2.20 Notarius br.20

НОТАРСKА KОМОРА НА РЕПУБЛИKА МАKЕДОНИЈАCHAMBRE DES NOTAIRES DE LA RÉPUBLIQUE DE MACÉDOINE

НОТАРИУС БРОЈ 20 • 1


2 • НОТАРИУС БРОЈ 20



С О Д Р Ж И Н AГОВОР НА ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА НКРМ, Г – ЃА ЗОРИЦА ПУЛЕЈКОВАОД 14-ТО РЕДОВНО ГОДИШНО СОБРАНИЕ НА НКРМ . . . . . . . . . . . . . 5

ГОВОР НА МИНИСТЕРОТ ЗА ПРАВДА НА РМГ-ДИН БЛЕРИМ БЕЏЕТИ ОД 14-ТО РЕДОВНО ГОДИШНОСОБРАНИЕ НА НОТАРСКА КОМОРА НА РМ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

НОТАРСКА ЕТИКА- Проф. д-р Кирил Темков . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

СТВАРНИ ПРАВА ВРЗ НЕДВИЖНОСТИ НА СТРАНЦИТЕВО РM ОД АСПЕКТ НА НОТАРСКОТО РАБОТЕЊЕ- Проф. д-р Тони Дескоски . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

ИЗМЕНИТЕ И ДОПОЛНУВАЊАТА НА ЗАКОНОТ ЗАСПРЕЧУВАЊЕ НА ПЕРЕЊЕ ПАРИ И ДРУГИ ПРИНОСИОД КАЗНИВО ДЕЛО И ФИНАНСИРАЊЕ НА ТЕРОРИЗАМ- д-р Ивица Симоновски . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

ПРАВИЛНИК ЗА ДИСЦИПЛИНСКА ОДГОВОРНОСТИ ДИСЦИПЛИНСКА ПОСТАПКА НА НКРМ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

ПРАВИЛНИК ЗА ДОНАЦИИ НА ФИЗИЧКИ И ПРАВНИ ЛИЦА . . . . . . 57

ПРАВИЛНИК ЗА ПОСТАПУВАЊЕ ПО ПРЕТСТАВКИСО КОИ СЕ БАРА ПОВЕДУВАЊЕ НАДИСЦИПЛИНСКА ПОСТАПКА ПРОТИВ НОТАР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

ПРАВНИ АКТИ ЗА ЗАШТИТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ . . . . . . . . . . 60

ГОДИШЕН ПЛАН НА НКРМ ЗА 2012 ГОДИНА ЗА ВРШЕЊЕНАДЗОР НАД РАБОТЕЊЕТО НА НОТАРИТЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

СПИСОК НА НОТАРИ НАД КОЈ ЌЕ СЕ ИЗВРШИ НАДЗОРНАД НИВНАТА РАБОТА ВО ТЕКОТ НА 2012 ГОДИНА . . . . . . . . . . . . . 85

ГОДИШЕН ПЛАН ЗА 2012 ГОДИНА ЗА ВРШЕЊЕ НАДЗОРНАД ПРИМЕНАТА НА МЕРКИТЕ И ДЕЈСТВИЈАТА ЗАСПРЕЧУВАЊЕ НА ПЕРЕЊЕ ПАРИ И ФИНАНСИРАЊЕТЕРОРИЗАМ И ПРОГРАМАТА ЗА СПРЕЧУВАЊЕ НА ПЕРЕЊЕПАРИ И ФИНАНСИРАЊЕ НА ТЕРОРИЗАМ НА НКРМ . . . . . . . . . . . . . 86

СПИСОК НА НОТАРИ НАД КОИ ТРЕБА ДА СЕ ИЗВРШИ НАДЗОРНАД РАБОТЕЊЕТО ВО ТЕКОТ НА 2012 ГОДИНА ВО ДЕЛОТ НАПРИМЕНА НА ОДРЕДБИТЕ ОД ЗАКОНОТ ЗА СПРЕЧУВАЊЕ НАПЕРЕЊЕ ПАРИ И ФИНАНСИРАЊЕ ТЕРОРИЗАМ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

СПИСОК НА НОТАРИ КОИ НАВРШИЛЕ10 ГОДИНИ ОД НОТАРСКОТО РАБОТЕЊЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

ОДЛУКА ЗА ИЗБОР НА ЧЛЕНОВИ И ЗАМЕНИЦИ ЧЛЕНОВИ НАДИСЦИПЛИНСКИОТ СОВЕТ НА НОТАРСКА КОМОРА НА РМ . . . . . 90

ОДЛУКА ЗА ВИСИНА НА ЧЛЕНАРИНАТА ИНАЧИНОТ НА НЕЈЗИНОТО ПЛАЌАЊЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

СЕНТЕНЦИЈА ЗА ДОГОВОР ЗА ДАР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

ИМЕНИК НА ПОМОШНИЦИ - НОТАРИ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

ИМЕНИК НА НОТАРИ НА РМ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

НОТАРИУС 20

Издавач: НОТАРСКА КОМОРА НАРЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Главен и одговорен уредник:Нотар ЉУБИЦА МОЛОВСКА

Редакциски одбор:

Нотар ЕЛЕНА ПЕНЏЕРКОВСКИНотар АНАСТАСИЈА ПЕТРЕСКАД-р ФИДАНЧО СТОЕВ • судија во пензија

РАНКО МАКСИМОВСКИ • судија во пензија

ТЕОФИЛ ТОМАНОВИЌ • судија во пензија

Адреса:

НОТАРСКА КОМОРА НАРЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАул. „Даме Груев” бр. 28/5

1000 Скопје,

Тел.: 02 3115 816; 02 3214 448Факс: 02 3239 150Секретар: 078 219-867e-mail: [email protected]

Жиро сметка: 240010000006382

Даночен број: MK 4030998346127УНИ БАНКА AД Скопје

Лектор:ДАНИЕЛ МЕДАРОСКИ

Графички дизајн итехничко уредување:СТУДИО КРУГ Скопје

Печати:МАРИНГ Скопје

Тираж:300 примероци

Дел од терминологијата која се користиво текстовите, специфична за проблема-тиката на темите во весникот, е оставенаонака како што мислеа авторите, безпоголема лекторска анализа.

Од лекторот


НОТАРИУС БРОЈ 20 • 5НОТАРИУС БРОЈ 18 • 5

Почитуван г. министре, почитуванигос ти, колеги и колешки, денеска имамчест за прв пат во овој мандатен периодкако претседател на Нотарската коморана РМ да ја исполнам мојата законска истатутарна обврска и да го отворам 14-торедовно Годишно собрание на НKРМ, дави се обратам вам и да ги изложам моитесогледувања, ставови и мислења во врскасо нотаријатот. Но, пред сè, дозволете мида ги поздравам нашите уважени гостикои денес нè почестија со своето прису-ство.

Денес со нас се, на мое огромно задо-волство, преставници од Собранието наРМ, г-ѓа Благородна Дулиќ, министеротза правда на РМ г-дин Блерим Беџетипрет ставници од Министерството за прав -да, Државното правобранителство и Адво -катската комора на РМ.

Сите нив срдечно ги поздравувам и импосакувам да се чувствуваат добредој -дено и пријатно меѓу нас, особено што соповеќето од нив имавме можност по-блиску да се запознаеме и да се дружимево изминатата година.

Воведувањето на нотаријатот во Ре-публика Македонија позитивно се од-рази врз целокупното фукционирање направниот систем во државава. Како ин-ститут во правниот систем на РепубликаМакедонија, нотаријатот си го зазедесвоето вистинско место и димензиитеопределени со Законот за нотаријатот.Факт е дека нотаријатот го олесни прав-ниот промет, овозможи давање на некоиправни услуги кои порано не беа даваниод страна на судовите преку вонпарнич-ните одделенија, како и давање на некоинови правни услуги, а што е посебно зна-чајно според многумина и влијаеше врз

унапредувањето на т.н. превентивна прав -на заштита, затоа што со своето дејству-вање придонесува за правна сигурност иодбегнување спорови. Во јавноста е при-сутно мислењето дека нотари јатот, осо-бено последните години, е една од најста-билните институции во државата којаефикасно и делотворно ги врши своитејавни овластувања. Досегашната долго-годишна работа и развој на нотаријатотпридонесуваат за потврдување и афир-мација на важноста на нотарската служ -ба во правниот систем на државата прекусè помасовно користење на нотарскитеуслуги и помош од граѓаните и другитеправни субјекти. Денес во Република Ма-кедонија работат 171 но тар ски канцела-рии каде се вработени по веќе од 460 дип-ломирани правници и административниработници. Измина ти те неколку годинисе карактеризираат со зголемување навидовите на јавните овластувања штокако нотарски работи се ставаат во дело-кругот на нотарската служба. Дел од ре-формите на судството во РМ најдоа из-лезно решение во пренесувањето на не-спорните судски предмети во надлежно-сти на нотарите. Правниот институт „но-тарот како по ве ре ник на судот“ сè поши-роко се применува и развива.

Со новото јавно овластување на нота-рите согласно Законот за измени и до пол -нувања на Законот за извршување од 1јули 2011 год. да донесуваат решенија задозвола за извршување врз основа на ве-родостојна исправа, се зголеми соработ-ката и се продлабочија односите меѓу но-тарите и извршителите. Сето тоа придоне-сува да се зголеми улогата на нотаријатотво функцијата за обезбедување правнасигурност во системот на државата.

ГОВОР НА ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА НКРМ,Г – ЃА ЗОРИЦА ПУЛЕЈКОВА

ОД 14-ТО РЕДОВНО ГОДИШНО СОБРАНИЕ НА НКРМ



Од направените анализи во поглед нарешавање на оставинските предмети, ка -ко и во постапката за донесување реше-ние врз основа на веродостојна исправасе покажа дека нотарите во 2011 годинаажурно и професионално ги вр шеа сво -ите надлежности определени согласнозаконите. Имено, од вкупно примените14.719 оставински предмети во 2011 го-дина, нотарите правосилно решиле 10.493предмети, односно 71,29 %.

Овие бројки јасно покажуваат дека Но-таријатот успешно ја врши својата функ-ција во оставинската постапка и со гор-ните податоци мошне експлицитно се по-тврдува дека нотарите се способни за за-конито, независно, стручно и непристрас -но спроведување на оставинската по-стапка и донесување наследни решенија- под надзор и контрола на судот кој им јадоверува оваа работа.

Истовремено, во 2011 година нотаритево Република Македонија составиле воформа на нотарски акт или потврдиле95.507 приватни исправи, завериле пре-писи или потписи на вкупно 1.270.769 бара-тели на ваква услуга, примиле 63.324 пред-лози за издавање решение за извршувањеврз основа на веродостојна исправа и затакви дејствија вкупно наплатиле судскитакси во износ од 128.768.189,00 денариили по овој основ во републичкиот буџетсе внесени 2.093.792 евра.

Изминатата 2011 година не ја одбе-лежа само зголемувањето на делокруготна надлежностите на нотарите, туку изголемената соработка со повеќето ин-ституции, меѓу кои и Министерството заправда, основните и апелационите су-дови, Агенцијата за катастар на недвиж-ностите, Централниот регистар, Управатаза спречување на перење пари, Дирек-цијата за заштита на лични податоци,Државното правобранителство и други.

Особено би ја потенцирала соработ-ката со нашето ресорно министерство –Министерството за правда на РМ, со коесме во навистина одлична комуникацијаво поглед на давање предлози кои би при-донеле за подобро функционирање на но-

таријатот, како и наше вклучување во из-работка на предлог-измени на зако ни иподзаконски акти. Но, соработката немада ја ограничиме само на тоа, туку и ќе јапродлабочиме преку реализација на за-еднички проекти во интерес на граѓанитена Република Македонија, ка ко и пре купоблиско запознавање на Министерст-вото со функционирањето на нотаријатотпреку вклучување преставници на Мини-стерството во делегациите на Нотарскатакомора на конференциите на Светскатаунија на латинскиот нотаријат.

Се надеваме дека оваа соработка, какои соработката со другите институции, бипродолжила со истото темпо како и из-минатата година.

Притоа би сакала да напоменам декаво соработка со Министерството за прав -да на РМ изготвен е предлог-текст за из-мени и дополнувања на Законот за нота-ријатот со кој ќе се воведе нотарска ис-права составена во електронска форма.Во законот ќе бидат вградени нејвисокистандарди за изготвување нотарска елек-тронска исправа кои гарантираат автен-тичност на податоците, интегритет и тај -ност на содржината на исправата, а имај -ќи ја предвид исклучителната важностна нотарските исправи за правниот про-мет во државата.

Во овој контекст, во собраниска проце-дура е влезен и Законот за задолжницасо кој нотарите ќе добијат нова надлеж-ност. Задолжницата ќе претставува по-тврдена нотарска исправа со сила на из-вршна исправа и се очекува со истата дасе надмине актуелниот проблем поврзансо наплаќа ње на обврските меѓу стопан-ските субјек ти.

Сето ова потврдува дека нотаријатотима голема улога во функционирањетона правниот систем на државата прекуобезбедување правна сигурност.

На крајот би сакала да ви се заблагода-рам за вашето внимание и притоа би са-кала да го поканам министерот за правдаза свое обраќање пред членовите на Но-тарската комора на РМ.



Почитувана претседателке и дами игоспода нотари!

Имам посебна чест и задоволство штоможам да присуствувам на Четиринае-сеттото редовно годишно собрание наНKРM.

Оваа прилика ја користам да ве по-здравам од името на Владата на Репуб-лика Македонија, од името на Мини-стерството за правда и, се разбира, одсвое име и на ова годишно собрание наНотарската комора ви посакувам плоднаи успешна работа.

Како Министерство за правда, и на-таму ќе го поддржуваме развојот на нота-ријатот, во функција на постигнувањеуште поголема ефикасност, во оствару-вањето на правата, слободите и интере-сите на граѓаните во правниот промет,заради тоа што од големо значење ефункцијата што ја вршат сите нотари восекојдневните ангажирања, во приме-ната на законските прописи.

Сакам да ви укажам дека нотаријатотсè повеќе добива нови надлежности, атоа значи судовите ќе ги решаваат спор-ните работи додека сите неспорни ра-боти да се решаваат преку нотарите.

Во рамките на започнатиот процес насудски реформи и потребата за растова-рување на судовите од неспорните пред-мети, со предвидената нова надлежностна нотарите согласно Законот за вонпар-нична постапка да постапуваат како по-вереници на судот во однос на оставин-ските предмети кои не се спорни, нота-рите уште еднаш потврдија дека се спо-

собни да се носат со новите овластувањаи надлежности.

Во таа насока е и Законот за извршува -ње со кој се пропишува дека предлозите заизвршување поднесени пред 26 мај 2006година кои не се правосилни и предло-зите за извршување поднесени врз ос-нова на веродостојни исправи за кои не едонесено правосилно решение за из-вршување, судот ќе ги предаде на поста-пување кај нотарите кои ќе постапуваатпо предметите.

Наедно со Законот за извршување сепредвиде нова надлежност на нотарите,односно од 01.07.2011 година нотарите, побарање на доверителите, донесуваат ре-шенија со кои се дозволува извршувањеврз основа на веродостојни исправи. Сотоа судовите одлучуваат само по приго-вор против решението донесено од нота-рот, во постапка по повод приговорот и ќедонесуваат одлуки согласно со одредбитена Законот за парничната постапка.

Во Министерството за правда се под-готвуваат измени и дополнувања на За-конот за нотаријатот, со кои ќе се про-пише задолжително нотарот да има иелектронски потпис, составување елек-тронска нотарска исправа и електронскадостава и внесување податоци во јавнитерегистри.

Нотарите ќе добијат и нова надлежностсогласно новиот Закон за задолжница, од-носно задолжницата во електронскаформа ќе ја составува нотар преку систе-мот за водење регистар на задолжници,кој ќе го води Централниот регистар.

