DROIT CONSTITUTIONNEL I -...

8
DROIT CONSTITUTIONNEL I Cours de M. le Professeur Mathieu DISANT Travaux dirigés de M. Arnaud BONISOLI Séance 3 : La notion de Constitution I – Définition de la Constitution Document 1: Royer E, La Constitution, Dossier de l’éducation civique et sociale, Paris, Ellipses, vol.2, 2001, p104 Document 2 : Vedel G, Qu’est-ce que la Constitution ? La Constitution de 1958 a 40 ans, www.conseil.constitutionnel.fr II – Les formes de la Constitution Document 3: Chagnollaud D, Droit Constitutionnel, Paris, LGDJ, 1984 Document 4 :Chantebout B , Droit Constitutionnel, Paris, Armand Colin, 1988, p33. III – L’élaboration et la révision de la Constitution Document 5: Troper M, Hamon L et Burdeau G, Droit Constitutionnel, Paris, LGDJ, 2001, p40. Document 6 : Debbasch R, Droit Constitutionnel, Paris, Litec, 2001, p 28 Exemples : Loi fondamentale allemande 1949, Constitution française de 1958 Document 7: Extrait du discours de G Monnerville, président du Sénat, 9 octobre 1962 Document 8 : Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11 comme procédure de révision, La révision de la Constitution sous la Vème République, Paris, LGDJ, 1994, pp.103-107 1

Transcript of DROIT CONSTITUTIONNEL I -...

Page 1: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

DROIT CONSTITUTIONNEL I

Cours de M. le Professeur Mathieu DISANT Travaux dirigés de M. Arnaud BONISOLI

Séance 3 : La notion de Constitution

I – Définition de la Constitution

• Document 1: Royer E, La Constitution, Dossier de l’éducation civique et sociale,Paris, Ellipses, vol.2, 2001, p104

• Document 2 : Vedel G, Qu’est-ce que la Constitution ? La Constitution de 1958 a 40ans, www.conseil.constitutionnel.fr

II – Les formes de la Constitution

• Document 3: Chagnollaud D, Droit Constitutionnel, Paris, LGDJ, 1984• Document 4 :Chantebout B , Droit Constitutionnel, Paris, Armand Colin, 1988, p33.

III – L’élaboration et la révision de la Constitution

• Document 5: Troper M, Hamon L et Burdeau G, Droit Constitutionnel, Paris, LGDJ,2001, p40.

• Document 6 : Debbasch R, Droit Constitutionnel, Paris, Litec, 2001, p 28Exemples : Loi fondamentale allemande 1949, Constitution française de 1958

• Document 7: Extrait du discours de G Monnerville, président du Sénat, 9 octobre 1962• Document 8 : Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11 comme

procédure de révision, La révision de la Constitution sous la Vème République, Paris,LGDJ, 1994, pp.103-107

1

Page 2: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

EXERCICE 1 : Analysez les documents au regard des directions de lecture données.

• Quelles sont les caractéristiques des Constitutions britanniques et françaises ?

• Quelles sont les avantages et inconvénients des Constitutions écrites/coutumières et souples/rigides ?

• Quelles sont les distinctions entre pouvoir constituant originaire et pouvoir constituant dérivé ?

• Existe-t-il plusieurs procédures de révision de la Constitution française de 1958 ?

EXERCICE 2 : Dissertation.

La Constitution, acte des gouvernants ou acte des gouvernés ?

2

Page 3: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

a

fuut*"f J';ft?lfTof

'l - La constitution - Dossier de t'dducation civique et sociare, paris, Eripses, vor. 2,si les preniEres rna,,ifesun'cns resloD'lent aD )(trlc gEc\ av,. ra Graccie charte,isiu;des,hEasactio"ns euSe Jeaa sos Terre aito tr** anCjaiJ oj"plie, contp larbft.girs3v3, lu notion de Consdh"doa.p"IddJx{E; stcie n a ea :t'etfalu ;;d. m#"?#,*tbH::rl"j#,nbitd mriouale pour que lc peup.re r* *"ai .o*p* qr"G;;; ave rcs go,lvctrjnants ne pouvaiear 6trc satisfaitcs par re biais ut"

"epjiG.a ce&o aouv'flccorc-epticl iruplique rie fbire nbre rle do pr:: po*ffiil=* peupre ;€:rai.q'a'"sr-Eblcr d'dtablir Ie fondement 3t ies noauuto a,"r"-:.r-au pouvorr- Eue m!ap.piillr€c au X\mE-siacl. o.ii,*c-i"rJa. io o"i.ruo." a..lfto-r.i_r,t, a,a:ddguc,'puis co'Erro99 avcc ra nevoiution ilijr".* voit ies r;;;** s_- prcc}:.ncr.Asse:nbl6e consdaraate. Desoraaig iu -i o" "9"ir*;;;i!" po.*.'* q*i laconstitudon adopt'i par i'asscmbrg.

