plouveneziz, va Farrisioniz karet,

En noz-man, em eus bet di}Var ho penn eun hunv;re spou~ tus ; an Aotrou Doue, emichans, eo en deus laket êl mat ar ·barrez da zegas d'in an hunvre-se; ez an d'h_er c'ho.nta -d'eoc'h.

Dre va hunvre e kreden ii= oan maro ha -dioc'ht_u ma oa êt va ene eus va c'horf ez is, na petra 'ta, da skei war do.r .ar baradoz.

Sant Per, porzier koz ti an Aotrou Doue, a deuas da zi~ ge ri.

-'-" Petra. glaskit ? emezan .. - )~,~tra, e'moun-me, -mont' d'ar baradoz, n·a- petra. ·'ta)'-

e:teuez. va .fariesioniz. - E pe.lec'h e oac'ili. persan. ? - E Plouvenez, Aotrou Sant Per. - Plo.u.. .. Petra.. .. Plou .... - Plouvenez; -AOtrou- sant_ Per. Ha porzier ·koz an nenvou da dapout eur c'lraier e oa.

skrivet warnan, .e Iizerennou aour, hanoiou an hall barreziou kristen hag ivez hanoiou kement sant ha santez a oa er ~a-· radoz. Kemerout a eure e lunedou aour ha, gaude beza grêt eus sec'ha d 'ezo, o lakeas war beg e fri -hag .e stagas da.· lenn :

- Plou.. . Plou .. . Plouarel.. . Plouénan.. . Plouyann .. Plouvorn. . . Plouzane .... ne welan Plouvenez ebet !

Hag e c'hotieze ar paour kêz koz ; abarz ar :fin e c'hal-· vas eun êl ha:g ·e lavai-as_ d'e'zan _:

- Deus 'ta, êlig Doue:,; deus da glask, wâr va c'haier,. hano_ parrez ar persan-man.

An êl a gemeras laouen ar c'haier.

- Pe seurt parrez eo, Aotrou Persan ? emezan. - Plouvene,z, êl benniget.

- A ! Plouvenez ? 0 ! n' eo ket merket war gaierou ar· baradOz · Plounevez· a zo met n'eus Plouvenez ebet !, hag­arilan n'~·us den ebet en holl eus a. Blouvenez.

- Salver Jezuz t emeve ; n'eus den _er baradoz eus a. Blouvenez.

- Tra! tra! Aotrou Persan, n'eus den ebet ! , - E Pelec'h emaint 'ta _neuze ar re holl a zo maro du­

man abaoe m' eo bet sa v et ar barrez ? - N'ouzoun ket; marteze e kafot unan bennak anez9·

er Purgator ! . - Er Purgator ? E pelec'h ema ar P'!lrgator ma 'z in da­

welout ? Hag an êlig Doue, laouen evel ar Spered Sante!, lu-ger-­

nus eve! an heol, kregi em dorn : « Deuit ganen, emezan ;. ·. me a zo o vont d'ho tiambroug !

Hag ez e'jomp dre eun hent goloet a zrez hag a spern ; an berit a Oa bir ; gaude ·beza grêt eur pennad mat a v-ale e-

56

tigoueSjomp dirak eun nor hag e: oa skrÎvet warnL:.-an d·aou :J.::l;._', ~~

c'her-man- : Pinijenn-EsPerans. . ' . .,. ... ,_ ... - Se_tu dor ar PurgatOr, eine an êl (skoit_ h_ae; ·e vezO

digoret d.'eoèth 1 . · · • _

Hag en eUr blega_ e be:ô.n- d'am saludi e tispakas e ziouas­kell hag e .llùas _d'ar- baradoz. · - _ .

' - . ', - ' -. . . Ha me hag ober « dao ! da.o J. » '!Var an nQr. EU.n êl, eur .c'hleze tan· en e zorn a- deuas da zigeri -' Petra 'zo ? elnezan. ___. E feiz, êlig DOue, eur _person, nec'het a-walc'h, o

klask e barrisioniz eo a zo aman dirazoc' h ; bet oun ·er bara-, doz hag eZ eus bet lavaret d'in né oa_ hini anezo eno ;- _se tu m'min -deuet da WelOut aman.

- E · pe barreZ éz oc' h persOn - E P!OUvenez, ·êl Doue. Hag an êl tapou,t e gaier, eve!'.san_t Per ha. da lenn -Plou .... Plouzeniel. .· .. Ploueskad .... Plouider ....

Plourin. . . . Mat, Aotrou ·Persan, kaer eÏn -eus klask, ne ga­van den ebet aman eus ho parrez !

- Den- ebet ? Met,- Gwerc'hez Vari t er baradoz, ken ne~ beut, n'eus hini anezo ; e pelec'h emaint 'ta, neuze ?

An êl a deuas da veza trist : - E pelec'h, Aotrou Persan, e pelec'h 'ta, ken nemet

en ifern ;-it da welont d'an ifern. - N'ouzo lin ket an hent. - Gortozit t Me -hèn diskouezo d 'eoc'h ; met lakit; da

genta, ar bontou-riJ.ari t Hag e roas d'in eur bouton diamant ; neuze hen am c'ha­

sas ,dre eun hent goloet a roz hag a vleun ; etouez ar bleun­Sè, avat, e oa aered-viber, amprevaned lous ha tOusegi bini­mus ; an douar ma kerzemp warnan a zeve ; va bouton a oa tomm bero ; pcl.loc'h e tigouesjemp d.irak eun nor skrivet wami e lizerennou tan ar geriou-man. : Atao poan; morse ehan ! Eus a bell, · an êl he d.iskouezas gand e viz : << Aze, emezan, ema lojeiz an dud fall hag hini an diaoulou ! »

Pa dostaïs ouz an nor e · welis e oa rus gli:tou ; ne gredis ket skei, rak aoun am oa d'en em zevi, met aber a riS trouz gant va bouton, war ar pave, ha neuze e paseen, mula ma c-'h~llen. Lusifer, mestr an -diaoulou a glevas . .Korn-zigeri a -reas an nor· da welout.

r 1 1 1. 1

1:

! 1 1

1•

1 1

) 57

- Petra '? botied ar goun·nar, emezan,. Petra 'gl~kes ama.n 'l

...:._ Mé eo Person Plouvenez ; denet oun da welout ha ne oa ket unan bennak eus va farrisioniz, dre aman !

- Gortoz ! eme Baolik. Hag hen tapolit e gaier ; o ! eur c_'haier bras bras, skri-

vet warnan hanoiou an holl dud daonet; hag ben da g!ask. - Pe hano ? emezan. - Plouvenez.' - Plou. . . Plou. . . Plounevez. . . Piouncvc:::J. . . Plou-

venez ! 0 ! binim an aered· viber ! Ho parrisioniz, person_ dao­net, a zo hoU aman ; deuit tre, ebarz an ti, da Ober eur gwel d'e·zo.!

Hag e tigoras frank ha lèdan dar an ifern. Ne gredis ket mont ebarz ; met diwar dreujou an ·nor

e welis. ena ho tadou, ho mammon, ha preudeur, ho c'hoare~ zed ; eno, e kichen an nor, edo Per Gerglereg, ne drèmene sul­vez 'ebet hep kaout digarez-da vont da storlokat, dre an .hent-· chou doun, gand e garr bras, daou loen starnet outan : e la­bour, en ifern eo teurel keuneut war an tantad ha kaèr en devez redek e vez ar youc'h warnan bepred.; harp ennan edo l'anch ar Bleud, ar miliner, a varvas en deiz ail hag a oa laer beteg e veud ; edo en eul lenn dour bero, o kemnLeski, gand e zaouarn, eur sac'had. glaou entanet ; pelloc'h, edo Laon ar Porc'heil ,a varvas, warlene, gand e govad ; kon­daonet eo da eva dour-goulou a zev e vouzellou; en e gichen e oa Soazik: ar Ger-Uhel, a oa, brem an ez eus · pemp bloaz, koanta plac 'h ar barrez ; en ifern, he bleo a zo leun a ae- · red ; en eur c'horn, em eus gwe1et Jefig Penn-an-Tour, an

· teod fall-se a zispennas brud vat kement ali a dud ; en h.e genou; entanet ev'el eur foz:n, e oa daon -amprevan o krignat he zeod. Ha Lizig Fich-Fich, a Jezas. ken alïes ail he enor da goueza er fank ... ema enO en_ eul lennad peg bervet.

Ha Job al Lous, a vernie arc'hant war arc'hant ha n'en devoa gwenneg ebet morse da rei da zen ; en ifern ema., e _kreiz an tan, o konta kagal denved ruz-glaou ...

· Ra re ali c'hoaz, kals re ali ... 0 klevout o ferson, Plouveneziz a lenve : « Parrisioniz­

ker, erne an Aotrou Person, n'it ket da aber evel ho tud koz; a-walc'h ha re a zo a benn breman,- eus ar barrez-man en ifem;

58 , ~et ea d'~oc'h degas gwell~e~n en ho puhe2; ; er zizuri~man, e

-teuio aman beleien d'ho kovez; warc~hoaz e vezo kovesa.et --ar-vugale; _dimertrz,· ar re goz ; c_'houep'h-.pe Zeiz. miliner ha -daon gemener a zo er barrez ; ar .re-se a deuio ·d.imerc'her ; Jabourei -hon devezo kals, mar _gellomp, ·en -ewt dervez, gwal· <C'hi ktustiansou an nao-se; epad ar rest eus ar zizun, e-,ko~

, ·vesaiifLP -ar yaouankiZou a zo hoii tug. skanv ha diboell 1

Plonveneûz a zelaouas mouez o ferson ha diwar ru· :mare-se parrez · Plouvenez a zo deuet d~ vez a eur barrez ha ma ne d 'eo ket mat mat c 'hoaz, n 'eo mui,.da vihana, ar bar­:r.ez fall daouet ma oa gwechall ..

D. AR MEZOU.

.

K.uzuliou ar Gczginczrczz KIG-BEVIN

Troc'hit a dammou. tano ar c'hig-soubenn, en eur plad, da vont waT an tan, ; taolit warn~n pebr hag ho-· · Jenn, sibotùez hag amann, ognoun a dammou, rouzet en .. amann ; eun tammig kigtlen ; goloit gant paladur-bara : Iakit ar plad war al ludu tomm ; abenn eun hant:r-eur e vezO dare da zib:'i ; lod a laka ive eur banne gwm egr hag eun tamm bleud kemmesket gant dour.

. Founnusoc'h e vez' eget dibri acr c'hig-soubenn heb ..netra.

KOUIGNENN VREIZ . Eun hanter-lur vleud, eun hanter-Iur sukr ~alet, eur

c'hartoron amann, ha c'houec'h vi, setu petra hoc'h eus .··ezomm.:

Dispartiit ar melen dions ar gwenn, ha kemmeskit ar melen eus ho c'houec'h vi, gand an traou ail; ar gwenn -a vezo baset, ha kemmesket ive da c'houde ; lakit iVle, :neuze, rezin ebao-s (eqr c'hartoron) hag eullitrad laez ber­·vet eun tanun amann teuzet;- ennan eul loaiad « roum » pe -~< odivi » da rei gwelloc'h blaz ;. Iœmmeskit mat ada..I'Te; lakit amann war ar plad, d'e larda ; taolit an hoU draou -ebarz, ha lakit _er fourn epad diou eur pe zio1_1 eur han­i:er, gant ma ne vo I>et o·e a dan en ho}ourno. LIZIG.

1 b

Petra eo kevred igez micherourien v rei:z?

EUR VREUDEURIEZ

Breuriez-veur micherourien ha micheriou BreiZ. A. drugàre d' ezi·, e pep part"ez, e pep kan ton, e pep rannvro,. micherourien :ar prenn hag an houarn, ar bevans hag ar­gwiskamant, a zilez ar c'hiz da veva peb unau en e. go~n,_ a ra anaoudegez an eil re gant ar re.all, a ro dourn an eU

. d'êgile evit en em harpa.

EUN NERZ

Dre niver hec'h izili (ons penn 10.000 da c'houel Mi­kael), dre he st~olladou departemental stummet'mat ker­kouls war dachenn ar micheriou ha war an tachennou

, ali, he deus K. M. V. ar gwir 'da lavarout ez eo-·ù: Strollad micherou.."i-en diskouezusa ar vro. Harpet eo war ar gevredigez vras hanvet « Confédération de l'Artisanat Familial de France » ha war:- 45.000 ezel houman ; em­gleo he deus graet gant a;r 190.000 rnicherour bodet eF « C'homité d'Entente et d'Action Artisanales de. France.»

EUR.SERVIJ

Da gel'ennata. ar vich!el'Qiurien, dre « LeVrig ar· Miche­rour », skrivet hag embannet ganti evito ; dre ar ge­laouenn, « L'Artisan », a gas d'ezo -bep miz ar c'helou di-­weza, a studf evito al lezennou diweza, h. a., dne ~ bo-· dadegou, ma komz d'ezo enno gwella prezegerien ha mi-· cherourlen ar vro, diwarbenn ar c'huden:nou a ':'O p:r:ederi d'ezo :

D'o difenn, dre _servij al LeZiou-barn, servij an Tail­hou, -servij an Asuransou, .h. a., savet e-kichen pep Una-_ niez departement-el, - dre ar .u.naniezou micher (sindika:­jou) savet e-har2; pep unaniez, - a bi~ a-ràtoz gant gou­le:mou ha kudennou pep micher ;

6()

. D'en mn a.naout ba d'en em """'P'Ji. dre segretou~ oberlant ar peinp Un~iez, - dre guzul ar Gevred.Îgez, dre Unaniezou-Miche:- ar Gevredigez, dre an Diskoueza­deg,oti hag ar C'hendalc'hiou bloaz, hag int a zo gouest­let holl da labourat evit micherourien ar · vro nemetken.

AN HOLL VICHEROURIEN,

ans ne Vlern peseurt tn politik e Vlefent, a zo galvet da zont e-barz hor 'BreUdeuriez, ·en eur rei e-giz-se

eur skouer ~ emgleo oberiant e-kenver o c'henvroïz a zo miche:rourien ;

d,·- ober o mad eus n€:rz aT Gevre:dige:z;, o kreski he nerz dre zont e-barz ha· gwelloc'h c'hoaz dre lakaat .he biud-vat d~(n em astenn e-tciU.ez o c'henseurted ;

da dalvezout t>.vito o-unan servijou ar Gevredigez, Studiet h;_ S3.vet evita, e'•it hoU- vicbe!l'f()/prien Vreiz..

Evit Bro Léon; skriva da : M. Grignon, 15, rne Neuve, Landerneau.

Evit -Bro Gerne, skriva· da : Union des Artisans dU · Finistère, 14, ·rue Laennec, Quimpro-.

Chomelc'h ar Gevredigez a zo, e Sant-Brieg, 18, rue des F'ol!'ges.

KELEIER MIZ

FAZIOU A ENEB AR WIRIONEZ

Derc 'hent gouel N edeleg, dirak 29 eus e gardinaled, Hon Tad Sautel ar Pab en deus diskleriet pegement a vrèzel a, ra Hitler, en Alamagn, d'an Iliz- ; setu aman daru eus e gom-zou :

Embann a reer, emezan, n'eo mui an Iliz katolik ar pez m 'eo bet hag he deus, dilezet ar relijion evid ober poli­tik hag e kaver eno eun abeg da skei warni evid en em ziouall diou. ti.

1

1 1

6{

. .. Va·. Breudeur ker,. Hor Zalver J~zuz-Krist a zo bet ta­mallet- ivez, evelse,_: ha Stlejet dirak Pilat, dre ma lake, erne. deoP.ou gaouiat a oa,_ar bobl d'en em-zevel a-eneb Cesar.

Arabad eo da_ zen. ebet kredi e rafemp-ni politik rak ês eo_ d'an holl_ gwelet e reomp relijion ha netra ken. .

Sur a-walc 'h e tleomp lavaret e tle pep dèn lakat e vuhez den da blepa da Iezenn Doue- ha da lezenn ar C 'hrist. Ober_ an dra-se petra eo ~ Ober relijion pe ober. politik '

Ni, ne feil d'eomp nemed eun dra hepken :ma vezo1mi­ret gWiriou _ Doue gand an dU.d, a-unanou, ha gand an dùd a-vodadou, gant an dud a renk izel koulz ha gand an dud a renk uhel, rak gwiriou Doue eo ivez gwiriou an· dud.

FURNEZ AN NEDERLAND

War hon niverenn ziweza -l;ton devoa lavaret petra rae diou vro vihan : an Helvesia hag ar Beljik,_ e kenver ar yezou a gomzer enno.

An Nederland (H'olland) .s. gemer skouer warno r-ak erna o paOuez dig€ri d~r' ar skoliou d'eur rann-yez komzet en unau eus he unnek rann-vro :-er Frisland : « Le dialecte bas allemand des Frisons» (an hano-man eo hano gallek tud ar Frisland) «recule définitivement devant le hollandais litté­raire », a lavare Larousse, en e c 'heriadur bras, breman ez eus daou ugent vloaz. Hervez ben, ar frislandeg, komzet -gant 385.000 a dud, a oa barnet d'ar maro, ha setu ma kerz warzu eur vuhez nevez hi bugale ar Frisland a zesko skriva ha Ienn e yez 0 mammon.

Eur gente! ali hounnez roet gand eur v_:ro vihan d'ar Frans, a gendalc'h da ober fae war hor brezoneg, komzet gand 1.400.000 a dud.

«PEUPLES ET FRONTIÈRES »

Revue mensuelle d'information sur les natiollalités d'Eu­rope Occidentale. - Directeur : Fred Moyse.

Abonnements annuels : Etat franças et Colonies •................ : . Pays adhérents à 1 'union postale ......... . Autres pays .......... · ................. · ..

25 fr. 30 fr. 35 fr.

Tous les envQis de fonds doivent être faits au nom.' de

M:-.--_J.e Douarain, 60,_b0ulevard de Port-R9yal, Paris-Ve. Chè:---què~ÏJ~stal C.C. 2207, Paris-f4'. .

;~::K€me:ri.t ]ririi a veùn_Iabourat·a-zevri, ~vit Bi'eiz, a zo inat-~-. d '~~itn Ienll beP- ~iz «- P~U.Ples e_t Ftontièi-eS »-; « Fei~ h.a··· Bi~f$.:-».·a ginnii d'e Rener _neveZ, an A. Fred Moyse e_ wella.. go~_ri~heri:iennou. , - . . ·

ARSEZOU KELTIEK ER SKINGOMZEREZ (T. S. F.)

E Atha-Cli~th -(Eire): D.a noz an 31 a viz kerzu diw~.~ · e lÙtdiO_ Athione e ~êr-belln Eire (Iwerzon) ez eus bet eur-­veilba.deg_ keltiek. Komzet' ez eus bet ouz ail hoU broiou_ kel-,.­tiek hag e yez. pep hini ane~o.

Hor c 'henvroad ker Mill Arden, kannad ar Bleun-B:rug; en Eir~, a oa bet pedet da ober lod ar brezoneg.

D'an 22 a -viz genver, e Radio .Athlone adarre, ei eus bet. sonerez keltiek : roet eo bet da danva toniou eus Eire, Bro­Skoz, Cymru ha. Breiz.

Ar pez a ziskouez ne raer ket a Îae, dre ar bed-holl, WSJ!·

yez B1:eiziz. ·

EUR BREZEGENN W AR EIRE (Iwerzon)

D'an 12 a viz genver diWeza, an A. Levot-Becot, a reas.. e ti-kêr _Sant-Brieg, ha dirak eur zal leun-chouk, eur breze­genn_ gaer meurbet diw\ll·benn E-i.re, he lennegez, he seme-­rez hag he istor.

E kreiz ar brezegenn Tüiaïk Lucia, gant he mouez- Hour~ .. a ganas soniou keltiek tennct eus Irish-Melodies Thomas--.

.Moore, Bourgault-Ducoudray, Kanaouennou ar Bleun-Brog : «Rozenn ziweza an himv, Dalc'b sonj, Skeudenn garet, Dae-­rou en da zaoulagad » hag ali.

An A. Chrétien, 1·ener, ar vodadeg, a drugarekeas ar pre----­zeger helavar hag an dimezel Lucia he devoa laket da gan&\.

war he muzellou e1JC Eire, mannu ar Gelted.

EUR PRIZ E.VID AR ZONEREZ

Ar priz Lasserre, 8.100 lm·, a zo bet roet, evid ar bio-Mi'::. 193_7, d'an A. Guy Roparz, ar mestr-soner bi'eizat.

Kinnig a reçmp d 'ez~n, gant doujans, bor g:w-elTa. g._o:ur._..__ c 'hemennou.

-.·,

.E!7R CHALON! NEVEZ

.An A.- Duparc,· _en deus Jbanvet, derc'hent ·ar bloaz ..nevezJ da chaloni a enor, an

·--A.. Mayet, ogi·aouer iliz-veur ..KemperJ a zo pemp bloaz ha

·-daon ugent a zo oc 'h. ober oskol war ar c 'han, hag a Welomp 'bep bloaz e penn

.. ~Iez-varn kaneTien ar Bleun-

.lBrng. .

« Feiz ha Bre'iz » a gin­mig 4'ezan, laouen, e wella :go:urC 'hemennou.

.:SONIOU ! KANIT SONIOU !

Goulennet e vez ouzomp, alïes, soniou brezonek da gana ~etre an arvestou~ pa vez c 'hoariadeg ha n'hon devez nemed

--:an hevelep respont da ober atao : - Pr<Jnit trede !eor « SONIOU FEIZ HA BREIZ » di-

:-;gant « Union des Œuvres Bretonnes », Pleyber-Christ, C. C. .22,'092, Rennes.

K-as et e vezo d' eoc 'h, dre a1· post, evi t 14 real ha net ra .\1œn : .3 fr. 50.

Daru eus ar soniou a zo ennan a zo anavezet evel : Bro ·1lo-z- ma Zadou, Kousk, Breiz-Izel, Va Zi -Bihan, met estre­~ ar re-se ha kaeroc 'h eged ar re-se a zo el leor-se, p 'eo-

~:gw;tr ez ·eus ennan 50 son dishe'nvel. . Anaout a reomp eur beleg hag en deus gwerzet e.touez e

·d.nd yaouank, en eur ober eur miz~ 40 leor « Soniou Feiz ha ·--lJ:reiz ».

Setu aze eur skouer hag a zo da veza heuliet. « SONIOU FEIZ HA BREIZ » a d!efe beza etre daouarn

'hOll dud yaouank Breiz-Izel, rak eun den yaouank n 'eo den yaouank ebet ma ne gan ket ha ma vefent skignet _e pevar

-e7Jrorn ar vro ne vefe ket klevet o tregerni, dre bol- mêziou 'll Tant C(u 'il y _aura deS étoiles » ha soniou gallek ali hag a

~--..c"'hellomp lezel, gand ar C 'hallaoued, p 'hon: eus hon unau so--,1lriou eun tamm mat bravoc 'h eged o re.

64

Emt:Ebc

,· E~ deizi~u· i~emen: ~o bet· eUTeujet_ e Cled~:r Yvon.:Mari' ar­Roux ha. -!4-ari,:.Fiailsez Qrtere;:_ eus. a Làriveur . .-- . . ' .

BADIZIANTOU

n·'ar_'~·14 a :Viz here __ :.eo l?~t p11de.zet e Cleder MaJ1.-Jann Guillou, eus a GerivarC'h; ha d'an·d'-~n 8 a viz duLoeiz-Mari · Quegtiiner_, eus- a· Gi'oaz-=HCn~ _ Ke1·valgar ..

KANVOU

_Exbelli a reonip ouz ·holi_lennerien, daou ·eus hor -siQ-i~a:.. gnerieri.,e komZimp: ·anezo:er.miz_a zeu : An·A. Ernault, Re~--· ner Breuriez~veur lg'--Brez~neg, m~o .e Sallt-Brieg d'ar 6 ·a v:iz _ genver hag an A. U guen, person koz PIOugas_tei, ·marO d'an-·lra viz genver.· ·- ·

Erbedi a reomp_ ouspenn; ouz hol.lennerien; an A/ YvOn_ -Michel, _bet ·mêr· e·:'PlOUgonVeltin, .epàa_·-aaoU ugent ·vlo~ ha·,

rila'rvét·· ~ Poulhorbet do'e zàou · vloftz .ha p_eyar ugen~~ · - An A. Alail Ra11Iiou, ar- breur KOSma..:Dominik, skoa-. -rf.-'

zeller bras.--Rene~-nieu:r. Bre_U4·eu!_ ~r- skoliou ·kristE}n1 _ gj,ni_dik eus a Ellüint, marvet·e·Rom d'ai' 16 a:viz genVer diwe~a-d'e 53 bloaz. ', · ·

- Mad--y'vona Mear, intanvez Edern, . beziet ~ Cleder,

d 'a.1;1. 10 a viz gellver. '· ,_

BENN OZ DOUE,

Y a ! bennoz Doue d'ar- re eus hol lennerien ha len-rlere~ zed 0 deus degaset a-'eomp· .e'Q_n _nebE:ud·. arc'h3,nt __ en tu ali d'ar- pez o -devoa d3.',_baea ha d'ar :r~.-o deus degaS9t:d'eomp kolliananterietl·nevez gant.-goueliou.''Nedeleg ha deiz- kènta ar

bloaz. Ar paper a gera kement ,ma, 'z _ ay ar e 'hazetenllou, hep

Q.al~, , da 10 gwenneg _; n,'eus k~t_. a la_bol;lriO:a, nep _lee 'h, hag e- Vefe 'de"!let. .kemellt a gresk _warno, ; eve~ 'làbO~_rioU- ~r- Vt)u,le.~

're-z. Ma· n 'o divij.e- ket labouret holl skrivaguerien « Feiz .ha

BTeiz_>>, evit netra, ~hor-- c~h~la~Ûeilh:. a. vije_ ·be~ _ouz_ traon a-benn. b,reman.. · -- - .- · · '

FEIZ· HA BIIEIZ Eur meil oz e"id · ar ~'Loraiz :

« Ho pezèt· lruez O~:~z LOc'.L ene ,,. ·-, _

111'1 Ll.l.l. Eun druez eo gWelout nag, a d1;1d a vev evel m~ n 'o ~efe

ene · ebêt da Zavetei. Peadra a zo da oueht. Evidomp-ni~ seit-; tomp bePred- ouz mouéz ar .Spered-Santel a c'htmlenn diga:..: ne_omp _kaout truez ouz_ hon ene (_Ecl~_s .. XXX, 24)_, oc'h he:a_ dere'hel atao dibec'h ha_-leun a- vu4ez.... >

Ep~d alli.Zer ar C 'ho:raiz . ez. eo talVoudek.. mirout dale '117-mat a-Us d'bor spered- ar gwel eus brasd,er hon eue' hag ~ ·, ezomm ·hon e:u~ da ·skuilh daelou warnan.

I. - BRASDER HON ~

Hon ene· a .zo br-as··dre e_ renk, dre· e .c'heiled ha dr,e e briz. _ .

1) Renk -Uhel_ hon eue>_:_ Dre e ene~ ari ·aefi a zo savel: uhel uhel drei~t an hOl.l :.grouadurÎeif àll a y/elomP··. eU. dro d_'eomp. Oo~e a zo falvezet gantab. hor . .sevel_jihelo_c.'h-e'hoaz, oc'h .obe~ a·'eomp kemerout «-perz en E natlU'- ~- .:Zoue » .. (II Pe:t-I, 4).- Hol.l- ~noriou an douar.-dastu,met 'en- eui- .beru ne dint netra e kichen an-enor 'a ra Doue d'eon;tp, Oc'h hor .ger­vel·d~- veza E vugale : dre ·ar. c'liraS ni -a ya e_ familh _:pOue. « _Gwelit, erne-· sant Yan_n,. pebez karantez Doue an Tad--.en. deus -roet d'eomp, -oc'h ·hon -h_envel hag oc'h obe_r~ ac'hailom.p· bugale Doue.» (I, Yann III, 1). •

.kr zent a g~n,_ . erl- éun- doare dis par~ an e:Ù:OT ~er_ bras­se. 'SEüaQuonip sant Aogustin : «_ Peger_ bras ne-vefe ket _leve:­

. nez· euh tremeniad n'anave~Jret e dud hag:a_ zo gwas~~t _ganil

. !:

66'

.an dienez, ar safar hag ar boan., .o klev.ouf laNaiout -d'-ezan' ;, mab oc 'h da eur seneatOur ; ho taa- en deUs leveou d,ivent evidoc'h -= ho kervel ~ ran warz:u_ ho tad.- Gant 'pebez leve­nez e lammfe ~ galon, ma ve gwir ar-·c-'homzou-ze ! S_etu <leuet eût a:bostol Jezuz da lavarout d'eomp ar wirionez_ ~ .Pe­tra "Iw peus, emezan, o koll kalon 1 Petra- 'ra d'eoc'li c'hoan-' ta at beza b:tuzunet, oc 'h heuilh hoc 'h youlou fall, en dienez, ganet eus ar plijaduriou · euzus-se ~ Eun tad ho peus, eur vro ho reus, peadra ho .peus. PioU an tad-se ~ Va zudou karet ~enrbet, bugale omp da Zoue. »

Ar Pab bras sant Leon a embann : « Dreist an holl 'aà­nezonou all, eman an donezan-man : Doue a c 'hal v an den e vugel bag an den a han v Poue e dad ».- . _

Tud ar bed a c 'bell en em veuli da ziskenn eus eur ouenn enorus, da veza desket bras, da veza pinvidik mor, da veva e Iugern an enoriou, kement-se holl ne deo nem.et avel ha nlo-_ · ged e kichen gras Doue en eue : ar renk a zigas ar veulendi hag a bado atao, èo renk ru.· c'hristen· a vir ennan bu"hez an nenv. Eur seurd renk a ro d'an ene eur gened dîspar.

2) Gened dispar an ene. - Doue a zo àr gened hep mu­zul ha Doue a fell d'ozan c vefemp .henvel outau; bE;!za hen­vcl ouz Doue eo beza kaer ha mat eveldan. Ac 'h:inomp hoÙ­unan, omp die 'halloud _da rei d'hon ene em· gened ken du­dius. N'hon eUs ncmet Senti ouz Doue a Iavar d'eomp : <<Be­zit sautel, dre m'Onu sàntel; me ho Toue hag ho Mestr >>. (Lev. XIX, 2), ha Doue a rO d'hon ene eur gened henvel oui e hini.

N euze, hon ene a den da veza ker kaer, dre ar garantez, ma teu Doue d'en em blijout o chom ennan : « Au hinî_ am e 'har, erne J ezuz, va Zad ber c 'ha1•, hag e teuimp davetan hag e chomimp ennan. » · (Yann, XV, 23) ... Beza é stad ar -c 'hras eo beza kaer meurbet, eo kaout hon eue gwisket gand .ar vertuziou kr:isten a ra d 'ezan beza ker skedus ma teu sau­tez Katell da lavru.·out d'bor Zalver a ziskoueze d'ezi eun ene : « 0 Mestr, ma ne ouf en ket mat n'eus n~:net euu Doue e kemerfen an eue-man evid eun doue, ken dispar eo e c'hened ».

Met evid anaout gwelloc 'h brasder an ene eo ret sonjal ive Rlies en e briz.

3) Priz bras an ene. -' Petra dalv eun eue ~ eur rouan­te-lez ~ An douar gand e vengleuziou a our, gand al loened a

67

vev warnan ~ AI bed a-bez ~ Kemènt-se holl ne deo netra e skoaz talvoudegez eun ene,' Eun eue en deus muioc 'h a dai.:. voudegez eget gwad presius Mab Doue. Ra~ evit savetei hon eneou, jezuz-Krist n'eo ket bet awalc'h gantau Skuilh e wad e deiz diWeza e vuhez ; falvezet eo bet gantan, adaleg e zo­nedigez beteg e varo; gouzanv evidomp heb _ ehan poaniou · eur verzerenti skrijus. Peger bras priz en.- deus eta hon eue, p'eo­gwir Mab-Doue _en deus e .zasprenet gant kement a boan ! Po:m vra& en E gorl, met d1·eist-holl poan vras en E spe­red! Ha pep hini ae'hanomp a c'hell lavaxout ; « Jezuz en deus va c 'haret hag en ero ginniget anezan e-unan d'ar maro evidoun ». (Gal, II, 20).

N'eus ket unau en hon touez ha he c'hellfe ket anzav : « Evidoun Jezuz en deus skuilhet e holl wad : n'ens ket eur veradenn ha ne ve ket bet d 7in; eur veradenn hep ken, kouls­koude, , a zo awalc 'h evit gwalc 'hi au holl eneou eus o hoU fee'hejoù ». Hag e vemp c'hoaz ker konnnaret da ankouna­c 'haat priz hon ene evit Ted·ek warlerc 'h traou didalvez ha. safarek ! Hivizik€m, gant muioc'h a 1aked, heuliomp ali ~n. abostol sant Paol : « Prènet oc 'h bet gand eur priz bras. Meulit ha dÛugennit Doue en ho korf hag, en ho spered »~ Ev--it ma vo hon eue bepred flammoc'h hag evit ma plijo­muioc 'h mui da Zone, gvmlc 'homp-hen alies e gwad J ezu.z. hag eu hon daeJou.

II. - DAELOU HA GWAD WAR HON ENE

Petra euzusoc'h, petra noazusoc'h eget ar pec'hcd a ra d'an den eu em denna eus gouenn Doue ·evit koueza e hini Satan, koll ar gened skedus her gra henvel ouz mammcnn an holl-e'hencd evit kemerout dremm lous prins ,an denvali­jenn, ober fae war gwad prcsius Mab Doue evit klask terri e zec'hed- e doureier ankenius plijaduriou ar bed ~Nagez eo­reuzeudik st.ad ar paour kêz pee 'her ! Kou~skoude Doue, en e vadelez di vent, a geu dale 'h da gaout truez ou~an, ha ne ehan d 'her gervel da zont davetau dre- ar binijenn. Gant pebez ka4

rantez, Jezuz a. c'houlcnn digantan skuilh daelou wa1· e·_ en,e­e mesk E wad sakr ! Selaouomp ·mouez hor mignon m.adele­zus !

J !

l

1 .i

1) Daelou war hon eue, - Pa bigne J ezuz ouz mehez Kal"7 -n.r, ev el- fiastret dindan bec 'h e groaz ha fallagriez an dud :me;rc 'hed J eruzalem o devoa truez ou tan .hag a ouelas w~r~ :nan. Oc'h o gwelout, hor Zalver a lavaras d'ezo gouela warno· .ha war o bugale. Rak m'emin laket en eur stad ker 1·euzeu­dik eo en a beg da bec 'hejou an dud. VV ar hon ene- eo eta e 1leomp skuilh daelou evit ma vo gwa1c 'het g,anto ..

A-viskoaz, Doue en deus bet goulcnnet digand ar bec 'he­rien gouela war loustoni o ene. Dre ar prOfet Joel e lava1•

d'ezo : « Breman distrait dtnedoun, CU'> -hoc'h holl galoun, er ynn, en daelou hag eu hirvoudolJ. Rogif ho kalonou ha nann ho iil.had, hag en em roit adarre da zervicha an Aotrou ho Toue

. ' :rak7 Heu, a ZO; lèun a vadele·z hag a druez, leun a habaskded iag- a drugarez >S. (II, 12, 13).

Sentomp ive oüz ar profet David hor ped da ouela a­rutan gan tan : . ~ Deuit, adoromp Doue ha stouomp dirazan' : gouelomp dirak ar Mestr, en deus bor e'hrouet ». (Ps. 94). Goude e bee'hed, David n'en deus ket giêt an neuz da lemra : <1 En em skuizet oun, emezan, abouez- hirvoudi : Bep noz e walc 'hin va gwele gand va daelou ; glepia a rin gant va dae­Jou al lec'h m'oun gonrvezet » .. (Ps. 6). Pegen eürus e ve­iemp m~ c 'hellfemp eveldan anzav da Zoue : « Eur moT a

, uelou a zo deuet eus va daoulagad, dre ma n 'o deus ket mi­:ret ho lezenn ». (Ps.118); Pegen ~ürus e vefemp ma· rafcmp 11vel Dayid pinijenn d'hàr pee'hejou l Pegen ·cürus e vefemp ma ouelfemp war hon ene ev el sautez Mari-Madelen, evel sant Per, evel an holl bec 'herien o deus g;rêt pinijenn hag a zo hi­rio e gloar ar baradoz 1 Neaze gwad Jezuz ne vefe ket bet skuilhet en aner evidomp.

2) Gwad war hon ene. - Ar pee 'ber en deus glac 'bar. ;an hini a zo e galon glepiet gant daelou a geuz d 'e- binijenn œn em laka e tu da zigemerout ervat gwad bor Zalver : hon daelou mesket gand ar gwad burzudus-se a ro d'hon ene eul fufr dispar. « Er/ C 'hrist ez omp dasp;renet, dre E wad hag ar pardoun eus hor pee 'hejou, her:vez 'pinvidigez E e 'bras, a zo bet fuilhet foutinus warnomp », erne an abostol sant Paol {Eph. I, 7).

Hag an abostol sant Yann a skriv : « Ma Valeomp e skle­.:rijenn Doue, evel m'eman e-unan er sklerijenn, ez omp una-

'····.' l

1

1

J 1"

1

net an eil gand egile, ha gwad Jezuz-Krïst, e Vab, bor gwalc 'h eus pep pee 'hed. Ma lavaromp n'hon eus p~c 'hed ebet; ec'h èn em zallomp hon unau hag ar wirioriez n~eman ket_ ennomp. Mac 'h anzavomp bor pee 'he jou, Doue a zo feal ha just,- evit lemèl diwarnomp hor pec·'hejoi.l hag evid hor ~alc'hi eus pep dislealded ». (I, Yann, I, 7-9). « Jezuz, erne­zan, en deus bor c 'haret. hag hor gwale 'het eus hor pee 'hejou en e wad. » (Ap.o., I, 5).

Sant Per a brezeg en deus J ezuz « e-unan dougennet hor pec!hejou en e gorf, war goad ar groaz, evit rei ar maro d'ar

,pee 'hed, ma vevimp er justiz ; dre e c 'houliou eo ez omp bet pareet ». (I, Per, II, 24).

* ** Epad ar C 'horaiZ, met ive dale 'hmat epad hor buhez, en

em dennomp eta, a spered, e-harz troad ar groaz evit lakaat da d:ilvezout evidomp gwad J ezuz, evid gouela war hon ène hag e wale 'hi eus e bec 'hejou, evit ma chomimp bep red evelse e gouenn Doue, dre ar c 'liras o veva ennomp. Harpet ouz kroaz Jezuz e c'hellomp heb aon anzav : « 0 Jezuz, dindan ho kwad presius o tivera war va elle eus ho kalon garantezus, e km·in nerz da dree 'hi galvadennOu touellus ar sperejou dao­net, da ober fae war ganouennou fall ·àr bed milliget ga­neoc 'h, da vouga inouez diskiant va youlou direiz, o J ezuz11 Pa vezin douget d'an droug, pa glasko ar pee'hed en em zila em eue, pa drello va daoulagad diouz sked ar plijaduriou a jaeh d'o heul ar maro, pa zeblanto d'in koll va fe.nn o kle­vOut ar promesaou a ra d'in an ifern, pa vezin warnez te­c'hout dioUZ skeud ho kroaz ev el ma .vi'jen gounezet gant" gal­loud sked _gaouiat an droug, neuze, o Jezuz, gand ar brasa fizians, me. a zello ouz ho kalon b111zunet gand ar pee 'hejou, neuze, o J ezuz, evid ·en em viro-~t diouto, me a harpo va fenn war boull ho kalon, eienenn ar C'hlanded, neuze, o Jezuz, gant trnez oliz va ene, me a stardl? c 'houekoc 'h va divrec 'h en dro d'ho_kroaz, hag a lavaro d'eoc'!J. en dra c'hellin :

« 0 Jezuz, me ho kar, n'ani lezit ket da-vont da goll. »

J.-M. F .

. '

•

'l'O

AN ES PERN. Furnez ar re goz, furnez an hÔll bobiou eus an doua~ .ru.

la.var d'an den sonjal en amzer da zont, dastum;· epad m~eo~ krenv ha yae'h, peadra da veva evit amzer ar c 'hlenved pe: ar gozni. Penaos kousket dienkrez, ma ne c 'helier ket lava­ret diouz an noz : « Ne vanko ket a vara _J'eomp war-­c'hoaz ~ »

Ar pènnou-skanv hepken, an dud -diskiant, a zispigri. _ dioe'h tu kement a c'hounezont, liag ec'h en em lakont evelse~

e riskl da jorn- eun deiz hep _tamm.

« Gwelloc -'h eun tamm bemdez « Eget r~ a veurlarjez. »

Staga ar galon onz an are 'haut a Zo faU ivé. An ar­e'hant a zo gr.aet evi~ beza implijet, ha ·nann evit chom da. loueda en eun armel. Met, ra vezo implijet mat, ha pa vez. ezomm.

Lod, pa vez are 'hant etre o daoua:rn, a goll o feun, a rR

dispigno11 fall. Mem:larjez bemdez ; da zebri ha da eva hep­muzul ebet ; dilhad kaer, pep seurt traou nevez. Ha setu fo­l'anet an arq 'haut. Gwenneg ebet mui en armel, ha setu eur­gwalleur bennak o tout. Ar c'hlenved a zalc'h en e wele an:. tad a familh epad em· _miz. Ret eo gervel ar medesin, pren3.:... louzeier. Hag e ranker J:!l-Ont da c 'houlenn, digant au ame­zeien, are 'haut da bresta.

« PTed dister, pred mat « A-zalc'h eun tiegez en e stad ... « Tenna hêp lakat, « Berr e pad. »

Arabat eo stlapa er mor an arc'hant gounezet, met son­jal en amzer da zont, espe1·n a benn diwezatoc 'h. Rak piou a_

oar petra a c_ 'hoarvezo er bloaz a zeu hag er bloaveziou war-­lerc 'h ? Mar-teze e vezint mat, ma1·teze ne vezint ket. Mar bezout fall, an arc'hant espcrnet el' bloaz-man a zervicho· neuze.

Al labourerien douar n 'hellont ket konta gounit bep­bloaz kalz arc 'haut. Gonde eur bloaz mz:.t, e. c 'heU dont eur-

1 1

il

1bloaz faU. Ret eo eta gouarn mat an tiegez, espern, lezel a . .;gostez an_ dispigno~ foU. An tiegez~ou mat war ar maeziou eo :ar Te .a zo bet enno tud fm·, tud _a benn, mat da -labourat; mat. da espérn.

_ Etouez an dispignou foll e ranker lakat er 'pen.n 'kenta .:an dispignou graet eù. ostaleriou, oc 'h en em vesvi. Rei a1•;..

·c'himt d'eur mesvier a zo evel teurel dour en eur barrer. Ne _join berad dour ebet en eur baner ; ne jorn gwenneg ebet ive .e godell eu:c mcsvier.

« Eur gwaz, dre en em vesvi, « A skarz buan madou an ti. »

En han' Doue, tao lit evez ouz an ostaleriou. Eno kalz :a goll o arc 'hant, o ncrz, o _yec 'hed, o fenn ha kement a oa :a vat enno,

<< Muioc'h a dud a laz ar gwin « Eget na bare ar mcdesin. » Y. U.

An

Aotrou UGUEN

o prezeg e iliz

sba.ti Landevenneç,

d'ar 4 a viz gwen~

golo 1935, evit mil­

vet bloaz distro ar

venec'h.

•

Gi:z:iou Kaèr Breiz -Izel

Ar vugale vihan

Va Doue, Lakit en hon liorzou, bep bl_oaz, kals a vleuniou; Ha ,d'o c'hutuilh, en o c'?J.aà, kals a vugaligou.

PA stag ar c'hrou~dur da gomz, kenta ger a lavar eo h~o e vamm. .·

E penn an _ tamm skrid-man, hano va mamm hag hano mammon kristen Breiz-Izel eo a feil d'in lakat da genta ; gaude hano Doue, It'eus hano, ebet ken kaer, ken c'houek hag hano eur varum ; an hano-se a vez lavaret atao gant doujans h~ karantez, e Breiz-Izel, dreist-holl.

Ne gredan ket lavaret kals a c'hevier o lavaret eo ar bras eus mammon Breiz, sentezed ha n' eo ket re vihan int zoken.

Nak a boaniou, nak a breder, nak a skuizder n'he deus· ket eur vamm da c'houzanv pa ra he dever penn-da-benn, evel eur gristenez, ha mammon Breiz-Izel her gra, he b en em glemin, ha gant jO'a zoken, er gwel a Zone.

Abaoe o bugaleach -o deus deSket o micher a vamm ; yaouankik flamm, eleiz o deus ra.nket luskat breudeur ha c'hoarezed bihan ha zoken o c'hempenn ha rei boued d'ezo _pa ne veze ket o mamm er gêr.

Deuet da verc'hed yaouank, er parkeier, en eur laban­rat,· e:r prajou en eur ziouall ar zaout, o deus gwelet- ar bleu­niou gwisket ken kaer -hep na oufent na neza, na gwriat ; gwelet o _deus al labousedigou o _veva laouen ha dibreder hag o kaout a tao o beg ad d' ezo ha ·d' o re vihan; o welet hag o .Pleustri an traou-se, en o c'halon, o deus desket fiziout e

t !

73

Pro vi dans Doue· hag eur wech dimezet e leveront laon en, eV el ar re gaz, gwechall

« Pa deu Yann « E teu e rann. »

·Hag e- w_eler o ziez leun a vugaligou, evel eur gestenn lerm a wenan.

Gwragez ·Breiz pa ouezont en deus Doue fiziet etir c'hrouadur enna, n'o deus mui ken s·onj, ken ioul nemet da .ziouall mat ar bugel-se, evit m'en devezo ar c'hras da reseo ar vadiziant; nak a bet gwech em eus m"e klevet gwragez -ha ne vanke d'ezo na poaniou, na trubuilhou, - oc'h hua­nadi, en eur lavaret, a greiz o c'halon : « Va Doue, lakit va « c'hrouadur da zont d'ar vadiziant; ne c'houlennan netra « ken ! »

Pa vez ganet ar bugel, na~ a joa e kalon an tad hag ar vamm; pa vez ar. c' henta deuet, an dra-se n' eo ket souez ; dre holl e vezer laouen ouz ar bugel k_enta, met e Breiz n' eo ket hepken ouz ar c'henta eo e·vezei' laouen, met' lavaret a c'hel­ler, gant gwirionez, seul-vui a vugale a vez en ti, seul-vui a joa a vez ouz an· hini a zigouez, rak ma vez muioc'h a dud d-'her c'haret; evelse ella ar c'hiz da lavaret; lostig an ti a vez atao ar golladenn, abalamour ma vez an hall oc'h aber lid d'ezan.

E Breiz-Izel n 'eo ket rouez gwelet koublajou bu_gale o tont_ war -an douar ; me a anavez eur vamm hag he deus bet tri goublad; peurliesa- ·ar gerent, an amezeien, a ra true4 d'ar vamm a zigouez ganti kaout, evelse, da-ou vugel, da ze­vel, met ar vamm gristen a la-var laouen : « Pa. 'z int deuet d'ar vadiziant ha pa 'z int divac'hagn e vezo grêt eun _dra beimak auto ! »

An ta-d a la var ken dienkrez ha tra : « Ne vezo ket re anezo ·ha neuze pa vezint bras o daou da -labourat, e lec'h urian em hezo daou ! »

Anav:ezet em· eus eun tad hag en devoa bet eur c'hou­blad, paotr ha merc'h, ha pa 'z ae da lakat badezi e vugale genta e wiske e zilha-d bép sul, met brema..Tl e lavaras d'e vaouez e rank_e lakat e zilhad eured pa en devoa daon da gas da vadezi ; evel a welit ne oa· ket en despet d' ezan o tige­meret e goublaclig.

'--~~~~-~--~~---· ----· --~~--

•

'i

1

.1

74

Ha- ma tigoueZ. gand eun tad hag eur Va.nl.J.'11 ka0ut eur- _ c'hrouadur ha n'eo ket_divac'hagn, rai ·eo o gvvelet o ~.:'hraS~ molat nak oc'h en em. glemm -; leun a druez ou~ ar :mgel paour e leveront gant doujans : « Ar pez a ra Doue à :1:0 grêt mat hag e rankomp beza laouen eus ar pez a 1'o d' eomp i » hag ar bugelig kêz-se ne vez ket hepken karet; an hall a deus. evitan, evel respet ha den ne garfe aber d 'ezan an distera­poan ; meur a we_ch em eus klevet lavaret : « An tiez a Z<V· enna eur c'hrOuadur ·seizet pe ziskiant a za tiez ha'g a vea· enno chans !- >> hag alles pa varv ar VUgaligou b~aur-se ar. ge­rent a ou el d' ezo puilh ha pell goude o maro e talc' her son.t: mat anezo c 'hoaz. ·

Ne ouezau ket eus a belee' h e tell ar vugaligou er brOiou:: ali; er c'hornig do:uar ina 'z oun---ine ganet, e teuont hOII eus:: skouarn ar c'had e Menez Ar~;· gwech e vezont degaset gand:

, eun itronig eus kêr, ~n he Zavancher; a-wechou, gand eun aQ-· trou, en e voet1].r; pa, oan-me bihan e teuent gand. an tonton. medesin, en eur sac'h-ler, war e va_rc'h ha brema:n, alles, e-, vezont degaset en eru: c'harr-:dre-dan; va Doue! nak a chen­chamant evelkent.

En arvoriou, e leverer e vezont · kavet, .- dindan ar c'her­reg, etouez ar _bizin.

N'eus fors penaoz e t:i.gouez ar bugelig, ar -pez a zo sur,. atao, e vezer laouen autan.

Pa vez eur bugelig war nez dont, war ait. (!_ouar, ar vu­galigou an a vez kas et pe da di an- amezeien, pe da c 'hoari, pell -diouz an ti ·;--pa zigouez-ont er gêr e puntont hag e skoont: war an nor sen·et, en eur gyial ; ({ Mamm ! eun tamm bara d'in 'ta !- »

N euze ar vamm goz1 mar deo beo, pe eun amezogez a. reer tintin pe nounou anezi a den da: zigeri hag a lavar d'al~­vugale ·: « Chomit sioul 'ta ! aman 'z eus- deuet elir breur pe­eur c'hoar vihan d'ecc'h, ha ma rit trouz e vezo kaset kuit aÇlarre, da· skouarn àr c'had, da Venez Are ! >>

Neuze an hoU a chom sioul h;:~.g o vale gouestata ma c'hellont .ez eont en ti; pa welont o m.anim en he gwele e ti­garent frànk o daoulagad ha melkoniet, eun tamlilig~ ne gre­dont lavaret _ger, met· o ma.!llltl, Iaouen, ev el an' heol, a la var d'eze : « Roït peb a bok d'ho prem· bihan 'ta ! )) Neuze ar-

1

75

~-varum. goz, pe an dintin, a grog en o dourn hag a ziskouez "-d'ezo er c'havell, pe, a.Iïesoc'h, en eur bouteg - ar bouteg :.gw~;p.n a vez o lakat an dilhad. da ganna, - o breur pe o ·.C 'ho ar vihan paket -ki oz ha goloet gand eul lianenn wenn ; "ar vugàle a dosta sioul, di genta; ar re vihanan a c'hoùrvez, -kouls· lavaret, war ar c'havell, a grog e -daouarn an hini bi~ -kan, a fourfe o bi.Zied, en e zaoulagad., buan a-walc 'h, ma ve-.fent lezet ; _ar re vrasa a -c'hoarz, souezet holl, met, prest, e -.tistagell an teodriu : « Va Doue, _brao eoe! ha- bihan 'ta ! bi--hannoc~h eo c'hoaz eget breur bihan Jannig an ti ail; bra--voc'h eo ivez, zaken; sellit 'ta, mamm,. ema-o tigeri e zaoula-,.gad_; se~et a ra ouZ_on-me; sellit 'ta, ema o vont da gaozeal; .mamm, pe seurt hano en deus ? Mamm, gant pion eo deuet ? ..Mamm, breman e chomo aman, atao, n 'eo ket 'ta ? Me hel luSko ! Pa vezo · grêt eur zae d' ezan, nle a 'z a y gan tan da

.-c 'hoari t » ·

P'o devez poket, meur· a wech, d'an :hini bihan e vez toet­<d'ezo peb a dam-m bara; neuze e vez lavaret d'ezo mont -adarre da c'hoari hag· int-i;: d'ar red, da diez an aniezeien

·-da_ lavaret da gement hini a welont : <~At n'ouzoc'h ·ket! .'Me 'm ·eus '·bet eur breur bihan ! »

Pa vez kresket an dud,. ev el m' ema. ar c' hiz da lavaret,. ·.kenta tra a ra an tad eo mont da gaout an Aotrou PerSon, :_da. lavaret d' ezan en deus eur bug6l da zegas da vadezi, ha _goulelUl pe da boent e C-'heller ober ar vadiziant; goudeze, .ben pe nnan all ens a-n ti ~ yelo da g}ask ar paeron hag ar -vaeronez.

Evid ar vugale genta ne ranker ket mont a-bell; peurvlrla · ·e vez an tad. koz deus eun tu hag ar vam-m goz· deus· eun tU .ail ; gonde e vez. laket an eontred, ar moe:rebezed ha diweza­·tOc'h, pa vez hir ar vandenn, ha bras ar vugale gosa, ar re­man a vez ·paeron ha maeronez o brendeur ha c'hoarezed bi­Jlan ha-_ me 'lavar d'eoc'h ne vez ·ket neuze an hol lorc'h e :P~ris.

Gwech ali, n'eus ket zoken gwall _bell c 'hoaz, pa veze enr· vadiziant diouz eun ti,- ne veze ket an traou evel breman; bre..­"lll.an n'eo ket gand ar c'hrouadur, na gand ar vadiziant eo· -ema ar preder~· met gand ar pred da farda. Al lein vadiziant,

76

hag an dud da b~di hagan di!had kaer a vezo laket d'ar bu­gel, se tu an. -holl zoursi.

Badezi ar c'hrouadur kenta ma c'helled hag e ziouall mat da c'hedal, setn ar Pez a-rae hon-tud koz; peurliesa ar _vadi­ziant a Veze grêt; en derveZ zoken ma veze · gan et- ar bug el ; :Pa ne c'helled ket hen _ober~ e · chomed d'e ziouall edoug an noz, rak kredenn an dud neuze a oa e · tEme an diaûul, pa .gave an tu da vouga ar vugaligOu a-raok o .badiziant ; · evelse ar vamm, eus he gwele ne daole ket kais.he ·aaoulagad diwar ai­c'havell hag àr merc'hed a veze wardro an ti a yea·.dalc'h mat da zellet ouz ar bugel , _

Hon tud koz o devoa kement a respet evid ar vadiziant sante!, ma ne douchent; nemed 01.1Z .-ret, ouz penn ar brigel nevez badezet ; gorrerin ha . miret a raent, eVel traou santel, ar c-'habell pe ar boned bihan hag- ar boned badiziant, peur­liesa, a veze eur c'·hased brao- evid _e lakat hag, er c'hased-se ivez, e veze làket eur bochad- bleo eus ar bleo ke..11.ta a. veze irOU.c-'het, d'ar vugale, pa veze deuet eun tammig oad d'ezo; beb an amzer, ar vamm a ziskoueze, d •he bugale, an tr~Ou-se a oa ·eviti, evel eun tenzor ha dont a ra an dour em daoula­gad pa zonjan gant pebez fouge ha pebez karàntez e tis­koueze d' eomp hor main.m hor boned badiziant ha bleo badi-ziant hor breur kos~:- '

beuet- da -veza tud, ar zonj eus o badiziant a vire Oll2i

meur a hini- da gOueza en dizurziOu ha pa zigouez·e gand -unan bennak ober traou dizoare pe mezus e lavared, en eur gomz anezaJli. : « Beza . respetet e vadiziant, da vihana, gand ar vez ! »

Al loened' gonez zoken, diouz ma lavare ar re goz, o de­voa doujans,hag aonn rak ar vadizi~nt;· bez. ez eus eur mare ma ·oa stank ar bleizi en hor bro_ hag alïes e tagent an dud en noz -hag o de brent, zoken, met, ar pen..11 a veze kavet -atao; ar bleiz ne douche ket outan : respeti a rae ar vadiziant.

Pa vez deuet ar poent da vont da lakat badezi ar bugel ha digouezet ar paeron hag ar vaeronez, ar vamm goz pe eun amezogez ·ber c'hempenn hag a. wisk _d'~zan ~ dilhad b<:idi­ziant; gwechall gonde ma veze mailhurét an hirâ bihan gand eur pallenn ruz, -eur vevenn marellet d 'ezan, __ e veze laket be­tek e ziouvrec'h·, en eur sac'h dantelez pe· danvez all brodet;.

~ .... '

1

1

1> 1

i 1

i

ar sac'h a veze riklet ha_-l2set ha, war c'horre, e veze gwis-­ket d'ar bugel eur por:Pant eUs ari hevelep danvez gant tm_

friset war an da"ouarn hag en dro d'ar c'houzoug; gwelet em eus eur sac'h hag eur porpant evelse; ar boned a veze e seiz: ga-itt _ galonsou· aour pa a:!."..:: ·ruint tro-war-dro, ha war ar gw1·iou, War an a-raok tul friset; ar honedou kaer kenan œ krenv a c'horrenned mat, evel em eus laVaret, hag a zè1·vicM da veur a rumm bugale; -me 'm eus c'hoaz du-man ar boned a zo bet ganeu- a· vadezi ha gànt va breudeur ha va c''hoare­zed; nao a oa ac 'hano:m.p ha llia vije bet: ar c 'hiz breman eu ar seurt bonedou-se, e vije·- bet mat da veui" a nao all.

. Pa veze prest ar bugel, -e vreudeur ha c'hoarezed hag holl vugale kê~\ a veze mail ganta pokat d '-ezan hag hall--e lava­rent ·gand estlamm : « 0 ! nak ez eo brao, t- »

Neuze e veze lavaret d'ezo : << Ehantt; :;t-walc'h bremmiS pa deuio d'ar gêr, bremaïk, c'houi .a boko· d'ezan adarre:;_ neuze e v_ezo bravoc'h c'hoaz, rak neuze e vezo eun êlig da.. .Zoue ! »

Hizio ar vugale da vont da ·vadezi a vez- gWisket, zoke&: war ar mêz, kouls lavaret evel er c'hêriou : saeou · goloet &

fatÎ.farluchou, mantelleu pouneroc'h egeto, kabellou, e wel~ a-vec'h, ar ~Ugale, en o zonez.

Da c'houde ar vadiziant e lec'h dont d'ar gêr da zebrl friko ha da ober labour d'ar re 0 devoa tra a-walc'h .dijà., e veze debret eun tammig pred er vourc'h; ar paeron hag "ar vaeronez a baee ar mizou; unan a brene eur vouchenn ban: gwenn, egile, eur voutailhad .. win da zegas d'ar vamm hm­ken ta. ma_c.'helled e teuent d'ar.gêr; gouzout a raent ar va.mm he diVije mall da- welet he bugel; kerkent ha ma vije toœ d'·ezi. e lavare en eur bokat d'ezan ·: << BennoZ d'eoc'h, va Doue, da veza roet badiziant d'am c'hrouadur ! »

Roet e vèze péb a damm bara gwiniz .d'ar vugale a11 -da vont da c'hoari pe" d.'o gwele, ma veze noz.

Diouz · an noz, pa veze digoret buhez ar zent, ·an tad 1112

ouie skriva pe ma n 'her gouie ket unan ali bennak eus an.-~ a verke e kichen hano ar zant a oa e e:'houél en deiz-se, hano. ar bugel nevez badezet ·hag en doare-se, e veze atao sonj eus devez badiziant an holl vugale ha ·pa ·zigoueze an dervez-s(\. a1· vamm .ne ankounac'hae ket- d2. _drugarekât Doue da veza

78

·roet badiziant di he bugale ; pa veze ar re-man en oad :d'he -c'hompren e komze d'ezo eus ar c'hras kaer-se ; pa vezent deuet brasoc'h o c'hase d1an iliz, en deiz-se, ·hag o lake da rei ken aiïes a bok da bave _an iliz pe da lavaret· ken· alïes a Bater hag a Ave Maria hai a vloaz o devoa.

Ar c'hiz kaer-se, siouas, e_vel kals a re ali, a zo war nez beza dileZet.

En dervezion warlerc'h ar vadiziant, ar merc)hed eus an amezeien, hag eus ar gerent, ·a- deue da aber eur baie da w_e­let ar v= hag ar buge! ha goqdeze herunan epad tri pe be­Val· miz, nemet ma _vezo kempennet ha desket, a veze chau­chet ki oZ ha tomm, en e ga vell, noz deiz, abalamour d' ezan da greski ha da ziorrenn buan.

·(Ar rest er miz a zeu).

Gaude Skriva

Echu eo ar pennad diwarbenn an- « Eskop gwenn », met el leor koz am eus tennet aneza.n an danvez d' e skri va, ez eus c 'hoaz eur bajenn hag a ray plijadur da lennerien « Feiz ha Breiz » :

« D'an unan War 'nugent a vezeven 1847, e oa goueliou «-bras e kêr Rom : Pi IX a oa nevez laket war gador sant « Per, hag ar bobl a-bez a venne diskouez d 'ezan he laoue­« nedigez !

« A -hed -ar streajou n' oa nemet bleuniou, bleuniou ous « ar prenecher, bleuniou ouz an dorojou, bolzou a enor, e pep « korn eus ar gêr zantel !

« Ar gardinaled, tud a galon ha tlJ.d desket ma 'z eus, « o dejoa poaniet da lakat kaer an traou, kaera ma c 'bellent « beza ! W ar eur blasenn vras, an Tad San tel a jomas a-zav, -« euT pennad, da zellet ouz eur maen-hin ha sounn, eur groaz « wa1· e c 'borie, ba d'an traori anezan, komzou kizellet, -« komzou, pe gentoc 'h, gwerziou, en eur yez ha ne oa ket ar -« Pab evit he anaout ; setu aman petra a oa merket enno ;

·_'~

i

« Ar maen-hirr e Breiz a voe savet « Gant hOn tadou koz ar Vretoned, « ·Kosoc'h evitan n'eus ket er bed !

« A.r groaz war ar maen voe laket « Gant hon tadou koz ar V retoned « Ha gwelloc'h dalc'het n'eus ket er bed

« Gant hon tadou koz ar V retoned « Hor c'halon ouz maen -Per voe staget « Ha- gwelloc'h staget n'eus ket er bed !

« Hon rad San tel Pi IX n'ana veze ger brezoneg ebet ; « goulenn a eure petra verke ar gwerziou-ze .. Ar c 'hardina1 ·« /1\-Iezzofanti (1771-1848), eun den desket bras, a ouie eis :vez « hag hante1· -kant ·rusbenvel, a droas d'ezan ar c'homzou, e « italianeg, hag ar Pa.b o e'havas kaer !

«· An hini en devoa o savet oa an Aotrou 'n Eskop a Le­'!. zeJeuc, ,ganet e Kastell-Paol, bet vikêl-vras e Kemper, ha « ma.rvet eskop e Autun; an Tad Sautel a fahezas gantan « t welet evid e drugarekaat, hag a lavciras d 'ezan ; « Dal­« e'bit bepred evel da vab al lagad ~'an tenzor-s.e ma 'z oo « ho :yez bf.'g:' a zalc'hc d'eoe'h ho Feiz ! »

«. Nebeud bloaveziou goude, Pi IX a ouie, dreiza e-unan, « pegen bîrvidik e oa feiz ar Vretoned ! rak eleiz a Vreto­« ned yaouank a skuilhas o gwad, a galon-vat, evit difenn « gwiriou ar Pab hag an Iliz !' »

« Soudarded ar Pab » a veze graet anezo ; eus pevar c'horn ar bed e teuas ar gristenien vat-zé da zifenn o Zad ; met, ar vro ·a ·gas.as ar muia anezo eo hor Breiz! Eun enor eo eviti hag evidomp, hag hanoiou ar zoudarded kalonek-se ne vezint morse ankounac 'haet.

Echuomp gand ar geriou a laka an Aotrou ·a Gervarker da ziwez d'e skrid, geriou skrivet gand eur beleg d 'eun ali, en amzer-se :

« Dalc'homp mat, en han' Doue, dalc-'homp· mat da bre­« zeg ! Harzoin_p an enebourien a ra brezel d 'hoi- yez ! »

TINTIN ANNA.

