28

บทท 4

ขอมลสถานการณเกษตรอนทรย

บทนเปนการกลาวถง สถานการณของเกษตรอนทรยทงในประเทศไทยและตางประเทศ ซง

รวมไปถงการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยและตรามาตรฐานอนทรยทควรรจก ไปจนถงตลาดอาหารอนทรยภายในประเทศไทยและระดบโลก ซงขอมลดงกลาวไดมาจากการรวบรวมขอมลฐานวจยจากหนวยงานตางๆทเกยวของเพอเปนขอมลเสรมใหผทสนใจทจะศกษา ดงน

4.1 สถานการณเกษตรอนทรยของโลกในปจจบน

สถานการณเกษตรอนทรยของโลกมแนวโนมของการขยายตวเพมขน มาตงแตป ค.ศ. 2002 จนปจจบนประเทศตางๆ ทวโลกทมการผลตเกษตรอนทรย จ านวน 120 ประเทศ มอตราการเพมขนเฉลยปละประมาณรอยละ 20 ในชวงทศวรรษทผานมา โดยสหรฐอเมรกา สหภาพยโรป และออสเตรเลย เปนประเทศทมการผลตเกษตรอนทรยมากทสด และในป ค.ศ. 2005 - 2006 พบวาในประเทศในแถบเอเชย และ ประเทศอารเจนตนามอตราสวนการผลตเกษตรอนทรยเพมขนอยางรวดเรว (โครงการพฒนาทงกลารองไห, 2557)

สถาบนตางๆ เชน the foundation ecology & agriculture (SOEL), international federation of organic agriculture movements (IFOAM), the research institute of organic agriculture (FiBL) แล ะ food and agriculture organization of the united nations(FAO) ไดมความตนตวและใหความสนใจในการเกบรวบรวมขอมลทางสถตของการผลตเกษตรอนทรย ซงสามารถมองเหนไดจากรายงานความรวมมอของสถาบนในการจดเกบรวบรวมขอมลและสรปผลขอมลของการเกษตรอนทรยทวโลกไวอยางเปนระบบมากขนในหนงสอ the world of organic agriculture : statistic & emerging trend ซงมการจดการรายงานผลของทกป นอกจากน FAO หรอ สถาบนอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาตรวมกบคณะกรรมาธการเพอการพฒนาอยางย งยน ไดประกาศใหระบบเกษตรอนทรยเปนกลยทธในการพฒนาชนบทแบบยงยนทมศกยภาพ แมแตธนาคารโลก และศนยกลางการคาระหวางประเทศกยงไดมการสนบสนนใหประเทศทก าลงพฒนามความสามารถในการสงออกผลตภณฑสนคาเกษตรอนทรยเขาสการคาระหวางประเทศมากขน ดวยความตองการบรโภคสนคาเกษตรอนทรยในประเทศ

29

ทพฒนาแลวเตบโตเพมขนอยางมาก เปนผลใหการกระจายสนคาไปยงตลาดคาปลกมแนวโนมในทศทางกวางขวางและเปนระบบ โดยในประเทศทพฒนาแลว บรษทคาปลกขนาดใหญและบรษทในเครอน าผลตภณฑเกษตรอนทรยออกวางจ าหนายมากขนเปนการรองรบความตองการบรโภคสนคาเกษตรอนทรยทก าลงขยายตวเพมขนอยางรวดเรว (โครงการพฒนาทงกลารองไห, 2557)

การส ารวจชองทางการตลาดของอาหารเกษตรอนทรยในประเทศทพฒนาแลวพบวา เมอชวงทศวรรษทผานมา สวนใหญอยในทองถนและตลาดคาเกษตรอนทรยรายยอยถงรอยละ 93 แตในปจจบนชองทางการตลาดไดเปลยนแปลงไป คอ สนคาเกษตรอนทรยไดขยายตวไปในตลาดซปเปอรมารเกตมากกวาตลาดสนคายอย แบงออกเปน ซปเปอรมารเกตรอยละ 25 - 50 รานคาเฉพาะผลตภณฑเกษตรอนทรยรอยละ 25-40 ขายตรงรอยละ 10-40 และจากการส ารวจและเกบรวบรวมขอมลทางสถตทวโลก ป ค.ศ.2014 ของ SOLE และ FiBL หรอ สถาบนวจยเกษตรอนทรย ซงแสดงไวในหนงสอ “ the world of organic agriculture: statistics & emerging trends 2014 " พบวา ในป 2012 มเกษตรกรกวา 1.9 ลานครอบครวทท าเกษตรอนทรยใน 164 ประเทศทวโลก (เพมขน 1 แสนครอบครวจากปกอนหนา) โดยมพนทเกษตรอนทรย (ทไดรบการรบรองแลว รวมระยะปรบเปลยนดวย 234.4 ลานไร (เพมขน 1.9 ลานไร) โดย 3 ประเทศแรกทมพนทเกษตรอนทรยมากทสดคอ ออสเตรเลย อารเจนตนา และสหรฐอเมรกา แตประเทศทมเกษตรกรทท าเกษตรอนทรยมากทสด 3 อนดบแรก คอ อนเดย ยกนดา และเมกซโก(สหกรณกรนเนท จ ากด, 2557)