"o*"ru-a lrri accor*Je- ;fu soiea:::.ser.'Econtbrin et d'rrter toe

@vggt:._e, les ccnsdnranb amdiczin.i etifrangais.conjEreet i lacoustituuc'u ru ca::ac6ri'6;ii'r"grarg." ila coastitucioo *!rr*ieo" bdtanaique,.{esconsbrucons sa:tes se sont ae""roppl*tdans lEurope ea,nd:e au cor*s ciu xD(oei€clc, ot oat acco*!€:rd .!e ieaneiseriuoi ao -corr"iries aLsoiues- cc rnor:veacit;ffilJ.:; i:l#T*a.iisu,e

:r,, run Ja "q,S pt6? i a., ,ooo*":res cor,sd,iir;1'il*EE"*;'c!.#Sffi *t*'#r.t**m*h:*_;

ioert des Cosstitutiqas. Elle sep*"g, ",

a"ox moqveroenfs rzriicgiement <iid€reao :d\icepar( hs ccnsdmtio"s d'inhraioooroi.* de lrrRSS ".J

l" cto*.ccr,saqaatnae conception'ciu pouvot "ri;-d|o*

d-j_ceJie* ea.ract*ient les d€6o*_ad.esoccid+ntales ; de I,aute, r.. Co*Aurri.*. r!ru* ar*"p" .#ge et oaeauilinffi ##.H;aH#-l'rTltLi*$.p..io*ii,'fr!s*o,re,rspiiio*: {ot p* oore"u e i.,or]f;**ijl,.f$ r"ut p'rpureslT" eeo;Efr;Seccadc Guerre rao:laboutir).ra*iir"*""-93:1il".j';#'ffi]oT.j;$i#?j;ffi *:$< g;r:cre roi* ., r *T*"iLlXffi i :T rT,ttil. H:.Xtr*Hii,ffi A1;f,fflT':m f *:5" : ".oidq*,' "i,i'ii-"aui" o "d.:o ra o;qu er ci,ai'e u- s e

#Hi: *o;*. r"-iffii'ffi :"*' res Etats ;E;;;il;:naie rib6rc,; :i u,!a citrte dE cc:nnunismc CS la-la des al,'6:s qua[e_vbgt prociuir uae s€:c deboulevel:eneats poiiriques g,ri *I'am;tpiup* aes Er":ts i$onop.,"*o;,,, .tcrieatale i changer Oe Construrio"

";;;; aaqpter u1c. Eu

"fi."f l^ dislocaric: jd:H::ffi::TJ :"H;.fffi #I* *:ry:;.!' il; ;J;;".:,, Icoastitntionsp'o'b'sdu;"iir.';Ja"lil-;,f

ffin;".Hglffi ffiTi'"i:1T1rigg14rrces, parfoi! a o. yerr"ril *u

5il.J*i:"n.:Jffik?ki.-ru:*fftrj'T*::;nn;:1,,*;E;,;tlb.!me"l'2

;J:3i:j*l;"ll"iil"e que la constitution ? - in La constitutton de 1e5B d 40 ans, www.

La Consti tut ion. rdgle de droit supr€me

Lr Constihrdon fi*angaise actueliementen.vigueul a dtlapprouvde par le rdferendum.du 2g septembre I g5g erporte la date de sa promulsat: ion par le PrisiJenr de ia Rilubl iqu, i l" q o.,o!r, rsss. Elte a i} , i t depuis lorsJtoL'iet de maintes igvisio'rilpanierr*t a.nii, firr-i"n-.,ion.n,. .rr c.erJe opcrde par la roi consritutionneJre du 6novernbre 1962' oette-rdvision, egalement approuvde par rdidrendum, a, pour l , i lect ion du prdsidentde laRdpub l ique 'subs t i rud lesu f f rage-un iv .^ . r o i r . " l r t r . i f f rage in , r i rec r ' in i t iu r . r .n ip rdvu(vo tedesngr rndsdlecteurs "). Ej le a eu des effets pof ; t iqr., .o.slOe*U-[s,

,ffi,fi;;ft?ffifl::ll:::f:iiff:,*,1::l::"ii,"lt,iiltli;;l;ulil;'tiJ:,1;:yJ;,::l:ftlLT#i,o.