ЧЕТИРИНАЕСЕТТО РЕДОВНО ГОДИШНО СОБРАНИЕ НАНКРМАЛЕКСАНДАР ПАЛАС 24.03.2012 ГОД. 11:00 ЧАСОТ

ГОВОР НА МИНИСТЕРОТ ЗА ПРАВДАГ. БЛЕРИМ БЕЏЕТИ



Сакам да напоменам дека Мини-стерството за правда ја поддржува ини-цијативата за остварување и реализи-рање проект за давање бесплатни нотар-ски услуги за одредени категории на гра-ѓани, кои се социјално загрозени случаи.Овие категории на граѓани ќе бидат осло-бодени од наградата која ја пресметуваати наплатуваат нотарите за своите услугиза заверка на потврди и потписи, односнозаверка на документи кои се потребниза остварување на правата на корисни-ците, а кои поради ниските примања, ис-

тите не се во можност да ја надоместат,за што трошоците за наградата ќе гисноси Нотарската комора на РепубликаМакедонија.

Нотаријатот е почитувана институцијаи токму затоа вие сте тие коишто сте по-ттикнувачи на напредокот на нота-ријатот, којшто треба да ужива довербакај граѓаните.

Уште еднаш сакам да ве поздравам ида ви посакам плодна и успешна работа.

Благодарам на вниманието.

Со новото живеење се јавуваат и сешират разни нови појави, а заедно со нивсе создаваат исто така инсти ту ции кои ќеги извршуваат дејностите сообразни нановата епоха. Така кај нас настана но тар -ска служба. Таа е неопходна за одвивањена животот во ред и за регуларно пос тиг -нување на целите и обврските на луѓетово новиот општествен систем во еднаразвиена заедница. Тоа многу помагаработите од правно-социјалната сфе рада се случуваат побрзо и на сообра зенлегален начин. Со тоа се постигну ва еднаод главните цели на општес твенататранс формација, наречена транзиција.

Такви потребни служби и институ циитреба да има многу повеќе во новиотопштествено-политички сис тем, или вовистинска насока да се трансформираатстарите или позабр за но да се основаатнеопходни те но ви. Сепак, добро е штобарем но тар ската сфера е зафатена сопроме ните (кои, инаку, кај нас се извршу -ваат мно гу бавно, премногу забавено зада се доживеат ефикасни резулта ти одпреобразбите или од новите поставки изадачи). Нотарите се нуж ни за раз војот намодерните правно-социјално-економскипроцеси во општеството, за коишто сенеопходни сообразни суредени односипомеѓу индивидуите во него.

Нотарите не се нов вид служба. Во За -пад на Европа тие постојат неколку сто ти -ци години, откако започнаа по новитепроцеси на слободно движење на капи та -лот и на луѓето, како и модерните формина социјални и економски односи. И нана шите или на блиските простори во исто -ријата имало слични служби. Впрочем,неш тата што им се случуваат на луѓетотреба да бидат забележани (нотифици-рани) од оние стручњаци кои тоа знаат даго на пра ват. На пример, треба да биде

запи шано какви се односите помеѓу лу -ѓето во разни сфери и за разни прашања,како и она што е важ но и што е до говореноза да нема не доразбирања во натамош -ни те комуни ка ции и деј ства, при користе -ње то на имотот и мену вањето на неговитесопственици, при преземањето или надо -мес тува њето на придобивките, при извр -шу вањето на задолженијата и сл. Нота ри -те се вос поставени за да нема нејаснотииво соци јал ните и економските односи исекој да си ги знае ползата и обврските оддого ворите, запишани кај нотарите.

Во некои земји, најразвиени во гра -ѓанска смисла (каде граѓаните слободнорасполагаат со имотот и имаат сложениправа), без нотарите нештата тешко седвижат или вооп што не одат. Нотаритедури ги беле жат и договорите за брач -ните и за семејните односи, кои се спо го -дуваат и склучуваат уште пред да почнатда се реализираат, така создавајќи по -год на атмосфера на разбраност во инди -ви дуалното и во заедничкото дејствува -ње. Точноста, позитивниот дух е важен запланирањето и изве дувањето на живот -ни те процеси, како што и определенатаситуација во меѓусебните односи е бла го -пријатна за успешна егзистенција и жи -вот ни зафати.

х х х

Кај нас во претходниот режим немав -ме нотари, бидејќи сè беше регулирано соцентрализирани органи и со идеи коиоднадвор, без согласност на личноста,наметнуваа однесување и вид замисленаполза за секого. Така целата сфера награѓанското живеење беше подреденаили на акциите од политичките коми -тети или на предвидената позиција направните служби и органи, наметнати



НОТАРСКА ЕТИКАпроф. д-р Кирил Темков



над единките и кои им го одредуваа одне -сувањето, а често и судбината. Целатаобласт на правното регулирање и спро -ведување на односите (кои во некоивакви исти земји беа силно повредувани,а кај нас само делумно) беше сместена воправно-судските институции и во некоислични, но принципиелно со мало вис -тинско учество на граѓанинот во обли -кувањето на договорните акти кои сеоднесуваат на него и на неговиот живот.Во предворјето на судските установи, воопштините и во другите институции нашалтерите се добиваа документи и сеподнесуваа молби за потребни дејства(кои не се знаеше каде одеа на решавање),но во тие полускриени кабини, зад затем -нети шалтери, седеа аморфни биро -кратски дејственици, кои не мораа ни дабидат правници, зашто самата институ -ција го претставуваше правото. Тоа не -како функционираше, но без вистинскаслобода и задоволство на граѓаните, коиправно не ни беа граѓани, туку само жи -тели, бројки од населението (за ова можефеноменолошки многу да се говори и ќемора еднаш да се истражи за да не сеповторува - тој период е завршен, но се -пак не е дојден крајот на ограноците наваквото толкување и организирање направото и на граѓанското устројство, штоги блокира многуте активности во оп -штеството, а особено ја оневозможуваиницијативата на слободните граѓани,чија дејност се ограничува со остатоцитеод ваквиот правно закостенет систем).

Затоа отворањето на нотарската служ -ба е добар акт на новиот режим кај нас.Всушност, граѓаните не можат да живеатбез остварување разни свои права. Некоиод нив се изведуваат од нивната волјакако правни (граѓански, семејни, профе -си онални) субјекти, некои се обврски закои меѓусебно се спогодуваат со другитерамноправни личности, некои се задачикои произлегуваат од имотот, дејноста,граѓанската позиција, од користењето натуѓите услуги или на капацитетите најавните служби итн. Овој голем комплексод лични интереси, задолженија и

усогласени обврски, некои од нив пред -ви дени дури и за подалечни периоди, сенештата кои се во надлежност на но -тарството.

Всушност, во граѓанскиот свет - какошто објаснив во една статија пред десе -тина години, секој граѓанин треба да имасвој лекар (кој ќе го следи од раѓањето иќе се грижи за неговото здравје, сосовети, информации и со примарно ле -чење и со поврзување со соодветни спе -цијалисти), треба да има свој банкар (какоосновен финансиски советник и депози -тар) и свој нотар-адвокат - кој ќе ги суре -ду ва и складира документите на граѓани -нот, ќе го следи неговиот имот, ќе го сове -тува и ќе ги извршува неговите правни ифинансиски налози, ќе му биде суштес -твен содружник во водењето и разви -вањето на неговите животни амби ции изафати.

Тоа е интересната и нужната димен зи -ја на нотарската служба како вид правнаактивност од корист за граѓаните и зазаедниците и израз на новите етичкипотреби и зафати на современото оп -штес твото.

х х х

Секоја област на животот и форма надејност денес имаат етичка димензија,или како визија што тие значат етичкиили што се како етичка целина, со своиособени вредности и норми, кои треба дасе извршуваат во таа сфера - затоа енужно истакнување на етичките ос но -ви, принципи и вредности, како објас -ну вање и поттикнување на правилнодејствување во секоја област! Всушност,во сиот живот и на сите негови полињаденес се врши возобнова на етичкатасвест. Се бараат добри визии и моралнинорми на дејствувањето, се инсистира наодговорност на луѓето и на правилноизвршување на задачите. Ние сме вовреме на (нај)строга етика на човештвото,кога мислата на луѓето е сконцентриранаврз моралното дејствување, а успехот наегзистенцијата се мери пред сè со



моралните доблести. Така на почетокотна новиот век етиката се востанови какосуштина на човечкото постоење.

Дури и ако уште виреат негативности,кои ги повредуваат етичките чувства,сепак тоа се смета за остаток од старото- новото и напредното денес е поврзаносо етичката коректност и со силнитенастојувања да се воспостави нова силнаморална сила на светот.

Возобновата на етиката е последицаод многу фактори. Луѓето долго живеејане внимавајќи на последиците на своитеизбори, насоки и дејствувања, се напра -вија грешки на многу полиња, бешезапоставена сериозната размисла заморалот и не се водеше сметка за етич ка -та одговорност. Тоа ги потресе моралнитестандарди на човечкото постоење.

Последиците беа големи токму врзживеењето. Заради негрижата спремаприродата и ресурсите, упропастени семногу од природните основи и намаленисе резервите од разни суровини и ма те -ријали. Валканото производство, зголе -му вањето на бројот на населението,огромното количество ѓубре, невни ма -телното користење на растенијата и наживотните, како и негрижливото и не -ограничено трошење доведоа до страш назагаденост на сета земјина по вршина, ана некои места и до униш тување наприродните форми. Луѓето произведоа иматерии кои директно го уништуваатживиот свет, како што се разни хемискипрепарати, биотехнички отпадоци инуклеарни суровини. Ко рис тејќи ги нив иза воени цели, се воспос тави смртназакана за секој вид живот.

Односите помеѓу луѓето не се уна пре -дија сразмерно со развитокот на соз -нанијата, науката и техниката. Големитемодерни принципи на слободата, еднак-воста и братството се раширени, но нестандардизирани и општо присутни.Притоа, уште останаа разни видовиконфликти и закани, кои и се зголемијазаедно со моќта за насилство и големоразорување. Притисоци, искористувања,уцени, експлоатација врз основа на

силата, тероризам - се само некои од пос -то јаните облици на лошото дејствување,што оневозможува спокојство на луѓето.Не може да се воспостави во целостпосакуваниот мир по двете страшнисветски војни и другите големи судири вонашето време. И односите помеѓу инди -ви дуите страдаат од конфликти и насил -нички постапки. Семејствата се распа -ѓаат, а во меѓучовечките односи има сèпомалку пријателство. Наместо разби -рање и толеранција, доминираат нераз -би рање и неподнесување. Луѓето се сèпонезадоволни, владеат депресии имании, стравови и неизвесности. Наместопридобивките на големиот научен, тех -нички и технолошки развиток да донесатсреќа и спокојство, живеењето станувасè попроблематично.

Така повеќе не можеше да продолжи.Умното и одговорно човештво посочидека вистинскиот одговор и излез одтешкотиите за ваквите проблеми е воетиката, како смисла на добриот, пра -ви лен и одговорен човечки живот. Вочовечкото живеење и дејствување имапремногу неразумност и претерување,невнимание и негрижа, се бранат недос -тојни вредности, се користат лоши нормии се прават грди постапки. Јасно е декалуѓето не си ја извршуваат должностакоја произлегува од нивното место восветот, дека е запоставено прашањето наодговорноста, а совеста се смета само заиндивидуална карактеристика, не засуштествен елемент на човечката оп -стојба. Етиката го учи човекот како даоди по правите патишта, како да незастранува, како да прави добро и да гоизбегнува злото и како да не се доведе вотешки ситуации, а ако стигнал таму, какосо моралното однесување да најде излезод нив?

Доброто човечко живеење има самоедна суштествена карактеристика - тоае правилноста на дејствувањето. Најед -нос тавни, но суштествени човечки реше -нија во секоја ситуација, а особено воголемите кризни состојби се осмислува -њето што е добро, избор на доброто и

негово следење, како и идентификувањена злото и негово избегнување. Тоа едушата на етиката: сакање на доброто иотфрлање на злото, приклонување конправилното, несакање на лошото, залож -ба за исправното, никако не правење онашто не чини. Нашиот духовен прворо -дител и етички учител свети КлиментОхридски тоа го има кажано со овааетичка заповед: ТРГАЈ СЕ ОД ЗЛОТО ИПРАВИ ДОБРО!

Рационалноста укажа дека човекотздружен во заедница треба да живеепочитувајќи го правото, кое е израз нанеговата општа волја за заеднички оп -станок (Хобс, Лок) и дека сите нешта воопштеството треба да бидат уреденикако разбирање и правилно поставување,рамнотежа на три духовни и социјалнисили - владеење, извршување и (судско)оценување на правилното дејствување(Монтескје, Џеферсон). Умот сега, истотака, му ја кажа на модерниот човекповторно етичката тајна на постоењето -дека човекот не е создаден за да правизло, туку добро и дека во себе има сили дасе насочи правилно и да го поправи онашто е згрешено. Заради многуте про бле -ми на природното, социјалното, личното,економското, политичкото поле, етикатастана најзначајна наука на денеш ни -цата, а етичките насоки се поставијана врвот на решавањето на проблемитево сите области. Човештвото го демнатуште многу проблеми, јанѕите се огром -ни, речиси немаме спокојство зарадимногу закани од разни страни, про бле -мите понекогаш изгледаат нерешливи,но етиката им ја дава на луѓето шансатадека излезот ќе може да биде најден,дека големите тешкотии ќе можат да сесовладаат со правилно морално дејству -вање, со правење добро и со избегнувањена злото. За тоа предничат учените, ви со -ките професионални личности, извр ши -те лите на најзначајните задачи и здуш -ните творци на новите вредности инорми во човештвото, а најнапред восвоите заедници

х х х

Новата етичка свест не е обиченморализам, кој покажувајќи го зна че -њето на моралното инсистира луѓето дабидат морални и да прават добро, а тие ќерешат што ќе одберат и како ќе поста -пуваат. Денес се случи нешто мошнезначајно на етичко поле (за што пишувамво книгата Етиката денес, изд. Епоха 1999,Софија 2006). Во моралот досега стану -ваше збор за своевиден натпревар кондобрината, на луѓето им се препора чу -ваше да се трудат да се истакнат во ети -ката - но сите не мораа да бидат светци,животот сепак течеше и со присуство нанегативните дела. Балансот помеѓу до -бро то и злото се воспоставуваше со по -големото значење на доброто, иако поне -когаш од многу зло страдаа цели циви -лизации (и денес се зборува за варвари ивандали, како уништувачи на градовите,на луѓето и на доброто живеење). Денесетиката не се однесува на потребата заистакнување на добрите луѓе во моралот,додека лошите ќе си живеат тука некаденапоредно, ако е можно во сенка. Денес енеопходно незаобиколливо секој да гиследи важните добри морални норми,а секако да ги избегнува лошите ра бо -ти. На човештвото треба да му се обезбе -ди помин и опстанок, сите луѓе требачовечно да ги проживеаат своите години.Етиката не е само доблест на најдобрите,таа стана закон за секого. Моралот не сеистакнува само како убава форма наоднесување, како човештина кај зрела иодговорна личност, туку моралот е еднаод најзначајните форми на опстојбата,она што ќе овозможи животот да про -дол жи и натаму во добри услови и про -гресот да не дава лоши, неочекуванипоследици.