ตารางท 4.1 ประเทศทมขนาดพนทเกษตรอนทรยมากเปน 10 อนดบแรกในป 2012 ประเทศ พนทเกษตรอนทรย(ไร) 1. ออสเตรเลย 75,010,775 2. อารเจนตนา 22,734,162 3. สหรฐอเมรกา 13,615,444 4. จน 11,875,000 5. สเปน 9,957,481 6. อตาล 7,296,012 7. เยอรมน 6,464,719 8. ฝรงเศส 6,455,881 9. อรกวย 5.818,531 10. แคนาดา 5,211,769 หมายเหต : ปรบปรงขอมลพนทเดมใชมาตราเปนเฮกเตอรโดยใช : 1 เฮกเตอร = 6.25 ไร ทมา: FiBL-IFOAM survey 2014

30

ในสวนของตลาด จากการศกษาของ Organic Monitor ซงเปนหนวยงานวจยเรองตลาดเกษตรอนทรยโลก ไดประเมนตลาดเกษตรอนทรยในป 2554 วามมลคาราว 63,800 ลานเหรยญสหรฐ (เพมขน 800 ลานเหรยญสหรฐจากปกอน) โดยสหรฐอเมรกามตลาดออรแกนคทใหญทสด รองลงมาคอ เยอรมน และฝรงเศส แตประเทศทมสดสวนการซอสนคาออรแกนคตอประชากรสงสด คอ สวสเซอรแลนด เดนมารค และลกเซมเบรก (สหกรณกรนเนท จ ากด, 2557)

ในเอเชย มเกษตรกรกวา 6 แสนครอบครวทท าเกษตรอนทรย โดยมพนทรวมกนกวา 20 ลานไร โดยประเทศจนมพนทเกษตรอนทรยมากทสด คอ 11.875 ลานไร รองลงมาคอ อนเดย (3.125 ลานไร) คาซคสถาน (1.820 ลานไร) อนโดนเซย (0.552 ลานไร) ฟลปปนส (0.506ลานไร) สวนประเทศไทยอยอนดบ 8 (0.203 ลานไร) ในดานการตลาดเกษตรอนทรยในเอเชยกมแนวโนมเตบโตอยางตอเนองเชนกน เนองจากผบรโภคยงคงมความตนตวตอภยคกคามจากอาหารทปนเปอนสารเคมอย (สหกรณกรนเนท จ ากด, 2557)

4.2 สถานการณเกษตรอนทรยในประเทศไทย

ป พ.ศ. 2554 - 55 ทผานมา การพฒนาเกษตรอนทรยในประเทศไทยยงคงชะลอตว (ในป พ.ศ. 2554 เกษตรอนทรยขยายตวเพมขนเพยงรอยละ 3.0 ในขณะทป พ.ศ. 2555 เกษตรอนทรยไทยลดลงรอยละ 6.4) เนองจากปญหาเศรษฐกจและการเมองภายในประเทศ โดยเฉพาะนโยบายการประกนราคาผลผลตการเกษตรของรฐบาลซงมผลกระทบดานลบตอการตดสนใจปรบเปลยนการผลตเปนเกษตรอนทรยของเกษตรกร อกทงนโยบายการพฒนาเกษตรอนทรยของภาครฐทขาดชวง และขาดประสทธภาพ ท าใหการขยายตวของเกษตรอนทรยไทยเปนไปอยางเชองชา ไทยไมมศกยภาพการสงออกทมากพอ สงผลเสยตอโอกาสการคาระหวางประเทศ แตอยางไรกตามสถานการณตลาดภายในประเทศยงถอวาอยในแนวโนมทด โดยมความหลากหลายของสนคาเกษตรอนทรยออกวางจ าหนายมากขน รวมถงเรองการขยายตวของผประกอบการแปรรปเกษตรอนทรยทเพมขน ในป พ.ศ. 2556 เกษตรอนทรยไทยยงคงมแนวโนมททรงตวเพราะสถานการณในประเทศยงคงไมเปลยนแปลงมากนก แตกมเหตการณทเปนนมตหมายอนดวาจะสงผลบวกตอสถานการณเกษตรอนทรยของไทยในอนาคต ไดแก การจดตงเครอขายชมชนรบรองเกษตรอนทรย การประกาศตวเปนมหาวทยาลยเกษตรอนทรยของมหาวทยาลยแมโจ และการเตรยมการก าหนดใหมาตรฐานเกษตรอนทรยเปนมาตรฐานบงคบ (สหกรณกรนเนท จ ากด, 2554)

31

ในสวนของนโยบายการสงเสรมเกษตรอนทรย รฐบาลไดพยายามด าเนนงานตามกรอบของแผนยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาตและแผนปฏบตการพฒนาเกษตรอนทรย พ.ศ. 2551 - 2554 แตผลการด าเนนงานตามแผนไมประสบความส าเรจเทาไหรนก นอกจากนยงขาดความตอเนองในสวนนโยบายสงเสรมเกษตรอนทรยของภาครฐ ดงทเหนไดจากแมวาแผนยทธศาสตรและแผนปฏบตการฉบบแรกไดหมดลงแตกลบยงไมไดมการจดท าแผนฯฉบบใหมขนมารบรอง ท าใหตงแตป พ.ศ. 2555 จนถงปจจบน เปนเวลากวา 2 ปทไมมแผนพฒนาเกษตรอนทรยระดบประเทศ ทงนการถายโอนงานประสานงานและเลขานการของคณะกรรมการเกษตรอนทรยแหงชาต จากเดมทส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตเปนผรบผดชอบมาเปนส านกงานเศรษฐกจการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ ยงมผลท าใหการด าเนนการจดท าแผนตางๆ ชะงกงนชวคราว (สหกรณกรนเนท จ ากด, 2556)