Page 4: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

rorme: d& (OnS6. &rtto"l

S 2. LES CorGnrur-rorls EcFtl-Fs

En bonne logique, il dewait"y awir irne certain€ coihcidence entre les cieui crit€res. laConstitution "r

r"nr T,u_t:fl:lr;est_6dire fo,a![, degouvernemell pou, nous rrlsumer€tanr les plus importanles e1 derant Elre adopties de lagon prus sorenneJie et plac€,es au; sommer de I'ordre juridique. En fait, ra corncijence n'est pas iotare. n*' ;d" ;;;;I . la Grande-Breiagne dispose d'une corrut.jti"n u, ;#;;l ;",.'r*. ianl, constitu-{ionnetles senr issues de la,courume

.ou de_simpies G;#;;;;"d;i;, exempre,en 1949' la modiricarion_du statut de ra cha-ure des rords) mais ;;;; i."r", to'au-mentau:r rris anciens 0aD€craration des droits). En r,occurrence, t" -*.ie- -at€rier dela conslitution anglaise.d€.coule non de *n utp"J. coutumier ' nrais cju iail cie l'absenced e pr ocb.dur e spE cia le d'adoption dg I€gles ourlti,rtionnrf f lr.-lnr'ersement' la Constiiution forinelle peut parfois contenir des rigles non constilution-nelles (ainsi des pridres publiques,,. i;";;;;;;; la Loi consrituiionnelle du l5 juilier18751 ou, ir l'inverse. ne. pas rraiter a" ,agLr.orrrtitutionnetes au sens mat€rier (comrne,par exemole, le mode d.€leclion dar depui€s ; i;;;i

- -

. Co nsr r-t'ti o ns s o u p l es cl C on cti tu tti;; ;;;O*une constitution esr rigide des rors qu'une r;;;;;;-are est prriwe pour.ta Jevi-sion' supposanr gen.ralenient f"-rs;;;i;;;Jlie, ,*tor.ro au sein <ies assembr€es

;T"TffiL""3ililJi l?y::r,9. r€vision. un" G,,4i,I?n est soupte torssu.ene peurau* l. p*J, iil#;

c est-Edire selon la procEdure.l;gislative ordilairJ. -D=ominantes

rle, le p-arleml", " J,rlr;_

conrempora ine. seule la Gmnde_E retag;" Gt-i;, ;simple loi. En rait, il"" r'::-::l'*tfrd;l;;;;;'ai'p."iuoi-*l'frffi;;=.i,:;ffi:forg6es par la tradition.

y prete guire' attach€ ir h conbnuit€ aes instituuons L-J,.rrrriqr*. Lo Consiitution r

*,f ,*:il**:[{fi;.*"ff ;Ti*.T:il ff ?.*;r:::::"F";i;;:""t;*;""#';::it::"il1"*'!"#T:ff ?,;;S;,ffi#Jf***,T"j;lltrlill f;,i;.',!?,,lsuite'.

ir s'asii d:*L?*" ."ailication trop racire, au sr€ dejm:* #"fti",:#i ;d;ii*:::i,ms:j *::;," ru :L_t:tution, une glnerotion n. ,lpurs

le droit de rewir' de .ri/ormer e7;:;h:t"r";J consti

d" la Daclu,itijn ;;,;;Jo9r-ai/ossuleffir<i ses lors res g€n6 rotions iutures, (art. 2grenouvelerr:ar,*,.i'a,i.l"tlt3?l,l*m;nrcme encadrde, e,s lesitime afin de'

Dctrrr"nh 3:

ryilh*L

Q:ument U r'.HANTEBOUT (8.) - Droit constitutionnel- paris, Armand corin, 19gg, p.33.

Irs consdrudous courumikes sonr aujourd'hui o5 p.u aombreuses. Jusqu,i ra fu duxvff sr'Ecle cependaat' I'orgadsai* *uaqu" f35 Fn,r< 6rait r6gic presque eutidrcrocarpar la courumc. l_es lois fondancodJs d" ;y*_" dcFrarcc pa exeo.ple 6taic.ut dcsriglcs counrmiErcs..Er lorsquc au "-""lJ

;;* qr* ao rutr'sJrlroor "pp"ru"s

LspremiEret coasdrudous €crircs, ra.-ode "o

u 9r; ox ,i"".*i",r,inr- o* rcs autcursu-aditionalisres' T*" po."aj4 ior"pn a. v-"i"m * tlr";#il"iii. poustiartion ncpouvait 6re qu'ua-_ produii dc |Hisioirc cl-ron de la froidc *irl" e7;-griquc. J. dcMaisu c en parricr:JJcr rairl.ir r" prei*m;;;;;- ;i'#ili d"lo*uo! coruDc..un Mogcc fait unc oonrc >:

. Actrxllemenq,parmi les grar& Eurs, f, a,csi TT

qo" la Grandc_Brerlg:nc gui rcscf delc i ri forme courumilrL ro"o." "oolJoi-r

a'our"."o q* r.a"rJ*don anglaiscn'cst el D'a toujours 616 que prt"li"_"oi"ou-ro*ie1: : cllc c.orDpsne de nombreurdocuracn,' ea-irs rers quc r" c--at crt"r"Je r215, la p6tition a* i-i[ o. I 62g, r,Acrd'Habcas Copus.dc-1679 q"i ooi n.;ii1 q'"^fe! les sujers brirrnniques corrcIarbiu-ai:e mor-rb,-g*: ou r.'Bill"s ord"i" j oss, :'aqi a;i;rbiir-,"J*.or de 170r. lesParuamcnt r,crr de reu a a. rs+r-iJ ol;Fil;Tp:";;;;; h Eurppea,comnuniry'Act de.r9'72 etlc Hrni-.Riinl e, dc r99B qui i.ncorporent lcs u-airEseurop€ens au droir briranaique, )es srorro,rz i.', Govcrnemzni of wales Act et NonhcmIrelatd Aa dc r99g qui rendenr IL* lar"^i" a'x r6gions peripb6riques, N€anmoiudes rBgJes aussi essenriener qu" r. droit-llEsolurion de i"'o"-u* Jq commuD6,I'obligarion pou le Roi. a. ;,;;-;d*-;;G;.#;";,IJ"" d^ns urecontrov€rsc poliriguc et de lommcr premjaf int,aicion'po;1::;;;;iJ:,T.Lffi"I" j:..""",t"H jil.HrffiH

et D'co onr pas mobs forcc ob)igaoirc,

Xl

' !JL uc ra \ uil lrxi clt Juxr j .,/ / 0, oul Jur p€c6d6.c d,ulc

Page 5: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

'ra', ,cru,r lcs qfcorste[cclt Doliliqucs cf le Gernps clon{ il es(rrrte

,

f ,Ti':il";ruiU1*U*T,f 5;#""#"i'"T"ff "l;li'l.;1''i""J:""3Ainsi, daps' l,idial, dCmocratiilr., t. p.rpf..intcrvicndrait lors des dcuxll1il,:ff :.,l14[i1"11.,ffit?*j-pliij:**l,r:i*h*i*

$:li:i,::i:_i:1fl,H,'h13i: l":lllT;:li i7 octobre r e46 (|os, c'c n,r,. Mais h Frar

ii"ffi s" h,Ir l ;*iit['; jft fi :,:,',.l l+#lii#ti+;.*i;,"ffT,Til,;l::1"i,i,, i *" ..,j"r.ibji'i?m,, crr rair, ra .serrrc ci,rrsrirrrrin's 2 -'#Fii:i,if iff:",T;i;'tT;jlffi#t;;;;,*.zd,_ Corri t l i rr l i l rrrs _ sorrplcs

"f

'A;,; ;

iiiii i :J', "' *r I r,rui ; i, unn:li.:,.#.' liil i:;, f "i:ilft :cclte_ci I,cff icacirc "r

tn . ' i ,r i" l- -:;,"#iy,H.si,t,on. veul Bnranrir i

i,ld!?.1;:.:l:::f#:,'.'.,*;:i'3;;d:liti,.,::','ii:':ijll',iJ1lt*,,:ig€rt6ralemcnt urre i r rsr i (u l ion ' , ; - i ;J ;# ' ; " rGYrsron' La 16vis ion concerDc

4\ t / \ c jo 's l i l t r t ion. . El lc r )c ( r { r r pns arrour i r i

" l ,o, ,o l .

ot r p l t ts icuru rr l ic lcs dc h

L,buunont b', l-:.d[,.-ff!! ii:l;l.,i:l ,:T,. ;firlt"::.ffi"f"f,J,,ff,1,:,,i;,';ln"h-t :5fl16ffi*11."1**itl1fri:nrt:lipin;

*t+rlfltfiir*riii;qr'nffi j*l'.'*, fi,iQ+ifi iuiiiii;tf f [,*,#:rrlr:"ri"Ti:*rj:yhr:*cn Suisse, ta < demande

' j;;,,;ir-"iil,-j ':':'l:il? tes parlcntenlaircs ou, 'encore

:::{:l ; " i l*'; ; ;'J }1 i'ff : " jfj [:,i:i"ll]'i,i ",, t-'*'r','. p.; ; i ili r';

fr,l?r"",;::l*ptus:orrvcn! ,Jr,,',i""r'aiu," jr' i.orscussion cr I'acloprjon du

possibiliris o'ver(es '-co,vention ;il; ;;Hi;#urc spdcifiqtre' cellt-ci ncut

,b.t,-u,,;; j;; j;';: j'^"::$:,tir; j.?,"1#::Tl,*[;"i:$:,,lrT=iiHcotrdiljons de majoriri r.n ror"e"r' lj"ri"ijr.l

tl'^?j".l sc pronongant i dess'al lpJiqtrenl pas i ia loi orr l i raire. E,Jn", , l"" r" l- j ro_ls

cinqrr idnres) gui.ne

;::li:tf:';:T ;ifi,:: r"li.t,l" p",'i i:ei.i",,ltror)a'r'on loprrrairc peirt dt"<re ra rivis,bn p,, i;; i;li: ; 5;:f:tlil,;'UffilllJf Jl,fJi;!'liliil;,t;