~~'.' fi

r 1

' Bleun-Brug L 938 • a vezo eur

JI'\OR A GAN

Ma feil d'hor Strclladou-Kanerien kemeret perz e RenslrivadetJ ·~~~~~~~~·ar ['l.an

D'an 23 a viz eost ec'h en ern gavo dervez bra's kens­Rivadegou ar Ble un-Brug, e kêr Lanuon.

Barnerien ar c 'han ~ ro da anaout_ e vezo kavet _hall do­mou ar genstrivadeg, e KANAOUENNOU BLEUN-BRUG

. 1923, ~ nemed unan, hin{ ar c';han 'e peder m.Ouez; hag a v~zo Kantik sant Erwan Guy Ropartz, a gaver e fin KANAOUEN­NOU BLEUN-ERUG 1937,

Ar c'hanaouennou skrivet evit--kanerien a-uliaiiou a vezo d.ispl~get, er bloaz-m"an, gand an holl gallerien, ell eur vouez. Ne vezo ket, eve! er bloaveziou ail, a ganetien o kana o·-unan.

Pep kanaouenn savet gand eun ton-harpa a ranko beza eilet gand ar piano. An A. Huillermit, ograouer Sant-Louis Brest, a vezo eno evid an dra-se. An hevelep laz-kana a c'hell rei an ·hall ganaouennou grêt evit meur a vouez gant ma teuio gant.an daon gan henvel, unan eus ar re a zo merket hag eun al! dibabet.

Ar Bleun-Brug a ginnig d'allaziou-kana,.en tu-hont d'ar El'iziou kaer- a vez rannet bep -bloaz, eur gwenneg dre benn h!t dre gilometrad he:J?.t, d' o sikour da herzel ouz o mizou.

Renerien ha renerezed al laziou-kana a, gemex:o perz er genstrivadeg, a zo pedet da gas kelou, A-RAOK AN DEIZ KENT A A VIZ GOUERE, da zekretourez lez-varn ar c'han : Mlle_ Geneviève de Kermenguy, Cléder (Finistère).

Skriva ha nierka d'ezi hanoion ha lezhanoiou ar ~anerien hag hirder an hent mont-dont eus o fa.rrez da Lanuon.

Kavet e vezo al levriou-kan -da brena e : Secrétariat de PUnion des Œuvres Bretonnes, Plè.Ybèr-Christ (Finistère).

K.anaouennou 1923 20 real ; Kanaouennou 1937 : 'vit kaner.ien a--q.nanou : 1 skoed ;

'Vit laz-kana : 7 !ur, ,-Ar Bleun-Brug a bed ar strolladou kanerien da zont

stank d'e 28vet kelidalc'h, ma ·vezo anat, dre eno, ez eo beo­Imhezek ar c'han war diweuz ar Vretoned·.

··.--

81

1111 War

bez Sant

Gwenola

1111 (Dismantrou iliz abati "Lan­devennec).

D-'an 3 eus ar miz-man eo e tig'ouez gouel sant -Gwenole, ,ken ta a bad Landevenne!3; eun 'dervez_ eo eta henliez, mar deus nnan er bloaz, hag ez eo dleet d'eomp en em drei. ouz Unau

.eus Tadou hor Bro, ma teurvezo gantan -kemeret Ouz Breiziz

.an xxv.et kantved an druez en deus bet ouz Breiziz "e amzex. Ar Bleun-Brug, er bloaveziou tremen, en deus hor c'ha­

--set, diou .wech, da- bardona, war bez sant Gwenole. D;ar ·4 a v--iz gwéngolo 1935, e lakeas kana, gand aotre

.an AOti'ou· Duparc, eskob Kemper, eun oferenn-bred, e tal ar -bez-se· ha d ~an 21 a Viz eost, war~ene, e voe douget, warnan, an nebi:md relegou a virer c 'hoaz eus abostol bras Breiz-Izel, -e Lokwimole, e Montreuil hag e iliz-parrez Landevennec ; au -eskern bruzunet-se, a dridas, en deiz-se, hep mar bet, oc 'h en em gRouf adarr~, gaude. meur a gant vloaz, e kreiz disman­

--trou -'truezus iliz koz an a ba ti. Oc 'h ober petra ez omp .bet e Landevennec, en dèiziou­

cse ~~

0 pedi evit silvidigez Breiz, na petra 'ta, war bez sant ·Gwenole hag o kalla meuleudi an hini a zalvas bor B1·eiz, bre­man ez eus- mil bloaz · : an abad Y ann.

82

War douar Landevennec eo ez eo bet skrivet dounna pa~ jennûu ken ta Istor Breiz' ; enq; gwelloc 'h eget e nep lee 'h all eo e c 'hellomp pleustri war .hoit amzer dremenet hag aoza· hon.· amzer da zont.

Ha, koulskoude~ petra_ hon eus gwelet e Landevennec ? Ttaou hag a oa eun druez o gwE}let. Ret e vije kaout:_

pluenn aour hor ·harz Calloc 'h evit lavaret pegen gwasket e.­voe bor c 'halon dirak mogeriou hanter goüezet an iliz, dirak_ .. be.z digor ha goullo ar roue Gral~n, dirak' ar c 'horn goloet a. zrez hag a spern m'edo ·ennan; gwechall, bez·sant Gwenole :­traou torret, traou diskaret, traou dilezet ; an Normaned,.. breman mil.bloaz n'o devoa· ket grêt g-wasoc'h eget n'o deus. grêt dispac 'herien ~ 79_3.

Kalon Breiz eno, ne lamin ket ken !

Landevenneü ! Landevennec ~ an hano-se a skÛ · war hor·. skouarn, evel taoliou kan v kloc 'h an Anaon.

Lezet hon eus da vervel ha da vont e ludU kalon Breiz.­ha Breiz, en he fez, eo a zo o vont da goll, ma ne garomp-. diouall.

Gwella pez a ·zo, Doue o c'houeza war al ludu a c'hell la-­kaf eu~ vqbez nevez da zistrei el ludu-se.

An amzer dremenet a dle b~za ennan eur gentel evid an· amzer da zont.

IStor abati sarit Gwenole a zo eun istor grêt da lakat nerz:. en hor c 'halon :- ugent gwech diskaret, ugent gwech eo bet­adsavet.

En taol-man e chom, tost da 150 vloaz a zo, a-stok korf­ouz an douar, etouez an drez hag ar spern.

Daoust h~ maro e vefe da vat ~ Daoust ha diwar daor: yut dispac'herien c'hall 1793, ne c'hello biken ken en em ze-­vel ?

Bec'h hon eus ouz her c'hredi. Urz sant Beneat a zo-. anezan pevarzek kant vloaz a zo ha p'eo. gwir en deus gel-­let. treuzi kement ali a gantvejou, n'eo ket dâ d'ezan kaout_­aonn rak an amzer da zont.

Landevennec a zo unan eus abatiou urz sant Beneat y; dleet eo cta d 'ezan padout keit hag heu.

Abati Menez Kassin, savet er VI""t kantved, gant sant Beneat, eienenn ha ka vell an_.11.rz, en deus laket war e skoued, -eur wezenn zero dibennet hà. diskolpet a daoliou bouc 'hal ; ar <C 'hef hepken a jom met e C 'hwriziou a zo teo hag a ya doun -en do~ar ha, war ar· c'hef-se, leun a vuhez, e sav nevezen­.nou krenv ha stank ha stank.

Endro d'an arouez-se e 'lenner ar geriou laouen-man

-« SUCCISA VIRESCIT », da lavarout eo : Troue 'het e c 'hlasvez.

Daoust ha n'ema ket aze ivez a1· -.skeudenn eus ar pez _a en em. ga vo e Landevennec ~

Ar vuhez a zo e kef koz urz sant Beneat a zo gouest :a-walc'h c'hoaz da lakat skour sec'h Landev-ennec da c'hlas­wez:i.

Evit se, ret e vezo da Vreiziz sevel war o zreid. -Pa deuy ail eur merket gant Doue e Tanko eun toullad

::Bretoned. kalonek ob er ar pez a reas breman mil bloaz Yann :Landevennec ; ouz sklerder o feiz e rankint adsevel ru:: mo­geriou koz hag, etrezo, enori, evel ma 'z eo dleet .bez· sant

...(1-wenole ; evel manac 'h bras an xvet kantved, menee 'h an :xxvet kantved, a vezo ret d 'ezo ober eus ? a ba ti, eun_ ti meur, -dishenvel diouz holl diez deskadurez all Breiz, e vezo_ desket .. ennan kement tra a zell ouz gouenn v.ras ar Gelted. ·

Mil bloaz a vezo ·etre Iabouriou an daort rumm venec'h, met ar. sp~red o .himtcho a vezo henvel : « Pebez ken tel e<? .ar gentel a l'O d'eomp Yann Landevennec ha- pebez ezomin hon ·.e~s da denna. tal voudegez anezi : ar vro en deus bet .kement :a boan ouz -he adsevel .a zo diskaret, adarre, siouf!,z, ar pez :ma c 'hel!' beza, - en he :F'eiz_ - nag a dud en dro d' eomp ~ "'0 deus mez· o tiskouez ez iut kristenien hag a labOur en dra ma c 'hellont da vouga ar feiz kristen en dro d 'ezo, - hag --en -he- brezoneg, - nag a dud hag __ o deus- mez o tiskouez ez -iut Bretoned hag a labourr en dra c 'hellont ivez, da vouga ar brezoneg e genou ar vugale vihan. » (1.

Ar Bleun-BJ·ug, en tri bloaz diweza-man,_ en deus hoet -:Sperejou an dud warzu ~andevennec ; a~abad e c 'hellfed la-

(1) Y.-V. Perrot, « Feiz ha Breiz » gwengolo 1935, p. 246.

84

varet en deus labomet en_ ~ner ; eur vuhez nevez a dle tarza_ war an dismantrou. ·

Pedomp an Aotrou DoUe, dre zant Gwennole, da ober, adarre, en xxvet kantved~ ar hurzud en deus ·grêt en .-xvet, rak ma ~'hell ar .veriec 'h dont a-benn da lakat troad war zOum·· Landevennec, e k:wint,- hep dale, _eleiz a dud yaouank hag a· ·vezo laouèn o c'houlenn mont da labourat en o serr. ·

Ar Raz

Eur Breizad, O.S.B.

a et da Benitiour

Hervez Iavar eun sanevell Eur raz, skuiz gant ar Bed, A c'hOanteas d'ezan -mervel; Tremen e amzer hed:-ha-hed 0 pedi, o te bri, o kousket : 'N eun arc'had ed oa 'n em goufret~

Abaoe pell edo eno, Ha bez'. ez oa war e veno Eurusa loan. a oa er bed Net ra d' o ber ha boued bep pred.

· Ne voe ket lez et kalz e . peoc' h, Petra errù.as a gav d'eoc'h D'e gaout 'teuas eun dervez · Daou pe dri eus e vro Da êsa e gas en dro Ha d' o sikour er. gernez A rene e Kerraz. Pobl kriz Minoud ar A zalc'he ar .baliou ....

C'haz

1

« Ne·c'houlennomp ket kalz. a _dra Ha pa vé nemet aliou. >>

85

« Tê ! Tê ! 'me hor manac'h .... Petra ? Mont breman da aluzenner Pa n' oun bet morse esperner ? N'hellan nemet lavaret d'eoc'h Va lezi~ holl e peoc'h ! Pe e c' hal vin kaz an ti Da douz~ d'eoc'h ho fri Sachit ganeoc'h· ho kilhourou ! >>

Roet ganta..11 e argou:rou E sarr e zor ...... Hag e toue !

« Lavaromp : Bennoz ! da Zoue; 'Me hor manac'h du mot e staon. « Ma ven bat chomet e Kerr?-z 'M be ranket k:rigrrat eur penn-baz 'Vit ga!lout he:rzel cuz an -naon ! ))

Kalz a dud 'zo 'velse P 'o deus eun tamm leve

'War zigarez m'o deus pep tra Ar re all 'zo genaoueien

J,>e c'hle.,bouserien Ma n' o deus netra

Wa;r an douar 'z eus daou rumm dud 'Dle 'n èm sikour hervez o brud :

Ar reuzeudien Hag a; .binvidien.

Yann GORRIGAN.

Ar goanv o tremen.

Etouez mizion ar bloaz, an daou ar muia treitour eo, hep -Enar ebet,. mi:ziou c'ho-uevi:!'li' ha meurz~

Eus an eil sizun d'eben,. eus an eil pennad dervez 'd'egile, -e weler an amze-r o· chench,-.evel ma kar.

0 klevet al laboused, dre eur vintinvez sioul ha -luger­.nus, o tistaga d'eomp o soniou.kenta, h.or c'halonou ive a- zo_ prest (la zigeri d'ar joa, hag e lavaroni}? : eri:tan an nevez

-amzer o tout. Hag e c'hoarv:ez · ganeomp evel gant-·s3nt Pei-, war menez Thabor. A vec'h ni'hon eus·en-em laouenaet eun tammlg o sonjal- e dudiou a~ n~vez amzer, ma rankO:JJ?-P dile~ _ zel kerkent hon j;hunvre .. An oabl- o tua, an aveliou o c 'houeza _ hag ar c 'hazarc 'h o tarza war hor penn, evel bolojou,_ a deu

-da zeski d'eomp n'en ·aeus ket ar· goanv roet c'hoaz e zilez. Hag e gwirionez, ken -alies."-gwech, -a-hed .an daou viz­

-man, ma· c/hoanta an nevez amzer diskouez re vuan he dre_mm lirzin h~g hegarat, e vez .diarb~:mnet hag argaset gant koun-

:nar. ·- r •

Peurvuia ganeomp-ni, war ar mêz, e ranker paea"ker an -deiziou brio a deu araok ar poent, evel ive an heol a z~v re ·vi utin;

Kement-se a zo' c 'hoarvezet epad miz c 'houevrer. Goud-e ·an amzer- vat hor boa het, · e deiziou ken ta ar

iniz. -('0 dizr0et wa:l'llomp ar g'oanv, ar goanv kulet. Deuet eo, ·pa: ~"edot ke"t war c'Jied aneian, 'ha skoet en deus dizamant .-a bep tu.

E ivinou lemm a zo sanket en hor c 'horf paop.r, ha graet .. o deus d'hon izili-holl_ krena gant ar riou. /

0 terc 'hel, epad. meu~ a zervez -dioc 'h-tu,_~ hor mêziou din­,-dan ·plegou e van tell skourn, ru_· goanv en deus- diskouezét ·d'eomp e nerz hag e c'halloud.

A dra sur, kalz vad en devezo graet ·an erc 'h d 'hor par­-keier-: lakaat aii ed diwan d'ober muioc'h a wrizioll, laos­

. -kaat an douar, laza an amprevaned_ fall a Zo ennan ... Met ive, sonjit en drubuilh en deus digaset e buhez hon tiegeziou, ·a zo enno kement a loened da vaga !

Na gollomp ket kalon, kaer en devezo en em zifreta, ar ~goanv a raÙko; abarz pell, renta e armou.

Setu miz meurz, dont a ra evel km;mad laouen an nevez ~mzer. L. B.

1

1

i

BREURIEZ-VEUR AR BREZONEG EKANV

An ankou, edoug miz genver, en deus skoct gwall daoliou,, e Breiz, o tiskar er bez, da zeiz gouel ar Rouaned, an Aotrou -Ernault,- ha d'an 10, an Aotrou Uguen, da ou, hep mar ebet, _ eus ar re o d_evoa gouestlet, ar muia, o buhez d'ar brezon~g, hag a oa o daou, rener hag is-rener Bœuriez-Veur ar Bl·ezo-­neg.

* ** Emil-Yann-Vari Ernatù~, a voe ganet e Sant-Brîeg,. d'ar--

24 a viz genver 1852 ; adalek ar bloaz 1879, e skrivas e « Feiz ha BŒiz ».

Goude beza bet kelenner e Sant-Chariez Sant-Brieg, ha sekretour- gand an Aotrou d'Arbois de Jubainville, e Paris, e voe hanvet, eur wech gounezet gantan testeni an Doktoriez,e

·da gelenner, e skol-veur Poatie; eno e _tremenas an darn­vrasa eus e 'vtiliez hag eno eo e savas ivez an darn vrasa Ems e oberou gouiziek, · war- brezoneg ar ·grenn:-amzer, evel ar: « Glossaire Moyen-'breton 1895-1896 », « Le Mirouer de la mort, poèm€ breton du XVé R~ècle, -1914 » hag eÙr berri leo-­l'ÏOU all.

Hen eo ivez a zavas, ep_ud e ehanou-skol a dremene e­Sant-Brieg, Breuriez-Veur ar Bn:lzoneg, evit lakat emgleo~. diazezet tvar ar ~tudî, etre ar _skrivagnerien. ·

Pa gave d'ezan e kerze mat· a-walc'h an traou diouz tlt Leon:..Treger-Kerne, ec 'h en em droas ouz GWened.

Epad meur a vloaz -~1 'eo ket bet paou~zet da skriva liziri stank ·ha stàllk ha da eskemma notennou gouiziek gant yeza-­duro1uien Gwened, an Aotroned Guillevic hag :ar Goff, hep­gounit kals a dra warno, _siouaz· ! Ha kouisk~ude, I).ag a. ezomm o deus Breiziz d'en em glevet pa 'z eus kement a ene­bourien, en dro d'ezO, evel ma 'z eus.

''------~-------------------~----~~~

88

Yann- Uguen a deuas- e1.· bed ·e Guisseny, dJar 14 a viz kerzu 1868, -evit beza e doug e vuhez a_r peZ ~a 'z eo an daru vrasa eus e genvroïz : eun· den dilorc 'h hag a gar al labour hag a zo dizamant Ouz- e gorf.

Gonde beza bet skolie~ e Lesneven ha beleg~t .e Kemper,­er bloaz 1893, e reas skol, d 'e dro, e Lesneven, _epad dek vloaz hag e Sant-Eozen Kemper, epad pevar bloaz.

Da viz here 1907 e .voe hanvet. da rener Kloerdi bihan an Eskopti a oa neuze e Lykes Kerripe1· ; er bloaz 1919 e c'hel­las distrei gand e studierien da Bont-Kxoaz, el lec'h ma reas eur marc 'had nao bloaz all.

Da viz gouen~ 1928, e voe hanvet da berson e Plougastel, War lere 'h an Aotrou Cardinal, liag e chomàs ivez n&o bloaz all eno.

Diskaret gand- ar c 'hlenved e_ roas an dilez ens e garg, enn nebeud sizuDyez.iou hepken, a-raok goueliou milvet bloaz adsavidigez Breiz, o divije bet roet tro gaer da enm·i àr Brei-· z~d mat ma oa ha daoust d'an yonl en devoa da c 'hellout dis­trei d'o'gwelet, e rankas chome Keraudreu, e Lambezellec, el lee 'h ma oa en em dennet.

Beleg Sautel, Brc;zad penn-kil~ha-troad, diwar e ·benn, dreist-holi, ·eo e c'helle,: hwnret : <' Kalz a dalv an eil den war -egi~e l »

D'an 13 a viz geu ver) c gort" a zo bet diskennet e douar benniget bered e dud koz, e Guisseny, gonde ma _oa bet lava­ret warnan, en iliz, ar pedennou diweza, gand an Aotrou 'n EskoP Cogneau, vikeled vras Kemper a-bep tu d'ezan.

Lennerien « IPeiz ha Breiz » u'hen·ankounac'haint ket en o fedennou, rak n'hon devoa ket gwelloc 'h skrivagner egetan.

E le01·i~u brezonek : Al leor-oferenn, e Vikael an No­bletz, e Dad- lvlaner,- e Heuliomp Jezuz-Krist, hag e A viel ar Zul a zo etre daouarn an holl ; nag e brezoneg, nak c galleg zoken, n'eus leor oferenn ail ebet km.· brao hag e hini.

E blijadnT oa skriva ha skriva e brezoneg hag eur rann­galon e oa evitan gwelet - heu hag en devoa skoliet kement all a dud yaouank, - ne gerze ket eun unau anczo, war e roudon. _N'eus ket a ezomm da veza souezet ; keit ha ma vezo grêt ruz, ev el ma vez grêt breman: c~hoaz, c holl skolion a­stok Breiz-Izel, war ar brezoneg, e kèlidalc 'ho bor Breiz da goueza izeloc'h izela bemdez.

-·<'

i •

89

0 J3 ER.__ a sav eun arnodenn

Evit lakaat muioc 'h a helebini etre ar re a feU d 'ezo deski pe beurzeski ar brezoneg, üBER en deus, sa v et eun ar­nodenn : an Trec'h, daon zerez ennan· :

TREC'H KENTA

) Danvez (dan vez eil skol über) : a) Yez : eul levr da studia : Sautez Dahud. b) Istor Breiz : amzeriou kenta. ha rouantelez Breiz. k) Douaroniez : torosennadur, kêriou, stêriou, meneziou

ha rannadtir Breiz e nao eskopti. 2) Goulennou an arnodenn : a) Dre skrid : Skrivadenn. Goulenn yezadur. Eur pennad

da sevel e brezoneg. 'b) Dre gomz : Lerm eur pennad el leor merket da stu­

dia. Displega geriou, reolennou, danvez ar pennad-se. Istor pe zouaroniez.

TREC'H MEUR

1) Danvez (danvez trede skol über) a) Yez : Yezadur R. Hemon. Troion-lavar. Istor ben len­

negez Vr_eiz; .........,. b) Jedoniez ; - k) Istor Breiz, adalek di­wez rouantelez Breiz, betek feur 1532 ; - d) Douaroniez : pinvidigeziou Breiz. Anoiou broiou ar bed hag an dud a zo o chom enno.

2) Goulennou an arnodenn : a) Drc skrid :- Sevel cur studiadenn 'var eur pennad­

skrid. Trei e brezoneg eur pennad gallek, saoznek, alamanek pe it3Jianek hervez -~'hoant an arnodennad. Kudenn-jedoniez. ,.

b) Dre gomz :- Îenn eur penn ad,,. pe e brezoneg reiz ha <iiaes, pe e brezoneg Gwened, pe e brezoneg direiz. Displeia al lennadenn. Istor ha douaroniez.

"90

AN ARNODENNOU

1) KOulz arnodenni : Eur vodadeg-arnodi a v~ ~ep' bloaz, -epad miz eost, en Herberc 'hti, e Loperc 'hed.

Bodadegoû all ::i vo savet pa garo an arnodennidi, gant ma vo daou o c 'houlenn, ha gant m' o devo g:çaet o gouleim

-eur miz a-:faok. 2) Arnodennidi : N'eo ket ret he~lia skol über evit tre-­

men an 'ainodenn. Adalèk Pask 1938 e. vo kaset d'an ueb o goulenno, « kenteliou über» war follennou, boll a-stl·oll (15 lur pep skol). · ·

N'eo ket ret tremen· an Tree'h ken ta evit gallout trenien -an trec 'h meur. ·

Ar Simbolidi a zo sellet evel Trec 'hourien, kelennerien ·über ivez, ha kement hini a' raio eul labour talvoudus· e bre­zoneg Î:-eiz, ma ra e c 'houlenn.

D'ar re 0_ devo bet an Trec'h meur,"- d'ar re o devo bet' an ~otenn uhela da genta, - über a glasko tiegeziou ma vez komzet enno nemet brezoneg1 evit ma teskint yez aT bobl.

Evit an. hoU Drec 1hourien, epad an hanv, bodadegou-ke­lenn ha beajou-studi, (war an douaroniez7 an istor, an arz; h. .a.) a yo savet.

Eur vieuriez : ·« Breuriez an -Trec'h » a zo savet etre· ar re eus-an drec'hourien a raio. le :

da zougen dalc'hmat an arou.ez .: Heol an trec'h; da golliz brezoneg gant ar re a zoug an arouez: 3) -Arnodennerien : kannaded a-berz üBER : a) a eve­

saio ar skrid hag hen kaso da gelennerieri Ob er da reiza (ar -skrid ne vo morse reizet gant an evesaerien).

b) A lakaio tremen an arnodenn dre gomz hag a verko an notennou roet ganto, hag an eveziaÇlennou o devo g1·aet.

War ar ·reoliadur-man, n'hello netra beza kemmet, ne­met gant asant dre skrid an diou drederenn eus kelennerien üBER.

(üBER, 30, Tue de la Corderi~,

Douarnenez, Finistère).

. ,,, _____ .,...... _____________ _

J[![~~~~~ 4l~ WJij~fl i!il . ·. i!il

.llllllil il il HHIW iliUiiliHI Uil iHI Ui1 ilil ilill!ili!il iii !il il ilil BRO-GEMBRE

Souezus eo peg-ement e kerz war-raok an Emsav brôadet e Kembre, abaoe taol-nerz an « Tri Gour » ! Ar re-man, eve!: a ouzoc'h, o doa lakaet an tan war eul' skol-vombeza-diwar­nijçTezed bet .savet a-rato.z gand .ar Saozon el lee 'h ka-era,. bn1deta ha santela a Gembre. Didamallet gant harneriell o. bro, e voent stlejet; en enep da bep gwlr, dirak barnerien Londrez, a oa bet roet urz -a 'ezo da veza _kâlet. Hag i taolet e prizon gwall-vrudet Wormwood Scrubbs, e-un ifern a loustoni, .. a fl.aer hag a hudur:niez. Emaint bl'eman o kuntuilb frouez o. merzerentî, gand o c 'henvroïz o kerzet hoU a-du ganto, dîn-­dan banniel an Emsav : 15 strollad a Emsaverien streouet dre a1· vro a-bez, hag arc'hant « Kest sant Dewi·)> o kresk:i a·vloaz da vloaz :

E 1934 o .deus bet . . . . . . . . . . . . . . . . 250 livr saoz; ;E 1935 ...................... -. . . . 500 livr saoz ; E 1936 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ·850 lîvr saoz ; E 1937 ....... : ...... ·............ 1.700 livr saoz ; Al livr saoz a dalveze 152 lur 80, eus hon arc 'haut-ni, en_-_

deizi.üu-man, setu m'o deus eta hor breudeur tramor, dastu­met evit keSt sant Dewi, warlene : 259~760 lur.

Kaerat skouer d'eotnp! Deski neb a hall ar c'hembraeg­da seve! darempredou etre Breiz ha Kemb1·e !

AN AO'l'ROU RAOUL

Eur beleg brudet, an Ao. Raoul, a zo marvet e Tunis .d'ar 24 a vi:z geuver diweza.

Ganet e Gwitalmeze e 185-9, an Ao Raoul a guiteas e vro,_ en a beg d' e yee 'hed, hag a voe beleget war zouar an .Afrikr.·

. gant ar c 'hardinal bras Lavigerie e 1886 .

'.

Spered kaer a . zen, ar beleg yaouank a bigilas, e berr arnzer· eus an eil karg en eben. D'e 41 vloaz e voe··galVet da berson iliz-veur Tunis, ha da vikel vras. ·Endra ni'edo er garg uhel-ze, e voe kinniget d 'ezan, abenn diou wech, dont da veza eskob. Met ne falvezas ket gantan. ·

Abaoue 193'o e oa dean a enor chalo;nie'd iliz-veur Kar­taj. Bretoned an Tunisi, hai her c 'barie ev el euil tad, o de.:.

-voa hen dibabet. evi t · bez a renei- a en or o emgleo.

E 1915, oa bet hanvet iant .Beneat XV « prélat de" la· maison du Pape·». E 1932, gouarnamant Frans en doa spil.:. bennet. war e beulti.-in ar groaz a enor.

E miz eost 1936, parrisïoniz Gwitalmeze,_ lore'~ ennO elJ.S o c'henvroad, a .reas d'ezan eur .gouel kaer evit deiz e ofe­renn hanter kant vloaz. An ·Ao. Raoul a zo chomet bepred eur gwir Vreizad ; e l;llijadur oa komz brezoneg, bep gweeh. ma kave. tro d'ben ober.

- Deuet .eo betek ennomp, ivez, k{llou maro mab yaouank an Aotrou Yann Briéler, Padraïg e hano, marvet d'e eiz mi;r;.

« Feiz hà Éreiz » a gemer perz e glae 'har tad ·ha mamm ar Breizad .bi4an-se.

EUREUJOU

D'an 18 a viz genver eo bet benniget e Cleder, eured Fransez ar Borgn hag He.rrieta Guivarc'h.

- D'aa deiz ke1~ta a viz c'hou~vrer, ail Aotrou Monot, person LOc-Eginer, a vennigas, e Cleder; eured Fransina Marc ha Josef· Argouarc'h, eus ·a Blougoulm.

-D'ar 15 a viz c'houevrer eo bet eureujet, e ilizig-koant Lanrivoare, Fransez Cadour, eus a Witalmeze, ha Mari-:Yvona Raguénès, eus a Lanrivoare.

- D'ar 24 a viz c'houevrer, rener « Feiz ha Breiz » eR deus benniget, en Drennec, eured an Dr Andre Maury, eus ar Mans, ha Mari-Louisa Thomas, eus a Goadelez.

Goure 'hemennou laouén d'an dud nevez-se !

. .

93

GINIVELEZ

«. Laouen bras eo Anna-Mari ha Mikaelig Ar GO o ~e­~menn d'eoc'h ginivelez o c'hoar vihan Marivôn.

« Y ac 'h eo ar varum hag ar bugel. « Goezeg,. d'ar 7 a Vi.Z c 'houevrer 1938. »

Yec 'hed da Varivonig ha levenez d'he zU.d.

:EUN DOKTOR NEVEZ

D'an 21 a viz genver, da 15 eur, an A. Raymond Dela­~;porté, eus a Gastellin, en deus diskleriet hag harpet, dirak

· ckevrérin skol ar Gwü, · e Roazon, e dezenn eVid an Doktoriez, war an danvez-man : « Ar serjanted, ar brovosted hag ar

·veyerien, e Breiz, adalek an amzeriou kosa, betek bloaVeziou .kenta ar xvvet kantved. » -

Hor· c'haloneka goure'hemennou d'an ·Doktor nevez.

:EUR MARO'HEG NEVEZ

An Aotrou Ja:ffrennou-Taldir, ar skrivagner. breizat, a zo · -e_ hano o paouez beza laket war rollon al «Légion d'hon~

neur ». Hor gwella goure 'hemennou. Pegoulz e· teurvezo ivez gand ar C'hou.arnamant c'hall

enori bor brezoneg, yez koz hon Tadou, o tigeri d 'ezan -do riou holl skoliou Breiz-Izel ~ ·

-PEDERVET YEZ BROADEL HELVESIA

E miz genver e lavaremp en devoa kuzur Stadou Helvesia digemeret ;;tr rhetoromaneg evel pedervet yez broadel ;· ar ·bobl he deus kavet kement-se mat p 'eo gwir ez e.us bet, en dei­ziou tremen, 500.000 mouez a-du gand ar C 'houarnamant ha

-40.000 hePken, en e eneb. ... -i.T rheto1·omaneg a zo komzet gant 580.000 dea ; a.r bre­

·zoneg gant 1.400.000 den; petra c'hortoz ·Gouarnama:nt ar It,raus evit. diskleria eo a.r hœ.wneg yez brOadel Breiz h~ goure 'hemenn ma vezo desket en holl skoliou ha komzet gant

: kement hini a zo e karg dindan ar c 'houarnamant .

HoU g:irgou ar C 'hou:arllamant e Breiz a dle beZa roet da. Vretolle_d o c'houzout. brezoneg ha neuze ne vezo ket kement anezo o rankouf nioili, bep_ bloaz, da glask o bara, er mêz ·eus. o br9, na kement a_ ziavêzidi o ·chom en hon touez.

BODADEG AR BLEUN-BRUG E KEMPER

Kevredigez ar Blimn-Brug a vodo he mignoned e -Kem­--per, e ti ar Retred, d 'an.10 eus ar nriz meurz-man, e-ts a lÜ! eur da greisteiz hag eus a 13 eur- hanter da 16 eur.

An Aotrou Joncou:r, -vikel-Vras, a reno ar vodadeg-,.se •. Komzet e vezo en~ a-raok. kreisteiz eus an emzav breizat-: katolik ha -kronet, <ire an eskopti, strolladou difennourien ar--brezo.neg. ·

Gou4e kreisteiz e v~o ko:tnzet diw:arbenn· .arnodennou ~ar­brezoneg er SkoliOu kristen, kenstrivadegou al Ien~ an disple­gerez hag ar prezegerez er Bleun-Brug hag eus talvoudegez ar­c'h6ariva hag ar c'han brezonek evit sevel,- ervat, yaouailkiz:. Breiz. Kement hini a gar ar brezoneg hag ar feiz a zo pedet. {la zont d'ar,Vodadeg-se.

Ar .re o- defe c''h9ant da· Ieina, -er Reti'ed, à vezo· mat: d'ezo kas-kememiadurez ens se, en deiziou a-raok,-da :Ma'­dame la Supérieu.re· de 1a Retraite, rue Verdelet, Quimper.

AR BLE1J:N-BRUG

An A. Arzur de Dieuleveult, mêr Dirinon, hag en_ deus. renet ar· Bleun-Brug, epad tri bloaz, ha. roet tro d'ezan da. ober goueliou evel' ma i1-'éus ket bet a re- 'giteroc 'h biSk.Oaz, a­Pleyben, er bloaz 1935; e ROscoff, er bloaZ 1936 hag e Plou~· . gastel, er bloaz -1937; en deus roet an _di1€z eus e garg, a·'an~ deiz ken ta a viz c 'houevrer diweza, ar pez ne viTo- ket ou tan-. da veza ata:o unau eus izili ar Gevredigez. ·

N c vezo ket ankounac 'haet ar boan a gemera_s da lakat_ e­genvroïz d '~n em drei ouz ar· brezoneg -nag ar blijadur a reas.. er pa.rxeziou m '-en em ziskouezas enllo gand e stro11ad c 'hoa­~erien hag- a g:reiz kalon eo··_e_-1avaromP d'ezan, aman, ho'r-.' gwe11a bellnoz Doue.

· An_ A. Raymond Delaporte, eun alvo.kad yaouank eus a· GasteUin, rener ar Brezoneg ~r SkolioU, a ·zo bet dibabet, _fl 'ar--

':7·-a.viz c'houevrer evit kemeret stur ar BleUn-Brug, warlerc'h ..an .Aotrou de Dieuleveult ; Skoazellet é vezo, en_-e garg, gant <daou is-rener, au Aotrou _James Bouillé, eus a.Berroz hag an Aotiou Xavier de Langlais, _eus a Su:rzm ha kinnig ·a reomp -d' ezo o zri hor gwella goure 'hemeunou.

-AN EUSKAREG E BOURDEL

D'an 10- a viz genver diweza ez eus Pet digoret eur ge~ ·vrenn Skol nevez e skol-veur Bourdel 4_ag ·e yezo déSket enni

· .yez ha lennegez Euzkadi. En e gentel genta an Aotrou Gavel-a ziskouez.as ar c'hou~

nidegez a gaver o studia an éuskareg· evit_ anaout gwelloc 'h -ar yezou diouanet diwar al latin hag _ar c'heltieg; An euskaxeg, ·emezan,. en· deus kemer~t, stummou en e ver bou, diwa1· ar

. ~'heltieg koz·ha latin trefoet Bro-C'hall hagar pez a zo kae­.:roc 'h m.iret en deus a.r stuinmmou-se hag. a zo kollet a-benn breman gant" ye,zou ali an Europ.

Skol-veur Bouidel a gi'ouo ivez dizale e Donibare Ga­~;!-Zi (Saint-Jean- Pied-de-Port), eur sko1 da stUdia piz holl .gudennou -·au _euskareg.

Leon ha studia :

LA LANGUE BRETONNE en 40 leçons, "gant"F. VALLÉE (Prudhomme, Sant-Brieg) 12 fr.

-GERIADURIG BREZONEK GALLEK, . gant ERNAULT (Prudhomme) . . . . . . . . . . . . . . . . 18 fr.

-GRAND DICTIONNAIRE FRANÇAIS-BRETON, gant VALLÉE(Imprimerie Commerciàle; Roazon) 75 fr.

LES N!OTS FRANÇAIS ET BRETONS CLASSÉS ' D'APRÈS LE SENS, gant V ALLÉE (levr I) . . 10 fr. •'

(JAFRENNOU, Ti <<Anüaled», KeJ:haez(lèvrii) 12_r NOTENNOU DIWAR-BENN AR GELTED (é ti//

V ALLÉE, 37, rue SI-Benoît, St-Brieg). hep gér /. - ]?ep 1evTenn .... : . ............. -~ gant· if-1

SKETLA SEGOBMNI (e ti VALLÉE), pe( yrenn ...... _ ..... · ..... .- ....... ~ .· .. , .. .

AR Z 1 L Z 1. G [ N N. Eur -marc'hadour: bro­

c'hed a_· zizroe eus ar fo~r "d8.6u- wem.}_egad silzig e11 e

c'hëden hag eur gwennegad.~ '

bara en-- e vruched.

Edo deuet an r.roz h&

cr·en deVü3. .gi'êt nemed eva­

abaoe 'r beure. Naon . a _·aa deut d'ezan hag e kemeras e· .

vara hag e _zilzig evid a· de­

bri.

Met :ri• en· d~vba ~ebret ',

koulz_lavaret t~mm,_. e kou,e_­

zS:s e:·zilzigenn·d_'an do~ar ha

buan hon den da glask gand

e _ gr~J)anÛu; . h~ , ·atoë'-h -~~o_ :- e zouril, Ka:out a èure ~un. dra.

bennak ha· pâ .yeas laonenn

~-0! emezan ::

ar gountell war. ar Zilzi~­

genn, houman a lezas e~­vvikadenn,. ,hag hon den- -a-_ en em lak~as adarre ·da j~o_­Jrat a-ieun e e/hinou. Eu:~

gwe.sk~en:v eo a wi~om;re . -__ . etre e :zent. An: .dreber , ne rae -ket muioc'h a viln- evit

. se. Nemet chaokat gwet-loc~h gwella ~e __ ,rae ken.

Pe te a: wik<>, pe te ne ..un k~t, . Èvit va zamni silzig ne g<>Jlm ].et, .

Klellvea ·ar •

. __ :.·-~-·;Té~J:ier __ -;dent:_- --·,: _- _ --_-· _.-Loitaèt .-.all~_-_·sk,?•·V~d_e~ïrt-erei·Piùi~: /

A. -d~nii· it~-_deP t -b·ep,~F~irt:· -ha:g_a~ i~ka __ ~·d_ellt.n.~vez,.· W~r;a_Çi_u.~ _, ha\Var:gâ.ouf.çh))uk;:hèrve~- _a(skciu9riç!fd-:lve.~~ · -.· · ,-,- ___ üwaralltisaa:·ra,e l;abotir

K·ou·"m-an-ancho~_-- :a

Kasit -hO- .kouma~a~chou, _dre c~ek·P!~t aa TRÀTÉUR DE « FEIZ, HA, BREIZ ».:SCRIIÜII/~If (F:riisitèl'!l)· C. C. 21.802 -·R!'lm1es.

Taolit en-ez ha lenrlit piz Evel m'her gWelit uheloc'h, gand· -~r ger&oueZ: _ o :ton_t h011 eut'l

ranket kas priz hor c'hciumanant da Hi lur evit Breiz. ha da 1a lur · evid ar Frans hag ar broiou stag out!._

Evid ar c'fiouni8.nanchou a·verniou, (abonnem~nts co!:~ctifs),

gant ina veZo, da nebeuta, pemp niveren~, e Pep· bern, e vezo r:!et pep niverenn evit dek lur hepken, edoUg ar "bi"Oa.Z.

Goulen.n a reomp ouz· ar re a QG.r o Breiz, dfoeist·ho;! ouz hor c'henvreudeu~ beleien, skigna hor c'helaouennou 1K1 dro d'ezo. Kaout hor c'hannad, ·bep_· miz, epad bloaz; evit 1u iur, a-i:o kaout

· traou ·da 1enn, marc'had.. mat ! ·N'eus nemet « ·Feiz ha Breiz » hag a zisklerife splann d'ar Vre-­

toned petra c'hortoz Dou·e diganto evel kristenien hag- evel Bre­toned.

Prenit er miz man :

Kaera Leor Miz~ Mari a oufec'h lenn

Miz Mari Kurunenn nevez d'ar Werc'he~-

savet gant an Aotrou BRETON, kure Gwiler-Brest Kiset e vezo-raktal, dre .ar post, d'an neb her go~enno·

evid 20 real h3. netra ken. 1

DiSkenn a vez_ war ar priz-se, pa brener meur a leor. Her goulenn ouz :

RENEÊ « Feiz-ha Breiz », Scrignac, - C: c.-21.802 Rennes. . ~-

~hz EBREL l9iJii

FEI.Z HA. BREIZ

Kentel iou ar Pab

Komzomp, Hor _Breudeur ker,''dlwarbenn _ar c'henteliou a. ro~s d'eomp_ Hon T3.d Santel ar Pa.b, p'Hon digemeras d·'ar Tl a viz du diweZa.

Ar skeudenn a dro hep ehan, er mare-man, en e sperêcl e-doug e nozveziou gwenn eo skeudenn « an dourn astennet »~ An dou!n-se- 'eo an hi:td zo breman kinniget d'ar gatoliked gant ar ~ominunisted. Ar gatoliked ne c 'hellont ket starda an dourn:..se evit eul labour hag a rofe da gredi o deus an heve­lep menno~iou hag ar gommunisted, hag an hevelep pal da dizout. Ar pez ne c'hell ket beza.

Hol labour-ni eo prezeg, skigna ha difenn ar wirionex, Ax wirionez eo Doue~ Ne c'heller, e doare ebet, en em glévef gant ar gaou, na _gant ar mennoziou a reuz a · zav diwarn:m da glask lakat dre ar bed boil eur freuz difreuz.

Met, ar Pab a lavare ouspenn eo ret kaout· truez ouz ar re ne anavezont ket ar wirionez,· ouz ar re zoken a ston:rm outi. An tu gwella da c'hounit an dud reuzeudik eo kaout truez outo.

Hag ar Pab da gomz neuze diwarbenn al labour grêt gant hor Zalver Jezuz-_Krist. Diouz eur gwel, Jezuz, e-pad m'eobet war an douar, n'_en deus ket gellet kas mat da benn e labour da brezeg an A viel. Al labour-se en deus talvezet d '·ezan mer­vel wa1· ar groaz. Met, penaoz ne uze eo-hen deuet a benn da. zanka e wirionezou, zoken ar re galeta anezô, e sperejou an dud ? War bouez madelez ha karantez. « Déuit davidoun-me.; emezan, c'houi holl hag a. zo karget a boan hag a skuisd~ ha me ho tizammo. »-.

En eur ·verv~l dre _ gitranteZ -. dreiSt-hoil. eo deuet-hèn a-benn. -da 'Sk.ign:a ker b-uan._. ar 'f-eiz- è .. tonez an dùd.. D'' :ar re -a astenn d'oomp- an· doum, hag a ·zo "POani~ hâ' ,dîner.zet _holl, d'ar re .holl.o .deus .ezpmm eus .hor _skoazen, e tigorim_p :hon di­vrec'h hag e lavarimp ,a-rman gant bor Zalver Jezuz : Deuit holl davedoun. Kals eus an dud-se_ zo touellet: gant an dimii­siegez -hag ar froudeimou politik. Tud dianket int reuzeudik paoul-· a vadou ar bed-nian ha ·paouroc'h ehoaz ~ Vadou a~ ene. B.et .eo klask o diboania; o sikour, mar d'eus ezomm, da viret o gwiriou ; met stqurm kalet, betek penn, enep gwall faziou o spered. ··

Hor Breudeur kel", dre àr garantez e-kenver an nesa, di~­kouezet ganti e:..kreiz ar brezeliou grêt d 'ezi, eo he deus an lliz gounezet ha badezet gwechall àr bayaned. GouzOut a raio adarre hüiO, 'dre an hevelep karantez a vamm, gounit ha ba­dezi an dud 0 farda koueza er vuhez payan. Lakat. a raio ar gasoni da goueza. Deski a raio d'an dud en em ga ret ken etrezo, miret an eil ,gwiriou egile, en em zikour en o foaniou ba derc'hel- d'ar peoc'h er bed. Setu- aze labour' ar•garantez kristen. Morse n'eo-hi dinerz, rak ret eo beza krenv evit en em rei. Morse ne ro an dourn d'ar gaou ha d'an di:'oug _: ar relijion he diouall a gement-se. Derc'hel a ra -start,. met en enn doare dons. En em zif-enn a aar ·enep fallagriez an dud direiz. Ne ra im}llij eus he nerz nemet evit derc'hel « d'ar

· peoc?.h ba d'an urz-vat >> en diabarz- hag en diavêz. Ar.Pab -a lavare d'eomp c'hoaz : « Ret eo beza karan­

tezus -en eun doare dîvent,. e pep giz, hag e ve ret zoken, evit aJl d-ra-ze, gouzanv -ar poailio-u --brasa. Ha ret. eo beza karan­tezusoc'h c'hoaz e-kenver an -eneou eget e-kenver ar c'hor~ fou. »

Ra. zeu.y ar garantez-se, hérvez komz eur c'hardinal « da unani a-n-evez an dud ken etrezo, ba d''-a unani gant D~ue ».

Dre-ze, Hor Breudeur ker, ar Pab ne ehan ket da zifenn oozomp eh -em unani gant ar g-ommunisted en hal labour. Met ive, avat, go.nr-c'heme-nn a ra d''eomp beza en o c'henver P'hon dezo tro, ka-rantezus evel -SamMiad mat an_ Aviel. '

t ADOLF DUPARC,

Eskob Kemper ha Leon.

\

(;~~~:#~:#~:#~:#~~:#~~· ~ Eur vretohez yaoüan_k ·4: I(::A~~~::1~~~~~~~:tC~~

('ÉŒNTA PENNAD)

L. -' A VUHEZ PlOU E KOMZOMP ?

A _drugare Doue, en hoŒ' bro, d~ousi d'ar breze! a vez grêt d'ar feiz, e vev c'hoaz k.alz eneou hag a sked enno ar vertuziou kristen. Bez' ez int gwella pinvidigez hor Breiz, ha warni o santelez a led eul lufr dispar. Lenn en o bu­hez, a vare da vare, a ro d'eomp nerz da gerzout kalo­nekoc'h dre an hent a deus heuliet.

0 welout penaoS o deus baleet warzu an nenv, a !llnan· gant sant AOgustin, e c'hellimp e gwï;rionez I3.va~ rout : « Ar pez en deus heman pe hOunhont grêt a- vad hag a· gaer, perak n 'her gravfen ket, me ive ? »

Ar meno·z-se a jarne dalc'hmat garanet doun e kalon ar genvroadez a gomzimp anezi. Edoug he buhez,. he- deus, he-b ehan koulz lavarout, poagnet dà vale war roudon ·enr zantez -Yaouank, ker brudet hirio dre holl, santez 'I'er-eza ar Mabig Jeztiz.

Levenez ar zantez~man '-oi karout Doue hag be nesa a greiz he c'halon ; levenez ho'r Brébmez y.aouank. 'o-a ive karout D<>ue hag he- nes a a gr.eiz he c'halon. -Eus Plon"­gerne oa ginidik hag he hano oa Adriana FICHOUX.

U. - EVIT PlOU E SKRIVOMP ?

En eur zisplega buhez ar verc'hig-man. eus hor bro, hor c'halon hag hor spe-red a en em dra warzu -a.t:r vu~ gale hag ar re a zo henvel pe a fell d'ezo beza hem..vel outo. ·

Adriana he deus bepred karet c'houek ,.,- vugale ; bepred he deus pleustret da ,veza hen\'el outo •. Anaout a rae komzou hor Zalver : « Lezit 'ta ar re· vihan da zont davedaun ha na viT.it ket auto, rak_ d'ar re a zo henvel outo eo rouantelez an Neriv ». {Maze, XIX, 14).

.100 -------'-------'-------

Anaout ar Winonez n'.eé ket. iiwalc'h'. ; he lakât da drem.en en hor buhez a rankomp ive. 0 c'houi h8,g a -feU d'e:o-<~'11. ·senti atao gwelloc'h- oUz mouez -J~zui, gwelit' pe­naos he_ deus, eu:~? plac'hig yaouank, en em_ gemei,"et; evit tigas da wir~ en he buhez, ·gourc'hemenn Jezuz : << Ma ne deuit kèt da veza henyel ouZ bligaligou, ne zigouezoc'h Jt-et e a:-ouantelez an nenvou. » (Maze, XVIII, 3).

FiziaD.s hon eus, e teuoc'h;. o sellout ou ti,< da bignat. Flepred, uheloc 'h •uhela er sklerijenn diskennet Warnomp ~us :an·· nenv ha da c'houeza en_ ho lùtlonou eur g:trantez ne ehano da vont war virvidikât evit -Doue hag an nesa.

En eur skriva ar c'hoinzo~-m-::ui, e !reomp ar bedenn a rae -santez Tereza ar M.abig J ezuz : « 0 J e:Zuz, me ho ped da ziskenn ho sell a 'Zone war eun niver bras a eneou bihan. Me ho ped da zibaba evidoc'h, er bed-man, eun arm.ead a a-e vihan a en .em ginnigo d'eoc'h hag .a ·va din ·l'lus ho karantez ! ! »

III. - PERAK E SKRIVOMP ?

Buhez Adriana Fichoux a zo bet monlet betek diou wech e galleg, ha meur a hini o deus diskouezet o devoa *'hoant da c'hellout hel lenn e brezoneg.

Al !eor gallek en deus plijet kenan hag hor ym.il eO ~ plijfe kement hor pajennou brezonek. Hol lennerien hor sikore-o da skigna hor << Feiz ha Breiz », hag evelse da ~t da dalvezout hor pennadou skrid evit brasa ffiad an eneou. ·

über .vad d'an eneou, setu dreist pep tra, ar pez a glas­komp. Kement-se ne virà ket ouzomp da gana kae:rder ha Ilrasder hoT bro Vreiz.

Adriana Fichoux he deus koinzet ha skrivet e brezo~ neg ; meur a wech he deus bet keineret perz e kenstri-. vadegou « Feiz ha Breiz ». Eur vignonez v~·as d'eomp eo -· Ra zeuy, ouz he he~ilh, bor Feiz da grenvât hag llor c'harantez .evit Breiz da virvidikât ! !

H. B.

1

Giziou kaer Breiz-lzel

Ar vugale vihan

~PAD eu~ nebeud sizunveziou, ar buge! nemed e vezo reiz e E vezo a-vec'h gouezet ema en ti; e vreudeur hag e c'hoa­

rezed bihan a_ 'z ay· da boka.t d'ezan, en e gavell, d'e luskat, zoken, alïesoc'h eget ma vezo ezomm ; ar vamm her c'hem­:Penno hag her, pako,_ buana ma c 'hello, gand aoun na dapfe riou, met tem·el a raio cvez, bemdez, da c'houzout peur e tis­pako eu..11 tammig skiant ha ker kent ha m 'her gwelo o sellet hag o teurel evez onz ar pez a zo, en dro d' ezan, e stago gand ar pez a c'heller da henvel e zeskadurez ; kaozeal a raio ou­tan, trichai ha c'hoarzin d'ezan evid e lakat ivez da c'hoar­zin ; ne uze ar bugelig bihan -se a deuio da . vez a ev el pa la­varfed ar roue en ti ~ an hall a daolo evez outan ;- gwazed ha merc'hed kerkent ha ma teuint en ti, a zizoloio ar c'JÎa­vell, da zell~t autan ; klask ~ raint e lakat da c'hoarzin ha PC'.. welint an êlig o sellet auto h~g o tiskouez o anavez, e ve-

._,,----------.,...------------

102

Ziftt lat:nién hag eurus ;_ e vreudeur, e c'hoarezed, eri em bunto"" o klask gouzout pion a veZo da dosta d''ezan, Ouz pion- e_,.. c'hoarzo ar muia; diouz an noz, dteist-holl, eo e vez an ebad,. pa vez debret kQan, gwalé'het ~r Skudellou; ar vanun a aze2L war an oaled, he buge! war hè barlenn èvit hen :f;ùm.ma.· ha_ di/ rouna -e ziwesker _bet pàket, epad àn deiz; pa VèZO tommet.. mat ar vam:m, hen troio warzu enni hag ouz e zèrc'hel, en e­zav, e ko:inzo autan, gonde bêza sklaket he zeod, · evit lakat an .. hini bihan da zellet outi hag e lavaro : « Pelec'h ema va êlig_ bihan-me, _aze, en déus c'hoant da ober eur c'hoarzig ouz e~

vamm, da ober eur gountig d'ezi? Sellit 'ta, bras, bras eo ! » Hag an êlig, laouen holl a richano, gWella ma c'hello,

hag ar vugale ali da dridal ha. da youc'hal : « Mamm, ema .. o kaozeal, petra la var ! » Ar re vras, zoken, a ·zéllo hag a ze-­laouo gant dudi, ha meur a wech an tonton· koz pe ar· mevel bras a zilainmo~ ar c'horn, diouz o beg, evit sellet gwelloc'h ouz ar c'hrouadurig bihan:se ha klask kaout eut sell pe eur-~

mousc'hoarz digantan. A-wechou, a greiz pep kreiz, unan ben-­nak eus ar -merc'hed, ar c'hoar vras pe ar voereb a gemero,. evel dre laer, ar bugel digant e vamm, ha neuze, diarc 'hen __ flipes, en e roched pe, en e beskig, ev el a leverer, hel laka, en_ e zav, war an daol : « Gortoz, gortoz, ma vezo laket da v ale!» An hall a daOl eVez hag a zell, en eur c'hoarzin.; an hini bi-­han, dalc'het mat a-bouez e zivrec'h, a véz laket da vale pe· da ziski baie, pe:ri.n-da-benn an daol; da genta e kav yen hag·­en deus c'hoant kamma e c'har, met, ·a-nebeudo,u e teu da_ voaza ; teurel a ra e dreidigou, gwella ma. c'hell hag an hall, bras ha bihan, -a vez paravia- o c'houzout pion a lavaro da_ genta : « Tap ar paotrig d'in 'ta! Tap hen d'in 'ta 1 » hag·· an hini bihan a drid., a c'hoarz, hag a ya buana ma c'hell evit miret na vefe tapet.

P'o devez c'hoarzet an dud o gwa_lc'h, ha pa vez skuizet·. ar bugel, ar vamm hen tomm mat, her pak kloz, en e vailhu­rou ha gonde beza grêt sin ar groaz warn~n hen ro da .zer­c'hel d'an hini a ~stenno e zaouarn, da genta, hag holl e ve­zer laouen ouz e gemeret ; laket e vez da bokat da gement-: hilù a vé.z eno ; neuze e vari:J.m êt war ar skaçm her c'hemer; a. ra a.darre sin ai groaz warnan, gant dour benniget ; pa vez:.­deuet ar bugel, brasoc'hik, e fourr e-unan, ·er pinsin, n'eo ket'-

- -, .. _.

103

-~ viz, avat;- met e zornig a-bez hag, en é vodig, e truilh. eun tammig sin ar groaz, o lavaret : « an- Tad, an Tad ! »

Laket- e ·vez da bokat d'ar- groaz- a vez ouz ar gwele pe ----da daolenn ar pinsin ; pa vezo laket en e gavell a-ispilh pe _gavell branskell, e vam1I,l_ en e~r e c'helei ID<itt a lavaro .: -« Kouskit, aze, va êlig,.me, en hano Doue hag-ar Werc'hez ·1 _Mammig a raio bambaïg· d'ezan ! »

Pa vezo 'laket ar bugel, e11~ e gavell, ar vamm, en .eur e .=.Iuskat, a gano ar zon-JP,an anavezet gand an holl mammon

Banbanbanik, banbanik, _Banbanik, banbanbaon !

Pa -vez pell ar bug el o klask kousket e kano d' ezan soniou . .,all dizinouuSoc' h eget hounnez, ev el son- al Laouenanig : ( 1)

En deiz ali ci pourmen 'oan bet, -.... Eul laouenanig 'm oa paket.

Il Pa oa paket, paket e oa, Ha -lâket er c'hraou dit lard-a.

Ill Pa oa_ lardet, Jardet e oa, Klasket ar c'higer d'e làza.

IV Ar c~higer hag e vevelien A youc'he fors war laouenen.

v Laket war an dôl da laza, Ha klasket kerdin d'her staga.

VI Pa oa lazet, voe displuet, Ha goul;le.Ze diskroc'hennet.

(1) Son dastumet gant Mari-Anna Abg·rall ha kurunet d'ezi e •:{léuel Bleun-Brug 1906. Notenn laket gant« Fei~ h~_ Bre-iz.».

104

,VIl Hag e blunv a voe dastumet

K8set da .boueza d'an Naoned.

VIII Pa- voent pouezet, pouezet e oant; Hag e pouezent da-?u lur· ha kant.

IX Kouskit aze, toutouik-me

·Ken 'zavo 'n heol e beg ar gwez.

Met, dizroomp ad arre d ~ar bugelig bihan ; ar c' hroua­durig a ziorren hag a gresk, evelse, etre e gavell ha barlenn e vamm; dre ma wei houman e spered o tigeri, e tesk d' ezan lavaret eur gerig bennak; peurliesa, ar re genta a den eus e c'henou eo : « tata, mamm, bapa ! » ma ne oar ket c'hoaz lavaret hano sante! a,n Aotrou Doue, e vezo lavaret alïes di­i!:lZan ; diskouezet e vezo d 'ezan, dalc'-h mat, skeudenn ar Werc'hez hag an taolennou a vezo en ti, en eur lavaret d'ezan : « Sell ar babig Doue ! Sell, ar Mabig Jezuz ! Sell, Mamm ar Mabig Jezuz ! » hag ar bugelig a deu buan d'o a,naout, d'o c'haret; fellout a ra d'ezan touch outo, pokat d'ezo, ober al lazig d'ezo; dre ma teu da c'houzout kaozeal, eun tam.mig, e vez desket d'ezan e bede:nnou.

Va Doue, me a ro va c'halon d'eoc'h! Doue I:<1 ba:rdo:no d'an. Anaon_! Ha goudeze : Hon Tad1 -hag a zo en nenv, me Ho salud, Mari !

Diwezatoc?h, pa vez deuet brazik, e vez desket d'ezan, a­nebeudou, e bater, ar Gredo, hag ar pedennou kaer all a oar e vamm; desket e vezo d' ezan e 'gatekiz.

Ar mammon kristen gwechall a zastume o hoU vugale, eu dro d'ezo', diouz an noz; pa 'z ae da c'horo ar zaout ez aent d'he heul ha neuze e rae katekiz d'ezo, da bep hini diouz e oad; pa veze· oc'h aoza yod,. ar vugale, kelc'het en dro d'an oaled, a lavare o fater, beb èil, a vouez uhel; en. doare-se, ar re vihanna a zeske o klevet ar re vrasa.

Gwelet em eus bugale, paotred zûken, daouzek. trizek vloaz, o lavaret, evelse, o fater, krenv, bep noz, dirak o breu­deur hag o c'hoarezed bihan; en hent-se e teuent_da veza di-

105

vezatoc 'h kristenien start . n' o deveze ket a vez na.k-· a aon oc•h obei o deveiiou a .relijioil dirak an- holl~ ·

Ot;t~penn m_a·,_tes~e ar ;m~m.mou d'o bugaligou, abret, abretJ anaout ha karet an Aotrou Doue, e teskent d'ezan ivez anaout ha karet ar paoU.r, paourig an Aotrou Doue, hag int-i c'hoa3 en o mailhurou, ar vamm o degase ganti da gichen an nor da r~i eun tamm baTa d' ~r. pao ur hag o lakae, gand o dornig, da ghmig ar bara d'ar paourig; boazet, evelse, abret, ar vu­gale-se, pa ouient baie, ha mont eus an ti, a deue d'ar ret d'ar ger, pa welent eur paour, da grial d'o mamm : « Mamm, bara d'ar paou~ig ! }> hag ar pao ur alïes a boke d'ait tamm. bara-se bet digand eun êlig hag a lavare en eur c'hoarzin ou­tan : « Bennoz Doue d'eoc'h, krà.Ouadurig an Aotrou Doue, chans d'eoc'h, gras d'eoc'h da greski ! »

Beza e oa peorien, ar re a c'hiz koz hag a dorre eun tamm eus ar bara da rei d'ar bugelig; ar vainm a vezo fouge enni neuze; an tamm bara bet digand eur ·paour a lakae ar c'hroua­dur da gaozeal frès ha distagell.

Eur c'hiz koant meurbet am eus gwelet ivez pa oan yaouank, p·a vezë gi'êt o sae genta pe e vragez kentà d'ar vu­gale ; pa veze preilet d' ezO eur pez dilhad pe eur bou tou ne­vez e vezent laket atao, da zul, da genta ; krenfoc'h e vezent a lavare ar re goz pa veze roet d'ezo bennoz ar zul. ·

. Breman, meur a hini a c'hoarzfe o klevet an dra-se ; me 'gav_ d'in e c'heller kaout giziou falloc'h eged ar re-se ha neuze, ar giziou kaer-se a lakae joa ha levenez er. galon ha ne ra.ent droug da zen ebet'.

Mari-Anna ABGRALL,

1850-1930.

FAZIOU AR MIZ TREMEN,

e mojenn ar Raz aet da benitiour.

p. 84, el linenn genta, e lee 'h sanevell, lenn danevell ; p. 85, linenn 14, e lee 'h du mot e staon, lenn du pod e staon.

1\J6 -'------------...,.--- ---~-

Kèntèliou an Ao. UGUEN:

Sètu ainan eul :lizer·koz, 'bet kaset-_gand ·an Aotrou Uguen,. pa·oa e ;penn ar C'hlo'erdi bihan, 'da Renér -« -'Fei.z ha Breiz »­hag 'a '.litiskouez ·pegement a c'hoant ·en devOa -da ·welet ar ge­laouenn -oc'h·en em skign8..-dre_ar -'Vro.

:K.uzulioU. an Aotrou ·Üguen a vir ·atao o zalvoudegez hag · o Iakit ·a reûmp arrian ev el eun. testeni a anaoudegez vat eus . « ·Feiz :ha_ -.. Breiz » e ·kenver ar skrivagner ·kaer eman o paouea. koll.

Saint-Vincent, 21 Mai 1919.

Mon cher· Ami, Je suis heureux de voir reparaître « Feiz ha Breiz » et je-­

ferai de mon mieux pour aider au succès de cette excellente · revue.

'Demande ·au « Cmirrie:t » de l'annoncer. Moi je tâcherai de l'annoncer moi-même dans la « Semaine ReligieuSe « et le·· « Progrès ».

Je ferai Venir une cinquantaine ou davantage de numéros .. de « Feiz ha Breiz » et « Arvotig · » p'our les mois-de juin et juillet, car les professeurs et beaucoup d'élèves les désirent.

Et l'an prochain, à Pont-Croix, nous continuerons.

Je te donnerai quelques articles une fois le temps .. M. Foll, aumônier du 118e, rn 'a proposé des notes de guerre à mettre en ·breton. Mais·peut-être as-tu déjà trop de choses ·sur·· la guerre 0? Tu verras. 'Et tu peux in 'iridiquer la voie· à suivre,. la pârtie dont tu voudrais que je m'occupe.

Tu me demandes "des ·c"onseils. ·voici quelques-uns dès maintenant :

r) Je crois qu'il est temps d'arriver à l'unification de l'orthographe. Donc, toi, chef de la revue, demande que tous'" les artiClés te soient adressés et corrige l'orthographe. A Saint-BrieUc. ils Eront arrivés à l'ü.nité. Et ici, nous arriverons

107

~aussi quoique plus difficilement, à c~Ui;le de 1 'entêtement de ""quelques-uns (que tu connais), ~t à cause .du ........ aussi ~q1:1i â une orthographe très défectueuse ;

.2°) De la variété dans la Revue. Ei donc _pas. d'articles ·trop longs ;

3oj Comme autrefois, je désire que « Feiz ha Brei~ » ·mette dans chaque numéro une chanson bretonne noté.e. Les ~-Chansons données autrefois peuvent être données dè nouvea"Q., ear beaucoup éVidemment ont perdu les numéros de « Feiz

_ha Breiz », et seront heureux de· retrouver ces chants.

Ce que je demande ici est très important. Car dans les _noces, réunions de famille, on aime à chanter, et c'est une ·bonne chose. Ne fit ut-il -dOnc pas donner à nos braves gens . de bonnes chansons, pour qu'ils ne soient p:'J.S tentés de faire .. entendre des chansons frahç.aises et .des chanson.s de caserne t

4°) Il faut de la suite dans la Revue. Tu auras donc ton ·plan : questions. d'Histoire de Bretagne, apologétique, ques­tions agricoles, questions d'hygiène (les conseils .des méde­

. cins autrefois étaient très intéressants et très utiles) ; litté­rature bretonne, ru;t breton, etc., etc ... Tout cela devra être

.. abordé, et autre chose encore. _5°) Laisse dire les imbéciles, leurs .critiques sont" saris va­

. leux. Je sais qu'autrefois le« Feiz ha Breiz »était impatiem­

ment attendU dans les familles bretonnes et qu'il faisait pas­~ser de bons moments. Il a contribué à élev~r ve·sprit de nos .Br€tons, à leur donner le goût .des b.elles .choses, ·l'amour de leur Pays, de leui Lanoo-ue et ·surtout de leur Foi. Il en sera

..ainsi· dans l'avenir avec 111 grâce de Dieu.