ถงแมตนป พ.ศ. 2556 ทางส านกงานเศรษฐกจการเกษตรจะไดจดท ารางแผนยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาตฉบบใหมออกมา และไดจดประชมระดมความเหนกบผมสวนเกยวของใน 4 ภาค แตยงคงมหลายหนวยงานทแสดงความเหนคดคานกบรางแผนยทธศาสตรดงกลาว ดงทมลนธสายใยแผนดน/กรนเนทไดใหเหตผลไว (สหกรณกรนเนท จ ากด, 2556) ดงน

1) ยงคงเปนขบเคลอนโดยภาครฐ ไมใชโดยภาคประชาสงคมและภาคเอกชน 2) ไมไดวเคราะหปญหาในการด าเนนงานทผานมาทท าใหไมประสบความส าเรจ แต

ยงท าแบบเดมๆอย 3) การก าหนดเปาหมายทต า ซงแทบจะไมจ าเปนตองท าแผนเกษตรอนทรยกสามารถ

บรรลเปาหมายไดอยแลว 4) การก าหนดกลยทธและแนวทางด าเนนงานไมมการจดล าดบความส าคญเรงดวน

ท าใหกระจดกระจาย ไมเกดแรงขบเคลอน และเปนการท างานแบบตางคนตางท า 5) การก าหนดแนวทางด าเนนงานและแผนปฏบตการไมสอดคลองกบแผนกลยทธ

ดวยเหตดงกลาวจงท าใหคณะกรรมการยทธศาสตรเกษตรอนทรยแหงชาตตองเลอนการรบรองแผนดงกลาวในการประชมเมอปลายเดอนสงหาคม พ.ศ. 2556 จนท าใหแผนยทธศาสตรระดบชาตตองลาชาไปอกระยะหนง

32

การผลตเกษตรอนทรยในประเทศไทย

การส ารวจขอมลโดยมลนธสายใยแผนดน/กรนเนท พนทการผลตเกษตรอนทรยในประเทศไทยทไดรบการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยเพมขนจาก 192,220.03 ไร ในป พ.ศ. 2552 เปน 212,995.34 ไร ในป พ.ศ. 2553 (รอยละ 10.8) และเพม ขนเปน 219,309.66 ไร ในป พ .ศ. 2554 (รอยละ3.0) แตในป พ.ศ. 2555 พนทการผลตเกษตรอนทรยลดลงเหลอ 205,385.81 ไร (ลดลงรอยละ6.4) นอกจากน จ านวนฟารมเกษตรอนทรยทไดรบการรบรองมาตรฐานในชวงเวลาดงกลาวกเพมขนจาก 5,358 ฟารม ในป พ.ศ. 2552 เปน 7,405 และ 7,499 ฟารมในป พ.ศ. 2553 และ 2554 ตามล าดบ แตในป พ.ศ. 2555 จ านวนฟารมเกษตรอนทรยลดลงเหลอ 7,189 ฟารม (สหกรณกรนเนท จ ากด, 2554)

ทมา: มลนธสายใยแผนดน/กรนเนท (2556)

ภาพท 4.1 การขยายตวของเกษตรอนทรยในประเทศไทย

33

สถานการณปศสตวอนทรยในประเทศไทย

แมวาเกษตรอนทรยในประเทศไทยจะมมานานพอสมควร แตสวนใหญเกษตรกรจะมงเนนไปยงสนคาพชผลอนทรยมากกวาปศสตวอนทรย อาจจะดวยขนตอนการด าเนนงานทคอนขางซบซอนและมเงอนไขในผลตหลายอยาง เนองดวยตองค านงถงกระบวนการเลยงทกขนตอนใหมนใจวาปราศจากการใชสารเคมใดๆทงสน รวมถงความเสยงตอการสญเสยผลผลตเนองจากงดการใชยาปฏชวนะ หรอการมตลาดรองรบทนอยกวาจงท าใหปศสตวอนทรยไมเปนทนยมมากนก มเพยงแต ปศสตวปลอดสารพษทเปนทรจกและวางขายในทองตลาดโดยทวไป แตเมอเวลาผานไปผบรโภคทหนมาสนใจในเรองของสขภาพมจ านวนมากขนกวาเดม ประกอบกบการเขาถงขอมลขาวสารไดงายขนจากโลกทางออนไลน ท าใหไดเหนถงภยจากการใชสารเคมในกระบวนการเลยง เพราะแมปศสตวปลอดสารพษผลผลตสดทายจะมปรมาณสารพษคงเหลอทนอยมากหรอไมมเลย แตกคงมการใชสารเคมในระหวางการเลยงซงอาจมสารอนทอาจไมใชสารพษแตมผลในระยะยาวกบรางกายตกคางอยได ดงนนผบรโภคจงหนมาใหความสนใจกบสนคาปศสตวอนทรยมากขน