За заштитата на природата како науканè учи екологијата, а за моралот кој ќеводи да ја сакаме, почитуваме, неповре -дуваме, заштитуваме и унапредувамеприродата и нашата животна средина нèучи еколошката етика. Екоетиката стананезаобиколна форма на човечкото



размислување, воспитување и дејству -вање. Здравјето мора да го штити секој засебе и мора да го штитат сите заедно засите. Опстанокот на растенијата и наживотните мора да биде грижа на секогои на сите. Науката не смее да создаваформи кои ќе го повредуваат животот.Тоа го развива новата дисциплина -биоетиката. Животот и развојот на мла -дите се голема обврска на човештвото.Сите мора да сториме сè за да им се дадатна младите добри услови за опстанок и занапредување, да израснат во зрелиличности. Сите млади треба добро идолго да се образуваат и притоа етичкида се изградат во автономни личности,подготвени да најдат решенија за многу -те проблеми кои ќе се појават пред ид -ните генерации. Тоа го има во новатаобразовна област етичко образование.Секој човек треба да размислува за себе,да бара добри решенија, да се ориентиракон позитивно дејствување, да ги отфрлицрните мисли и да си пронајде животнарадост и да дејствува добро и успешно.Тоа се расправа во современата пси хо -логија на моралот. Луѓето треба да сесогласуваат и заедно да настапуваат воживеењето, планирањето, стекнува њетои градењето, во раѓањето и воспи ту ва -њето на децата. Тоа го објаснува новатасемејна етика. Секој човек треба да ра -боти и со своите умеења и знаења да давапридонес и да се истакнува на полето насоздавањето на материјалните, личнитеи општествените блага. Во работата се -кој треба да ги унапредува квали те -тите на соодветниот занает. Тоа го да -ваат работната етика и професионал натаетика. Политиката стана работа на сите,од сите и за сите. Само така можат да сеосуштестват вредностите и потен цијалитена демократијата. Во тоа заед нич ко деј -ствување како осмислување и унапре -дување на различните видови и нивоа назаедници треба да се постапува чесно, сопочит спрема другите, со чува ње и раз -вивање на човековите права, со раз вивањена разбирање и соработка помеѓу луѓето инародите, со одговорност спрема задачите

и со желба за вкупен прогрес. Тоа го правиполитичката ети ка. Насил ството требада престане да биде начин на однесувањепомеѓу луѓето. Настапува ера на раз би -рањето, соработ ка та, заедничкото дејству -вање, помага ње, неповредување. Мораленстав на лу ѓето треба да биде чо век да неповредува друг ни со мисла, ни со збор, нисо дело. Сите согледби за се гаш нината иидни ната покажуваат дека нај го лемавред ност - за која сонуваат и кон која сестре мат сите, е мир, а тоа уште повеќе ќеби де во настапувачките години. Тоа е ети -ка на мирот.

Во живеењето треба да има ред (кадешто се истакнува и нотарската служба).Такви се големите промени на живототво денешната епоха, на сите полиња и восите сфери, особено во духот на луѓето, вонивната етичка свест и во вредноститешто ги одбираат, истакнуваат и следат.

х х х

Со вредностите човекот ги изразувасвоите интереси, желби и стремежи. Тиесе духовен елемент со којшто човекот гипоттикнува своите сили и ги оправдувасвоите настојувања. Вредностите се не -гова важна внатрешна димензија, но иширока општествена мера, со која тој нај -добро се ориентира, но и си ги мери сво -ите достигања, своите духовни и мате -ријални дострели, а во заедницата, пак,според нив се оценуваат ориентациите,чекорите и постапките во неа. Вред -ностите зборуваат за што се застапу -ваме, кон што сме свртени, што ни седопаѓа и што сакаме да ни се случи - но,истовремено, и што нам ни е спротивно иза што немаме разбирање и го отфрламе.Вредностите се израз на нашата свест заживотот, за односите помеѓу луѓето и занашето постапување, тие се најзначајнипоими во нашата етика.

Според логиката на аксиологијата, воскалата на вредностите се разликуваатнајзначајните од помалку значајнитевред ности, оние кои се незобиколливиод оние кои се однесуваат само на



прашањата што помалку се важни, ониевредности кои мораат да ги почитуваатсите, од оние кои можат да бидат пред -мет на индивидуален избор, оние кои сеповлијателни и се шират врз сите другивредности и оние кои се толку ситни штонивното значење вистински не може дасе согледа итн. Тоа е изразено и во ситеморални кодекси. Оваа природа на ска -лило создава и специфична по вр заностна вредностите. Повишите вред ности,оние кои се на горните скали на нашетовреднување, кои ги сметаме за поважнии при извршувањето се по важ ни - од -носно тие бараат да бидат сигурно спро -ведувани, бидејќи и нивната идеја иизвршување влијаат врз оние што нимим се подредени, додека оние вредностикои се на пониското скалило, можатпонекогаш да бидат и пренебрегнати, аво секој случај не влијаат врз општатавредност на животот и етиката.

Поради тоа, изборот на вредноститеи нивното спроведување се јасен, не -двосмислен показ за квалитетот наживотната етика. Избраните високивредности кои се реализираат го креваатвисоко општеството и службите во него,но ако се истакнуваат вредности, а нивникој не ги следи и тие немаат големовлијание, тогаш тоа се празни слики наеден идеал непочитуван и неприфатенод никого. Вредностите говорат за жи -вотот и определбата на луѓето. Кај ониекои напредуваат, вредностите се дел одживотниот процес, учествуваат во него,динамични се, се менуваат - пот тикну -вај ќи ги, всушност, и личностите на ак си -о лошка креација, на правилно дефи -нирање и редифинирање на вредностите,на нивно исполнување со содржина, нанивно мерење со постапувањата и оства -рувањата, на повторно степенување навредносната скала и на извлекувањенови вредности од оние веќе проверени ипродуктивни. Денес во светот е важноучењата за човековите права и се иниц -ира проширување на нивната листа и сл.Така, етиката е дел од прогресот. Меѓу -тоа, ако луѓето кон вредностите се

однесуваат арбитрарно, како нешто штоне е важно, што може, но не мора дапостои и да се следи, тогаш вредноститене учествуваат во градењето на животот,а моралот не е дел од живиот свет иреалниот живот. Во таквите општестваетиката не е дел од прогресот.

Поради тоа, денешното најголемо чо -веч ко сознание - кое е важно за секојалич ност, за секоја заедница, за секоепланирано дејствување, за секоја дејности секоја сфера од животот, е дека про -гресот на општеството и унапредувањетона личниот статус на неговите единкизависи од сообразните вредности иморал. Прогресот е крајната мера наквалитетот на животот и на животнатаетика во сегашните и во одредените оп -штества. Прогресот на живеењето и начовечкото однесување служи како ори -ентир кои вредности да се избираат иследат.

Во современата епоха се истакнуваатсоодветни вредности како израз наоколностите во кои живеат луѓето и нанивните дострели во историскиот раз -виток. Тие говорат за модерното време иза стремежите на луѓето денес. Таквивредности има во областа на личнотоживеење и однесување, во однесувањетокон природата, во односот кон другителуѓе, во работењето, во односите кон сителуѓе (општочовечки морал). Овие вред -ности сочинуваат систем, од луѓето сеочекува тие нив да ги прифаќаат и следати да се застапуваат за нивно ширење кајнивните блиски.

Во областа на личното живеење се оче -кува следните вредности да ги почитувасекој човек, да се придржува кон нив зада биде добра, морална и успешна лич -ност: ПРИСТОЈНОСТ - добро однесување,согласност на своето дејствување со пра -вилата на доброто постапување; РАЗУМ -НОСТ или рационалност - умно размис -лу вање и однесување, дејствување восогласност со умот, водење сметка за си -те аспекти на животот и за сите странина секое прашање; УМЕРЕНОСТ - др же њесредина, правење рамнотежа во сè, мудра



воздржаност, дејствување без претера -ност; КОРЕКТНОСТ - точно, ис правнооднесување, постапување според пропи -си те, онака како што се очекува да деј -ствува секоја личност (или личност ододредена струка и позиција), водењесметка за ставот на другиот, постапувањекое нема да повреди друг, однесувањеспоред нормите и прописите; ЧИСТОТА -телесна хигиена, душевна стабилност иморална чесност - водење сметка за из -гле дот, за своите чувствувања и страсти,за тоа постапките да бидат фини, имањеконтрола над себе, својот лик, своите по -сакувања и своите дејства, нивно насо -чување кон елеганција и добрина (вто -риот израз за чистотата е неизвал каност);СТАБИЛНОСТ - мирно однесува ње, пос -то јаност на намерите и постап ките, не -возбудување пред предизвиците и ед -накво однесување секогаш.

Бидејќи другиот човек е основенпредмет на човековата етичка мислаи дејствување, а луѓето живеат со луѓетои секој е постојано придружен од некојчовек, секој мора да води сметка залуѓето со кои доаѓа во контакт, со коиживее и работи, со кои соработува, градиисто општество, ја дели истата судбина исл. Секогаш се истакнува како мошневажна етичката порака на Исус Христос:ЉУБИ ГО БЛИЖНИОТ КАКО СЕБЕСИ!Луѓето се исти суштества како ние, имаатисти права, исти главни цели, исти ос -новни морални мисли и намери, иститешкотии и слични страдања. Наша об -врска е да ги прифаќаме луѓето и доброда се однесуваме кон нив, како кон блис -ките (секој кој ни е род или другар), такаисто и кон ближните (секој човек). Новиотопшт принцип гласи: Никогаш неповредувај никого, помогни секогашкога можеш (HURT NEVER, HELP EVER)!Најважните вредности во однос надругите луѓе се: РАЗБИРАЊЕ - имањечув ство за другиот, за неговите мисли,вредности и постапки, сфаќање на це ли -те и на намерите на другите, проникнува -ње во нив, изградба на согласност за нив,разбирањето претставува и спогодување

со другиот за некои вредности и норми,кои заедно ќе се почитуваат; ПОЧИТУ -ВАЊЕ - уважување, укажување чест не -кому, давање некому соодветно местошто го заслужува, однос кон некого сокој се истакнува неговата лична вредностили воопшто позицијата на човечкотосуштество, учтиво, културно однесување,внимателност кон другиот човек; ЕМПА -ТИЈА - имање чувство за другиот, сочув -ству вање, чувствување, сместување сосвоите чувства во состојбата и пробле -мите на другите луѓе, разбирање задругиот од наша страна, наше состра -дање со неговите тешкотии; ЉУБОВ -силна приврзаност, наклонетост коннекого со чисти емоции - во три видачувствени изрази: приврзаност за нешто,посветеност кон нешто, пријателство(старогрчки израз: филија), полова сим -па тија и привлечност (ерос), општа љубовза сите луѓе и сето човештво, посветеносткон правење општо добро (хел. агапе, лат.каритас - како христијанската љубов задоброто, за сите луѓе, насоченост за про -ште вање, помагање, цел добро да се из -градиме себе и да дејствуваме како бла -городна личност); ПОМОШ - давање какоморален став, овозможување полза занекого кому тоа му е потребно, олесну -вање на задачите и тешкотиите на дру -гите; ЛОЈАЛНОСТ - посветеност, приврза -ност кон некого, чесност во односитепомеѓу луѓето, пријателите, постарите ипомладите, помеѓу членовите на еднагрупа или работна организација, нивномеѓусебно почитување; ИСКРЕНОСТ -отвореност кон другиот, доследна висти -нитост, понудување на своите чувства иидеи за да се разбере нивната суштина,дела кои не се скришни; НЕПОВРЕ ДУ -ВАЊЕ - чување на другиот, неправењеникакви рани, ни телесни, ни душевни.

Човекот е социјално суштество, живеево општество, се раѓа, израснува, обучуваво општеството и за општествено живе -ење. Во општествениот живот се вклу -чува со сите свои дејствувања - со рабо -тата, со воспоставувањето друштво, соодносите со блиските и ближните, со



градењето семејство, со политичкото по вр -зување и одлучување, со својата заба ва,како и со многу други форми на за еднич -ката опстојба. Општеството му е потребнона човекот, зашто тоа му дава основниуслови за живеење. Во него тој ги реали -зира сите свои улоги, замисли, цели. Тојречиси ништо не може да ос тва ри што нее во врска со неговите заед ници - од нај -малечката (личното семеј ство), до најго -лемата во вид на сето чо вештво. Затоалуѓето се трудат да воспос тават добризаедници, кои ќе им соод ветствуваат и ќеим овозможуваат добро живеење, деј ству -вање и напредок. Такви се и вредноститекои ги изградуваат за добрата заедница -да има добри односи меѓу луѓето во неа, даима закон и ред во неа, а законскитепрописи да бидат со времени и добри, возаедницата да има услови за живеење,работење, напре дување, почитување, со -ра ботка, да се обезбедува заштита нанејзините члено ви и вкупни добри односиво неа, а посеб но помеѓу луѓето како лич -ности. Совре мените добри вредности зазаед ничкиот живот, кои придонесуваат заунапре ду вање на заедничкото живеење,се: ДО БРО ЖИВЕЕЊЕ - живот со квалитет,кој ја задоволува личноста, живеењеспоред современите вредности и стан -дарди, според сите добри и вредни дос -трели на човештвото; ЗАЕДНИЧКО ЖИ -ВЕЕЊЕ - споделување на условите, цели те,вред ностите, работата и остварува њата воживотот, градење заедница со луѓето коисе блиски и имаат слични цели; ДО ВЕР -БА - една од основните вред ности на за ед -ничката опстојба на луѓето - верба во не -кого или нешто, меѓусебно верува ње, уве -ре ност дека помеѓу луѓето владеат соглас -ност и чесност, слично на чув ство то напријателство и сигурност истовре мено (восовремената епоха се смета дека довер -бата треба да биде основна вред ност по -меѓу луѓето во новото столетие); ПОД -ДРШКА - поткрепа, давање мате ри јал на,стручна и морална помош, која им е по -требна на луѓето, зашто со тоа тие дозна -ваат дека некој мисли на нив, ги сака, им сенаоѓа кога треба или им по мага во

тешкотиите, своевидно покро вителство заближниот, ПРИЈАТЕЛСТВО - блискост сонекои луѓе, наклонетост кон некого (виддлабоко меѓусебно чувство), длабока повр -заност со емоции, судбини, живеење и деј -ност, вид длабоко почи ту вање помеѓулуѓето; БРАТСТВО - почиту вање на сителуѓе, желба сите луѓе да бидат блиски ипокажување дека има капацитети и силиза опфаќање на сите луѓе (со кои се спо -делуваат исти вред ности) со едно истоблиско чувство; СОЛИДАРНОСТ - заеднич -ко мислење, еднодушност, длабока повр за -ност на лу ѓето во мислите, целите и деј -ствувањето, заедничко обезбедување наинтересите, заемно обврзување и заед -ничко блиско дејствување да се реали -зираат исти цели.

Човештвото го сочинуваат сите луѓекои живееле досега во текот на ил јад -ниците години, сите бројни луѓе кои жи -веат денес и сите човечки суштества коиќе живеат во иднината. Човекот има чув -ство за човештвото во целост, како штоима чувство и на особената етичка вред -ност која се однесува на основниот добарквалитет на луѓето и е насочена кон до -брото за сите луѓе - се нарекува ЧО ВЕШ -ТИНА, како фини својства на чо вечкитесуштества и како нивно добро однесу -вање кон своите собраќа. Чо веш твото енајширока заедница за човекот, а чув -ството за човечкото единство е ре ал но.Човеш твото е составено од еднакви чо -веч ки суштества, кои имаат исти раз -бирања и проблеми, слични цели и пра -шања, тежок живот и вредни достигања.Добрите луѓе се сигурни во единството сосите луѓе, тие никому не посакуваат зло,туку добро, сакаат да се вклучат во тојединствен свет со своето дејствување и јабранат таа единствена егзистенција. Тоасе нарекува општочовечко мислење, аУНИВЕРЗАЛНАТА ЕТИКА е општа за си -те луѓе на светот, денес за прв пат сегради со најубави вредности од сите вре -миња и народи и со морални поуки однајмудрите и најдобрите личности. До -брата волја на луѓето и општочовечкитевредности се добри за етичкото чувство



на луѓето, а уште повеќе за заедничкиотживот, бидејќи придонесуваат за уна -предување на заедничкото живеење насите луѓе на Земјата: МИР - состојба безсудир и војна, која им е неопходна насветот и на луѓето, спогодување, соглас -ност да нема судири, а прашањата да серешаваат со барање решение, со попуш -тање, со наоѓање добар пат, одење коншироко спокојство (што е потребносекому на Земјата); РАЗБИРАЊЕ - ме ѓу -себно добро сфаќање на животот, целите,намерите и постапките, имање соглас -ност за заедничко живеење; ЖЕЛБА ЗАЕТИЧКО ОДНЕСУВАЊЕ како основа наморалот - почитување на силата на мо -ралот за човековото живеење, стремежна човекот за негово добро, правилно,чесно дејствување; НЕНАСИЛСТВО -мирно однесување, без сила и повре ду -вање, без принуда и притисок - тоа значиникого да не повредувам ни со мислите,ни со намерите, ни со зборовите, ни соделата (денес насилството се определуваи како неразбирање за страдањата надругите); ТОЛЕРАНЦИЈА - поднесување,трпеливост, сфаќање на другиот во не -говите разлики, разбирање на жи вотнитеразличности, нивно прифаќање и непро -тивење против нив; ПОМОШ - давањеподдршка на сите луѓе, олеснување назадачите и тешкотиите, поткрепа налуѓето во материјална, стручна, духовнаи морална смисла, согласување со доб -ри те намери и соработка при дејству -вањето.