C)rr porrrrait rl isserler t", i l i ,", ' ,*,rr i, l?"r,.rr,,,"":llfl:'Jl ,i:,j:,':*J:lll,:',fii;;;;;;;"'"r#illlf;lfi,'::ilffil;iffj'ii;iii:Eilirifl i:r*;rffis;ff 1.::#y: j:ltru;:',u;t*',',",;:glii[i.,poi, J. .i,,,,-gi,Ji,i,i;ll,.i1,,.":i;'::::iill;ii:1,::,1,:1," q. n"il, ",1i::,:hii[_1,iF#,#:,i;rr'],"trr''*;; j:"::::*lt',t;,,1s;.iiXilflT,ii'Hfiiiit.?1111 ,*'i:nt ta. poss;tfirti ii5.un:'u"' ccu:r qur' orusreg rm e consri h, rionn cr. E:'I :::.Ti:"* *' t

"'r'itiif ::,:J'["'JT

;L:iji:'df ,?i:iii+"tw11'::::11,I.'#f; ,ff *:,lil::#?:t,1,}. 9.go9., sur un projel dc r

.,*',,":*l"jlJ.j:;i|::*il:. rivisiorr, .,u 'o.ni.i'.;.o i'"]j'il..ix:"'.i:1,:::J#

(

Dt*-

T -l'b,lohtab"r

C {* [6*v'"rn ^ r l I

dc- ka brs[nrnct^t

-tS ;TqorPeP, {Afbr.l ,

Bi.lBrenU-

fuJ.,.,.,Tnt 6 b;S', 'LoifondamenHle allemande 1949

Article 79A6vis ions de la Lol londamentale

, . . - _. . . ,_ l j . La Loi fondamentalc nc pcurcrre rcvrscc que par unc lo i

cn com prirc c xprcssimcn r,: H[H"t[."""|

conccmc lcs tn i t is in, . - " , ion"u, .y .n ipour obJc( un rcgtcmenl dc pair . la pr ip2_r i r ion.d 'un r ig lcmcnt dc paix ou l .abol i r i -ond'un.r6! imc d-occupar ion. ou qui sonr dcn- in is i scrv i r la i j i lcnsc dc ta Ripubi iq;Gdcrale. i l suf f i t . pour mctrrc au c la i r quc' l ]d i spos iL i ons de . l a Lo i f ondamcn ta l c n ; f o ;pas obs tac l c a l a conc lus i on c t i I a m i sc cn

:,:-#:l frf:i, "T ;t? :5ffi: 1.": [il:li il". *i,,'*::* ##i :: H^;:ffi

l:* : :i;di "ii, i',i iiJf. l,l I " u' l. :,;ii,'"1

;; hl'# ;iii::*+.'Hiilf r :,r' ffi

5€

Page 6: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

l-&u{HqanY b tali

fiRncU€ ,?t

e--^kY

;*{,jTtls& it,'il,i;,,f*HBil,! *l;"1?ffocnt dc -rlc pas exorimbr dds ta-*"p.iSi"i"" n*travaux les siricusc{. :

g .,1 i r *"lii-o-F;tXrc9cstlPations qu il Eprowc

t=!i+$"a;*-'f iil'!3ii:i";.:i"*?E:'Jl1ffi :.cjroy.cn dc ce pays. ct cijmmn ;;Jr;^::-'.:".1,"oo'mrcci rifu'o-fatJi' *,Trtc prdsidqnt ds' :ccac

*.*ono-ii-ioi.;";'#::*:'sdXii'.,fl ,T*.1"9*,frsavcz. q{ adminisbatif

*,yx,.f ',ffi #:''.$i*i'{l'*Tii'1ffs,:*.-r+1i i,,.. 1i .

-1; 1,;"i'' p"-r ;, ii,ff H,'

'"fl .i,:T:'H, "Xli.cqurvoquc qui rroublc rog l.cs fglgiii i e{,i""q""ll-"y^",,.f"' qui aurafu {fi crrc iviG-*r,f'jarii""

iiJi r u"i X' 3?i*Jl"t ".ij,I" u t d trc riso iu-' lo rq uc lciraur obsticr l" ;"u n"r,lTf:l::,I3.'-t; .rur ieta. ilscru dc r'J'G;;; il'lfitffiu.*urutions dars lc

_ . Ft*" lc cas auiourdlhui ? .lc nc lc, pcnsc pas.Lc lcir:normal dcs institul_roT grt fo$, la CoistFtutron csl violCc ouvcrtimcnr. lc p."pti "ii

o-U-G.