สนคาปศสตวอนทรยในประเทศไทยทไดรบการรบรองตามมาตรฐานเกษตรอนทรยนนมนอยชนด โดยมเพยงโคอนทรย ไขไกอนทรย และน าผ งอนทรยเพยงเทาน นทไดรบการรบรองผลตภณฑอนทรย ตามมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต กรมปศสตว ส านกสงเสรมและพฒนาการปศสตว กลมวจยและพฒนาระบบฟารมปศสตว (ปศสตวอนทรย, 2557) ในสวนของผลตภณฑทผานการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยเพอการสงออกนน ไดแก กงแชแขงอนทรย ไขไกอนทรย และน าผงอนทรย (กระทรวงพาณชย, 2556)

สกรอนทรยซงเปนหวขอศกษาในงานวจยเลมนนนไมมปรากฏวามการท าผลตภณฑทไดรบการรบรองตามมาตรฐานเกษตรอนทรยออกวางขายททองตลาดไทย ทใกลเคยงทสดนน คอ หมหลมซงถอเปนปศสตวอนทรยอยางหนง อยางไรกตามสนคาทน าออกมาวางจ าหนายตามตลาดนนเปนไปตามค าบอกเลาของผขายวาเปนเนอหมอนทรย แตไมไดรบการรบรองอยางแนชดจากองคกรทเกยวของ รวมถงไมมตรามาตรฐานแสดงวาเปนสนคาอนทรย ทางผจดท าจงไมไดจ ากดความวาหมหลมใหเปนหนงในหมอนทรย เพราะฉะนนสนคาสกรอนทรยในตลาดไทยตามค านยามของผศกษานน เปนเพยงสนคาทสมมตขนมาเทานน ไมไดมขายตามทองตลาดจรง

34

ในปจจบนแมสนคาอาหารอนทรยจะเปนทรจกกนในวงกวางมากขน แตกระนนจากการส ารวจของมลนธสายใยแผนดนเมอป พ.ศ. 2555 ขางตน กยงพบวาไทยมพนทเกษตรอนทรยอยเพยง 2.05 แสนไร หรอคดเปนสดสวนเพยงรอยละ 0.16 ของพนทเพาะปลกทวประเทศเทานน ซงถอเปนสดสวนทนอยมาก ดงนนทางกระทรวงพาณชยจงไดมการประชาสมพนธและรณรงคอยางหนก เพอทจะใหเกษตรกรไทยหนมาสนใจในเกษตรทางเลอกนซงเชอวาจะเปนทางเลอกใหมทท ารายไดใหกบเกษตรกรไทยไดอยางย งยน และเพอทจะผลกดนใหประเทศไทยมงสการเปน Asian organic hub ในอนาคตอกดวย

4.3 การรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย

โครงการนโยบายสาธารณะเพอความปลอดภยดานอาหารและเศรษฐกจการคาทย งยน (วฑรย, 2549) ไดมการอธบายถงการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยไววา เปนกระบวนการปฏบตเพอยนยนวาผลตภณฑและบรการเปนไปตามขอก าหนดของมาตรฐาน โดยการรบรองเกษตรอนทรยนนเปนระบบทผสมผสานการรบรองผลตภณฑกบการรบรองระบบคณภาพเขาดวยกน จงใหความส าคญกบขนตอนการปฏบตในการผลตตงแตปลก เกบเกยว จนถงการแปรรป บรรจ และจ าหนายดวย เพราะคณภาพหรอความเปนเกษตรอนทรยของผลตภณฑไมสามารถตรวจวดไดจากการน าผลตภณฑมาทดลองในหองปฏบตการ (laboratory testing) แตไดจากการตรวจสอบขนตอนและวธการเพาะปลกและการจดการผลผลต เชน การใชปยเคม หรอการรกษาความหลากหลายทางชวภาพ เปนตน

ดงทกลาวมา เหนไดวามาตรฐานเกษตรอนทรยไมใชคมอแนะน าวธการผลต หรอวธการปฏบตทดและเหมาะสม แตเปนเกณฑขอก าหนดขนต าทเกษตรกรผผลตจะตองปฏบตตามและหนวยงานรบรองจะใชเปนเกณฑในการตรวจประเมนการผลต และตดสนใจในการรบรองฟารมทไดปฏบตตามเกณฑมาตรฐานนนๆ โดยแตเดมมาตรฐานเหลานไดรบการพฒนาจดท าขนโดยองคกรเอกชน ส าหรบใหสมาชกน าไปปฏบตตามเพอใชปดฉลากและโฆษณาสนคาได แตในปจจบน มาตรฐานเกษตรอนทรยทส าคญ เปนทยอมรบในระดบสากลสวนใหญถกก าหนดขนโดยประเทศทเปนตลาดผซอสนคาอนทรยทส าคญ และองคกรสากลทเกยวของ เชน มาตรฐานเกษตรอนทรย NOP (national organic production) ของสหรฐอเมรกา ระเบยบมาตรฐานอนทรย JAS ของประเทศญปน มาตรฐานเกษตรอนทรยของสหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต (IFOAM) มาตรฐานเกษตรอนทรย (guideline for the production, processing, labeling and marketing of organically produced food of 1999) ขององคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO); CODEX เปนตน ทงนอาจจดได

35

วามาตรฐานเหลานเปนมาตรฐาน "ขนต า" ส าหรบเปนแนวทางใหประเทศตางๆ น าไปประยกตใชตามความเหมาะสมตอไป

มาตรฐานสกรอนทรย

การจ าหนายผลตภณฑสกรอนทรย ผ ผลตจ าเปนตองไดรบการตรวจสอบและรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยจากหนวยงานทเชอถอได ดงน (หยาดฝน, 2546)

การตรวจสอบรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยในประเทศไทย

1. ส านกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย (มกท.)