Вредностите и нормите во работата иза работата спаѓаат во основните чо -вечки етички вредности. Луѓето нај -многу живеат во работата. Низ работата гообезбедуваат она што им е потребно,суштествено размислуваат за работе њетои постојано измислуваат нови про из води,апарати и методи за работата, во работатасоработуваат и се поврзуваат со другилуѓе, во работата се изразуваат најблискиврски и најдлабоки чувства помеѓу луѓето.Работната етика спаѓа во основнитеетички својства на човекот. Во неа сезборува за неговиот однос кон работата и

за нормите кои ги следи при работењето.Посебните, најзначајни ра ботни вред -ности, норми и постапки на луѓето сеследните: ЖЕЛБА ДА СЕ РА БОТИ - ос но -вен работен стремеж, кој све дочи заработната и животната етика на личноста,настојување да се вложува енергија воработата, да се прави она што треба и штодава резултати, да не се избегнуваатобврските; ТРУДОЉУБИ ВОСТ - работ -ливост, страст-љубов за ра ботењето ипосветеност на работата, лично активи -рање на личноста, нејзино прифаќање наработните должности; НАСТОЈЧИВОСТ -устременост кон целта, постојано це -лесообразно дејствување, неоткажу ва њеод замислената и зададе ната работнаобврска; АКТИВНОСТ - дејствување, вло -жување, работење, пот тик нување на сво -ите сили да се работи, постојано и преданоизвршување на задачите; АНГАЖИРА -НОСТ - вклученост во дејствување, зафа -ќање да се изврши обврската, вложувањесили кое се за бележува и истакнува;ИСПОЛНИТЕЛ НОСТ - извршување на об -врските со желба да се сторат, видливоприфаќање на должноста, работење сорадост и без откажување, небегање ододговорноста (што дава можност за пот -пирање врз таа личност во рабо тењето);ПРОФЕСИ ОНАЛ НОСТ - стручно дејству -вање во ра ботата со добро знаење и веш -тина, добра обука и посветеност на пра -вилното рабо тење, сериозност на струч -њакот при дејствувањето; СОРАБОТКА -заедничко извршување на работата, по -делба на работата за да се изврши полеснои да се добие подобар успех, помош прирабо тата, особено од колега, со кого седелат задачите, работното време и апа -рати и со кого се заеднички користа,резулта тите и успесите од работењето;КОЛЕГИ ЈАЛ НОСТ - чувство за единство иприја телство со соработниците, дру гар -ство со оние со кои се работи заедно,давање пред ност на оние со кои луѓето сепо врзани со работата.

Набројаните лични, меѓучовечки, ра -ботни, социјални и општочовечки вред -ности и норми (и постапките според нив)



се добри и си се допаѓаат. Нужно е сителуѓе да ги почитуваат, да ги одгледуваатво заедничкото живеење и да ги пре -порачуваат сите да ги следат - тоа есмислата на современата општа етика.Оние кои ги следат овие вредности сесме таат за вредни и добри личности, анивниот општочовечки морал се ис так -нува за пример. Спротивните вред ностине си се допаѓаат. Се препорачува да сеизбегнуваат. Личностите кои имаат так -ви негативни вредности се кри ти куваат,не се сакаат, им се препорачува да сеизменат и да прифатат правилни оп што -човечки вредности и постапки, дури и гиисклучуваат од друштвото или на соод -ветен начин морално (а поне когаш и со -цијално, правно и економски) ги каз -нуваат. Таквите личности пречат да севоспостави добар личен и социјален жи -вот. Негативните вредности ја нару шу -ваат стабилизацијата на општеството ина луѓето во него, на сето човештво, какои на самата личност која така не га тивносе однесува. Со тоа се оневоз можува ипрогресот како основна вред ност итенденција на совремието.

х х х

Нотарството е бележита јавна дејност- и како такво за него се важни и на не го -вите протагонисти треба да им се блискисите наведени општи современи етичкивредности. Јавните служби се зголему -ваат во модерните времиња, дури речисисите видови дејности се такви (без огледдали станува збор за државна, локално-регионална или приватна активност). Тоапокажува какви промени се имаат слу -чено во човештвото. Како и општествотои клучните елементи во него, јавнитеслужби исто така имаат големо соци јал -но значење. За нив, како и за целотоопштество, етиката е нивни неотстран -лив аспект.

Видовите јавни служби јасно ја пока -жу ваат нивната супстанцијална образло -же ност од конкретните потреби на лу ѓе -то. Постојат духовни, културни, заштитни,

информативни, комуникациски, непо -сред но услужни служби. Духовни северските, воспитно-образовните, идео -лош ките. Културните служби се занима -ва ат со сознанијата, забавата, украсу ва -њето, градењето, чувањето на традици -ите. Кај заштитните служби станува зборза широкиот спектар на здравствени,прехранбени, хигиенски, полициски, во -ени прашања. Информативните службисе матични, известувачки и медиски.Комуникациските служби овозможуваатмеѓусебно поврзување на луѓето и транс -порт. Посебен вид се оние служби коидиректно им прават услуги на гра ѓанитево организацијата на нивната секојднев -на живејачка. Сите овие служби се неоп -ходни за сите луѓе и за секој граѓанинпосебно - зашто нивна цел е да обезбе -дуваат добар живот за секој граѓанин иред во целата заедница.

Од етичка гледна точка е значајно штојавната служба не може да биде нега тив -но етички настроена (освен во општес -твата со негативна социјална, политичкаили расистичка насоченост), бидејќи едејствување востановено за успешноспроведување на сообразни и потребниживотни задачи. Целите на јавната служ -ба не се самостојни, туку посредни и мо -рални - пред сè, доброто на општес твото ина неговите луѓе. Нејзината етичка мера есомерувањето на извршу ва њето (т.е.обемот и квалитетот на извршу вањето)на целите за корист на личнос тите надвород составот на јавната служ ба.

Затоа јавната служба има етичкадоблест на голема потреба за граѓаните иза општеството и затоа се бара таа функ -цијата да ја извршува со полн капацитети што подобро, онака како што е пред -видено со нејзините основачки акти (напр. Закон за нотаријатот, 2007). Но јавнатаслужба нема цел да извршува нешто посебе, таа е во функција на достигнувањена животните, социјалните и етичкитевредности на општеството чијшто е дел иеден е од лостовите на функциони рањетои прогресот. Доброто извршување најавната служба, се разбира, предизвикува



афирмација и пофалба, дури и восхи -тување (од нејзините граѓани или одлуѓето од другите општества), но таа недобива за тоа позитивни етички оценки,бидејќи позитивноста на нејзинатафункција е претпоставка на нејзинатаегзистенција. Својата вредност службатаја транспонира врз валидноста на оп -штес твото за чија цел е замислена ипостои.

Но, спротивно, доколку јавната службаима пропусти и не дејствува правилно икорисно, врз неа паѓа одиумот на не -гативна етичка оценка. Ова го намалуваугледот на службата сè додека не сепокачи нивото на квалитетот на неј зи -ното дејствување од онаа страна напозитивноста, кога таа се здобива сонормална позиција на замислената до -бродетел, придружено со непотреб ностаод етичка позитивна оценка.

Истото се однесува и на улогата иместото на одделните личости во рам -ките на јавната служба. Се разбира, какозначајни граѓани, правници, во нашиотслучај нотари, тие имаат углед помеѓусвоите сограѓани, бидејќи дејствуваат воопределен социјален простор и ситеграѓани од тоа место ги познаваат иценат како интелектуалци и личности.Меѓутоа, тие всушност не се мерат воврска за службата според нивните етич -ки квалитети (карактер, настојчи вост,личен морал...) сè додека добро ги испол -нуваат своите задачи. Тоа е дадено сопроекцијата на службата, во која замис -лените функции се поврзани со прет -поставеното дејствување на луѓето и сонивните очекувани квалитети. Проек ти -раната слика на јавната служба е основана нејзината етичка слика и оваа невлијае врз позитивното санкциони рањесè додека службата функционира назадоволителен начин.

Тоа е така затоа што смислата на јав -ната служба е извршување на долж -носта. Должноста е етичка категорија нанеприкосновена обврзност, каде штонејзиното поставување и исполнување евисока цел и апсолутна човечка задача,

кои не може да се нарушат со некаквидруги морални инспирации, бидејќидолж носта е позначајна од секоја другаетичка пројава и мора да биде спро -ведена без сомневање, одложување илискусување на дејството во обемот и воквалитетот.

Должноста е една од најважните фор -ми на етичката идеја и реалност, един -ствен морален принцип, неотстапен иапсолутен, кој бара само свое извршу -вање, а дава и обезбедува стабиленживот, заедница и етика, а најнапред заличноста морална самосатисфакција.Имануел Кант должноста ја опиша какоглавна и единствена смисла на етичкото.Во идејата на должноста и на нејзинотонезаобиколно исполнување се обеди -нуваат автономијата на моралот, слобо -дата на волјата која го избира најдоброто,моралниот квалитет на личностите коисе стремат кон совршенство, духот намоќното граѓанство како аристократијана моралот, т.е. смислата на животот и надејствувањето на граѓаните (кои насветската сцена ја сменија аристократи -јата, која својата доблест ја оправдувашесо раѓањето), а за таква висока позицијасекој граѓанин мора сам лично да сеизбори.

Јавните задачи мора да бидат испол -нувани безусловно, навремено, квали тет -но, тоа е целта на етиката на должноста,која во правото и во нотарството иманајвисок приоритет. Римскиот писателМенандар велел дека човек не треба да сегрижи за туѓите работи, туку секогаш даго прави она што е должен да го прави.Според Кант, „должноста е безусловнанужност на дејствувањето“. Тоа се ка -рактеристики на јавната служба. Во неаживотот е сплотен со извршувањето наработата, а највисока доблест е прет -поставеното коректно однесување конлуѓето и исполнување на стручнитеобврски, бидејќи последиците за другителуѓе непосредно извираат од самиотсубјект на етичките постапки, па тие неможат да се надоместат со нешто друго(за јавните служби изработив специјална



студија „Етика на јавната служба“ и„Етички нормативен систем на јавнатаслужба“, 1998/99).

Строгата должност е смислата на јав -ната дејност, насочена кон обез бе дувањепродукти и услуги во совреме ните го ле -ми и комплексни општества. Таквитеслужби сега им се неопходни, бидејќибез нив нема сигурен и добро обезбеденживот, таква е суштината и на нотар -ството. Почитувањето и истакнува њетона етиката на должноста обезбе дуваеден стабилизиран свет и оства рувањесре дени односи во коишто секој ја из вр -шува на најдобар начин својата долж -ност, за да им биде на сите нор мално, ус -пешно и добро.

Демократичноста на светот не се со -гледува само од бројноста на гласа чите,туку и од постоењето, добрата орга ни -зираност, отвореноста и квали тетот наработата на јавните служби. Задовол -ство то на граѓаните од нив е мера на де -мо кратијата во нивното општество каконивно чувство. Така е и со нотар ствотокако јавна активност во служба на пра -вото и, пошироко, на етиката на соци -јалното однесување.

х х х

Етиката и правото дојдоа до врвот начовечката размисла и активност восовремените случувања и настојувања воживотот на луѓето. Етиката стана нај важ -на научна дисциплина во еден разне -битен природен, духовен и соци јаленсвет. Правото повторно е водечка дисци -плина во едно општество со особенисоцијални тенденции и форми, каквишто се: човекови права, граѓанско оп -штество, правна држава и парла мен -тарна демократија (види за тоа во сту -дијата „Етиката и правото“, воведен текстза собирот на правниците, 2002).

Етиката и правото имаат долг заед -нички близок помин. Нивната повр -заност е толку голема, што понекогаш ине се разликуваат. Етиката и правотоимаат реален меѓусебен трансфер на

своите вредности. Во одделни периоди иза одделни пројави моралните вредностисе придобиваат со силно, дури незаоби -колно социјално-правно наметнување,како што и правните нормативи најчестоимаат смисла и значење и на мораленрегулатив. Постојат разни согледби занивните меѓусебни влијанија.

Етиката се однесува на сознанието завредноста на животот и на моралнитевредности и норми сфатени како особениисправни и нужни цели кои сакаат да сепостигнат во човековиот живот и воодносите помеѓу луѓето. Содржина наетиката е разликата меѓу доброто и зло -то, кои како вредности не се совпаѓаат исе интерферираат. Изборот на добротонаспроти злото и следењето на доброто иизбегнувањето на злото се основнизадачи во етичката сфера. Етичката лич -ност се карактеризира според овие избо -ри и постапувања.

Правото се однесува на легисла тив -ните вредности и норми сфатени какоизраз на сфаќањето на праведноста воживотот и во соодветната социјалназаедница. И правото изразува особеницели кои треба да бидат реализирани низчовековото однесување и во односитемеѓу луѓето. Неговите разликувања сеоднесуваат на правото и неправото, пра-вилното и неправилното, исправното инеисправното, кои се израз на основнатадистинкција меѓу доброто и злото, ноимаат посебно образложение и зададе -ност.

Од ова аксиолошко рамниште, етичка -та и правната сфера се многу блиски,објаснувањето поаѓа од исти духовни ипсихолошки основи и слични човечкицели, а непосредно се согледува и нивна -та сличност и суштествено проникнува -ње. Од антрополошко рамниште, нивнитеразлики се поголеми, бидејќи моралот сејавил далеку пред правото, со првотоосмислување на живеењето кај луѓето исо првите пројави на нормирање наодносите меѓу луѓето, а правото се јавувакако совршен механизам на меѓучовеч -ката комуникација и на човечкото



дејствување. Од социјално рамниште,пак, нивната вредност и улогата се достаразлични, де една де друга сфера еповажна и поистакната, во зависност одразбирањето на заедницата и на неј -зините раководители (на доминант ниотслој во заедницата) за човечките обврскии од ригидноста на настојувањето одно -сите во заедницата да бидат поуредениили полиберални. Најголема разликапомеѓу етиката и правото се согледувакога се поаѓа од нивните посебни пој -довни позиции и становишта, кога ети -ката се смета за автентична духовна сфе -ра, а правото за објективна социјалнакатегорија. Во тој случај дури може и дане се испитуваат меѓусебните врски и дасе смета дека ги нема или дека тие не севажни, а областа каде тие реално сесовпаѓаат да биде согледувана реду -цирано, т.е. само од едно или од другостановиште. Но, сепак не може да се пре -небрегне блиската идејна, вредносна иструктурална врска меѓу правото иетиката.

Основната традиционална разликамеѓу етиката и правото е во начинот наимплементација на вредностите, т.е. восуштината, типот и апсолутизацијата нанормираноста. Етиката преферира ав -тономија - самоопределување, слобод ноизбирање и следење на вредностите и нанормите. Правото ја избира хетеро но -мијата - определување и намет ну вањена вредностите и нормите. Основата наетичката автономија ја изразува сфаќа -њето дека не е можно да се оценува деј -ствувањето на некого кој слободно не гиизбрал постапките. Срцевината на прав -ната хетерономија е содржана во ставотза нужноста на следење на правнитеодредби (закони) и тогаш кога не сесогласуваме со нив и не ни се допаѓаат.

Всушност, етиката не е толку автоном -на, највлијателните етички правила воисторијата во форма на Десетте Божјизаповеди се хетерономни - дадени му седиректно на Мојсеј и се обврзни. Најчестоистакнуваното и најтрајно етичко учењево западниот свет - она за должноста од

државникот, правник и етичар МаркТулиј Кикерон (кој го создал зборотморал), духовно и воспитно е хетеро ном -но. Најголемиот апологет на автономија -та на волјата како услов за етика,Имануел Кант, обврзноста на моралниотзакон ја поставува како највисоко пра -вило на човековото живеење. Правотоисто така не е само хетерономно. Речисинема посовремен правен систем кој непредвидува механизми за негова измена.Во денешните различни настојувања засамоуправа исто така се изразува духотна автономијата на личноста и на лич -ностите во заедницата.