utrftiL,en J-*tru< Le Prdsident de la

T:fl?l:':, sur, proposition du Gouvernemenr pendanr ra durde des sessions ou surproposition conjointe des deux assembides, publides au Joumal omri.r, peut soumettre au r6fdrendum toutprojet de loi portant sur I'o'ganisati;;;J pouvoirs publics, sur des rdformes relatives d la politiquedconomique' sociale ou environnementale de la nation et'aux services publics qui y concourent, ou tendant ri

ffi:HLilj|l'f;-%T*ffiJ*'tt o'i ;;i6tre conhair. ,a-lu con,titutron,'*Lit a.,-iicidences sur reLorsque le rdf6rendurnune d6claration qui est ,ilit"J:ilH:l.proposition

du Gouvernement, celui-ci fait, devant chaque assemblde,

un rdf6rendum portant sur un objet mentionn6 au premier alinda peut 6tre organisd ii l,initiative d,uncinquidme des membres du Parlement, ;;.; par un dixidme des dlecteurs inscrits sur les iistes .rectorares.o.,:ffi,'T:'iru,'n#r3*iil".J#iJil1;"','';i:r:ry'"l"|iii u"o,. pour objet r;abrogation d,uneTitre XVI - De ta rAvision

Af;,'f, ;;,i':lfriXg,lffi Flfl?J:fi :H:!tij,i,fi :ffiHil";]..ilil.#::pr6sden,de,a!g ryo;et ou ra proposition de r.vision

:?]1 :lr: vot6 par res d.eux assembr6es en termes_*-"--. roenrrques. La r6vision est definitive "pre*uoi,"

ete ,ppioriE" f",,"r"rundum.Toutefois, te projet o";;r;"; n,est pas.,pre;:ll"^:li.:Fren{um torsque te pr6sident de taR.publique d6cid-e oe re roumeno""rtffrr"mentconvoqrJun'6ongres

; cJans ce cas, Ie projetl: ;il:ix,l"Jffiff ::i**; ix ig;ru:Zt,;;J#jffi 3,l ol,,u n, u,,, : s s u rr ra 3 : s e xpri mes

ff:ffiJ;:i:?r:firde rdvision ne peut-6tre ensas6e ou poursuivie rc.r-sctr,ir esr porte atteinte d

La forme r6publicaine du Gouvernement ne peut faire r,objet d,une 16vis;,rn.

_.._9u" .Ia

lonstiturion. sojt viol6c, nul doulc ncsuqls|s plus i ccr 6said -J;,i';.:'j;i.'; :lA "_Y,'"]j,- .prrolcrciio,i,il"'.'i-if#'*";:l.if*rJ,ll"#

;ff fte la rrroci:dsr.c q9n **tituii.6," jri-e- all t1.rti-c,c r,rr dcpurs quc lcs,1,gpio.oq Fil;;:]"-b;;A

f,.L91,,.[." -Colsbil comrrtur.bnncl - cbaorn lc sailauyoufd:hui _ l-ayanr "r"_ind-'font _"??*#- *"*pjT. ,commcnf nc pF ,rcmarqucr quc.lq tcxtcprbn,i 1u. J2v7al

"r.r.i"/ n,"* ,q=e; i* i"i ,h ,. ( projct dc loi consiiurjprir,raiit

"eyGi6o "dJ"ru 'Fl3-""'.'.::.

"u < plojct .dc frci

mcnr < projcr ;" lo,"r"Tii('iloi;?lrl; ?,iton,##fi.9 ll..IiplUligo" uu su{traec univcrscl ,.:Ceir qucscs aurarrs sdVcnt parfait.,i.nf qu_c*

"o.r-Jp**]"1dc loi tcodant I un'e rivrsron coostitudonnFfic,. il hcffi"l,p5 jli: q5"l!6 *.u" r" iloi;{'1fi\,arri-_.y . r , . ,frdo rrs p.crsevercnt nianmolns, CclaL.j1" r_.. i, co nsid6rcr- comm c, r* ae"

--_."i'llo#ii"

loll. vlgpnce particutidrc - Ji{;;; _-'ir' it#in',"mgrnrcs fcijs cxpiimcc dcouis quciqils j"C il;.;'!3.iItcr unc. fois'votc par 'relcrcndum.

nc soi!'consi_9.11,c fra1. Je .,louvoi1 ie 16 rn" . u n" f oi'""Ji.ili;,. ffi ;qu'crt Jait cllc aurait mpdifii la Consrjrul'jEn--'

7

Page 7: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

@o\"tn*t 8,Spctisn 1

LathEse de la Constftutioifr,f#,#*cle tt conmd procEdure

I. - La jusfiscar.ion du recsu.rs A l,ariicle Il

. pcutrq:cs d a,)Drs, _iunglqles eruoite.