Bien à toi. J. UGUEN.

An Aotrou UGUEN

( 1868-1937) Dou~ (e bardono

(Kl~ched~kaun~d Kloérdi bihan Sant Visant Pont-Kroaz)~

~~~----~~----~---

Kan ar Goukoo P'edo er park Yann ha--Gwilhou, · Tost d' ezo 'kan~s ar goukou.

- - Ar goukou ! eme Wilhaouig ; Va bennoz a_ran d'JÎe mouezig. · Evidoun-me he deus kallet ; Ar_ c'henta em eus he c'hlevet. -. Tra ! tra ! e"nie Yann, Va ·mignon, N'he deus -kanet 'met evidon ; Hep dale 'maoun e ·sanj _ gwerzo Va ounner ruZ, hag ·e v8zo ! - Petra 'leVeres, kaz arloup ? Serr da veg gant da ounner loup Evidon, . ev-it va . J aned,

.. Me 'aar ervad he deus kan et- ; Gant Jan em boa c'hOant dimezi, Bremafi e timezin -_ganti~ Mil ha mil bennOz tro-war-dro D'ar goukou c' hlàs a gan e:f vro - N' eo ket t.e a va · dhnezet,

_Va_ o_unner eo a vo -gwerzet. - O'hoant a.z peus,- paotr, d'am,dich6kal Tredir- ! an dra-man a dra .fall ! --.,.-- Mar- tro fall evidout-te 'va ! Kaz· ta mm lu du ! nie da ·zavo ! Eun · dènig' kaz o klask e voued 0 vont ebiou 'n deus o c'hlevet. - Mar feil d'eoc'h, paotred, va selaou 'Livirin· d'eoc'h ~ur ger pe zaou.

' Hep gouzout petra •c-'-hoarv_ ganeoc'h, It da gaout ar .barner à. beoc'h. - Y a, · deomp eta d' e gao ut timat,

. Hen a renko hon tr~-ni mat. ~ Eil · eur ganipr vras leun a biper, Tost d'an daol, edo ar ba~ner. En eur gad or' 'oa azezet ,Hag hen sarret ha sounn meurbed. Eur boned du 'klok war e benh, Dindan e v~ned e vaoutenn, (1)

-~-,--c;-;:-

(1) Maontenn : pertukenn.

110~----~--------~--~----~--~ Hag hi mafihet e-giz eur foet Ha drl;lZ d'aber c'hoant d'ar i'azed. N'eo ket ret lavarout · penôs 'Oa war e fri lunedi;m koZ. - Deiz mat, Aotrou Barner .. a beocJb ; H~ niat atao. ar bed ganeoc'h 1 - Tud yaop.ank, evel ma welet ; Met koulskoude yac'hoc'h oun bet. - D'ho kaout ·hon daon ez omp deuet. Evit petra '! Ne ouzoc'h ket. - Livirit d'in ha me 'ouezo Ha gwell' ma c 'hellin me 'raîo. -Ni 'zo deuet d'ho ka.out -hon daou Da c'houzout ar gwir hag ar gaou. - Ar gwir hag ar gaou a ouezer Pa 'm eus komzet, an dra 'zo -sklêr. - Ma 1 dec 'h e oamp etal al lann, Tost d'ar roc'h, o trouc'ha.'balan. Ha setu raktal ar goukou 'Deus kanet evidmm, Aotro-:u. - Evidoun eo, gaouier divez. N'hen kredit ket, va aotrou kêz. - Peoc'h l 'J)eoc'h 'ta·! paotred araous, Na rit ket kement aU a drouz. Na gowmarit ket kement ail Pe me ho kaso: kuit ,raktal. Komzit an eil goud' egile Pe ahend-all it da vale. Ret eo d ''eur bamer kl~vout mat Evit barn goudeze, ervat. Pa voent bet, eta, selaouet 0 daon, evel ma oa dleet : - Bremafi, paotred, 'raok mont pelloc' h, Eun draïg a livirin d'eoc'h : Taolit aze daon ber. daon skoed Hag ho 'prosez a Vo barnet. Ha setu arc 'hant war an daOl Hag ·ar barner a··-~ skrapa holl. ___,.. Klevit eta ar wirlonez, Emezan, ·o sevel e vouez !

N'eo ket evit Yann ha ·gwilbou.,

---"------~--~----:----------- -Ill 'Vmom> 'tfew- ..- goukou. Hil;g o vurrt kmt i 'lame :

« Kalle~; ~deus. evitan, g:wir e~ » K..,it, kanit,._ Jœuk<>u, bep' bloa, ' !fu c·'li<mf, tml s<>t; lipit h<> Ioo.

·(1aarzl!lneg:_ sa:vet. gant: .an. AGtrot~> HBGf.t.., beli~ ha bet emOOnnët' .war- ar ~ Pub-li-cat.euor du Fmis­tè:Fe- »,. d-'-an 3· a viz mae 186-2"}.

Al BAOU WliSRLEV tMojeuo l~erzo-t.l

-D-ao:u. wes-klevl JuHg hag Yfig, a oa oc'h. ober (:lm

tamm tro, ha setu ma kormz­jont, a-daol trumm, en eur ~ailhad laez l'ivriz...

J ulig a oa eur spered ·debret hag a veze atao prest da veza diskaret gand .an· distera tra a stourme ·Ou tan.

Yfig, hen avat, a ge­mere a galon· vat, an tru­builhou a zigoueze gantan.

Julig eta, pa welas e pelee 'h e oa kouezet, a you­c!has,-en eun doare-truezus, hag o welet n '·helle ket lam­mat er maez eus ar zailh, e~

taol · k9nta, e fallgal®as h..ag e voe beÙzet.

Met. Yfi:g, heu a zo.a~ : « N '·eo. ket- dâ. d "ill en

e~ jala kement-se ; beo oun c 'hoaz .... ,. ara bad fallgaloni eta. »

Hag e lammas a gleiz hag ~ larnmas a zehc_m hag e laJiiliDals- kement ma troas an dienn :en_ amann ; hag eur wech m leu devoa gellet en em harpa war e bezenn am-ann e- reas eul lamm di­warni,, e:r inaez: eus ar zailh!

Ke-ntel da denna euS ~:r vojennig-se :

<{ .Ara:bad morse 'fall-ga­loni. »

ISTOR ARME BR E 1 Z

D',ar 16 a viz kerzu diweza e kased, da vered Scrignac, iOrf eun den koz, nao bloaz ha pevar ugent, GwilhÔu Riou, mum eus ar 80.000 Breizad a oa bet· e kamp Conlie, er bloa­VEK 1870, hag en devoa laket, en e benn, tec'het ac'hano pa oa. skuiz a-walc'h o paoata er pri, betek pennon e zaoulin ; ar re a.. oa. bet gantan, en toull-lagenn-se o devoa e oàd ma.~

n~oant ket kosoc'h eget~, ·setu ma tle beza deuet .an niver anez:o da veza gwall dano a-benn breman ha rak-se eo man

113

"'d'ar re o deus c'hoant da. glevet hano eus ifern Odn.lie, gand ~-.ar ie a zo b~t ennan, en em sta~da en dro _d'hon tud· koz o .,_.deus dek vloa.:z ha pevar ugent pe ouspeil.n;

Eun dra vat eo bet eta, a-raok ma_vije·maro all. teston di­·- weza, skiiva isior ·KamP Conlie.- - '

An Aotrou Camille ~e Mercier d' Erm eo en deus ID-êt ~~.kement-se el !eOr gallek hanvet gantan : « L'ÉTRANGE

AVENTURE DE L'ARMÉE DE BRETAGNE », ha Breiz .:.-a-bez_ a dle hen trugarekât ev~d ar skl.erijenn en deus dastu­;·-met war arme Br-eiz.

Ar breze! 70, etre ar Frans hag ar Prus., a darzas d'ar --15 _a Viz gouere; ar Brusianed a dapas buan ·ar_ pleg war '""gorre ; p'en em skignas, dre Vro-C'h3.ll ar c'helou e oa koue­

zet Sedan dindan o galloud, e voe grêt d'an im.palaer, Na­poleon III, rei e zilez ha savet, e Paris, d'ar 4 a viz gwen~

;. golo eur c'houarnamant nevez, gant Leon Gambetta en he fenn ha meur a Vreizad ebal'z, evel ar jeneral Trochu, eus -a

·· Venac'h, ar Plo, eus a Lesneven hag Emil Keratry e weler •· e'll.oaz maner e dud koz, e kichenik Ploare.

An Aotrou Keiatry -a oa Prefed Polis Paris, hag evit la­: :kât urZ e"n e- gêr veur, e klaskas archerien ·eus Breiz-Izel.

AI lee 'h rn 'edo ennan kamp Conlie

114

Eur 'mennoz all-a --_deuas d'ezan neuze : sev~l ·eun a.t'JII&.-·

·ne vije ·enni nemét Bretoned, renet gant Bretonec4 da virèt::\ QUZ ar_ Brusianed da lamtÎJ.at dreist harzou Breiz.

Gambetta, war an tomm, a. gavas mat an ·dra-_ha. d'an 21__ .a viz gwengolo e lakas Keratry. e penn arme Breiz..

Eun nebeud Sizunveziou goudeze, 80.000 den yaoriank euS.; .pevar c'horn Breiz, e-kniiz o yec'hed ·hag o ·brud; a oa bodet.-, e -kamp Conlie, demdost d'ar Mans, met .Gambetta, .a Veclh m'en devOa. roet e urziou ma teuas keuz d' ezan ; aoun a gro­gas ennan na deuje ar zoudarded-se da lezer ar Frans d'en_ em ziframma evel ma karje eus a-dre krabanou ar Brusianed_ ·ha da ziskleria e oa torret da vat an ereou a stage Breiz ouz,: ar -Frans.

:An Ao. KERATRY.

,-

~--------~----------------~--115 :A."éléilek ·:m dciz""se, :Gambetta ·a nas .gwasa ma -c"'hell~s

.---trax 'Vteton-ed ·; ne --roas· tf' ezo netra -nelried ·urz da j-om da vet'VEfl -gand an· dieD.ez, --ar yenten:n hag ar -e:lrlenved, -e m-êz:l"O'Il Conlie tlenet da -vez a, -gand ar glao hag -an -erc '-h, breset lia

--divreset, ·evel ma vezent bemdez, gant 80.-'000' d-e-n, eun ifern nevez -a voe leshimv_et Kerfank gand ar- -re hen da-remprede.

":Kaer en devoa Keratry goulenn armou, ne -veze ket se­laou:et ·; epad an amzer-se ar Brusianed -a dostae atao, hag -ar :Mans a oa tost da goueza etre o daouarn. Neuze i)aotred ar C"'houarnam:ant a -bedas Keratry da lakât ·e wazed -e tro da

-Vont ·d'an èmgann ii-a Freycinet a 1avaras d' ez-an ·: « Je ·vous « "COnjure d '·oublier -que vous êtes Breton et de ne vous -sou­-« ·venir que de votre qualité de Français 1 »

An armou a-vat a jome atao a-ispilh e ·sanailhou ar ··C'"houarnamant ha soridarded Conlie n'o devOa nemet biûer ~ o daouarn, truilhou war o c 'hein ha bouteier koat en o

;.m-eid. _Kera:try, -skuiz o welét f-allagtiez Ganibetta, a roas e zi­

Jlez e "fin ·miz du hag ar Jeneral Bonedec a gei:neras e garg."

Bez-meur soudam_aed Conlie.

116 Medisined ar c'hamp o weiet pegement a dud a ,glanve

hag a varve a zavas o mouez evit ma vije kaset a! zoudarded keiz-se en eun dachenn kaletoc'·h ha yac'hoc'h;- Gambetta a. res:Pontas kei- rok ha tra· : « Il ne. faut évacuer le camp de; « COnlie, sous aucun prétexte. »

Dirak mêr Roazon, an Aotrou Bidard de la Noe, e oa bet .. lavaret. e bureo ~istr ar brezel : « C'est pour s'en dé ba­« rasser'·qu'ils ont été mis à-Conlie et ils y resteront dussent-:­« ils tous y périr ! »

Ar jeneral Marivault, evelato, a-houez youc'hal krenv­a-walc'h, a voe roet aotre· d'ezan d~ gas eun ·darn anezo.. ac'hano ; ar re a jomas, dizesk war o micher, fuzuilhou mer­giet etre o daouarn hag eun danjer tenna. ganta, a. voe roet urz d'ezo da skoazella arme ar jeneral Chanzy; laket e voen~ na petra 'ta, el lec'h gwasa, en Deolerez (Tuilerie), d'an ll a viz genver 1871; n 'helljont ket kerzel ha n'eus ezomm ebet da veza souezet·; en dervez warl~rc'h Chanzy a voe taouar-:­c'hennet e arme· a~ bez hag e taolas ar bec'h, na petra 'ta, war gein ar V reto~ed ! M' o clevoa bet lamm ar ·c ~hallaoued~ ar V retoned eo a oa da daman- !

An Aotrou Le Mercier d'Erm o skriva e leor leun a des­teniOu ha n • hell~r _ket mont ell o ene b, en deus diskouez:et e pelee! h edo ar gwir hag ar gaou.

Kement hini en deus bet unan pe unan eus e dud pe ens:. e dud koz e Conlie a breno e leor :

«L'ÉTRANGE AV.ENTURE DE L'ARMÉE DE BRETA­, GNE » un for( volume de 300 pages,_ avec 75 gravures hors­texte. En vente : ··Editions de l'Hermine, 36, rue du. Ca5lnc_, Dinard (1.-et-V.). Prix : 25 francs.

Kas an arc'hant da heul ar goulenn. Ar c 'hlichedou a zo o kaerât ar skrid-man a gaver hoU e-·

leor an A. Le Mercier d 'Erm.

J 1

1

Dirak an nevez ~~~ amzer 0 vieunia ~~!/;,@)~~~~~

A-hed ar wech ruiz meurz en deus bet gwall vrud en hor bro-ni a Vreiz-Izel.

Ha i1 '~o ket bet leshanvet gant an dud ar miz treitour,. abalamour ·.

1

d'al lammou chouk-e-benn eo . boaz an amzer d ~ober ennan ~

« E ruiz meurz glao hag avel foll « A ray lakaat evez d'an hoU. »

LaYariou an dud diwar e benn, miz meurz ar bloa-man en -deus o c 'haset holl da netra.

Pi ou a welas biskoaz eur ruiz meul'z ken. sioul, ken sec 'h ha ken klouar ?

Met bemdez, an heol savet mintin mat, en deus graet 0

dieuz, dre an oabl, evel e kreiz an hanv bras ! 0 vont hag o tout eus al liorz d'ar vaoz, hà betek ar parkeier zoken, tad koz daoubleget war e vaz a gav d'ezan eman oc'h ober eun hunvre. Ne c 'heU ket kredi e- ve aet ken buan ar goanv kuit. Gant difizians en .e gomzou ne ehan da lavaret : « Diouallit paotred, an dra-man ne hado ket... »

Hag an amzer vrao a bad ... , a bad ... ma 'z eo eur blija­du:r ·kas al labouriou en-dro.

A-zeiz-da-zeiz, hep na vefent gwelet o sevel, an ed bre­man a deu o liou da gi-enfaat -hag a c 'holo an nanc hou ...

0 welet o ruilha hag oc 'h ogedi ar parkeier, en derveziou diweza, pa 'z oa · kement a drouz brezel, )em eus lavaret en~ noun va unau : « A ! ar gwazed keiz, hadet o deus, ha poan a gemeront evit ma vezo mat an eost, met daoust ha lezet e

· vezeillt da eosti, daoust ha n'en em gavo ket evel er blo'avez pevarzek "? "? » Hag ar sonj-se en deus taolet em spered eur· mor a dristidigez.

Met kerkent ive ar sonj eus ar Werc'hez, karet ha pe­det kement, er bloa-man, en hor parreziou a ziwar ar mêz, he deus va frealzet :

An Itron V aria, rouanez hor bro, ne c 'heU ket hon dile-

;t18 -...,.---'-----'--'----,-------..;zel ! Pellaat a ray an arne,_ ar c 'houmoul ,Ju g~mt he brec'·h .galloudek. - -'

Ra lèull a -fisians èn he- madeleZ. eW e-us kaset an nec 'ha­mant diwar va spere·d ·evit kana dudioi.I an nevez amzer a. we-

.len o tis_paka dirak va dao\1-lagad : , « Kanomp gant eur vouez seder « Bleuniou an nevez amzer_. »-

· Y a, gant miz ebrel, miz an traou nevez~ an nevez amzer • -a deu d'hon laouenaat :

« Setu fin d'ar goanv « Ar· glao a zo ehanet da- goueza « Ar bleuniou en em ziskouez war an, doua-r « Deuet. eo amzer ar c 'hanaouennou « Mouez an durzunel a glever dre hor mêziou « Ar wezenn fiez a zispak he delîo-u nev~z ganet « Ar winienn e bleun a ro da _glevet he c 'houez vat ... »

(Kant. II, 1-3). Hep dale- kleier Pask a zono, ·ha dre o mo-ue:z, eun dra

~-bennak en .e-m zilo en hor gwazied hag a c 'hounezo hor e 'ha­lonou kristen.

Pep tra en hor relijion koulz hag en her -m.icher a dro . ac 'hani'>mp war-du ar fizians.

Den n ~ez eo eurus evel -euJ labourer douar hag a ze kris­·ten mat;

Kleier ilizou koant Breiz-Izel, sonit gant G01:~:elio-u-Pask ~da zivor:fila feiz ar Vretoned, souit da zedeTaat o c ~halonou -anke:rûet, sonit d 'o leunia eus joa B:or Salve'l' savet a v·aro da veo. · 'L. B.

EUR REOL'ENN VAT Eur reOlenn vat evid ar -sKrivagnerien, dreîst-holl en am­

. .zer-man, p ~·eo ker da z-u.ilha ar paper hag. ar moula, a zo be-t roet gand an embanner leorio-u W. T. Stead, a zo bet beuzet, ~er mor, breman· ez eus eun nebeud bloaveziou : « P'ho pezo « skrivet -hoc'h (J.beren~ emezan, lakit, en ho spered, ho peus -« ezomm d'he c'has, dre delegraph, da benn pella ar bed, la--« komp d'an Australia, war ho mizou hoc'h unan ha neuZe, -<< lammit ·anezi an hall geriou -didalvez '! »

i.

Kontadenn Pask :

Y an ha 'Sim j,li.an

TOST emaomp da c'houeliou .Pask; -bez e vezo eta, en__ deiziou-man, 'tregont vloaz, abaoe ma tremenas ar pez:.

a verkan aman waderc'h. En eur barrez, Ems a eskopti an N aoned, e oa daou zen

hag a -oa daou gamarad 'bras, mEit1 muia ma vezent gwelet,_ .e: nep lee' h, e oa en os_tàleri-ou, siouaz !

Ar c'hosa, Similian, a oa chomet-dizemez ; peadra en a·e-­_voa, met al Ionkerien- a deuz an arc';hant founnus, eti-e O··

dao-uarn ; hem an ne denue _penn e bet eus an ostaleri hag eno,. 'ivez, na petra 'ta, e chome 3.1 lodenn vrasa -eus e wenneien.

·E gamarad Yann; a 'eve kement hag hen, ha koulSkoude­n'en devoa -ket kement a ês; kereour e oa, _gwreg ha bugale-­d 'ezan hag e 'fripe ke-merit gwenneg a C'houneze ; bemdez e.' veze gwelet' hon daou 1akepod o vont da di an lntanvez a zàl­c ~he he zavarn e traon ar vourc 'h, eur vaouez .bag a oriie ·Cha-­cha an dud d ''he zi, ma oa· unan, hag. o derC'hel eno, goudeze, ken na vezent·mezo dàll; sril-c~houèl ha pemdez, e VeZe gwe­let an daou ailhon o vorit er-uiêz, pèb a gova:d ganto, ,kazèU_ ha kazèll o daou, ha c'hoari o 'klask Choin en o sav.

E c 'hellit kredi, daon lapous-noz evelse, ne vezent gwèlet nemet en ostaleriou; morse he ·vezent kavet na wardro· iliz, na . wardro beleg; gwreg ar c~here a oa-doanius b:e·stad; 'Soaz ·oa he hano ; -eur ·vaouez v:i'ao oa, kempenn: hag habask ; .rannet e oa l;l.e c'halon o welet-·pegen troet oa he gwaz ouz :an. ev:a. ·ha · krena a rae evit: he bug ale ; benrdez o devez·e bazadou di­gant Yann, ha n'o devoa nemet eun-dra da·ober : tevel.ha~ gouela.

Eun _devez, diouz an- abardaez, -e teuas d~ar gêr, ·mezvoclh. eget biskoaz hag eur pez droug ·ennan-; ar·vu-gale· a~ .oa·--êt d.'-O· gwele, met· Soaz a .ba kas -evito holl ; gou.de beza ·torr et; a-da'O­liou treid, an nor hag ar ska:nv, .diou -skudell hag eur _girin, ec'h en ~m gemeras ouz e hini goz en he _gwele, ha ne ehanaa~ ket outi ken na en devoa he·mouget.; Yann a jomas c!hoa~:-

120 ----------~----------------

-eur" pénnad, evel kropet e vizied; en.dro da c'houzoug e Wreg ha pa welas e oa· maro-mik, e lam.m.as e zilhad hag e. yeas da .gousket e kichen korf e hinl goz.

Antx:onqz;_ ·e_ tihunas abred mat ha pa wela~ hari) outan .Penn e wreg, he zeod er mêz eus he genou, he daoulagad ·cijs­:poutbellet, he lion du-pod, e teuas da zonj d' ezan, eus ar pez en devoa ·grêt hag e yeas, sioula ma c'hellas, er mêz ~us an .ti.

Uhel e oa an ·heol pa stagas an amezeien da_ c'houlenn an .reil ouz egile : « Petra 'zo a nevez e ti ar c'here pa ne weler den war zav ? »

!'4ont a rej ont en ti ha pebez taolenn glac 'harus a gav­_jont dirazo : ar vatnm, maro, war he gwelé, taget _gand eur muntrer didruez hag ar vugaligou kousket brao en o c' havel­lou. Kaer a voe furchal da glask an tad ne voe ket ~avet; an archerien a deuas, met ne gavjont neira; a-benn eiztez, e voe paket eur reder-bro gand an archerien ha kaset d'ar prizon, war zigarez ma 'z edo wardro eno, da genver an nozvez ma 'Oa marvet_Soaz; kaer en devoa nac'h -evoe kraouiet hag an­tronoz e voe kavet maro, en e doull ; en e_m grouga en devoa :grêt hag an ~011 a deuas ·da gredi en devoa diskleriet, dre-ze, -e oa hen an torfetour.

Yann a c'helle breman beva didrabas ; den ne zonje e da­mali hag e kendalc 'he da ren êur vuhez direiz, evelkent, gant e gamarad koz Similian ; tud vat a oa en em garget eus ar vugale geiz ;. netra, eta, ne vire ouz Yann d'en em rei d' e dech fall. ...

Hogen, d'ar Yaou-Gampr-lid 1808, Yann a oa o tont eus :ar vourc'h; eur banne a. re en devoà bet, met e skiant vat a oa gantan, evelato; p'en em gavas er c'hroaz-hent a zo, e ki-· chen ar vengleuz, e welas eur vaouez, kabell he· mantell-gaonv, war he fenn, hag he devoa doare da veza ouz e c'hortoz; Yann ne dao las nemet eur zell ou ti, en eur lavaret : « N oz vat d'eoc'h! »Ar vaouez a en em lakeas a-dreuz d'an hent bras, evel m'he divije bet c'hoant d'ber stanka"outan hag a lava­ras : « Pec'her kaledet, pedi a ran evidout; daoust ha mon­get az pens mouez da gonsianz ? Distro ouz da Zone; kerz da go'vez hag ast a-fo; warc'hoaz e vezo re ziwezat; dourn Doue a zo o vont da goueza warnot ! ~

121,

- « Ha te, eme· Y~, pion out pa deues d'am' c'hente­lia eve! ma teues ? N'em eus kont ebet da renta da zen ;

-dalc'h da deod sioul, pe me a roio eur _freskad d'it, ne vezo ket pell an dale ! "

Astertn a rèas· e .vrec'h, met ar vaoi:J.ez a deuzas, evel èur c'houlaoU.enn· ha Yann a gend3.lc'has gand e hent ; edo o vont da dreuzi ar c'hoad, pa welas adarre an hevelep maouez, di­razan, niet, en dro-man, e chomas mut.

Paka a c'hellas e lochenn hag en em astenn a _'r~as war e ~'holc'hed, met ne c'hellas ket serra eullagad.; da hanter-noz e voe ·spontet o klevet eur vouez ank.eniet ouz e c'hervel hag e wel~s mat,_ gant e zaoulagad, penn Soaz, e wreg, dlrazan, war ar voger, gant he daonlagad, digor bras, o sellet outan.

Antronoz edo Gwener ar Groaz ; Yann ha Similian _a dremenas o amzer, o lipat ar gwer, en ostaleriou; hogen, gonde lein, Yann a vennas koueza a-stok-korf, d'an douar, sounnet gand ar spont; a-greiz eva en devoa gwelet adarre, dirazan~­penn· Soaz o sellet outan.

« Eur b3.nne c'hoaz, intanvez milliget, emezan, d'cln osti­zez, ma nijo ar sonjou enk.rezus, diwar va spered ! »

Ha sul Pask a deuas, gouel al laouenedigez; gouel J ezuz. trec'h d'ar maro o sevel eus e vez, leun a vuhez ;· ar griste­nien a heulie, gant devosion, ofisou an iliz, met Yann ha Simi-. lian ne zonjent nemet en o banneou.

An amzer a oa eus ar re wasa; kurun ha glao, kaz arc' h ha tan, setu m'en em dennas an dud e ti an intanvez, da zis­c'hlavi, goude ar gOusperou; da ziE:c'hlavi .... ha da eva; Yann ha Similian a lipe gwerennad war werennad, banne war vanne : .« Degasit, eus hoc' h hini gwella d' eomp, in tan vez an diaoul, eme Simil, hini gwenn hag hini rnz, ma vezo klevet :trouz ar gwer o seni ker'krenv hizio -hag hini ar c'hlèier ! »

Hag e voe grêt hervez e c' houlenn; degaset e voe d' ezan dioü voutailhad, nnan a bep seurt : « Yec'hed d'it », pôtr koz, eme Yann, o steki e werenn ouz hini e gamarad a baee e van­neon.

- « Nann! Yann, e lec'h trinka ouzin-me, trinkomp hon daon ouz an ,Aotrou Doue, da c'houzout a respont a ray, -ha peb a vanne hon devezo 'ivez digantan ! »

' t ' '

,1,•

f,

:_ « Mat_ eo", » J erone .. Ya.nn,~ diskarP,: a .rœ.::~::. i:Ux banne -'-~- rnZ:_ dis-ter, en eur. werenu e_.'houllo ;. en ·e; .hini._ a..~v_a..t ·Q: Ja;_-:­

Joms, gw:iri, ko:z,. eus.= ar. gwèJ.Ia,_ en. eur: lavar.et. :arr.- c'ho~o.ill _hu."'­-dur-man : ·« Yec~hed, d'eoc'h, Aotrou Doue.!: a~ ,gwiJl: mat-. --«· (d:'in--me ; ar- ron: fall. :d)e_oc-'h: c.'h-oui·-; -en· em. gem-e:r,f.t ou---«.: :ZD-c':h ho.c'h; unan, ·ma .. n'eo_ k:et;. mat. ho~ p.ann_e, rak ·ma kJ:iii'-

«- ~-ec'h. e. v.ije bet gwclJ.oc'h_ l » An dud holl a oa en: ti a j:om:as: map.tr~t o-, klev,et'. a:r,~.: touer;;_

met :den ne lava-ras_ ger rak,_ souden, _e voe-· klev:et eun, taol _]turun- spontus a lakeas ar gwer· .da grena war · ar pJ::enecher.- ; .ar c'haZar.c'h a strakas gwasoc'h- eget biskoaz_. ha, dre ·ar, si­minai,- e- kouezas eur voul-dan a I:edas dre an ti hag a bullu• c'has Y.ann dilhad hag all, Y,ann, .e w~r.enn. en e c'henou, e gomzou dizakr:, war beg e deod, galvet gant e varner p'e~o

---uc'h. ober goap anezan. Similian a. vo_e_ paket i_vez ; e c'henou a jomas a-dreuz ;

-e vrec'h zeh_ou a voe deve:t. ; koueza a reas war greiz e gein hag e chomas dilavar, ôetek ma varvas, eiz devezJ gonde Yann.

Ne voe ket kals a- geUZ d'an daon ailhon, er barrez, met '"ar barrisioniz a. v-oe skoet gand an daon :varo-se hag, a tao, er _ goanv, e kichen an tan, er veilhadeg, e vez ha-no, gand- ar re . goz, o deus anavezet bugale Yann, eus an darvoud skrijus a zigouezas da zul Fask, er bleaz 1-808.

(Tennet diwar ~anevellou an A. de Parscau,

gant TINTIN ANNA).

-- FARSEREZ --,

T.ad Goulc'hen. -Va faotr, piou en deus saotret da gaier ~-gant lion du evelse ?

Goulc'hen. -A ! -Tâta, ez an da lavaret d'i:t. Gout a res · ez ells em c 'hichen er skol, euT morianig. Mat, gwad' e fri .o. ·:tiwada eo a zo kouezet war ·va c'haier. ,

.,,_ ---~-------------

123~

i!i! i!il i !il i!il i!i! 1!i! i!i! i! i! i!i!J!i!iJHi!l! i!i! ill! i!i! i!i! '

l(enstrivadegou Bleun-Brug 1938

i!i! i!i!/!1/ iH!iii!i!i!l!i! i!i!i!iHnH!i! i!i! i!il i!i! i!il i!ill!il. A) KENSTRIV ADEG AN DISKLERIA

KENTA KEVRENN , ·AR VUGALE DINDAN 8 VLOAZ

Pater nüster dibidoup 'Man va c'hi o neza stoup, Ha va .c'haz o- neza gloa.n D'ober loerou d'ar bihan. Ha va yer war lein an ti Oc ~n aoza ar podou pri, Hag ar gwazi dorn ouz dorn 0 kas toaz da doull ar forn. 'Man va mamm goz w~r an hent 0 trailha koad gant he dent, Ha va mammig boned ru(z) Oc'h ober kr-ampouez -gant l'~'ldu, Hag ar mab e lost an ti 0 tansal gant !ost ar c'hi.

EIL KEVRENN : AR VUGALE ETRE 8 HA'J- ll VLOA:?;; AR VOC'H-RUZIK

P' edo hon Zalver J ezuz Ouz e Gr-oaz santel, Golo et a wad, glac' haret, 0 vont da verveL

War .benn_ an Aotrou J ezuz Setu eun evnig, Eun evnig .karantez-us 0 tont goustadig.

--0 ! emezan, mar gelif en Me a blüfe d'in Tenna er-mêz eus e benn Unan eus an drein.

J2J ------------~--~--~------~--~ Gant kalz a boali e teimas Eun draen, eVid mat. Met gant ar spern gouliet-bras E rede e wa:d.

E c'houzougig a vez ruz Ruz-:liatnm abaoe Echu eo marvailh dudius An Evnig-Doue.

(Dastumet gant Roparz HEM ON).

'l'REDE KEVRENN : AR VUGALE ETRE 12 ha 14 VLOAZ

AR VEDERIEN

Ar skrilhed a gane a bep tu o soniou Hag an evened bihan, er gwez, ·' mesk an deliou Hag an heol oa ken tomm ! ha gant ar c'houez treuzet o· rochedou kanab war 0 c'hein oa peget.

Neb ger na lavarent. Panch vras a oa er penn, Ha distaolet gan tan ·ha botou ·ha chupenn ; ·I'anch vras, gwella mevel a oa, nep lec~h, er vro, Ne vije ket kavet e bar dek leo tro-dro.

" Gaude Panch vras 'teue kerkent Erwan ar Meur, Ha war e lerc'h, Yannik an·- Talek hag e: Vreur, Paotred vat en eur park, pe gant tranch pe gant falz, Labourerien galet, 'vel m:a_ 'z eUs 'n hon. bro kalz.

.Eun tammig war o Ierc'h. Efflam Kerborio 'Boanie start, 'n e gichen Fantik Kerlohio. Allas ! ar plac'hig paour n'hellje heuilh birviken Ma ne raje Efflam an hanter he lodenn.

Ha ma Iuc'he an heol, ma kane an evned Hag ar falz, 'vel eun naer, 'ruze e mesk an ed, Hag ar gwiniz ~rouc'het; ken pounner, ken melen 'C'holoe an irvi, war o· lerc'h, penn-da-benn.

Emaint e penn ar park ! setu 'tont ar vatez, Ha. war he fenn ganti laez-kaouled ha krampoez. A ! gwellat ,ma ka vint bremaïk o merenn, 'No c'hoazez war ar yeot, e skeud eur c'hoz dervenn.

----------- -~--- 1~5 .. Eur c'hornadig-butun a :vezo goude-se ; .E.ul lommig ~in-ar'aant 'vo ivez, marteze. .Holl o. gwelot laouen, hag hep damant d'o foan; -Ha d'al labour kerkent, betek ma vo koulz koan.

Fanch AN UHEL,

'Barz Plouaret.

PEDERVET KEVRENN :

EVID AR RE YAOUANK ETRE 15 HA 18 VLOAZ

YEZ KOZ HON TADOU

Pion 'lavar ez eo marv e Breiz Spered ar Tf1 gaz hag o feiz Hag e kollomp hor yez bemdeiz 1

Pion 'lavar vezo ar galleg A dree 'ho war ar brezoneg, War an derv kalet an haleg ?

.Hor gwerziou koz, ni o c'han c'hoaz, ..Er m,enez, war aod ar mor glas, 'V el hizio, o· c'hanimp warc'hoaz.

...Keit ma v ô brug, e Breiz-Izel,

.Hag, ·en aod ar mor glas, rec'hel -.Hor yez koz ne c•hen ket mervel.

Kasit skolaerien, war ar mêz, E pep bourc'h, e pep tiegez, Evit ober brezel d'hor yez ;

Kaer ho pezo kas skolaerien, Paotred Breiz 'zo kalet o feiUl, Ha n' o selaouint· ket a-grenn.

Mar ne droc 'hlt teod ar bugel Kerkent ha ma teu da c'henel, 'Vezo poan goUet ho prezel.

Ha mar bez hor beg alc'houezet, E~s o beziou, e pep bered, Ar re goz o s8vel welfed ;

126--------------------~~--~~--Vit deski d'hor bugaligou · Komz o· yez, ka-na .o gwer~iou, Ha daremp!edi 'r pardoniou Laoskit tud Breiz, paotred Bro~C-'hau~· Laoskit·,..i, ne reont tra fall ; Troït ho spered, e lec'h all.

Laqskit ganeomp hon hor giziou,. Hon ilizOu hag hor c'hroazüm, Ha yez ar re 'gousk 'n o beziou.

:M 'hen tou, bug ale Breiz biken, Ne raint dizurz e nep tachenn, Ha n ,-en em glemmint ket a-grenn~

-Hogen Ia.za hor yez ka-ret, Vit-se, tud gall, ne· refet ket, N'ho- pezo- met .amzer -goRet.

'Vel ar bleun balan, er parkour E douar Breiz 'sa v ilizou, Kroaz~ou-mên, soniou h-a gwerziorr

Keit 'vo kerreg en aod ar mor, Ka:no· 'r barz --koz, wa-r dreu:z e zeg;; Bep-red ·e -yez koz an A.FV0I~

Fauch AN UHEL (1821-lffir5)-

Ar Barzollegou-se a zo da veza diskleriet gand a:r- ge-ns-­triverien e Lanuon d'an 23 a viz eost a zeu, da drede dervez­

gouel bras ir Bleun-Brug. 1

1

1 1

l i

127.

ill ~.lli: t~ ~ ~ ~. & ~. ~~m ~ ~ lliH!HJ!i! i!iJ l!i!î!b Hi! I!HI!i!j!l! 1!11 i!ll 1111 l!i! i!ill!ll 1!11 l!i!

AR VRETOl'l-ED liAG AN TAILHOU

En ·ara m'erna an Alamagn·o lakat he. c'hrahan. war au .Autrich, da c 'hortoz ae ad c·nn e lee 'h all, e FranG e:." a ar <C'houarnamant nec'het n. :::1'0 o Jdask ·gouzout e pele::: 'b ka.<mt .-arc 'haut da ober he zr2uz.

Eun dra vat eo lenn leor Yann Choleau (1) « L-.es BRE­""TONS DEVANT L'IMPOT » ha neuze marteze e -n'>;') gvve.:. let piou eo ar re a zo gouesta da japha karr ar c 'houa,·na­:maut eus an toull-lagenn m-'erna ennan : « On ne manquera pas; sans aucune doute, dans certai:Ùs milieux rétrogrades, -em-e Yann Choleau, p. 56, de nous jeter à la tête 1 'épithète de -«- féaéralistes » DU « d'autonomistes ».

« Pour y répondre, nous aurons le g:rand avantage de .>D.ous abriter derrière Paul Boncour, qui, à un reprpche sem­,hlaJble, :répondait le 23 février 1903 (Figaro,.

« FédéralïStes, peut.être . .__ Lequel ·aimez-voUs mieux, Fé­-déralisme ou banqueroute ~ »

« Et Charles Brun ajoutait ·en citant Boncour : « Au :point où ·sont nos budgets, la -question peut se_ poser sans im­pertinence. »

(1) Her goulenn- oùz Rener Ui1vaniez Arvor, Vi_tré.

ERBEDIA REOMP OUZ HOL.LENNERIEN

~l".:amili.: M-em:~ _eus .. an ·Ty-Kreiz., :a -zo bet heziet, -e Cled-er., «-""-an· 'till.' .a viz ,e-'houevrer~

- Alft.etf:Le Roy~_ eh-aJ.oni iliz-veur Kemper.,. ma.ro- d?:ar 7. .a, :Rz ·menrz,. en ,e f!i7 v:luaz ; kar€-t -a ra-e «- F-€iz. ha Br.eiz » .img- .:e-à-g.ug~ :meu:r -a- -:v:kmz- ,e "J.--.enas- sta·di~deggu .ar Bleun-.B.r.ug~

·'------~-----------------

Ar chaloni Moigrio, person Guiscriff, b~t pell e penn ilïz ha pardoniou Sante Anna Wened.

- Ar chaloni Uoasdoue, person Plistin, marvet en e 67-vloaz ba beziet e Plistin d'an 22 a viz meurz.

Prezeg a eure e Bleun-Brug Kastell-Paol dem-goude ar­brezel.

- Olier ar Borgn, eus a Dranvouez, e Cleder, a zo bet beleget d'an 12 a viz meurz e Montfort-sur-MeU.

Ar re 'a garfe kaout drapoiou nevez Breiz evid ar goue-­liou, kermessou pe batronachou, n'o deus nemed ober o gou­lenn ouz Unvaniez Oberon Breiz (Union des Œuvres Breton-­nes), Pleyber-Christ (Finistère) a en em garg eus al labour ....

Eleiz o deus grêt o frenadennou, a-benn breman, hag~ en:-_ o zonez, eun ti-kêr eus Bro-Roazon.

Eun dra vat e vije kaout eun drapo breizat e holl diêge­ziou Ereiz, koulz hag er skoliou hag er patronachou,. evel: ... m'ber graer e Bro Flandrez. Priz an drapoiou (hep o zreid) :

1 m x 0.60 = 40 !ur; -- 1 m 50 x 1 rn =55 !ur 2 m X 1 m 25 = 75 Jur.

Gant etamin eo e vez grêt an drapoiou~se.

~~~~~~~~~~~~

i Klenved ar c'bencu . hag an dent

1 ,.,

~ Tenner dent

Loreet gant skol-vedesinerez Paris A denn au d(·nt hep poan hag a laka dent nevez, _war aour

ha war gaoutchouk, hervez ar skoueriou dîveza Gwarantisa a ra e labour

RESEO A RA : a ~ ~ BPp Lun. e LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep Sarlcrn, e