Можеби е најточно кантијанскоторазликување дека етиката се однесувана безусловната, а правото на условнатанормативна активност. Етиката би билаградење и следење на идеалите, дејству -вање според вредностите, а правотоградење и следење на прописите, дејству -вање од нужда. Во моралот се дејствуваод своја интенција и со слободна одлука,во правната сфера со притисок и оджелба да се сочува социјалниот инте -гритет, положбата, да се реализираатсоодветните ревандикации и ред и лич -носта да не си се нанесе штета од она штое посилно од неа. Исто така, правото иетиката имаат различни санкции и тоатреба да биде основа за разликувањетопомеѓу нив. Правото е поорганизирано, аморалот послободен во санкциони ра -њето. Меѓутоа, структурата и содржинатана санкционирањето се воопшто посло -жени одошто навидум изгледаат - такашто во првиот случај правно-државнитесанкции, а во вториот случај совеста иособените видови истакнување и не -гирање, иако посочуваат некоја видливаразлика, повеќе зборуваат за суштес -твената сличност меѓу двете сфери,отколку за нивната различност.

Нужноста за користење на нотарскитеуслуги на граѓаните и должноста закоректно извршување на нотарскатадејност од страна на правниците-нотариукажуваат дека правото и моралот имаат(барем) делумно иста содржина, дека тие



често им пропишуваат исто однесувањена луѓето. Тоа е поврзано во објасну -вањето на улогата и задачите на нота -рите во социјалните услови и животнатаактивност на граѓаните.

Казуистиката на барањето на но тар -ски услуги и на вршењето на нотарскатапрофесија ги поврзуваат во едно правно-етичките аспекти на нотарската служба.

х х х

Нотарската служба одбележува 15-годишнина од своето постоење во РМ.Тоа е доволен период за согледување насуштината и на основните идеи наорганизацијата на оваа служба, како ина реалноста на нејзината дејност, по -треба и остварувања.

Во етичка смисла, таа постои и работи,извршувајќи значајни задачи на уредува -њето на јавните услуги за граѓаните, аразвиена е според планираната концеп -ција секој уред да соодветствува напросторот од 20.000 граѓани. Просторноуредите се разместени рамносилно, има170 обучени нотари и доста нивни помош -ници и млади идни кадри, развиени сепросториите за дејност, техничките сред -ства и документацијата, има соработкапомеѓу колегите како што е предвиденоитн.

Забележани се кај нас случаи на по -вреда на нотарските правила зарадинеправилни добивки, но системот се из -бори со нив (не сум квалификуван да оце -нувам што е решено и дали тоа е до бро занотарската практика, но не се раз вијанатамошни големи афери, што ука жувадека нотарите и државата ја кон тро - лираат ситуацијата).

Развиена е работата на Нотарскатакомора и нотарите учествуваат во неј -зината работа, како што се истакнува водокументите.

Изработен е Кодексот на профе сио -налната етика на нотарите (2002), со кој серегулирани основните должности и на -чинот на однесување на нотарите.

х х х

Професионална етиката е една однајзначајните форми на моралот, битнаи за правилно извршување на задачитево соодветниот занает/служба, а истотака и за севкупниот морален систем воедна заедница. Тоа е така затоа што ра -ботењето е суштина на човекот - основаза човековата егзистенција и база заповрзување со другите луѓе во заедница,како и еден од најзначајните елементиза оценка на личноста за нејзинитеживотни погледи и настојувања (за овиепрашања види во мојата книга „Профе -сионална етика“, 2012, со примери напрофесионален морал во разни занаети).

Во заедницата нејзините членови гоорганизираат животот и дејствувањето,комуницираат и си помагаат, размену -ваат идеи, труд и производи, разговараати се договараат што и како да прават итн.Заедницата се строи врз начелата на за -емност, соработка и разбирање, а не врзегоистички цели и нетолеранција, заштоваквите тенденции ја разградуваат или јауништуваат можноста за нејзино консти -туирање.

Како израз на развојот на трудот,луѓето имаат професија, која произлегу -ва од нивните знаења и вештини, кои гиучат долго, за тоа се подготвуваат однајмладите години, искористувајќи гипознавањата на претходните генерациии новите откритија на науката, социјал -ниот развиток и техниката.

Работата не им овозможува на луѓетосамо да дојдат до средства за живејачка,туку им ја создава и нивната позиција возаедницата и го дефинира нивниот уг -лед, а ги поврзува во специфични про -фесионални врски со оние кои работатслична работа или со кои соработуваат.Со моралот луѓето изразуваат што еколективно и индивидуално мислат штое добро, а што зло, а во областа на работе -њето тој се изразува и како профе си -онален морал, кој нè учи зошто треба дасе работи, како треба да се извршуваработата, какви треба да се односите



помеѓу луѓето во процесот на работењето(како помеѓу оние кои работат сличнаработа, така и помеѓу тие со иста про фе -сија и другите луѓе, на кои им е потребнонивното работење). Уште многу другичовечки, психички, социјални, економскии посебни технички аспекти изразувапрофесионалната етика, која, со работ -ниот морал, говори за мошне значајнитестрани на општочовечкото однесување,за разбирањето на животот, за начинитена неговото успешно градење.

Работата и професиите, како и човеч -кото живеење, кои се спроведуваат возаедница, се проникнати со комуни ка -ција. Станува збор за антрополошки фактна поврзувањето и на меѓусебното ин -формирање на луѓето, што најнапредозначува поврзување-создавање заедни -ца (Ние) од нејзините членови какоединки (низа Јас), а потоа и како луѓетонатаму меѓусебно се поврзуваат соразмена на сознанијата, визиите, целите,намерите, мислите... Затоа комуникаци -јата е еден од битните фактори на чо -вечката суштина и опстојба, во неачовекот со другите разменува идеи,духовни изблици - сфаќања, желби, стре -межи, копнежи, пораки и таа е нужна заопстојувањето на човекот, ги изразувачовековите суштествени определби иквалитети, разбирањето за себе и задругите и за тоа како се определил да јагради заедницата (класичниот моралензакон гласи дека ќе се добие она што севложува и дека секому му следува онакакако што се определил и според она штого дава). Затоа во современата етика ипсихологија меѓу најинтересните сепрашањата на работењето, на правил -ното извршување на професијата, наодносите во работењето - исто како и накомуникацијата помеѓу членовите назаедницата, а и на членовите на еднапрофесија меѓу себе и на нивната кому -никација со другите членови на заедни -цата.

Тоа се изразува и низ особенатапотреба од соработка на припадницитена една професија, кои имаат слично

образование, цели и задачи, па сочину -ваат особен сојуз/врска/малечка заедни -ца во рамките на општеството какопоголема. Тоа тело на еднозначни дејциим дава на неговите членови една специ -фична социјална и етичка карактерис -тика - тие се КОЛЕГИ, работат истаработа, имаат исти знаења и вештини,изразуваат исти работни цели и извр -шуваат слични задачи, следат истиморални норми, комуницираат на сличенначин (имаат и свој специфичен јазик итехнички термини), споделуваат судбина,соработуваат и градат солидарност иостануваат во врска сè додека во широ-ката заедница учествуваат во таа особенаработа. Тоа ја определува нивната место -по ложба, нивниот морал, стремежи иначини на нивното поврзување, ја отвораи олеснува нивната меѓусебна комуни -кација и на сличен начин ги поставуваво комуникација со другите делови наопштеството.

Нотарството е една значајна профе -сија, бидејќи извршува важна човечкафункција - уредување на личните и ко -лективните документи на граѓаните,овозможување да се направи ред во одно-сите во граѓанскиот свет, давање мож -ност да се изразат желбата и иниција -тивата на секој член на општеството,правење разни видови договори итн. Затоа нотарите се опремени со знаење,научени вештини, професија и другистручни (правни, како и економски и др.)сознанија, застапуваат сличен поглед засветот, имаат изградени социјални ста -вови, чии се значајни спроведувачи воедна сфера од граѓанското живеење,треба да имаат и да изградат самосвест исвест за својата професија и улога восуредувањето на животните прашања возаедницата и имаат свој морал и од -говорности, кои се поврзани со профе -сијата и задачите кои треба да ги из -вршуваат. Тоа од нотарите прави мошнезначајна и интересна профе сионалназаедница, чии карактеристики и прин -ципи се значајни за целата заедница, а,секако, посебно за извршувањето на



предвидените обврски и задачи вонотарската служба.

Нотарската заедница е мошне важна иистакната во граѓанското општеството.Таа има и цивилизациска улога, за об -разование на граѓаните за извршувањена своите граѓански задачи, а истовре -мено се оформува во значајна заедницана луѓе со иста важна професија. Таква епозицијата на секој нотарски уред восвојата локална-регионална заедница,како и на обединетите нотарски дејци-комора во целото општество. Новотоопштество на слободни единки го пос -тавува нотарството на високо место восвоите рамки, зашто задоволува суш -тествени интереси и на заедницата и награѓаните во неа, кое може да се про -ширува и на странски домени. Станувазбор за една реално мошне значајна јавнаслужба.

Професионалната етика на нотарите еистовремено и деонтологија и извод одопштата граѓанска етика и збир нанајзначајни правила за службата. Тоа екарактеристика на сите морални пра -вилници (кодекси) на некоја професија.Се истакнува:

- што и како задолжително треба дапостапува нотарот во својата службакако личност и стручњак и како дос -ледно, одговорно и доблесно треба да јаобавува дејноста (хел. деон = должност);

- потоа се укажува како нотарот требада се однесува како личност со одреденапозиција во општеството, со одреденовисоко знаење, со одговорна долност икако застапник на највисоките социјалнии општочовечки вредности;

- исто така, се објаснуваат и потцрту ва -ат најзначајните работни и деловни пос -тапки кои нотарот треба да ги изведува -иако станува збор за технички прописи(кои понекогаш, тоа го покажа уште Кант,се поостри од другите дејства), тие налозисе престоруваат во своевидни моралнинорми, незаобиколни за извршување, ус -лов за валидноста на нотарското дејство.

Всушност, во професионалната етикасите вредности и цели најнапред се

олицетворуваат во работната етика,бидејќи професионалната дејност е осо -бен вид работа. Во професионалнатаодносно работната етика се говори заличниот (но и за социјалниот и за поши -рокиот определен професионален) ставкон работата и за последиците кои сле -дуваат од правилното работење или, пак,од недоброто извршување на долж -ностите. Се разбира најважни вредностисе работливоста, лојалноста, грижата,внимателноста кон странките, задачитеи кон колегите. Всушност, работ на -та/професионалната етика сочинува целсистем од вредности, со многу аспекти:добра замисла и успешна организацијана дејствувањето, исполнителност надолжноста, брзина на акцијата, точност,прецизност, квалитет на делото, благо -при јатност при комуникацијата, толе -рант ност кон барањата од граѓаните-странките и колегите, правилен односкон корисниците и колегите, нагласенопочитување на нивната личност, јаснаситуација за сите во службените односипри овие дејства.

Етичката оценка за секоја личностзависи од начинот, посветеноста, брзи -ната и квалитетот на извршувањето назадачите. Тоа е уште поистакнато во про -фе сионалната етика/деонтологијата. Ва -жен е коректниот однос спрема зада чите,спрема корисниците на услугите и соколегите - тоа не е само етика, тоа е исмисла на нивната комуникација, којапред сè е насочена кон добивање добаррезултат од дејноста и востановувањедобри односи во зедницата. Така етикатаи комуникацијата се обединуваат воединствено професионално-морално јад -ро. За тоа голема улога играаат свој стватана професионалците, во нашиот случајнотарите, како основен фактор на гра -ѓанската правна служба.

Тие својства сочинуваат сложен сис -тем на психички, епистемолошки, профе -сионални, морални и лични карактерис -тики.

Меѓу професионалните квалитети нанотарот спаѓаат (како што истакнува во



својата студија францускиот стручњакпрофесорот Жил Рузе, автор на „Прин -ципите на нотарската етика“, 1999 г., кој исамиот бил нотар, а сега е професор наПравниот факултет во Бордо, во еднастудиија - резиме на неговите погледи,2011) знаењата, сфаќањето и спроведу -вањето на одговорноста на нотарот, сфа -ќа њето и спроведувањето на активизмотво нотарската дејност, аспектите наорганизирањето и правилното спроведу -вање на нотарската служба, особенитеетички својства неопходни при изведу -вањето на нотарската дејност и евентуал -ните лични својства, кои се пројавуваатво личноста на наставникот како носителна особена социјално-правна дејност.Нотарот е битен елемент на социјално-правно-економскиот систем, па од него -вите квалитети, работа и однесувањезависи организирањето на нотарскатаработа и заедница составена од сличнипрофесионалци, туку и пошироко редотво граѓанското општество.

Можат да се набројат бројни личнипрофесионални својства, дострели иангажирање на нотарот како суштественфактор на нотарскиот правен и органи -зациски успех во заедницата. Во сфератана знаењето тоа се стручност и вештини,образованост и информираност; во сфе -рата на одговорноста - одговорност какосвест за задачите и на својата положбакако деец, посебна морална одговорностза своите дела и постапки; објективност;принципиелност; совесност; на полето наангажманот важни се вредностите ра-ботливост и ангажираност како волја дасе работи и да се посвети многу време иенергија на работењето (кое е регулираносо прописи, но бара солидно стандарднооднесување и работење на уредот); восферата на организираноста (која е ва -жен фактор на одговорните интелекту-алци) се вредностите способност за ор-ганизирање и за добивање ефикасен си-стем; реалистичност и систематичност:за комуникативноста на личноста севажни љубезноста, учтивоста, комуни-кативноста (како разговорност, радо ка-

жување на своите совети, слушање надругиот, достапност; вештина за оп-штење и разбирање со луѓето) и тактич-ност, внимавање на однесувањето како иво односите кон луѓето; за личните свој -ства се битни стимулативност (поттик-нување за извршување, за забрзување наизвршувањето), амбициозност; елоквент-ност, красноречивост; инвентивност; кре -ативност, творечко пристапување и почи-тување, заслужување на почитува ње иуглед.

Етичките квалитети ги изразуваатморалните својства на нотарот како одго -ворна личност во правно-економ скиотграѓански процес. Како етички квалитетина нотатрот суштествени се: сериозно-ста, добрината; добродушеноста; искре-носта, доследно почитување на вистини-тоста; коректноста, скромноста; хумано-ста и, секако, чесноста како основна чо-вечка и професионална вредност. Приоднесувањето со клиентите и со колегитеважни морални квалитети се: доверли-вост, уживање на доверба, својство наличноста на која може да ѝ се верува, одкоја не се очекува изневерување; до-стоинство; лична култура, воспитаност,ци вилизираност; пристојност, ненамет-ливо, коректно и префинето постапу-вање, воздржаност во постапките, угла-деност; работливост, исполнителност; то-лерантност, трпеливост, поднесувањетуѓо мислење, верување или погледи, не-употребување насилство во никаква фор -ма (ниту како притисок, ниту како мани-пулација, ниту како незаинтересираностза позицијата на странката или колегата),а исто така толерантност при застапува-њето и ширењето на своите ставови;услужност без многу молби и барање, на-строеност да им се најде на другите. Одличните психички и морални својства сенајважни: алтруизам, мислење на дру-гите, несебичност; вредност, имање ква-литети, со оценка дека станува збор задобра личноста која заслужува почит;истрајност, издржливост, непоколебли-вост; учтивост, внимателеност; чувстви-телност, имање способност за позитивно



емоционално доживување; смиреност;чувство на пријателство кон луѓето и не-гово покажување, како и чувство на брат-ство помеѓу колегите - специјален односпомеѓу луѓето од истата струка.

Така би изгледале (според едно де-тално истражување на нотарската етика)бројните, неопходните професионални иетички карактеристики на нотарот. Тоане се својства на некој совршен нотар, нонормални квалитети на оние кои го одб-рале нотарскиот занает, кој бара учени,изградени, загрижени, пријатни и за-интересирани личности.