The organic agriculture certification thailand (ACT) ส านกงานมาตรฐานเกษตรอนทรยเปนองคกรอสระทท าหนาทตรวจสอบและรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงแรกในประเทศไทย ตงแตป 2538 โดยด าเนนงานตามแนวทางการก าหนดมาตรฐานเกษตรอนทรยขนต าของสหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต ห รอ IFOAM (international ferderation of organic agriculture movements) ซ งหลกการท างานเนนทกระบวนการตรวจสอบรบรองกระบวนการผลต ไมใชการรบรองวาผลผลตนนไมมสารเคมตกคาง หรอมสารเคมตกคางในระดบทปลอดภย นอกจากน มกท.ยงไดรบการรบรอง วาเปนองคกรทมระบบการตรวจสอบทมประสทธภาพ มมาตรฐานเทยบเทากบองคกรตรวจสอบรบรองมาตรฐานของสากลจากศนยรบรองระบบประกนคณภาพมาตรฐานเกษตรอนทรย (international organic accreditation service – IOAS) ของ IFOAM ซงสงผลใหผลตภณฑอนทรยทไดรบการรบการตรวจสอบ มกท. เปนทยอมรบจากนานาชาต

1. โครงการเกษตรอนทรยกรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ

ในสวนของหนวยราชการ กรมวชาการเกษตรจะท าหนาทในการตรวจการผลต การขนยาย และการแปรรป เพอการพจารณาออกใบรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย ซงหากระบบการผลตเปนไปตามมาตรฐานทก าหนด กรมวชาการเกษตรจะออกใบรบรองพรอมตราสญลกษณการผลตพชอนทรยใหแกผผลตตอไป

36

2. คณะกรรมการมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.)

กลมองคกรผผลต ผบรโภค และองคกรพฒนาเอกชนในภาคเหนอไดรวมกนจดตงหนวยงานรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยระดบภาคขนโดยใชชอวาคณะกรรมการมาตรฐานรบรองเกษตรอนทรยภาคเหนอ ซงไดมการจดท ามาตรฐานเกษตรอนทรยและท าการตรวจสอบรบรองฟารม โดยผลผลตจะจ าหนายเฉพาะในภาคเหนอเทานน

การตรวจสอบรบรองมาตรฐานสกรอนทรยจากตางประเทศ ปจจบนมหนวยงานตรวจสอบรบรองสนคาเกษตรอนทรยของตางประเทศทมา

ด าเนนกจการในประเทศ (กรมสงเสรมการเกษตร, 2548) คอ 1. บรษท OMIC จ ากด โทร. 0-2288-4120-3 2. บรษท P&S AGRO CONTROL จ ากด โทร. 0-2361-1910 3. บรษท BCS จ ากด โทร 0-5322-0863 4. บรษท BIO AGRICERT โทร. 0-2619-5353

มาตรฐานเกษตรอนทรยทควรรจก (สหกรณกรนเนท, 2557) มาตรฐานเกษตรอนทรยสากล

•

ส น ค าท ไ ด รบ ม าต รฐ าน เกษ ต รอ น ท ร ย ( IFOAM) A.C.T.(organic agriculture certification thailand)/ มาตรฐานเกษตรอนทรยแหงประเทศไทย (มกท) เปนตราของไทยเพอรบรองผลตภณฑออรแกนคของไทย เรยกวา Certified Organic ซงเปนสมาชกของ IFOAM / สมาพนธเกษตรอนทรยนานาชาต ผลตภณฑทมตราสญลกษณนจงไดรบการรบรองระดบสากลดวย

สน คาเกษตรอนทรยของอ ยระเบ ยบขอก าหนดใหม (EC regulation 834/2007) เปนมาตรฐานการผลตพชและสตวเกษตรอนทรย และมาตรฐานรบรองการน าเขาผลตภณฑเกษตรอนทรยจากตางประเทศของสหภาพยโรป ทไดรบการอนมตขนใชแทนระเบยบเกา (EEC regulation 2092/91) ไดรบการเผยแพรอยางเปนทางการเมอวนท 20 กรกฎาคม 2552

37

มาตรฐานเกษตรอนทรยระดบประเทศ

ตรารบ รองอาห ารและผลตภ ณ ฑ ออ รแก น ค ของสหรฐอเมรกา (USDA Organic) เปนตรารบรองอาหารและผลตภณฑออรแกนคของสหรฐอเมรกา

The Soil Association Certification เปนมาตรฐานทใชกนมากท สด ในสหราชอาณาจกร โดยมขอก าหนดกฎเกณฑพนฐานของมาตรฐานตามทมาตรฐานเกษตรอนทรยของอยเปนผก าหนด

ตรามาตรฐาน JAS ส าหรบพชและอาหารอนทรยของประเทศญ ปนใชอยางเปนทางการเมอป 2000 โดยมแ น ว ท า ง ต า ม the guidelines for the production, processing, labelling and marketing of organically produced foods ของ the codex alimentarius commission.และไดมการเพมเตมในสวนของผลตภณฑจากสตวและอาหารสตวเขาไปในระบบการรบรองดวยในเดอนพฤศจกายน ป 2005