a' BRASPARTS lwg er FAOU.- Ar c'habinet a gon~ultatiQnou a zo

dig-or e Bre:-t, -!, pa:;o;age Saint .Martin, abot1e eur beteg kreü;teiz, ka da ~ 2 eor beteg f? eur. Têléphone 0-16.

~~~~~~~~~~~~

~~--~ 1 "----· -- &! 1'1 ·" a-eneb an DokCln

Graet gant louzaouennou hag a gaver er mor, ar sirop-man a ro nerz hag a yac'ha ar gwad. Ouspenn m'en qèus eur vlaz eus ar re wella, louzou ·an ebet ne ro kement a ner:Z d'ar vugale hag hen.

« Ramplasi a c'hell ervat an emulsionou, an eol-moru, ar .si-rop Portal, ar sirop Raifort iodé, hag ail. . . » Ar vertuz en l' deus da yac'haat ar gwad, ouspenn ar vertuz da zigas an. nerz d'an izili, a zo .Penn-abeg ma r(her roer morse en aner d'ar vu- ~ gale taget gant an doken, an trousklennou leaz, ar werl!l, an ~ doureier faU., droug-.. ar-rou.e,. ha .. g ar zeml!ladurez .a deu war- ~~ !er c'h ar ruzel hag ~ dreo, etc. . . !

En ·vente dans .wutes les. pharmacws. ! Dépôt principàJ :· GRANDE PHARMACIE DU PROGR.ll:S, ~

2, rue de Paris (au-dessus de l'Octroi), BREST. ~~ E~l!illli!~ ;.., ~~~~~ " ]

.,

PIIZ ·HA· BAEIZ ~etgant8.n Ao' PERROT

KOUMANAN.CHOU DIOliZ AR BLOAi:

Breiz ...... · 15 lur -- Frans ha broiou stag éuti. ..... 18 lur Evid ar re a zo e diavêz bro .. -.. 20 lur Koumartancheiil a enor . ." ... :~.. .. 2:0 lut'

Kasit ho koumari3.nchliu, dre chek-post da ·: ~-· ·Î'ADMINIS· _TRATEUR oe· « -"FEIZ HA .BREIZ »? SCRIGN_AC,;-(F:nistère).

C. C. '21.1102 Rennes.

Taolil eyez ha lennil piz Evel m'her gwelit uheloc'h, gand ar geraouez o tont h-o!'l eu~

ranket kas pri_z hor c'houmanant_ da 15_1ur evit Breiz ha du 18 !ur , evid ar Frans. hag ar broiou stag outi.

J;:vid ar c'Fioumananchou a-verniou, (abonnements cOI:3ctifs),

gant ma vezo,- ,da nebeuta, PeiTJP ni_verenn, e pep be rn, e ve"zo r~~

pep niverenn ev.it- dEik fur hepken,. edoug ar bl·oaz. Goulenn a reon1p ouz ar re ·a g1ar o Breiz, dreist-hoi~ CIUz h-or,

c'henvreudeur beleien, skigna hor c'helaoue.rnou t:Ki dro d'ezo. Kaout hor c'hannad, bep miz, epad bloaz, evit_-10 iur, -~ zo kaout

-~; traou da lenn, marc'had mat .! . -

N'eus nemet « Feiz ha Breiz » hag a zisklerife splann d'ar V re. toned petra c'hortoz Doue diga,nto evel kris-tenien 11~~ evel ·Bre­toned.

Prenit er miz man:

Kaera Leor Miz Mari a oufec'h lenn

JV\ i z Mari Kurunenn nevez d'ar Werc·hez

savet gant an Aotrou BRETON, kure Gwiler-Brest Kaset e vezo raktal, dre ar post, d'an· neb her goulenno

evid 20 real ha netra ken. --Diskenn a vez war ar priz-se, pa biener meur a leor. Her goulenn -ouz :

RENER « Feiz ha Breiz », S~?rignac, - C. C. 21.802 ReTines.

~J:Iz MaE 1938

FEIZ HA BDEI.Z Karomp chapeliou

ar Werc'hez · A-viskoaz kristenien Breiz..,Izel o ·deus bet· karantez teri.er

evid ar Werc'hez Vari; ia-viskoaz o deus en em blijet' ons he fedi, dreist-holl o lavàret o chapeled hag ivez oc'h eriori -~ he skeudennou, o sével d'ezi chapeliou hag o tarenlpredi ar chapeliou-se·.

E pep ti, dre hor bro, e vez gwelet~ e-tal ar grusifi, skeu­denn Mari, hag alïes, dreiSt-holl -epad miz mae hag liini ar -Rozera~ e laker en he c'henver bokedou. Erna evelse an iiegez dindan he urziou: hi eo Rouanez an tiegez kristen.

N.'eus iliz parrez ebet heb cun aoter d'ar Werc'hez. Hon tadou kôz o deus grêt ouspenn; dre ma oant tud a

feiz gredus ha ma. oant boaz da zellout uheloc'h eged -traou an dou~r-man o deus savet e pep tu, en hor bro, ilizou ha. chapeliou en enor d'o mamm eus an nenv.

Ha perak o; "deus hor gourdadou o savet ker stank war zouar hor bro? Sur a-walc'h int o deus her grêt e'vid aber enar d'ezi, evit diskou-ez ar garantez a. lenne o c'halon en· he c'henver, evit diskouez ivez ar(ifeiz hag ar ·fizians _o devo_a· e madelez ha galloud an !hini a 'ani:i.vezent evit beza war eun dro mamm da Zone ha manim d'an hall gristenien.

Da chape! ar Werc'hez e karent dont da lavaret d'ezi o·fe­den;n hag e kavent ganti l}erz, levenez, konfort, sikour e pep. doare. E gwirlonez, mar geller pedi Mari ha _ beza selaouet gan ti ile vern e -pe lee '_h, eo red anza.v eo en ·he iliz pe en he Chapel . eo e reer ar bedenn c'houeka hag -an hini a zoug ar muia a frouez rak m'eo eno eo ec'h en.em blij ar Werc'bez-o strewi gand ar bras;J~ !argentez he grasou hag he .donezonou.

Da chapel ar Werc'h'ez e teu dreist-holl an dud a v_ev _en

dr~- 'd'ezi da ia.va:ret o :_chape-led \l'ar ;·zul, .Î'enderv, _hitg eno - ec'h en em Vodont bemdez, e dong miz Mari d'he ff;di-ha da iana he meul:eudiou. -

Ha pa zigouez,. eur wech er l;üoaz, pe -alïesOc 'h deiz « par­don » ar cha:Pel, evel ma leverer }1oll élud ·.ar- barrez a· 'Zen gand ar veleien da lida gouel an Itrori. Varia enoret er cha­

-pel-se: Diouz ar beure 11e vez kanet an ofere-nn-bred, d'enderv,

ar ·gousperou ha werlerc'h ar ,gousperou e vez grêt prosesion da vont betek feunteun ar Werc'hez a en em lgav peurlies~ ize-loc'h en dTaonienn.

Ha biskoaz,! en amzer gwech-arall ne veze gwastet ar gouel pe ar pardmi-se gant c'hoariou dijauj, plijaduriou diskem­penn. Hon tadou a gre de n'en ket o _terri lezenn Doue eo e c'heller enori ar werc'hez, evellm.'éo dleet, plijout d'ezi ha beza. selaouet· ganti.

Va breudeur karet, goulenn a_ ran ouzoc' h hag ouzoc 'h holl, -beleien ha kristenien -lakat ho ·po an ma vezo 'dei.z pardon )10

"Chapeliou ar pez ~a veze gwecharall, eun 'deiz a brutenn hep­ken h~g a lev 13nez san tel. .,.

Va lezit .da c'houlenn c'hoaz ouzoc'h eun.~ra aran.: l~kat ive ho prasa soursi da zerc'hel ho chapeliou e stad .JaOJap-1.

EWl dristidigez eo gwelout stad ~ruezek meur a hin~ anezo, gant o mogeriou bolzennet ha faoutennet, gant gwel'aJ o fre­nester hanter vmzlmet, gant an dour gla.o a ziver enno, eus .al lein, dre doullou an do-enn. Eve1se ~z. eont a-nebeudigou._ War zi'smantr.

Setu ouspenn ugènt vloaz a ZC?, hor boa poan vras o kle­vet lavarout e oa bet disma.ntret gand ar bouledou, gwech a -veze diskaret, a-zevri, d'an d)ouar_ kalz-a iliz.ou a ~a war a.n tal-brezel. Y a, poarûet .e oamp, met ne oa\IIlp k~t re zouezet : ar brezel a oa. . -

Arabad ;eo ec'h en em gavje kement arall, hepken dre zi­gaste'd ha -leziregez ar re o deus karg anezo_; arabad e vefe gwèlet. chapeliou_ hor _ bio-ni- o koueza eun deiz hennalt- a-b lad· d'an douar, ar-chapeliou-se a oa enor ha gloar hon tadou'hag a zo . a tao brasa--. tenzor bor bro Breiz-Izel. _Evit~ ma ll' en em gavo -ket kement-se ganto ez eo ret o a.oza- a-raok ma vezo re ziwezat .hag ~z .eo ret; dTeist pep tra kemeret preder d'o derC 'hel ~eprE!d , e stad va~ Hag an (,lra-zè n' eo ket -m~ hep-

': -,_

1

'

101

_ken eo met- ar- Werc·'hez hag ar zent arall eo her goülenn ou­.zoC'h a lein an .nenv: ne jomocr-'h ket bouzar ouz ·mouez o :fedenn.- ,

Pennad tennet \eus Iizer-koraïz 1938 AN AOTROU TREHIOU ESKOP GWENED.

Evid an ~n neb

ltron Varia, en deus devosion !

Warlene, da genver ar miz-ma, e peden lennerien Feiz ha ,:Breiz, da rei dourn, ma oa kement-se_, en o gallo nd, da ad­,gevel chapel an Itron Varia, e Koatkeo, e traon Menez Are1

dilezet aboe an 12 a viz ·kerzu 1897. Brokus mat int bet. rak, tri miz gonde, e weled ar moge­

·:riou koz o_ sevel eus. a varo da vo:J hag ar ehapel ne\ -voe benniget d'ar 15 a viz eost 1937.

Da.ou ugent vloaz a oa tremenet etre dilez \am. hini g-oz ha .-:sa.Vidigez an hini neve.

Ma ne vije ket bet êt, en hanv diweza, an traou war a-raok, -evel ma 'z int bet êt, e oa peurbaeet a-benn breman, ti nevez Mamm Doue met gand ar c'hresk sebezus a deuas en eun taol,, war bep tra, e ·choln, c'hoaz eun nebeud milluriou die; gwel­la-se, eta,- ma c'hell unau bennak eUs hol lelUlerien vadelezus _hag a· anavezo ezommou Itron V aria Goatkeo ·kas d' ezi o :-frof e~ad ar miz-~'man rak ar bloaz 1938, a vezo, neuze, zoken -e Koatkeo, ar pez! ma tle; beza er vro a-bez, da lavaret eo eur ""bloaz a jubile bras hag a levenez sante!.

Y. V.Perrot. Kas :ar profou da R-ener Feiz- ha B1

·Scrignac,. (Finistère) C. C. 21.802, Rennes.

Pa c'hoarz ar bleufi ouz heol miz mae e 1everont_ e tal ar. .c'hae : - .« Wai- lez an doUr; war ar menez, hor sae eo labour ar W,erc';hèz! »

'132· -~-;.._;--.,.------~--Kontad·enn ar mii

Ar boan en devoe

Sant Erwan o vont

d'ar Ba rad oz

Sant Erwan, burzud e amzer, hanvet\ a-wechou arall, Eozen, Yeun ·hag Yvon, a voe ganet er bioaz 1253, e Kervarzin, ·e kichenik Landreger, hag a vaTvas en hevelep ti, hanter kant vloaz ,goude, d'an 19 a viz mae 1303 :_ setu aman eur vo­jenn savet diwar e benn, hag am eus ttoet evidoc'b, lenne­rien garet diwar eul !eor koz daon ugent vloaz.

Pa voe kaset e gefridi war a~ douar-man, gantan da benn, an Aot;rou Doue a c'halvas Erwan Helouri da vont d'e gaout ha raktal, e nijas e eue sante! warzu ar baradoz.

. Sant-Erwan a zo eur zant, eus ar re vra~a, ha c'houi~ koulz ha me, a gred e tlee1 bl;lza digor frank an nor evid e: z~gemeret.

Mat, n'eo ket· gwir. Sant ·Per, -porzier ar baradoz, a oa en em. roet da gousket:

en e·Iochenn hag an nor a oa s~rret mat; sant Erwan a skoas .. a adskoas ha sant Per a c'houlemias,_dihunet ma·voe gand an.­trouz : « Pi ou a zo a2;e? »

« Pi ou a zo .aze'? » - « Me, Erwan Gervarzin » - « Pe vicher ho poa? » - « Alvokad oun bet, AotrOu sa.nt Per, ha ... >>

__:_ <~ Alvokad? da zutal; n'eo ket aman· eo ema plas an alvokaded. »

Ha sant Per, ker rok ha tra, a brennas e zor hag a sta­gas da o ber eur: mored ali.

___ {::_

1

j 1

l r t 1

-----.,....-;....__ _________ 13:3

Diaes e benn, salit Erwan ne ouie mui ,e pe du tre_i; edo o vont warzu ar Purgator., izel e 'benn galita.n, pa stokas ouz -eun e,ne ali; anaout a reas eul leanez eus e vro a Oa ivez o paouez rilervel, evel eur zantez; hi hen anavezas raktal hàg .a lavaras d'!Zean :

- « Petra 'rit, dre aman, sant bras, e lec'h mont d'a~ baradoz'?

- « Bet oun eno, emezan, met sant Per en deus serret an nor •ouzin.

- « .Keinent-se, evelato, ne c'hell ket beza gwir! » emezi.

- '.f.. :Eo, avat », eme Erwan, « ·ker gwir ha ma ·•z oun me breizad! >)

- « Douit,- endro ganen, hag ez aimp_ hon daon, ganeoc 'h, gwelet a reoc'h! »

Sant Erwan a asantas hag e skojont o daou, war an nor : {<Dao! Dao! »

Sant Per a zellas a c'houlennas hag a zigoras_ met, pa voe -êt al leanez ebarz e serras evid an ·en gwech, ~n nor ~m; .sant Erwan.

- « Ha perak, eme hounnez, ne roït ket a zigor da vab Kervarzin? >>

- « Abalamour ma 'z eo alvokad », eme zant Per, « ha n'eus ezomm ebet ens :ar seurt tu:d-se, aman! »

- « Alvokaded ih,ag alvokaded a zo, Aotrou Sant Per; heman en deus komzet, bepred, dre garantez evid an nesa, , ha. neu.ze ouspenn breutaer e oa. »

« Petra e oa c'hoaz ·ta 'neuze? » ·- « Beleg! » - « Perak n'hellavare· ket; n'en deus nemet dont ebarz;

aman ez eus Ieun a yeleien. » Ha sant Erwa.n~ mar gouie, Ida, vont .founnus, warzu ta­

chenu ar veleien; goul€_mn a eure azeza en o c'hichen, metrne oa skabell c'houllo ebet k~n·; eun tammi,g izeloc'h e welas eur Skaon ha ·ne oa den ebet "Yarni; mont aj(eure, d.'ar red, beteg enni :

- « Skaon arr alvokaded eo », enne eun aelig bihan, « lava­. ret mat en dt:voa sant Per d 'eoc'h ne o~ hini ebet eus ar re~ ze, etouez an d11d eurùs t »

134 ''--~~----------~--------~~----~--­- « Gwell-a-ze », eme &r zant, « muioc'h a frlink~ am_

Pezo !: » . Hag e selle_ en dro d'eza~ a glei-z hag a-zehou, ha n'eus

fors_ -e pe gorn e pare e lagad, ne w.ele nemet traou k~er ha tù4-. laouen.

Skaon al leanezed n'edo ket pell_ dionz e hini; o Veza 1~:· oant 'eun tainm enket ·wai'ni, Erwan a bedas e genvroadez da zont da azeza war e· skaon; d'al leariez e konzas diWarbenri. al labour en devoa bet war an douar o tifenn ar paour dalc'h mat; komz a eure eus trubnilhou ar bed, tristidigez ar vuhez: fallagriez ail dud ... e vouez, hep gouzqut d' eza.n, a zave kren­foc 'h krenfa evel ma vije bet el lez-varn, :ken e renkas em;t

arc'hêl bras tostaat outan da lavaret d'ezan e vije ,kaset er mêz, ma kendalc'hje da ober kement a drouz.

- « Mont er mêz! » eme zant Erwan, « kentoc 'h e rill pro­SPZ ouzoc'h! »

- «Mat! Mat! eme an arc'hêi, tavit, pe it er mêz! » - « Ne 'z in ket er mêz, pa Iavaran d':eoc''h; ar prosez a.

bado pell hag hir, kant vloaz pe ouspenn, marteze, hag a benn neuze e vezin bet pella waic'h aman evit ma n'ho pezo ket a _wir d'am st1epe1 er mêz! Me a anavez a11ezenn! )}

- « Aman, ya den_ mat >>, eme an êl~ « al lezenli eo rei peoc'h! er baradoz ne vez morse na trouz, :na prosez, na st:urt! Sentit ouzin, war an taOl, pe ... »

- « Klaskit eun urcher, neuze, d'am c' has kuit, hag ez: in! »

-- <( Eun urcher? Eun urcher? Ya! Ya! a-raok pemp mu.:,. nud em hezo kavet n' eo ket eu.Îl. urcher hepken eo, met daou­zek i })

An arc'hel a. nijas raktal da glask · e urchei; nijal a. reaS eus an:· eil penn d'egile d'?ar- baradoz hag urChet ebet ne gavas etouez a; zent ; ar skaon ;a oa· espernet _eviçl -~n urC:herien a oa ·goullo_ ha Sant Erw~n ·à jomas e1' baradoz, nemed en deus an arc' hel klaSket plas d·' al leanez eton~ he c'hoarezed ha sant Erw:an a 12:0 chamet e-unan war e skaon; ma ri'eus urchei_ ebet· er barado.Z, n'eu~, nemed eun alvokad, ken nebeud; sioulik eo eno hor sant hag e skouarn a zo tano da_ glevet p:Cdeilhou e ~genvroïz, pa n'_eus den war e dro; o c'hempemi., o Ii.Va,:_o·'ffoura a-~~ _hag 9~ ?·'h~.

135

, a ra, da __ c'houde,-da Zone· an Tad; trei.a r.a ker brao ego~­Zou ma vez selaouet gant .Doue atao; abalamour da-ze eo o deus Breiziz savet ar chre:Ôn~Iavar-man : N am.n, n'eus ket e Breiz, -nann n'eus kèt unan N ann, n'eus ket eur zant ev el sant Erwan!

'Vit kât

Kempennet Jiwar Mojennoa an liron de CernY

gant TINTIN ANNA

o· ar Bleuniou '

Bokedou kuzet en draouienn, Ouz ho kvelet me ve Iaouen ; 'V el ma c'halon, 'c'houi pe ive Daerou e kreiz ho pleun neve.

Pa ve tomd 'lr e kreiz an de, 'Vel ma c'halor.. sec.'hed ho pe, Pion a r::tv d' ln~p freskadurez ? Piou a ray d'hon sec'hed paouez ?

'N disteran avel gri a ra A lak ho pennou da blega ; Eun aezenn glouar o tremen, Ha kerkent e savet ho penn.

'Vit kât an nenv. savit ho penn, Uz_ d'ar yeot hag us d'ar c·'hlazenn 'V el---ma c'halon feil d'ec'h tostaat, 'Vit kât nerz, ouz an nenv, dale 'hmad !...

Berr e vezo an deveziou A dre-:menÏomp aman bleuniou ! Roomp, keit vefomp en draouienn Da Zone, c'houez vat hon aleu.

Y.-M. GOASDOUE (1871-1938).

'vi~ kaout - hon· alan = hon alan.

136

-ll

0 • 0 • 0 • 0 • 0 • 0 •

! 1 ~

Miz ~1rae •

Mae, mi.z ar bleuniou A varen ar geunion· Hag a li v ar c 'hleuzion~

Nozvezi.ou digatar, Goulou-deiz dilatar, Derveziou disafar ...

Au evned 'gan lirzin Gant o mouezîou :Sklintin · Dal ma tarz ar mintin.

Au heol a sked seder, Kerzout 'ra dibreder, Tra ma nij 'n ale 'hou"eder.

Al labousedigou E doun o neizigou 'Elu o askelligou

An edou a zo hir, Soubla 'reont eve! d.ir War an douar o mir.

A dreuz geot ar C!'hrêc'h · Ar wazig~zour a dêc'h 'N eur ·zilammat 's. an nêc'h.

Gant ar yaouankizou E lezer frankizou Da vont d'an ilizou,

Gant kalz a elevez, Da hedi ar Werc'hez Kuit da cham digenvez.

Yan!n GERALIOU.

,\..',f JE . ;.. ~

Harp

137

gwella

al laLeur douar

Ne' z eer ket bemdez lkosoc 'h kosa

Hep dastum leun a skiant prena,

Gant tad koz edo· ar wirionez, a-hed miz Meurz pa zifizie kement eus an amzer vrao.

Eull distr:o divalo hor beus paket digant miz Ebrel, er bloa-man! An aveliou put, an nozveziadou reo gwenn ar sec'ho­riou kriz, ma deus, siouaz ive graet, kalz reu;!i kreiz hor mêziou.

War an avalon douar ha ·war ar glazvez, eo kouezet an taoliou gwasa~ :Eur rann-galon oa sellout outo en deiziou tre­menet!!! Evelse eo eman buÎlez an den diwar ar mêz; gan­net dalQ']ùnat etre an tloan. hag al IeVenez ...

Eurus eo an nep a oar gortoz, an nep a zalq'h atao fizians, e amzeriou gwelloc' h, an nep ne den ket Cla zarra e zaouia~ gad war ar pez !a chom ganta,.n pa goll eun dra bennak .

Abalamour ma. ne ouezer mui gortoz, abalamour ma ne .zalc'her mui a fizianS", abalamour ma ne zeller, re alies, ne~ met ouz ar pez a galler, ea ez eus birio, en~dra d'eamp, kement a sperejou direizet ha trubuihet pa stourm auto ar boan ... Ar- sec'horiou bras digaset d''eomp_ gant miz Ebtel, o d~vezo _graet -vad keillent eget a zroug: an ed daoust d'ezo da veza tano, a blason, a zO gobariet brao kenan; an douar boued~ chatal a zo eur blijadur e gempenn;- ar melfed, gwasa ene~ bonnen ar goueriaded, o deus ranket miga; hag ar c'houen~ :~at ma ne vez ket re c 'ihleb miz Mae, a vezo ive skanv da nber, epad an hanv ...

Atao eta, daoust d'andrein a dao! war hon hent, an, amzer a labour evidomp~ni, tud fdiwar ar mêz. Ganti n'ez eus droug ha. ne d::ùv·esfe da. -vad.

138 ------------~-------------------Ar gwas~ droug evit al labourer douar ·eo koll ar feiz kris­

ten, eo dilezel ar sonj eus a Zone, ankounac'haa.t ·an llBJ?.V

Pa groe an droug-se en e galon, neuze eo )echu evit chom

war ar mêz. Evit en 'em blijout o labourat 'douar eo ret beza eur c'hris­

ten mat. Ma n' oar ket kristen mat. ne gomprener ket ken priz ar vuhez, ne anavezer :mui talvoudegez ar boan.

Piou eo a glever o c'hrosmolat hag o klemm ar gwasa war ar mêz, pion eo a -zo da genta. o trei .kein da vicher goz !o za­dou? N' eo kèt peurliesa ar gristenien start, met· ar re laosk, ar re _a zo taget o ene gant diaoul ar blijadur pe gant hini an arc'"hant.

E peseurt parreziou, e Breiz koulz hag e· Bro-C'hall, .eo ar stanka an tiegeziou goullo? El lec'h m'eo an tanaoa ar feiz kristen. '

Pa ne zonjer mui ncmet tec'hout araok ar boan, dournata gwenneien, rei o gwalc'h da youlou ar C.'hôrf, pena.os a gav d'eoc'h e c'hellfed chom da labourat douar? P~ nè ouezer ket ken gwelet furnez, kaerder ha madelez Doue oc 'h en em zis­kouez e kreiz ar parkeier ;i 1pa ne ouezer ket tan va an dousder hag ar pèoc'h a gaver e:n:no neuze ive buhez an dUd diwar ar mêz a deu da veza trist maro ha pounner kenan ar samm anezi da zm~gen.

Ar penn ken ta eo kompren n'eman ket ar gwir eurusted er blijadur .hag en arc'hant; met ar gwir eurusted pep·hini he doug ennan e-unan hag· -he c'hav o seveni da zeveriou- o stad: hag o poania pepred- da wellaat. ha da (gaeraat e vuhez.

Met an dra-ze ne c'hell ket .en em ·,gaout anez hêza sikouret gant Doue; nerz ebet, nemet an hini a ziskenn eus an nenv n'eo goest d'ho-n lakaat da·vouzc·'hoarzin a-dreuz hon daêlou!

Hag an daêlou pe da vihana ar c'honti'oleziou a zo puilh e daoulagad _al labourerien zouar.

Enor d'ar Yaouankizou- a labour hirio d3. 'gristena o fari'e­

ziou diwar ar ·mêz hag a daol d~e .~no ha<l:enn ar g\Vir joa er c'halonou.

L. B.

,, '

EUR BELEG MEKSlKAT MERZERJET

11-11 GANT DISPAC'HERIEN E VRD

C'HOUEC'HVET PENNAD

Der"Weziou diweza an T ad Pro

139'

E 1 d 'An Tad Pro a oa bepred~. sHen ar maro. e galon devet gand eur

garantez virvirlik evid an enem~ ; ne ehane d' o c \hlask, d' o sklerijenna ha d'o fardoni.

An enebourien \a ouie kement-se hag a en em zifrete evit paka ar misioner dispont; met heman ne rae van hag a yae atc:w war a-rao k. J ezuz en devoa roet e vuhez evid an holl eneou; an diskib n'e:ma ket dreist ar mestr; diskib eus an dib_ab, an Tad en devoa mali da s:kuilha e. wad evid e vreu­deur. Eun ene a iZO eun tenzor ker presius,

1 eur berlezenn ken

dispar! Evit dastum eur berlezenn ker kaer èun den a feiz ne gren ket evit diwaska poaniou kriz ar verzerenti.

Miziou diweza 1927, a voe evid an Tad Pro eun amzer a eost puilTl; ne oa ket _.a lore 'h ennan gand ar vad a c' belle ober. Pa ~elle ouz -ar greun fow..nus a eneou en devoa gor­roet e grignol an Aotrou Doue_ e lavare : « Gras Doue eo he djeus graet traou ken dudius! ».

Koulskoude, ar c '-houarn·amant a glaske pis oc' h pis a ar be­leg kalonek; meur a wech e oa bet da re d' ezan. beZ a ta pet gant paotred ar Polis; imet '~ ijin a rae d' ezan kaout an hen.t da veza trec'h d'ez.o. Eun droiad, rman-anezo a begas enna:n hag a do_uas he1· c,.hasje d'ar prizon; an Tad a lava-ras d'ezan: M'-am. c'hasit d'ar· Prizm1 n'hellin ket koVez ho mamm! »

- « A! ;pardonit .d'in, va Zad, eme baot'r ar Polis; gwe­lout a rit e pe amzer griz e vevomp. Tec-'lh.it, tec'hit ac'ha­nen, ar bu3.na 1n;a c'helloc'hl »

140 ------~------------------------- << Tec'.-hout'! ceme an Tad; an hùri a dec'ho eo c'houi ha -

-« zoken heb,:achui hoc'h-enklask; it da lavarout d'ho mamm, « ez in, .. er pardaez-miw., d'he :zi, d'he c''hovesaat hag e -kasin « ar gommunion d'ezi warc'hoaz; gwelout a raimp ha ne « c'-hellimp ket, en doare-se, rei c'hoant d'eoc'h -d-a veza ko­<< veseet hoc'h-unan., .. - >)

- « Antronoz, 01ne an Ta·d an den-se a oa e kichen e « vamm pa 'z js da gas· ar gommunion d'ezi; kredi a ran « e kasin an Aotro"u Doue d'ezan ive. » (25 mae 1927).

Troiou evel hounnez a zigoueze gantan alïes. Hag e pelec'h, a gav d'eo.c'h, e kave nerz-kalon a-walc'h,

,da vale evelse;e skeud ar maro, en eur ober vad d'an eneou? Hen e-unan a deuas d'hen anzav : «/E kostez digo:r Jezuz­

<< Krist, e weler e Galon o tevi gand ar garantez en deus evi « -doc'h, evidon. evid an ·holl... ~n tan sakr-se a die ivez en­« tani hor c'halon baour, eVid en em skigna er re ali ... Gou­·« zout a rit e pelec'h em eus desket ar garantez? E 'Kt: « Jezuz eo! »

Desket en deus ivez ar garantez evid an eneou( e Kalon ar W erc' hez ·vari. · Eun dervez, pa breze ge diwarben.Îl ar barrou fall a c'houez war ar vulhez evit diskat1 ar c'hlanded ec:'h arn.:ave : · « N'eus :netra kaeroc'h, emezan, eged ar stourmad '< a-eneb an youlou diriez-se .. ~ Netr.a ne fla.m.i:na kement an « ene· ... Evidon-me, n'em eus. aon ebet, er stourmadou-se; ar «· We!ic'hez Sante! a~·-zo ker madelez·us, hi a zo eur vamm ker mat em c 'henver. »

ALenn da dennou [alles.

<:'hoant. da veza merzer.

An Tad Pro en devoa

Eun deiz· eus miz du e c 'houlenne ouz leanezed ar gouent m'edo enni o lavarout an oferenn e vije laouen o· welout an Aotrou Doue o kemerout ·e vuhez digantan evit silvidigez· -e vro; gonde an oferenn ec'h anzave .ouz ar Zuperiorez :. « Santet em eus oun bet selaouet gant Doue! »

Dar 17.a vtz du ~n Tad Pro. hag e VreudeurlHumberto ha Roberto a voe ta pet g~nd an dispac 'herien. Humberto a we-

1

1

1 1 1

l 1

! r--·

141

las raktal e vijent kaset d'ar maro. Lavarout: a reas d'e vreur beleg : <<'Me. feil d'ih·.beza ·koveseet'! \> r:

· - « Difennet eo :», eme unan eus ar .gwardou. - «. Daollst ·aa-ze her c'hovesaïn! » erne an Tad. Hag e roas an absolvenn d' e vreur; goudeze e voent stle­

jet cl;' ar prizon; katoliked ail a oa eno ·.c'hoaz hag an Tad a boanias da ober vad a·'ezo; en eur gampr, edo e-unan. met gwelout a c'helle, dre ar prenestr, ar brizonierien ail. en o c'.h3!llpreier, hag a-bell e tiskoueze d'ezo an nenv .a oa Ol~ o gedai hag e roe d' ezo an absolvenn.

Bemdez e lavare ar chapeled a vquez uhel, evit beza kle­vet gand e vignonecl ha diou,z ar pardaez ne ankounac'harJ ket ai' grasou; d'an 23, da 8 eur diouz ar beure, soudar!d.ed 1a deuas da .~erc'hat an Tad. Gouzout-a rae petra a oa a-nevez evitan.

En eur: vOnt dre an hent, eur zoudard a c'houlennas digan-, tan pardoni d'ezari. Eur c'hristen a dle pardoni atao hag an Tad Pro kel laon en ha tra a la var as Id' ar zoud;ard : « N' eo· ket hepken pardoni d'eoc'h eo a ran, met pedi evidoc'h; ho trugàrekaat a ran 1eus ar c'lrras kaer a rit d'in hizio. »

Pa voe en em gavet war dachenn ar veizerenti, ar «mr. ,, Torres a c'houlennas ouz an Tad ha diouer en rlevoa eus ewt dra benllak : <' Y a! emezan, ·karout a rafen gellout pedi eun tachadig! ~> Daoulina a reas evid o ber sin ar groaz, kinnig e vubez da Zone, en eur pokat d'ar groaz ; eur wech savet en. e zav, ne.le.zas ket ar vourrevien d'e voucha; gand e groaz;. e veri.nigas ar bobl en eu~ Iavarout: <{ :B,'en devezo Doue trnez: ouzoc' h hoU! .>>

Neuze· ec'h astennas e vrec'h kleiz hag e ziwrec'h', e kroaz, e pedas evel Hor Zalver, war e dremenvan : <' A· greiz va. c'halon, emezan, e pardonan d'am enebourien! »

Goudeze e savas e zaoulagad warzu ·an nenv· hag eus e galon e teuas1 gouestarlik ar geriou-man : '' Bevet ar C 'hrist­Roue! »

Ober~a~eure sin d'ar zoudarded e oa :p:Î-est; !genou 'ar· fusil-· hou. a droas. warzu an Tad; an tennou a strakas hag ar mer­zer a gouezas d'an douar, e zivrec'h e .kroa.z. Éur Zoudard a dosteas hag a zislonkas, en e benn, holl dem;tou e fuzilh.·Eun

142

-nebend) amzer a-c'houdevez, Humberto a \voe diskaret _e ki-chen e vreur. __ ,

Gand ar brasa douja.ns; ar gatoliked a· ger'c'has ar c'hodou :santel. An deiz ma voent sebeliet ha beziet a voe }eun neiz a c'b.loar; -ouz o_ambroug d'ar vered e oa Ouspenn 5oo autorha tud- a villeron; war an hent, dre ma tremene ar c'horfou e taoulined hag e fuilhed bleuniou; you{flhet ie veze :. « Bevet :Q,on eSkibien hag hor beleien! »

Abaoe ez a wai' gresk an devosion evid am. Tad Pro ha meur a hini a reseo drezan grasou dispar; ra zeuy hor pen­nadou-skrid d'ben enorL ha da· skigna drezan karantez· Doue <en eneou.

M. S.

Keleier laouen bol lennerien An A. hag an I. Emmanuel CheV'illotte o deus ar bÙ.jadur da -gemenn d'eoc'h ,ginivelez ·o malb Yoen.

Kergroadez Brelez, 17 aviz meurz 1938. Bernadette Kermoal, eus a Gerlavezo, a zo bet badezet d'ar

j 1

143

:24 a viz meurz; . e Kleder. Yvonig_ Edern, eus a Gersaody, a zo bet badezet d'ar 7 a

viz ebrel e Kleder. An Ao. hag an I. J, a Lesquen, a gas 100 !ur e prof da I. V.

Goatkeo, .eus a berz o merc'h Berc'hed; nevez ganet. An Oriant' 16 a Viz e brel 1938. 1

Yann ar B(:g, apotiker e Kelnper, ha Tin~ arFlao, eus Ker­nevel-Rosporden a zo laouen o kas kelou d'eoc'h eus o eured bet lidet e Iliz Kernevel da Lun Fask, 18 a Viz Ebrel 1938.

M.aro M.amm ar Barz: Bleimor D'an 2 a viz .meurz eo bet beziet e kichen ·he mab, e bered

enezenn Groe, Mari Josefa Glouahec, itron Calloc'h, marvet e ospital Porz-Loeiz, d'an_ oad a 85 bloaz.

En ospital! Pebêz truez! Mamm unan eus brasa Barzed, .. ar brasa, marteze, .. a c'hanas War douar -Breiz-Izel, hag e lavare, diwar e benn,_ an akademisian René B-azin :

«. Les grands poètes sont bien rares, même simplement les vrais poètes. Celui-là en était -un grand je ne crains pas de le ·1dire. »

Ar vamm, evel ar mab, he devo gallet en eur gloza he 'buhez leun a ank.eniou, lavaret :

0! bout mahet edan hueh troeted douar panner! . . Brei­niat didrous en teolded,- pel 1doh en er, . . Bout maruimik! Hunvre mat ha .d!ous, hunvre ka-ret. - Joe a lakès ém ha­lon peur ha:g ém spered.

0 ! beza ,mac '·het diildan c' houec' h troatad douar pounner! - Breina didrous,- eu denvalijenn, pell diouz an êr - Beza

maro-mik! Hunvre mat ha dons, hunvre ki:tret, - Joa a lakes em c'halon baour hag em spered!

B.A. M .

. Sklerijenn d'ar re a gar " P'eiz ha Brelz: '' · Abaoe -aJ. lezennou nevez grêt, en daon . vl6az diweza-mat~tt

evit di3.rb~rm-:al labour, kenioc_h __ eged evid ,e reiza, hon eUs bet ]:tresk, penÎp gwech,- wà.r brizioÙ ar Mo:ulerez ha setu aze perak1 diwust ma ne gemer hini Ems hor skrivagnerien eur giveil.ileg eus kef Feiz ha -Breiz, hon eus ralnket euS 48 pa-

·.·.,.

jeiln he devoa hor c'helaoU:enn, breman -daou vloaz, koue.za da 40 ba demgoude da 32., ·

Ga~d, ar . c 'hresk diweza a zo deuet, er 1niz tremen, nemet c'hoant hon defC da goll .5ÛO lur- er )niz, .ar pez ll\'!ema ket en'

- bor galloud, e rankomp koueza; da. 16 pajenn. Ha koulskoude n'eo ket ar skridou eo a ra diouer d'eomp

na ken nebeud ar skrivagnerien, met kentoc'h al lennerien ha n' eo · ket souez.

N'eo ket bras, evit c'hoaz, e Breiz, niver ar re a oar lenn brezoneg; ar C'hallaoued n'o deus ket a c'hoant e ouesfemp lenn hor yez hag a ro urz d' eomp da zeski le:nn ro hini evit ma c'h8ll.int gwerza d'eomp, êSoc'h a-ze, o _levriou hag. o c 'hazetennou!

War « Le Courrier diplomatique et Consulaire Italien », . niverenn ar 25 a viz- genver 1938, e kavomp eur pennad­

skrid,_ eus_ ar )"e fura, diwarbenn « La minorité br.etone », ha gwiriou po bl Breiz bres et en eun do are mez us gant Gouar­namant ar Frans : « O'est le seul pèuple d 'Et~rope, eme· :a.r C'hom;rier-se, qui ne peut lire et écrire la langue qu'il parlè~» Ya! n'eus \Ilemet pobl Breiz, ken, en Europ ~a ne ouesf<=' l~oi:

c'hoaz lenn ha skriva ar yez a gomz .bemdez! ha .bihan tre eo niver an dud, en dro d'eomp, a oar lenn 'brezoneg.

ll"1a teu neuze kelaouennou d.iouz an druilh da glask lenne­rien en niver bihan-se, pet lenner a jomo gant. pep hilli? setu aze, siouaz, ar pez a zo digouezet,. en dek vloaz diveza­man, ha setu--"aze perak e weler kelaouennou ha ne vez mou­let nemet 200, 100 hag hiniennou zqken nemet 50 niverenn bep ·miz : eur c'holl arc'ha.nt.

Ar re a venn ·harpa Feiz ha Breiz 'hag an oberon brezonek a zo bet en em vodet, eun hanter kant bennak anezo,. e Kem­per, d'an lO.a viz menl'iz d.iweza hag an Aotrou ~oncour, vikel vras, a oa e peim ar vodadeg-se, emaer o- ·c'hortQz gwelet kaJs vad o tont diwarni : n'eo ket ar re a lavar e ya faJJ. an traou eo o laka da vont gwell, met ar re a zigor ihent d'ar brezoneg, en o ziegeziou., en o skoliou, en ·o farreziou; ar re hen harp dre o e'hQmzou ha dre o skoueriou.

Ma kendalc'h pep hini ac'hanomp da _vont, en e du, emaomp koll; m'en em glevomp emaomp barrek : en unva­:ri.iez, eno hag eno hepken elna an Jierz. y. v. Pena.t.

--'----~-----

r~~~~=~~, ~ ~·

~ <':

" -~

L LAPIQUONNE SUCCESS~UR DE

• L. JEZEQUEL Tenner dent

Loreet gant skoJ .. vedesinerez Paris A denn an dent hep poaa hag a laka dent nevez, war aour

ha war· gaoutchouk, hervez ar skoueriou diveza Gwarantisa a ra e labour

RESEO A RA·:

âf!.

Bep Lun, ~ LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep Sadorn, e BRASPARTS hag er FAOU.- ·Ar c'habinet a gonsultationou a zo

}5 digor e Brest, 4, passage Saint Martin, aboue eur heU;!g kreisteiz, ha da 4": 2 eur beteg 6 eur. Téléphone 0-16.

&oooooooooooooooooooo~~~~~~~~

~ ~;:~~~â\!!1~ I!Jiilyaoore.c"""'.~eSdl_roparFEYAu ... E~T;·Ie,,""'"'rwl:-:.•: .. :.::· wj :( ~ ~"ffi' r:::;. '# .... • 111 ,.;,;, ~ !1.' 1 \)._~, r --

~~ ~f .~

li .. an Do ken

Graet gant louzaouennou hag a gaver er mor, ar sirOpaman a ro nerz hag a yac'ha ar gwad. Ouspenn m'en deus eur vlaz eùs ar re wella, louzou all ebet ne ro kement· a nerz d'ar vugale hag hen.

« RampJasi a c'hell el"Vat an emulsionou, an eol-moru, ar si­i,! rop Portal,· ar sirop Raifort· iodé, bag ail. . . » Ar vertuz en ~ deus da yac'haat ar gwad, ouspenn ar vertuz da zigas an nerz ' d'an izili, a zo penn-abeg ma n~her roer morse en aner d'ar VU· ri gdale ~agetfallgant an doken, an trousklennou leaz, ar werbl, an ~'l oureter , droug-ar-roue, heg ar zem.pladurez a deu war-* !cr c'b ar ruzel hag an dreo, etc. ~ Fln vente dans ioutes les pharmacies. ~~ Dépôt principal : GRANDE PHARMACIE DU PROGRii:S,

,:,,

.+. J -·· ~· rne ,de !:,~ (au-d":us d:,.roctro?, B~ST.= ~..-.d ~ ~"""!! ~ -.,., ....-...... -:- Ê - ,-,..,,,,,_~Milill·;J,:l·,·!JI· -~'''ill1•·i!il~

KOUMANANCHOU' DIOUZ Ail BLOAZ

Breiz ...•.. 15 lur -- Frans ha broiou stag outi. ..... 18 lur Ev id ar re a zo e diavêz bro • . • • 20 lur -Koumananchou ·a enor ....•... ~. 2:0 lur

Kasit ho koumananchou;-dre chek-post da : M. I'ADMINIS-. TRATEUR DE « FEIZ HA BREIZ », SCRIGNAC (Finistère). c. c. 21.802 Rennes.

Taôm ~yeu: ha lennit piz Evel m'her gwelit uheloc'h, gand ar geraouez o tant hon -eus

ranket kas priz hor c'houmanant da 15 lur evit -Breiz ha da 18 lur evid ar Frans hag ar broiou stag outi.

Evid ar c'houmananchou -a-verniou, (abonnements coll2ctifs), gant ma vezo, da_ nçbeuta, pemp niverenn, e pep bern, e vezo r~et

pep niverenn evit dek lur hepken, edoug ar bloaz. _ Goulenn a reomp ouz ar re a gar o Breiz, dreist-hoH ouz_ hor

c'henvreudeu'r be.leien, skigna hor c'helaouennou en dro d'ezo. Kaout hor c'hannad, bep miz, epad bloaz, evit 1u iur, a zo kaout tra:ou da lenn, marc'had'- mat l

N'eus nemet «. Feiz ha Breiz » hag a zis.lderife splann d'ar V re~, toned petra c'h'of.toz_ Doue diganto evel kristenie_n hag evel Bre~ toned.

Selaouit mat !

B·tEUl\l .. RUG lANUON

a -vezo grêt d'an

Brudit an c'helou-se en

dro d'eoc'h

}, 4, ], 6,1 a -viz

GWENGOLO "-938

Mrz MEZ EVEN 1!)38.

FEI.Z HA BAEI.Z An teodou tan

A_:_· seizvet sul goude ·~ask, .-sul bras an- hanter kalltvet -.dervez, dies~pentecostes_, eo. gouel a;r- Spered· Sautel. o tiskenn, -dindan stumm t'eodo-u tan, war an Ebe,::;tel, da. ohe~· auezo i;ud Uevez; digonezout a ra ·er bloaz-rua1~ ~l_a_ _zul_ -ke:!lta ltli;;

:mezeveu ha setu aze perak e ke-meran iro nnez<:'m dit gomz · -d'eoc'h diwarben'i:t ·an teod.ou hag e welimp ez e1JS t:ri---~Cmt _: teodou hag a-ra:·ar·mad, teodoul' hag a ra ·an droug ha: tbodou )1a ne remit ua droug· na -vad. · · ·

I. - TEODOU HAG A. RA AR MAD

~ An teodou a ra ar mad eO ar r·~ a zo bef entanet gant tan .-ar Spered -- Sa'ntel hag a gOmz _.evit meuli :Oolie, embann e zantelez; kana e drugarez, skiina _e Touantelez.

-·Teodou -benniget liag·o deus_t~oet ar bed ·Jiw;ar an t~ elu;b ·war an tu ·.mat; teodou an EbesteL .Eb~s~el an h?~l gantvejoU :haig· o deus pre?:eget d-'-ari holl boblou,. dhvar al). -toennou, lletek penriou' -pe-Ha ar bed. .

.A.n teodou a ra< a:r lliad eo t~o_dou tan an tadpu· iui-g ·t.r IDil~twu,-,hag, ·a- Oa1~- TJedi Doue ha komz pa vez ie~ 'h d 'hen -ober, eVit_ ~evel ·ervnt -_o bugale, o hleina' war_ an· h_ent a __ ,J-'a €Üna d'ar ba-:Jtadoz, 0 C '1al_oneh:aat pa V{>Z 0ZOITJ.lll hiig ,0, gOUt"·

illouz ·pa: vez 1~et, teOdou hitg a -i.O e'nno- tan ar Spf._red San tel, teodou benniget ha ne \r(~z ket _ankounac'haet. .ar c'iwnteJiou 'fur a 'delie -diwa~no, pell, gonde ma. vezont ti"()et

1_ .. e ~11du, e

·..(lounder ar be'ZiOu: - · _ _ . : · An t'éodtm_,-hag: a ra ar inad eo an .. teodou hag aoaT la:kaat

:Sklerij~nn el"- lëê 'h · ma--n 'eus nc:met . tenvalijemi, ~c.rz, el

1\6 1'--------------------~--~----~----------'lee'h ma n'eus nemet blankadurez,'-leVen-c.z, el··-1-e~.'h ma 'n'ens;.

nemet tristidigez, ka:rantez el Je·e·'h ·ina1 .r;:'eH~n~(·nlt;Lkasoni.­

An t~odou a _ra ar ·mad Cooiu· re~·•n ·om•; ·:dre o: fedentt<oü;... lakat ru· peOc 'h etrë .ali. ne-nv-. hag an~ ·doUar ha; · dre o oberon~ ar garantez·d'en em-skigna etre·an•dud·:·· ·

0 teodou tan, teOdou h.$g- a. tœ: m··,,gJ:-istenil:m, teodou hag~ a ra ar zent, it en· dro, rak da' obèr. ho peus ·_ abenn ne~·ezL doare ar bed. · --,(1 .!3 ·( • ·•

Komzit, pouezit, gourc'hemen~t, ga~,t pasia.nteQ_ ha des-ka­durez' hag heb aoun, r.ak, komzou: Douf ar~bad·. eo .1ezcl. &­

chadenna na: gand e.ur <;hadenn _aom',_)l,a g~p.d-. :eur· ehadenm arC"hant. . ,

Komiit, heb en cm skuiz·a morse; n 'eo ket' e kant vloaz.: eo e vez graet eur V l'O. gristen\.:. 1

An dUd a. vez- kollet a': ;vag ad Œil ha saVeteet a.- _hinîennou.

N'eo ket· èli eur".b16az·eo ·e:·-.V~.i}diiroet .em: pee'her aian-­ket ;- gwel.it pegeit c ·ranka::;" ChOm san'tez l\i?iiik9.:; mamm sdnL Augustin, da boania wa.r he m!lb!

N'eo ket en ·msteZ €o·-e -vc_z g;raet· eU.r zant!" Teodou tan_ labourit; n 'eo !. kèf_':·}~b()k_ é~ -a ·vank J 'eo;; '}-­

en hori. tiegeziou,- en' hoi· parreZioti,· e:Ii 4o'r bro! ,. ,,

II. - TEODOU HAG A P.A AN DROUG . ' /

Ma 'z eus· teodou hag -a-.--zo·-~errtanet gant -tan ar. Spm·eJ~---­Santel, tan .ar- barad~z, -e~. eUS, ive~,- siquaz,. en- ~·o d'eomp ... re ali- hag- a zo entanet gant tan S.n Drouk-Spere-d; ta:u· a·n-. lfern hag an drollg .a r-eont -a 7..0 skrijus .. ·

Ne feil ket. d-~ez(l mont ... d~ar baradoz lla e.'hoil.nt o deu·S<· _zo1;en da Virout -oliz_ àr.re ._au_ d,a .vo:ri-t;. e])ar~s n '_eus -fe.iz >ebet: ken en 0 ene ha -c'hoàÙt 0 dellS1l1C-~èfe feiz: ebet:ken e' eneuu.

_J:Lr re all; n'eus esp.erans ebet ken,. en. o speré'd; ha 'c'hoant. o deus· ne veÎe .esperans ebet ·ken. e· sperejou 'ax J;"e- a:ll; n'eus: kal-anteZ··ebet ken -en o C'halon ha: c'hoant-·o deus.-ne vefe-­

, karantez ebet ken, e ~alor~ml ar re an;- tud -koliet ha c 'hoan~;. =·d'ezo-'da. goll-ar Te all;- tud dallet' 'da .c·!hoant cl'ezo·da- .. zalla-.. _ar- Te .all; tud krommet· Q_alç 'h mat Warzu an'doua"r ha_ c'hoant:. d '-e:i:o da 1akat ar re all a a .. veza ker krommet. hag ,-i. .. _ . ' . . .

------~--~------~~~---------·147

·N·'eo ket a-wa1dh dl'ezo-·en em gemerout,ouz an--AO.trm: Doue; en. -em ... gemel'OÙt a :rankont ivez.--onz o nesa-; dispenn a i.'eont brp_d ·Vat ne verp_ piou,, ...,......,.,,·o c'herent. to~ta;- o 'I),P­leien;. {)_ amezeien, ar---re- goz;. an dud- yaquank .hag o den:> marleze muiQc-'h ·a ez_oillrn ~us -o .enor,.eged -ar :re goz.

Ne espe1·nont ·den hag .evel ma:.~ ouzoc.'h. : Ma chom ar vrud vat e t-bull an l'lOr

·Ar vF.ud-. fall a y~ betC:· 'r mor!

Ne zellont-- ket petra· da -lavare_t ;' eun ifern· nevez; ·a reout eus o zfegez, enS_ o fai'~èZ, ·eus.-:·o·i bro!

Hor Zalver m3.· 'z' eo bot goulcnnet e var\l gund f.tr bol:Ji eo dre ma: oa bet sanket pennadou enni gant aotroned vras Jernsalem.

Tanguy Dremazan ma lazâs e _ .. c 'hOal' sautez Heodez; ·eo dre ma oa bet laket pennadou erm.an gand- an teod :fall :ma

.oa ·e lez-vamm. An teodou faU n 'eo ~et gaou~at hepke~1 int; an teo.dou

fall a_ zo 'loudour-; n 'eo~ __ ,ket h~pke_n ~r é 'horfOu eo. a ·1azont laza a' reônt an: emioü.· •, .

Ma ne goinzfent nème~ :dirak_. tUd· anaoudek ile vefe- ·ket ôras an à:rOug, ra;k ne. Vefent ket kredet; met di baba a oue­Zollt brao _b~s :ii- re·:.-~ devê~o ar ~nia krog war:r.-1), da lava.­rout eo tud aeS à.a d'rei h-à: da -zistrei.

Teodou -miltigeU __ er·--bed-aH, hepken., e_ vezo gellet gweloat an drOug . ~ delis graet; teodou gaouiât, -teodou loudour, te~­dou -dàone~, teodou llern ... Q.C 'h, eun donjér int da welout.

IlL - TEQD!)U HA .NE REQ:!fT NA PROUG NA MAD

Eur, rumm deodou alr a Z!J c'hoaz ha ne· ·!'eont, lanu·et :é

vefe, na-.drQpg, na maa·;· ar re-:inan··eo ·art"·teo~ou h-a.g -a -_dav. Mat eb tevel-a-WechoU:; waT garnet -T1.~em'a.ouezan c';w.élldÎlip­

skrivet e lizerenl;lou godCk ·ru; po·z-màn : Gant Doue hag- an _de~~ ,'inil}iget eo Nep na lav-ar ·mad-pe' nti·'deo!

. Y a! sur a-wa1c 'h, ken toc 'h eget lavarout di'oug eus :a ·Zou(> .pe eus an rtesa, · gwell èo tev.e1. · ·

Goul€nn- a raed dig:-irit' ·n~:çnOsthenos, .-·brasa prezeger:-an amzer goz, perak e. _ oa bet· 'foe·(_ d'an den· .diOu skouarn hag eun' teod· -·hej)ken !·

1','

~ « An <ha-se, einezaù a. -zo eVit disk9uèz d'€om:P _~_tleomp « Sel~ou diou wech a-ra:ok 'komz eur weèh.l. » ..

Ha s~n-t j ahn -a skriV : « Ra- vczo'- tù· ·arr· dén dà- _ZèÜu)ù. ha -g~hek da '_gofuz-! ~ · An Aoti·Ou: D'one n'eU deus .ket kOmzet··kals; Hoi·'Zalv~.r -.Jezuz-KriSt, 'nebe~d a-wale'h; 'àr .··WéiC'hèi, ilebeütoç.'h <:-'hoaz -ha san:t Joseph n 1eus · kèt _'i:nrr·'gèr 'kotr~zet _dlwar c deod hi:tg a vefe deuet- betek ennmllp.' · · '

Teodou a zo hag a jom siOul· e.V:it ,bez·a bari:éko.c•'h- a-zB i.:la gomz, pa· ve·z e'zomni-; -teodou ·ftfr ,an· b~Odvu-se. .

_Met teodoli ud il. zo bag -it da v pa ·vez ezomm da, gornz }lag an teodou mut..:seAI- zo teodou-hag a--bec·'h-t

-·N 'eo ket-mat' beza glab-ouser-, lia re· abegus, na- re· brim da. welout au ·aroug, e pep lee'h!

:Met traoU: -a· zo ha ·p'o gtveler ·e .rai'tkef ·komz en o eneb l~a- lava:r'ouf; evet ·sant,_- Per·: · « N·'oun ,:ket-- evit tevel!-» · Traou a zo ha n 'oar- kct evit o gouzanv!

N'·eo ket l'et ·d'an hoU gristenien beza ~oktm·Eid, ·me-t an --holl giistenien a · dle beza teodet mat' ·a-WalC 'h da Zifeun o Doue hE-g o Bro pa g1asker_- 0 zaga dira:r.-b:

Hcnvel ouz petra e· v'ezo -all dud pa ne -vezo Feiz ebet ken_ · war. an 'douai"~

HenVel ouz- ~petra e -vezo -ar be.d. pa -n.e--vezo:Brei.r. ,ebet .en~ nan ken~

Le:r.omp cta ·ar Sper-ed Santet- ·da labpùrat ennomp eVei ma oar hen:- 'oher -hag e ouèZo 'hot' lakat --di 'deWI·- va:_ veze -c:r.omm ha ·da gomz pa vezo" ret hag, ·en henf~, e,·r.ay -ae'ha­noc-'h, _Breit:iz _ _a-z~are,. ev~J hon,. tp:rl_ k.oz. _da.. c-'hoitoz 'be.?;a se~t, eveldo, diwezàtoc 'h, er baradoz. . · ·

'Y.' Y 'PERRÜT.

i t

i.

J.. qw

Pen.aos ne deufe ket. ···

tud Breiz. da veza skuiz 7

C'houe_ch breizad, Gwennael Laine, Aud:t:oo ,Geffxoy, Yann Gervais, Per Peres, Armarid Couer hag Yvon,·Casteret,. ta­mallet· da veza skrivet korn.zou flemmus, evid ar C'hallaoued, evel « Breiz da Vreiziz·! »· wal: di-ez ar C'houarnamant, e Saut Brieg, en noz etre ro· 14 hag ar 15_ a viz mae a zo bet klozl?:t, e prizon· Sant Brieg; daou all, Ronan Caouissin ha/ P. Lan"' dais a zo bet kraouietl. e Roazon, war an hevelep digarez.

An daru vrasa eus ar c 'hazetennou gall ne zigounnaront ket ken abaoe 4a setu aman al·' leshanoiou kaer a ·stlapont ouz pennon ar Vretoned-se 0 deus kredet oher NID. dra àa zisplijout d'ezo: «Vandales, barboUilleurs, illuminés, écerve.­léS, éonspirateurs d'opérette: r»

Pep den a-dle difenn-e wir; an Aotrou Doue, ·e,.unan,--h0r gour-c'hemenn; met, ni kriste:nien, a dle ùifenn hon hjni dre gaer kentoc·'h eget dre beg. N 'hellomp · ket eta meuli ar stoni'merien nev-ez bac 'het, met n' eo ket ret d' eomp ken nc­beud, o lakat war _renk an dcirfetourieu evel ma ra dam.

* ** Penaos ·ivez ne deufe ket daru eus h01: c 'henvroïz da_skuiza

o welout periaos _e kerz an traou 'iJ

Epad pevar bloaz hanter ez omp bet o vre.r.elekaat evï L

ma vije g-cllet gwelout bannie! _ar franki:.o:: o fiCha e-nz bor Breiz koulz hag- a-uz holl ·b_roiou aU· an- Eluop;, 250Jl00· t:~e 'ha-_ no:rllp ·a zo ·kOuezet' e kreiz ar stourrii'·hag ugellt· vl,c.az gonde al lazerei· skrijus-se ez omp atao gwestc.!snet ktr berr ha gwasket ker -kalet ha _biskiJaz llag ar:p~z a zo _gwas.1. eu gw.;­lout_ skrivagn-erien c,'hall oc-'h obi:)X:1 goap ae'lian~.>m_p; lenui.t kentoc 'h ar pez a_. skrive_ ,Guermant~s, c FigarQ. an 19 a viz mae:

L.----~--

150

Chère Bretagne! Quel Emt l'état d' â:QJ.e d'un autoriomiste breton·? Que peut-il souhaiter. qu'il n'a po:int? lui refuse-t-on de parler sa langUe? L'em:Pêche.:.t-on d'e sùiwe la religion de sa -croyance? ... Alom, quoi? Etre une -·province autonome au bout de l'Europ~, être une Bretagne= qui ne serait que laBre­tagne, avec une _capitale;- un petit -Pal:'lEiment, des do,ua{les, une industrie natio-n·aie, une petite a.Îtm.ée- et toutes les joies d'un Etat, chère Bretagne! ... Et d'abord, .où placerait-elle sa capi­tale, en Haute, o'u en Basse-Bretagne? Et quelle langue serait l'oflï-eielle, le bt:eicin du Finistère, l'aœent de Penmarc''h ou du Pays Bigouden (sjc)" ou celle du Morbihan?

HOR BREZONEG

Ho1· bœzoneg ne vefc b!t g-•vasket? lVI et l'llZ a rat'r v. axnan n r pcz ma c 'heller !

Daou ugcnt vloaz a zo ma. e 'houlennomp digor evitan e holl skollou Breü•; h:.t bep Tmch hcr goulenn -a vez roget ha stlapet en tan.

Ya! er bloaz 1938, gon9-e ginivele7, ar C'hrist er c'hrnou, cz eus c 'hoaz difenn da zeski bnzoneg '-e skoliotl Breiz-Ix_ct, •Jifenn. d 'e gom;t; el leh-varnion hag Cl' :c'hazarniou!

N'eus b.ct grêt implij anezan gand ar C'ho11arnamant ne­met p'i;n deYoa Clemencea-u, epad ar bt'E?"x<'l c'hoant è.u gnollt nour :-:tr Vretoned da heu!·{} gwadt

HOR PEIZ

Ha ma ra divalo gmmrnamant Paris d 'hor brezoneg, d'bor F eiz e ra ken di valo all.

Gwechall pa deue rouan.ed Frans da ober eur bale da V r~iz e oa evit mont da bardona pe. d'ar Folgoat-_pe da .Zante~: Anna.

Breman pa· deu davedomp unan pe unan. eus P,l:l~maù-ureziou nr v 'houarnamant, ·eve! an Aotrou Lebrù~, disul. diweza, èot ·peurlieso., evit di~eri cur skol -dizoue ne':ez,_ d ',3.ù eur ma tle beza holl gristenien Breiz, daoulinet dirak :D_-:me, en o ilizou.

N'eus den. diz~u~ ebet, e .B:reiz; kouls lava~out ha,, .da:oust da-ze,_.ne zaver -.d'eomp nemet skoliou dizO.ue. ha ne baec· nemêd ar vistri.,skol a zo e .p~mn. ar -skolioü-se. . , .

·1 '

51

Ne ga\-er gwennego ehet da rci d-a vistri ar skoliou kri.sten. ·Hagar pez_· __ ,J,;'~ü bufy,_udus~ eo e c :hellfèd g-ouzanv, tun hen­--'\~elep gwask~r,e~~ abao8 .hafit'Cr ·kant vloaz.

Èur skrivag;v~;r ga!l bennak_ a ,z~, e\-·elato,, hag .a wel sklêr, -<Bvel an AotrOU-G. de _La Fouchardiùl'e a s~riv, {,n e gÙzetenn, -il'al' 17 a viz mae 1938;.-~r -pez o_,devoa lavaret, en e raok, .an Aotron Fur; prezegér bTas Bleun-Brug Plougastel hag .an Aotmu L.-A. Pagès, unau eu.s skriyagneücu .wélla ho'l -amzer: .

Suivant 1' a·xe de notre gén~rosité 'républicaine, nous drivons trouver fort sympathique cet effort d'affranchissement, comme :.:nous àvons touj.ours trouyé sympathiques les e.tr01'ts des pe­-tites nations anne&ées à de grandes nations en ê.tualité de _provinces : jadis la Hongrie et la P.ologne; plus tard, l'Ir· lande et la Pologne encore, ont bénéficié de notre bienveil­lance et de riOs encouragements.

Depuis la guerre, nous avons vu. de l'œil le plus favorable _].<>J multiplication d'u."l ·tas de petites nations provenant d"'ù _lotissement de grands èt~~'S. Il y a -en un effort· de îfdé1·alism J

dans le nord et le centre de. l'Euro!pe, ce qni. rend de plus: en _plus difficile 1 'enseignement de Ia géographie. ·Et ~ notr~ g.rande surpTise, Adolf rr, qui anondit chaque jour .son vaste -empire, vient de favoriser l'autonomie des_ Sudettes, dont per­sonne au mori.de n'avait jamais entendU parler.

Le fédéralisme est :peut--être la 'véritable solution à un ·pro­blème ae'· plus en plus angoissant qui oppose les trop grandes -~lattons, ·sous là. menace des conflits de plus en plus catëj:a:o­~:pbiques.

La doctrine. de -Monroe affirme le droit des peuples â disyo­_.-ser d'eux-mêmes. Qu'est-ce qu-'uil peuple'? IYest une_ réu:J.i02l Cie gens appartenant à la même race.

Je crains biim d·e décevoir ou d'offenSer les sentiment: !e3 ..:Plus sacrés de nos patriotes en a:ffirlilaht que la I'acc ·fran.ç:~,ise n'existe pas. .

1\tais· il y· a une race_ bretonne fort~~ent ty_pée. Il y -~ m~.~1~ 11n6 race auvergnate. U y a une race normande. Il y .a une -:r~_ce proV~nçale .. Il y a ·une race ·alsaC:iemie1 qui esL wi~ variété _ _:perfectionnée de la race germanique. Il y .à. une rat;e béar­:naise: Il y a unt:! race tourallgelle. Il y a une race v~ndé-:inne.

' . -.,:

1[i2

Il s'es~'· :~Aême crt::e une race pans1enne assez artificielle, qu!:. -comp;rend· deUX Variétés : celle des boulevards · et cÈÜle .dt;u. faubonigs. · - ·

C'_est têllem._ent vrai qu'on dit de __ cha(!Un _d~ ·nous lorsqu'Ù.. s'(l~git--df?_ f:lé1inir'·son .caractère oU. 'de piéVOfr Ses ;éa:ctians_: cè'.::st Un 'BretOn, c'eSt ·un Normand·, où· c',e~t- uri Parigot~ __ -Et,. tout de suite, on a compris le type.

C'est nne-grànde erreur que d'·assembler dims un Parlement-­des Parisiens, des. Tourangeaux, des Breiôn.s, ·"des Périgou~. dins, d'autres gens ven'Us d'autre p3rt, et d'attendre de cette· tour· .de Babel des lois également bienfaiSantes pour tous les citoyens de la république une et indivisible_. ·La grande erreur de Robespierre fut sans doute s·a ha~ne dù fédé-ralisln.e,. par~. _réaction contre la géographie d'ancien régime. La division de la Pra.nce, en département~ déèoupés de la façon la plus arbi­tràire, n ~a aucunement atteint les anciennes provinces, où. chacun de nous à s·es racines.

Et ·nous continuons à dire : «Je vais en Touraiiie, ·je vais. chasser . en Poitou; mes enfants sont en Alsace; il. y a des inondations en Gascogne.

Comme ces noms de vieilles provinces sonnent mieux d'ail-­leurs que celles .des modernes divisions administratives : Bre-. tague, Vendee, Gascogne, Normandie, Touraine, ·Auvergne, De-de-France, Poitou, quj. sont des mots émouvants et parfu­més, riches en évocations et en souvenirs.

Il s'agit du bonheur des peuples. L'expérience a 'illonké qUe les RépubliqueS fédérales sont ·les plus heureuses, c•esi-à-dire celles qui" ont le moins d ''histoires.

y oyez les. Etats-Unis d'Amérique; voyez la république .fé­. dérale de Suisse, et pourtant, il y a une Su.isse allemande, une. Suisse française et une Suisse italienne. J'ai Ct?m~e idée qUe~ s'il Y avait une République helvétique,· -une et indivisible, ce serait la guerre civile à l'état end·émique ..

P 'f:'o ,gwi1· . e ouezer an hent a dJeer kemerout e-rit digas: . m· peàC''h perak n'her.c'hemerer ket'F

Daoust ha ne vezo· ket kemeret _pa. vezo re ziwezat f

Gwechall ha Breman

GWECHALL.;.

Betck nta teuas an lE~ d 1en em sk1gna, dl'e ar bed, e ·reY.!}· gwerzet tud, evel m·a vez gwerzet- loened~ breman.

Ar voriai;Led, n'eus_ ket keit-se, c'hoa.z, u. vù.œ prenet ha· gwerzet, troket 'ha gwall-gaset evel. chataJ; g1vazed ha mer­e 'hed; tud yaouank ha bugale, laket e vezent e 'renk an· anevaled mut; .iaboura.t a rankent dreist o' ne1·z ha ko'ueza e i:Zela stad ma c:'hell eun den koueza 'enp_i; ne zeHCd nak ouz o gwiriou a vugale an dnd, ;nak ouz o gwirioü. a vugale an Aotrou Doue; kaset e veze.nt d'ar mare 'bad, gwerzet h[( prenet : euzusa marc'hajou; an_ dra-se-a oa dec'h.

HA BREMAN

Ken el'!.zus hag an dra-se eo an trafik a l'aer brem~m ·eu":> ar re wenn, eus ar mere 'hed hag eur 3.+ vuga1e.

Trafik ar re zu a zo gellet e zial·henn; n'helier ket lavaret. kement-se eus trafi.k: ar re wenn. -

Bemdez e vj:lz tapet unau bennak, dre zindan, dre c'hevièr, -g·Rn:d ar brene.rien tud; ar re:..se a oar komz ker .Hour h;t kuza ker brao o menoziou hudur ma teuont a-benn da lakat. da goueza. en o rouejou, mero'hed ha bug-ale, a 'verzont, gou­i.7eze, korf hag ene, evid arc'hant bras, d'êun t1•afike:r: ·Jous.. be;nnak, o gwerzo, d 'e dro, d'ar re- o deus c 'hoant do c'haou{~ evit maga o. gwall youlou.

Ar.merc'hed paour-se, eta, a zo gouestlet d:'an hudurne"z; koueza a raint doun er fank; koll a raint o ene gonde bCza. gwer~et o c'horf; -dont a raint hag e vezo doBjo:r outo ba, pa vezlnt brein ·a-wae 'h, a gorf hag a ene, e vezint stlapet war an hent, eT· brasJ. 'dienez. ·

Hag arabad da zen ebet.dont da lairaret·d'eomp n'eo ke:; gwir an dra-se,,rak re wir eo; zy~a klevfee'h_an.hanter hep­ken eus ar pez hon eus. klevet ha ma· leunfec'h ali hanûn­hepken eus ar, pez hon eus leD.~ et, e c 'homfee 'h mant ret!

SELAOUIT KENTOC'H

Gwele~. !:1 rafec 'h pegement a vere 'hed a vez kaset d'ar broiou estreh gant tud faTiakr; d'in_ Amerik- ci. a enn niver bl'as anezo, .·bep bloaz; ya I bep- b~oaz~ ez a dre listri -dre dan, war dro. pemp kant maouez Prellet gant an dud faU-se betek Buenos-Ay.res hepken.

Ha ·nak a bet a vez dastumet ha kaset da lee 'h all ~ NP vezont ket kaset atao, -keit-~e dio~z ar gêr, niet,- és,eo' d'eoc'li g.ouzout seulvüi e c 'heller o c 1has pell- diouz o bro ha senl vrasoc 'h e vez gonni.degez· ar re o c 'has~

