Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours...

35
Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université de Genève Les Hypertextes et cartes conceptuelles TECFA Technologies pour la Formation et l’Apprentissage

Transcript of Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours...

Page 1: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Cours du 4 mai 2011Mireille Bétrancourt

TECFA, FPSEUniversité de Genève

Les Hypertextes et cartes

conceptuelles

TECFATechnologies pour la

Formation et l’Apprentissage

Page 2: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Plan de la présentation

Caractéristiques des hypertextes

Leurs avantages et limites pour l’apprentissage

Usages et utilité des cartes conceptuelles

Conditions d’usage et outils de guidage

A retenir pour vos projets

Page 3: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Quelles sont les caractéristiquesdes hypertextes ?

Page 4: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Cadrage par rapport aux chapitres précédents

Logiciels Dispositifs

didacticiels simulations

Activités

Outils

Ressources

hypertexteCarteconceptuelle

Page 5: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

La notion d ’hypertexte

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj

kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi Et alors jhkje iuoléj iuhziue

wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

lienNœud (ou unité

d’information)

ancre

@Pierre Dillenbourg

Page 6: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Hypertextes: sur CD ou Web

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

URL

WWW

Page 7: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

La structure des hypertextes

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

A-------------

Page 8: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Quels sont les atouts et limites des hypertextes pour l’apprentissage… ?

D’après vous… ? Prenez 5 minutes pour en discuter avec vos voisins(afficher chrono)

Page 9: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Avantages pour l’apprentissage ?

Organisation en réseau sémantique

Collins & Quillian (1969)

Source image :http://en.wikipedia.org/wiki/File:Semantic_Net.svg

Page 10: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Avantages pour l’apprentissage ?

Construction par l’apprenant de son chemin

Dee-Lucas, & Larkin (1995)

Théorie de la Flexibilité Cognitive

Spiro, & Jehng (1990)

Organisation en réseau sémantique

Collins & Quillian (1969)

Page 11: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Flexibilité cognitive

Champs sémantique

Medium Cerveau

?????????????????

« Cognitive

flexibility »

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Page 12: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Que nous dit la recherche ?

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

Et alors jhkje iuoléj iuhziue wluizliuh luhgl jlierug uegh hjegkjh kej kjkjhgkj kkjhgkjhg iéupéiuoi

?

Page 13: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Que nous dit la recherche : Limites

Sentiment de désorientation

Calisir & Gurel 2003Source image :http://www.interactivearchitecture.org/nevel-moving-labyrinth.html

- Ne pas savoir comment retrouver une page particulière

- Ne pas savoir où aller maintenant, - Ne pas savoir où trouver une information et

comment y aller- Ne pas savoir ce que l’on a déjà exploré…

Page 14: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Que nous dit la recherche : Limites

Situation de « double tâche » surcharge cognitive

Tâche d’apprentissage

Lecture,CompréhensionMémorisation

Tâche de navigation

Représentation de la structureMémorisation de son cheminCompréhension des outils

Page 15: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Que nous dit la recherche : facteurs

Les résultats dépendent

De la structuration de l’hypertexte

Page 16: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Différentes structuration possible

Lee & Tedder (2003), McDonald & Stevenson (1998); Potelle et Rouet (2003)

Page 17: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Que nous dit la recherche : facteurs

Les résultats dépendent

De la structuration de l’hypertexte

De la tâche (lecture, rappel d’information locale, compréhension globale)

Des pré-requis des utilisateursEx : Connaissances préalables, comme médiateur de la motivation et de l’intérêt (Moos & Marroquin, 2010)

Des outils de guidage et de navigation disponibles

Page 18: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Et les cartes conceptuelles ?

Source, définition du concept et logiciels : voir Edutechwiki

Page 19: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Et les cartes conceptuelles ?

Cartes construites cette année sur la base de l’exploration des deux hypertextes suivants :

Cerveau à tous les niveaux :« Qu'est ce qui peut provoquer des amnésies ? Comment peuvent-elles être traitées ? »

Psychologie pédagogique de l’adolescent ,« Quelles sont les répercussions de mauvaises performances scolaires à l'adolescence? Quelles solutions proposer ?"