A. Les arggments.pdlitiqtes

. Orr..peut;bur.partiiuliErc.neat 6.;}:oquer I'ar$rncnt pluiOt p.oliriquc_ rylO.o leeuli le,fondbueat de la r6siNion djiEettr pw rgfS.rcad-im

ffo.Se4p lesinpinatifs: du r6giure d6at cl:atlit)il. Dans ;rnoBtiguc, q rlgilae ddrnocratlgpe, lpgrpsitioii a5 Seirat aoic.peueo[

€ irc^ stni o n t'dc - eompte.Jcn rr ̂ do, hab.lrqode ".Old lctti.gsr I 6EVO1{ ts: $tlfJrnEc tirrLvcrsel indircot ct. a faf-tigri en c4S drCpnlj$ifibn'hu#dini'ri :& I',ne dcs-crylrcrs.ipos'inanifestus itu ouif.ogf uiiiu"rsd d*;LtS r v.oir . lc : l.'rCs illen L de rt a Rfp u bti+up "tf l,Ass onlblde Natiqgljc.l{:gi{irncs li1.}rf.*gng1619'1ltr PeripJ,e,sol;.Aair.

f.t-y a Iicu ctdvoiper cnjuiio tiarluryeng1!1p:dc-t:qqrri}ip-r:! dcs,ffi1f irf ' 1.:

; i r r ci en .p arri gu tier p iir G. .p.g lvtp-fn0U. i cet :aritr rn eiritEffih:israir i.tlirc que si Jes char.nbr* i:rri.la,faggfrd dermenei_*tei,i.ii r i l i rr tivc u n': 1.i166[[ g;.s clO. rivii ion sn nf intervelri tion Ou irresiaen r a=elo Iifputrliqrrr:, ce{ui-ci doit pouvoir,epar Sy*ml-kig:_qUrbO-CoohcperJe.lirrre ruudi(ir:r' ln Constinrdon par le Feuple e! {Ong,.!3gs:i"t"*Luiqndu ParLr:rr'reirl. ce quc ne permerfp,as-de:;dalih#,r'*iGil np

-;il#;jusLi fir:r' lc t:.cours A l'ar.ticlc 'lt sn'.ma1idre,,di:,t6viSr-tin,':.IC,i(]r;rrvenrern(:irt. n ,fait fiat Au d6sCquilibre- frirtq,el: it:Ou. risqG?olraraly$ to.4 ur (;( )Irporf e'la pfoc6dure .rl c fdyjSiOn de l r4rficte,Bg,

-

L,'!rrrpos.'tilritirCpour lc Gouverncmeoi de s'opposir tr unc rdrrisionconstii.rrric'u"rcJk: d'initintive parlementaire'ranf,Cc.far le?c.uple,l,arl'61;ale quc lir lrlcinc cnpacitd, la tora,le fdcurri <Jes'asse'nibr6bs,..direnirerr oclrec ru,t projet dc.r6vjsion e;;r.anairt,,db lEi6curif ctio{usp^r'ticuliiai:rrrr:n1 du PrCsidcnt clc ln li6publiqb'6, Soif h'Ia luitd,.drua.e{ius.d1a(lol.)lirri du pfojei de r6vision par.les dcux,.voiie par.une.siirlbchaurbre, gort r:rr cai de non radf,rcatioDldEnnidvs.plr. le igqgrhr gaos1*CJir riicu dlril k:r r rs.de.liirnpossibilit6 do sollibite,rirarti trage iopulairepar le_recr,rulr,. nu rCf€rcndum cle l,ariicla,g.9 cfans J.lypothfeb oil letexte. rlc r'tlyisrou n'aLrraig pa5 tt€ adopl€ par.le F?ul6rnerit. AuSsi lafonction assil;rrr1e en Ja rnadere X I'anille il, est Ie rCr"blisgemcltk;I€qrrililu'c entrr.. lExdcu{f et lc L6,gisluif:'

C'est ki qrrr: r&ide.sa:mi!e c-ri oeuwe err ce, domaing. Sebri O.I,OMPII).CIli, llr'crn.ier minishc:de .lr[p6qrtc, Ies rddaqteurs de la :C<rrrslirulitrrr ".,ttrl t,oulu gue la. rtvislon ciititutionnellp p&t.intb.nenir: soi!, t<ttt.r t:<{[rirc6dutri..stii gicortl)tiu:.pouvoir.brleiqif et.ttu piAuAir1.e1tu!ytiJ,-; :trti,t, s'i.l y, iz d:Cs4ceord inire lea delx ettgUc ,]i pp1r.yo\,lE6ttlittil st:ttl ,tu.i.t.favo,rable'd.ta rtvision,,tticC1l;-ob!*,a:thn durdfd rb r*lun 4 nt j o a i:., alnsi,le r,6le d! arbitro g e ; fujLLl,lrtitiffU,.clitnc;Ia,po,t,ri$ititc tlit ri':itiser la Eanttitatian contre:ki g76,de:.ttixtiiutilct iantron ulnL:o4r,t, tnais &i.c'bn:dltioh,qut Ii p.evple solt saisi.,Dic,loft,'4tlovttrz.l'ut!lirotictn

dz Iierticle 11, p"r^"trr".l llExicurif-dc,taiiii,ly.i au.rsi Ie J:'crt1.'!c dtitn ltrojet llabor| en,.dehors dti paii'en eti,,iz\':y,pf * rD .ult rz.'mti i t. r aab iti,l' iig ittihid vdbs "!i bavbiisl i (0,l?OM I'II)OIJ. J, ().:4.N,,5";.pctshrp,i9f2];