Daoust ma 1z eus savet eLn: ar broado11 eun emgleo evit difenn ar plac'hed-yaouauk minor.ezed· h3.· goUzout a rit p-at plac 'h .. yaouank a zindan ug_ent vloaz _._a zo bef .}):aset evelse betek kêr Alexund1'i : ·

Mat, er bloavez 1920- e voe kaset 64 er bloavez 1921 e voe kas-et 140. er bloa"\cez 1922 e voe kaset 288. er bloaveJ:; 1923 e voe 'kaset 474.

Hag abaoe gomzer aman hepken!

eo êt· an niver anezo v;;::l.T gresk nemet eus er minoreze'd hag ens

e'hoa?. ha r..c re Bro-Frans

An· dud dive7.et a ra an trafik hudm·-se· hcr gom, e c ':hellit , krédi, a tao e knz, rak ma. vcfent imket gand an nrCherien 0'

Tankfent paea ker hR mont . en disheol,. em·. penn·ad-, en eun toull bac'h hennak, met, m'o ·deus chans e c'hellont dastum arc-'hant bras, e ben amzer; anzaYet o deus e c'hoùnezen1, a-wechou; betek 5.000, 10.000, 150Qo lur hag ouspenn, evid cur plac!h yaouank hepken.

Pa.jen:p.on tennet eus- allevrig bfh~m :

Ar riskl a zo aze atao! hag a zo.mat e lakaat.etre daouarn. an holl vere' hed yaouank; her gQulenn ouz an -:

Dimezell l!ll. De KERMENGUY, CLÉDER, (Finistère).

~-- " ____ _j _______ _

,

An

;

ltron de Kermenguy DOUE R"HE FARDONO

1848·1938 . -

Paolina Mari~ de Saisy de Kerampuil a o::t bet g<inet e ma-ner Traonjoly, ~ Kleder, d'an 18 a·. viz here 1848; he ·mamm, eun -dime'zell d.e ParcevaUX, a_ varvas pa n'he devoa 'C'hoUz nemd pevar bloaz, en eur le?.el pemp krouadur w'<:;.l'_

Le lcrC 'h; g·Oude he maro he fr:i:ed a yeai:! "da JOm da Gastcll­Paol gand e vugale; mlo eo e h'emenf!_s ·ar. re-man () y~ouart~ ·kiz; an diou c'hoar gosa a varvM e ~.i-ei.Z .o.·brud,.; .o breur. Cil'aJ.ICZ a lakèas c . nei·;t. hag e J~iwUat~k:iZ ~ servich m', Pah hag· .a. ycas da Roni d'e ûfenll; tri blciàz é. chomas. eno; l.Ja. -VOe .dlSkferiét ar· brezel 1870; è téüas e Fi:~ns. gand à.r j~neral

Charette. e stourmas evel ar re illl hag. e v:oe gloazet gaTid ar Brusiàneù, e enigann -Brou, d'ar 25 a: viz du; eiz 'dmz­goude ·_e varve, en.ospital,(e Chateaudun.

Paolini- a gemeras -•da bi-ied èun dijeriÙl eus a __(Heder, an Aotrou Gaston de Kernienguy; eurèU:jet ·e voent, e iliz-venr KasteJJ-Paol, gand an ,Aotrou · chaloni de Kerineitguy, d 1a1·

26 a . ..;Vi:-.;·,gouer~ 18,6,9,_._-deiz--.,goun~ .santez·.;AJ.m!i . .-D:l Zeiz ·1ce tmred, dà bemp eur, ar plac 'h nevez a· -gleVas -an ofei-enn hag- a reas ar ··golnmunion saUtel, -hag abaoe,-:bep. bloaz,- ép<id an hanter kant vloaz, n('int bet. o veva, an .eil- e serr egile,. n 'int- bet manke_t morse dà gommunia, ._.o _daon,- en d,eiz-sc,. evit trugarekaat an Aotron Doue. ·

Eur -mab a deuas d ~ezo, 0 met. ne j-omas- ket béo; eun a1l ·'

deuas ·ha, bloaz gonde, ~'Ul' baotrez a varvas a-benn dek dervez; gwall a.nkeniet, nem,_;e, ez ejont da bardona gant o mabig da Zantez Anna Wened; liep OeZa en-em glëv-(_)t. e rejont o daou ar bedenn-man : « lh"'n sautez Anna, dionallit hGr « mab ;- grit ma vezo atao-·eÙJ" c 'hristen dreist, rak ken tOc 'h­« eget e welout o trei_kein d'e feiz e ka:rfe:illp e lava!'fec'h q, -da Zoue dont d 'e gere 'het diganeomp! »'

Ha se tu nebeud _goude ma oant distroet d'ar gêr, ar paotr a gouezas kîànv, gwall glanv gand an derzienn-empenn. En €m drei a rejont neuze ouz Itron Vari'a:Lourd-ha, ·war·lavar ar medesin e-unan, e voe gniet- eur burzud e kfmver ar c'hlali­vour.

Bugale aH a deuas d~ezo : pevar a Zo aet d 'a1: baradoz ha o_'houec'h· ali a· jorn beo c'hoaz, er bed-man.

Epad m'edo e Kastell-Paol, an Itron de. Kermenguy· a rene eUr vuhez eus ar re gristena; aketus e oa d'an ofisou; mat da vont da gommunia; seve! a rae he bugale, e doujans Doue ; rei a raè d '~zo skoU:er -ar· vér.tU:ziou _kristen ;' Skol- 'ga­tekiz a tae d'ar vugale; ·montafa:e àa welout··:ar 1·e ·glanv, · a1· re goz; ar- beorien; poama a rae da skigna ar è-iha.ieten-· nou ~at .-Ire RI' barrez.

He feiz a oa birvidik ha b1·as he devosio:n: e kenver ar . PRb.: _baüu vrelir d'he mamm a · oa .. bet soUd,al'ded ar -_P~:to, koulz hag;- eut breur d ·'ezi he-unau hag hé fried; enn deryez, enkrezet, ec'h en em érbedas ouz he"· gw:iz :·_ 'iMicherom·ien: ::.r c''hel~'hou katolik -a zO o Vont da' 'ROm, emezi; ke1Iit!l'a

157

-:plas, _ e11 o .. z.ou~zé )A da c'houle~m e.=;venn_oz dig8u.t -!wn· "Tad San tel ar Pah ;_ ezomm am. eus .anezi evit kenderc 'hel gant" va helltl >> . ..-

He '_fried-_ a r.entas. hag_ a zigasas d'ez1,. bP)moz Leon. X Ill. _A,Jal~lt an de1·vez-:sè, -e ~eve:r;jont ~- c;h.apeled, ojlaou, beJP.dez, evit goulenn_.eVi·{l o bug;:ùe .a-r ~'hqtS da obe_r-_bepred .. herv_ez youl n-oue!

Er .Qlüavez ~8$)3, pa varvas he- zad kaer, kannad Bro. Leot; e_ Paris,r an. It:r_:on _de ·Kermenoouy _h~- 4e fried ,a_-"deua,~ da JOlU da 1("aner koz KeTvenguy,. e parrez Klede:r; eno .e k:en­

. -~alc'ha~ .d~_oQe,r ,va4,:.w.W~- m~ e.'hellas .ha _d~ Ic,.uz.ar-W~ax- :re _ilanv a âeue ·-d-'he c''haoUt; hé dremm laouen --:-a blije d'an hoU ha m'he deus gloazet unan bennrik, n' eo na dro c 'hat·­venteZ, pa_ ·dre fallagriez.

Gouzout a· nt~- tremen ker bras -diouz an· hoU hag, en lie 'C'hèr, ar bre~oneg a ·oa er gêt; n'eo ket souez eta ·e vije Oet 1aouen o welo"lit·he:_gw:az_-hanvet w':).:r:·goulenn ali" Aotrou de Mun. hag ân · Aûbou de Guébriant, da nne1· ken'ta arBieun-B:rug, eur garg hag a vir?.S · bet_ek e :v:a-ro. Eur vaoue;, dilmc 'h e -oa; e lee 'h be7.a troe~ gan ti be-unm~, ne zonjf' nemed er l'€

ail; mol'se ne veze klevet o ldemm; pa veze 'laVaret d'ezl; « (j-oulennit ân. dr_a-man 'n dra dig·and an ..,\_otrou Doue·~ » -e hlvar~ : « An Aotrou Doue eo a --oa·r-·gw-eUa petra a zo mat Pvidon; ne c 'boulennin netra.! » · ·

Pa varvas -he fried d'an 20 a vi~ gQu~re 1920, e: kavas ·kalet an ·Jisparti, met· ne e_hanas. ket .da veuli Do'u~_!

En h~. c1ho.Zt;tt, deu(!t d_a v~za fall en he, hale, e- veze klevet .alïes o lavarout, en noz : « H9 pOlontez _ bezet graet; o va I)oue! Ta vezin beprBd laouen o .:'3enti puzoc 'h! »

A-:raok mervel, ·ne jqm_as· ket daon zevez penn-'da-benn, en be ~el~, he. daoulagad, ken. sklêr, be tek- ne~ze, a oa Serret kloz; ne ûskoueze anaout den ebet; met war he diweuz, betel>. ru·_ maTé -di-weza· ·edo· hHno -Jezuz ,~ag hini- Mari; he fater a -deue frês gan ti betek he_ zremenvan. hag eur hedi eo e roas

· be ene da Zoue d'an eil a viZ mae. 1938 . War.,ar varv-skaon ~ Oll koant _eyel:,tn"deiz_; mousê'bm1rzi.tl

a 1~ae hag ·an dud a- lavare : "« LioU ar. zimt€Iez a zo warni! » D'ar 5_.-a vi2;- mae, pa c'hoarze .an he_ol, e ba:rr :an rienv, e

tteuzas evid ar- weèh diweza liorz ha bali he mane1·, leun a

V8

c 'hlasvez, a vleun h8.g a gan, evit mont ~a ziskuiza, e tal h~ fried, e bered he flirrez; eur. ben1 tud a heu lie ar c 'horr hag a gemere perz e kanvou he bugale.

Pell e chomo er sperejou ai' g'wel eus itron g•oz Kcrvenguy, gand he bleo gwerln kann a· -rae· d-'ezi eur gui·untnn 'ken kaer, he devoa sanket ken doun, en ·he "C:'h:ûon komz cil lizer sànt Yann, abostol :u garantez : « An hini llE:; gai' Ket e vi'eur a wei, penaos- e -c 'hellfe karout Doue ha ne wei ket! » :ina skede War he zal eun eulfenn eus madele7. an Tad hag a zo en nenv. F. H. B.

.· .

.I.- BLEUN-BRUG LANuON

jj''m· 16 'riz mae diWeza, re_nerien Ur Ble~m-Brtlg' o detn grêt, .. e ti-kêr ~anuon, eur vqdadeg· evit renka a1· goueliou ha sevel ar strOiladou a zo ezomill· anezo cvid o c'has da·.benn.

0 veza m'erna redadeg kezeg Lanuon, d'an 21 a viz· eo~.t,._ ar goueliou, elec'h beza grêt eus an 20 d'ar ·24 a viz eost, a vezo grêt eus an 3 d'ar ï a; viz.gwengolo·.hag a vezo. renet gant an .A.Qtrou Serrand, eskob Sant Brieg ba Land:reger.

War Feiz ha Breiz riliz gouere ec 'h embannimp reolcnu. ar Bleun-Brug; a .zeu a roio tro d''eomp da lida; cvel m '8o­dl~et, goueliou milvet bloaz a_drimkidigez Breiz, gant hon Duk Alan, er bloaz 938,)

Pedi a reomp renerien. a:r.· strolladou kanm:ien a feU d 'ezo kemerout perz .. e kenstrivad,eg _arc 'han,._d 'ar _6 a. viz gwengolo, ·e ·La~uo1~, ·aâ rei. k.e~ta ma e''hellï'nt o hario 'd)an ··dimer,cll Gen. a· Gervenguy, sekretourez Lez-V am ar Zoneœz, mane~.·

.Kervenguy1 Cleder n,inistère}: Al leor ~ kanaouennou a 'zo_ ezomm anc,t.an evit kenstrivadt~g-"

11138 .eo. . · . . · . a) Hini 1923. (priz 20 real), e"\,id ar strolladou .<1 ziou .!::a

teir mouez. . ,- ,. b) Hag binl' 1937,· ·evid ·ar stiolladou a' gan e p€der mouez:

ar· c'harr a zo da Zeski eo kantik brezonek sant Erwan ar !nestr f?Oner bntdet· Gl!Y .Ropartz.

i

1

i 1

!

i' r

1

\

~.

1

!59

Goulenn al lem-iou-se ouz Union des tEuvres Bretonm~s. Pleyber:..Cbrist e/c, -Mme Veuve Caouissin 22-092, Rennes'.

II. ~ KERVREIZ Kervreiz eo hano eun ti_ savet e Paris da l'€i tro d'ar Vre­

toned divroet, e ker-benn Bro C ~hall; d'en èm voda ev id -ober ennan o labour breizek. . Eun· dra vat kenan eo, hag ·en doare-se e vezo· gwellaet

kalz al labour a -ra hor e 'henvroiz divroet evid .Bn> o c 'ha­vell : ar skol vrezonekJ ar studiadennou, ar pr.ezegennou ~ brez~n~ hag e galleg, diwar~-~nn .~!~izJt he __ yez, he arz~ur he g1zwu, ·he ·istor, hag ar bfoiou 'keitiek. Kement-se a· vezo grêt e Ker-V reiz. .

Ar bodardegou ken ta a zô bèt ~at. d"reist hag a ro fizians en amzer da zont Ker-Vreiz. ·

Ouspenn-se e Ker-Vreiz e kavéi· eul.lev;raoueg vi"ezonek, di­goret bep·· sadmn azalek 15 eur 30 betek 17 eur.

Chomlee'1. Rér-Vreiz èo: 43,. rue Saint-Pl::!,eidè,.Pmis VL Feiz ha Breiz a ginnig e wella goure 'hemennou d'ar Vre­

toned o deus savet Kervreiz, Ti BretOned Paris.

III. - DOUGLAS HYDE Iwerzoniz a zo o paouez henvel da genta Penn-Rener <7

Stad, an Dr Douglas Hyde, kelenner e skol-veur Dublin. An A. ·Hyde eo a grouas eun erugleo evit difenn yez kei-

tiek Eire, er bloaz 1893; 67 vloa~ en ·deus. . An dibab grâet anezan; dOOust ma 'z eo p1·otestant, ·a ze.

bet kavet mat tre, gand ai:· e:'lïardinaJ Mac-.R.ory hag lioÜ e.skibien ali Eire.

An Dr Douglas Hyde a gemC1·o ar garg a e 'boum:nei' bras Eire henman a veze hanvet gWechall gant rou.e Bro-Zaoz,

IV. ~ AR C'HEND~U'H ROLL GELTIEK Ar e'hendale'h holl geltiek _a' vezo grêt, e1· bloaz-man, o

:enezenn Mon, eus an 29 a vezev.~n d'ar 6 a -viz. gouere. Ar re o defe c 'hoant ·da vont d '_ar goueliou-se a zo pedet

-d'en em glevet gand ·an A. MOcaer, 4,. Cité d'Antin, Brest.

V.~ AII.-Bll.EZONEG ER C'HUZUL MEUR

. Kuzulierien ar « .. Finistère »,. e gorsez miz. mae, Q deus votet a-du, garid.-aï~cb.rezon.eg :}fa' gôU~rllléf "Wà vije- d.eSKê'f. 'e skolion.

r

160 --~~~----~~----

fl:ll danV€2; __ m_ist}'Î, 81' skoliou krenn hag eJ. skoJwchou. Penao_~- :-~ _--~rozo gellct hen.- desk_i er skoliou bihan, ma ne

ve.z ket d€sket, da gent~, d'ar vistri a vezo laket e penn ar : s'Imliou-se. ·

. VI. - l>IMEZIOV HOR MIGNONED

. Kelou __ s deu d'eomp ,eus dimezi Ronan CaouiSsin gand an ·d1mezell-·'Janig LUCia, kel~mnerez é skol Ursulinezed Sant Brieg,: c-'hoar ar g"itlierez -viu:det Tinaïk.

Ron'an Leon, stüdier medesin Q'and ··an dimezell 1\fadalen Marchet~ kelennerez· e Kemper.

0

Dennoz Do-iie- ha' ·sent Breiz W'ar an dud yaouank-se.

VII. ~· KANVOU

Erbedi a J'eomp ~uz hol Ie_nneriell ·: . Mari· -chOièmJ, C:'hoar _an Â. chôleau, ren·er « bnVaniez -Ar­

-vor» M:a~O e Y~treg_ .. d'an 8_ a Viz mae. diweza. E±uil Deli~Se, mato e_: Montaub~n, d'e vlo~z ,ha_pevar ugent. An A. Per Lesvenan, pers'on -Landudal, maro en e barrez

d1'e driovec 'h \rloaz· ha tri ugBnt. Doue r'o fa~don~. , '

Leon ha stndÏa :

l.A LANGVE BRETONNE en 40.Jecons-gant· F. V ALLÉE (Prudhomme; S,;,t-Brieg) ....

-G:Ç:RIADVRIG BREZONEK GALLEK, gant ERNAULT (Prudhomme) ....... '· ...... .

·GRAND ·DICTIONNAIRE-FRANÇAIS-BRETON garit __ V ALLÉE_ (Imprimerie C;mmerciale, Ro~zon

LES MO'l'l3 FRAN>ÇAIS ET BRETON·S' CLASSÉS D'APRÈS LE .SENS, gant VALLÉE (levr I) .. JAFRENNOU, Ti «An Oaled), Kerhaez (levr II)

NOTENNOU DIWARBENN. AR GELTED (e ti NOTENNOV DIWAR-BENN AR GELTED (etiVAL­

LÉE,_ >37, _rue St':-Be.:tioît, St-B:r:ieg) hep gériadur Pep levrenn gant ,gériedur ....................... .

SKETLA Si:GOBRANl ( e ti V ALLÉE)., p~p levrenn

12 fr.

18 fr.

75 fr.

10 fr. .12 fr.

.. ,

! ! 1

! 1

1

_j·

~ l

l ! ""' i .•

·"' ' ~~ i-

r

' j

1 i

i '· 1

i.

1 Klenved ar c'henou hag an dent

Tenner dent Loreet gant skol-vedesinerez Paris

A denn an dent hep poan hag a laka dent nevez, war aour h:i war gaoutchouk, hervez ar skoueriou diveza

Gwarantisa a ra e labour

RESEO A RA : Bep Lun, e LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep Sadorn, e

BRASPARTS hag er FAOU.- Ar c'habinet a goi_lsulta:tio~ou a zo digor e ·Brest, 4, passage Saint Martin, aboue eur beteg kre1ste1z, ha da

. 2·eur beteg 6 eur. Téléphone 0-16.

...- = """ ~~ ~--=-~~~~~-----~____,_..~~~--...=:~~ ~~

~ = =~-----=------~~-~~----~--------~---~~-

~ i1- Ye2c'hed ar Vugale li :{!'!~~/. -ar 44 Sirop PERET"" 1 .'~~~--

:).

t-i <'1 ..........

.~- Graet g~t louzaouenn:~:a:::av:ner ::.~=~rrop-man ' · ~ a ro nerz hag a yac'ha ar gwad. Ouspenn m'en deus eur v!az 1 eus ar re wella, louzou all ebet ne ro kement a nerz d'ar vugale

1-! hag hen. :: « Ramplasi a c'hell ervat an .emulsionou, an eol~moru, ar si- 1

1 rop Portal, ar srrop Raifort iodé, hag al!. . . » Ax vertuz en il deus da yac'haat ar gwad, ouspenn ar vertuz da zigas an nerz ~

i d'an izili, a zo penn-abeg ma n.'her roer morse en aner d'ar vu- 1"~ i gale taget gant an doken, an trousklennou leaz, ar werbl, an 1 ~~ doureier fa!!, droug-ar-roue, hag ar zempladurez a deu warJ 111 !er c'h ar ruzel hag an dreo, etc.

1 En vente dans toutes les pharmacies.

f Dépôt principal : GRANDE PHABMACIE DU PROGWI:S. ~-rue de Paris (au-dessus de l'Octroi), BREST.

'~. ,.,.,,

R~net gant-an · Ao;>. PE;RROT

KOUMANANCHOU•.-DIO~Z AR BLOAZ

Breiz. 15 lur· -· __ .--' Frans l!:a I.J"",:):-o:/ staQ ·aàü. EviA ar re a zo e diavêz bro . . . . 20 J.u;·.

Koulnahancliou a enar . . . . . . . . . 2.0 -rut·

·13 !ur . -. :.,.,. :>

KaS.it ho koumanariéhou, dre chek-_prist da -: M-. l'AD M 11~_1 S-. TRATEUR DE « FEIZ HA BREIZ », SCRIGNAC '.~:nistère).

G. C. 21.802 Rennes.

Leon ha. stndia: LA LANGUE BRETONNE en 40 leçons,

g:;mt F. ·-V Af,LÉE ·!(Prudhomme, Sant-Brieg. ~- .. GERIADURIG BREZONEK GALLEK,

gant ERNAULT (Prudhomme) .............. ,, .. GRAND DICTIONNAIRE FRANÇAIS-BRETON,

,_ ,ga;nt VAJ~.~-E -(Imprimerie· ·çommercîale, Roar,on LES MOTS FRANÇAIS ET BRÈTONS'C~ASSÉS

D'APRÈS LE SENS, gant VALLEE (!evr l) .. JAFRENNOU, Ti (An Oaled), Kerhaez (levr II)·

NOTENNOU DIWARBENN AR GELTED (e ti NOTENNOU DIWAR-BENN ARGELTED.(e ti VAL­

LÉE, 37, rue St-Benoît, St-Brieg) hep gériadur ~ep lev:renn gant gériadur. · .................... .

SÎŒLTLA SEGùBRANI ( e ti V ALLEE), pep levrenn -· ' : " •-";_ - - . '-

Selaouit mat !

12 fr.·

18 fr.

75 fr.

10 fr. 12 fr.

2 fr. 3 fr. 8 fr.

BLEU __ N RUG LANUON

Brudit an c'helou-se el!

dro d'eoc:h

GWE!\IGOLO · -1938

~· ,. .

/

·FEl% HA-- BIIIIZ 0 .. MAMM HOR BRO'

n -darn vrasa ac 1hanomp a lavare, eun ._ deiz, an Aotrou Buleon, a zo deuet da gredi eo sautez Anna' bor sautez d 'eomp­ni ha d/ eomp-ni1 hepken; eur fazi éo; sautez Anna n'eo na d'ar C'hanada' hepk;en, na da Vreiz hepken; Sautez Anna a zo d'a_r bed kris~en a-bez.

Pedet eo n 'eo ket hep ken- gand eur bobl hag en eun tammik korn eus an

douar; pedet eo gand an holl·poblou ha dre bevar c-'horn ar bed. . _Koulskoude emeus eur ger da-lavarout, eur ger ha fi'hellan ket ben teveJ, eur ger a houez. StmÙet em eus piz pellaos, eo bef -savet an holl chapeliou a zo -strew~ stank, d're ar bed, -en enor da zant(lz Anna; ·holl int bet sàvet- gant dourDt­an den; -unau hepken a .zo ,bet savet gant dourn Doue ken­toc 'h eget gant dourn an den 'hag eo an hini _ma lavare sautez Anna, he-unau, . e b~ezoneg, diwar· he femt.- - « Dibabet em. eus al lec'h-m~ .• '~a-una~, ken troet e oan outan; a11 Aotrou Doue e-unan a fell.d'ezan e vefen enoret ~man!» -

Ha -setu aze perak_ ez eo· deuet Kerannà, denidost da Wened1

da veza 'kêr-henri dévosion ar. bed kristen da zantez Allna-;: eno eo e kav ar mui~. he dudi; eno eo e vez tanaoa he skouarn;; eno- eo e vez tenera he c 'halon; eno eO e ra he burzudoœ kaera.

0 ! Breiziz, va breudeur ha. va c 'hoarezed, d' éomp da Ge­ranna, er miz-man,_ ,dreist-holl d'ar 26; da zeiz ar pardon bras, a' en em erbedi -ouz mamm hm~ Bro, rak ezomm bras hOn eus ... --e _ teufe, war hot siko'ur- : anez emaomp koll;

1

klevit 'ta kentoe/h- ha ~elit.

1

t62

.Er bloaz. 938_,- hOn tadou ~oz, _re'net gaUt an Duk . .Alan, tre­c 'het ganto eriebourieÎi. gonez Brèiz, à zistToe éus ·an harlu ;da adsevel ~ bro; · inil bloaz ares, gonde, -er bloaz 1938, 0

bugale vihan, niv.erusoc''h nive­T]].Sa, a rank kemerout, d 'o zro; .hent an harlu hag o gweler o v~nt1 a-bell bro, da glaSk o bara, evel ma ne vije ket gouest kén douar Breiz da vaga he bugale.

Petra a zo digouezet eta D?

Enebourien nevez Breiz, gwa­sOO 'h eged ar re a zo b~t tre­c 'het breman ez eus mil bloaz a zo deuet .da ober o reuz; o klask diframma d~.aneomp hor Feiz emaïnt; o klask rilouga ar brezoneg e genou hor bugale emaïnt ;_ hol ·raket o deus war ain douar noaz.

0! Anna, Mallim hor Bro, Matez: Patriœ, kemerit truez ouz ho pobl reuzeudik; petra ne vezo .ket lavaret diwar ho­penn ma n'hor selaouit ket, Anna' po.tentissi;ma; .n'ho. peus galloud e_bet ken~ . na war ho Merc-'h,. na _ war ~o Mab bihan.

OL mirit hor- Feiz splann; mirit hor Breiz yac'h ha grit ma c 'hello ar Te ac 'hanOmp a rank debri bara c 'houero an harlu distrei adarre da vro:· o M3.mm ha bez a barrek da c 'hou­nit enni o bara,- hini o c 'horf, hini o spere~ hag· hini o ene,­-er peec 'h hag ei levenez.

Evelse bezet graet.

1

Tud diwar ar kouezit

A

mez d'an daoulin

evit meu li Doue ...

<(( Ar gw1mz er parkeu 'raok pell a vo meleil Ne vanko -ket c;hoaz bara da vab den.»

Setu ar gwerziou c 'houek a zav betek va muzellou, en dei­.:ziou kenta-man, à viz gouere, o vont hag o tout dre henchou -va bro ...

En arvor ha war ar menez, an ed a zo en o bleun : bleunia ·:reont a-raok ineleni, bleunia evit gellout rei d'eomp pui,lhoc'h frouez, bleunia evit rei d'eomp elin digoll kaeroe'h eus hor

_po an. A o selJ.et outo oc 'h houlenna breman evel gwagennou aT

_mor bras, ouz o gwelet _ken uhel, ken seder, ken beo, n~g' e -kavomp eo aet breman pell diouzomp an amzer-ze, ma tao­.lemp an bad ken munudik èn douar.

Gwelloc 'h e komprenomp hirio_ oa mat, oa just d 'eomp har1 ·

··er boan, evit sapura gwelloe 'h ar pez a welomp breman dirak hon daoulagad --hag a ··zo evidomp, tud diwar ·ar mê.Z,.dudiusa

----taolenn a zo er bed. An ed o tarevi eo ·a ro d'hor parkeier o-gened _hag o sked.

Eue an douar, ar pez a ro d 'eomp a wella hag a gaerâ eo -"ttn ed.! Ha n 'eo ket evel respont Doue d'ar goulenn ankenius ~a rcomp d'Ezan er Bater, pa lavaromp : « roit d'eomp hiriO­b,_or bara pemdeziek ~ » Ha n' eo ket an ed eo a deuio da- Vez a

,.ar .. bara a zebrimp evit mezur hoi.c'horf? Ha n'eo ket an ed eo a deuio aa veza an hosti a vago hon ene- ken alies'- en­

:krezet gant samm ar vuhez·'Y .An ed o tarevi, bep bloaz d'_ar-mare, ha n'eo ket c'h<_>az

:ar merk skiera e kerner. Soursi an Tad a zo en nenv eus e ---vugale a zo war an douar~

~·------------------------------------------

Pa welan·_an Parkeier leun a· z:anvez bara e sav ennoun: droug ouz. an · dud-s~, ke!J- stank en ho1i- amzer, tu4 a' n'ebeut­a feiz, kren~rien, hag a ve.z atao o~klemm, 0 lenva, dre mac fell d'ezo muzUla galloud ha madelez ar e'hrouer gant _o skiant verr ha fallak.r ..

Doue Hen a zo bepred feal~_ bepred madelezus i Perak an den o wele~ p'ep t_ra o tout atao d'e boept, ne-.

deufe ket da gaolit eur · fizians divrall ~ Tud -diwar ar mêz, dirak ar parkou ed o tarèvi, kouezit

d'an daoulin evit meuli Doue: « Hepda:ù,. neùa ne gresk- en hon douarou Eus e -zourn hepkan e teu an- holl vadou. »

Dirak- an .eost o vont adarre -d'hon :digoll eus hon labour,-1

sonjomp- _en Hini hen ro d 'eomp, sonjomp diskouez d '~zan: hon anaoudegez- vat. ·

Re wir eo, siouaz! Epad an hanv, da amzer an eost, p'eman. holl vadelezou ar c 'hrouer, dispaket ken splann, dirak an daoulagad, ·eo e teuer d 'hen ankounac 'haat- ar muia.

Mare ari .eost hag a dlefe dongen an .4ud da veuli ha d:r az-veuli o Zad eus aii nenv, a zo ali~s eun amzer a yenien._ hag a leziregez evit an eneou.

Hàg. aman eo mantrus an digareziou- m'en em harPer warno!

Diouz ar mintin war zigarez :ina-- vez savet an heol araok: an dud. ar-r~ man n/o deus ket, war -0 meno, a amzer da goueza -d ''ah daoulin evit ar bedenn. Mali eo kregi gant ar labour t Pa z_eu an noz, e c 'hoarvez henvel, abalamour ma_ vezer chomet di.wezat er park, ne vez ket amzer da zaoulina ... Mali eo mOnt da repoz!

Ha_ d'ar zul, war zigarez m'en em gaver skaiz,_.e klasker an oferenn. verra ha_ n' ~us m'Qi a neri àa -zizrei eun eil gWech

· d'an iliz, evit ar gousperou. Diwallo:r_np ne zeufe Doue, da skuiza ganeomp d'e dro, ha-.

d'hon dilezel :

« Kemeret ha chom hep re1

Lak ar garantez da Ckei. »

L. B.

' l

~~------~~--~~--~------------~--'"5 . -; ' - _.,,. -.: ·: -- ' - . - .

rr~~~:#~ft~~~~~~~=*'~~ ) Eu r' vretonez· yaouan k -~ \'::::rÇ~~f~:Jf~~ç~~:~~~~:!J

IL GAJ,L\)UD AR MAMMOU

D'an 29 a viz du_l909, kleier.iliz Plongerne;.g&nd o moue­_-zwu kel laoueil, a embann.e ez oa ·ganet, er baÙëz, ·eur gris­-te~ez muioc 'h, Aldriana Fichoux. Badeze-t e voè ·_- gand an Ao. -Floc'h, hirio persoun e Çarantec·. , ,,,,

Kerkent ha: ma tigoras .. he spered d'ar ·wiütl~ez·;·Jl_ag he .e'halon',:d'ar gara:nteZ, aked -ar baOtrezig oa··bez_a:·hellvel ouz he mamm;- én eu:r vro griste:c. evcl hon hini, ~'h~ant bra:::;_ ar bugei a gar e dud, eo baie war o. roudon. Ar .gaî-à:ntez eo a ra il'ezall mont, dre an hent-sè, an·~tosta ma:.·c'h~ll d'~

gerel).t. )i:un de~,z, unan eus .. he mignonezed a JC'houlennas ou~ Adrianà: ·

- Pehini ~o a garez .ar· muia, da dad pe da van!}n J

- Va c 'harantcz evi t va zad bug evit va rilamm. a zo kf'T 'birvidik, emezi, ma nf' ()UZOnn kct .pe hi:rii C Î~:-Ü'Un?U muia.

0 k~rput he . .mamm evel, ma rae, n!eo ket sOueZ'nS he de fe poa~et gant kement- a youl da yezà henvei''OtitL En en:r ,c;kri~a eur ger ·-d.~1f:~~benn mamm .ar Vretonez jra_ouank, So<L~ ~r Borgn; hor ~!ç.ppj':_ eci enori mannnou_ k.risten boo· .. bro. F(l.L_ -1out' _a ra gapéoi:1]1.· méui_i--:~<lreist-holl ar vaheZI l~uze~-~~fr-.reno-t~, eu-~~ fa~ilh,, _ _.~)~~~anteZ·'<P~Ue_ hag_ a~ _nesa .. 0 s:e!J_out. out-0; <J b~_al~ .. o a~üf~ëla:. r~h eur. V(ihéZ ka er evel o hini. · ,-

1 .

* **' BUHEZ KUZET

Beva pell diOU.z trouèz ar hed a zo eun eien('.nb' · :i· ëur.ustcd. An eneou a·.-'ê~1'"em ro ii~zevri··aa z3.rempredï'i'àileritezio'n aT

lied, ·ne: dint netiieur kaer 'nag eürus : peurliesa e sank en no 1uablmou lous an techou ·fB..-ll hàg-· e pou:ez warnQ.--s'arnm· .poun::: :ncr ar pee 'hed milliget. · · ·' ·

··---------------

~', ' r·--

~63

$plmm _·ao- ar .-w,irionez-~e èvid:·_ho);' ilta;ll}rnou kriSten,_ ha gand · eyez. ec~h en· ém z~wW.lont int-i h~ o bugftle dio•ur.:. Sklabe~ traou direiz' -~- bed; a ~mmad-tdit ·r.urllmad, a-d_rél:\z:. ar e'hantvejou, -_e skignont eri h6l~~- toyez go.urc'hemenn an. AotreU Dolle-: . . .. .

« -·Erit' IJe~a dén :D:tat, ··heUilhit lez~iin :boue; Na gari-t""tr'aou ar bEi<11 ti-aoU {:1- __ g9,ll an ene. »

Beza kuzct e<Doue; en eUr obè.r· hon deveriou .e.,/itan cvei' m'eo ret, Set1!llUt~n e~S ar c'henteli~u kenta a_ zeskas .Adriana o selaou h-e _wui:nt..D;l. hag o sellout- outi. Koulskonde, kelri~nt:-s~ ne vire ket Oltz ~. v_amnl da ober eun digeffier lru::men r-d 'an dud a deue daveti; ar pez ne garie ket, eo redek heb ezomm · a gleiz liag ~1 iehOu, evit strani diwarbenn an dra-man hag-­an dra-hont, e.vi_t koÜ an amzer ~ komzon goullo ha didalvez_ N'edo ket heb anaout ar e'homzou-man 1eun a fm·nez ~=.

« Etou:ez- an dud, be weeh ·m 'oun bet, Disternc 'Jh; df:n oun distroet. »

lia neuze e~r Vamrii vat a; dle ·. àalc 'hmat kemerout preder gand he bugtd~ evÛ(_ o sevel .'4·er~ez Doue. Poagnet- he·;~de~il-- · da zig~s dà wir ·ar ~'h0mzoli :

_« Eur . v~~- den er, diwar he ûad,

1 Ne zis:Çro ]<aJon na lagad .. »

Arabad na_ deufe· den· da. rei ine-Uleüdl à'ezi_/ evid·_ al labour· l~ r~e :··~~ ·e ·k~'·an -izelded a gal(m ... Ousp~~n1 _~redi st~~­a rae :- :a;l la;bolii.-- a· zo evid ·-an -den hag heri!JÙiit a -die he?" 10 ~has -da bemi: gwe1la n;t~ c 'hell. Pegen · t~l'i_&PduS eo, d'an

.:..dud' , a zianavez -a1. Jezenn-~e _ douget gaut ~~;:itê~reL etw­zell wa:r ~ull6z_~;: :h():r __ mammop, kriste~, evit k~~t __ s_~'!·wr diwarn.Q! ~ '~'!/kët,, dre o -c 'homzout- eo. e t~.S~ent d 'ebJU))' karout al laibour:;:·":n:tet- pel! diouz la.gad an dud ·ha dinàaR lagOO Doue~, e.- kall.On.t, dre o __ ç.l)erou~ kaerder· ha brasd<'r. ·;tJ

labour. .

« K.a.eroe~~,h- ·-W al labo-ur ·eget ·na deo komzou; Heb ~ l~bou;r, M' boned a zo divlaS d'~u· .genou.»

Dreîst-hoU~ d;tè. ai-labOui g:f .. u.t e km·antez .Doue, e ·c~ou:.:.-. ne.zOrilp_ -~ b;m."àdOZ. KaroUt Doue·_·-setti ar g~lcnuaü_urcz. t&.f · vou:dU:Sa 'a;: I'e&s · h€: 'malnm ·da Adria~a. -

167

E KARANTEZ. DOUE.UG AR WEltC'HEZ

P~nws ne diidfé. ket hor · e ·,halonou · ~d. al levell-ez , hag ~u anaoudegez Vat, pa welomp'.erv_at :reg~r hl'as __ ·_e~-- k~:antez. hor mamniOu_ e~t· l)o.uèl D~ezo, ,gt1!l_de_ da .zone, l;lâ. da V~j,_ ~0 e :tleomp ~n _e~aa da danva a~ éürusted_:' a- gayom.p; oc'h heuilh- ar gou:ro-'hemenn diskennet eus an nenv war an .douar: « Tec'hit peU -dionz an droug ha grit ar vad.·» Dalc'1imat iut bet pleget -war hon ene evid h0r Slk~m·' d~. j?IP. di.bec 'h ha da greski er c 'bras.

-Ar gelenuadurez-se n'he deus ket mankeÎ- 'di:t. Adriana. ... :Mliioc ~h··~eget -ar- -~-'ho:mzou koulskoude, ·a~· :.s~O~~;~::iou: o · ·.cteu,;

gallourl : « Keleun ha'det war·-~ beP skouer vat A ûgas founnus an di-evad. »

Abred, ar bug'f'-l ·a c 'hellas gwelout an ~ked he de_voa ;he mamm d'en em ziwall diouz ai" pee'hed. D'aoust CVar fiûa:n ·vras he devoa e madelez Jezuz, he aon da iiSplijout d'ezan n'oa ket bihan. Onspenn eur wech,eo bet kle:iret 'oc'h anzav: «A ma oufemp petra-èo ar pee'hed, ne gouezfemp._ke~. emian.;} Pa glevas, eun droig bennak,. eur · gomz hag a oa eun ta:rr:unig dizoare ne voe ket evit -mirout da ziskouez p(lgement a boan e rae d''ezi an dra-ze. EViti n'he defe neme~·: kr{"..det kailhara hè. muzellou gand an disteia -komz divalo. Ahes ·e- lav-are d'he­bugale : « Va· Ziad a garie ke:p.an an. Ao. D.oue; aon en devoa da ~izcnti out~n; ne lavare· morse an diste;ra _komz noazus. Bezo~np he m'el outftn! ;»

Karout Doue eo eu em ziwall · diouz- ar pee 'hed. N 'eo klf:-t &Walc 'h. Km·out Doue eci dreis.t-holl Ober ar· ~ad. Da etH" vamm ·a familh, ober ar mad he-rvez- ·ma· -fell: galit DouC,.·. -en_" :rei ·:a 'eza11 bugale. yae 'h · a -gorf hag a- ene, Dre :.ah _ h~nt-w.~~ · eo· .-e t~ti da · gae1·a:lt · '-he _-t~n~:_.J~a- d ';hm: '_.sa:·etei>-' Evit .. ,;~as ~a -benn al 'labour talvoud~s-ze,' peBez' feiz -kTenv · eo ret d ';.-;,r vatnm kaout! Ma mm AKlrüina a vage he feiz· ·er- bedenn, e sukramant ar. binij_enn ~- ;reseVe. h,ep. miz, .ha_ c.'hoaz .-0 ·tOi;ia:Jt ·bep sui. ()UZ · sakra,:mant. an A_oter, .oc 'h ~e~~ilh -ga11d ev~-~.- o:flson-~ Iliz, o lenri ·an A viel hâ. )eofiou:s~nt.el:..t:vel_~~ar ___ den ... «.~~-~-11 -~n. Nenv:», .«·.À.n Eüriou- sante~··"'\···- .Dre~~t~~~l~1 - eJ! ... ~·m .. _bl!J.f,mt -~"1- rae kement en lliz, ma ·-lavare, eur WEich,, ·-da -unnn ·euB lw

168 ')_·, '

. . ,' . - -, <-- \. bugale .: «-1\{orse_n.'oun be_t inc;met .en -ofisori, h'cms. fo:rz pegeit int bet .. ~ »' _ - . - . . ._ _ · .-

Ali deVoSion."v.r-as .'he dèvo&. -da _Basion hor Zalver he c 'heu~ lJ-~Ùe -~-r p~anio~ st~ ouz --:4~V~l:).Qu he· stad._: Poa:g~Ht a _reas­

/fYe _da zila 'e eùe·-_hc~(bug~l~- an ·_dev:_qsipn gaer:..ze,. hag evit-se e· :teske -d 'ezo l_avarout, ·pa drenienent ebio_u eur _groaz, ar .bedenri-man -: · - .

« Me ho salud, kroaz venniget, Ha kement k;maz a. zo ex bed JezuZ, eu hO c 'hreiz krusiüet_;· Evidpmp, -deus e wad skulièt. »

Karantez evit Doue ne d~ _ket hep karantez evid ~r \iVer­c 'hez . .Adriana a zeskas ive ga:q.d ·he mamm karout an Itroun

, Varia. E bro Itrcun· Vari~-. ar Follgoad, ha. Rumengol piou ne garfe ket ar Werc 'hez_, hor mam~ ker madelezus L. ·.Araok mont da gousket, 'Soaz ar Borgn, goude beza poket d'ar C'lttist, 'a -boke :-.da skelidcnn ar \Vere"'hez, a oa e kichen Jie _g'\:\•elf'; ·ha -gtlnd ar rozera en he_ dourn ha.g an Ave :Mari:'t_ wa.r he ill-ilf'éUOu, eo e .sarre he daoulagad. ' ..

H.B. (Da genderc'hel.)

E\lnJg Arv·or D!.am mignon mat Evnig Arvor.

~a. -é -lon. baour '.zo,~ ac· ha~ ret ,~ol-let am :

rrJ)~P #_) IJ .J'4Jil J.tmrll ® ~t ~~--,,nl1fl,eun e11n Ka:-ret 0! Pe-\,tsz I{~IJ:z.!

•

Va ·c'h31on ,baour"--'zo gÛtc:'haiet : Kollet _ ~m eus

Erir mignon~ eun Evn karet; 0 ! Pebez keuz !

GouiiO da n'eiz, · -goullo ·aa· glud. Nijet_ out kuit! ·

Va c'halon baour, rannet ha mut, A ouelo d 'i~.

Ne glevin mui __ da vouez'tetier War lein ar skourr,

0 richauat drant ha Seder; 0 kana flour:

Ne glevin mill o tregerni, An draofi.ienn c 'hlàs, ·

Ne glevin· mui o tasseni, · Ar- menez kvas.

Ne glevin muî da delemi aour, 0 Barz brudet !

Ne glevin mui va Evnig pao ur, Pell eo kludét.

/

;perak, perak, Evpig mibin · Out aet keit-all? Perak, perak mont k~r mintin

Da vro :ar Gall~

-Distro, distro, ô Làbousig! Va Mignon mat,

.Ma. klevin c 'hoaz da vout:!z dousig \Var lez ar prad.

Distro buan, distro d 'az neiz, Kuita Bro-C 'hall!

·Bro ·au harfu,; drasterez Breiz, Hounnez 'zo faU!

Va c_ 'halon baour· a: zo mantret ""Glac 'har· ha keu~ ( ·

Va Evnig mat ·!zo dianket, · _0 pebez reuz!

Lao-qenanig Breiz· .

1' .,'-:-

/

170 ~----------~--~--~----~-----

ANNAIK

E.Bro-Wened, en eur bai"I'e.z vihan_, -e vev-€ Per, eu! labourer· koz,ha n'en devoa b.et, en e- v.uhez, nemet ·aoan ha -displi.:. jadm·; y~6uap.k fialll;ID e 'oa e'hoaz, pa gollas e' vamm_ hag e ·-dad a eil-zimezas -gand eur vaouez fallakr a veze heb ehan 0 skei war ar c'hrouadur.hâ ne-1·oe tamm boUed ebet d'ezan .. kouls lavaret; .,an; .... tamm-·lm.ra>zec·'h-~a·;.ve:zec:st·t~'d-'-ez-ân:~gana e lez:-vamm a. ve~e ken kalet m~ ranke e zouba- en dour sklêr, a-ra ok hen debri. Kaset -e veze da loja: ~r c 'hraou, etre treid ar zaout, pee lochenn -ar c'hi a roe eur plas d'ezan, en-e ·gichen, hag a zelle outan en e~n doàre truezus.

-Per n 'anavezas morse teneredigez ha· k~rantez em· varum; n'oa nemet trpilhou, en dro -d'e: gorf, tok ebet wro· e Benn, botou ebet ouz e dreid, bepred diarc 'hen; e st;lake e zent, gand ar riou _ er goanv, e veze ki guet e- dreid gand ·an drez hag' ar vein·en-hanv hag er gêr _n'eù devoa da c'hortoz nemct kon;tzuu,.:flemmus ha .. sellou _fall.-.4a b~ao d'eziul è'hoaz pa ne·

goueze ket :ar vaz warnan. · Pa varvas e dad- 'e voe kaset ·e1:·-mêz ens· an ti gand e1u

vaouez di~ergont hag ez eas ·da· -Ze1;~cha en eun atant_, ·aem­dost d'e gêr·; e. bae n'oa ket--bra.S, met-1oj~t-ha bevet eon

ha ·ne e 'houlemie ket hirroc 'ih. · D'e ·zeiz. vloaz war nugent · e titilezas gand -a1· v~.t.c--:~;:, mu.~

·plac'h :yaouank- fur n'he· devoa ket eul lia:td wa1· he hano, hag ez ejont o ·. daou da VQ-va en el1n ti:-soul, er penn-aH &'a•· barrez: a-benn--bloa-z e- teuaS -·d-~ezO ·e.ur-- ,Jnab, me.t -,al' vamm yaoua~k siouaz,. · a. vru.'VaS eit ·dervez gonde ar _-vadiziant. · Per a': bmmias' muioc 'h :mui d-a c·'hounit ba1oa à 'e vabig- · ha-d'ezan bag--an: amzer :a yeas:en dro;- ar tnab a zavas'-hag ~ zime~as·· gand eur benherez- -he-· dev~a -cun hante1· mil fas

douar· a leve. · ·. . ~~ll tieg<:-.z ·ne· ,jomas ket-' pen, -Cil e Zay_; aT vriejou- a vOO

da-stti,met .gand an ·Ankou, -·elil heVelep .sizun h~ 'Per _a- j?mas ada1Te e-unan-J})ênli wài- aii-'dOum·, gànd .em· _baob·e?..Jg:-vlhan,

··---------;,_-

i

J

' '

.: .. •

l7tr

Annaik~~ê:hano~ ha:.n'~e_de:voa ket a vlOaz e'hoaz mat-l'l,--walc 'h, pa varvas he _ zud.. : '

_ Ha ~rema~ -~oUt ~o- ~ao~ _a:.~~~- ar· vere 'h vilJan _h~~-­an ~ad .. koz:,~ an e~ o -~Ikour ~glle; ~ ~ .devoa- an '"ffi.l'Ous. egik>. laouen e oant en .despet d '_·o faourentez_ rak a A.............. · ri -. 1 1 a· ' ; ' ' ' ' ~ '-"6"'r_e ' o-qe, a ~ouene __ rgez n e_o _ket stag ous ar bin~idigez, ha_mu{oc'h a dad . a vez . ~elet ·o c1'hoal'Zili __ ·war .. (;"lur Hexn: mt!i!L f'f:,>"ed war eur bern aour. Annaîk à_ oa ·kOant ka drant_, trOOt da- o-0 _

me:ret ~ -vuhez., .. eV~l·_ma, telle, la,.botirerez· hà _kempenn. A:za.~ a. rae ar bo_ued, trel a rae an douar el liorz, poania a rae da z1skouez, aD;âo;adegez-vat d'he-· Z~-ikO~, eri-)dev6a po.aniet -ke­me~t- ganti. Eur skouer e oa d'ar Plac~hed yaou~ ali : ~,e ~ ae morse eus ar gêr n~med da vom.t en iliz, met beindez avat, e ranke mont d'ar vourc'h} diouz ar mintin, d:a glevet·: an· oferenn ha da gommunia « da glask nerz -eiriezi da !:!'CU-

·derc 'hel gant va labour. ' , ' 0

. ~taok m_op.t ermêz eus an .. liz,; ne v anke mOrse d'en em:. drei_ ~uz skeudenn Sautez Anna ha d'en em orn~hedi ous h~­fab:"Onez; eur skeudelil.n e oa, hag a· oa henvel QUS ar. skeu~ dennou ~ --~:l~r e hoU ilizou Breiz; hoU 0 anavezomp. Sautez ÂJll~, -~~t .:he ~r_eiii:lll~ nt~.~~~_pp:s--~'a -.ven~~ !~y~ret .d '~r ·re he fed_ · « Bezlt d1enkrez, Bretoned karet ·-''\va~· e' vez · ·t h "k · · ' emaoun en o _s1 ~nr p 'oc 'h eus ezomm, ha, dourn va Mab bihan ho pe,nmgo_. » Annaïk a vefe, frealzet _ha kennel-zet bep tr.o ma_ e :hou~enne ,s,koazell digant sautez Anna· gouaont a . lte devo 8 .__.l .-.- · ' Iae . _ a_,. er an:w.oz, eur vamm-goz; ha fizhms }_~e 'devoa enni.

·Buhez an .·d_en ~ar an dOuar-man ·n'eo ket h>·-. ha p di. t - . u.' - er,. ~er~ _gand_ar .l:loan hag an trubuilhou a o~. :ialleet daou p~

&rt_U1f~---~_·o~1 .. Kr~ e. oa -en e. ze~ek ~a :tri-Tigf:nt~ ha n'eo k~t--:gweH~t..- ~_.-.reer d '~n oBsd-~·e ~ -·Do,nt a relis:~ .;.e ~~·ankas: c~om_ en e wele, heb loc'h; e vere 'h vihan ne e-'h{;l-]1~ ket mo~t dwutan, pennad ebet; ne c 'belle ID \li,. zoken, moJlt d-'an .ofe­l'en~; en eul. lee '.h d~stro oa sa-Vet aù ti; eun taT.&.m: geun fall a r!_tnke. da drellZl evlt paka an hent; karget e ve.'i!!e .ar. bouteier g~nd~ an ~dour-gwern; Annaïk hag he zad-koz :ne :reent ket eur van, evit-se1 p-'oant jrac'h 6 -daon, met ar ~'henta a 03

to'l:J.·et gaJJ..d-~ gozni hagar plae'h·yaouank.ne g-J·ede·ket ken e le~el e-unan. 0 veza m 'oa kén diês-se· mont beteo .. an ti ne den.e -penn.:.kristen ebed.d'O gwelët-! li~g an anizer~didrne;.

--· ---

.a '~ âe eri dn~ a tao, hag an· -Ankou, k~n didrnez all, a_ dostae-sioulik. ·

. Eun dervez e vo~ ~koet Annaï~ o . sellet ouz ar pôtr- kOz~ .dilav_ar war e wele, hou ar maro -. varnan ! Gwall- O'l3.c 'haret ·e c~hellit kredi, ec'h en em di:tolas d'an daoulin·en °eur oueia' · hag. e 1akeas' he holl feiz eri he fedenn! Petra bennak ma ·n~ · 'z :ae,ket_ d'a·n iliz, ne vanke morse --da iavaret -he Fater haoo he ja~eled penn--da-benn, ha d'en en;I erbedi ous_ sautez. Aima~

« Patronez ar Vretoned, emezi, gwelet a rit_pegen n~c'het -« oun ! ne deuy den beteg eruion, rak n'eus lleinet , iagerin -« vardro an ti; va zad-koz a- zo dare da vervel ha n'eman -<< ket ar poent d'in da vont eu~ ar gê~! ha koulskoude, e -« lezel da· vervel, heb beza bet e- zakramanchou ne rin ket!

' ' ' -« An Aotrou Person n'oar ket eO -diSteraet tad-koz, anez e << teufe d 'e welet; kerkoulz ma 'z eo ous e dud klanv! »

A vouez Uhel he .. -devoa komzCt, ha Per a c 'hellas chacha .eus· e galon W.ar e vuzellou, eur_.ger: «Y a, ar beleg! ·kerz d'e gerc'l;tet! »:

Met,. kerkent ha ma voe echu. gan ti he fedenn, Annaïk a welaS an of, o tigeri ioustat, g·oustat, · hag e chomas souezet. -o welet! o tout en.eti, eur vaouez war .. an oad a vouSc 'hoarze -outi, gand. eun dremm koarit ha laouen; en dro d'ezi e o·a. -(_:ur _vantelf ;rouz_; war he fètirr,.' ~un c 'hougoul a ··hevelep -li-ou; he· hleo a. oa gwenn-kann, he- daoulagad. madelezus, he moue'; :flour!

Dont a .:r:e.as heteg ar. penn ùhelâ, hag ·e lavaras :

:- « Petra gleva-n ~ en em gavet -mat oun, evit doare, da - « zee 'ha 'da zaerou, plac ~h yaouank Y daoust ·hi keinènt-se a « ankelil az pelis i1f ha diwatbenn petra Y »

- 'Û itron! erne Annaïk o tifronka muioc'h-mui; g-ant « Doue hag ar· Wel"c 'hez hoc 'h degaset aman! Ne ilac 'hOc 'h ket ober "é-Ur ·vad evidoun _ha me .d'am zro; a vezo ho servi­-cherez beteg ·ar maro ha dreist h>

- « Ha: 'pe seurt va:d,, .va merC '.h• a .c 'hellfen oher evidout'? « gant plijadur her grin, ma 1z eO em galloud --hen obet ..

« ~ Me·~·ho· ped,. itron ·-vat,_.livirit d'an Aotrou person «do-nt da rëi·e sa:kramanchou_â'ain zad-koz a zo>·o,v-onf·da. « vervèl! GWelit hoc '_h-unaii -~ :.Pe stad em~,tn! » ~ -« Arabâd eO d 'Ü failgitl-Orii, eine ar vaouez; mont a.

« rau wa~-~un da. gere ~het ar helég. ·

•

r l 1

173

~Ont 1

a rae_s--;e~mê~;~:hag. abenn · ·eu'r penna-d e · teuas eitdrO,_ gand- an Aotrou Person·; Per a voe nouet; ar -beleg a roas-4'ezan ah ~bsolv~nn, ha, gap_t dev:osion, e- r_esevas e ,zoue .

Ar ·v?-ouez dizanve~-- a, -r~sponta::; -d'ar- pe:dennou, ha_ goudeze- , e choma·s ·gand Annmk' e-kig.hen. ar g-w~le ;. etre 9 diwi'ec 'h 'e· tremenas ari tad-koz, araok ·an -noz, hag an- itron_ k_arantezus ne yeas kuit; J?,em~t pa oa ~renket an traou en ti, ha· laket. Per war ar varv-skaon; Annaïk ne glevas mui hano anezi.

Hogen, epad an -amzer-ze, ar sakrist· Fauch Jegou, n oa. dies· e, benn! en iliz e oa bet, goude lein, o kemperin an traou Wardro an aotei-,_. abenn ar zul, h3.;, p'edo arru ei- mêz, e~cho-;mas mantret o ";elet goullo plas santez.---AnnaJ . ·

- « Petra 'r foultr( emezan; al laer a zo bet en iliz !' « skeudenn sautez Anna a zo aet ac 'hanen 1 Kaër en devoe­« furchal e kement korn a oa en iliz, ne gavas 3eurt ~

.;....__; « Yann al Lipous emezan, en deus graet an taolr, lw « kuzet ar zantez, dre farserez! Gortoz, ma liyirin d'an Ao­« trou person ! »

Ha Fanch mo~t d'au daou-lamm beteg' ;:u_- ptesbital. Pa glevas gnnt J aned e oa aet an Aofrou person da di per goz e yeas d'e ziambroug, hag e reas ar gout d'ezan penn-da-benn. Hag o daou, d'ar red, d'an iliz,- ha klask, ha turia e peb· lee 'h, met ne voe ka v et skeudenn ebet! ·

- « Iskisa ma kavan, e~e an Aotrou person, eo n'eus. aet nemed an dra-ze gand al laer! eur skeildennn he-~ 'he devoa ket kalz a dalvoudegez; ha n'eus aet na kalir, na kroaz,. nag ostansouer ... nétra.

Met, piou a voe sebezetoc 'h c 'hoaz diouz an noz pa yeas. d'ober tro an iliz araok sarri an dorojou~ Fanch-'ar c'hlo­c 'her, Fauch j egou, pa welas en he flast adarre o vouzc 'hoar-. . -- . - . ' -zm ouz a~ dud, sautez Anna, distroet d'ar gêr! -- :

- « Chê! emezan, n 'oun ket dall koulskoudé!- ha: n 'em eus-bet banne ebet hizio!

Echui brao a r<:t· an istor, ha kement-se a zo mat : Annaïk a en em dennas; nebeud gonde, en eur gouent e·

Gwened; k~merout a reas evit hano lea-nez, hano :gantez ·Anna mervel a eure koz-koz; ne--vefe graet anezi nemet: «Al Lea­nez he deus gwelet sanfe.a-· Aima.

Tennet diwM" danevellou,- an Aotrou ·de--_ Parscau gant TINTIN ANNA.

• ::E EIRE (Iwerzon.) ·

E Eire ez eus bet votadeg; kostezenn an AotTou .de- V atera ·.he rleus bet an tree 'h war ~ holl gostézennOu all p 'eo gwü_; ~he .deus he-tinan 114 depute -pa n:·'o deus ·an holl-gQ!stezEmnou . ali nemet 65.

An doktOr Douglas Hyde, rener~meur Eire en deus kemeret -e garg a rener meur d'ar ?5 a v:ezeven. diweza, il:irak an

.. aotrou de Valera, hag hoU bennou bras all ar C fHouar­_namant.

Meur -a 'brezegenn a zo bet grêt e iwerzoneg endra ma ten­ned 21 tenu kanol en enor da Rener-meur kenta Ei:i·e, _enezenn ar Zent, ar genta eus an hoU broiou keltiek he deus gellet

_gounit he frankiZ.

GWIRIOU BREIZ DIRAK AL LEZ-VARN

D'an 22 a viz mezeven diweza eo bet barnet 'e Roazon. ·Gwennael Laine, Andreo Geffroy ha pemp eus o c 'hamaraded tamallet da veza sk.rivet war mogeriou tiez · àr C 'houarna­.mant, e Sant Brieg hag e Roazon, komzou hag --a ziskouez ne blij ket d' ezo gwelet Bro-C 'hall o waska Breiz ev el ma .Ta. Galvet o devoa an A. Perrot hag an A. Guyesse da vont -d'o harpa.

An- A. Perrot, gonde beza anzavet- pegement ez eo ret mont, :hervez spered an Iliz, dre gaer d'an dud ha naùn dre heg, .a ziskouezas peger breset eo, er skoliou, ar gwir- striz en deus bugel Breiz da veza kelennet e yez e vamm. A4alek amzer :Brizeuk betek 1 hon hin, emezan., ar C 'houarnamant n'he -deus ket graet eur van evit klevet klemmou Breiz, war _ar poent-se ~ .ara bad eta d 'ezi beza ker souezet-se ma teu tud yaouank

a zo da skuiza A beg a c 'helier .kaout e:t;~.no, met etre ar pez o deus graet

]wg eun torfed ez eus kemm. Ar- brasa torfetourien eo. ar ':roe a venn mouga hor yez

·_na labour milR:,~t ar re-;ma;n __ a-_ QJ_eomp dispenn hep paouez:

. ' 1

,--------:-----:~-~---~- 175 - -. /-' ' -, _. ,

An A. Guy esse a ziskouèzas ·gonde _ e __ oa ret da V reiziz :stourm ivez _wàr- daehenn _a~ _pQJjtik:._ evit_. gellout ·dont, a-benn --da c 'honnit ar frankizOu kollet.r· e· amzer an DiSpac 'h, breman ez eus s~iz ugent ':lOa.z. Ar p.evar '·alvokad hela var, an A. A . .Mauger, eus a LanuOn, 'Bertrand, eti.s a R:o~~on, Sorgniard, -eus- a Vrest ha J aigu, eus _a Roazon, a lakeaS gwirimi sak:r :hor Breiz da skedi dirak al LeZ:-varn hag a zifennas ker· màt .ar re_ damallet ri:la" c 'heller lavaret e vijent bet absolvet ma vije bet gellet heu ober.

Daon pe dri miz prizon o deus bet d-'an hirra . Ar -hern tud eus o anaoudegez :deuet da glevet o barnedigez

-a stagas raktal da gana « Bro Goz va Zad ou » en dra m'edo ar seiz kondaonet o tizrei~ war o e 'hiz, eus al lez-varn d 'a:r prizon.

Kalon Breiz a dridas en deiz-se, e Roa?on !

BLEUN-BRUG LANUON

'I. -_D'ar zadorn, 3. a viz gwengolo, da 8 eur, diouz ah noz, beilhadeg vrezonek, e sal vras an ti-kêr.

II. - D'ar· zul,, 4 a viz gwengolo, goude lein, war ar mar­-c' 'hallac 'h, c 'hoariou, korollou ha kanaouennou'. ·.

Diouz an· noz, e sal Sant Yann, daon bez nevez Hamm, ·war -o c 'henta , lamm.

III. - D'al hm, 5 a viz_ gwengolo, Studiadeg war adren­kidigez Breiz

DiouZ' an noz, oc 'hoariadeg vrezonek adarre e sal Sant-Yann;

IV. -.D'ar meui·z, 6 a viz GWengolo. Da 8 eur hanter, -oferenn ar Bleuu-Brug. e iliz -._sant Yann ar V ali. An Aotrou -Serrand, eskob Sant-Brieg ha Landreger, a brezego en ofe--renn-se.

Raktal gonde an oferenn kenstrivadegou ar e 'han, al lenn, au displega hag ar prezegerez~ · Gonde lein c ~hoariadeg ha kaniri .

V. - D'ar merc'her, 7 -a viz gwengolo, baleadenn evit mont da bardona war bez sant-Erwan,··da Landreger--·ha-wai -àaehenn Lanserv, ellee-'h m'-eo bet_-trec'het,-da vat, an Nor--=rnaned, · gan~ Alan al LOuarn, brernan ri1il bloaz.

An dll:'d: -yaou~~_k a. ye:p.n Jœrneret_ per_z-·e keiistriv.adeg ar :prezegerez a zo pedet da rei o. hanOi ou er ID;iz""man- pé d'an A. Moal, Rener « Bred~z >>, Coadoùt~ -pàr G-.ringamp pc d ':u1.

·_A. P.errot, _ R~ner ~eiz _ha Brei~, Scr}gnac (Finistère).

WAR-DU Alt PAL, Gant .plijadur hon eus digoret ha l€mnet eur gelaouen...11

n'évez trimiziek, 72 paj_enn enni, war..:dn ar, Pal, renet ga11} hor mignon niat Herve Kerhor; skrivet eo e btezoneg hag­e galleg.

Ar goumanant bloaz a goust 25 lur hag an niverenn 7 lur 10 .gwenneg. '

Kas al liziri hag an arc'hant d'an Aotrou Noury, apothi­ker, Plonevez ar FaoU. K.· R. 25. 874 .. Roazon.

Buhez hirr ha Iennerien nive~s d'ar gelaouenn nevez:

DIMEZI

Hor mignon .Yannig Moal, euS. a Gastell-Paol a gemenn d'eomp e zimezi gand a~ dimezell Janed Meriadec, eus a.

· Gastell-Paol ivez. Hor gwella goure 'hemmennou d'an daou zen yaouankha- bennoz :Ooue warnd.

EUREJOU

·Jan Mari Edern, eus a Gersaudy ha Mari Floc'h eus a Bout Rouanton, a zo het eureujet, e Kleder, d'ar 17 a viz mae, gand an A. Roue,· rener skol Blouescat·.

Paul .V elly ha Mari Loeiza Le Jeune a zo bet eure jet, e­Kleder, .d'ar -7 a viz mezevenl.

. BADIZIANTOU

H~rve Rouè,_ ~enn 34 _Valy, a zo bet badezet, e Kleder,. d.'ar 7 a viz. -m.3.e~ .

Yvona Creac 'h, eus ar Roz a zo bet badezet, e Kleder, d'an 19 a viz mae.

K~VOU

Erbedi ·a reomp ouz hol lennerien an Itron de Guébriant, pri-ed _an Aotrou· Herve de Guebriant, rener meur_ Syndikajou Landenie, Ïnarvet e··Paris hag enterret d'an deiz kenta a viz gouere, e Kastell Pao!.

_ ,:r~n.er dent ' . Loreet gant-- skol~~desineréZ Parie

A rlenn an dent hep poan hag a laka dent nev.~z, war aom· , ha wa.r ga.OU.tchouk, hervez ar skoueriou' 'diveza ' · · ' '-'

Gwarantisa a ra-~ labour L'i_

,-;-;•

tl' ~--;~ = Ye:-ie~d , .-~i _,, Yug~te >"'- -- , -~

~ :\ ::~~ ~r JJ Sirop FEAET''.·- .<J.,· ,_, ~ "-... ,?f!"'-_ - .. . .

~~--~ Graet -:t louz~uenn:~=â:::av:ne~ ::.k;:op-man 1 a ro nerz. hag .a yac'ha ar gwad.-.,Ouspenn m'en deus, e"~KV4U .. '

eus ar re wella, louzou ali ebet ne ro kenient a nerz d'~ ~ale

~·· ha~ ~pl{JBi a c).hell e~at-:~;~~nou, an .;~;,;;,/~.si-

1 rop Portal, ar sirqp ij..yfort iQdé,, hag aU. . • 11> , Ar vel'tWir enc-• ,.

1· deus da ,yaè:haat ar gwad, ouspenn ar vertuz 4a zigas a_n ~!' j. d'an izili, a zo penn-abeg ma n."her roer morse en aner d'ar vu-

1 ~a-le taget gant an doken, an trousklemtou leaz, -ar werbl, 9.n

·ii _ do~eier fall, ~eug-ar-roue,, beg ar zempladurœ, ~ ,deu war-1 ter ch ar ruzel hag an dreo, etc. . "' l : ~t.r e ,, ~ r --~' ::

1'1 , En vente dans coutes le,s pharm~s. __

1 Dépôt principal :'GRANDE PliARMACIE DU PRQ~, y 2, rue de E-4is :(au-dessus de l'Octrôi), BREST. .>:''" ' -

~~ '"": ~'-*"'! l ~~ ~~ ,,. ' if =~ {

~--.

FEIZ HA BAEIZ Rienet gall.t an Ao. PERROT

------~

KOUMANANCHOU OIOUZ AR BLOAZ

Breiz.... 15 lur -~ Frans ha broiou stag outi ...... 13 lur Ev id ar re a zo e diavi!z bro . , . . 20 lur Koumananehou a enor . . . . . . . . . . 2:0 lut•

Kasit ho koumananchou, dre chek·post da : M. l'AD M 1 N IS­TRATEUR DE « FEIZ HA BREIZ », SCRIGNAC (F:nistère). C. C. 21..802 Rennes.

Leon ba stndia : LA LANGUE BRETONNE en 40 leçons,

gant F. VALLÉE (Prudhomme, Sant-Brieg._ ... GERIADURIG BREZONEK GALJ.EK,

gant ERNAULT (Prudhomme) ................. . GRAND DICTIONNAIRE FRANÇAIS-BRETON,

gant V ALLÉE {Imprimerie Commerciale, Roazon LES MOTS FRANÇAIS ET BRETONS CLASSÉS

D'APRÈS LE SENS, gant V ALLÉE (levr I) .. JAFRENNOU, Ti (An Oaled), Kerhaez (levr II)

NOTENNOU DIWARBENN AR GELTED (e ti NOTENNOU DIWAR-BENN AR GELTED (etiVAL­

LÉE, 37, rue St-Benoît, St-Brieg) hep gériadur Pep levrenn gant gériadur ................... .

SKELTLA SEGOBRANI ( e ti V ALLÉE), pep levrenn

Selanuit mat !

, l;) fr.

18 fr.

75 fr.

10 fr. 12 fr.

3 fr. 4 fr. 8 fr.

BLEIJN RIJG LANUON

a v.-,zo grêt · d'~n · ], 4, ], 6, 1 a "Viz

Brudit an c'h~lou-se en . ~'

GWEN GOLO ,. dro d'eoc'h "1938

i l 1

74vet BLOA. VEZ - Nnn 8 M1z EosT 1938

FEIZ HA BREl% Breiz o ouestla ar Frans

d'ar Werc'hez i)

Tric'hant vloaz a zo, er

bloaz-man, abaoe m'eo bet

gouestlet ar Frans d'ar

VV el·c 'hez; rnat, eul leanez vrei­zat eo a IakaS ar roue Loeiz XIII da ginnig

e rouantelez d'an Itron Va­

ria ha setu amah penaos

ec 'h en em g€­meras.

E Montrou­lez, eur gêr gouestlet d 'a:l'' 'rV erc 'hez, a-bell 'zo, rak a-uz he mogeriou e we­led, eun tom'.' par da hin-·-

178~--~------~----------------~--Kreizker, tour iliz Itron Varia ar V ur, e oa· neuze eleiz ac._ diez leaned ha leanez"oo, leaned sant Dominik, leaned s~nt Fransez, Ieanez~d Karmel, leanezed santez Ursula ha Benea--dezed ar C 'halvar. ·

Etouez ar re ziweza-man e veve, e hanterenn genta ar xvnvct kantved eul leanez hag he devoa kals da c 'houzanv·­hag a oa tost he · c 'halon da galon Doue : he hano pa oa.. er be4t oa Anna de Goulaine hag he ha11:o leanez Anna Mari Jezuz stag ouz ar Groaz. Ganet e oa bet e maner Poulmig"· e parrez Lanveog, e eskopti Kerne.

W ardro ar bloaz 1638, an Itron V aria a en em ziskouezas,. eun dervez d'al Jeanez sautel-se hag a zisklerias d'ezi ar­c.'hoant he devoa ec'h en em oue.stlje ar Frans d'ezi." Ha setu_ aman penaos ec 'h en em gemeras evit kas he c 'hefri:di da . . benn.

Beneadezed ar C'halvar a oa bet savet. o urz gand an:. Tad Joseph, eur c'habusin, leshanvet «l'Eminence grise»·­hag a oa bras bras e c 'halloud war ar c 'hardinal de Riche­lieu, mestr-ministr ar Roue Loeiz XIII. An Tad Joseph a ana­veze ar V amm Anna Mari etouez holl leanez~d e urz; gou­zout mat a rae ar·berlezenn, gaer ffia·oa. MiroU.t a raer atao-" al liziri a skrivent an eil d 'egile hag hano a gaver enno..-­dres, eus gouestla ar rouan te lez d'an Itron V aria.

An Tad Joseph a lakeas al leanez da vont da jorn da:· gouent Pari$ 9vit ma c'hellje he bleina êsoc'P. a-ze, ,war henL ar zantelez. ·

Difizians en devoa, evel an holl :dud a iliz, eus ar bur­zudou e kleve hano anezo; gOulenn a eure testéniou; digas· e voent d'ezan hag e kredas rei da anaout d'ar roue, drezan:: e-unan, ·pe d're Richelieu, ar pez a c'hortoze ar Werc'hez:: digantan. Ar Frans, en amzer-se, a oa bras h~Y enkrez. An Aotrichianed a oa en o g8Jloud ar Bourgogn hag· .ar Pikardi ;­kemeret o devoa Corbi ha Corbi n'erna nemet tregont leo·· diOuz Paris ; en. e strafuilh ar roue a en em droas ouz ar Werc 'hez; eun den troet da. bedi e oa hag e kavas mat Ô ber­ar pet:· a c 'houlenne al leanez vreizat 'diiantan.

Ar. ·gourc'hemenn da ouestla ar Frans d'ar Werc'hez a;,

voe douget d :an 10 a viz. c 'houevrer 1638 ha d '~i- 15 a viz­eost, eus an hevelep blûavez, e .~bbeville, war dalbenn ar

179

brezel, at roue a ouestlas e rouantelez d'ar Werc'hez hag a heulias ar prosesion graet wal'" .e urz· hag a yez nevezet, abaoe bep bloaz, da hanter-Eost : prosesion le Loeiz XIII.

Ha setu aze penaos, pa deuas · dourn eur roue da ober ar walenn a dlee skoulma hailo Mari ouz hini ar Frans, an dourn-se a oa renet gant hini eul leanez sautel ginidik eus a V reiz-Izel. ...

0 Itron V aria, bor Rouanez hag hon Dukez vat, set.u aze petra he deus graet hor Breiz evidoc 'h, breman ez eus, tri c'hant vloaz; siouaz, ne 'z. a ket kaer an traou ganti, en amzer-man ma venu pep tra koneza en e boull, aman hag e lee:'h all. An dud ·dizoue a venu a-grenu he diskar ha n'eo· ket souez.