Page 20: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Carte sur les causes et traitements de l’amnésie (site Le cerveau à tous les niveaux)

Page 21: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Carte sur les causes et conséquences de l’échec scolaire (CD Psychopédagogie de l’adolescent)

Page 22: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Et les cartes conceptuelles ?

Quels apports de cet outil de carte conceptuelle ?

Quels usages de cet outil ?

Page 23: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Quelles activités mener ? Quelles précautions prendre ?

Page 24: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Sélection de l’information

Traitement de l’information

Tâche

Un hyperdocument ne définit pas une activité pédagogique, c’est une ressource utile pour des activités pédagogiques.

Un hypertexte est une ressource numérique

Page 25: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Bernstein, 1993

Trois types d’activités

Recherche d’information

Ex: Webquest

Mise en relation de sources d’information variées

Ex : CDRom Psychopédagogie de l’adolescent

Conception de structures multi-dimensionnelle : wiki et cartes conceptuelles

Ex : logiciel gratuit CMapTool

Page 26: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Le cycle évaluation - sélection - traitementI.

La

rech

erch

e d’

info

rmat

ions

CONTRAINTESSITUATIONNELLES

CONNAISSANCESDISPONIBLES

EVALUATIONReprésentation de but

Plan de recherche

SELECTION

Identification

Estimationpertinence

Choix de la cible

TRAITEMENT

Intégration

Filtrage

Compréhension

Etat de la solution

satisfaisanteFIN

Page 27: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Les difficultés les plus fréquentesI.

La

rech

erch

e d’

info

rmat

ions

Maintien en mémoire de l’objectif de recherche

Maîtrise des outils de support à la recherche

Tricot & Golanski, 2002 ; Tricot et Rouet, 2004

Compétences de régulation de l’activité

Page 28: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Quel hypertexte choisir ?

Adéquation du contenu aux objectifs de formation et au public

Organisation multidimensionnelle et outils d’organisation

aide à la compréhension de la structuredu document

outils de guidage pédagogique

outils de navigation

Exemples

Exemples

III.

Les

Hyp

erte

xtes

Page 29: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

III.

Les

Hyp

erte

xtes

Source: http://lecerveau.mcgill.ca/flash/pop/pop_plan/plan_a.html

Page 30: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Retour

III.

Les

Hyp

erte

xtes

Indicateurs de structure et de positionnement, et aussi outils de navigation

Page 31: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Eléments de guidage pédagogiqueII

I. L

es H

yper

text

es

Page 32: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Eléments de guidage pédagogique

aide

indexListe des compléments(tableaux, vidéos, glossaire…)

Table des matières

Page 33: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Eléments de guidage pédagogique

QCM par « défi » avec indication de l’endroit à explorer en cas de réponse incorrecte

Page 34: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

A retenir pour vos projets

L’hyperdocument doit être adapté aux objectifs d’apprentissage et au public (pré-requis en lecture, compréhension et stratégies d’exploration)

Activité : compréhension globale ou recherche d’information plutôt quemémorisation exhaustive des détails

Prévoir des outils d’organisation de structuration, de navigation et de guidage et évaluation pédagogique

Un hypertexte est une ressource numérique, qui doit être associé à une activité de production d’une réponse (carte conceptuelle ou texte)

Par rapport à un texte classique, un hypertexte propose différentes dimensions d’organisation et différents cheminements

Page 35: Cours Environnements Informatisés dApprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos Cours du 4 mai 2011 Mireille Bétrancourt TECFA, FPSE Université

Cours Environnements Informatisés d’Apprentissage – 2010-2011 - M. Bétrancourt & K. Benetos

Pour vos projets, décrivez

Objectifs et Contenu

Dimensions d’organisation : structure et possibilités de cheminementEx : Un hypertexte sur les logiciels d’apprentissage pourrait avoir une entrée par approche pédagogique et une entrée par type de connaissances.

Quelle activité : synthèse, réponse à des « défis », par carte conceptuelle ou texte

Outils de guidage cognitif et pédagogique