B ;. Les rpgqurenislir,rni{iquas

. - !.:em.pfOi'de llarticle,i,l;l ,potn. ri?isar .la Cor\srituc;Ch. pose, lbl:"b]Br.e

glbdrdi des rapporu,tle.llarticlc 11,d,r:ne part er tles ictiotes.

l ! . , . : t !6' ,etr,S9 de' la.Consrirurion .r le 195i1. , I l s,agit de ,dErenrrinor te, nomDrc. de proce(Lurcs d'acloption dq$ projets dc !.ni. .n:, : j innice,

, orgr0 Oiq,li e ct .consdiutiCin'ri€:l.l e, prdv ues p ni l J, t cx,te Co{rsr l rr tlorrnei'eclontd,en 1958,,

E

Page 8: DROIT CONSTITUTIONNEL I - idai.univ-paris1.fridai.univ-paris1.fr/fileadmin/IDAI/Documents/TD/Seance_3_-_La... · Branchet B, La thèse de la constitutionnalité de l’article 11

sl.l!.o.n..'contidtyg .Ilartficlq-gg canmc cxclutif dq toutc auhc. 1 1 o i i d1r e i' 1 y9 u n a v ffo r me co: i tit ilur i o h nz I t e

" " p I u t: i *))i )i tt,: iii; *

I.'aceard di$inaL.ile:iaisontt:erilcnl vdul .outti'loar l,orticlt 46,,?uidi|.: g ue

.la ! oi o rgnriqu e" conctrrutnt I e S enat ii, p."ur G,rre nrulif€ c

q tl'aV cc'sorl;abco id' Ce.la siptifie qtlen qail*e rh iAfu ofi qni aueti, o,rpoar.ilirdttt'morhfier iaUf:cb qui'ponC|nte lc Stn:at ; ei ",t'aiiit,.,canr:tihnianhulle, on lc potlriq'rjcn mo'tlificr iru k rtt,

'tt1ii,iz cc qui irt

yn::!!? pr?!!le l(4g4 Ctla ye.ru diry qtle /a4s une $itat.nt, it part\{1\!Qsl tAl11tfiblCc nationa:ld ,auratt .tlg tlu:o nr uo pr'xraro:ui tla'rtvi*ion cohttttutib,ncrrc- ttabli par Ic pri-sttrz* dc ti Rifitutttigu.u at' sq:tt QquvcTi2i'nehli d lf Slnat .refusait dc votcr ca piaio:t, o,riiitttant'tt'l! .tituatioi d"rci'tcurtaile. NAw.:a.,rriow d,,itx .q.tcid.ri!6sa4xquellei: I!-'!c440 sou,yeraih aurqit tldlLgut direacttnant tiit"7,7 uuo i r'

1. f , P r t1.i lqt dc ; I 1 tM p ub tj q u e i lu i u s uff ra s e *nt v e,.tr' I

,"!!.cct.e!:,ttqenblEe,natioir(t{e ilge att sulfrage,uniwrwl d,ireu ; et lc:tunat...clt.t,'{tu-n{rqrgr: universllindircct aursit une:pottibititf t!2.'Qlac,a.gg. inrl€fini...:Ccla vew di.re quc htalgrt la Cqnsriiutioii Ae pflg' votle:Pctl. l{f\r!"dum' c' ctt{-dlre di rcgtancnt rytr lc Peuple, ci elul-ciayralt aliln!,d4finltipeftrew rcs por|o.l:rs souyeruiw entie lbs nair,Jdunc ctstenlblie"d.luc.l,u,s.uffreg,e univir.sai.inditcc/,,...(LM.'JEANNE\fETi IO;S.; 1B d€cqn:brc'i96g). (

- . -:tl{if. e'titre subsidiaire , a €tE (vog1a|I9 droit <tu iridsidcnr de JaKefllPlrqu_e,ide. recouiira.. liardcle l,i, en tanr que pr.6r,ogarivepr€sideriticl!6"pe{sorhclle..'li'a 6t6 so uriEnd qui l'artiaie l l hrur'e.p4rrl_l l4 es' pouvoirs prdsiden !iel,r' proprcs, d isptnsis de connes"'in U,go'nfor:ndinenl | :tln4ie16 ::'lg d; l; Consrinrion; qui Crnrmtie..:liroirativAmeut:los:raites:pris,idonticls echffir,i au con(reseing et,.rotsrnmeDt ?l'r-tiCtc t.1 . -

., Cq*g*.,trnu de la contcsutioadont.il a.6t6 t.objet.cn lu mutilre;'jJr-ponvlBol de s'roterroger sur.la valerf des qrgur.rlctrB avalrcCs cn sa.rav€ur,