Eur Vreiz nac'het ganti he Feiz ne vezo mui ,Breiz~ kollet he devezo he gened, he c 'hurunenn,, he ene; Bro ar Feiz, deuet da vez a bro an dud dizoue, ne vezo . mui" Breiz~ 0 Mari, pellaït diouti ar walenn-se; mirit hi; diouallit hi; astennit ho tourn d'he difenn ha grit ma vezo gwir a tao ar gomz a lavare eun deiz eun dijentil breizat, e Montrou]e». end-eeun, da rouanez Frans he devoa ao:un na vije c 'hoariet eun drQ gamm bennak d 'eZi er gêr-se :·<<Doue :ra viro Itron -~ biskoaz Breizad n' eo bet tru bard ! »

Evelse bezet graet.

Pennad diweza ar breze,genn a reas an Tad Tonquedecr. S. J., _e Itron Varia Baris, d'ar 15 a vtz mael 1938. Ar breze­germ en he fez a gaver e « Bretoned' Paris» mezeven 1938.

180--------~~----------------~~-

ir4tt:#Jtt::#Jtt::#lt::#~:#~:#~:#~:#~:Y. lJ Eur vretonez yaouank ~· ~A~~:(~~~~~~~

E KARANTEZ AN NESA

Karantez hor mammon kristen evit J ezuz -hag evid e vamm .a zo bras meurbet. 0 cfharantez evid an nesa a zorbirvidik ÎVie; 1·a~ an hini a zo k"àrantez Do_ue };Lag ar Werc 'hez en e galon a dle, mar deo gwirion o er'harantez, karout ar re ali. Gourc'hemenn Doue d 'e vugale eo heman:

« Bugale Doue a dle bepred .. « Evel breudeur en em garet. »

Al lezenn-ze a jome bepred a-us da spered mamm Adriana. Pa ràe unau bennak droug pe boau d 'ezi, .e f~lle d;'ezi par­do uni raktal; dioustU ive he-, deveze glac 'har, pa zizoueze ganii noazout da eun all. Lavarout a rae alies : « Ne gaTfen ober droug da zen. » H3.g aon he devoa d'heu ober. Selaou a rae mouez ar garantez a lavare d'tzi :

« En da galon lak trugarez, · Ha strink pep kasoni er mez. »

Ret eo beza klevet ar vamm-man o kaozeal eus eneou koue­:r.et- ·er pee 'hed, evit gouzout peger bras oa he- zrugarez ·evito: Eun droiad, e komzed -d~razi eus eun eue en devoa,, dre eur gwall-bec'hed_, kollet e vrud vat. Evit s·antelaat ar 'gaoz, ar vamm gristen~ o sonjal· moarvat e trugarèz Jezuz evid ·ar bec 'herien, a lavaras : « Ar paour kaez eue a c 'bell c 'hoaz en -em zasprena ha beza ken uhel ha· ni er baradoz. :-> Al ma karfe, an dud a ém ga v ·sautel war o meno, elec 'h ftrailha brud an nesa, kaout truez outan, pedi evitan, pebez gwel­Jaenn a vefe e touez ar gristenien! N etra gwiroc 'h eget komz :ir fur :.

« Ma ve pep kalon truezus E ve muioc '.h a dud eiirus. »

D'he mab et da veleg, -ar varnm gristen-mall he deus bet l*varet meur a wech, -ken entanet oa he c'halon a garanteZ e~id an_ eneou gWasket gand an droug pe art boan : « 0 va

181

mab, bez' mat evid an eifeou, bez_'- trugarezus~ trugarezus! »-Pegement e karie ive ·a·r beorien! Pa oa bihan, Adriana

a wele an digemer a rae bep gwen-er,. ·he mamm, da eur paour a deue da glask àn aluzenn. Pa veze graet enklask evid an Iliz, he devoa aon ne roje ket awalc 'h .. ®un dro, e lavaras ,d'an ao. kure : « Marteze e roan re nebeut. - Eun hanter re a roit, erne ar beleg, lremerit an dra-man; ho fawllh a: ·zo ni verus, hag ezo-mm ho peus d'he skoazella ·ive. »

Karout a rae, en eun doare dispar, parrez Plougerne ... Pa .zigase ar c 'hleier, beteg-hi, glas eur c 'haOn v e veze ra-ktal lavar~t 1···w <<De profundis». Ha~t e ff.lle d 'eû f!Z afe umm bennak eus an ti d'an enterramant ha d'ar zervich : -« Kar eo d'eomp, mignon eo d'eomp »} emezi o komz eus an ùen tremenet.

He c~harantez evit Breiz a oa bras ive. Stag oa ouz ye:;; '- ·-~~r liag •JUZ giziou fur pe zantel hor bro. N'eo kct gant eur galon laouen e wele maiDmou o tilezel yez hon tadon evit d{>SK13.'o bngale eur briz-c'haHeg.

Gouzout a rae an hini a zeske, _da genta) ur bTewneg, ha, da c 'houde, ar galleg, en deus muioc-'h a ouiziegez. Eun deiz, e tenas an Ao. 'n F.skob David d'he gwelout.

« Ao. n' Eskob, emezi, n 'ouzounn ket kalz a c"'halleg ... - Galleg awalc 'h evit kaozeal ganen, a respontas an Es­

kob. Dale 'hit mat d'ho yez k:1er ha à 'ho kiz-ion san tel. 0 si­kour a raint da ziouall ho feiz. Ha neuze, Breiz ne ve mui ker kaer ma ne ve klevét enni yez karet ho tud koz, ma ne ve mui gwelet enni giziou sautel an amzer dremenet.

• •• Kalz eus mammon kristen 'hor bl"o a en em anavezo er sken­

denn re zister hon eus roet aman eus unan ~n('zo. Pa glevas. Soaz ar Borgn e oa monlet buhez -he merc'h Adriana, e ka­V:as dies : « Perak, emezir ober traou t'lv-else~ gwelloc 'h eo pedi eviti; ele~ ~ ober trOuz en dro d•'hc hano, ez eo gwelloc 'h he lèzel da zis_kuiza, er peoc 'h, e kousk ar maro. » Peurliesa e tremen vertuziou ar varum e buhez al' verc-'h; setu perak oa ret }avaret.eur ger daoust m'heu displ.i.jf0 d'ezi diWarbenu Soàz ar Borgn, mamm Adriarca i 1ichoux.

H. B.

182

En eur savetei an doruar

eo e vezo salvet ·ar Vro ~

E fin miz Mae diweza, Emgleo katolik ·eskopti Cahors, er c :hreizteiz, a vode eur c 'houec 'h mil bennak a wazed, e Gramat. Dirak ar bobl tud-se dastumet dirazan, an Ao. n'Es­kob Mou~~aron a reas eur gaer a brezegenu diwar-benn al la­bour douar.

Ar c 'homzou diskleriet gant en Eskob-se a zo ken poue­zus, ha ken gwirion ive evit hor mêziou a Vreiz-Izel, ma ka­vomp mat lakaat eul lodenn anezo aman, dirak daoulagad lennerien Feiz Ha Breiz.

Boude beza diskouezet gant peseurt spered e ranker la­bourat war :dachenn an Emgleo katolik, ar prezeger brudet en deus lavaret : « 0 saveti all douar koueriaded, en eur sa­« vetei ho micher eo e salvoc 'h hor c 'hornig-bro, hag ive ar « vro a-bez. A! an douar, hon douarou-ni, _nag ez int dudius « da welout gant o zorgennou hag o c 'hompezennou. Ne skui­« zan,_ en eur vont hag _en eur zont, en va zroiou, o sellet · « outo, ha n 'hellan ket miret da estlammi ha da lavaret : ne « dlee ket beza kalz a vroiou all hag a ve ken kaer ha. ken « pinvidik! »

« Met perak, mignoned ker, ez eus hi1'io koummoul ten­« val o paTa a-zioc 'h d'an holl draou-se a garomp kement; « perak e welm· ker stank a. diez. sarret, hag a atanchou « dilezet, e lrreiz hor mêZiou; perak ar vuhez a dec 'h hi kuit « eus al lee 'hiou-se~ graet ken brao, evit he gwaskedi hag « he skigna?

« A! ma kerrdalc 'her da dec 'bout muioc 'h mui diou~

« an douar e vezo graet gant hor bro, ha _ne ve2;o ket pell « Rak arabat e ve ankounae'haat, e'houi, labourerien douar, «· eo c 'hoaz al lodenn vras eur ar vro.

-« Gouzout a ran, ar bolitikerien, a zo du-hont e Pariz, « n' o deus dale 'hmat en o ginou nemet komZou flour evit

j

183

·---« al labourerien, ne glas'kont, emezo, nemet vad ar bobl, vad « an durl a. labour, hag en eur lavai-et kement-se, ne. sonjoht

-·« nemet e labourerien ar c 'heriou.

<~ Met an dud a labour, met ar· bobl, Pi du int llemet -« c ';Il oui. N'oc 'h ket hepken al lodenn v rasa eus ar vro, -<< e·'houi eo ive al lodenn dalv.oudusa, ab31amour ma roit -« d' ezi, hep eh an, ar be vans ne c 'hell~r ket tremen hepdan. -« Beva e 'heller hep termaji, hep sinema, hep tiez-kafe, met -« ne -vever ket hep ar bara hag ar gWin, frouez ho labour.

« Ha dreist holl, en ho touez e 'boni eo e chom bepred -« ar perziou mat-se a ra nerz ar ouenn; eus ho kreiz c 'houi, « eo e teu. ar vro da gere 'hat, a rumm da · rumm, an dibab « tud he deus ezomm evit kas he c 'ha.rr ~en-tdro. Gellout ( « C'hellfer c'hoaz kreski ar veuleudi-se dleet d'o micher o

--<< lavaret : rn 'he deus bet hm:: bro an trec 'h, ma 'z eo cho­« met digabestr, war-lerc'h ar brezel bras, eo abalamom' da « nerz kalon he labourerien douar.

« Ha pa z 'eo ar wirionez kement-se, perak ive en holl « lezennou bet fardet, nevez ':zo, evit gwellaa.t stad an dud -« a labour, n'eus bet graet netra, konlz laYaret, evit ar « goueriaded?

« Ret co, hep dale pelloc 'h, c rofec 'h :dn glevout o moue:r;_, -« nann a-dra-sur, evit hada freuz, ér vro; met evit ma vezo « rannet an traou gant muioc 'h a lealdedJ evit ma ne cho~ « moc 'h ket c 'houi, hag a zo o v aga ar re all, a tao da ziwezrr, -« e lost an daol.

« ·Hogen ·ho mouez, mouez hoc 'h ezommou hag ho kwi­« riou, ne vezo klevet, nemet en deiz ma vezoc 'h dourn ha « dourn unanet, en deiz ma vezoc 'h bodet e Emgleiou krenv « reizet gant tud eus ar vicher~ gant tud a benn hag. a valé -« bepred gant eur Spered kristen.'

« D'al Iàbom-se, d'en em starda muioc'h an eil en-'dro « d 'egile, eo e rankit staga, er c 'henta amzer.

« KoulskoUde, ha poueza ran war va c 'homzou, ma c 'hou­·« lennan diganeoc 'h poania d ~-en em unani ken etrezoe''h, « ll'eo ket hepken evit gounit madou an douar eo, daoust -« pegen leal, pegen talvoudus bennak e c 'hell beza. Her « gwelet a rit, koulz ha me, ma tee 'h an den diwar ar mêz --« war-du ar c'heriou, eo alies dre m'en ~deus araok dilezet

l84----------------------~~----~--« e feiz. An douar en deus ezomm da veza sklerijennet gant­« sklerijenn an Aotrou Doue evit _gellout en em ziskouez en « e sked hag en ë ga er.

« Ret eo kaout skoazell an :r;tenv evit ive kaout .nerz « da zougen samm- ar poaniou a c'houlenn digant an den. « Ret' eo ~edi_ e- ProVidans Doue evit chom start CI,'-sav di­« rak an d:tein a ziwan ken stank war an hent. Ha dreist­« hoU ez eus ezomm da veza kristen da vat evit sevel eur « familh grenv ha niverus, gwella pinvidigez 'ar vicher. :R.ak «el l~tbour .douar,_ muioe'h eget el Iec'h ali ebet, ar maen-­« diazez eo ar familh niveTus ha krenv.

« Ha setu "perak, rei ar feiz d'ar re o deus he c'hollet,. « he lakaat da zihuna, da lugernî eus enr sklerijenn dom­« moc 'h er c 'halonou m 'eo kousket enno, setu ive war beseu:rt­« danvez e c·'houlennan diganeoc 'h poueza en ho prezegenn « hag en ho studiadegou.

« A-benn breman, a drugarez Doue, al labour-se a zo­« boulc 'het brao gant yaouankiz ki·isten ar mêziou, omp eu­« rus o saludi ·amant gant leveuez ha karantez. Ra vezo ar « baotred yaouank kalouek, a boagn da nevezi ar vuhez « kristen en hor parreziou, skoazellet gant o breudeur 'ko­« soc~h eus an Emgleo katolik, hag _holl asamblez, o savetei « an douar dre ar groaz, hag ar groaz dré an douar, en· eun « hevelep taol; c'houi a zigaso ar silvidigez d'hor bro; »

L. B.

DELIG 0 VONT D'AR BOURK

Delig a zo seiz 'vloaz abaoe ar foenn; eur pl~c 'hig fu tet, hep lâret gaou ha dilu mat en he aferou, nemet eo eun tam­mik aonik.

En deiziou-mari, he mamm he c;'hasas da gerc'hat .euT podad jistr da di ostiz haOn ar bourk. Delig, gant aon da goll he arc 'haut, o lakas 'harz ar _pod.

An ostiz hep sellet, a gargas. d'ezi he ficher : - Ha da arc 'haut plac 'hig, emezan pelee 'h erna' Ûelig, ken ruz he felin ha kribenn eur 'C 'hilhog, a respon-

tas 'n eur blega he fenn : · - Barz fons ar_ pod, Aotrou l

•

Muioc'h eget biskoaz pedi a zo d;eomp 1·ed, Pedi a-zoare, nann d'ar rerl,

Pas eUI' wech na diou wech, met bemdez ha bep1·ed.

Pa gleo war-du an nenv eur bedenn o sevel, Doue d' e hoU aeled a ro urz da devel.

Hep par eo he galloud hag eur buge! a bed, Gant beg e vez bihan a gas en dro ar bed.

Ar pee 'he1·, en iliz, a glemm, e toull an nor, Endro d 'e goustians chadennou dir a rlorr.

Eur c'hoz-plac-'hig a feiz, zoken hep _gopal krenv, Gant eur jestr enz he dourri, a vunt armeou adrenv.

Al labourer a c 'houez dindan an heol bero, A dap glao, dre eur gomz, da leunia e ero.

Ax bedenn hon di wall diouz dant · an diaoulou gonez Hag a asro kalon d'ar reuzeudig a gouez.

Ar bedenn a had joa e dounder ar sellou Hag a skuilh kaniri war bleg ar muzellou.

·Ar bedenn a ra sent ha,_ ma feil d 'e\~mp, wa1·cfhoaz, E douar Breiz-Izel sent àll a vleunio c'hoaz.

Doue da neb e bed birviken ne vanko, D' e vouez ~a d' e ezomm e skouarn ne stanko.

Eus ar bedenn 'n eus graet ale. 'houez arc 'hant e di Ha d'an holl eo gan tan aes breman. pignat di.

Er bedenn, gant Do'ue, eo bet neiziet ar peoc 'h, Ha neuze, Bieiziz ker, me oar mat petra reoc'h.

Pontmaen, 30-3-38.

J. L'HELGOUAC'H. O._ M. I.

181'>

1S6 ,.. M.arvailhou ar Vam-Goz ·~~

~-~----------------~---==9~·--Koz-koz oa p'oa marvet : pemzek vloaz ha pevar-ugent

-€ vije bet d'an nevez-amzer; eur vaouez diskarg oa, drant, ha sounn he fenn ganti atao! bez' e oa eur varvailherez evel ma n'eus ,ket kalz ! eur vaouez hag a ouie · eur beru traou. Sklêr oa chomet he lagad, ha lemm he zeod betek he deiz .J.iweza! Sal hon divije dalc'het sonj eus kement a lavare. dreist-holl pa gomze diwarbenn an amzer goz! met, siouaz! ar xe yaouank a zo eun tamm rliempeun ha dievez! ober a Teont ranellerez eus lavarou ar re goz, ha, padal, ma· karfent kompren, ez int kenteliou a furnez, danevellûu talvoudus ha Plijadurus, ha ne vezo mui klevet hano anezo pa vo aet hon tud da anaon !

An hini goz-man a oa bct akuit war bep tra, en he .amzer; eur vaouez a benn hag a skiant, mat ouz he amezeien :

N'he devoa ket he- far da ba.ka unan bihan nevez deuet war an douar, d 'e lakat keillpennik én e ga vell, da gana .J'ezan sôniou -lmer! ped 'krouadur he deus ranket gour-va­dczi ~ n 'eo ket ae& ,gouzout! Ida bed he deus. gwisket o dilhad da vont d'an iliz~ ha roet ali d':o facl'on, d'o maeronez, d'o lakat e hano o zad-koz pe o mamm-goz, pe, da vihana, unan bennag eus ar familh : «ar re a zo· er purgator, emezi, a vez diboaniet pa vez lakct ar re vihan en o hano, hag eun enor eo d'ar re goz a zo e 'hoas war an douar!»

Ha kaera pedennou a deue gan ti dirag ar maro! pa veze unan bennak war e dremenvan 'ne ehane ket da bedi a vouez uhel, ha tre ma veze, da· c 'houde, war varv-skaon, e t~bune, betek dialani, litaniou ha pedennou c'houek, desket d'ez1 gant he mamm-goz he-unan. N 'oa ket pinvidik, met, keit ha m'he deus gellet, he deus roet he frof d'ar zent: eur c'hroueriad-ed, .pe eun torchad-lin d'ar Werc-'hez da c'houel ar Chandelour; eun dousenn vi ou da e 'houéliou Pask; pevar real da benn Sant-Yann, hag eiz real ellinsel a lakaer er feunteun~ gonde beza frotet dour ons he daoulagad ha laket ive en he din­-vrec'h da gas kuit an boan-izili. Sant Alar, paeron ar e'he-

'

r r 1

!

i

1 : 1

1

..

1.7

zeg, Sant Herbot dioualler ar zaout; o deveze ive bep blOaz eur. gwenneg- hennak diganti; ha mat oa da hedi, an dud her gome, ha pa veze klenv unan ben'nak gand ar c 'hlenved­hirnez n'oa ket gwélloc'h egeti d'ober an naved tu-pe-du; ma vijec 'h bet enkrezet diwarbenn eur vioè 'h pe eul loan klan v, n'ho poa nemed eur ger da lavaret : « Pedit Sant Alar ma pareo va.marc'h; goulennit -digant Sant Herbot parea va

, bioc 'h; setu pevar real evit ho poan, mamm-goz! » Ha raktal e stage d'en em erbedi ous ar sant!

Eun tamm deskadurez he devoa : lenn a ouie e galleg, e brezoneg; daou leor koz he devoa bet, evit triwac 'h real, pa voe graet foar er presbital, w~1· lerc'h ar person koz; hag unan anezo a zo br·asoe 'h ha pommeroe 'h eged leor an A viel a zo war an aoter! En hennez e lenne kement tra oa tremenet er vro, gwechall-goz, abaoue N evenoe bete'g an dis­pac'h! o deski a 1·ae !dindan envor, kouls lavaret, ha pa ve?.e hano eus eun iliz, eur maner, eun emgann pe n'eus fors pe­tra, e tisplege ar pez he devoa lennet en he leor, pe gl· gant ar re-all. M'ho pije he c 'hlevet o komz diwarbenn ar c '.hleier, ho pije bet plijadur! •

C 'hoant he devoa da lavaret en devoa ar c 'hloc 'h eur e'horf hag eun ·ene; rak badezet e vez gand oleo-sakr, ·evel eur c'hristen, hag hano eur sant a vez roet d'eZan; gwisket -e vez e gwenn, ev el eur c 'hrouadl.u, eux vouez sklêr en deus ive, hag ar penn-uhela anezan a vez graet empenn anezan.

« - Me gar ar c 'hleier, emezi, a gemer perz en hor « glac 'har hag en hol levenez; a gant evit hor bugale, a lenv « war hor beziou digor; a ·zon kel laouen evid an e11reujou! « a ziskouez beza doaniet pa dosta an Ankou! a zigas da « zonj d'eomp, bemdez, eus eun Doue en em e'hraet den, eus « ar Werc'hez, e vamm. En noz, e tav ar c'hleier, nemcd 1mn « tan-gwall a vefe; ha p'oa beo va gwaz (Doue r'her par­« douno) e oamp, boazet, hon daon, da zevel da hanter-noz « da lavaret hor chapeled, e.vit ma savfe atao eur bedennig « bennak warzu an N env, pa renk ar c 'hleier chom mut en o zouriou! »

Lavarout a rae . e oa e kêr Rouan eur . c 'hloc 'h bras, e .hano Jorj Amboaz. a oa daou-uge_nt mil lur a houez ennan, ha tregont troatad en e dro! met ar ,c 'hiz eus. ar c 'hleier

188

pounner-ze a zo abaoue an dekved kantved nemet ken, rak,_ araok n'oa nemet kleierigou, hag ar c'hloc'h kenta a zo bei graet gant Noe, dre UIZ an A. DoUf, evit gei'vel an dud da hedi. ·Biskoaz kement-all! eur beru traou a deue gan ti, a la­varan d'eoc'h! Meur a dro, he devoa displeget d'eomp istor kleier itron-Varia ar Wir-Zikour, e Gwengamp, .a en em la­keas da vralla, eparl ar seziz, er bloavez 1591, evit diskuilha ar Fransizien, o enebourien, d'an duker, Anna ha d'he Bre-­toned; m'ho pef~ he c'hlevet o kana neuze:

« Beg an tour-plat ezon-me bet

« Ha den ebed n'em eus gwelet

« N emed ar W ère 'hez hag he inab

« Ar -re-ze a zo o vrfmsellat!

Eur pez lore 'h a oa enni o tiskleria ar burzud! « Ha tostoc 'h d 'eomp, emezi, e parrez Plougerne, klo­

« c 'hig eur cha pel a oa war ribl ar mor, a loc 'he e-unan, « e-kreiz an noz, da c'hervel an dud, pa dostae ar Zaozon << ouz an douar l Ken o deus e vruzunet en o c 'hounnar! >>

A-wechou, evit he hegal, :dre vadinerez, unau bennag a c 'hou­lenne outi :

« Daoust ha gwir eo, ive, mamm-goz ~- ha n 'emaoc 'h ket « o konta sorc'hennou d'eomp~ e spered ar re goz e sav meur a dra~--»

Hag hi, neuze die 'hoarz, a gendalc 'he : - « Kredit, pe ne rit ket, n'ho peuS ket a bec 'hed (!--· -

« chom heb ober; hogen, galloud Doue a zo di vent, ha feiz << hon tud koZ a oa stari! Karantez ar ·."w erc 'hez hag he « mamm, e-kenver Breiz, a io bras, den n'heu nac 'ho!... « Met ... marteze 'z hoc 'h inouet gant va marvailhou ~

« 'Vit· inouet n'omp ket, nemet n'eo ket dâ d'eoc-'h en « em skuiza! ha goulskoude, ni a garfe klevet, eur wech « c 'hoaz,- hano diwarbenn kloc 'h Keran! »

Ha bep tro, he daouarn kroaziet ganti war he barlenn, mamm-go7:, speredet mat. a tao,_ en despet d'he oad, a s~age evelhen :

- « H;ennez, ar c 'hloc 'h-se a anavezan mat, e welet hag -e glevet am eus alies!

1 1

\.

1

189

« N'ouzoun ket pegeit a zo abaoue m'oa badezet h~' « savet· e beg e dour;' rak iliz Keran a zo kouezet en he foull « pell_ bras a zo! Va zad-koz, evelato, en deus he gwelet en

-« he sa v; ar vein anezi a zo aet, breman, da greski iliz .Tre­, « fl.aouenan, hag e lee 'h ~-'edo an iliz koz, an A. de Ker­« menguy en deus laket ,sevel eur groaz war relegori ar re « a oa beziet eno : ·

« Iliz Keran a oa gouestlet da·· Zant Yann, ha meur a -« gantved gonde, e voe savet~ e parrez Sant-Nouga, eur cha­« pel goant, ha Jaket ive dindan paeron iaez sant Yalm; « atao eman en he sav, ha bep bloaz e vez graet pardon bras « enni. Eur bloavez, nebeud araok gouel Yann, en em gavas « skeu:den ar Sant da goueza ha da derri! ar beleg en devoa « ar garg eus ar chapel1 nec 'het bras gand an darvoud-se a « gasas raktal, e sakrist betek Keran; eno e oa diou skeu­« denn, unau a-zioc 'h an aoter, eun ali er zakreteri, hag hou­« man a oa henvel mat ous an hini d01-ret; setu e voe graet « an taol, sioulik, heb gouzout da zen ebet, nemed an daou « veleg, hag ar sakrist-ha n'oa ket tost d'ezan anzav e oa « torret imach ar sant, rak tamallet e vije bet dezan. Pardon « kaer meurbed e voe grilet e Sant-Yann, met a greiz-holl e « savas trouz war an dachenn! Kerani»; o devoa ana vezet o « sant, ha ne fote ket d'ezo e lezel da jench parrez!

-« Sant Yann a renk dont d'e gêr! kargomp hen war « hon dlouskoaz l »

« Hag e rej ont hervez o c 'hoant, den ne gredas enebi « out~, rak pôtred Keran a oa biudet da veza tud krenv.

* ** « Adalek an dcrvez-ze, kloc 'h Sànt Yann, droug ennan, « a roas da glevet d'an hoU, bep tro ma tinte : <<-Keraniz a « zo laeron ! »

« Ha kloc 'h _koz Keran a zifenne e barisioniz en· eur « gana : « Ar pez ma 'z int ez int 1 evel ma maint emaint! » « Hevelep kaoz a zo ganto atao, met ne vez nemet diou « wech ar bloas : da zeiz ar pardon, ha d'an abardaez araok, « pa vez graet an tantad :

« Kloc 'h Keran a zo, en amzer-man, a-ispilh etre- daou « skoultr teo, en eur wezenn onn e-kiche;n eur maner, dem­« dost da Zant Yann. N'en deUs ket kalz a labour, met e -«: voueZ a Vo skiltr, hag a tao e sa v gant Ker~niz!

190

« Eun dro bennag ive-ha n 'eo ket gevier eo, va-unau em « eus kiev et-pa dosta an Ankou ouz ar maner, ar c 'hloc 'h « koz a sko,. anezan e-unan, tanliou ev el ma vije o sini an « angoni; ne bad ket pell ar zon, met lakat a ra an dud .da. « zont enno o-unan, da ziskenn en o e 'housianz ha da zou­« jal : Daoust hag en em .gavet eo va zro p.a vont, pa hej ar « ç 'hloc 'h ~ »

En eur gloza he ma1·vailh, ar vamm-goz a lavare eur ger­diwarbenn ar maro; goulenn a rae ar c 'bras dCll gaout eur maro mat, ha tud da bedi eviti evel ma pede evid ar re-aiL

Bez he deus bet, euruz eo da viken, met dienez a ZO"

anezi hag eus he marvailhou !

Bleun-Brug Lanuon eus an 3 d'ar 7 a viz Gwengolo

I. -D'ar zadorn 3 a viz gwengolo, da 8 eur 30, e vezo digoret doriou diskouezadegou bloavezick ar Bleun-Brug : an ar zou ka er; ar vicherouriez hag al leOrierez.

Da 9 eur e loc 'ho ar c 'hirri dr'e dan evit kas tud ar c'hendalc'h da bardona· da Landreger.

Da 10 eur, oferenn en iliz-veur, e tai bez sant Erwan hag­hini an Duk Yann V.

Goude lein ar bardonerien a dremeno dre Louaneg, par­rez m;eo bet sant Erwan, person · enni, Perroz, ar Sklerder ha Tregastel. .

Da 8 eur 30, diouz an noz, b9ilhadeg vreizek e sai vras· an ti.-kêr.

II. - D'ar Zul, 4 a viz gwengcilo, oferenn-bred da 10 eur ha gousperou da 2 eur e iliz sant Yann ar V ali.

Raktal goudeze, abadenn vras war blasenn ar Mar­c 'hallae 'h.

Diouz an noz e sal Sant Yann, ·c 'hoariva breizek.

191

'III. - D 'al1un, 5 a viz gWengolo, dervez bras ar stu­diadegoU rei:tet g:inrl an A. Bellec, vikel vras Landreger war­adrenkidigez Breiz er bloaz 938 hag an· ezomm ker br~s ali a zo d'he adrenka el" bloaz 1938, ken dismantret ha ma 'z_ eo gaild an divroerez.

Diouz an noz, c ~hoariadeg, evel d'ar zlil da noz, e sal sant Yann.

IV. -'D'ar meurz, 6 a viz gwengolo, devez bras ar Bleun-Brug, renet gant an A. Serranrl, eskob sall.t Brieg ha

~~:c:e:e~ez: ~:::~~a!~a:no~~e~::r~:p!;:.strivadegou ar

Kenstrivadegou al lenn, an diplega hag ar prezegerez a vezo gTêt, da heul, kenstrivadeg ~r c 'han, da lavaret eo, a­raok lèin.

Gonde lein, c 'hoariadeg ha kaniri. V. - D'ar merc'her 7, e vezo gTêt eun dro e Goelo,

evit gwelet Lanserv, an dachenn ·al lec'h m'eo bet trec'hetr da vat, an N ormaned, breman ez eus mil bloaz.

Distro dre Landreger evit .lavaret kenavo- da zant Erwan~ Goulenn diganeoimp reolenn Goueliou Bleun-Brug Lanuon.

a vezo e gwerz, abenn an 20 a viz eost, evit 8 real. Kement hini a· deuio d'ar g(juelio.u a gavo elleor-se an holl sklerijenn en devezo c'hoant d'a gaout.

PARDON I. V. GOATKEO

Da hanter-eost a vet pardon an Itron lion ar chapel nevez.

zeu e vezo gTêt, e V aria, e Koatkeo

Scrignac, c 'bouee 'h­ha benniget gwer a

An oferenn bred a vezo kanet da 11 eur hag ar gous­peron da 4 eur.

Ma Îell d'eoc'h gwelet eur pm·don breizat, en eul lec'h: · dudius, it da hanter eost da Goatkeo.

:192 ------------------------

BREZEL AR SP AGN

Daon vloaz a zo bet rd 'an 18 a viz gouere diweza abaoe m'erna ar -brezel o tismantri ar Spagn ha siouaz n'eo ket ' ' ' es gouzout pegeit e pado c 'hoaz.

Eur skrivagner bras, an A. Oiav Leroi en deus goulennet -ouz arc 'heskob Paris, petra zonje eskibien Frans diwarbenn a1· brezel euzus-se hag a du gant pehiui kostezenn e oant : « Eskibien Frans, eme ar c'.hardinal Verdier n'emaint e- tu « ebet ha ne glaskont nemet eun dra ; ober vad il 'an dudou « reuzeudik, a zo bet grêt droug d'ezo gand ar brezel! »

MIG]JONED FEIZ HA BREIZ

Chariez Grall ha Mari Cadiou a zo bet eureujet, e Cle­der, d'an 28 a vezeven, gand an A. Sanquer, person Garlan.

Yvon Marc ha Mari ar Bris a zo bet elll'eujet e Cledt!' d ' 6 . ' . ' ar a v1z gouere, gand ari A. Mear, rener skolach Kastell-Pao].

Yvon ar Floc'h, kelenner e Sant Die, ha Ma0'h·n·it Vil­lard a zo --bet eureujet, e Sant Laurans ar mor_ à 'an 2.] a viz gouere, gand an A. Perrot, .r~>ne1· Feiz ha Bn~iz.

An A. Borgn, en deus kanet e oferenn ge·.lta. e Cleder, d'an 3 a viz gouere,· deiz pardon Pcr.

An A. Cosquer, en dens ka_:u~t e ofer!'lnn gent;:t, e Loc-Maria Plouzane, d'an 10 a viz gouen~. ,

Mari-Jann Guillon, ii:l.tanvez ltozPI3 a zo bet b<>ziot e Cleder, -d'an- 2 a viz g-ouel'e.

oooooooooooooooooooooooo

o oo o 0q0c::::Ioc::H:::3oPoP 0 o~ oo

·~~.~sm~,~~~~~·

~·· ·· ·. · Klenved ar c'benou bag an dent · ·~ s ~ ~· . L. LAPIQUONNE. Î.~c.IËzioÛËt .

1 ~

Tenner dent Loreet gant skol-vedesinerez Parle

A denn an dent hep poan bag ~tlaka dent nevez, War aour ha war gaoutchouk, hervez ar skoueriou diveza

· Gwarantisa a ra e labour ''.·"'

RESEO A RA : ~ Bep Lun, ~ LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep Sadorn, e

â'

., BRASPARTS hag er FAOU.- Ar c'habinet a gonsultationou:a zo digor e Brest, 4, passage Saint Martin, abo11e eur heteg krei~teiz, ha da 2 eur beteg 6 eur. Téléphone 0-16

(~-~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 1· "~ .~g< ~~* y:;:h~~-·~; ~v;g;r~ -, ~ :{~i1 -ar JJ Sirop FEAET" ~-; 1 ~-·· ' . -Ï\j ·· · ~ a-eneb an Doken

1~. · Graet gant louzaouennc.u hag a gaver er mor, ~-sirop-man a ro nerz 'hag a yac'ha ar: gwad. Ouspenn m'en deuS eur vlaz eus ar re wella, louzou ail ébet ne .ro kement a nerz d'~ Vugale bag hen; . ·

1 « RampJasi .. a c'hel_l er:v~t a~ emulsionou1 _an eol-~o!U,. a:r si­

rop Portal, ar sirop -RaifOrt -io. d~, hag . ali. . . » .Ar vert~~.~.z en

1:~ · deus da yac'haat ar gwad,, om:penn ai Vt:rtuz da zigas ·· an nerz

d'an izili, a zo penn-abeg ma ll·her. roer-tnorse ·en anér d'ar vu--· ~~ ~ :t:e taget gant an do.ken, an trousklennou leaz, ar werbl; .an ~ doureier fall, qroug-~-roue, .. h"-g, ar zempladurez, a deu war-

~~!jWJ[~::~ J

·FEIZ HA DAE(Z Ao.

·. · OUZ AR BLOAZ KOUMANANCHOU Dl . . . . F ha- broiou stag o:..lb..... 18 l~r Breiz ...... 15 lur -.·-- rans 20 1

Ev id ar re a zo e _diavêz bro . . . . ur ·-· · 20 lut'

KOurilananchou a enor ........ , .. M I'AOMINIS· d e chek-post da • •

Kasit ho koumananChou, r IZ SCRIGNAC (f:nistère). TRATEUR._ DE: « FEIZ HA B.RE »t c. c. 21.802 Rennes.

Leon ha st.udia: GUE BRETONNE en 40 leçons, . f

LA LAN F V ALLÉE (Prudhomme, Sant-Bmg. . . . 15 r.

ER~'::_'~uRIG BREZONEK GALLEK, 1

8 fr. q t ERNAULT (Prudhomme)··········· ...... .

gan RE FRANÇAIS-BRETON, GRAND ~~~~~~!primerie Commerciale, Ro~zon 75 fr.

gant E'I' BRETONS CLASSES

LES D~~;:È~~:~~~S, gant y ALL~E (le(;r l)rri JAFRENNOU, Ti (An Oaled), Ker a~ •zr ti

DIWARBENN AR GELT e NOTENNOU BENN AR GELTED (etiVAL-NOTENNOU DIWAR-B 't St-Brieg) hep gériadur LÉE 37 rue St- enm '

Pep 'le'\';enn gant géria~u~ ALL~Ë). -~;~ '1~~~~~~ SKELTLA SEGOBRANI (e 1 . '

10 fr. 12 fr.

3 fr. 4 fr. 8 fr.

u~~~r LAN u o l\l a vezo grêt d'an

Brudit an c'helou-se en

dro d~eoc'.h

1. 4,.1, G.l a viz

GWENGOLO "1938

]\hz. GWENGOLO .19B8

J'El% HA BREl% Kentelüou ap Pah

n'an 21 a viz east diweza, ez eas ·ar Pab da welout kloa­:reged kloerdi <<De Propaganda 'Fide » ; eus seiz bro ha tre­~-gont dishenvel ez eus kloareged er c'hloerdi--se ha galvet int da vont da .. brezeg ar Feiz d'ar broiou pell ha ·se tu aman ar

.;gente! a rOas d~'ezo Pi XI :

« Taolit. evez:. ·gand a reoc'h, na gemerfec''h eur pleg hag « a _c'hell aber gaou bras ouzoc'}], ar pleg da gaout !'-~-en

-« hall, ho Pro, rak doare ha doare a zo da garant 'ar vro; dis~ -<< henvel eo an eil bro diouz eben eve!_ ma- 'z eo dishenvel an

--«' eil den diouzl egile. Broiou a zo ha po blou a zo ivez hag ar « broiou-se hag ar po blou-se a zo bet krouet gand an Ao.i

-« trou Doue_ ha pep den, na petra 'ta, a die 'kai"out e vro hag --« ar garantez-se pa v:ez reiz ha dereat a zo unau eus ar ver--« tuziou' a die bleunia e kalon mab-den ; met taolit evez na -«. deufèc'h da gaout evit ho pro eur garantez re vras, rak

--« chacha a ·rafe war ho keillt malloz Doue ha malloz an dud. « Ar pez a dremen, dre ar bed, en amzer-man, a ziskouez

1 ·.-.<< splann, eo fur -ho.r c'hentel ; ya ! eur gar~tez l-e vras1. evid -« _eur vro a den da veza eun eienenn a drO~ ha, zoken, ma

- ·(< ne ·garer diouall, a vrezel.

~< Rak·se, pa 'z eoc'h da brezeg a~ Peiz, ma vagit, en ho « kalon, eur garantez re vras evi~ 'ho pro hoc'lh-unan, ax''ga ..

··« rantez-se a viro ouzoc 'h da ober vad ; an Aotrou ne Ven­·« nigo ket ha'labour h~ ho poan, 'ne dalvezo da netra !

Pebez kentel ha ne ra nemet displega ar pez a oa kuzet, ":evel en eun haden_n, e komz Hor Zalver --d 'e ,'Ebestel : -<<De.:. .veete om.nes. gentes, kenteliit an holl po blou; » Kemerit int, evf'l ·m 'emaint ha deskit d'ezo an doare da garout ha da zervich~ .:an Aotrou Doue, evel ru 'en deus c''hoant _ e vefe karet k~ ~:servichet.

' ' 194----------~----------~~----~

Arabadeta da zen ebet karout re e VTo betek c'hoarltaat lakaat an holl broiou au;aa obeir eun ·astenn d'e hini hJ~.g an._ hoU yezou ali da veza diskaret gant e yez e-unan. ·

Arabad da zen · ebet ken nebeud -karout re nebeut · e _vro~. betek beza lezobet pa wei ober ruz war e dud ha wai' -é yc ' vcl m'ber gweler re alies, c'hoaz, en hor Breiz-ni. · .. ·

Ha- dreist-holl arabad da ze_n ebet, rei dourn .da enebou­xien. e vro : eur _.vez e vefe, ouspenn ar pee 'hed J

Rak-f3e 'ta_, arabad da Vreizad ebet, beza fallakr a-walC'h. evit r9i e skoazell d'ar re a venn Iakaat hor Breiz-ni. da gol! da vat. ar p~ a ra he diSh~nVeledigez, he gened hag he erre-

An holl dud ·a zo breudeur ; ari hoU. po bloU a zo c ~JlOa­rezed hag holl int gTaet gant Doue, nann evid en em waskar met evit beva e peoc 'h, skoaz ha skoaz, dindan lagad an_ heol. -

Y.N. PERROT.

Eur Vretonez yaouank

III. - A-WEL D'AR MOR BRAS '

A bell 'zo, Plougerne he deus ar bn1d da veza eur c 'horn­douar eus ar re gaera. Te~na a ra ·he gened dreist-holl eus:~ ar. mor,,a ra d't=izi eur gouriz glas adaleg an Diou-Riz beteg ar Vougod. War eur roudenn a ziskennfe, eus ar grec 'henn a zoug kêr Plougerne, evit mont warzu tour-tan an Enez. \Verc'h, eo eman, tost d'an iliz parrez, Kervent, ar gêria-­denn m'eo ganet ha m'he deus bevet enni Adriana Fich.oux. ...

0 vont hag o tout dre ar gwenojennou pe an hentchou,­ar baotrez he devoa dirazi eur gwel dqun ha ledan war ar mor, eus a Garreg-Hir beteg aotchou Landeda. Hag en em blijout a rae o sellout ouz an daolenn dispar-ze. Spered ar V retoned a · zo troet kenan ouz ah t;raou kaer ha talvoudus-

\

195_

Àn droïdigez .sp_ered..:ze a zeu d 'ezo dreist-holl eus o mammon. E' Plougerne, a .. "drugare Don~, ar mamlnou ne jomont

ket, war ar poent-se,: 'warlerc 'h o c 'henvroadezèd. Evelse eun deiz, p !edO -gand he .fried o· pedi en unan eUs parkeier an atant, goude beza dlgaset eun ero da benn, mamm Adriana a jomas, eun tachadig, d '~en eni" ziskuiza o sellout ouz kaerdm· ar vro. D'an ampoet, e.do he ·bugale deuet d'he c'hichen. Hag epad ma krene ar pennou-ed alaoueret dindan c 'houeza­denn an ezenn ave!, epad ma pigne warzù an oabl glas an alc'houeder o tibuna· e ganaouenn lirzin, ar vamm a roe da dan Va d'he zad an dU.di he devoa o welout an draonienn Virvidik a zigore he genou warzu Lilia evid eva an ezenn fresk a .zave a ziwar gorre ar mor, o fwelout krec:'h Tremen­Ac'h a venue dindan bannou toDllll an heol soubla gouestad­gouestad e gein evid ·en em freskaat. e dour an Aod-Wenn po~ ar C'horrejou; o welout Menez-Gavre a guz hag a ziwall, evel eun neiz, en e gere 'ben chape! Sant-Loranz, o welout ar mor bras o skedi a sklerijenn h:ig o tougen aman eur vag­pesk.eta gand he lienn gwenn pe. TUZ hag a-hont, er mêz, eul lestr a: vrezel... Hag ar vamm â laVare neuze : « Gwelloc 'h eget kaout danvez, eo gellout evelhen kaout dirag hÔn daou­lagad eun daolenn ker ka er. »

Ken tel he mamm ne voe ket ankounac 'haet gand ar vere 'h. Dreist traou ar b.ed, Ad-riana a zave uhel he c 'halon hag hé spei-ed. Muioc'h roui bemdez, e komprene ar wirio­nez-man :

« Lagad. an den a dle para

« UheloC'h eget traou ar bed-ma. »

Gened ar mor hag an douar a zibrade ar Vretoncz yaouank betek gened Doue. Evelse, . eur pardaez, p 'edo gand , he c 'hoar vihan, o sellout ouz an heol a ruzie, en eur ·g11-

zat, ar mor hag an oabl en eun doare dudius, e voe ker skoet gand eur gwel ken dispar ma 'c'h anzavas : « Peger kaer e tle b.eza Doue, p'eo gwir,. war an douar, e welomp traou. ker brao ! » E meur a . c 'hiz, ar mor a gelenn war brasder ha gened Doue ; meu~ a wech ive e tigas da zonj eus e jUs­tiz. Pet gwech Adriana a zo bet chomet evel sebezet dirag ar mor dirollet dindan ar barrott amzer ·~ E kreiz ar goanv,

196

<{!Vel eur zilienn difourchet a douez reier bras Beg-Kerlouan: al Lizenn-Wenn, eus a Garreg-Hir betek Beg-ar-Spin_s, a zant o redek war he c 'hein gwagennou spountus : henvel int ar -c 'hoummou-man ouz loene"d euzus' a ya a benn-hi::n·r waTzu ar Spins, o moue gwenn savet uhel ; warno, e ve lavaret, e vez gwelet marc 'heien iskiz, o bleo hir o ficha betek paka ar c 'hoummoul a nij en oabl ; en eun trouz bras, cz eont, 'an

eil goude egile, loened ha mane 'heien, d 'èn em strinka onz reieT kalet ar Spins, hag en eur hirvoudi, eo e vezont klevet o lezel o huanadenn ziweza war bili ar Porz-Gwenn. Penaos ne deufe ket ar plac 'big yaouank, o welout kement ail da Iavarout outi he-unau : « Peger _g~loudus eo Doue ha peger spountus eo d'ar pec'her koueza etre e z~ouarn! » 0 sonja1 e madelez hag e ;iu!3tiz Doue ;

« Eur galon vat a bign ·ken uhel, << Ne vez tizet gant nepJ sparfel. »

Dre ma tostae ouz Doue, Adriana a greske he c 'haran­tez evid an nesa hag a gompr'ene ·bepre~ g'\Velloc 'h ar gour~ c '~emenn-man :

« Grit vad d'an holl ha d'an divroad zoken· « _ Bugale eun Tad, omp na laka gouenn d-reist gouenn. _))

Pa veze listri ·en argoll, p'o c'hleve o vouda:l e kreiz an noz pe e kreiz eur vogidell· deo, ne iiaske ket gouzout p~- al

1 lestr-ze a oa gall, pe zaos, pe spagnat. Gwelout a rae enno tud er boan hag he devoa truez outo, ne vern a be vro e oant. Evelato ar garantez-se ne vire ket ou ti da garout gwelloe 'h he bro, ne vire ket outi da ga.na :

'(< 0 Breiz-Izel, o kaera bro, « Koat ~n b,e c 'hreiz, ~or en he zro. »

H. B.

1

1.

197

Labourerien douar, dihunomp?

Bet benniget ~en . ali es, gant heol ha gliz an ncnv, hor­parkeier o deus -roet d 'eomp o frouez d '~r mare. DiTak se­c~hOl'iou direiz an nevez amzer, pion ac'hanomp n'en deus ket klevet lavaret e vije, er bloa-man, abred kenan an eost ~ Ha se tu, p 1 eo aet an -traou da benn, hon eus gwelet n'edo ket an eost-se abretoc 'h eget kustum. Klevet hor beus bet ive la­varet _e vije, er bloa-man, eui:' blo_az kernez t Ha padal,_ p'eo­deuet_ ar c 'haz da raz, hon eus· gwelet ez eus bet eur bloave­ziad greun, eus ar seurt ne vez ket gwelet alies ...

Kit neuze d 'ober van eus lavariou lod tud a zo, p1·est atao da storlokat_ha da gemeret abeg er Mestr fur a c'houarn'ar bed !

Ken puilh eo bet an ed, evit doare, ma feU_ a-grenu dà. baotred ID' c'houarnamant rei d'eomp da gredi ez eus bet eo~:?­tet kalz re a winiz evit ezommou ar bloaz ... Gant ma n 'eo ket

-krakou eo .a gonteT :d ~eomp ·e_vit kaout tro esoc 'h d 'hor ·pen­naska be;rro~'h ! Gwall alles e vez kanet d 'eomp au_hevelep sôll!, , gwall alies iVe e klevomp diwarlerc 'h e ve·z bet Ièzet kargadOu-ed estranjour da zoni er vro.

· Ker eo' ar ~ara, heP mar ebet, ha ne gredan ket, _ e ve etouez al iaboureTien douar, nikun o c''houlenn gwerza ar gwilliz · eur p~z direol. Met koulskoude, ·ar pez a e 'houle:q­:rtomp_, ~ag a c 'houlennomp. start eo ma kavimp hon digoll, ma vezlnip, ·_en hor micher, evel er. micheroux ail, paet . hervez , labOUr hàg ar boan; ,

Paotred ar c 'hêriou seul _ vui ma krenner d' ezo o amzer labùur, seul vuioc 'h e kresk o fae ; seul nebeutoc 'h e labou­ront ha seul hirroc'h int paet. Dirazo ar c'houarnamant h deus· aon hag a TO d'ezo kement a c'·houlennont. Ha ni pa vennomp kaout ar . pez a zo hepken derea( hag hervez ar justis hag al leald-ed, a vez laket an hu warnomp. En doare

. '·--:

198 ____ ~--------------------~~--

m'omp gouarnet e ve lavaret e vefe daôu rumm dud er vro , eur rumm hag a zeblant beza karget da c'hounit ar e-"!hel'lc'h ._hag ar. rumm ait d 'hen debri. -Etouez tud, hag a leverer, a zo 'keit ha--keit dirag al lezenn, ha n'eo ket iskiz eve eul lo ·de:ni:l hag a rankfe laboura. tostik da 80 eur, ar sizun ; pa ne labour al lodenn aU nemet a-ved'h 40, ar pez a c 'hoarvez epad an han v ha dreist-holl_ epad an· eost.

Ha c 'hoaz pebez kemr;n etrezo ! Pegen skanv n 'e~ ket an enkrez a c 'hell kaout paotred ar c 'h~riou war o micher, e skoaz ar barrou uec'hamant. a gouez, ken alies ha bemdez, war spered- an dud diwar _ar- mêz, o kas -0 ziegeziQu. ~n~dr? l Ba r a lavâre :d'in eun aotrou, n'eus ket pell, ar gouenaded ne ~ezont morse eurus gant ar pez o· deus, petra vank .d' ezo, are 'haut a zastumont, evel ma karont ! Perak neuze, a re~­:Pontis, mar d''eo gwir ·an dra-ze, e teu kement da fallgalom, ha da glask en em denna er c 'hêriou ~ Perak,_ etouez ar re aet kuit, ne weler ket eun unan o tistrei war-du an d~uar _?

Ar wirionez eo e ra pep tra ar c'houarnamant evü pli-, jout da geriz, hag e r~ skouarn :vouzar ouz klemmou an .dud diwar ar mêz. Hag aman ar e'_hazetennou bras a zo ker fal­lakr ali 't Ha n'eo ket truez o gwelet, breman epad_an: hanv, oc 'h ober kement a vrud hag a- drouz · en-dro da lamponed, (' a-àro da -draou. g'Oullo ha didalvez, hag eus- an dud kalonek n- zalc'h ar bed, eù e-sav hag a vag ar_ vro,_dre o labour, Uf!

vez lav~et ger a veuleudi eb.~t _mor&e~··

Hag an t~aou a bado evelse keit ha ma ne vez~ ke~ he1-l:iet ar C: 'homzou ken poellus, a skriven aman er nnz diweza. ha bet diskleriet gant Eskob Cahors ; keit ha ma ne doStaio ket an dud diwar ar mêz an eil ouz egile evit sevel o ·mouez h.a diskoU:ez o nerz ; keit ha ma ne vezimp ket unanet dre he­velep mennoziou kristen, evit diazeza traou ar vicher wàr ar· j astis hag al ICalded-:-

En auer, e Iabou:rimp da adsevel hor stad, ma· n'omp ket harpet war ar· ga_rreg ~a 'z eo DoUe.

L. B.

1Y9

Eur Prezeger Brezonek helavar :

An Aotrou KERE · Persan koz Kastellin c1J

1824- 1898

Yann _aT C'here a oa bet· ganet er C'houlen, -e parrez Plouenan, èt bloaz 1824. über a reas e studi e kelem;tdi Kas­tell ha goude ma ·voe heleget, d'ar 25 a viz gouere 1850, e voe hanve-t da gure e Rieg. Ne chomas ket pell er barrez-se hag abarZ daon vloaz gonde e voe kaset da gure da Blouider.

_N'en devoe ket amzer da goza kalz eno ken nebeut : daon vloaz hepken. Dont a reas kelOu d 'ezan da vont da Zimt­LOeiz Brest_ e-lec'h ma Jchomas, evel kure, epad eiz vloaz. · Pa voe hanVet da berson e yeas da Volan, etre Pont-A ven 'ha Kemperle, e-lec'h ma oa eu:r walenn spontus o ren e-touez­e barrezianiz. Eur c 'halz anezo a oa tap.et gant· ar gwasa ldenVed a oufed .da-c 'houzanv : ar vosenn villiget eo a rae he :reuz er vro.

Leun-barr e galon gant ar garantéz ouz ar gristenien a oa bet fiziet ennan, _au Aotrou Person nevez, noz'"deiz war gein é varc 'h, · a 1~ede du-mafi, :du-hont,. eus an eil penn d 'egile d 'e b_irrez da_ welout ar re-glaüv evit o frealzi, o

·C 'hennerza hi rei d 'ezo diouz ret o sakramanchou diweza. Pa ehanas ar barrad-gleiïved spegus da skoazell8. an An­

-kou er barrez reuzeudik, ar prefed, o welout emroüsted dien­krez ha karimtez virvidik: an Aotrou Kere, a ginnigas rei · ar groaz' a eno~ d'ar.beleg kalonek. Met an Aotrou 'n Eskob a viras en eur Iavarout_ : « Beleien va eskopti ne labourant « ket evit gounit enoriou -=~r bcd-maii. Gortoz a reont, en eur « ober vad, eun digoll aU kalz kaeroC'h e Haradoz an Ao­·« trou, Doué. »

(1) Studi~denn savet gant an A. Goff, noter e Gouezec, ha bet -lennet e Gorsedd ar Va.r_zed, e Kastellin, d'an 23 a viz gouere 19~8.

' .:. -' ~

_: (.

_ < ·.tOO / ·.· . . . -" ::'ff.. . . ; . ., .. ./'

-~-~ -~

~ ~-----_ Hanvet'-"e. voe an· AotrOu Kere da berson e Baualeg ed_Oug;-ft! ar bloaz 1873, met kement e kjtte :Yolauiz ·hag o farrez ma;·

yeas ·d'au ·esko-pti- dà c'houl~--lezet e leé'h' ma edo_ « Amaiï, e sk~~e hen eÙr ~~f-#o:ude da, unau· eus e vl­« gnoned, kement tra a ~o a l~var eur beru traou -d'am c'halon~­« Eur maen, eru· ·'wezenn, ~"iu-blègennôU an henChoU a ge­« mer eu:r vouez- eVi.t komZ -OUzip_. Ar sofij ·J;tép~en d'o dile­« zel a ro d'ain! c'halon melkoni • .-s>

Kuitaat.-_ e- rankas parrez -MOlan, koulskoude, en despet. ê!'ezan hag er·bloaz 1874 e voe-kaset da b_erson da Gastellin. Parrezianiz' nevez an Aotr'ou 1;\:ere o -klevout lavarout ne deti.w

. o ferson nevez davet~ nemet di-e heg, ne ;~j~nt" ket d 'ezaii Clm digeri1er ·eus .ar gw:ella. -Hogen, bep eun ·tanllnig, e teuas da. veza ana vezet -ganto hag aba,rz neme-qr e voe Prizet:.dreist ha karet gant pep hini anezo dre nia oa·-hegarat hà'·kara--zus ouz an holl hag {vez en abeg d 'e zoare hela var da l~r"ezeg:· ha da dizout be tek goueled kalon an dud a· veze ouz heu se-­-laou. Ara ok m'~rV_as ar perSon ko~ ne-oa den e Kas tellin ~a n'en dèvoa ket -e-vltan ar brasa dou~a~_ha-karantez.

Hervez ar pez a lavm· ·an Aotrou' Jezegou, bet e gure e Kastèllin, ha~ en deus. dastumet ha lakaet morila. e brezegen-nou, a11; ___ Aotrou-~ere, a v9e · degaset d'eza:ii gallt an Aotrou. Doue èl~:r samm ,pOunner da Zottgen. Epad . e yaouankiz e- oa. bet tapet gall.t eur gwall-glefived ha, diwar neuze, morse ne

~ oa bet yac 'h a-walc 'h. Dré ma · téüe an AotrOu persou war--­an oad e pounnerae b~c''h ar ·c'hleiived ha c'houec'h vloaz ara9k ma varvas e oa kroget ar gr'enienn en e izili-holl. Noz­·deiz e- veze, en e- sav, o vale dre e gampr pe 'J,ra'l-pet ouz eur-~gador. ·

Mervel a reas d'an oad a 74. vloœi,.- d'ar 24 a viz. gwen~ golo 1898. Falvezout a reaS d' eza:ii_ oSe'i' e gousk diweza e bé- · red_ Kastellin «gant ar. spi, eme_za!l, e _teufe a-weehou e bar­rezianiz en devoa karet ke:rllent dâ"deurel em· banne dour bin­niget war e yez ha da lavarout __ eur __ bedenn evit silvidigez ~--

-eue ».

Araok ~ervel en devoa savet ar skridig-man a· zo bet· kizellet war- ar maen a zo o c 'ho lei e relegou :

1 j «

' ;B:irio d'in.:.me,

w~u·~'h0aZ __ d'ft:ie, .:W. .vollf! koulz··l!a .. me .· . Î>' an" :Eternite.

·• Eus a gemeil.t ·boil /éus er- bed

Ne zalc'liom_il'nemet 'éiin·arehed

Hag· eur b~Z eMan ._~a· c'hO~rveZ Da.- Q'hedal seVe! a~ neVe~. -

_D'ar bed-~ ni 'gas. g_a~eomp

A~ droug hag ar vad-- a reonip ; ·

En dra~ze soiij· hlviZtke,n ·

Ma n'ac'h eus -sonjet betek.,hen

Pedit ma vo _Do~e

Laouen ouz va- elle !

' . -::-

201

« Eürus ar re-varo· hag a varv e Doue», a lavare bor barz K8.lloë'h. Ar c 'homzou~se _ken frea:lZiis da ene eur -c '"hristen · a vije bet- ive~ o lee 'h war bez an· Aotrou Kere.

· Mervel en deus graet evel. eu:r sant, goude beza :·poaRi~t e-gi>"_ Sent koz hor bro, da skign3.- e-tO-q_ez e :genvroi'z, gant skoa­zell o _yez _ c 'hinidik, lezenll an- Aotroli' DOue hàg e I~z. · ...

·«Re alies,- siouaz·! ar galleg a-zaoS:ueger en.-hon touez. a z~gas d-'eomP dindaiL,e gazel, da .heul eun nebeÙçl_ig. mat a

. -orgouilh, koz levriou~ kOz --.paperiou ha n_'int mat'.-nemet da ---stlabf;Jza- ar vro, -da chanch tu a ':hor, c '.hal on baour, da vouga ar Feiz, da ziswrizie~na-douja:iis Douè. ». Se tu aze ar c-'hom­zou .a .lavaras an Aotr~u Ker~, ·en e brf:)zegenn1_ ·da dud Ka­raez,. e miz kerzu, ér·"bl.q;:tz 1880 ..

Daru a zo en- hor bro hag a lava_r dirak ·an hoU ez iut niignoned ar -brezone·g -hag -a 'ra,- di-e -~indan;· ar gwasa ma c'hellont evit e ziskara. Dan.:,. -ali peogwiT ar c 'hiz a zo bre­man da -ziskouez. beza a-du gant hoT yez, a ra -an ·neuz da geu­zia 0 we.lout ar brezoneg 0 koll tachenn dirak. a:r galleg.

Ail , Ol:niidou, a1' geizou-se ne. lakf!,ont ~r,t .... ebet da fazia hag an druba:fded o ·-gra a zo ~es a~walc '-h da anavezout e-touez -an dud-aU . .-

1 .

. ,(

-202

An Aotrou Kere a gare ai- brezoneg e_ gWirionèz hag hen ..(liskouez a reas a-hed _ e· Vllhez. E brezegennou savet en eur .brezoneg reiz 'ha b~o a blije d'Sn holl, dreist-holl d'an· du:a

. --dister, d'ar re n'o devoa da lavar _pemdeziek nemet ar yez .,(lismeganset-s·e.

Pebeuz skouer evit_ ar re a lavar emaint a-du gant ar bobl hag a gomz ou ti en eu.r yez ha n 'eo ket he hini, gwa­_soc 'h c 'ho;,tz ! hag a ra d ,_ ezi ka out dispriz ha mez ouz he brezoneg. . .

Lavaret a zo bet . ali es di warbenn an Aotrou Kere ar pez a lavare gwechall ar Juzevien diwarbenn Hor Salver JezuZ:~ J4ist : « Biskoaz den' ne brezegas eveL.-an den-se ».

Hervez an Aotrou Jezegou, pa veze an Aotrou Person :koz er gador-brezeg, an holl a droe. war-du eunan.; klevet e -vij~ bet eur gelienenn o v,oudal dre an iliz. Eva a rae a~ dud -e gomzou koulz lavarout.

Setu 3.maiï ar 'pez en deus skrive.t an Aotrou Jezegou .diwar e benn :

« An Aotrou Kere, plom en e sav, a groge da genta gant « e brezegelln ell eur gomz fraes, en eur zistaga mat e. gom­« zou. Met' goud(l,. bep eun tamm_ig, ez en em domme hag e « kase e vouez hervez au -traou en divije da zisplega. Gwecb « e veze dons ha plaen, « evel mel wa:r bara gwenn», e-giz

·« ma lavare .aires; gw'eeh e·v~ze laouen: .. koulz·h-ag .. eur:rima­« deller o konta rimadellou ·; met gwech, ivez, e kroze evel

--« ar gurun hag e tifrete e ziouvrec 'h. « Pa ziskroge diouz e zarmon, a-wechou e lavare eur

« gomz groiïs ha :dichek hag a goueze _war ar c'halonou evel ·-« eun taol mO:rzol. Alïesoe'h; evelkent, ez echue dre· eur be­« denn. E benn savet war-du an Neiïv, e zaouarn kroaziet « war e vrnched, e ouie lakaat Wa;r e vuzellou komzou lemm « hag a doulle evel bîrou.

« Ha dre ma komze e veze gwelet war dremm ar re a « zelaoue, a..:wechou ar mousc ~hoarz war o muzellou, hag « a-wechou c •.hoaz, war o zal, :ar spont hag an anken. » ·

Tri dra, a la var· e 'hoaz an Aotrou J ezegou, a ioe skoa­zell d'an Aotrou Kere da brezeg evel ma rae, da lava~out eo gant ·kement a helavarded hag a· ouiziegez : e vrezoneg, e vouez hag e zoare d'ezaii e-unan da reîza e brezegennou.

l 1

.,

203

A-hed ar wech eo bet an -AOtrou Kere dîstagellet mat ; gouzout a rae disklèria fraes e Venoziou en euJ;t doare plijus "d'an boil- da ._,hoala.·_gant e g'9J?il:Z.OU'. ne,p _,piou .. be:J?-tlak. a_ veze ouz heu selaou. Hogen n'eo ket bet a-viskoaz ar prezeger brudet gouizîek-bias far' ar bi-ezoneg. Bez' ez eus preze­gennou -skrivet gantaii;. pa edo e Rieg, ha Il'int na gwelloc'h na falloc 'h eget ar re a' savfe eur beleg yaouang nevez deuet eus ar c'hloerdî ha diouizlek War yez bor bro.

Setu aman eun tanva eus brezoneg e brezegennou kenta ; « But a ra eur rumm-dud père 'Servîch Doue -non passe gÎz. ma. c'houlenn, mez betek eur certen. poent; eur certen poent. Hag, en effet, Doue ''r.oniinand d 'eomp rei ·t~:mt pe netra. Setu perak, dizToit c '4ouî pere 'zo stag ho kalon ouz traou ar bed-man .... »

Ne zaleas ket an Aotrou Kere da wellaat war ar brezo~ neg. Pa zeuas da Blouîder~ an Aotrou Mark, person Goul~ -c'hen, heu c'hlevas o prezeg hag a lavaras d'ezaîi _:

- Asa 'ta mat, abostf?l, te 'vo eur mestr-prezeger pa . giri.

- 0 ! ya, eme an Aotrou. KeTB_, meulerez, gaouîerez ! - N ann, nann ! Mar kere"z deski ar brezoneg e vi eur

prezeger dispar.

- Penaos "! Deski ar brezoneg ! Me 'oar br€zoneg !

- Nann ! Ne ouzoUt ket,. kred_ ac~h~II-.Qn.- Evit .. '-.e zeski. .sell : na lez morse paour ebet da dremen bep Chom da ober gantaiï eur frapad kaozeal. Ar re-baoui- n'iut ket bet er skol hag a oar mat yez o bro. -Ha ne uze c 'hoaz : U 'oc 'h eus ken 1îemet c 'houec 'h vloaz Warnugent. Ma vijen en da lee 'h-e ya­fen da c 'hoari galoch. ha da c 'hoari·· kornîgell, bep sul war âl leur-gêr gant ar baotred yaouank. Ganto- e klevfes bre­zoneg yac'h ha n'eo· ket c'hoaz taùnn ebet saotret gant ar galleg.

Plijout a Teas an ali d'an Aotrou Kere ha laouen e veze neuze:, pa yae da ober troiadennou, o chom da gomZ gant ar re-gbz, gant ar beorîen ha gant an dîWallerien-de:fived a ·oa neuze c 'hoaz stank e Bro-Leon.

« Ganto, e laVare meur ~ weeh goude-ze, em eus desket va gwella brezoneg. » Bep sul ivez, e yae da c'hoarî korni-

204

gell wai' al leur-gêr dirak an' iliz, araok. ar gousperou hag ai barrez-hoU a ze:rede da welout al- c 'hoarierien.

Ahérz. ·nemeur ·e voe ret d'ezafi kuitaat parrez Ploui­der e leC 'h- ma pleustre, en doal'e skouerius:...se,. da zeski bre-­zoneg ar bobl, ar brezoneg beo-se hag a reas anezaiî an he­lavara beleg a oa e Breiz-Izel.

E Sant-Loeü~ Brest, e lee 'h ma voc kaset gonde, ne zilezas·ket ar yez'a blije kement d'ezaîi. En em lakaat a reas d'he skriva hag 'eun dra fentus a-walc'-4 a roas tro d'eJ~;aii

da über kement-sc. Eun. T·ad Jezuist, hervez ma lavar an Aotrou Je~egou, a

oa deuet da brezeg ar c'horaïz da Vrest. Eur vouez eri de­voa eus· ar re gaera. Hag eun _devez_ e kanas, da gureed Sant­"Loeiz, eur soli latin, «Son an Den barnet d'ar iroug oc'h en em frealzi araok mont d'ar maro » . .An hoU a chome souezet ken kaer e kavent" ar son. «Na pebez yez eo al latin evel­kent, à lavarent. Plega a ra ·da liva pep tra. N'eo ket gant ar brezolleg e vefe graet eur son evel houmafi. » An Aotrou Kere, aVad a chome sioul, met, a-ben1_1- 411 rtoz warlerc 'h, e kinnigas kana eur zon vrezonek. Troet en devoa e yez hor bro kanaouenn an Tad Jezuist. Hag an hoU a gavas ar « Grougadenn » ka~roc '.'h zoken, eget ar sOn latin.

Diwar an devez ma tiskouezas ken splann ail e oa ar­brezoneg eur yez pinvidik hag eur benveg aes da ernbreger, en em lakaas an Aotrou Kere_ da sevel soniou,_ kanaouennou ha rimadellou. Graet a zo bet ·gant an darn vrasa anezo eul levr, hanvet « Kanaou~;nnou Kerne » hag a zo bet monlet er bloaz. 1900, gant ti-moulerez ar « C'hourrier »1 e Brest.

Eup_ dra aU c 'hoaz a roas lusk d'ar prezèger da studia gwelloc 'h ar brezoneg. Unan eus ar ~eleien a oa gantaïi e· Sant-Loeiz Brest, erne c 'hoaz an Aotrou J ezegou, a oa bet hanvet da berson e Ploueskad._ Gina a rae o vont d 'e barrez rak ne ouie ket ar brezoneg. ,

« - Ma c' 1helljen c'hoaz e zeski, e laval'e. Met ar bre­zoneg a· zo eur yez hep leori~u ! N'eus na mer k. na roudenn evit do.nt a-benn anezafi. - Éo, eo, a lavare an Aotrou Kere,. e zeski e ,c 'helier sur. Ha peogw~~ en deus, ·a dreUz ar c '·hant­vcjou en em zalè'het digatar ez eus merk ha roudenn evit hen anaout. » ,

t ·~· l

--------------------~------205