Меѓусебните односи помеѓу нотаритепрвин се колегијални, треба да го изразу-ваат нивното достоинство како дејци ододредена важна област. Тие треба да секултурни како што им прилега на инте -лектуалци и творци во една сфера (а ивоспитувачи на кандидатите за стру -ката). Тука нема место за злоба и завист,самоконтролата е претпоставен мораленфактор на образованите личности, кон -фликтите се избегнуваат со вештинатана учени луѓе со развиен морал, конку -ренцијата не се случува на ниедно поле -ос вен во суетата, која е најлошо ка рак -терно својство за еден граѓанин и инте -лектуалец (затоа е умно предвидено полена дејство на секој нотар, не слободна имаркетиншка конкуренција). Нема на -сил ство помеѓу нотарите, впрочем наси -лието е најзабранета ориентација восовремената етика (во целиот свет - зашто говори Универзалната етика). Дос -тоин ството и скромноста се одлики нанотарите (нотарските уреди се суредени,но не луксузни простори, едноставностана градбите и на опремата е општ случај,а карактеристични се релативно нискитепримања), затоа скромноста на нотаритее доблест во нивното однесување и во од-носите со колегите.

Умните се грижат за моралот и за до -брите односи - само тоа ги води луѓетокон успех. А во нотарството постои самозаеднички успех и успех на секого споредсвојата работа. Така се гледа дека лич -носта е важен фактор на постоењето и

унапредувањето на нотарската работа,бидејќи и заедницата се гради од ори ен -тацијата и дејноста на нејзините лич -ности, што повратно дејствува врз нејзи -ните членови со позитивно возвраќањеза нивното правилно однесување, профе -сионално работење и човештина (разбра -на како комплекс од позитивни моралнивредности и професионално однесување).

х х х

Општата содржина на професионал -на та етика се доближува и совпаѓа соопштите морални цели, вредности инорми. Всушност, таа претставува приме -на на етичките принципи и вредности воедна специјална работна сфера, во која сеоцртуваат и начелата.

Како израз на универзалното етичкораздвижување, сè повеќе се регулираат исе санкционираат етичките аспекти напрофесионалното дејствување во оддел -на дејност или во посебна фирма. Сеизработуваат и се следат кодекси наоднесувањето на деловните луѓе, на ра -ководните личности, на стручњаците, насоработниците, на работниците, како иво управувањето, продажбата, вкуп нитеправни и економски релации и сл. Тоа сеначела за постапувањето на учесницитево современите социјални процеси (нај -ста риот професионален етички кодекс еХипократовата заклетва на лекарите,која со слични начела важи и се спро -ведува повеќе од 2000 години).

Денес сите дејности/организа ци и/здру -женија и 70 отсто од големите фирми восветот имаат етички кодекси, во кои сеобјаснуваат кои се начелата со кои тиепристапуват кон работењето, кои се сле -дат во активностите и според кои деј -ствениците од таа област се раководатво односите со партнерите и со колегите.Истовремено, во многу фирми и здруже -нија се поставени етички ментори (често,постари уважени службеници) или етич -ки комитети, кои даваат објаснување заетичките начела на фирмата и друш -твото, или им помагаат на дејствениците



кога имаат некои морални дилеми, илиги толкуваат делата со кои се нарушенипоставените етички принципи. Бидејќикодексите ја имаат општата улога наморален светилник, денес се смета декаво нив се дадени општи начела, кои требада ги знае секој вработен во здружениетоили фирмата, за да му е позната насокатана етичкото однесување при работењето.Во некои друштва или фирми новитевработувања и примања во членство сеправат од луѓе за кои се бара да имаатодредени етички својства и кои ги при -фаќаат однапред моралните и про фе -сионалните вредности и насоки изнесениво начелата на здружението и фирмата.При приемот, се испитува и етичкиотхабитус на личноста.

Се смета дека етичките правила сеоние конкретни норми кои секој обврз -но треба да ги извршува како член наздру жението или на фирмата.

Во разни упатства се говори да не сеправи ништо што за што дејственикот нее сигурен дека е конструктивно и дека ѝпомага на државата и на животнатасредина. На клиентот треба да му се по -могне само ако дејственикот е сигурендека клиентот има потреба или користод бараното. Се инсистира стручњакотда согледа дали клиентот добро ја раз -брал можната корист од производот илиуслугата, така што тој навистина да годобие она што сте го очекувале. Се барада се поразговара со клиентот и да бидеупатен во сите предимства на баранатауслугата. Недостатоците не смеат да сепремолчуваат. Дадените ветувања требазадолжително да се одржуваат, заштолуѓето треба да имаат доверба во струч -њакот. Службената тајна треба обврзнода се чува, за информациите што се до -биени од клиентите не смее да се зборувапред трети лица за да не го засегне кли -ен тот и не смее да се искористува за лич -на корист. Се наложува лојално однесу -вање во струката и кон колегите. Сеистакнува принципот: „Не смее да сезаборава дека долгорочниот успех зави -си од чувањето на вашето добро име и

чест. Тие се поважни од парите. Добротоиме на вашата дејност или фирма и навашите клиенти се исто толку важниколку и вашето сопствено добро име“.

Некои од кодексите имаат лична нотана задачи кои здружението или фирматаси ги поставуваат како своја цел предголемите предизвици во современиотсвет. За значењето на оваа идејна и етич -ка определба, Томас Вотсон, раководителна една од најголемите светски компа -нии ИБМ (IBM) (со преку 360.000 вра -ботени), има кажано дека филозофијатана една организација има многу повеќеврска со нејзините дострели, отколкутехнолошките или економските ресурси,организациската структура, иновациитеи временската рамка. Тој самиот го ис -так нува првиот принцип на оваа исклу -чи телно успешна и важна компанијакако наше почитување за поединецот.

Фирмата за висока технологија Диги -тал изјавува: „Нашата цел не е растење.Нашата цел е да бидеме квалитетна ор -гани зација и квалитетно да ја извршу -ваме работата, што значи да бидеме гор -ди на нашата работа и на нашите про -изводи. Ако постигнеме квалитет, расте -њето ќе дојде како резултат“.

Меѓу принципите на философијата иетиката на работењето на прочуенатафирма Елсвик спаѓаат нормите: „Клиен -тот го обезбедува нашето постоење“, „До -волно добар е само највисокиот квали -тет“, „Нашата цел е да бидеме етична ком -па нија“, „Ние сакаме денес да го правимеона што другите ќе го прават утре“.

Така, на различни начини, но еднона -соч но во смисла на етичката стабилности оправданост, се изградуваат совреме -ните етички стандарди на професионал -ното однесување. Сите тие вредности инорми треба да бидат добро осмислени ипроверени, зашто се однесуваат на еднареална сфера, која бара реалистичен од -нос и вистинско дејствување.

Во текстот за професионалниот морал(во нашата книга „Како да се биде добар“),укажуваме дека покрај посебните нормина однесување во одделните области и



случаи, или како лични норми на некојпрофесионалец или фирма, можат да сеистакнат следните општи норми напрофесионалнатата етика:

Сите општи етички норми во живототважат и во деловните односи, каде штоуште се засилени со асполутната одго -ворност за извршување на договоренотои со почитување на заработеното (какоизвор на живејачката);

Оној со кого соработуваш како дело -вен партнер или како соработник воработата ти е најблизок во тој миг одживотот и кон него однесувај се со почит,кооперативност и животна заинтереси -ра ност;

Своите деловни и вкупни економски ичовечки интереси најдобро се чуваат сонастојчивост, чесност, работливост идобро извршување на работата!

Секој човек може да си изгради својсистем на професионално етичко однесу -вање, затоа што е работник, а дејству -вањето во некој занает/професија, прекуправење производ или давање на некојауслуга, заедно со тоа што е придонес конекономското постоење и развиток на све -тот, истовремено го ослободува да бидеградител на професионалната ети ка какосуштествен начин на деј ству вање и од не -сување во една значајна животна сфера.

УНЕСКО ги постави овие основни целиза да се најдат во подготвениот етичкикодекс (кои се прват насекаде во светот,како основа за спроведување етика на се -каде):

- Јасност - избегнување двосмислениставови, за да нема различни толкувања;

- Ефективност - постоењето на кодек-сот треба да биде добро познато, самотака тој може да предизвика внимание ида се користи во практиката;

- Контрола- кодексот не е закон, но вонего треба да се изложени механизмикои ќе го стимулираат неговото корис-тење. Најефективни се санкциите;

- Дополнителна контрола - државатаможе да усвои законски акти, кои ќе гиподдржат основните принципи и вред-ности на кодексот;

- Правни средства - контролата врзпримената на кодексот и примената насанкции треба да може судски да се оспо-рува;

- Распространување и образование -тоа е апсолутно неопходно за успешнапримена на кодексот во соодветната про-фесионална и практична област;

Изготвувањето на некоја професио-нална практика е продолжителен про-цес, вклучува интензивни и широки кон-султации и советувања, низа години. Вопрактиката на некои големи професио-нални групи етичките кодекси се разгле-дуваат често и внимателно со цел да сеизразат појавените практични проблеми,како и неочекуваните случаи.

Најважно е: етички кодексне е БРАНА - НАСОКАне е ЗАПОВЕД - УКАЖУВАЊЕне е НАМЕТНУВАЊЕ - СОЗНАВАЊЕ!

х х х

Етичките кодекси и правила донесу -ваат определби за постапувањето и заодносите во професионалната сфера.Основната мера за нивната етичка вред -ност, како и за моралната вредност насекоја намера или постапка во профе -сионалната активност, може да се про -вери со едноставните прашања: Дали тоаби било добро? Дали би било во редкога така би постапил?

Етиката е практична работа, како иправото, како и нотарството. Кај нив нестанува збор да се расправа за тоа што бибило апстрактно добро, туку што би билодобро да се стори во реалноста.

Во етиката е најважно да се дојде довредности кои се исправни и од кои ќепроизлезат норми кои ќе ги поттикнуватлуѓето на правилно дејствување. Во ети -ката определбите се избрани од луѓето иќе бидат направени од нив. Моралот еактивност во која се вклучени луѓе, ети -ката е конкретно определување и деј ностна одредени личности во одреденаситуација. Тоа е уште појасно во профе -сионалната сфера и соодветната етика.



Тоа е јасно во меѓународните Принципина нотарската етика, прифатени воМексико Сити во 2004 година, или воКодексот на професионалната етикана нотарите од 2002 година.

Во професионалната активност и вопрофесионалната етика не постои авто -матизам на постапувањето, ниту колек -тивност во чувствувањето. Секој во ак -тивноста е личност, која од себе и споредсвоите сфаќања, според своето разби -рање на животот, на работните задачи, наживотната смисла и на етичките вред -ности работи, се вложува и се однесуваспрема другите. Личноста е носител напрофесионалната активност и на про -фесионалниот морал во неа.

Всушност, улогата на личноста за осу -штествување на деловната етика е основ -на за нејзината реализација и ква литет.

Две начела стојат во основата на вак -во то сознание за значајната улога наличноста. Првото произлегува од суш ти -ната на човековиот живот - дека самиотчовек е творец, градител на својот живот,дека овој е резултат на неговите сили,ориентации и вложувања.

Второто е поврзано со местото наактивноста на личноста во системот иуспесите во својата работа и во дејностана организацијата, односно во некојаопределена сфера. Најреален став е декадостигањата во една област се резултатна комбинираните напори на секој по е -динец во неа.

Во врска со деловната филозофија иетика се истакнува дека улогата на лич -носта е битна за нивното суштес тву вање.Тоа може да се види од изложу вањетона основните ставови кои ја об јас нуваатцелта на овие духовни и морални опре -делби, чија цел е да се добијат добри де -ловни резултати:

- Прво е уверувањето дека е нужен идека може да е достигне највисок ква -литет на производите и на услуга, супе -риорен над другите во таа област;

- Потоа следува определбата дека таапрофесионална активност треба да биденајдобра, првокласна, постојана во најви -

сокиот квалитет, нејзините дејци сигурниво себе, да уживаат доверба кај другите;

- Следува сознанието дека е важноработата (на сите нивоа и форми) да сеизвршува практично одлично, дека ситедетали треба да се реализираат со нај -висок квалитет и успешно;

- Оттука следува увереноста дека заоваа се нужни работливи, заинтересира -ни, настојчиви, иницијативни, доверливиединки, личности, кои ќе ги реализираатовие професионални заложби и насоки;

- Формулата е логички и реално про -верлива: целта е можна да се реализирасамо со квалитетно работење и одго вор -ни дејци - ако има такви и тие се вложу -ваат на соодветен комплетен начин,високата професионална цел ќе бидепостигната.

Затоа во професионалниот свет, па икај нотарите, постојано вирее задачата истремеж да се подобри човечката ефек -тив ност. Професионалните и етичкитевизии се воспоставуваат да се поттикнатамбицијата и енергијата на ангажира -ните (нотарот, помошниците, кандида -тите), чиј ангажман се олицетворува низнивната преданост, посветеност на рабо -тењето, целосна лојалност на нотарскиотуред и неговите професионални цели.

За таа цел се осмислени многу идеика ко да се поправат дејствувањето и ре -зул татите во професијата со оглед наулогата на личноста во нивното оствару -вање. Денес основните концепции се свр -тени кон доброто прифаќање и прави леноднос спрема личноста. Основните поукигласат дека треба да се почитува лич нос -та, дека спрема луѓето со кои се работитреба да се има однос како спрема воз -расни, зрели и одговорни личности, декана луѓето треба да им се дадат за дачи ида им се овозможи да постиг нуваат успех(да станат победници, спо ред англискиотпоим за оној кој успева), дека треба да имсе дозволи да се ис такнат, всушностосновното е вработе ните да се почитуваткако важни лич ности, од кои зависиостварувањето на дејствените визии ицели.



Целта на професионалната филозо -фија, според менаџерот во јапонскатафирма Кјото керамик, е да се добие нај до -бро од човек кој има педесет отсто спо -собности. А тоа е возможно само со точниопределби, морално оправдани ста вови,јасно дефинирани задачи и оче кувања,како и од довербата која лич носта ја до -бива од своите претпоста вени и колеги.

Од професионалната етика е познатодека успехот во дејствувањето се постиг -нува кога се јасно определени дејстве -ните и етичките определби и цели. Тогашсимбиозата во активностите - како изразна поврзаноста на делото со луѓето коитоа го работат, како и на поврзаноста по -меѓу луѓето кои со таа активност доа ѓаатво контакт, зависи од квалитетот на ос-новните дејствени и етички начела и оддовербата кои клиентите и сора ботни -

ците ја имаат во нив и коишто тие гиследат во дејствувањето.

За да се оствари таква цел и таков успех,професионалната етика треба да бидестрога, раширена, општоприфатена и ефи -касна, нејзината основа мора да биде воиндивидуалноста на сите деј ственици(статијата „Моралните нор ми на однесу -вање и нотарски морален ко декс“ од д-рДраган Тумановски е обја вена во списа -нието Нотариус, 2007, бр. 7). Профе си -оналната етика, која е важна колку и секојвид етика во возобновениот морален духна светот, се реализира и кај нотарите самосо вистински личен анга жман од секогово нотарството за да се спроведат неговитеетички норми, а со тоа да се реализирасвеста, улогата и сатисфакцијата на но -тарот-градител на добар живот, човешти -на и ред во оп штес твото.