Bioagricert S.r.l. ประเทศอตาล เปนบรษททท าธรกจเกยวกบการตรวจสอบ และการเปนผใหการรบรองการผลตสนคาอนทรย ซงไดรบการยอมรบและแตงตงโดยหนวยงานซงดแลเกยวกบการใหการ รบรองในยโรป ซงรบรองโดย IFOAM ตามขอตกลงมาตรฐาน ISO 65 และ มาตรฐาน EN 45011

38

มาตรฐานเกษตรอนทรยของหนวยตรวจสอบรบรองเอกชน Eco Cert เปนห นวยงาน รบรองเอกชนของประเทศฝรงเศส

มาตรฐานเกษตรอนทรยในประเทศไทย

ตรารบรองเกษตรอนทรยของกรมวชาการเกษตร กรมประมง กรมปศสตว และกรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ

ตรารบรองขององคกรมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ

ตรารบรองของชมรมเกษตรอนทรยเกาะพะงน เปนระบบการรบรองมาตรฐานแบบชมชนมสวนรวม (participatory guarantee system - PGS) ส าหรบเกษตรอนทรยบนเกาะพะงน จงหวดสราษฎรธาน

4.4 การตลาดเกษตรอนทรยในประเทศไทย

สถานการณตลาดภายในประเทศ

องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต รายงานวา ประเทศไทยผลตสนคาเกษตรอนทรยทมการรบรองตามมาตรฐานเพอการสงออก และใชบรโภคภายในประเทศเปนรอยละ 50 – 50 โดยจากผลการส ารวจของ Greennet เมอป ค.ศ. 2011 ชใหเหนวา สนคาเกษตรอนทรยทมจ าหนายในไทยรอยละ 58 จากการสมตวอยางเปนสนคาน าเขาจากตางประเทศ ซงหากไมนบรวมผกผลไมสด สนคาน าเขามมากถงรอยละ 85 ในจ านวนนนคดเปนรอยละ 91 ทไดรบการรบรองมาตรฐานอยางถกตอง ซงเปนการสะทอนใหเหนวาตลาดใหความส าคญกบการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยเปน

39

อยางมาก โดยสนคาทมการจ าหนายมากทสดไดแก ธญพชแปรรป เครองดม ผกสด เครองปรงอาหาร และขนม

1. ปรมาณและมลคาผลผลตเกษตรอนทรยไทย

การประเมนของกรนเนทเมอป พ.ศ. 2553 ปรมาณผลผลตเกษตรอนทรยในประเทศไทยนาจะมประมาณ 47,547 ตนตอป และมมลคาโดยรวม (ณ ฟารมเกษตรกร) ราว 1,752 ลานบาทตอป โดยสนคาทผลตไดตอปปรมาณมากสด 3 อนดบแรก ไดแก ขาวอนทรย พชไรอนทรย และ ผกและสมนไพรอนทรยดงทแสดงไวในตารางท 4.2

ตารางท 4.2 ปรมาณและมลคาการผลตเกษตรอนทรยของประเทศไทย ป พ.ศ. 2547 ป พ.ศ. 2550 ป พ.ศ. 2553

ปรมาณ (ตน)

มลคา (ลานบาท)

ปรมาณ (ตน)

มลคา (ลานบาท)

ปรมาณ (ตน)

มลคา (ลานบาท)

ขาว 7,827.41 313.10 13,467.07 373.41 23,515.8 752.50 พชไร 1,571.96 55.02 2,934.14 65.87 13,071.0 365.99 ผกและสมนไพร 2,656.73 159.40 5,336.76 297.18 2,114.3 105.72 ไมผล 3,833.10 76.66 11,930.40 236.61 4,050.8 153.93 ชา-กาแฟ n.a. n.a. n.a. n.a. 1,057.2 190.30 ไมสามารถจ าแนกชนดได

n.a. n.a. n.a. n.a. 3,524.8 140.99

อนๆ 76.88 4.61 9.10 1.77 213.5 42.69 รวม 15,966.08 608.79 33,677.47 974.84 47,547.3 1,752.1 ทมา: มลนธสายใยแผนดน/กรนเนท (2556)

2. ราคาสนคาเกษตรอนทรย

สนคาเกษตรอนทรยมราคาเฉลยสงกวาสนคาทวไปคอนขางมาก โดยเฉพาะในกลม ของผกและผลไม จากการสมส ารวจราคาสนคาผกสดประเภทตางๆ ในซปเปอรมารเกตภายในกรงเทพฯโดยกรนเนทในชวงระยะเวลาตงแตเดอนธนวาคม 2544 – ธนวาคม 2550 เหนไดวา ราคาผกเกษตรอนทรยมราคาทสงกวาราคาของผกอนามยประมาณ 1.3 เทา และมราคาทสงกวาราคาของผกทวไปถง 2.1 เทา ดงทแสดงในตารางท 4.3

40

ตารางท 4.3 ราคาสนคาผกสดประเภทตางๆ ทขายในซปเปอรมารเกตภายในกรงเทพฯ ราคาของผกทวไป

(บาท) ราคาของผกอนามย

(บาท) ราคาของผกอนทรย

(บาท) ธ.ค. 44 40.18 54.79 88.38 ก.ค. 45 41.28 60.28 66.99 ม.ค. 46 38.98 35.29 65.94 ธ.ค. 46 57.49 56.75 64.28 ม.ค. 47 29.45 46.29 76.77 ส.ค. 47 34.85 83.30 135.29 ก.พ. 48 29.85 48.24 52.37 ส.ค. 48 49.29 64.22 45.84 เม.ย. 49 46.03 75.38 108.03 ก.ค. 50 43.88 103.06 134.17 ธ.ค. 50 42.13 105.26 122.80 เฉลย 41.26 66.62 87.35