Hag en em lakaas da sevel eur gramadeg pe eur yeza­-dur. Ar yezadur-se hag en dev;oa. :r:pet an Aotrou Kere d 'e aoza ar pep gwella eus e spered hag ar pep brasa eus e am­zer, a zo kollet hizio. Prestet e oa bet gantaii d'an Aotrou Normant, kelenner e kloerdi Kemper, hag abaoe e varo n'ez eus ket gellet kaout dizaouzan ebet èus ar labour-se e nep lec'h.

Eun dra ail c'·hoaz, a lavar d'eomp an Aotrou Jezegou, .a ranker da ober ev:it pTezeg mat. Ret' eo beza prederiet kalz war ar pez a vez da zisplega. Hogen, 1 da ob er al labour-se ken nebeut ne vanke morse an Aotrou Kere. Alïes eo bet klevet o lavarout : « Biskoaz ne d 'oun bet aet er gador-bre-:­zeg hep beza skrivet va frezegenn da nebeuta teir gwech. MoTse n 'em eus bet roet eun ali d'am farrezianiz hep beza skrivet ha renket mat ar c'homzou am Peze da lavarout .» « Prezeg, a lavare c 'hoaz, a zo bada komzou Doue. Da ziwall a zo da vankout doujaîis d'ar c:'homzou-se ha d'an dud a zeu d'ho selaou. »

Gourillet en devoa Aotrou Person koz Kas tellin e walc 'h ouz ar brezoneg hag an trec 'h -en devoa_ bet warnafi o veza rn~ reas d'ezaïi plega d'e yÜul a oa ben lakaat da dalvezout da gentelia en eun doare plijus ha gouiziek war eun dro, kristenien Breiz-Izel, e genvroï:.Z karet. N'eus ket par d'eun den da anaout mat e yez evit dont da veza helavar.

Prezegennou kaer an Aotrou Kere enno danvez daou levr- a 400 pajenn pep hini pe war-dr_o, a zo bet moulet er bloaz 1906, ha gwechall edont e gwerz e ti an Aotrou Kor­kuff, levrier e Kastellin. Talvoudus kenaîi ez int d'ar ve­leien yaouank rak peurliesa _pa gui ta ar re-mafi ar c 'hloerd: ne anàvezzont ket gwall vat ar brezoneg ha ne_ ouzont ket -di-eist-hol( brezoneg ar c'hatekiz nag hini ar relijion.

Salo e teufe bor beleien yaouank da gerzout ni verus wax c.~• hent a zo bet kompezet ha plenaet dirazo gant ar persœ1 hela var ha ma labourint c 'hoaz eveltafi hag evel bor Sent koz, diazezourien ar vro, evit mad eneou ar gristenien fiziet enno, -dre ar brezoneg.

Y. AR GOFF.

•

206

EUR GAli'!MED ALL

Kuzulierien veur' ar « Finistère >>, bodet e( Kemper, er miz·tremen, o deus, holl a-unan, kavet fiat ar :inennad-m~n :

« Considérant 13. valeur pratique de la conruaissance du brei.on ponr les élèves d~s dernières écoles du second degré de notre l'légion qui ·]SOnt ·appelés à exercer en pays( breton~ nant des profe:ssions libérales, Com.merCiales, ou administl-a­tives,

« Considér:ant, en outre, la valeur éducative et cultuielle de notre vieille langue,

« Le C<lp.seil Général estime que l'enseignement de la.. langue bretonne doit êttre autorisé et organisé dans les éta­blissemellts d'enseignement du second degré ett en particulier dans les écoles nOrmales, lycées, -Collèges, et écoles' primaires supérieures de notre région.

« n· émet, -en c.onsêquence, le· vOm qUe toutes dispositions soient prises:. pour. que_ des coul"S '(a,cult~tifs dej langue-et lit­térature bretonnes puissent être ouverts dans 1' année scolaire 1938-1939 da,ns les écoles•;

« Le Conseil Général prié en outre Monsieur le Ministre de l'Éducation NatiOnale de donner les autorisations néces­saires aux professeurs et instituteurs publics ilui dem,ande­raient à utiliser des locaux de claSse pour un coUJIS faculta­tif de breton en d·ehors des. heures de classe du jour, un cours du soir public de même nature. })

Tamm ha. tamnl, a-houez en e'm glevet e te.uimp a-benn, evelato da lakat ar brezoJ:!.eg er- skol. ·

Ha n 'eo ket re abred, re ziwezat ne la varan ket. Eur galleger touet, hag lien ganet en eUl lee ~h ma komz.

an holl brezoneg ennan, a lavare n'eus ket pell : <<' Mezus eO­e.vefe e'hûaz tude Breiz-Izel ha ne Ouezont ket a c'halleg! »

--~-

207

' -- « Mezusoc 'h eo,- da vihan a, a voe l'espontet d' e_zan, e vefe c'hoaz e Breiz-Izel, er c;hêriou ha war ar mêz, tud ha. ile ouezont na komz, _na lerm, na skriva brezoneg ! »

SKOUER EIRE

Rener· meur Eire,. an « Uachtaran » Douglas Hyde en .. deus kaset kemennadurez da yaouankizou e vro evit ma teuint d'en e~ voaza holl da gOmZ mat' an iwerzoneg.

Koueriaded o komz iwerzoneg a zo -bet roet douarou. a·'ezo e Gibstourn, e takS:d 'douar ar Meath, da. Iavarout eo en eur c'horn eus Eire ha ne: gomzer ennan nemet saoznec~ ha gounidegez vras a zo deuet _ac 'hano, rak eleiz a dud h: ne ouient betek hen nemet saoz'neg a zo de~et d'en em drei _ ouz yez o zud koz ha d 'hen deski.

0 welout- ar vad a deu ac 'hano, ar C 'houarnamant e­lec ~h lez el he zud da vont 'da glask o bara d'an Am erik a. roio d'ezo douarou mat e- kreiz ar Vro ne gomzer enni nemet saozneg hag -evelse tamm ha tamm e vezo iwerzonekaet a-ne­vez.

Perak ne deufe ket Breiz da heulia' ar skouer vat-se, e lee 'h lezel he bugale a gomz brezOneg da vont warler-c 'h Ü'·

bara keit all diouz douar kun v o ,c 'hav'ell.

GOULENN A ZO

Goulenn a. zo d'eun «Institutrice GOuvernante}> da ober­war dro tri. baotrig, unan c 'houec·'h vloaz, unan pevar bloaz.· h.ag ·ar bihana, bloaz. Ret e .ve:Ëe d' ezi komz brezoneg outo. Paeet e vefe tri c 'hant lur er miz.

Skriva kerkent da : Xavier de Langlais, Ki.-ec'-h-Avelr-­Lannion.

GINIVELEZ

An Doktor hag an Itron Herve Delaporte a zo laouen o· kemenn d'eoc'h ginivelez o mab Herve-Mari, e · Kastell-Ne-· vez-ar-Faou,.d'an 12 a viz eost 1938.

Buhez hir 'd'ar BrBizad bihan ha levenez d'e gerent. ,

:·, ,,

i',

"208

Dleun- Drug Lanuon 3-7 GWENGOLO

Bleun-Brug 1938 a ·zigoro d'ar zad,Orn 3, dre eur per­-'<C 'hirinach e- .Landreger.

Eun oferenn a v{lzo lav:aret eno da 10 _eur e t~l bez sant

Erwan. Dioùz an noz, c'hoariadeg e sal vras ti-kêr Lanuon. D'ar .zul 4, da 10 eur, oferenn..,b;red. Prezegenn gand an

A. Clisson, _person Servel. Da 2 ·eur, gousperou _; raktal ,goudeze e vezo digemeret

Marzin, Viviana, ar C 'hornandOned hag hor Zent koz sant Efflam, s~nt Girec ha sant lvi o tiskenn e Breiz-Izel war o

J.aoueriou maen. Abadenn vras war ar Maoo''hallac·'h. Da 8 eur 30 diouz an noz,· e "sàl Sant Yann, c 'hoariadeg,

renet gand an A. ·Bellec,_ -vikel vras. · D'allun 5, eus 9 eur da greiste_iz hag eus' 2 ei1r- da 5 eu.r,

·:Studiadegou. Diouz an noz, e sal Sant Yailn, -,c 'hoaria-dég renet gand

;an A. Guy R"opartz, mestr bras ar zonerez. D'ar meurz 6, da 8 eur.-30, -kenstrivadegou ar c'han, al

1enn, an -aiskleria hag ar prezeg. Da 11 eur, oferenn ar Bleun-Brug ; an Aotrou 'n Eskob

'2. brezego en oferenn-se.·--Ar re a venu kemeret perz e lein ar Bleun-Brug, d'ar

·meurz kreisteiz, a dle· he~ rei d8. an aout a-raOk ar zul da noz, 1la ziwezata, da tetierién .ar goueL Skriva da « Perinanence » .da Bleun-Brug,- «_Salle Saint-Jean», Lannion.

Da 2 eur, wàr ar MarC'hallac'h, ·c'}loariadeg ha kaniri. Da 5 eur, bennoz ar Zakramant e·chapel Sant-Joseph da

_gloza ar goueliou.: · D'ar 7,- da 8 eur, baleadenn warzu PlourivO, evit_gwelet

kroaziou ar brezel bet· eno breman mil bloaz. Distro da Lanuon, dre Landreger, evit-__ kimiadi diouz

sant Erwan. · --~ · · Doue r~ viro ~-~iz . à:a ~rviken ! -"'

-Klenved ar ·· c 'henou hag. an dent

L LAPIQUONNE SUCCESS~UR [,g • _ - . L. JEZEQUEL

Tenner dent Loreet gant skol-vedesinerez Paris

.. A denn an dent hep poan hag a-laka dent nevez, war aour · ha war. gaoutchouk, hervez ar skoueriou div(·za

Gwarantisa a ra e labour

RESEO A RA : Bep· 'Lun; e LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep Sadorn- e

~RASP~TS hag er F~OU.--:: Ar c'habinet a- gonsultationou à1

zo .2dlgor be B

1re,

6t, 4, passage Samt Marhn, aboue eur beteg -kreisteiZ ha da

eur e ~g eur. Téléphone 0-16. '

Yecrhed ar Yugale

ar .t.t Sirop FEIIET " a-eneb an Doken

Graet_ gant louzaouennou .ha:g a _gaver_._:er mor, ar sirOp-man a, ro nerz hag a yac'ha ar g_wad. O~penn -Pl' en- deus eur vl3.z ehus ar re well_a, l~uzou all eoet ne ro kementi a nerz d'ar vugale

ag ben. • . --« Ramplasi a ~'hell èrvat an emu.Jsio-nou, an eol-moru, _ar si· ·

rop Portal, ,ar Sll'.op Raifort iodé, hag ali. . . » .Ax vertuz en d~us -~. yac haat ar gwacl, ouspenn ar vertuz da zigas an D.erz d an ~1li, a zo. penn-a beg ma Ii 'her roer morse en aner d'ar vu~ 6,a:-le ?get gant an doken, an trousklennou leaz, ar werb}, ·-tn do~e1er fall, ~roug·ar-rou~, hag ar _zempladurez a deu ~var· l~r c h _ar ruzel nag _ an dreo, etc.

E'fl yente ~ans ioutes lP.s pharmacies. Depot prlY)cipal : GRAl\'DE PHARilL4.CIE DU PROGRll:S,

2, rue-de Pi-!.ris (au-dessus t!e l'Octroi), BREST. ~

•

FEIZ HA BREIZ Re_n.et gant an Ao. PERROT

KOUMANANCHOU DIOUZ "AR BLOAZ

Breiz ...... 15 _lur --.- Frans ha broiou stag out! ...... 18 lur Ev-id ar re a zo e diavêz bro ... -. 20 lur Koumanarlchou a enor .... _...... Z6 hu•

Kasit ho kouinananchou, dre chek-post ~a : M. 1'~0-MINIS· TRATEUR DE « FEIZ HA BREIZ », SCRIGNAC (F:nistère). C. C. 21.802 Rennes .. ·

Leon ha stud.ia : LA LANGUE BRETONNE en 40 leçons,

gant F. VALLÉE (Prudhomme, Sant-Bricg. : . . GERIADURIG BREZONEK GALLEK,

gant ERNAULT (Prudhomme) ................ . GRAND DICTIONNAIRE FRANÇAIS-BRETON,

gant V ALLÉE (Imprimerie Commerciale,· Roazon LES MOTS FRANÇAIS ET BRETONS CLASSÉS

D'APRÈS LE SENS, gant VALLÉE (levr I) .. JAFRENNOU, Ti (An Oaled), Kerhaez (leVl" II)

NOTENNOU DIWARBENN AR GELTED (e ti NOTENNOU DIWAR·BENN AR GBLTED (e tf VAL­

LÉE, 37, rrie St-Benpît~ .St-J?~èg) hep géTiaùUr Pep'.-levremi gant gériadur ............ __ , ... _ ... .

SKELTLA SEGOBRANI (e ti VALLÊE), pep levrenn

15 fr.

18 fr.

75 fr.

10 fr. 12 fr.

3 fr. 4 fr. 8 fr.

Um.ianiez Oberou_Breiz (U. O. B.) a zo o paouez embann drapoio~ Breiz, 1 ") e paper :. ment 8 X 5.cm.

Ar pez : 5 gwenneg. ~ 2 skoed ar 25. - 12 !ur an 50. -20 !ur air 100. - 95 !ur ar 500. ·• ·

2") !E lien : a) ment : 10 X 16 mn. : ar pez _: 8• real. ' · b)ment:l7X42<>m.:arpe»:7lur,

0 goulenn ouz : Unvanlez Oberon Breiz (Union\ des Œu~ vres Bretonne), Pleiber-Christ (Finistère). O. O. Mme Oaoûis­sin, 22092 Rennes.

M1z HERE 1938"

"FEIZ HA BIIEIZ Ar Skoliou

I. - Kerent kristen, kasit h.o pugale d'ar skoliou kris­ten. Mouez an lliz her goulenn diganeoc 'h.

Ar Relolenn 1113, e levr he lezennou a lavar : Ar gerent a dle' teurel ar brasa evez w~r ar gelen"nadurez a yezo roet d 'o bugale diwarbenn ar pez o deus ezomm da gredi pe da ober evit beza salvet.

Evez mat a dleont teurel ivez war o yec 'hed ha deski a :nri!.:.t d 'ez.o an doa:re da oher c zreuz, ér bed-man, evit IDa ne

· gouezint ket en dienez. ReQlenn 1372, § 1. - An holl gristenil:m a dle beza ke­

lennet, ervat, adalek o bugaleach ; teurel eVez na yefe roet d'ezo eur gelennadurez fall war ar pez o deus ezomm da gredi.pe da ober. n'eo ket a-walc'h; Tet eo lakât ar gelenna­durez kristen da dremen a-raok pep kelennaduTez all.

§ 2. - N'eo ket ar gerent hepken eo o deus a1~ .g-iV.i.r hag. an dlead striz da deurel evez war gelènnadurez kristen ar vugale : kement hini a zalc 'h o lec'h, en deus ar gwir hag an dlead-se eveldo.

II. - Kerent breizat kasit ho pugale da skoliou e vezo desket lenn ha ski'Îva brezoneg enno : mouez ar gwad her goulenn diganeoc 'h : ara bad eo teni an ere ho stag ouz ho 'tud· koz.

Ar skoliou hag e raer ruz war ar brezoneg enno n 'int ket graet tamm ebet evit ho pugale : gaou a raint outo:

Ar skoliou haÎ5 ez eus enno mistri ha mestrezed-skol hà ne anavezont nak Istor Breiz, na Yez Breiz a zo da ziouall outo l

Gwella ma 'z int eo da zihentcha ar vugale o da.rempred. Kerent kristen, kerent, breizat, taolit evez wa.r at sko­

liou e lak~oc'h enno ho pugale :ar re-man, diou:i m'o greoc'h, o c'havoc'h ;

210

c Et re ar Gorsedd c tJ hag ar Bleun- Brug tt.

~

D'an 3 a viz gwengolo diweza, p·'edon o paouez diskenn eus ar gador-b:rezeg,_ gonde an oferenn-bred kanet, evit tenna bennoz Doue war Bleun-Brug, e iliz-veur Landreger, ga.n4 an Aotron Person, ar chai.O~i Lainé, e teuas an A. Even, .skrlva-

. gner an « Ouest-Eclair », e bro Lanuon, d'am c'haout hag, er .sakreteri, harp ouz penn sant Erwan, kaera difennour en deus bet ar gwir e Breiz, e ·c 'houlennas ouzin 1ha v,a menoz oa Iakât- dongen, e &"Oueliou Lanuon, bannie! nevez Breiz.

- Hep mar ebet ! emeve. - Neuze, emezan, an << Oues~-Eclair >> ne gomzo ket di-

warbenn ho koueliou ! - Grit a gero'c'h, a liviris; ma ouezit petra ho peus- da

-ober, me her goar ivez; oad a-walc'h am eus a-benn breman ha tri bloaz ha tregont a zo aboe m' eo bet krouet va d' -J.l&­vredigez .!

Ha 'setu aze penaoz, dre eun oferenn e Landreger ha dre an diviz-se, e-harz penn benniget sant Erwan, e tigoras XXVIII"H kenda1c ''h ar Bleun-Brug, e bro Dreger

Aboe goueliou meur adsavidigez Breiz, "warlene, e Plou­:gastel, ez euS pemp harz ha ne zigounnaront ket d~e ma oa bet douget eno, dirak. daon ugent mil den, banniel nevez Breiz, a-uz relegou an Tad mat sant Gwenole·.

Tud a zo, ret eo hen anzav, hag a ya droug enno diwar :nebeud a dra hag- o. deus amzer da goll e tabutou didalvez.

Abalor eo an hini a zigoras an abadenn vras war an . « Ouest-Eclair », hag an· A. Even oa e zen e Land reger ; « Breur Kaer )) d' e heul hen dispakas war « La Bretagne à Paris ))~ Dir-na-Dor hag _ar Yeodet, wa.r « Breiz » ha,_Taldir~ .e komzou dichek, her c 'hlozas, e « Korn ar Brezoneg », en eur

•

'' ',

21t

_;;gas, dre b3var c'horn ar bed, war eskell an «-Ouest-Eclair »,. -:~r :C'helou la.ouen emà gantall ar gwir hag ema., neuze 'ta; -ail .:Sleun-Brug e gaou.

K.Iasket em eus bet beza gweiinet, meur a wech, el lec'h - -_-ma vezen duet, met, unan bennak a veze atao wàr evez hag a

-vire ouz va skridou da veza embannet ; el lec'h ma raer an ·droug ne garer ket kals ar sklerijen'n. ·

Setu aman, da vihana, d '.a.r re. a garfe her gouzout, va: odoare da welout diwarbenn bannie! kaz ha bannie! nevez' :J3reiz.

* ** Adalek bloaveziou kenta an XII~"e 1 kantved, ar· bannie! -erminiget eo bet banniel Duked Breiz; bannie! Breiz, a-vat, pa veze dispaket, a. oa dishenvel bras diouti; pa voe goueledet

_,,gand ar Zaozon, e-tal Lok::.Maze Penn-ar-Bed, d'an 10 a viz eost 1512, « la Cordelière ))1 lestr kaer hon Dukez Anna, en e benn al Leonad kalonek, Herve Borzmo,ger, al lestr-se a oa o ficha,- e beg e werniou, bannie! erminiget an Dukez vat ha

-èanniel Breiz, eur groaz zu war eun tanun lien gwenn. Ar bannie! erminiget oa eta banniel Duked Breiz gwe­

--chall, evel ma oa ar bannie! liiiennet, ba.liDiel i-ouaned Bro-··C'hall. e

DUked Breiz a zo tremenet ha Rouaned Bro-C 'hall a zo ·ivez hag o bawtielou d' o heul; ar broiou ma raent o mistri warno, avat, a drugarez Doue, n'int ket maro c~hoaz.

Bro-C 'hall he deus savet- eur banniel nevez ha- d 'hen ober .he deus kemeret tri liou : liou gwenn bannie! he rouaned ha ~-lion glas. ha ruz skoued kêr Baris.

' Breiz, a.:.nevez 'zo he deus graet kemend ali; kemeret he udeus evit banniel eur bannie! stumm'et war skoued kêr-benn ::Breiz, gant nao riblennad mezer, gwenn ha du bep eil, peder wenn ha pemp. zu, hag eun takad erminigou e korii he beg -uhela ; ar peder rible:m1ad wenn a verk ar pevar eskopti e -_komzer brezmieg enno hag ar pemp riblennad zu ar pemp es·-:-kopti e komzer galleg, dreist-holl, enna, hag an takad ernii­:__nigou a gomz d' eomp eus h0n Duked koz.

Bannie! D'Uked Breiz a oa kasaüs he dongen, e meur a -Jec'h, rak kemeret e veze evit bamliel rouaned Frans'; ke~ :ment-se a zigouezas e Bleun-Brug Pont 'n A bad; e goueliou

212 ------------------~----~----~~ VII"et kantVed sant Gwilhou, e Sant-Brieg; e· goueliou santeZ"­J ann d 'Aoo, e Paris, ha se tu an di,g'arez -vrasa he deus hCI'Il douget d'he dilezel.

Ar bannie! he nao riblenn, den n'ber 'c'hemero evit ban-.. niel rouaned Frans hag eun dra vat eo -kement-se.

Y a ! met ar bannie! nevez-se, eme va ·c'henderv Leon:, a, zo bet krouet gant tu.d hag a ·zo bet kavet abeg enno !

Ha neuze '? E piou ne vez ·ket kavet abeg '? N'eus bet nemed eun den war an douar-man ha n'e)l di-·

vije graet pec'het ebet; abeg a gaved ennan, evelato ! Daoust ha ker glan...,se e oa kalonou ha douarn ar re fr-­

deus krouet_ bannie} tri liou ar Frans ha savet ar « Marseil-!aise >> ? • •

Evel a skriv ar Yeodet e « Breiz » an 18 a a viz gwen-­golo a zo gwir : «_ Gwelloc'h a zo da- ober ! » Y a ! gwelloc'h a zo da.ober ~get pismigat evel ma- ra darn. Ma rankfed b'eza­ata.o 0 sellant ker piz, ne gredfe ket .eur penn· kristen kerf­mant er mêz eus· e di !

Ar Blewt-Brug a ra evel eleLz,, a gemer a zehau. hag a gleiz, 'ar pez a za mat, a lez ar pez -a za fall hag a gerz atao-. sand an hent eeun.

P'ea bet savet Ti-Breiz, warlene, e Diskouezadeg veur Paris, banniel nevez Breiz ea a zo b.et a fichai warnt;tri keit ha .. T.na 'z ea bet digar.

Gaude kement ali a enar e Paris, ha dirak hall poblou ar-· lJed, daaust ha n'en devoa ket a wir. da ficha; ivez, eus an eiL penn d'egile da Vreiz,, ha daoust ha mont a raemp~ni, e gaou, o kaout mat ar pez a oa · digemeret gant hon M:zourien wella_ ha gant rennadureziou ar C 'houarnamant.

Lavarout a c'heller eo. ar C'hallaoued a-unan eo a .. beur­r.:iskaras banniel kaz hon Duked, en deiz ma respontas Mira­beau da Benn-Rener Breujou BreLz : « Vous. êtes Bretons, les: Français commandent ! » met Iavarout a c~heller ivez eo ar· C 'hallaoued 0-unan eo a be'urzavas, er vann, b.anniel nevez~ Brei.z, .en deiz m' o deus e Iaket da ficha war Di Breiz Disl-·· kouezadeg Paris.

Taldir, en « Oaled », en deus graet a.n neuz da obei' eur · -votade~ evit g_Ob.zout pehini ba.D.niel he devaa gwir., bremari

-c'hoaz, da veza ·-d~gemeret evel· banniel Breiz, pe an hini go:: :pe an h,ini neveZ·.? ,

Eur farserez kernevat eo bet ar votadeg-se ha netra ken; mil gwech re a draou a vez graet e Breiz dre votadeg ha setn aze perak ez a an traou ker faU ha ma. 'z eont. Me a _garfe; gouzout e. pelec'h ema ar vra he deus !savet ·he banniel hat~ :an· eskob en deus, savet e skoued diwar eur votadeg e c'hellC an hall kaout o ger da lavarout enni ?

Ra vezo lezet eun tamm frankiz gant pep· Breizad. da zir kouez ar garantez. en deus evid e vro, en doare ma kara; gàm: ar re a zo troetoc'h ouz hor Breiz kaz, .frankiz da zougen a banniel stumm kaz ; gand ar re a zo troetoc'h ouz hor EteS:· nevez, frankiz da zougen ar ·banniel stwmn nevez ha neu3c g.welet a' reoc.'h, .an traou a vezo kompez, ne vezo ket pell.

Daoust ha n'edo ket Taldir a-du ganeotm.p, war gement-sc. pa skrive, d'an- 29 a viz here.1937, d''hor c'henlabourer ma·; Herri Caouissin .: «Ne vous inquiétez pas pour les drapeaux; c~est l'éternelle querelle des anciens et des mod·ernes ! »

(Fac-simile skritur ha sinatur Taldir).

Perak neuze, gaude beza skrivet ·kement-se, mont e koun­nar e << Ouest-Belair » an 8 a viz gwengolo, ouz an dud a gav

.kaer ar banniel.he nao riblenn, gant he liouiou breizek a-vis­koaz, trist ha .laouen bep eil, - << miscens gaudia :fletibus x,

- evel ma ',z eo buhez pep den hag istar pep bro ? Pa ra ar Gorsedd e c'houelion, n~, er Bleun-Brug, n::;

'z eal:np ket da glask trabas antan, na da Iakat pennadou, e:: e en~b, e tud ar gêr ma _ra enni e ziskenn, na d'aber hanJ d'ar y_ arzed eus li ou, stumm ha ment ar baimielo-u hag ar

214

saeou a zougint war -"an daolvaen; o leze! a reomp en hakask-­ter; goulenn a·reomp ouz-tud ar Gorsed:d b.eza en hor c'hen--' ver ken dereat ha ma 'z Omp en o hini.

Gaude en em glevet hall, ne 'z aY ket re vat, c' hoaz, 3.Ih-­

·traou en dro, e Breiz.

* •• Pa welan va c'henvroïz OC'h en em daga, evel Ii::J.a i'eont,_

hep digarez . ebet nemet eun digarez. _toull bennak, . e p.ij Va .. spered warzu ar Sav-Heol hag em bevez c '.hoant da lavarout ~z int bet ér skol -gant pismigerien ar vrO-se.

Breman ez eus pemp· kant vloaz,, Konstantinopl oa_ kaera-. kêr ar beci kristen; eun iliz a oa eno, sa v et gaild an impalaer Justinian, bet kensakret er bloaz 537, ha n'he devoa ket he far war an douar : iliz santez Sophia ; n.e welet, dre hall, enni, o lugerni, nemed an aour, an arc'hant hag ar vein brl­sius ; 950 beleg a oa oc'h ober- al labour w:ar he zro; gwasa.-­pez a oa kristenien Konstantinopl n'en em glevent ket gant kristenien Rom; diwar netra e kave_nt abeg er re-man.

An enebour a demts hag an enebour-se oa Mahomet Ir hag e dud gouez ha divadez.

Ar gwel 'eus an enebour e tal _mogeriou kêr ne lakeas -ket-.. zoken Konstantinopliz da furaat hag unan eus o fennadure- · ziou ullela, Lucas No-taras en devoa ar skiant da lavarout c'hoaz : « Kalz eo gwellOC,'h gaÙen gwelout an Durked oc'h· ober o renkou aman eget gwelout at Pab ! »

Ne zaleas ket d'o gwelout; d'an 29 a viz mae 1453, daoust da nerz-kalon an impalaer Konstantin Dragases, da. -eun eur gonde an hanter nOz, an Durked a lake o zreid e kêr­benn kristenien ar Zav-Heol hag ar pez a dÎ'emenas neuze a . voe euzus.

Da eiz eur Mahomet II, war e varc'h, a b~gni;tS e iliz:-veur Santez Sophia hag a azezas war an aoter vras · savet en enor­da Furnez an Aotrou Doue -: perc''hennet e oa gand an Dur­ked iliz kaer ar gristenien, dre ma ne raent ~emed en em rendaelat; pemp kant nemet pemzek vloaz a zo abaoe ha be-· pred ema dindan gall~ud diskibien Mahomet.

Ma 'z eus e istor 'an Iliz skoueriou spontus evelse eus an droug a ra d'ar feiz an. trouz a zav diwar netra etre kriste­nien e istor Breiz ez eus kement ali; e dong ar c'hantvejou,

~----------~------------~-------------215 bep wech ma-'z omp bet treC'het e c'helleci. lavaret dfwar hQ'r penn : « Deuet omp a-benn anezo, dre ma n'en __ em glevent ket ! » ',

Hag en taol-man, a.darre, pa 'z omp krog, da vat, da za­vetei an tenzoriou kaera a zo ·deuet betek:ennomp -digant hon: tud koz ·: hor -Peiz hag hor Brezoneg, ma ne jOrn ket an trec'h ganeOOnp an· istor a lavaro : «_ Gwella ma 'z oant da netra. -oa d'en em rendaelat; n'en em glevent ket ha setu perak a deus bet lamm ! >> Y.-V. PERROT.

Da IYaouan kiz · kr·isten A

ar mez1ou

Setu n,i e miz here. Nag a boan o kredi e ve echu an hanv, hag e veÏomp

b1·eman o vale, a gammejou bras, war-zu ar goanv. Troet dillo he deus rod an amzer ; dillo eo en em zibunet kndenn ar miziou hag an derveziOu brao, ar riliziou hag an derveziou-se hag a wclemp a-zia bell o tont d 'eornp karget a es peran~, hag a dlee, araok hor c 'huitaat, lezel gàneomp joa eun east das­tumet mat ...

B1·esk eo siouaz joa an dud pa.our war an doum·-man ! En deiziou tremene!; m<irteze, pa ziskuizemp goustadik dionz labc;mrou tenn an east, pa gavemp ken dons beva e kreiz h01· mêziou, hor beus san tet muioc 'h c 'hoaz oa diazezet ar joa-se war an traeY., hag e c'helle beza diskaret gant eun taol aveL

Eun tao} avel foll, ar breZe!, a zo bet waT-nes koueza wal'nomp. ha beuzi hor c 'halonou a anken !

Dourn ar W erc 'hez, skoret gant dourn Doue, en deus, Cl'

wech-man adarre, pellaet diouzomp an taol yut. Spontus eo sonjal petra vije denet hon tiegeziou da veza,

m'en defe ranket ar gwazed wella mont eus m· · gêr !... E nep lec'h ail ebet, kement ha war hor mêziou, ne ve­

ver gant esperans. -Setu perak, daoust m 'eo c 'hoaz, h~rio, du

.f

216 /"-'---~-----'-'----;.,---.,..----.-

ar. c 'houmoul, -a-Zio-e·?h hor peim, gwelomp an traou ~êntoc 'h war-zu an tu mat, ]ia bezomp_ leun a esperans, eUs an ·espe­rans-se. hag en em harp dreist-holl wa:i Doue. An nep en _deus iizians e Dou~, ha dre' eno ive én dud, hag en amzer da Zont, a zo goest ;hepken da ober labourou- bras. Zoken ma c 'hoar­vesfe gant fin ar bed beza tost," e vefe ret c 'hoaz labourat bemdez ...

An amzer a zo roet d'eomp.evit labourat, evit mont atao war araok, en despet d'an diezamanchou a bep -seurt, evit en em wellaat hon unau, ha gwellaat ar re a zo en-dro d'eomP.

Ha pa weler ar vuhez evelse, nag a labour a chom ga­neomp da ober, ni tud yaouank diwar a:r mêz.

Setu ni e miz here. Goude beza graet sunveziou a 80 eur labour, epad an

hanv, .setu ma c'hellimp ive tremen breman gant sunveziou a 40 eur.

Gonde beza en em roet holl d'al labourou-korf, a c ~hou­lenne ezommou ar viCher diganeomp, deÙet eo ar mare d'en em baka, d'en em rei ive d'allabourou-spered a-zevri.

Adalek vreman, eo ret cl 'eomp sonjal penaos_ e raimp ae. implij gwella eus an euriou-sc, ken prizius, ma ne c 'hel­limp mui labOurat er-inêz.

En-dro d 'eomp, ar vugale o deus dastumet o leOI'iou ha kemeret hent ar skol... Ni ive a dle diskenn hon 'aournadig leoriou, poultrennet·-marteze er' sanailh, ni. a dle ive kemeret hent. ar patronaj, hor galv d'en ·em voda, dindan e dôenn. -- Pebez tachenn gaer a zo diior evidomp : dont da veza ar gwir yaouankiz kristen a vleunio, en hor parreziou a-ziwal' ar mêz, ellec'h m'omp bet hadet gant Hor C'hrouer; beza al labourerien kalonek a gendalc 'ho da vale war roudou hon ta-don, a garo eveldo Doue hag ar ·pal'keier. L. B.

BREURIEZ-VEUR AR BREZONEG

Ret e vo da izili.Bre'U:i'iez-Veur ar -Brezoneg envel pevar· ezel nevez dizale. An neb a garfe en em lakaat war ar' renk a zo pedet da gas, ar c'Œlenta ar gwella, _e ano hag e chom­lec'h d'ar Sekretour : L. Nemo, 12,, place~ de -la' Tour d'Au~ .. vergne, Brest.

--------~~------~~-----~

Bez ar Gonidec.

Ranhed Lloaz

maro ar Gonide~

Yann-Fransez ar Goni­dec a Gerdaniel, den fm- ha den gouiziek, reiZe~ ar bre­

. zoneg a voe ganet e Konk­Leon d'ar 4 a viz gwengolo 1775 hag a varvas e Paris, d'an 12 a viz here 1838.

Ar Bleun-Brug a vodo mignoned ar brezoneg e Konk, d 'âr 16 a viz here a zen hag an Aotrou 'n Eskob Cogneau a deurvezo dont ganeomp da hedi war bez ar Breizad mat-se maro kant vloaz a zo hag a labouras kement evit hor brezoneg.

D'ar 15, gonde koan, e vezo eur ;veilhadeg vrezo­nek.

D'ar 16, ·en oferenn­bred, e vezo graet meuleudi ar Gonidec ha raktal, gou­deze,. kanet al «Libera», War e ve7.:

Da greisteiz, lein, pep hini o paea e skodenn.

Da 2 _eur, gousperou ; gonde ar gousperou, c 'hoa­riadeg e vezo diskleriet en­ni peziou brezonek.

-~~----~--~--~~~---1

Eur zell war Bleun-Brug LanuoQ

1 ' ·1-----------~~~----41111 •.

AN DISKOUEZADEGOU

An ARZOU KAER. Kenta tra a gaved a 'gaera e skola) Sant-Josef, en eur vont da. welet diskouezade_g an arz breizek ha keltiek oa ar chapel nevez, savet gand arzourien, an « Droellen >> en o fenn an A. James Bo'uillé, ijinour ·ar cha­pel-se.

E labour a -zo drei~t koulz hag .hini e genlabourerieu_ X. de Langlais ha J.-Ch. Ar Bozec. X. de Langlais a zo ana­vezet mat; meur a Hent ar Groaz en deus livet. a-benn bre-· man : hini cha pel Sant-Josef Lann on eo e hini gwella, hep mar ebet.

Eun dudi eo sellet_ outan, hag aes eo gwelout gant pege-:. ment a garantez evid hor Feiz, evid hor, Breiz, evid an Arz, en deus Xavier de Langlais grêt an taolem;wu-se.

Emaonip breman pell dio"uz an taolennou dÎSliv, ha, di­valo zoken,. a_ den d' eomp ' e'us Paris.

J.-Ch. Ar Bozec, hen, en deus kizellet ar C'hrist-Rorue, a weler a-us àn nor dal.

Ar gwer livet, a: zo bet grêt gant Rault eus Roazon. Eus ali. ( c'haera ez int ivez.

Ne gavomp ket a c'heriou a.:wàlc'h evid ober hano aman. eus an dudi ma 'z ~o ar chapel-se evit an daoulagad. Me;t ax r.e holl a zo· ;bet ouz he gwelet epad ar Bleun-Brug diweza a,

' ' c'hell breman lavarout ema an arz breizek nevez o skedi tlà vat, evit bras~ gloar an Aotrou DoU;e hag hini hor Brt:l.

A-drenv chape! Sant-Josef, e kaved dilhad-oferenna an. Itron a Blailhol, broudet gant tresennou keltiek hag e kichen, eur gwiader eus Ti Leaouté, eus Uzel, a laboure dirak an halL Micher hor gwiaderien koz n' eo ket maro c' hoaz.

Pelloc'~ an A. Bouillé a zislmuez e dresennou; ilizou, cha­peliou, tiez, ha tao lennon e dad. X. de Langlais, n' eo', ket hep­ken taolennou Hent ar Groaz eo a. liv. Tresa a ra ivez poltre- · jou, hag ar reja ziskoueze d'eolmp e Lanuon a o~ e gwiriOn­nez, henvel beo ouz an dud o-(ldevoa goulennet 'autan aber 0-foltred.

E (ki.chen, Xavier V: Haas, en devoa dispaket taolennou. kaelil ha souezus leor Istar Breiz Herri Caouissin, a deuio er­mêz eus ar ·wasg, dizale·.

E diskouezadeg al leoriou b,ag ar c' helaouennou e kaved,. -.evel bep bloaz, ar mouladuriou gwella nevez grêt.

AR C'HOARIV ~

.C'!hoariva ar 'Bleun-Brug er bloaz-man, een deus plijet kalz.

D'ar zado!ln e voe diskleriet, e sal vras Ti-Kêr, an daon bez-man : Eun Nozveziad Reo Gwenn, troet eus ar c'hem-~ braeg gant an A. Perrot, diwar obetenn G. Berry, hag Ar Barner bru·net, savet gant Evnig Penn-ar-O'hoat. M'o deus ar zelaouerien gouelet gand an hini ken ta, c 'hoarzet o deus, gwalc~h o c'halon, gand an eii.

D'ar zul ha d'al lun, e sal Sant-Yann, e voe diskleriet An Tamall, pez :qevez Xavier de Langl3.is., a zo emtan em-1· gente! vat evid ar gerent a feU d'ezo rei eeun deskad:itrez c'hall d ',o bugale, a-raok an hini vreizat. Aman, an oberour a ziskouez mat an droug a ra a1· gerent-se oc'h aber fae war o yez o-un;an.

An Tamall .a zo eur pez hag a dlefeibeza c'hoariet e'us ;a,n .~11 penn dJ'egile da Vreiz-IZel"; ha :fizians hon eus e vezo. em­banuet dizale.

Fostus an Doktor daouet, troet e brezoneg gant Roparz Hemon, diwar pez brudet ar skrivagner saoz Marlowe, a zo bet ivez eur skouei" evid ar pez a zell ouz hor c'hoariva brei­zek nevezet. Ar gwiskamanChou, ar c' hlinkaduriou ha do are· diskleria ar c'hoarierie~ dreist-holl a zo bet kavet -brao' ke-nao.

Ar C 'hm·nandoned diweza, ar pez-se tenilet eus eur mar­vailh savet gant Marianna Abgra.ll, a Iakeas Iaoue~edigez

',·,

'~-.

220 war dit! an ho!~ 'bras ha ,bihan, l<oz ha yaouanl<, ker ,burzu­dus ha ker plijus e oa.

Evid eur marvailh. hennez a oa m\àn !

STUDIADENNOU AL LUN (1)

Studiadennou allun, goud13 kreisteiz, (hini an Ao. Floc'h, .diouz ar beure, a vezo embannet e « Studi hag über » war . c 'houlenn an Aotrou Vikêl-vras) _a oa diwarbenn an d:lvroa­.deg, ar c- 'hrign-beo a grign hetek ar maro ar vro, ha micher al labour-douar. Breiz a zo o koil he gwad "hep ma rafe a­walc 'h a wad nevez. Hag eman da damall,, war se, ar gouar­namant : lezennou a zo bet · graet kalz, nevez 'zo, mat ha fall, met n'eus ket unan, a lavar an Ao. Bonniec, a gement na drofe ket fall -èvit al labourer. Graet iut hep goulenn e di -digantan. Ar gouarnamant a zo henvel ouz eur---e ~heinener a 1·afe dilhad hep kerner ar muzul. Ac 'hano stad truezus Breiz hag he labourerien.

Ar skrü a zo ivez da damall abalamour d'an dismegans a sko war Vreiz : n'eus bro ebet evel. Bro-C'hall; kê;r ebet evel Pariz ; yez ebet cvel ar galleg ; darvoudou kaer ueblec 'h nemet en istor Bro-C 'hall ; tud speredek neblec 'h nemet ar C'hallaoued. Pelec'h ·en em blijfe ar vugale en o bro !... War labour ar maeziou e sko kement all a zismegans : « Ar bugel­mau en deus ;.e a anaoudegez evit chom da bore 'bellat douar ! » Gant eun hev.elep kelennadurez n'eo ket souezus e vefe «- piket ar galon >>, ha ne vefe ken stag ar Breizad ouz e vro hag e vicher, nemet -« gant eun neud.enn vrein ».

Ar gerent, kalz anezo, n'iut kct didamall kennebeut. Muioc 'h a c 'hoant o deus da rei d 'o bugale Inadou eget feiZ. Darn, re galet, a gas o bugale da zastum arc 'haut pell diouz ar gêr. Darn all, re wak, a lavar : « Ma vez ret d'am bugà1e terri o c 'horf eveldoun, beza stag aman noz-deiz ! »

Met klemm ha torta ne dalv netra ; ret eo d 'imp lou­zaoui, diouz hor gwella. M'eman ar gouarnamant, ar skol, ha kalz a geœnt enep d 'imp, eo- ret d 'imp kroui,- ac 'hanomp hon­unau eur V reiz nevez en eur gelenn he Yez, hec 'h istor, he giziou ha kroui en he labourerien yaouank gant sk_oazell an Y. K. A. M. gwir galonou labourerien, kristen.

(1) Ar pennad-roan, savet gant P. Boui-dellès, a zo terinet eus « Breiz ».

j

1 1

1

1

[, 1

1 !

1

:

221

AR C'HAN HAG AR C'HOROLLOU

. An A. hag an Itron Cue:ff hag o -mere'h Annaïg, ·a-raok kuitaat Breiz evid mont d'an Amerik, a deuas da rei o skoa­zell d'ar Ble.un-Bru.g, ha kement hini en deus gw"elet ar ver­C'1hodenlt veo-se, ma 'z eo Annaïg Cueff, o. koroU hag o kana, li' eo ket to.st d'he ankounac '·haat .

Daoust m:a n'he deus nemet pemp bloaz, e ,'teu ganti, brao bras, ar Jabadao, koroll ar c'hlezeier, ar gavotenn, ar bal a zaou; hag alL · ·

Petra lavarfemp brem-an eus Merc'hed bihan Gwerlis-· kin, a zo bet eun drugar o gwelout o tiskleria koroll ar bou­tou koat, hini ar· C'hafe, hag eUn all en enor da vanniel Breiz.

Diskouezet o deus d' eomp, evel re Blouvorn, daou vloaz· '!.ZO, gant « Lion Gwenn Rozeim an- hanv_ }}1 e c'hellomp, er skoliou, lakat hor bugale da c'hoari 'traou brao ha breizek d.reist-holl, koulz ha bugale Bro-Gembre pe re EUzkadi.

Tamm ha tamin ma kendalc''h a-r skoliou-se, hag ar r!e· all d'ot(heul, ,gand an hent mat-se, e teuilm.p a-benn da gaout str-olladou bugale, ampart war c'hoariva, war gan 'ha war­gorollou hox Breiz.

AR GANERIEN HAG AR O'HANEREZED

N'ankounac'haimp k_et ken nebeut "Andrea 'r Restifft eus Kelc'h keltiek Sant-Brieg, Tinaïg Lucia, eus Kelc'h kel­tiek ar Pelem, ha Yann ar Morvan, eus Pleiben. Da bep hini anezo, o c 'henvroïz o deus grêt eun digemer kalQnek. Ne eha­ner ket, e\ gwiriOnez, o klevout eur ganerez evel Tinaïg Lu:cia,_ nageur c'haner· evel Yann ar Morvan. Gant heman eo e teuas. ar màouf er bloaz-man. Kanaouennou ar Menez, a deue gan­tan ·en eun doare dispar ha Renetien ar Bleun-Brug a zo anaoudek bras d' ezan da vez a deuet d' o goueliou. Hag er bloaz a zen, e Kemper, hon devezo ar blijadur 'd •:e glevoU.t ~ar;re. Bennoz Doue ivez d'an dimeJZell Mona Hughes, a ga­nas d'eomp eun n~beut soniou eus he bro : Cymru. ·

AR STROLLADOU KANERIEN

Hini Plougastel, hag a oa eun dudi, nann _ hepken evid. . an diskouarn; met ivez .eVid an daoulagad, galtd an dilhad a bep seurt lion a zouge Plougastelliz, hini Lesneven, hag hini

· Lanuon 'eo ar re a · gemeras perz _ee kenstrïvadeg arl c'.llmn. "Daoust ma ne oant ket niveruS, siouaz, o deus rtoet d'eomp da danva eur wèch c'hoaz, ar soniou brezonek renket gand hor gw~lla sonerien; en o fenn an A. Guy Ropartz, a deur--vezas dont da ren ar genstrivadeg-se. ·

Pebez trugar e oa klevet kanerien Lanuonio kana d'eomp ar « Bedenn da sant Erwan », oberenn neVez an A._ Guy Ro­

\_partz. Kanerien ar Pellenn o deus ivez roet o lod, o kana soniou

,kempennet gand an A. Morellee. Diskouezet o deus e ouient kana ha koroll en eun doare sàuezus. "Dorig Le Voyer hal Roparz Falc'hon, sonerien biniou ha bombard. ar Bleun-Brug, hag ?an daou vreur "Al Louet, "eus a Rosporden, "sonerien yaouanka Breiz, a heulias epad ar goueliou ar c'horollou roe"t gant Kelc'hiou keltiek Bro-Dreger, ar Pellenn, ha strollad :Ponta ven.

KENSTRIV ADEGOU AR C'HAN

Eur vouez a unan ha Çliou voue~ henvel :',, Pr~ kenta : Strollad kanerien Plougastell, renet- gant an A. Burel.

Doiu vouez dishenvel : Priz kenta : Strollad· kanerien Lesneve1~, renet gand an A. Calvez.

Teir mouez dishenvel : Priz kenta : kanerien Lesneven. :Eil priz : Plougastell.

Peder mouez dishenvel : Priz kenta : Strollad! kanerien 'Sant-Yann Bade~our Lanuon, renet gand an Ao. Maigat,. gant goure 'hemeimou ar varnerien evid ar « Bedenn da sant E_rwan ».

KENSTRIV ADEG AL LENN HAG AN DlSKLERIA

Aman ne roomp îemed roll ar priziou kenta hepken. Lenn. - 8-11 vloaz : Yvona Chapalan, Mari-Franseza

Calvez, J aned ar Roue.

12-14. vloaz :' Paol!'ltta Parantoen, Deniza GwÜhou. Us da 15 vloaZ : Armand ar C 'hal vez. Displega. ~ Dindan 8_ vloaz : Yannig ar Roue.

8-11,_vlOfl.Z : Yvona P~rrot . 12-14 v loaz : Erwan ar Roue. Goude 15 vloaz : Armand ar C'halvez.

223

D'ar vugale-man ar Bleu,n-Brug en deus roet evel pr:i­.ziou : mere 'hodennou,, leoriou, skeudennou, saeou breizek, hà pep a desteni a en or.

Renerien ar Blenn-Brug a drugareka start pennadureziou ..Eskopti Sant-Brieg, pennadureziou kêr ha parrez. -Lanuon, pennadureziou skol Sant-Joseph, ar brezegerien, ar ganerien; ar c'hoarierien, ar gorollerien, an archerien karget gand an A. M:adec eus an urz, eus ar skoazell vras o deus d' ezo evit .kas da benn ha da vat o XXVIII""t kendalc·'h.

Ne ankounao'haint ket kennebeut Aotrou Person Lan-4ireger o digemeras ker brao d'an 3 a viz gwengolo., nak Ao­trou Person Plourivo o blenias d_a welout Lannok vras Lan­serf ellec'h ma voe trec'het an Normaned, breman mil bloaz, nak an Aotrou Azenor a lennas d 'ezo eur stri:diadenn war eJ:n­gannou Plourivo e tal ar groaz savet er vered a vir relegou .ar re a gouezas er stourmad.

Trugarekaat a reont ivez « Semaine Religieuse » Sant­Brieg ha Landreger, « Le- Lanllionais », « La Dépêche de .Brest», «Le Courtier du Finistère », <<La Province », « Breiz A tao» ha << Breiz » eus ar pennadou hegarat o deus emban­net diwarbenn hor goueliou; evit kloza, pa n'omp ket evid -o embann war o hed e voulomp aman linennou diweza pennad ar << Semaine Reli,gieuse ».

L'esprit qui animait ces mànifestations, M. l'abbé Per­rot, fondateur du Bleun-Brug, le définit dans son toast au banquet du mardi, en faisant acdamer Notre Saint Père le Pape pour sa récente condamnation du- nationalisme outran­cier, négateur des droits de Dieu et du droit de_s autres na-· ti ons. Les Bretons, dont la langue est la seule d'Europe, -désormais que les Romanches viennent d'obtenir qae leur lan­gue soit la quatrième langue officielle de la Suisse, - à ne

224 ____________________________ __

pas être enseignée dans "les écoles, ont plus souffert q_ue tout autre de ce super-nationalisme. « Feiz ha Breiz », Foi et Bre­tagne, ce sera .toujours l'idéal du Blew1-Brug.

Monseigneur, se levant à son tour, déchaîn~ l'enthou­siasme _quand il proclama que la Bretagne est 1 'héritage que les Saints nous ont laissé, la Bretagne avec sa Foi, avec "Sa langue, et ce serait une trahison et une diminution de la re­nier. « Un Breton doit en tout lüm arborer son drapeau ... , prendre conscience de la valeur qu 'Ü porte en lui, et au lieu de reculer comme il l'a fait jusqu'ici, avancer., .. jusqu'au jour où tous s'inclineront devant la noblesse· qui s'affirme dans 1 'âme bretonne .... Souvenez-vous du haut degré où iJ faut p~~te~·,la.·fierté d'être Bœton ... Allez donc de-l'avant.; ne vous inclinez pas !.. .. ?>

Eur c'horn eus an dud a oa war ar Mai-c'hallac'h

d'ar 4 a viz gwengolo.

r 1

l ' 1 i ' 1

1 1

f .} l 1

f 1

~

·t .r l

Klenved ar c'henou hag an dent

Tenner dent Loreet gant skoi .. vedesinerez Paris

A denn an dent hep poan hag a laka dent nevez, war aour ha war gaoutchouk, hervez ar skoueriou diveza

G\-varantisa a ra e labour

RESEO A RA : Bep Lun 1 e LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep Sadorn, e

BRASPARTS hag er FAOU. - Ar c'habinet a gonsultationou a zo digor e Bre~t, 41 · passage Saint Martin, abone eur beteg kreisteiz, ·ha da

, 2 eur beteg 6 eur. Téléphone 0-16.

·~~~~~~~~~~~~d

Do ken Graet gant louzaouennou hag a -gaver er mor, ar sirop·man

a ro nerz hag a yac'ha ar ~.vad. Ouspenn m'en deus eur vlaz

1 eus ar re wella, louzou ali ebet ne ro kement a nerz d'ar vugale hag hen.

~ « Ramplasi a c'hell ervat an emulsionou, an eol~moru, ar si-

1 rop Portal, ar sirop Raifort io<'!â, hag ali. . . » AJ: vertu.z en deus da yac'haat ar gwad, ouspenn ar vertuz da zigas an nerz d'an izili, a zo penn-abeg ma n."her roer morse en aner d'ar vu­

~~ gale taget gant an dokenf an trousklennou leaz, ar werbl, m ~ doureier fall, droug-ar-roue, hag ar zempladlU'ez a deu war-~ lex c'h ar ruzel hag an dreo.. etc.

1 En vente dans toutes les pharmacies.

fi Dépôt principal : GRANDE PHARMACIE DU l'ROGUS, re, 2, rue de Paris (an-dessus de l'Octroi), BREST . .k...:-.:.._~ i;:.<;o."* """"' ~~~~~ ~~-~; ~ ~ =-;, -~="= =''''""

FEIZ HA BAEIZ Renet gant _an Ao. PERROT.

_.,.. KOUMANANCHOU DIOUz· AR BLOAZ

BrelZ ...... 15 lur -· -.- Frans h8. broiou stag outî. .. , .. 18 !Ur Ev id ar re a zo e diavêz bro. . . • • 20 lur ~-Ko!AmananGhou a e~or -_ ...•.... ~ .. _ 2li _luf'

Kasit ho koumananchou, dre chek-post da _; M. I'ADMINI_s­TRATEUR DE « FEIZ HA BREIZ », S~RIGNAC (F:nistè .. ).

C. C. 21.802 Rennes.

·Leon ba stndia : LA LANGUE BRETONNE en 40 leçons,

gant F. V ALLÉE (Prudhomme, Sant-Brieg .... · 15 fr. GERIADURIG BREZONEK GAIJ.RK,

gant ERNAULT (Prudhom!Ile)............. .... . 18 fr. GRAND DICTIONNAIRE_FRANÇAIS-BRETON,

gant V ALLÉ~ (Imprimerie Coffil!l~rciale, Roazon 75 fr. LES MOTS FRANCAI.S E'l' BRETONS CLASS1iS

D'APRÈS LJ:1 SENS, gant VALLÉE (levr T) ~. · 10 fr. JAFRENNOU; Ti (An Oaled), Kerli~ez (levr II) 12 fr ..

NOTENNOU DIWARBENN AR GELTED · (e ti NOTENNOU DIWAR-BENN AR GÈLTED {etiVAL-·

. LÉE, 3.7, rne St-Benoît, St-Brieg) hep gériadur 3 fr. Pep levrenn gant gériadur .... ~ · ......•..... ~ .... ~ 4 fr.

SKELTLA SEGOBRANI ( e ti V ALLÉE), pep levrenn ·s fr.

Prflnil Drapoiou Breiz Unvaniez Oberon Breiz (U. O. B.) a zo o paouez embann

drapoiou Br,eiz, r) e paper : ment 8 X 5 cm. Ar pez : 5 gwenneg, - 2 skoed ar 25. - 12 lur an 50. -

2U lur ar 100. - 95 !ur ar 500. 2") E lien : a) ment : lÜ X 16 cm. : ar pez ·: E real

b) ment: 17X42 cm. :ar pez: 7lur. 0 goulenn ouz : Unvaniez Oberon Breiz (Unio:ni des Œ.u­

vres Bretonne),· Pleiber-Christ (FinMlère}. C .. C .. .Mme Gaoms­:sin;, 22.092 "Rennes.'

\

j

74vet BLOA VE% ~ Nnn 11 M1z Du 1938

FEI.Z . HA BREIZ 19dl

Breman ez eus 20 . vloaz d938

D'an 28 a :viz here-191.8, e_ Oai\ e Valmy, el lec'h m'en devoa Kellermann, trec 'het an Autrichianed hag ar ·Brusia­·ned, d'an 20 a viZ gwengolo 1792; skriya 'ris eno ar! gwer-.:.ziou-·man :

Hor sper~ed hag hor c'-hal·on a zo o chom e Breîz Hag a gav o magadur' e bro goz hon tud keiz; En hent-Se daoust-' d'o' skuizder eo e c'hellont herzel Hag ober d'hor c'horf baie,. war hént striz ar breze!.

Pa vezo ana vezet: ar: gwir en deus pep den Da viret yez e dadou ha da heuilh o c'hredenn,

Ne uze- èO e tiskenrio -ar peoc'h war an .douar _ Hag e · ch·omo dour-n ha dourn, gand ai" }ustis e c'hoar

Ugent vloaz ~- zo ,aba.oe hag ar gwiriou-se n'int ket : siouaz, anavezet c'·hoaz ha Setu aze perak eo bet ken tost ar­:nev ar brezel da strakaJ · adarre.

Gant-.goueliou an Holl-Zent 1918 e oan e Condé-les-Vou­ziers. Eun ifern nevez a oa eno.

Pebez noz an Ana.On a dremenjomp o tougen korfou ar re ·c'hloazet a-dreuz prajeier an Aisn, sklerijennet gant luc'hed ar Ci'hanoliou o kràza heb' ehan.

Nak a glem,:mou ankenius a zave a-gleiz hag a-zehou. Klevet a ran c'hoaz unau eus at re hon devoa douget;

Mamadou Diallo, 54" B.T. S. 4c C'c, ginidik eus Tindalo, kelc'h .:Kankan, er Guinea, o lavaret d'in war ~ dremenvan, d'an 2

. '.1;

J

226

a Viz du : « 0 ! va Doue, me n' em eus. ket goulennet 'dOnt­d'ar breze!; n~n! da! Merka o deu_s graet war va- faperiou..

. em eus goulennet dont,· ez otin « engag·é volontaire », met n'eO> ket gwir! Redet o deüs war va lerc'h;. tapet oun bet dre heg: ha&; e leveront emaon aman dre gaer ! » hag e nije e spered warzu e vro, warzu e vamm, warzu, fizians am eus, bro an,. heol a bado da viken.

Paourk~z Mamadou ! Paourkêz kêz tud du ! Skrija: a. raent o welet ar griStenien oc'h en em laza evel ma raeJ:!.t.

Endra ma tispennemp r:oudou an Alamaned a -oa o te-­c'het, e Wells e'tal Vouziers, unan eus euzusa taolenn6u a -we­lis biskoaz : pemp soudard lazet mik, en derveZ a-raok, gand. eun tenn kanol, ha chomet, en o- sav, speg an eil ouz egile, sounnet o c'hodou gant yenienn ar maro.

E taJ ·uiz Fresnois, harp e Sedan e lakis, en douar ben.., niget, d'.an 10 a viz du, diouz ar pardaez, korf Jean Guehe­neuf, 25r R.el., 17' C1e, cl. 1915, Vannes, 406,, lazet -daon zer­vez a-raok !

Paourkêz Breizad yaouank ! E kement lee 'h ma oa eur gwall daol da skei e vez_e kaset ar Vretoned hag e kement lec'h· ma 'z eus gellet gounit tachenn ha mont a-raok e c'hel-­led lavaret : « Eno edont ! »

Bet int goell an arme. hag abalamour da-ze e vezent stre-­wet aman hag a-hon~ evit. ma teuje ar C'hallaoued da gemeretr. skouer warno ha rla ~evel eveldo, war o zreid !

D'an 18 a viz kerzu e tiskennjomp e Morsbach hag e. voen kaset da loja da di Joseph Tragas hag a geni_ere ivez.~

perz, tra souezus, e stounnad Vouziers, da' C'houel an HolL Zent, a-raok.

Ober a eure d'in eun digemer eus, ar re laouena ! D'an 19 a viz kerzu e. oa.n lojet en eun ti-skol, e Scha:ff­

brucken, harp ouz Sarrebrucken; o welet e.oa daon baotr er porz, o c'hoari, e c'houlennjomp digand ar mestr-skol ha;. d' ezan e oa an daon baotr-se a oa o c-'hoari, en e gichen « 0 ! nann! emezan; me ne 'm eus ne:p1ed unan .... , evel e'

Prans !! »

227

D'an 28 a viz kerzu, è Kaiserslautern, e voe goure 'hemen­net d'in kas kelou da vêt ar Roc'h, e kichenik Landerne, edo :Yvon-Edouard-Mari Begot, cl. ii897, 114e R.A.L., war e dre­menvan.

P 'en em ga vis e tal· e wele, da 11 eu1· e oa eun eur a. oa ma oa dilavar; komz 'a ris ou tan, -koulskodde, hag an den to­c'hor-se, hep ap.aoudegez., o klevet yez e valnrm, a gavas c'hoaz nerz a-walc'h, evit dont diwar dreujou a.r bed-all, war e giz, -_ da 'anzav ·e bec'hejou ouz· eur beleg eus e vro, da rei da anaout edo e dud er Roc'h, en devoa eur c'hoar mestrez-sko1 gristen e Caudan hag eur voereh leanez wenn e skol baotred ar Folgoat.

Eun eur goudeze e tremene, laouenaet e galon o veza IIil'en devoa gellet ober e c'hourc'hemennou diweza d'e dud ha lakat urz vat en e ene a-raok mont dirak Doue.

... A-raok kuitaat ar Frans, evit mont da Gaiserslautern, e

kavis war va hen'!;1eU.n deiz, eur beleg koz; ouspenn dek vloaz ha tri ugent en devoa ha daon v Ioaz ha tregont a oa ma oa persan e_ Troussey.

Pa voe sinet an ehan-brezel, an Aotrou 'n Eskob a lezas frankiz gand e bersoned da gana at1 « Magnificat » pe an << Te Deum» : «Me, eme berson Troussey, n'em eus kanet nern.ed eur « Magnificat », ·breman p'eo aet an Alamaned Jer mêz eus ar Frans; met pa 'z ay o menoziou fallakr d'o heul, neuze e kanimp ivez an «:,Te Deum_» !

Y a r;: é gwirionez,, menoziou an dud a gar ar brezel hag a c'houle~n breze! a zo menoziou fallakr.

Ra deurvezo gand an Aoti'ou Doue dispenn menoziou -eu­zus an dud-se ha lakat ar peoc'h da jom, da vat, war an douar.t gand ar justis, he c 'haar !

Y.-V. PERROT.

An dll'roer~z e Breiz mil

Lloaz gonde ma l'O~ adtal'el

.rèJ-- Gant Alan VARVER <•)

Ill Kenvroïz ker,

Bremaîi ez eus mil bloaz ec 'h en em skignas dre vroiou ar C 'hu.Z-Heol eur c'helou a houez hag a lakaas ar bed kii.sten a-bez· da dridal gant al levenez :1 an Normaned, tud fallakr ha direiz, oc 'h · ober o mis tri war Vreiz Vihan tost da dre­gont vloaz a oa, o devoa: bet i-Iamm digailt Alan al Louarin hag e V retoned kalonek hag ar re:anezo ne oa ket chom_et o e 'horfou da ober temz e doua1~ hor bro a dec 'he a-dreuz ar mo1·, strafuilhet gant ar spont ha gant ar rann-galon da veza bet trec'het, etrezek an Hanter-Noz teiival ha skias, o·bro c'hinidik.

Enr youc 'hadenn a lev enez a dregernas dre bevar c'horn hm. Breiz : hor bro,::l'e-~mr d'eur c'ho:rf skornet ha divuhez ya.-~ ~naet a-nevez gant e1u gwad nerzus ha kreîiv deuet 1en­naîi pa edod eun nebeuta sofij, a savas eur wech c 'hoaz gwan da gentan met leun-b3.rr he c'halon gant ar fizians en hec'h .amzer-da-zont, hag en em lakaas da labourat a-zevri evit ma teuje da veza ev el gwechall perlezenn ar C 'huz-Heol ha douar ar Sent. Ar c'}_lêriou dismantret a voe adsavet ha kae­raet ; an ilizou diskaret pe gouezet en o foull, heîivel ouz ar bokedou hag a vez peb nevez-amzer o ficha hor prajeier hag hor parkeier, a vleunias ni verus ha leun a c 'hened dindan an N efiv · digatal' ha digoumoul.

Ar gwad he devoa kollet bor bro a oa he foblans. an dud a oa o chom enni pa oa deuet an N ormaned villiget, ev el euil _ tarz-mor di vent, d'he g~:meledi didruez. Met ar boblafis reu-

(1) Studiadenn diskleriet e Lanuon da zervez studi ar Eleun­

Brug,lgant-Youenn ar Goff, noter e Gouezeg.

2~9

.. zeudik-se hag a oa tee 'heJ; kuit kerkent ha ma oa bet difram­met Breiz diganti 'hag a·veve en an]ren hag er vez, harluet ha skignet du-maii ha du-hont er broio-g estren, Bro-Saoz, Bro­C'hall, Neustria, Akitania ha pelloc'h c'hoaz·-marteze, pa glevas hano diouz ar pez a oa c'hoarvezét war zouar he c'ha­vell a riijas kuit diouti an eilvor c'houero eus an trubuilhou spontus he devoa bet da ·c'houzaîiv. Kerkent e voe· wa1·-sao hag hep sonja! an distera er pez edot o vont da goll, en dour-• nadig arc'hant arboellet gant poan hag er vuheY- sioul edo o ren neuze e broiou disamm, Q.'ar mare-se da vihana, -diouz gwalenn ar breze!, e kerzas da V reiz, ar vro :drastet ha dis­mantret, ar gouelec 'h euzus ha ne_ oa ennafi nemet tiez pull n­e 'het o tivogedi ha korfou-maro o lvreina.

Ar garantez divuzul a vage pep Breizad en e galon evit e vro he\ devoa graet ar burzud fealzus-se. Ne zUieas ket ar Vretoned da en em gavout -·-niverns er roUantelez a oa bot, krouet gant Nevenoe, Erispoe, Salaun hag Alan Veur, o frifi­sed koz.

Pobla a rejont adarre Gorre ha. Goueled Brei% hag ad· veva a reas an nao eskopti kaer a oa bet savet pc 1diao.:e,ti:.et gant Tadou ar Vro, ar Sent koz-se ha n'o devoa ket bCt o'·lfa.T er bed a-bez.

Evel allt -~otrou Krist, dlspennet e gorf gant ar gouliou hag o tazorc'ha d'an trede deiz leun a c'hloar e kreiz eur sklerijenn vurzudUs, edo Breiz o sevel eus a varo da veo, ma­c 'hagnet ·ba dic'hailhet met kreîivoc 'h eget biskoaz kouls· k01Îde dre youl he bugale unanet ke.netrezo : tud a wad uhcl ha kouerien, beleien ha menee 'h, micherouricn ha martoloded.

Y a ! Ad~'hraet eo bet Breiz gant an -dud ·kalonek-se, hag epad pell amzer ru:· sked hag ar -brud anezi, ker splann hag eun.tour-tan e teîivalijenn an noz, a zo~bet e-kornaoueg an Europ _evel eul' skouer dinamm dirak ar broiou-all souezet. Hag hiziO an deiz, daoust d'ar stad reuzeudik ma 0 z omp kouezet enni, ma chom c 'hoaz enn elfennig k~rantez evit hm bro e goueled- kalon eun nebeudig ac'hanomp, e tleomp ke· ment-se d'ar re-harluet a zeredas hep marc 'ha ta da sevel eur V reiz nevez -war dismantrou an -hini · goz.

230

* ** Mil bloaz a zo t~:emi:met abaoe an deiz ma welas hor Bro

he bugale reuzeudik o tistl:ei -dàveti hag· o tegas d'ezi ar vu­hez he devoa kollet e kreiz eur gorventenn sPouronus ha ga~ naz. '

Siouaz ! « Diou, teir amzer en deus an den ha n 'int ket heîivel an eil diouz eben»,- a la var unan eus hor c 'brenn-la­variou. Gant ar broiou e c 'hoarvez ivez evel gant an -dud. Diou, teir amzer ha muioc 'h marte~e- o deus endra ma lpa­dont. ,

Ar V reiz he devoa trec 'het ··war an N ormaned a haras skedus etouez ar rouanteleziou-all epad meur a gantved ha n'eo ket war ziskar e yae. Niver a:n dud aJ·oa enni o veva a greske bep eun -tammig daoust d'ar brezeliou drastus a zeue a-wechou da_ laza he g'wella bugale,-. dare dale 'hmat d'.'he di­-fenn ou,.; hee'h enebourien douet, Saozon ha Gallaoued.