1. ВОВЕД

Во приватноправните односи коинастануваат на територијата на еднадржава, покрај домашните физички иправни лица, како субјекти можат да сејават и странци. За таквите односи вели-ме дека имаат странски (меѓународен)елемент во субјектот, а се поврзани соконкретната држава преку фактот штонастануваат на нејзина територија. Др -жа вата врз основа на својот територи ја -лен суверенитет, односно врз основа нанејзиното право да врши суверена властна својата територија и врз лицата истварите кои се наоѓаат во неа, правно јарегулира можноста за појава на ваквиодноси. Во Римското право ваквото пра -во на државата е изразено преку мак си -мите „Quidquid est in teritorio, est etiam deteritorio“ и „Qui in teritorio meo est, etiammeus subditus est“.1

Странците подлежат на нормите наедна држава врз основа на фактот штовоспоставиле врска со нејзината терито-рија, за разлика од домашните субјектикои имаат воспоставено и правна врскаод јавно-правен карактер - преку држав -јанството на физичките лица, односноприпадноста на правните лица. Кога сеима предвид дека врската со територи -јата на една држава е многу послаба одправната врска востановена преку др -жав јанството, односно припадноста, со се -ма е разбирливо дека правото на стран -ците да се појават како носители направа и обврски од приватно-правнитеодноси не е секогаш еднакво на правото

на домашните државјани да се појаваткако субјекти на таквите односи. Илипо инаку кажано, на територијата наопре делена држава, странците можатда бидат лишени или ограничени во по -глед на правото да ползуваат одредениграѓански субјективни права, кои инакуим се достапни на домашните држав -јани без никакви ограничувања. На тојначин не се ограничува нивниот субјек-тивитет, ниту пак можноста за заснову-вање на односите се стеснува на еденапсолутен начин на меѓународен план.2

Збирот на правни норми со кои сеодредува можноста странските физич-ки и правни лица да се појавуваат каконосители на граѓански субјективни пра -ва, односно на т.н. „приватни права“ воправ ната наука се нарекува „правна по -лож ба на странците“. Правилата кои јасочинуваат оваа целина имаат за цел даодредат дали странците на територија -та на определена држава можат да сестек нуваат со семејни, наследни, обли-гациони и стварни права, да засноваатработен однос или пак да ползуваатпра ва од интелектуалната сопственост.

Нормите со кои се уредува правнатаположба на странците, вклучително ипра вото на стекнување право на соп-ственост, по својата правна природа сеод материјално-правен карактер. При -тоа, секоја држава ги применува исклу -чиво сопствените материјални норми зарегулирање на правната положба настранците (важи исклучиво принципотна територијалност). Во овој дел од меѓу-народното приватно право нема место

СТВАРНИ ПРАВА ВРЗ НЕДВИЖНОСТИ НАСТРАНЦИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ОД АСПЕКТ НА НОТАРСКОТО РАБОТЕЊЕПравен факултет „Јустинијан Први“, Скопје

д-р Тони Дескоски, вонреден професор

1 Види: Јездић Михајло, Међународно приватно право II, пето издање, Београд, 1976, с. 16.2 Holleaux-Foyer-La Pradelle, Droit international privé, Paris, 1987, s. 89 - citirano spored Kitić Dušan, Pravni položaj stranaca, Beograd, 1991, s. 3.



за примена на правото на странска др -жава, подеднакво како што ниту еднадр жава не може да го прошири дејство-то на своите норми надвор од својата те -ри торија.

Законодавните органи на поодделни-те држави се во принцип слободни во од -редувањето на содржината на сопстве-ните правила за правната положба настранците. Тоа значи дека од оценкатана законодавецот зависи дали одреденоправо ќе им биде достапно на странцитеили не, дали тие ќе можат да го ползува-ат во целост или делумно и дали тие ќетреба да исполнуваат определени до -пол нителни услови и сл. Раз ли кувањетово достапноста на приватните правапомеѓу домашните и странските лицане се третира како дискриминација ни -ту во меѓународното право.3 Сепак, так-вата слобода на националните законо-давни органи не е апсолутно неограни -чена. Тие се врзани со определен мини-мум цивилизациски стан дар ди, кои сепред сè воспоставени со изворите намеѓународното јавно право, ка ко што сена пример: Повелбата на ООН, Универ -залната декларација за пра вата на чове-кот од 1948 година, Кон венцијата за уки-нување на сите облици на расна дискри-минација од 1963 година, Ев роп скатаконвенција за човековите права од 1950година и др. При регу ли рањето на прав-ната положба на стран ците неоп ход но е,значи, усогласување на принципите намеѓународното јавно право, од еднастрана, и принципите на внатрешнотоправо (граѓанското, стопанското, ад -министративното итн.), од друга страна,засновани на територијалниот сувере-нитет на домашната земја, кој го подраз-бира и нејзиното суверено право да јарегулира правната положба на сителица на својата територија.4

Предмет на овој труд ќе биде опреде -лу вањето на правото на странците дастек нуваат право на сопственост во Ре -пу блика Македонија. Притоа, најнапредќе биде определена класификаци јата на

приватните (граѓанските субјективни)права според степенот на нивната дос -тап ност на странците, а потоа ќе би датобра ботени поодделните прашања повр -за ни со стекнувањето право на сопстве-ност од страна на странците на територи -ја та на Република Македонија. Притоа,по себно внимание ќе биде по све тено нановите законски решенија од 2008 година.

2. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИВАТНИТЕПРАВА СПОРЕД СТЕПЕНОТ НА НИВНАТАДОСТАПНОСТ НА СТРАНЦИТЕ

Според критериумот на нивната дос -тапност за странците, приватните праваможат да бидат класификувани во тригрупи: а) општи права; б) релативнорезервирани; и в) апсолутно резервира-ни права.

а) Општи праваОпшти се оние права кои на странци-

те им се достапни безусловно, односнопра вата во чие ползување тие се во це -лост изедначени со домашните субјек-ти. За ползувањето на овие права, пот -полно е ирелевантно дали едно лице едомашен или странски субјект.

б) Релативно резервирани праваРелативно резервираните права на

стран ците им се достапни, но само подопределен дополнителен услов, кој ина -ку не се бара од домашните др жавјани,односно од домашните правни лица.Оваа група на права е најбројна во совре-мени услови, со што јасно се подвлекувапоповолниот третман на сопствените вооднос на странските субјекти.

в) Апсолутно резервирани праваАпсолутно резервираните права се

оние кои на странците им се во потпол-ност недостапни. Тие се резервирани са -мо за домашните државјани. Станува зборза права кои директно задираат во су -веренитетот или безбедноста на опреде-лена држава, или пак во определени

3 Види: Џунов Тодор, Меѓународно приватно право, Скопје, 1995, с. 62-63.4 Kitić Dušan, op. cit., s. 9.



нејзини суштествени интереси, порадишто таа го поставува ваквото ограничу-вање. Во современи услови, оваа групана права сè повеќе се намалува.

3. ПРАВО НА СТРАНЦИТЕ ДА СТЕКНУВААТСТВАРНИ ПРАВА ВО Р. МАКЕДОНИЈА

Оштата правна рамка за стекнувањесопственост од страна на странците е ут -вр дена во Уставот на Република Македо -нија (чл. 31), каде е пропишано дека стран -ско лице во нашата земја „може да стек-нува право на сопственост под условиутврдени со закон“.

Можноста странците да стекнуваатствар ни права на територијата на Ре -публика Македонија е регулирана со За -конот за сопственост и други стварниправа (ЗСДСП), кој претрпе сериозни из -мени токму во овој дел во 2008, 2009 и2010 година.5 Притоа, во Република Ма -ке донија, како и во најголемиот број др -жави во светот, постојат различни реше-нија во поглед на стекнувањето стварниправа врз движни ствари од стекнува-њето стварни права врз недвижности,односно двојност на правните режимина сопственоста на странците.

Одговорот на прашањето дали еднаствар е движна или недвижна се опреде -лува врз основа на правото на РепубликаМакедонија, како држава во која се наоѓастварта (според принципот lex rei sitae).

ЗСДСП одделно го регулира единстве-но стекнувањето право на сопственост идолгорочен закуп врз поодделни видовиствари од страна на странците во Р. Ма ке -донија, додека во од нос на другите ствар-ни права (залог, службеност и друго) коине се опфатени со овие посебни од редби,предвидено е дека странците уживаатнационален третман (член 252).

3.1. Поим на странецПоимот странец може да се одреди во

потесна и во поширока смисла. Во потеснасмисла, под странец се подразбира се коефизичко лице кое нема државјанство на

те ри торијалната држава. Во поширокасмис ла, пак, под поимот странец се подраз-бира и правно лице кое нема припадност(националност) на територијалната држава.

Вака дефинираниот поим за странецможе да се смета како општ поим. Од не -го јасно произлегува дека единствениоткритериум за разликување на странци-те од домашните субјекти е врската одјавноправен карактер помеѓу поедине-цот и домашната држава. Ова се сметаза цивилизациско достигнување, мини-мален стандард.

ЗСДСП содржи посебна дефиницијаза поимот странец за примената на овојзакон. Па, така, како странско физичколице ќе се смета она физичко лице коенема државјанство на Република Маке -до нија. Како странско правно лице, пак,се смета она правно лице кое има реги-стрирано седиште надвор од територи ја -та на Република Македонија (чл. 241).

4. СТЕКНУВАЊЕ ПРАВО НА СОПСТВЕНОСТНА ПОДВИЖНИ СТВАРИ

Во денешни услови, стекнувањето пра -во на сопственост (и други стварни пра ва)врз движни ствари од страна на стран -ците, во најголемиот број од државите сетретира како општо право.

Во Република Македонија, ЗСДСП(чл. 242) предвидува:

„Странските физички и правни лицаможат да стекнуваат право на соп -стве ност врз подвижни ствари како идомашните лица“.

Можеме да заклучиме дека странцитеимаат национален третман во поглед направото да стекнуваат сопственост врздвижни ствари во Р. Македонија, одно-сно дека станува збор за општо право.

5. СТЕКНУВАЊЕ ПРАВО НА СОП-СТВЕНОСТ НА НЕДВИЖНОСТИ

Едно од најделикатните прашања направната положба на странците се одне-сува на достапноста за странците на пра-

5 Објавен во „Службен весник на Република Македонија“ бр. 18/2001, со измени во бр. 92/2008; 139/2009 и 35/2010.



вото на сопственост и другите пра ва врзнедвижностите. Суверено пра во на секо -ја држава е да реши дали и под кои усло-ви ќе им дозволи на странците да гиужи ваат овие права врз недвижноститекои се наоѓаат на нејзина територија.

Во компаративното право, стварнитеправа на недвижностите по правило сетретираат најчесто како релативно ре -зервирани права, а не ретко и како апсо-плутно резервирани права. Притоа, сепоставуваат најразлични, посредни илинепосредни ограничувања за странцитево поглед на стекнувањето на овие права.Основната причина за таквиот приодлежи во фактот што недвижностите сетретираат како дел од државната терито-рија, која пак е еден од атрибутите насуверенитетот. Покрај тоа, се наведуваати безбедносни, економски и други при -чини. Така, на пример, во САД федерал-ното законодавство го ограничува пра во -то на странците да стекнуваат соп стве -ност врз земјоделско земјиште или шу -ми. Во сојузната држава Кали фор нија,пак, правото на странците на сопстве-ност врз земјиште е ограничено на нај -многу половина милион акри.6

Голем број земји во светот предвиду-ваат ограничувања на правото на стран-ците на сопственост врз недвижностиод безбедносни причини.7 Таков е случа -јот и со правниот поредок на РепубликаМакедонија. Така, странско лице не мо -же да биде сопственик на недвижност,која поради заштита на интересите набезбедноста на Република Македонија,со закон е прогласена за подрачје на коестрански лица немаат право на сопстве-ност, освен ако со закон не е поинакуопределено (ЗСДСП, чл. 250).

ЗСДСП предвидува двојна класифи-кација во поглед на можноста странци-те да стекнуваат сопственост врз не -движ нос ти во Република Македонија,според основот за стекнување на таква-

та сопственост. Така, се врши разлику-вање помеѓу правото за стекнување соп-ственост врз недвижности со наследу-вање и правото за стекнување сопстве-ност со правни дела меѓу живи лица.Причина за ваквата класификација пре-тставува определбата на законодавецотда предвиди полиберални решенија вопоглед на стекнувањето сопственостврз недвижности со наследување, штосе чини сосема оправдано. Имено, когастранците се појавуваат во улога на на -след ници на недвижен имот во Репу -блика Македонија, најчесто тоа е врзоснова на закон или тестамент, па не бибило логично и овде за нив да се поста-вуваат услови кои се оправдани во ситу -ациите кога странците се појавувааткако купувачи на недвижности.

5.1. Право на странците за стекнувањеправо на сопственост врз недвижности сонаследување

5.1.1. Состојбата според ЗСДСП од 2001 година

ЗСДСП од 2001 година содржеше ре -ла тивно либерални решенија во погледна можноста странците да стекнуваатправо на сопственост врз недвижностиво Република Македонија со наследува-ње. Така, предвидено беше дека стран-ско физичко лице може да стекнувапра во на сопственост врз недвижниствари (згради, станови, деловен про-стор и земјиште) со наследување подуслови на реципроцитет, како и држав -јаните на Република Македонија, ако нее поинаку определено со меѓународендо го вор (ЗСДСП, чл. 243, ст. 1). Стран ски -те правни лица, пак, можеа да стекнува-ат сопственост врз недвижности натериторијата на Република Македонијасо наследување, само врз основа на тес -та мент и доколку е исполнет условот нареципроцитет.

6 Поопширно види: Weissbrodt David, Immigration law and Procedure, St. Paul, Minn, 1998, s. 446. 7 На пример, во Бразил според Пар. 7 од бразилскиот закон бр. 5709 од 1971 година, во подрачјата кои се сметаат како витални од аспектна безбедноста, стекнувањето сопственост се условува со добивање дозвола од Советот за национална одбрана. ШвајцарскиотФедерален закон за стекнување недвижности од страна на лица во странство нод 1983 година, сите физички лица со странскодржавјанство кои имаат намера да стекнат недвижност во близина на воен објект, мораат да прибават одобрение од надлежниоторган – наведено според Kitić Dušan, op. cit., s. 31.



ЗСДСП не го уредуваше изричновидот на реципроцитетот чие постое-ње се бара, но од општата одредба наЗСДСП за надлежноста за утврдувањена постоењето реципроцитет со држава-та на странецот (чл. 247 од ЗСДСП), мож -но беше преку толкување да се дојде доодговор на ова прашање. Имено, пред-видено беше дека постоењето реципро-цитет во поглед на стекнувањето правона сопственост го утврдува министеротнадлежен за работите на правдата подуслови и во постапка утврдени со закон.Имајќи предвид дека во Република Ма -ке донија не е донесен закон со кој би серегулирал начинот на утврдувањето напостоење на реципроцитет со странскидржави, произлегува дека оваа за дачатреба да се исполни преку толкување наодредбата од ЗСДСП. Содржината на од -редбата од член 247 од ЗСДСП укажувадека во поглед на начинот на настанува-ње, доволно беше да постои фактичкире ципроцитет, односно во практикатадр жав јаните и правните лица од Репуб -лика Македонија да имаат можност застекнување сопственост преку наследу-вање во државата на странецот. Со ог -лед на тоа што постоењето на реципро-цитетот го утврдува надлежниот органна управата, произлегува дека станувазбор за проверен фактички реципро-цитет. Во поглед на правната содржина,пак, стануваше збор за формален реци-процитет, бидејќи странците се изедна -чуваа во поглед на правото на наследу-вање со домашните државјани.

Можеме да резимираме дека споредрешенијата на ЗСДСП од 2001 година,пра вото на странските физички лица дастекнуваат сопственост врз недвижно-сти во Република Македонија по пат нанаследување претставуваше релативнорезервирано право условено со постоењепроверен, фактички и формален ре ци -процитет. Правото на странските прав нилица за стекнување сопственост врзнедвижности во Република Македо нијасо наследување врз основа на тес таментпретставуваше релативно резервирано

право условено со постоење проверенфактички реципроцитет.

5.1.2. Решенијата по измените на ЗСДСП од2008 година

Измените на ЗСДСП од 2008 година(во натамошниот текст: ЗСДСП од 2008)се одразија и на правото на странцитеда стекнуваат сопственост врз недвиж-ности во Република Македонија по патна наследување, во правец на натамош-на либерализација на условите. Новиотчлен 243 од ЗСДСП (со кој е заменет ста-риот член 243 од ЗСДСП од 2001 година)гласи:

„Стекнување права на сопственостврз недвижни ствари по пат на наследу-вање

Странски физички лица државјани надржавите кои не се членки на Европска -та Унија и Организацијата за економскасоработка и развој (во натамошниоттекст: ОЕЦД) можат со наследување дастекнуваат права на сопственост врзнедвижни ствари на територијата наРе публика Македонија под услови на ре -ци процитет, како и државјаните на Ре -публика Македонија, ако со меѓународендоговор не е поинаку определено.