ทมา: มลนธสายใยแผนดน/กรนเนท (2556)

สถานการณตลาดตางประเทศ

ดงกลาวแลววาผลผลตอนทรยทมการรบรองมาตรฐานสวนใหญในไทยสวนหนงท าเพอการสงออก โดยตลาดสงออกหลกของสนคาเกษตรอนทรยไทย คอ สหภาพยโรป และประเทศสหรฐอเมรกา มขาวอนทรยเปนสนคาสงออกทส าคญทสด โดยเฉพาะขาวหอมมะลอนทรย ซงไดรบการรบรองเพอสงออกไปสหภาพยโรปจาก Bioagricert และ Ecocert สนคาสงออกรองลงมาไดแก ผกและผลไมสด และสนคาอาหารแปรรป เชน น ากะทอนทรย น ามนมะพราวอนทรย น าสมสายชและเครองปรงแตงอาหาร เปนตน (biofach, 2012) โดยมมลคาการสงออกอาหารอนทรยของไทย เมอป ค.ศ. 2012 มลคาโดยประมาณ 135.44 ลานดอลลาร (เพมขนจากป ค.ศ.2011 ซงมมลคา 130 ลานดอลลาร)

41

รปแบบและชองทางตลาดเกษตรอนทรยไทย

รปแบบของการตลาดเกษตรอนทรยในประเทศไทย สามารถจ าแนกได 4 รปแบบ ดงน(สมาคมการคาเกษตรอนทรยไทย, 2554)

1) การตลาดระบบสมาชก เปนรปแบบการตลาดทเกาแกทสดของขบวนการเกษตรอนทรยทเชอมตอโดยตรงระหวางเกษตรกรผผลตและผบรโภค ระบบตลาดนมหลกการพนฐานวา ผบรโภคตกลงกบเกษตรกรผผลตในการซอผลผลตเกษตรอนทรยทผลตไดตามฤดกาล โดยผบรโภคจะช าระเงนลวงหนาใหกบเกษตรกร หลงจากเกบเกยวผลผลตจะถกจดสงไป ณ จดกระจายยอยตามทตกลง แลวสมาชกผบรโภคทอยในละแวกใกลเคยงจะเปนผมารบผลผลตดวยตนเอง การตลาดระบบนท าใหเกษตรกรมหลกประกนทางเศรษฐกจ และมโอกาสในการสอสารโดยตรงกบผบรโภค สวนผบรโภคกสามารถไปเยยมเยอนฟารมเกษตรกรเพอดการผลต หรอชวยเกษตรกรท างานในฟารมได

การตลาดในระบบนมผลดในแงของความสมพนธทใกลชดระหวางเกษตรกรผผลตและผบรโภค แตขอจ ากดกคอ เกษตรกรตองมฟารมทอยไมหางจากเมองใหญมากนก และจ าเปนตองมรถยนตส าหรบใชในการขนสงเอง นอกจากนการตลาดระบบสมาชกใชไดกบฟารมทปลกผกเกษตรอนทรยเปนหลก (แตกอาจมผลผลตอนๆ รวมดวย เชน ขาว ไมผล ไขไก) ในขณะทเกษตรกรอนทรยทผลตขาว ธญพช หรออาหารแปรรป จะไมสามารถใชการตลาดในระบบนได

ในประเทศไทย มกลมผผลตไมกกลมทจดการตลาดในระบบน เชน ชมรมผผลตเกษตรอนทรย สพรรณบร กลมเยาวชนเกษตรอนทรยแมทา เชยงใหม

2) ตลาดนด ตลาดนดสวนใหญจะอยในทองถนหรอหวเมองใหญในตางจงหวด โดยสวนมากมกจดในสถานททมผบรโภคอยหนาแนน เชน โรงพยาบาล ในเขตสถานทราชการ หรออาจเปนทวาง ทผบรโภคสะดวกในการมาหาซอผลผลต ตลาดนดนมกจะเปดเฉพาะวนทแนนอน แตไมเปดทกวน เชน ทกวนศกร หรอวนเสาร โดยมากจะเปดขายเพยงครงวน หรออาจนานทงวนเลยกได โดยผผลตตองมมาจากหลากหลายกลม เพอจะไดมผลผลตทหลากหลายมาจ าหนาย

ตลาดนดเกษตรอนทรยในประเทศไทยทนาสนใจ คอ กาดนดเกษตรอนทรย ทตลาด เจเจ เชยงใหม, ตลาดเขยว สรนทร, ตลาดเขยว ยโสธร เปนตน

42

3) การตลาดชองทางเฉพาะ เปนการตลาดทด าเนนการโดยผประกอบการทมนโยบายในดานเกษตรอนทรย อาหารสขภาพและผลตภณฑเพอสงแวดลอมทชดเจน สามารถด าเนนการไดหลายรปแบบ เชน รานขายผลตภณฑเพอสขภาพและสงแวดลอม หรอซเปอรมารเกตเกษตรอนทรย การตลาดในลกษณะนสามารถเขาถงผบรโภคไดมากกวาการตลาดระบบสมาชก และมผลผลตทหลากหลายจากเกษตรกรทมความเชยวชาญในการผลตเฉพาะทาง รวมทงอาจมการแปรรปผลตภณฑแบบงายๆมากกวาดวย