Diwezatoc'h, pa rankas kodiana gant Bro-C'hall, he .c 'hannaded er Breujou a stourmas eviti kalonek hag a reas ar pez a voe en o galloud evit mirout d'he fobl- he gwiriOu hag he feadra, traou ha na c 'hall ket eur vroad-tud kreski lw niver ha gwellaat he doare-beva hepdo.

Rem; an Dispac 'h bras a voe ken gwaz ha taol ar ·maro cvit hm bro. Lemel a reas a~ dispac'herien he gwiriou diwe~.a diganti hag abaoe ar mare milliget-se ar re a zo deuet wRr­lcrc 'h ar J abokined .o deus kendalc 'het gant al labour o de­voa ·boulc 'het ar re-maii. Gallekaet o deus ar V retoned tamm ha tanim ha lakaet eun dar

1n vras anezo da gaout dismegafis

ha rnez ouz ar pez a gare kement o zud koz gwechall : da Iavarout eo o feiz hag o bro.

Kalz o deus dilezet o feiz ha bemdez e kresk, en eun doare strafuilhus, niver ar re a zilez o bro. N'eus ere ebet ken o terc 'hel stag 'kalon ar Breton ouz douar e ga vell, ouz iliz e ·barrez, ·ouz chapel e dreo. An dud koz hag an traon koz a zo disprizet; rak ret eo, a lavar lod, 4kerzout gant ar maTe ma vevont ennaiï, mare an « araokaat », mare ar beva-mat. ·

Breiz, evit an dud-se, a zo eun dra varo, eun dra mat _ne­metken da veza ko:n;tzet diwar e benn el levriou-koiïchennou.

~3f

xalz talvoudusoc 'h eo evito mont e kêr, da Bariz dieist-holl, --da ren war o meno eur vuhez dibreder, pe kaoUt eur- garg b.ennak dindan ar gouarnamant, ne vern pegen dister e vez· a1~ garg-se.

· Hag hiziq an deiz, pa dlefe beza bor c 'halon leun-barr gant al lev enez o lida milvet deiz-ha-bloaz adsavidige_z V reiZ, ~nkomp, siouaz-! hirvoudi war he doare ankenius ha trist

rak taget eo gant klefived an divrQerez, eun droug re-bar d'ar c 'hrign-beo hag he diskaro buan ma ne daolomp ket evez ouz kement-se. ,

* ** Hervez « Ar V ro Goz », kclaouenn c 'hallek al laboure­

rien-douar vreton, ez eo biha'naet eus a dri milion, adalek ar bloaz-1911 betek ar bloaz 1931, niver an dud a zoo chom war' ar maez e Bro-C'hall a-bez. Etre aT bloaz 1921 hag ar bloaz 1931, trizek kant mil labourer-douar ken mistri ken servi­chourien, o deus en hevelep bro nac'het o micher hag aet d'ar . c 'hêriou.

Ar re o deus graet an enklask-sc 'n'o deus ket lakaet an difo:fc 'h etœ Breiz ha Br-0-C 'hall. En niveriou meneget er « V~·o Goz » emaü mesk-oc'h-mesk ·ar Vretoned hag ar C'hal­laoued. Onspenn, ne gomzer cr gelaonenn nemet diwarbenn ar gouenen.

N ebeud a bouez en deus e:vidOmp ar pez a dremen e Bro­C 'hall e-skoaz ar rl~z a· dremen e~ bor bro. Setu perak e vije b~t talvoudus b:fa.s' cFeomp ·gouzout niver hor c'henvroïz di­vroet, n 'eo ket ]:lepken niver al labourerien-douar met c 'hoaz hini ar vicherourien hag ar besketaerién. Mat ·e vefe c 'hoaz g-ouzout da be lee 'h e yeont, pe seurt kreizennou a ro dege­mer d 'ezo, ·war be s-eurt michmlou e labouront ha pe zoare­beva eo o hini.

Sevel eur seurt labour e sen eus hor a'henvroïz a vefe diaes-bras ha n 'eo ket eun den e-unan a zo gouest d'ber c 'has mat da benn. Ouspenn ma vefe ret ~aout meur a hini da bleustl'i warnaii, al labt,ur-se ne c 'hellfe beza graet nemet

... :r·r lür-amzer ha war-boue-z ober kà.lz enklaskou.

232~--------~------~------------N'ouzomp ket, eta, tost -dâ vat zoken ped Breton en deus-­

kuitaet e vro. Klevet hon eus·Iavarout hepken ez iut niverus -kenaîi e Pariz,- en HaOr-Nevez,-e T1·elaze. -Er gêr-maîi-"e kaver, a vagadou mengleuzerien eus Pleiben · ha Goézeg ha, dreist­holl, eus Sant-Wazeg, Moc'htre Sant-Hernin ha Mael-Keraez. Lavaret e 1vez eo Trelaze kêr-benn .an D~rdûup,ed-hag ar Va:­dellned.

Kalz Bretoned ali a zo c'hoaz e Kreizteiz Bro-C'hall o­tere'hel ataiichou. Daoust 1d 'ezo da ve'za chomet war ar maez­ez iut kollet evit Breiz, an daru vrasa anezo da-vihana.

E-leiz eus hm· c 'henvroïz a gaver er C 'hanada hag €'

Stad ou-Unanet an Amerik. Ar re-mafi peurvuia, ha kement-se­a zo mat, a vez gwelet o tistrei d'o bro gonde m~ o defe ar~ boellet peadra da brena eun ti pe eun tamm douar. An dud a ya d'an Amerik n'email 'ket en o sollj chom eno da ober o annez. 0 menoz a zo da:stum a1·c 'hant ha dont goude-se da Vreiz. Bourrusoc 'h eo d 'eomp, eta,, gwelout Bretolled o ke-­merout hent ar Bed-Nevez eget hini Bro-C'hall.

Siouaz ! Niver an Amerikaned, evel- ma 'z int hanvet du­maii a zo bihanik e-skoaz hini an dud a ya -da Vro-C';hall pe d'ar broiou perc'hennet ganti, evel an Aljeri, ar Marok, an Tunizi, 'an Tonkin ha me 'oar ?

Hor mere 'hed yaouank o dèfe ev el mez o chom da Viti-­zien en o bro hag a gerz a-viliadou bep bloazi,da giask sao e Parizjhag er c'hêriou bras ali e-lec'h 1ma koll kalz anezo o­yec 'hed hag o enor. E kêriou bihan .hag e boure 'hadennou Breiz-Izel ez eo diaes bras kaout mitizien ha war ar maez e vihana bep bloaz o 1 niver. Koulskoude, hervez ma em eus gwelet va-unan ez eo paeet tost da vat ar mitizien ken ·ker­gant ar Vretoned eget gant ar C'hallaoued. Hag eun dra· 'zo· hag a vefe talv:oudus-bras d'ar merc'hed yaouank a rank mont da c'hounit o boued ma karfent ·soiïjal ennafi : n'o deus ket kement a lee '-h hag a zigarez da zispign dre amall eget er c 'hê~ riou bras a-ziavaez-bro ; war houez chom fun e c'hellfeiit ar­boeil kement pe vuioc'h a arc'hant e Breiz hag e Bro-C'hali. Met ar c 'hiz a zo deuet da redek warlerc 'h ar bli_jadur ba kalz toniusoc 'h eo beza matez c ti eur boure 'hiz. e Pariz eget e ti eur mestr bihan o chom en eur vourc 'big a Gerne, Leon, -Treger pe Bro-W ened.

·-.,:

~-'-----------'---~-- 233:

BrenÎafi ez eus €un nebeut bloavezîou e yae kalz paotred - yaouank · war al labouriou bras, da ober toullei'ien-font .pe· savennerien.:zouar. Daoust ma kendalc'h c'hoaz hiniennou da gemerout ar vicbe:r boànius-se, an daru vrasa a gav fred· -er « Garde Mobile ». E parrez _ Brieg, tostik da G~mpér, e weler an hoU baotred yaouank a c 'bell kuitaet er gêr o c"houlenn beza degemeTet e-touez an archerien a c'hiz'nevez-se.

Tud parrez Speied, e bro an Dardouped, a ya d'ar sta­Iiou-labour a zoe' Grand-Couronne, en Normand{. N'eofket ar baotred yaouank hepken a gerz di met mont a ra ivez gWazed dimezet o kas -d 'o heul gwragez ha bugale. Ouspem1 pevar· c'hant den ginidik eus Speied a zo brernafi o chom e· Grand­Couronne.

Betek-hen ar l'e a oa pere 'benn d 'o doum; pe merourien abaoe pell 'zo a chome feal d'o micher goz hag a boanie diouz ar gwella da lakaat o ataîichou da dalvezout. En daon vloaz. diweza-mafi hon eus gwelet, er parreziou a -zo tro-war-dro da Bont-ar-Veuzenn, tieien Q tilezel mereuriou bras ha mat hag o vont da labourat evit seiz pe eiz kant Jm! ar miz e stal­boultr an arme. Ar re-se, evit gwir, n'o deus ket kuitaet m· vro, met petra ne rafent ket evit kaout an enor da veza « dindan ar gouarnamant », evel ma laval"Ollt 0? Diskoucz a reont splann n'o deus nemet dismegafis evit al labour-douar~. micher boanius a Ch-a-sur, niet ken enorus ha ne ve1·n pe bini al!.

« Beza di~dan ar gouarnamant », setu aze youl an darn vrasa eus_ Bretoned hon amzer-ni. Sponted ·ha sebezet e cho­rr.~n pa sb-njen en niver bras d genvroïz a anavezan hag a zt e Bro-C 'hall hag en he zrevadennou o labourat wai· an heii­chou-houarn pe 6ve1 posterieu maltouterien pe vleinerien­tramoU.

Bep _eun- tamm e vihaua poblaîis Vreiz eus an eil bloa~ d'egile, kerrient-se a zo anat. Lavaret erne eus d'eoc'h bre­maïk eo di;;tes gouzout ped a dud o deus dil.ezet ar vro, me't pep hini ac'hanomp en e barrez- e-unan a c'hcll gwelout an droug en deus graet an divroerez enJ?.i.

Va lezit, ·evit lakaat eur skouer dirak o taoulagad, da gomz d'eoc'h diwarbenn ar barrez ma emaoun chom enni_ Brudet eo GOezeg da veza eu~·_ barrez vat ba pinvidik. Hec '_h_

"234

avalon-douar dibabet evit an hada· a zo priz~t-bras e Kreiz­teiz BrO-C '-hall. Anaout a ran enni tieien hag a werz avalon­-douar evi( talvoudegez 40 pe 50.000 lur arc 'haut bep bloaz. He douarou a zo strujus ha mat d'an ed ·hag ·he loened lart

,a zo goulenn d' ezo. Koulskoude, tud yaouank ~r barrez he dilez kerkent ha

ma ka vont an tu. Ne vije ket bet labouret an hanter eus an -douar enni ma n'o divije ket kavet penriou-tiegez Goezeg me­velien ha mitizien e Sant-To:z· ltag en Edern,- diou barrez paour a zo douar-oc'h-douar gan ti. (Da genderc 'hel)

Ar Skarzer Sintinaliou

1-L'1 ..t'.._otrou de Ivlun, paervn ar Bleun-Brug, a oa eur prezeger helavar meurbet ; eun dervez m'edo ouz e daol-la­bour, oc 'h aoza eur brezegenn, e klcvas eur skarzer simina­liou o tr€men dindan e bTenestr. E~r paotTig bihan oa ; hel' pedi a eure da bignat d 'e gampl' ha da rinsat e siminal.

Eun enr goude, al" paotr a ziskenne goloet a c 'houezenn

hag a huzel. - Petra 'rn eus da rei d'it, paotl'ik ~ eme an Aotrou de

Mun. Dek gwenneg, Aotrou ! Sell ! Setu aze da zek gwenn.eg !

Hag ar paotr a yeas en hent, laouen evel ar Spered San-

tel. N'eo ket diskennet, mat a-walc'h, an dereziou gantan,

ma lavare an Aotrou de Mun outan e-unan : « Gwerz eun tamm bara am eus roet d'ezan; maga a c'hello gantan e gorf; met e kenvel' e eue n'emeus graet vad ebet d'ezari !»

Hag e c'halvas, d'ar.red, ar paotr da zont adarre d1e gaout ; gwelet a eure :raktal ne ouïe na « Pater» na «nos:. ter», ha ne oa bet graet hano ebet dirazan c 'hoaz eus a Zoue.

An Aotrou de Mun a gargas unau da zeski d'ezan e ga­tekiz : daon viz goude e rae e bask kenta ha daouzek .vloaz

. gC>ude e oa beleg. _Gwelit neuze pegement a vad a c'heller d'ober pa gaTer

beza evesiant !

P:EDENN

• Me 'feU d'' J h m, va ezu~ o karout dreist pep tra ;

Dalc'hit, tost d'ho ~alon, va c'halon-me, bepr"ed;

Gant tan ho karintez he d·êvit, me ho ped,

He c'hasit da netra !

II

P~ welloc'h : ma 'z eo ouz ho kalon-c'houi henvel

Deuit enni, he c'hargit holl ! hag hi estlammet,

Dio~z va c 'horf dister a nijo diliamm.et

Hag e rankin mervel

III

M'hÇJc'h adorihag ho kar., va Mestr ha va Zalver

C'hopi 'varvas evidon, Evidoc'h me varvo ;

Pa va- va daoulagad sklaset gant a.r mar~

Roit d'in digemer

IV

Neuze, war ho kalon, va stardit da viken

Na lezit ket da vont diouzoc'hj va ene

« Etre ho tivrec'h epad an eternite. »

Ha setu va fedenn !

'

TINTIN ANNA.

235

Distro Fanchig da Roz ar Vern : :: -~- -: : :=- :=:- . :~: -- -3

Laouen e pare an heol disadorn, a-us da genou Breiz­Izel;p:ill zistr~e paotred ar e'hlas d'ar gêr. ·Daoust d'e zremm morli,vet, demguzet awechou dindan ar c'houmoulr e seblantc gant an heol-se kaolit c 'hoant c 'hoaz da ziskouez n'edo kef echu an hanv.

An hanv! Nann n'oa ket echu. E gwirionez, beZtedo, en deiz-se, en e sked, e tiegez Roz ar Vern. Ar c 'halonou eno a oa leun barr a joa hag a levenez, gant distro Fanchig, ar paotr bras, peurc'hraet gantan e amzer zoudard.

P'eU: em garer, evel e Roz-ar-Vern, .. n'eus ket a lec'h da veza souezet gant, kement-se.

Ar joa hag al levenez a oa seul vrasoc 'h ha c 'houekoc 'h, mar 'd'oa bet gwasket muioc'h ar c'ha1onou, epad miz gwen­golo; gant trouz ar brezcl, o vennout diroll warnomp. Dispen­net oa breman an arne du, nijet kuit an hunvre fall, pegwir Fanchig a oa distro. d'ar gêr. Disti"o oa evit kemeret e blas, chomet goullo, abaoue daou vloaz a oa _; evit kemeret e blas en -ti, hag ouz an dao11,

1

e. kiehen e dad ha&;· e vamm; e ~1-eirzl e" vreudetir hag e c'hoarezed ; evit kemeret e blas ive er park,. rak labourer-douar e fell d 'ezan beza, goude e zervich, evei araok. ...

An daou vloaz-se, tremenet pell diouz an dud, ha diouz an traou, a garie kement, hir oant bet da ùremen evit Fanchig. Am7.er inoüs, ha kalet awechou, evit e galon a goueriad kris­ten ; amzer, ha n'oa ket bet kollet holl, koulskori.de, gwella

pez: a zo. Üc'h ·echui e zaou vloaz servich Fanchig a zo denoc 'h,

startoc 'h eo en e vennozioti, digoroc 'h ivez e spered. Goude. beza bevet, epad keit all, etouez a bep seurt tud, eo deuet da anaout gwelloc 'h pegen trist eo buhez tud a 7.0, eo deriet da welout skleroc 'h talVoudegez, hep par, buhe7. an dud diwar ar

mêz.

<37

' N' eo ket mank ez eus' bet klasket heu distrei diouz Ul la.:. hour .douar, hen_derc'hel en arme, rei da esperout a'ezan la­bourou skanvoc'h ha gounidegez vrasoc'h. Fanchig n'eo ket bet dare d'ezan beza touellet. ~El 'lec'h m'·eman.ho tenzor eme an. Aviel, eno ive eman ho kalon. Tenzor Fanchig oa a~ gêr, er gêr ive edo e galon epad e amzer zoudard. W ar~du ar gêr­ze, e tistro laouen, gant eur garantez, birvidikoc 'h c 'hoaz bre­man, evit ar c'hornig douar m'en deus gwelet ennan· an deiz, evit an tiegez-se, rn 'oar enrian ken unanet, evit ar parkeier-ze, a par ervat, e ranker o c 'haret kalz, cvit en em blijout o la­bourat.enno. l'ost d'ezo e kavo an aer vat, ar frankiz, ar ye­c 'hed, al lev enez, an eurusted ... kement a c'hoanta e galon.

Fanchig a gompren gwelloc 'h breman eo an· euTusted-se, hag a gemerer kement a boan evit red et war he lere 'h eun -dra a zo tostoc 'h d 'eomp egCt na sonjomp. An eurusted, bez -eman er stad a vuhez-se, m'omp bet laket mman gant Doue, o poania, a zeiz da zeiz, da wellaa~ ar stad-se, o klask bor joa er vuhez a familh.

Fanchig a zistro d'ar gêr evit en em reii ·aa vuhez e fa­milh. Met gouzout a ra ez eus tachennou aU hag a c 'houlenno, hag a c'hortoz digantan gwestla 'd'ezo nerz e yaonankiz. Bet c vezo ta~henn ar banez hag a dlefe ive beza eur familh, en em gare1· enni evel breudeur~ bet e vezo·-c'hoaz tachenn ar vi­cher hag a vefe kaeToc 'h ma vije muioc 'h a emgleo hag a ga­Tantez etre an dud.

0 kemeret a nevez e blas, er bàrrcz, Fanchig a wel ez eus eleiz a draou en-dro d 'ezan da obel'. Gant e gamaladed, eus yaouankiz ar mêziou, eo prest da labourat, hervez e c 'hal­loud, da zigas c vaen da adsevel kacroc 'h e gornig bro a Vreiz-Izel, da ûgas e lodenn a c'hreun mat evit ma tiwano warc'hoaz muioc'h a garantez hag a joa etouez e genvroïz.

L. B.

238 . __ ;...__ ___ __;.. ___ ~----~

AOTER ITRON VARIA GOATKEO

P'edo koummoul du ar brezel o vennout straka a-uz an Europ, da zeiz -Gouel Mikael, patron Menez Are, \an Aotrou Duparc, eun tregont belcg, war e dro~ a gensakras aoter cha­pel nevez Itron V aria GoatkeO, e Scrignac. l

An A. Th,omas, person Lannilis, a reas ar brezegenn hag an A. Cozie, person Ploneis, ginidik eus a Serignac, a ganas an oferenn genta ouz an aoter nevez.

Ra deuio an enor-se grêt da chapel nev'ez Koatkeo da la­kat Mamm-Doue da zellet a drUez ouz kri_stenien ar Menez.

BREURIEZ-VEUR AR BREZONEG

Da heul eur votadeg graet gant an iziJi, an Aotrou F. Vallée a zo bet auvet Rener Breuriez-Veur ar Brezorwg, d'ar 16 a viz here 1938.

Ar Sekrctour :

L. NEMO, 12,_ place de La Tour d'Auvergne, Brestr

Yec'hed mat ha buhez bir d'~r Rener nevez.

EUREUJOU

Pransaik Crea.c'h ha Simona Kennoal a zo bet eureujet, e Kileder, gand an A. Cadiou, rrener e skolach Kastell-Paol, d'an 22 a viz gwengolo ; Alan Quere ha Jann-Yvona ar Gwen d'ar 27 eus an hevelep ruiz.

BADIZIANTOU

Eliana Berrou, eus a Zant-Andre, a zo bet badezet, e Kle­der, d'ar 7 a viz gwengolo; Kristina Kerbr~t, eus ar vourc'h, d'an 9 a viz here.

239'

BEZIEDIGEZIOU

Jan-M·ari Tanguy, eus a Lanneusfel, a zo bet beziet, e Kleder d'an 8 a viz gwengolo ha Mari-Loeiza Wilhou, gwreg­Yann-Fransez Troadec, eus a Gerabret, d'an 11 eus· an _heve­lep miz.

Mari Wilbou a oa _nizezld'an AotTou Gwilhou, maTo han-­ter kant vloaz a zo, hag a zavas kement a gantikou k:ler, e brezoneg.

KANTVET BLOAZ MARO AR GONIDEC

D'ar 16 a viz here, ar Bleun-Brug a vodas, e Lokrist, mi-­gnqned ar BTezoneg, endro da vez ar Gonidec, den fur ha den go~iziek, reizer ar 'brezoneg ! .

An Aotrou 'n Eskop Cogneau a ganas al « Libera », ha raktal goudeze Fanch Gourvil a reas meuleudi ar gTammade-ger brudet. ,

An A. Rannou, d'an oferenn-bred, hag an Aotrou 'nEs­kop, da fin-pred, e Sautez-Barba, a ziskouezas pebez kris­ten mat ha pebez Breizad kalonek; e oa bet, e-doug e vuhez.

An A. Dujardin d'ar zadorn da noz ha d'ar zul gonde lein a :t:oas d'eomp eun tanva eus al leor talvoudus erna o se­vel war buhez ar Gonidec.

E1anerezed Konk, renet gand an A. Laurent, hag an di­mezell Tinaïk Lucia a- ganas d' eomp soniou ha kanaouennou_ ar Bleun-Brug ha c'hoarierien Gwitalmeze ha re ar Bleun-· Brug, renet gand an Aotroned Ble~nven ~ha H.· Caouissin a. zisklerias « Ar C 'hornandoned diweza » ha « Fostus an Dok­tor daouet ».

Etre an arvestûu an. Aotrou Mocaer a c'houlennas ouz ar gerent hag ouz ar vugale derc'hel·start d'ar brezoneg ··

Hep brezoneg, koulskoude, n'eus Breiz ebet - ! _

DIOU ALL HA PEDER A-RAOK

D'ar 16 a viz here eo bet benniget er Grouaneg, e Plou-· _gerne, mein genta diou skol gristen nevez.·

An 'A. Thomas, person Lannilis, a reas eur brezegenn da ziskouez. peger ret eo kàout skoliou kristen da vugale ar· gristenie~.

1 '

'240

Maen kenta skol ar :baotred, ·- skol Sant~Kenan, - a voe benniget gand an. A. ·nujardin, rener skolach Lesneven.

Maen ken ta skol ar mere 'hed, - skol Itron Varia aJ:: ·C'hrouaneg,- a:. voe benniget gand an A. Calvez, person Les­neven.

A. Abguillerm, person Retred Lesneven, an A. Fichoux, kelenner e skolaCh Lesneven, an 1 AA. Cornee ha Merrien, mis­tri-skol e Lilia, holl veleien ar barrez, na petra 'ta hag eur bern tud a oa er gouel. .

Diou skol nevez all ha peder all a-raok e Plougerne a- ra -c 'houec 'h en eur barrez.

Ar pez a 'zo kaer hag a viro ouz ar feiz kristen da goll he splander e bro Mikael an N obletz.,

« AR BONT ER VELIN »

Lev1~ savet gant Loeiza er Miliner, - gwreg L. Herrieu, rener « Dihnnamb », - e kaver ennan 20 kontadenn goant -dastumet e Bro-VV ened ha skeudennaouet gant R. Perrin.

Ar skrivagnerez a ginnig evelhen he e 'hontadennou d'he bugale ;

Traoalh e vo eidonn-mé gouiet hou po hui, mem bugale 'karet, kavet enné un testeni dister a me karante en hou kevér hag e kevér er brehoneg, er ieh-sé en -des dalbéh konzet dein me zad ha me mam hag em es mé disket deoh d' em zro, a veit

-_ne vo ket torret er ranjen hou stag,~doh hou rummad tud. Beet elté,

Kristenien -sonn Breihiz gwirion.

Al levr ai· vez ·gwerzet 60, 50, 40 pe 30 lur ar pez hervez ,-ar paper a y a d 'hen ober.

Ar. mizou kas, da lavarout eo 24 gwenneg a zo ouspenn. Ar .. _geriou n 'int ·ket anavezet gand an holl a zo graet eun

-.daolenn anezo ha troet e galleg. Se tu ma c 'bell al leo~·-lnan bez a lennet aes a-walc 'h gant

-.an holl e Breiz. Her goulenn c Bureo « Dihunamb :>, Hennebont, C. Cr

241.28 Nantes.

Klenved ar c'henou hag an dent

L. LAPIQUONNE Î.~c.JËiioÙËt Tenner dent

Loréet gant skoJ .. vedesinereZ:' Paris A denn an dent bep poan hag a laka dent-nevez, war aour

ba war gaoutchouk, hervez ar skoueriou diveza Gwarantisa a ra e labour

RESEO A RA : Bep Lun, e LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep Sa.dorn,_ e

BRASPARTS.hag er F~OU.- Ar c'habinet a gonsultationou-a· zo digor e Brest, 4, passage Saint Martin, aboue eur beteg kreistei~, ha da 2 eur beteg 6 eur. Téléphone 0-16.

P""''If~=~·_M~T~1jf~lT~"'8rWiTI~IC~%~~

~~ .· Yec'h~d ar Yugal«! ,

~ ~ ar JJ Sirop FEDET '' ~ ~ ~ ~~ a~eneb an Dcken ~~ 1 Graet gant lmizaouennou hag a gaver er mor, ar sirop-man ~ ~~ a ro nerz hag a yac'ha ar gwad. Ouspenn m'en deus eur vlaz !l' ~ eus ar re wella, louzou -ali ebet ne ro kement a nerz d'ar vugale ~-· ~~ hag hen. !1 ~-·,::j « Ram.plasi ·a c'hell ervat an emulsioilou, an .-eol-moru~ ar si- ~~·d «1 rop Portal, ar sirop Raifort iodé, hag aiL . . » A:r vertuz , en ,.! lM deus da yac'haat ar gwad; ouspenn ar vertuz da zigas an nerz i$ ~::~ d'an izili, a zo penn-:abeg nia n~her roer morse en anei" d'ar vu- ~0::î ~ gale taget gant an doken, an trousklennou leaz, ar werbl, an ~ 1?~~ doureier fall, droug-ar-roue, hag ar, zempladurez a den· war- ~~

~ !er~~ ':en'":e~!!: fuu:':'ze~cpharnuwies. . . .. ~ lj · . Dépôt principal : GRANDE PHARMA. CIE DU PROGR1!:S, li jë1 2, rue de Paris (au-dessus de l'Octroi), BREST. . 1!.:1· ·~~::m~~IT~IT~CL~I~JY~~T~T© .• .©,J'JIT~_;_n_$'...~.2'""' ~:mW'

,·I

Renet·gant an. Ao-. PERROT-

KOUMANANCHOU DIOUZ AR BLOAZ

' Breiz: .. .: .... 15 'lur·-- Frans, !'la- broiou stag (luti .... :. 13 lur '-E-vid ar-r~- a>zo--~ '_diavêz:.bro. ··'·· 20 l_ur

KoJfuananchou- ·;a en~~ ........ , . 2.0 lu l'

Kasit ho-·k:umananchou, dre che~-post;.da :-M. I1AD.MINIS·~­TRAi"E_u·R. ·o·E « FEIZ HA BREIZ », SC-RIGNAC (F:nist,ère). C. c. ,21.802 Rennes.

Leon· ha. stu.dia _ :. _LA LANGUE BRETONNE:en 40 leçons,

gant F. V ALLÉE (:I?i-udliomme; · Sant-Brieg.... 15 fr. GERIADURIG BREZONEK GALLEK, .

gant ERNAULT (Prudhomme) ......... ;....... 18 fr .. GRAND DICTIONNAIRE FRANÇAIS-BRETON,

gant VALLÉE· (Imprimerie Commerciale, Roazon 75 ft~ LES MOTS FRA:NÇAIS ET BRETONS CLASSÉS

D' Al'RËS LE SENS, gant VALLÉE (levr I).. 10 fr. JAFRENNOU, Ti .(An Oaled), Kerhaez (levr II) 12 fr.

NOTENNOU DIWAR-BENN AR GELTED (etiVAL-LÉE, 37, rue_ St-Benoît, St-Brieg) heP géria:dur s·· fr. Pep levrenn ··gant. gériadur .................... .

SKELTLA SEGOBRANI ( e ti V ALLÉE), pep levrenn

Pr42nit Drapoiou Br42~:z

4 fr. 8 fr.

UD.vaniez Oberori. BreiZ (U. O.· B.) a zo o paouez embann drapoiou Breiz, r') ·e· ·pap_f.:!~ : ment 8 ?< 5 cm. . '

Ar pez : 5 gwenneg. ~ 2 skoèd ar 25. - 12 !ur an 50. ~ 20 !ur ar 100. - 95 !ur ar 500.

2°) E lie_n :a) ment : 10X 16_cm. : ar pez : 8 real. b) ment: 17X42cm.: ar pez: 7lur.

0 goulenn· ouz : Un.vaniez Oberon Breiz (Un~onl des (Eu­vres Bretonne), Pleiber-Ohrist (Finistère). C. O. Mme O;>Quis­sin, 220~~ Rennes.

'

MIZ KERZU 1938:

FEIZ HA BREIZ EN HAN 'DOUE

ooooQOooooooO{~Oooc~oooO@oooooooOQOooo oooQoo~oC.Qooo .

Eur wèch ma. vezo kaset an -niverenn miz kerzu-man d'hol lenn.erien e tleim-p, c'hoaz d'hor mouler 2.827 "lur; -n'eus né-m:etâD., e -gw_ir,_ eus, ar re a labour wardro hor c'-he­laouenn hag _a vefe paeet, -- ha· n'eus ket eur gwenneg ken e yalc'h << Feiz h~ Breiz » ; goullo kaer eo !

Ma karfe, da vihana, an 240 komananter hag a die unan, daou pe dri bloaVeziad, degas d'eo-mp an -nebeud gwen­neien a dleont hon defe 3.poo lur bennak en hor c'hef hag e _c'hellfemp d1hon tro paea hon dle.

En deiziou-man eta, e kasomp eun notenn d'ar re n;o deus· ket c'hoaz paeet o c'homanancb,ou ·evid ar bloaz 1938, 1_937,_ ha zokân 1936. Goulenn a reomp outo ober d'ezi, en han~ ·Doue, eun digemer kel laouen hag an hini a dleer ober atao d'ar paûur ha mont d'ar post, ·hep dale re, rak a hent ail, sur_ 3.-walc'h, ec'h ankounac'haint hor paea ttdarre.

· << PEIZ HA BREIZ ».

FEIZ HA BREIZ ••

!'EIZ ha BR·EIZ, daon hanp kaer, unanet pemzek kant vloaz a zo, hag_ a venn- en em ·zispartia.

Feiz a gonez ... , digorit ho .taouligad· ... ,' gw'elit ar zul : ... ar c'hezeg starnet ... , ar c';hirri o storlokat en hent-chou ... , an ilizou goullo ... , ar goueliou distrantel savet da bellaat an dud diollz an oferenn. Eun druez ! .

Breiz a gonez ; gwelit BI-est hag ar parreziou tro-war­dro ha nak a bet B:r;_est a zo hag ar V retoned enna ae-t da C'hallaoued hi mez ganto -komz brezoneg, .. ha-- fae gantO ben ·deski d' o bugale. Eun druez !

Dai'n o deris lavaret : « B-reiz eo a gall Feiz ! » hag -evit savetei Feiz o deus laosJœt- Breiz da gOueza _ha ne gom~ zont, ne skrivont ha ne brezegont mui nemed e galleg.

Darn ail 0 deus lavaret : « Feiz eo a goll, Breiz F>> ·-1i~g·· ·evit savetei Breiz o deus laosket Feiz da goueza ha ne ve­_zont wardro iliz na wardro beleg ebet ken !

Ni a gred e fazi an daon ru_mm dud-se ha da-oust pegen tenval eo ar wabrenn e leVeromp ;t greiz kalon :. Fei~ ha ~reiz a dle cham unanet rak n' ~us nemeto o daon unanet hag a c'hellfe aber levenez, eurusted ha silvidigez tud Breiz ha setu aze perak e pedomp kement hini a wei splann hor menoz d'hon harpa da zerc'hél sounn hag uhel, en he· sav, bannie! « Feiz ha Breiz » 1

Darn a 'Iavar : « Feiz ha Breiz a· zo aet ida netra ! » ha darn âll : « Lakit « Feiz ha Breiz » 20 lur pe 25 lur er bloaz; ha grit d'eomp, eur «- Feiz ha Breiz » ken teo ha ken kaer ha gweChall 1 »

Laket e vezomp nec'het; an eil rumm lennerien ha.g egile n'o defe ket a dro d'en em glemm ma. karfe pep lenner hon -eus d.i.gas d'eomp lennerien nevez pe·p hini hervez e .c'hal-­loud. Ha Pion ne gavfe ket en dro d 'ezan pevar lenner ne­vez ?

Parreziou a zo hag a c·'hellfe rei d 1eomp berniou lenne­rien nevez !

Setu ar c'halanna a c'hortozomp dfganeoc'h, lennerien­goz, gant Goueliau Nedelek a zeu, ma feil d'eoc'h 'gWelet c'hoaz « Feiz ha Breiz », en e zav, d'ar bloaz nevez.

Y.-V. PERROT.

Hiviziken « Feiz ha Breiz » -a vezo- 12 !ur cr pez, edouz ar bloaz, pa vezo 1-eemeret 5 niverenn er miz, war an hevelep hœno hag 20 !ur ar pez, edoug ar bloaz pa ne vezo kemeret nèmet unan. Ar Vretoned kaLanek a c'hello rei muioc'h r; roio muio€'h. Seul vui a ês hon devezo ha seul vravoc'h e vezo hor c'he­laouenn.

1

.1

1

'

An di l'roe rez e Breiz. mil

Lloaz gonde ma l'OP adtal'el

\..9---- Gant Alan VAR VER ( 1)

m~.u

Er blaaz 1841 ~ aa Üi20 den a chom e Gaezeg. Pemp bloaz hag hanter-kant d1wezatac 'h, da lavarout ea er blaaz 1896 niver Goezegi~ a bake 2.284. Evel-se.e.oa c'houec'h kant pe: -var den ha tn-ugent muioc'h eget diagent. Daauzek den bep bloaz he -de'Yoa gounezet ar barrez epad ar maread-se.

Er bloaz 1926 ne chome enni nemet 2.116 den ; c 'houe·c 'b vloaz diwezatoc 'h e aa diskennet an niver be tek 2.042 ha daau vlaaz 'so, pa oa graet an niveradeg, ne chome mui er bar· re.r. nemet trioouec 'h kant pemp den ha tri-ugent. En eur aber ·dek vloaz he devoa kollet daou c 'haut eun den hag hantey~.. kant, da lavarout eo pemp den warnugent ar bloaz. Abaae e

.Ya niver tud ar barrez war zisteraat bepred ha lee 'h am eus da g-redi na vefe ket ka v et 1800 den a cham enni bremai'iy

Parrez vras Pleiben, ~oulz pe welloc 'h he douar hag hini Goezegi~ enni auspenn 5.000 den· a chom n'eus ket pell c 'hoaz he deus kollet an dekvet lodenn eus he zud.

' Mantrus eo kement-se hag eur rann-galan auspenn gwe­l~u~ ho:d_.bro o/tisteraat bemdez evel ma ra. Ar, pez a ra pin~ Vldfgez eur vro eo an dud ·a zo ouz he fabla. Pa veza en em gavet Brei7. er pal m'email ennai'i Kreizteiz Bra-C'hall, hag er(_em gavout a ray ma ne vez ket tarret gwalenn an divrae­

:.rez:,se, neuze e veza truezus-tre stad an traau dre amafi. W ar an henf emaamp da aber _èvel tud ar Gaskagn rak

heuilha a reamp ar skauer faU a· deus -raet. Em c 'hornad­br'o, ab aoc t:l,_~houec 'h pe seiz vloaz,, ne- ziinez ket an dud

(1) Penn kenta ar studiadenn-man a gavit e « Feiz ha :Breiz » miz du, p. 228.

244----~------~~~~--~-------yadli~nk, koulz-·-1avarouL Ar baotred -a ~o .;ar ~·ar, -k3lz · 0"'

klask an tu da vont -d'ar ~'hêriou hag hinienno.u-:all, ·lfikal'?t­neéhet gant a;t·, __ ç'·h.e~ni a ,zeu re-he;rr,e talvCrUdégez- an tràoil,~ (ar ge.raouez alïez skoaz-ouz-sk?az gant an distaol), ne gre_~ dont ket fermi pe brena' douar-gant aon· da veza rivinet. Bu ... gale ar be_rC1henned .arp, .evel:ar··re-aH;-·roliéz-tre e·o·aii dile­.zou a vez graet br.::-mafi. N'ell deus den fiziafis ebet keu, ~u:_ amzer da Z')nt ha darn 0 deUS aon ·braS~ ,ma kemerfent a tant

-o zud da chom a-hed o· huhez dinda:ri "o bec'h. ' Da<mst ma 'z eo gwellaet eun tammig- bennak stad- al la-­

bourerien-douar, ne welan ket1 · em farrez, tud yaouank ha_g­a vefe goubet da « vout da diegez », evel ma lava~·er du~man~­A-benn eur _pennad ac 'han ne vezo. neiDet re-goz o terc ''hel douar em c 'hornad-bro ha techet oun da gredi e: vezo gwelet diwezatoc 'h kalz mereuriou diferm ha fraost o sellout ouz an;_. heol.

Mont a ra ar l'e-yaouank kuit pe-chom·a reont -hep d.i­mezi hel lavaret em eus d'eoc'h. N'eo ket ret beza souezetr -eta 'Ina vihana bep bloaz niver ar badiafichou. W ar~dro-­

. .Ja~u-ugcnt-vloaz 'zo e teue er bed-maîi~ e parrez Goezeg, etre· 90 ha 100 bugel ar bloaz ; bremafi n'eus nemet war-dro 25· pe 3o krouadur ar bloaz o c 'beuel er barrez-se. Etre teir h_a:-peder gwech' nebeutoc 'h eget eur mare a zo bet. ·

. Disteraet eo kalz eienn ar vlihez en ·hon touez, dizale ez. ay tre da hesk.

* ** Gwelomp bremaiï petra a zo kiriek d'ar stad . truez~~­

m'emafi Breiz enlli. Eveziet em eus ouz ar gudenn d1valo\s:e_: ha meur a abeg am eus. eus kavet da gement-se : da- gental"" ar gelennadurez a ·vez roet d'ar vugale er skoliriu ; d"an~ Efilr levezou ar c'hêriou war dud ar maeziou ha d'an trede,-_ ~r skouer a ·ro ar re-zivroet da dud ar vio bep haiïv pa teuor~­e Breiz da dremen o amzer vak.

Ar skoliou eo poûrvezerezed _ar c'hêriou bras. Adalek ~ll'­deiz ma., en em gavont enno,. ar'vugale ne glevont nem_e_t komz. eus ka~rderiou Bro-C 'hall, eus he c 'hêriou bras ~a phJUS hag:· eus an traou brao ha mat aozet enno. Ar galleg ·. eo ar -gaera. yez a, zo er bed. Istor Bro-C 'hall, au· hini so.uezusa ha skoue--

1

l j

:.ri usa a c'hellfed da lenn. _Ar C'hallaoued, ar ·speredeka, ar .-sevena hag an desketa e-touez ar poblou a zo o veva War-"'c 'borre an douar" ·

" Arabat, eta,.l}·e-za ::5ouezet ·ma Tez toueU.et ar vugale· ga:t:t. a_H .holl sorc'hennou-&e. Ar sperejou yaouank a zo aes da hefi­

_,cha hag, ev el bala:f:~n:p_ed7noz sachet etrezek ar c 'houlaouelln a .rosto .d 'ezo o dio-uaskell,_ ,e nijont war-du bannou trellus an heol. nevez a vez g~·aet Bro-è 'hall anezafi. Ar baotredigou. a ziouano neuze en o fenn ar sofij da veza diwezatoc.'h, pa "Ve~

_zi~lt-bras martoloded-a-vr~zel, soudarded, 11ijerien ha me 'oarf Âl' ine1;c 'hed a glasko taneVal pe devreza dimezelled hag itro~ nezed kêr ha labourat e rairit evit gellout beza mestrezed­skol ha plac 'hed post:

Anaout a ran kalz plac 'hed yaouank, bet er skol e Kem­per hag e lee 'h-all, ba n'o deus ken youl nemet kuitaat ti o zud e lee 'h rna rank ont ober war-dro an- ti ba goro ar bu o­

. c 'hed, traou kas_ans keuafi wa1·. o meno evit merc'hcd desket ha savet mat.

Keit ha ma pado an traou cvel-se ne ray nemet kreski .e-touez ar re~yaouank ar c'hoant da zilezel o' bro. Pe goulz e vezo lakaet er skoliou mistri ha mesttezed, entanet .. o c'haJon gant ar garanto.z evit Brciz, da gelenn ar vugale hervez ar furnez ha d /0. J:l'ei a:..du gant ar vro, gant he yez, gant hec 'h istor ha gant krt•afisou ar Vretoned koz ~ Ret èo lavarout o-­deus graet -hag e ra atao ar skoliou eul labour fall ke11afi ; mouga, en eun âoan dibciell ha die '·houzvez d 'ezo martreze, f!'

kalon ar Vretoned \·ihan ar gatantez evit doua1· o c'havell h.:1 terri ev el-se an ere a oa o terc 'hel stag ar rummad nevez ouz. ar- ru~unadou 'ko:~..

\ Levezou ar c 'hêriou war -à.ud hor maeziou he deus g1·aet ivez kalZ droug da Vreiz. Dre amafi e rener eur vuhez sion1 ha kalet, met pa yU bOr paotred yaouank da soudarded e wc~ lont eur skouer-all dirak o daoulagad : tud dibreder, eChu o ~rlevez gant_o, a-bred, o vragal hag o tispign o arc 'haut. Eparl an hafiv e vez J~.ttlz diav~zidi o hlrempredi hm bro ; kemerout a .. reont o lii.i:vlnr ha beva mu:i a reont keit ha ina vez bor c 'henvroïZ f.l poanin a laz-korf bemdez-c 'boUlou.

An hoU draou-se a ra d'ar re-man hunVreal pa genve­:riont o stad gant hi.ni an douriSted -dijal a vez o redek an

L.. -~~~~~~--~~ _1

246~----~--~------------~----~· 'heiïchou gant 0 _c'hirri--tan endra ma Vf3ZOmp-i o c'houezi-hag­

-o poania er -parkeier.

Met gwasoo 'h b€Ii o deus c 'hciaz war an dud ch omet el' vro ar Vreioned a zeu bep pl_oaz da .dremen o ·amzer vag el le­e 'hiou kuitaet gantO eur penuad -a vez.· Donf a reont d'ho far­rez c'hinidik an daru vrasa dr_e, an trên, hiniennou g~nt liirri­dre-dan. Tremen a reont pemzek deiz pe ;deir sizun o· redek dre ar vro da welout o c 'herent hag ol .~gnoned: Diskabell e­vezoilt peurvhla, .dilhad skaîiv_ ha sklaer gan to war o c· ':hein. ha_ galleg bras leiz o genou. Goar{ a reont _ouz ar re-:-yaouan:·k a gaVont er parkeier o vedi hag el leuriou o tourna hag e 18.­va:ront d'ar re-mait, barrîet ha: sabatue"t ouz o c~hlevout, ma karfent ober evelto e e'hellfent dont ivez d~ vragal ha da ehana, evit netra, epad pemzek _deiz bep bloaz war a1; maezr ha n'o defe nemet 4(} eur labour ar' sizun da ober.

Ara bat beza souezet tamm ebet ma kiesk c 'hoaz niver an divroerien a-benn ar goaîiv a zeu. Al labour put ha spontus·_a ra ar Vretoned divroet e Breiz n'eo bet morse ken gwaz hag· er bloa-mafi.

* •• Mil bloaz 'zo edo Breiz er glac 'har, met barr a oa he­

c 'hal on gant esperàns. Dont a reas an trec 'h gant~- war da­chenu ar brezel ha war dache~n ar vuhez.

Hizio ri' eo ket heiivel an traou, bep euu _tammig hag hep· gouzout dare--û'ezi e tiskenn hor bro gant _àn dereziou a gas d'ar bez. Yez Vreiz a zo o vervel hag he foblafis a zo-o tiVroa.

Kenvro~z_'karet! Arabat eo d'eoc'h k;redi e vezo lakaet a·r brezon€g er skoliou evel m'ber goulenn an niver _brasa: eus kU:­zuliou-parrez Breiz-Izel. Setu aze eun dra ha;·ne weloc'h ket, rak aon o defe ar re o deus ezomm eus ·ar V retone~ da stanka -an toullou ~ra _eu o zouez ar Maro o .. c'hounit war ar Vuhez, e iakife 'eur _·selirt tra menoziou nevez· d.a ziouana e spered ar :vugale, d'o zre.i a-;dl,\gant_ o .. bro ha· d'o staga ouz douar o za­dou.

Ma fell d'eomp adnevezi -hag adsevel ar Spei·ed breizat ha lakaat eun harz .da- walenn an divxoerez, n!-h~n eus da fiziout; p.emet wal".nomp hon-.unan.

·.i 1

1

1

t f !

1 1

A ·dra-sur ne c 'hall ket beza torret eu eun _ taol krenn ka­senn froud an diyroérez_, met, marlreze, war .houez poa:p.ia e-touez ar re yaouank e _teuimp a-benn, dre bor c 'homzou hag bor sk~uer da -derri he· nerz, d'he lakaat da ·vont goustaû.i­koC 'h. Goude beZ a stourme-f- bor gwalc 'h, mai'treze c 'hoaz {_; kemero Sent J3reiz truez ouzomp. Burzudou a-~alc'li_,o deUs graet a-hed an amzeriou evit ma vevje bor -b~o.

' Na fallgalonomp ket, eta, 'Iabouromp a-zevri ha pedomp a greiz kalon.strollad uiverus ·bor-Sent koz da zont.d'hor skoazella.

Y. AR GOFF.

Ha c'hoant ho~'h eUs e vefe bugale Breiz Bre toned ha kristenien penn kil ha troad 1

N euze, rakprenit dioustu al leor nevèz­ma.n, a deliio ermêz euE. ar ·wasg hepd~e.

Ment al !eor. :.20 :X: 30 ·gand eu_r golo · livet e pemp _ liou. Skdvet eo e­brezoneg, gan4 - He~_ri,

Caouissin ha skeudennet . kae~ giiit 2~ taoienn ·tre­set gand· an --arzour X.a:. vier :V .. -Baas, eus S-trol­lad ar Seiz BrEmr.

Ar pez : 15 :Iur. !.l,ak­plrenadu~ a;_el).or :: ~00 lur ;; à.r rakpr~ileriei1:-:a _enoi- a reS~Vo neuze eul leor niverennet ha monlet Wâ.r bapef eus- ar- ~eila.

~c;~ i J ÀR

1

Kinniget gant douJans d'an A. PER'ROT ha da gevredigez ar « ·Bieun-Brug- :..

J elr) r i,; \ r

bte.un-bru .. ~ (;l zL- wAh. 'l:l<>.e-

lAn- n.<n- en.. eR c·h.oA·Jol..!

!~cr tl st1r1 r.tiîi Al'l.. mon. en. t.R.o.on-ntet'l..-n.o"t.t!

q~J t J •· ~ 1 r e r il ti J' J Jjl AQ. b\~un-bqu ~ A Zt- wAfl .o. zt-vvAXn. e-l w. ~e

'hj t J. Il · holl

\

"','

I

Ar .bleun-brug a ziouan -Dre-hoU e. Breiz-bel~ Hed~da-l!ed an ·hent moan, War Iein ar menez uhel, ·EI-lanneier, er -c'hÛa.jOu, War ribl ar mor, l3ll traoniennou. ! Ar bleun-bru,g a· ziouan, a z"'Îouan e-Ieiz

Dre-holl e Breiz.

II

A viskoaz ar Varzed A _vEmlas ar brug ruz, Arouez ar fealded Hag ar garantez _padus. Kanomp ivez yaouankiz Bevet ar brug, bevet Breiziz Ar bleun-brug a ziouan, a ziouan e-leiz

Dre-holl e Breiz.

III

Dindan he'oL IU.gernus An han v a-us d'bor Bro,­Ar bleun-brug ';?:O nerzus Ha ten.er-ire war ·an drO- ! 0 bleuniennig flour meurbed 'Veldout ne garan hlni 'bet ! Ar bleun.-brug a ziouan, a ziouan e-leiz

Dre-holl e Breiz.

EVNIG PENN AR C'HOAD.

- Ar zon-man a zo bet kanet e gGueliou. ar Bleun-Brug c Lanuon d'ar meurz 6 a .viz gwertgolo gant an dimezell Ti­·naïg Lucia~ kanerez vrudet Kelc'h_ keltiek ar 'Pelenn.

~--------

2~0

DERC'HEL DAOUST DA BEP TRA

Eman ar bloaz oc 'h echui e_ dalarou. En eur echui e dreuz, e lez- ganeomp, evel-pep .bl0az·,;all,

e lodenn a levenez hag a anken ! Al levenez vras a lez ganeomp eo ar peoc 'h, an tenzor­

ken prizius-se, hag omp bet war ar poent tosta da g·oll. An anken eo stom·mad ar vuhez o tout da 'veza kaletoc'h

kaleta evidomp ; hag ive, en-dro d'êomp kement a dud paour, fallgalonet, klanv, hag evel disahelet o spered. Y a, klanv eo spered kalz a zo, hag ar pez ·ben diskouez sklaer eo ne oue­zer mui lakaat kemm ha disparti etre ar pez a zo gaou hag ar pez 'zo ~wir, etre a1· pez 'zo brcsk hag ar pez; a zo pa-' dus, etre ar pez a zo brao da welout hag ar. pez a xo brao­da c 'houzout.

KlanV eo spered kalz a zo, dre ma- ne o~ont mui gwc­lout an traou gant daoulagad o eue. Gwrizienn ar c'hlenved a zo eno. Pa ne wei mui nemet' gant daouiagad e gorf. an den a deu abred da veza sklavour e galon direiz, ha ken diaes da zic'hoanta! Ha neuze, ,el lec'h anaout talvoudegez al' r­en deus, ne sonj nemet er pez a vank d'ez~;), e; Pez a g~rfc ka-out. . .

Ha setu istor alies a hini a welomp hirio o tile;..;el m;­

cher o zadOu evit mont war-du kêr da :iia~~ eur ~~1hez skar'.-voc 'h hag eürusoc 'h. ·

Setu perak c 'hoaz ez eo Stank war hor mêziou ar re a garfe ober evelto, ha n 'o deus ·muî" feiz ha fizians en douar, hag el· labour ken aketus a c 'houlenn diganto. Paourkêz tud ! Ya. paourkêz tud, an daou zen yaouank-se~ a gleven komz anczo, -en deiziou trem.enet, mibien a diegez, gwazed ampart w-ar o micher, dastumet ganto eleiz a skiant, J>rèna hag aet _kuity an eil da heul egile,: evit beza dindan ar,c'houarnamant.

--------- ===-:~

'~ . . ) . -Bet o devoa an daou-se, eyel kalz re aU, o fias QUZ _taol

ar :familh er gêr, bet o deV.oa. o·- fias en ili~-'parrouz, da _Zul, _etouez o c.'herent,:hag ar p]asou-se hirio a zo chomet_goullo.

E me'sk o c 'henvroïz, en o farrezig, gellet o defe beza pennou-tiegez war-l9rc'h o zud, derc'hel kargou; hag iut t"'­c 'het, evit beza :k_aset ha digaset, eus an eil lee 'h d 'egile, evit · bevi:t e kreiz eur g~r v:ra_s bennak, evel_ tud kolletJ- tud dia:r;tav.

Petra 'zo manket d 'ezo,. an_ -d~~u.:.se ~ Petra· kank da g1tlz en-.dro d 'eomp ' Eur galon grenv da garout, feiz ha. fizians en douar, mammenn ar vuhez.

Ankounac 'haat a· reer hirio eo bet roet ar vuhez d'an den, nann evit diskuiza hag evit beva aes, -Ihet kentoc'h evit stourm hag evit labourat, evit mont bepred war _araok hag en em zevel war-du Doue .... Hag e nep lee 'h ali ebet, kement­eget e stad an dud diwar ar mêz,, n'en em gaver e tro da ze­veni penn-d.a-benn da gement-se.

Hag abalamour da ze- ive, en o huhez, daoust pegeri tcnn ·bennak e c'hell beza awechou, eo eman eienenn sura 'ar ma- ' dou gwirion ha padus : ar bara pemdeziek, al liberte, joa ar familh, yéc 'hed ar c 'horf hag an eue ...

Ar venec'h,; i, n'int ket ,faziet p'o deus choazet al labour douar evit diazeza warnan o buhez.

-Setu perak ar re a chom, ar re a zalc 'h mat eo an dUd fur, i eo a zowi enno hadenn yac 'ha an eürusted, a die di­geri, ha bleunia emi deiz, da: viken, e liorzou an- Aotrou Doue,. er baradoz. L. B.

Skol· Gembraek dre Lizer OBER

Degemeret eo bet ar· SGDL e rummad-kenteliou dre li­zer «über»; P'o devo· skOlidi «über» peurc'hraet o studiou brezonek, e kavirit evel-Sè tro d'o c'hlokaat ga~t deski eur yez keltiek aiL· · · ' · ·

Da c 'holizout p'éUoc.'h diwar-benn ar Skol G~~mbraeg dre Lizer « Ober », skl-iva da M. GW. Berthon, 9., :r;ue de l' Avre7

Paris-15. Ar skodeml..:em:é:zelri ·eo '18 1ur g:ill.. Da heulia' ar c_'henteliou, ez eo ·ret gouzout ervat ar brezoneg unvan.

Lenndi Vrezonek Kervenead

~~· Laouen bras e vezo kalz Breton~d o c 'houzout e vezo

savet dizale en unau eus saliou abati K-ervenead, e parre~ Plouneventer,, eul « Lenndi Bre,;onek ». Mi~t e vezo eno ke­ment levr ha skrid brezonek koz ha nevez a c 'hello an Ta­don kaout da lakaat enhan.

Kement-se a zo mat-tre evit amzer da zont al lennegez vrezonek rak betek-hen kalz levriou_ ha skridou talvoudus a zo bet dianket ha ne gaver mui roud ebet anezo. Er broiou­all, zoken er re-vihana, ez eus lenndiou da c 'horren al la­houri ou skrivet er yezou a gomzer- ep.no. E Bteiz ne oa netra evel-se betek-hen. Lec'h hon eus, eta, da drugarekaat me­nec 'h Kervenead da veza kemeret al Lenndi brezonek en o -c'harg.

Digor e veio d'an holl, evit ~etra, adalek gouel Nedeleg, bep yaou ha bep sul gonde kreiztei:r. ,IJemet eun dra bennak <dibaotr-tre a vide.

Dleet eo d'an holl Vretoned skoazell~ Tadou Kerve­nead da sevel Levrdi ar Vro. Alia, a reomp, eta, .ar re o deus levriou brezô_nek da ziouerout, a 'o c 'has d 'ezo evit bennoz Doue, ar c 'he~ta 'r gwella, ha goulenn a reomp ouz renerien ar c'hazetennou brezonek kas ivez d'allenndi niverennou koz

· ha nevez eus o c 'helaouennou. Karout a rafen:ip gwelout hor skri:vagnerien o kinnig o levriou nevez d'an abati. Ar gwella doare a vefe evito d 'o lakaat da veza ana vezet gant tud hon amzer-ni hag ar rmnmadou a zeuio war hor lere 'h.

Degemeret e vezo ivez eli lenndi levriou koz ha nevez sa­-vet e galleg diwarbenn lennegez hag istor hOr bro.

Fizians hon eus e vezo. sevenet 4or goulenn gant kalz -eus bor c 'henvroi:z hag en-araok e trugarekaomp a gTeiz ka­lon kement hini en devezo hor sel~ouet. .

............................ ' .......... ;, ............ .

~-=~==~=~------~-

1

t ~ 1

_l

W ar gresk e' ya bemdez niver al levriou brezonek a -:t;e­gouez el Lenndi nevez.

Trug~rekaat a ra an Tad Colliot, priol "Abati Kervenead,­ar· Vretoned a youl-vat o deus o c'haset d'ezan ha fizians en deus e teuio c 'hoaz re all d' e skoazella. da sevel al levrdi hag a vezo diwezatoc 'h e gwirionez · « Ti ar Brezoneg ».

Degas a reoillp da sonj d'an hoU e vezo digor Lenndi KeTvenead diwar gouel N edeleg a zeu.

Ras al levriou hag ar c 'hazetennou koz ha nevez da : ·R. P. Colliot, Abbaye de ~erhénéat, en Plounéventer (Finis~ tère). Lakaat oUspenn wal"i ar c'hasadennou a vezo graet dre an hent-houarn ; « Gare de la Roche-Maurice » evit ar pa­kadou postel ha « Gare de Landerneau» evit ar pakadou « dre diz bihan».

DEIZADURIOU BREZONEK 1939

Raout a raer da brena, en· Unvaniez Oberon Breiz (Union .des Œuvres bretonnes, Pleiber-Cht?.st (Finistère) daou zeiziadur brezonek, embannet gant hor c 'henvroad Fred Moyse:

Unan evit lakat er c'hodell, monlet war ·paper kalet ha. skeudennet gant Xavier de Langlais, e daou liou, du ha me­len.

Ar pez : 5 real ; - ar 6 : 6.50 ; - an 12 : 12 lur ; -an 20 : i7.50 ; - an 50 : 37.50 ; - ar 1001 : 70 !ur.

Aan eil, moulet war baper kaletoc 'h c 'hoaz eget an hini · bihan; a zo grêt evid beza staget ouz ar voger : ment ;

23 X 25 cm. ·w arnan e kaver eur skeudenn grêt e daou liou ivez, gant X. 'de Langlais, hag e kreiz, an deiziadur e-unan gant hanoiou ,ar Sent, ar gouliou hag aiL.. .

Setu aman ar priz anezan : ar pez : 16 ·real ; - ar 6 : 22.50; ·- an 12 : 35 !ur; - ar 25 : 67.50 ; - an 50 : 121} !ur ; - ar 100 : 200 !ur.

{ l Z·,r·

04 -·-..,..-----------­Pedi a reomp eta hon holl lennérien da brena da vihalla

unau eus pep hini eus an deiziaduriou-se,. a zo sur a walc 'h eun-ne-vezenti all e---kement tra a raer e· Breiz breman evid 10kigna hor ~rezoneg.

Skrivit eta da Unv{lniez Oberon Breiz, Pleiber-Christ {Finistère), C. M. Mm~ Caouissin J. 22.092 Rennes

UNVANIEZ OBEROU BREIZ

An -tri breur, Herri, Ronan h~ Roparz Caouissin a ge­meml~d'eomp e vezo -diaZezet Unvaniez Oberon Breiz, e Kas­tel-Pao!, azalek ar 15 eu.:::. a viz kerzu. Eno1 o devezo eur -stai- elec 'h ma vezo kavet kement tra ha kement leor, ke­laouenn • ha kazetenn a embann€r e Breiz. Setu aman eta chomlec.'h nevez Unvaniez Oberon Breiz_ : 46, straed Cadiou, X""tell-Paol (Saint-P9l-de-Léon), Finistère.

DIMEZI

Hor c 'henlabourer Berri Caouissin, sekretour ar Bleun­Brug, a gemenn d'eomp e zimezi gand an dimezell Jann­Loeiza Kloareg, klanvdiou:i-ez e Kintin. Hor gwella gourc'he­mennou d'an daou zen yaouank ha bennoz DoUe warno.

GANEDIGEZIOU

Anna lVLaze a zo laouen o kemenn d' eoc 'h ganedigez he ·c 'hoar vihan Mona-Mikaela, boure 'h Lopereg, 1 a viz du 1938.

Yvonik Balenant a zo bet badezet, e Kleder, d'an 12 a YÎZ du. ~

Paul an Du:ff ha Rene Goarant, Yvon Crenn ha Mari Ber­TOU a zo bet eureujet, e Kleder, d''an 8 a viz du, ha Paul .Eourel ha Mari Ar Borgne, d'ar 17 a viz du.

KANVOU

Erbedi a reomp Ouz hol lennerien ar Breizad mat J.-F~ Jaco.b, Efflamm Koed Skau, unan eus· skrivagnerien « Dihu­nàmb », gal?-et e Lokmariaker, d'an 30 a viz mae '1882, bet :skolaer kristen, ha marvet e Ax-les-Thermes, d'an 22 a viz here 1938.

TAOLENN

• 193&

lŒNTEL10U Pajenn Goueliou N edeleg, goueliou an dud diwar ar maez, L. B. 1 Hada er boan evit eosti er joa, gant' L. -B. . . . . . . . . . . . 33 Doare ha doare da sevel ar vugale, gant J. U. . .... ·. . . . 33 Petra eo kevr€digez ·micherourien -Vreiz . . . . . . . . . . . . 59 Eur menoz -evid ·ar c'horaiz, gant.J.-M. F .... · ....... .- 65 An esperans, gant J. U. . ...................... : . . . . 70 Ar vugale vihan, gant Mariana Abgrall . _._ .... : . . . . 72, 101 Gonde skriva, gant Tintin Anna . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . 78 ~riteliou._ar Pab~ gant an A. Duparc ............. ~.. 97 Eur' V retonez yaÛuank, g3.nt H. B. .. _. . . . 101, 105, 180; 194 K~nteliou an A. Uguen ....... .- ... ; . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Dirak an nevez amzer o: vleunia, gant L. B ......... ,. . 117 Karomp chapeliou ar Werc 'hez, gant an A. Tréhiou . . 131 Harp gwella al labour douar,· gant L. B. . . . . . . . . . . . . 137 W ar bez sant Gwenole . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . 81 Ar 'goanv o tremen, gant L. B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 An teodou tan, gant Y.-V. Perrot .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Penaoz ne deufc ket tud Breiz da veza skuiz ... _. . . . . 119 Gwechall ha breman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . 153 0 Mamm bor Bro ............. ·'.. . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Tud diwar ar maez kouezet d'an daoulin evid meuli

Doue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Breiz o ouestla ar Frans d'ar W erc 'hez ...... : . . . . . i 77 En eur savetei an douar eo· e vezo salvet ar Vro .. ·.. 182 Kenteliou ar· Pab, gant Y.-V. Perrot . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Labourerien douar, dihunomp . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . 197 Ar skoliou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Etre ar Gorsedd hag ar Bleun-Brug ... .' ... ·........ . . . 210 ,Da yaouankiz kristen ar mêziou, gant L. B. . . . . . . . . . . 215 1918 Breman ez eus 20 vloaz 1938, gant Y.-V. Perrot 225

ISTOR

Eur · beleg meksikad merzeriet gant disparé'herien e VTO, gant -M. 8. . .... , . , . ,_, , ... • .. , ..... _. . . . . . . 4, 139

An Eskop gwenn, gant Tintin ~nna . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 35 Tud vras euT, bobl e gwask, gant H. Cao"Q.issin . . . . 18, 49

25G

Euzkadi, mor a gan ................... ~ ........... . Istor Arme Breiz, gant C. Le .Mercier d'Erm ....... . Eur pre.zeger brezonek hèlavaJ. ·-: an A. Kere, gant Y.

ar Gô ........................................ . Kantved bloaz maro ar Gonidec . . . . . . . . . . . . . . . . 217, An divroerez e Breiz mil bloaz go-ride ma voe adsavet

. gant _Alan V arvek, gant Yeun ar Gô ........... .

SONIOU HA GWERZIOU Evnig Arvor, gant Laouenanig Breiz ............... .

BARZONEZIOU Ar yarig he viou aour, gant Yann Gorrigan ......... . Kan ar goukou, gant an A. Huon ................ -... . D'ar .bleuniou, gant Y.-M. Goasdoué -............... . Miz mae, gant Y. Geraliou · .................. · ....... . Ar raz aet da benitiour, gant-Yann Gorrigan ....... -. Pedi, gant J. L'Helgouac'h ....................... . Pedenn, gant Tinti!l Anna ......................... .

MARVAILHOU Kontadenn N edeleg, gant an A. Ker louet ........... . Sermon persan Plouvenez, gant D. ar' Meziou ....... . Yann ha Similian, gant Tintin Anna: ............... . Ar boan en devoe sant :&r"wan o vont d'ar Baradoz,

gant Tintin Anna ............................. . Annaïg, gant- Tintin Anna, diwar daneve-llou an A. de

Parscau .................................... -.... . -Marvailhou ar vamm goz ....................... . Ar· skarzer chiminaliou ............................ . Distro Fanchig da Roz ar vern, g·ant L. B. . ........ .

KUZULIOU Kuzuliou ar geginerez ..............................

BLEUN-BRUG Kenstrivadegou Bleun-Brug 1938 ................... .

45 112

199 239°

228

168

16 109 135 136

84 185 135

12 54

119

182

170 186 234 236

58

80 GoUeliou Lanuon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123, 190, 208, 218

HOR C'HENVROZ AET DA ANAON Brem'iez-v9ur ar Brezoneg e kanv : an A. Uguen . . . . 87 An Itron a Gervenguy ................... .'. . . . . . . . . . 153

i i~ !

. '· IJ

~· ,

Klenved ar c'henou hag an dent

Tenner dent Loreet gant skol-vedesinerez- Paris

A denn an dent hep poan hag a laka dent nevez, war aour ha war gaoutchouk, hervez ar sko11eriou diveza

Gwaran tisa a ra e 1 abour

RESEO A RA : Bep Lun, e LESNEVEN, Hôtel Le Roux, ha bep S~dcrn, e

BRASPARTS hag er FAOU.- Ar c'habinet a gonsult~tio~ou ~ zo digor e Brest,. 4, passage Saint- Martin, abOtJe eur beteg kreto;teiz, ha da 2 eur beteg 6 eur. Téléphone 0-16.

~TI~X~~~nwnr~z~:rrâ•?;~l'IT<'""" ~'lf~ ~-Tk @~~:

~# Yf.tc:'hctd ar Yugalfl ~. !! -~ .. . ; 1 i~~ · ar 44 Sirop FERET" -.~~ 1 ~~~.?h!. -' . ---' 1

~~ · . "'· · ~ . a~cncb an Dokcn · !,, ~- Graet gant lquzaouenno'U hag a _gaver· er mor, ar sirop-man ~ Ill 1 !J f..:.'!. a ro nerz hag a yac'ha ar gw. ad.. Ouspenn m'en ~us eur v az. k:-~ ~-tl eus ar re wella, louzou all ebet· ne ro kement a nerz d'ar vuga1e ~ ~ hag hen. . . . . . ~~ t-::::\ « RampJasi a c'hell ervat an emulsionou, an eol-moru, .ar SI- k:q Ï rop Portal-_ ar sirop Raifort -iOdé, hag ali ... » Ar·· vertnz en ~ 1 deus da y~c'haat ar gwad, ouspenn ar "\o""ertuz da zigas- an· nei'z ~ '-:::::· d'an iziii a zo penn-abeg ma n'her roer morse ·en aner d~ru::- vu- t''' ~- gale tag~t gant an doken, an_ trouskleunou leaz, ar w_erbl, 3..0 1 1. doureier fall, droug..:ar-roue,· hag ar zempladurez a deu war- ~:~ ~ .... 1 lcr c'h ar ruzel hag an dreo, etc. ~-.... j l'i En vente dans coutes les pharmacies. ~ ~ Dépôt principal : GRANDE PHARMACIE DU PROGRi!lS, !8 ~::~~ 2, rue de Paris (au-dessus de l'Octroi), BREST. kJ )~::~rz:-~1~%~Y~~E~JL~J'L~1K~J~~x~--:mr~~