ตวอยางของการตลาดเฉพาะทางในประเทศไทย คอ รานนาวลต, รานเลมอนฟารม, รานไทสบาย เปนตน

4) การตลาดทวไป ในหลายประเทศทตลาดเกษตรอนทรยไดพฒนาไประดบหนงจะพบวาชองทางการจ าหนายผลตภณฑเกษตรอนทรยจะขยายไปสระบบตลาดทวไป โดยเฉพาะอยางยงในโมเดรนเทรดทเปนซเปอรมารเกตและหางสรรพสนคาขนาดใหญ ทเปนเชนนเพราะเมอความตองการผลตภณฑเรมขยายตวชดเจน ผประกอบการคาปลกในตลาดทวไปยอมเหนโอกาสในทางการคา และปรบตวเพอดงสวนแบงการตลาด และสรางภาพพจนใหกบหนวยงานของตน การเขามาของตลาดประเภทนจะท าใหเกดการแขงขนกนในตลาดมากขน โดยเฉพาะการรเรมหาผลตภณฑใหมๆทงจากภายในประเทศหรอตางประเทศ รวมไปถงการแขงขนทางราคาดวย

ตวอยางตลาดทวไปในประเทศไทย เชน Tops Supermarket, Emporium, Villa Market, และ Siam Paragon เปนตน

4.5 แนวความคดเกยวกบสกรอนทรย

1. ความรทวไปเกยวกบสกรอนทรย

สกรอนทรย เปนสกรทผลตภายใตมาตรฐานสนคาเกษตร มกษ.9000 เลม 2-2554 เกษตรอนทรย เลม 2 ปศสตวอนทรย ของส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต กระทรวงเกษตรและสหกรณ ซงเปนวธการผลตสตวทหลกเลยงการใชสารเคม หรอสารสงเคราะหตางๆ เชน ยาปฏชวนะ ฮอรโมน หรอสารเสรมตางๆ

43

ตารางท 4.4 เปรยบเทยบกระบวนการผลตเนอสกรอนทรย เนอสกรอนามย และเนอสกรธรรมดา

กระบวนการผลต เนอสกรอนทรย (มาตรฐาน มกท.)

เนอสกรอนามย เนอสกรธรรมดา

การใชสารเรงเนอแดง ไมใช ไมใช ใชได

การใชฮอรโมนสงเคราะห ไมใช ใชได ใชได การใชยาปฏชวนะเพอเรงการเจรญเตบโต

ไมใช ใชได ใชได

การใชวตถดบอาหารสตว อนทรย ไมอนทรย ไมอนทรย การใชยาปฏชวนะเพอรกษาโรค ใชได

(แตมระยะเวลาก าหนด) ใชได (แตมระยะเวลาก าหนด)

ใชได

การใชการตกแตงพนธกรรม ไมใช ไมมขอมล ไมมขอมล ทมา: ส านกงานมาตรฐานเกษตรอนทรย(มกท.) และกรมปศสตว อางใน จรนทร, 2549

2. หลกการผลตสกรอนทรย

การผลตสกรอนทรยเปนระบบการจดการการผลตปศสตวทมความสมพนธกลมกลนระหวางผนดนพช สตวทเหมาะสม เปนไปตามความตองการทางสรระวทยาและพฤตกรรมสตวทท าใหเกดความเครยดตอสตวนอยทสดซงมหลกการผลต ดงน (จนตนา และคณะ, 2549)

1. พนททใชในการเลยงสตว ตองมการจดการตามมาตรฐานเกษตรอนทรย เลมท 1 : การผลตแปรรป แสดงฉลาก และจ าหนายเกษตรอนทรย ซงกลาวไววา พนทการผลตทตองการขอรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยตองผาน ระยะปรบเปลยน แลว

2. ปศสตวอนทรย ตองมสวนชวยปรบปรงและรกษาความอดมสมบรณของดน เพมและเกอหนนความหลากหลายทางชวภาพและระบบนเวศน และเพมความหลากหลายของระบบการเกษตร

3. การผลตปศสตว เปนเกษตรกรรมหนงทเกยวของกบระบบนเวศนทงกายภาพและชวภาพ สตวทกนพชจะตองมแปลงหญาส าหรบแทะเลม และสตวจะตองมพนทกลางแจงส าหรบออกก าลงกาย ตามความเหมาะสมของสขภาพ ภมอากาศ และภมประเทศ หรอเปนไปตามระบบการจดการฟารมตามประเพณหรอภมปญญาทองถน และมการจดการสวสดภาพสตวอยางเหมาะสม

44

4. มความหนาแนนของการเลยงทเหมาะสมตามชนดสตว แหลงอาหารสตว สขภาพสตว ความสมดลของโภชนะ และผลกระทบตอสงแวดลอม

5. มงเนนการขยายพนธโดยวธธรรมชาต ลดความเครยด ปองกนโรค หลกเลยงการใชยาและสารเคม รวมทงผลพลอยไดจากผลตภณฑปศสตว (livestock by products) ยกเวน นม เปนวตถดบอาหารสตว และ มการจดการทค านงถงสขอนามยสตว