Странски физички лица, државјани надржавите членки на Европската Унија ина ОЕЦД, можат со наследување дастек нуваат права на сопственост врзнедвижни ствари на територијата наРепублика Македонија под исти условикако и државјаните на Република Маке -донија.

Странски правни лица можат подуслови на реципроцитет, да стекнуваатправа на сопственост врз недвижниствари на територијата на РепубликаМакедонија со наследување врз основа натестамент“.

Со овие законски измени, воведена еградација на странските физички лицаво поглед на стекнувањето право на соп-ственост врз недвижни ствари (станбенили деловен простор и земјиште) сонаследување, на две групи:



а) странци кои се државјани на државичленки на Европската Унија и ОЕЦД8; и

б) странци кои не се државјани на др -жа ви членки на Европската Унија иОЕЦД.

Првата група на странски физичкилица кои се државјани на држави член -ки на ЕУ и ОЕЦД, во поглед на стекнува-њето право на сопственост врз недвиж-ни ствари (станбен или деловен простори градежно земјиште) со наследување(mortis causa) се во целост изедначенисо државјаните на Република Ма кедо -ни ја, односно уживаат национален трет -ман (ЗДСП, чл. 243 ст. 2).

Странско физичко лице кое не едржавјанин на државите членки на ЕУ иОЕЦД, може да стекнува право на соп-ственост врз недвижни ствари (станбенили деловен простор и земјиште) со на -сле дување (mortis causa) под услови нареципроцитет, како и државјаните наРепублика Македонија, ако со меѓуна-роден договор не е поинаку определено(ЗСДСП, чл. 243, ст. 1).

Од цитираната законска одредба, про -излегува дека Република Маке до нија соизмените на ЗСДСП од 2008 година во -ве дува привилегиран третман за др жав -ја ните на државите членки на ЕУ иОЕЦД, во однос на другите странски др -жав јани. Олеснувањето се состои во ос -ло бодувањето од условот на реципроци-тет, кој инаку треба да го исполнат дру-гите странци.

Положбата на странските правни ли -ца, во поглед на стекнувањето на соп-ственост врз недвижности во РепубликаМакедонија по пат на наследување во оп -што не се промени со измените наЗСДСП од 2008 година. И понатамустран ските правни лица можат да стек-нуваат сопственост врз недвижности натериторијата на Република Македонијасо наследување, само врз основа натестамент и доколку е исполнет условотна реципроцитет (ЗСДСП, чл. 243, ст. 3).

Би можеле да заклучиме дека:- во поглед на правото на странските

физички лица за стекнување сопстве-ност врз недвижности во Република Ма -ке донија по пат на наследување се вршидистинкција зависно од државјанствотона лицето. Лицата кои се државјани надржавите членки на ЕУ и на ОЕЦД ужи-ваат национален третман. За разлика однив, за лицата кои не се државјани надржавите членки на Европската Унија ина ОЕЦД, правото на стекнување соп-ственост врз недвижности во РепубликаМакедонија mortis causa е релативно ре -зервирано право условено со постоењепроверен, фактички и формален ре ци -процитет; и

- правото на странските правни лицаза стекнување сопственост врз недвиж-ности во Република Македонија со на -сле дување врз основа на тестамент пре-тставува релативно резервирано правоусловено со постоење проверен и фак-тички реципроцитет.

5.1.3. Забрана за странците да стекнуваатсопственост врз земјоделско земјиште сонаследување

Иако генералната насока на изменитена ЗСДСП од 2008 година е кон делумналиберализација на можноста странцитеда стекнуваат право на сопственост врзнедвижности на територијата на Р. Ма ке -донија, се чини дека овој пропис извршии едно значајно ограничување. Тоа се сос -тои во редуцирање на листата на не -движ ни ствари (по вид) врз кои странци-те можат да стекнуваат сопственост сонаследување, на тој начин што е исклуче-но земјоделското зем јиште. Ваквото огра -ни чување произлегува од одредбата наЗСДСП во која се регулира стекнувањетостварни пра ва на земјоделско земјиштеод страна на странците (член 246), во којасо измените од 2008 година е воведен новстав 1, кој гласи:

8 Малку збунувачки е што Законот го кумулира државјанство кое треба да го поседува физичкото лице за да се класифицира во оваагрупа - имено, лицето треба да е државјанин на држава која е членка на Европската Унија и на ОЕЦД. Се чини дека намерата на зако-нодавецот била националниот третман во поглед на ова право да им го додели на државјаните и на државите членки на ЕвропскатаУнија, како и на оние од земјите на ОЕЦД. Во практиката оваа одредба би требало да се применува токму во овој правец.



„Странски физички и правни лица неможат да стекнуваат право на сопстве-ност на земјоделско земјиште на тери-торијата на Република Македонија“.

На прв поглед се чини дека оваа од -редба не внесува ништо суштественоново во ЗСДСП, бидејќи и законскитерешенија од 2001 година не содржеаодредба која би дозволувала странцитеда стекнуваат право на сопственост врзземјоделско земјиште. Но, сепак, ситуа-цијата е драстично изменета со воведу-вањето на одредбата од новиот член 246став 1. Од содржината на оваа одредба,јасно произлегува дека во неа е со др -жана забрана за странците да стекну-ваат право на сопственост врз земјо -делско земјиште. Забраната е апсо-лутна, односно го опфаќа како стекну-вањето сопственост по пат на правнидела, така и по пат на наследување.

За да се исклучи стекнувањето соп-ственост на странците врз земјоделскоземјиште од дејството на забраната одчлен 246 став 1 од ЗСДСП од 2008 година,нужно би било во самата забранувачкаодредба да биде вградено ограничувањево поглед на нејзиното дејство во погледна овој начин на стекнување сопстве-ност. Тоа ограничување би можело мож -но да се стори на два начина. Прво, мож -но е да се вгради посебно ограничувањекое ќе предвиди дека забраната за стек-нување на странците на право на соп-ственост врз земјоделско земјиште не сеприменува во случаите опфатени сочлен 243 од Законот, односно кога стек-нувањето на правото на сопственост е сонаследување. И второ, може да постоиопшто ограничување кое би предвиделодека странците не можат да стекнуваатсопственост врз земјоделско земјиште,освен ако со самиот закон не е поинакупредвидено. Бидејќи ниту една од дветесолуции не е вградена во изменетиотЗСДСП од 2008 година, произлегува јас-ната цел на законодавецот дејството на

забраната да се протега и на стекнува-њето на странците на право на сопстве-ност на земјоделско земјиште по пат нанаследување, а не само на стекнувањетосопственост со правни дела меѓу живилица.

ЗСДСП содржи една правна празни-на, односно не ја регулира ситуацијатаво која странецот се појавува како нас -лед ник на земјоделско земјиште во Ре -пу блика Македонија, при што тој ги ис -пол нува условите предвидени во Зако -нот за наследувањето за да биде прогла-сен за наследник на оставителот.9 ЗСДСПне спречува со оставинското решениестранецот да биде прогласен за наслед-ник на земјоделското земјиште кое јачи ни оставината (врз основа на Законотза наследување), туку само не дозволуванаследникот да стекне право на соп-ственост врз тоа земјиште. Законодав -ства та на одредени држави содржатнорма со која изрично се регулира оваситуација. Така, на пример, Законот засопственост и други стварни права наХрватска предвидува дека ако стран-ското лице не може „да стекне сопстве-ност врз недвижност која инаку би јастекнала со наследување“, затоа штонедвижноста со самиот закон е прогла-сена за недвижност врз која странцитене можат да стекнуваат сопственостпоради заштита на безбедноста, тоалице има право на надомест според про-писите за експропријација, како не -движ носта да му е одземена во постап-ка за експропријација. Недвижноста ста -нува сопственост на Република Хрват -ска, а странското лице-наследник гоостварува правото на надомест врзоснова на правосилното оставинскорешение со кое му е утврдено правотона наследување.10 Имајќи предвид декаЗСДСП не содржи ваква норма, се поста-вува прашањето како да се постапува воовие ситуации. Се чини дека најсоодвет-но решение е законската празнина да се

9 Членот 5 од Закон за наследувањето („Сл. весник на РМ“ бр. 47/96) пропишува: „Странските државјани ги имаат во РМ, под услови напримена на начелото на реципроцитет, истите наследни права како и државјаните на РМ“.10 Види: член 358 став 3 вв ст. 1 и член 358.б) од хрватскиот „Закон за сопственост и други стварни права“ (објавен во „Narodne novine“ br.91/96, 68/98, 137/99, 22/00, 73/00, 114/01, 79/06 и 141/06).



пополни преку толкување, според коеорганот кој ја расправа оставината, восамото оставинско решение, откако ќего прогласи странското лице за наслед-ник (на што инаку е должен согласноЗаконот за наследување), да констатирадека согласно одредбата од член 246 ст.1 од ЗСДСП, тоа лице не може да стекнесопственост врз недвижноста и да одре-ди дека недвижноста треба да се отуѓиво постапка за извршување, а добиенитесредства од продажбата да му припад-нат на наследникот. Трошоците напостапката за извршување би се надо-местиле од добиената продажна цена.Сметаме дека ова толкување би билопосоодветно, одошто правната празни-на да се пополни на тој начин што би сесметало дека земјоделското земјиштепреминало во сопственост на РM, а нас -лед никот да оствари надомест во по -стап ка за експропријација. Во секој слу-чај, доколку Законодавецот не одлучида пристапи кон измена на одредбата одчлен 246 став 1 од ЗСДСП на тој начиншто ќе ја отстрани пречката за странци-те за стекнување соспственост врз зем -јо делско земјиште по пат на наследува-ње, нужно ќе биде дополнување наЗСДСП со кое ќе се регулира начинот напостапување во ситуација кога се испол-нети условите за наследување земјо -делско земјиште од страна на странец,со што би отстраниле сите нејаснотии ипроблеми во практиката.

5.2. Право на странците да стекнуваатсопственост врз недвижности воРепублика Македонија со правни дела

При регулирањето на можностастран ците да стекнуваат сопственостпреку правни дела, законодавецот воРепублика Македонија се определи заразличен третман на зградите, станбе-

ниот и деловниот простор од оној кој епредвиден за земјиштето. Оттука, изла-гањето за ова прашање ќе биде поделе-но во два основни оддела: првиот посве-тен на зградите, станбениот и делов-ниот простор и вториот, во кој ќе се ос -вр неме на земјиштето (градежно и зем -јо делско).

5.2.1. Право на стекнување сопственост настан, станбена зграда или деловен простор

И во поглед на ова право, измените наЗСДСП од 2008, 2009 и 2010 година вове-доа дистинкција меѓу странците.11 Па, та -ка, странските физички и правни лица12

резиденти на државите членки на ЕУ иОЕЦД можат да стекнуваат сопственостили долготраен закуп врз стан, станбеназграда или деловен простор на терито-ријата на Република Македонија, во истобем како и државјаните на РепубликаМакедонија (ЗСДСП, чл. 244 ст. 1).

Странските физички и правни лицарезиденти на државите кои не се членкина ЕУ и на ОЕЦД можат да стекнуваатсопственост или долготраен закуп врзстан, станбена зграда или деловен про-стор на територијата на Република Ма -кедонија, во ист обем како и др жав ја нитена Република Македонија под ус лов нареципроцитет (ЗСДСП, чл. 244 ст. 2).

Агенцијата за катастар на недвижно-стите е должна во рок од пет дена од из -вр шениот упис на правото на сопстве-ност на странско лице, податоците да гидостави до Министерството за финансиии до Министерството за транспорт и врс -ки заради водење евиденција (ЗСДСП,чл. 252-а).13

Намерата на законодавецот очиглед-но била да се изврши либерализација наположбата на субјектите од земјите наЕУ и ОЕЦД, преку нивно ослободувањеод условот на реципроцитет. Но, наме-

11 Со чл. 244 од ЗСДСП од 2001 година беше предвидено дека странските физички и правни лица можат да стекнуваат сопственост илидолготраен закуп врз стан, станбена зграда или деловен простор на територијата на Република Македонија, во ист обем како идржавјаните на Република Македонија, под услов на реципроцитет.12 Со измените на ЗСДСП од 2008 година, зборовите „правни лица“ не беа вградени во законскиот текст на чл. 144, ст. 1, поради што про-излегуваше дека оваа група субјекти (правни лица резиденти на земјите членки на ЕУ и на ОЕЦД) воопшто не можат да стекнуваатправо на сопственост на стан, на станбена зграда или на деловен простор. Дури со измените на ЗСДСП овој пропуст е исправен. 13 Оваа одредба е воведена со измените на ЗСДСП од 2009 година.



сто таков ефект, се чини дека редакти-рањето на законските одредби од изме-ните во 2008, 2009 и 2010 година создадеконфузија, која ќе мора да се надминепреку толкување на законските одред-би. Во продолжение ќе се обидеме дададеме одговор на некои од прашањатакои се појавуваат при примената на овојпропис во практиката.

а) Одредување на значењето на поимот„резидент“ на држави членки на ЕвропскатаУнија и на ОЕЦД

Првиот проблем кој го создава нови отчлен 244 на ЗСДСП од 2008 година е дис-тинкцијата на странските субјекти врз ос -нова на тоа дали се „резиденти“ на држа-вите членки на ЕУ и на ОЕЦД или не.

Стандардната правна техника во ма -те ријата на правната положба на стран-ците, традиционално се потпира на кри-териумите државјанство (за физичкителица), односно припадност (на правнителица) за одредување на земјата на по тек -лото на странскиот субјект. Така, стран -скиот државјанин се смета дека потек-нува од државата чие државјанство гоима, независно од тоа каде се наоѓа него-вото живеалиште, односно престојува-лиште. Тоа значи дека правниот статусна таквото лице, односно условите подкои ќе може да стекнува граѓански суб -јективни права на територијата на одре-дена странска држава, ќе се одредуваатсо фокус кон државата на неговото др -жав јанство. Условот на взаемност (реци-процитет) ќе се цени според тоа далипос тои во однос на таа држава и сл. Зако -нодавецот му дава на органот на приме-на сигурна и цврста подлога при приме-ната на поодделните прописи. Такватаконцепција ја прифати и ЗСДСП од 2001година, каде во членот 244 се оперира сотермините „странско физичко лице“ и„странско правно лице“, при што овие

по ими се дефинирани во самиот закон.14

Кон таквата концепција се придржува иодредбата од новиот член 243 од ЗСДСПод 2008 година, кој ја регулира можностаза стекнување сопственост врз не движ -ности по пат на наследување за „стран -ски физички лица државјани на држа-вите членки на ЕУ и на ОЕЦД“, односнона „странски правни лица“.

Иако го употребува поимот „рези-дент“, измената на ЗСДСП од 2008 годинане содржи негова дефиниција. На тојначин создадена е правна празнина (la cu -nae legis), која ќе мора да се пополни,бидејќи, во спротивно, одредбата од но -виот член 244 од ЗСДСП нема да бидепри менлива во практиката. Таквиот про -цес би било најцелисходно да појде одутврдувањето на значењето на поимот„резидент“ во македонското право, а по -тоа евентуално и во компаративнатаправна терминологија воопшто. Конеч -но, како дополна би можел да се употре-би телеолошкиот метод, преку утврдува-ње на целите на законодавецот при ус во -јувањето на измената на ЗСДСП од 2008година.

Во правниот систем на РепубликаМакедонија, поимот „резидент“ се упот-ребува на подрачјето на даночнотоправо. Така, Законот за персоналниотданок од доход (член 7),15 пропишува:

„a) Обврзник на данокот на доход есекое физичко лице резидент на РМ задоходот што го остварува во земјата иво странство;

б) Резидент во смисла на овој законе физичко лице кое на територијатана Републиката има постојано живе -а лиште и престојувалиште;

в) Резидентот има престојувалиштеако на територијата на државата пре-стојува непрекинато или со прекини 183или повеќе дена во календарската годи-на, или ако има намера на територи -јата на Републиката да престојува 183

14 Член 241 од ЗСДСП, кој не претрпе промени со измените од 2008 година, а во кој е пропишано:„Како странско физичко лице, според овој закон, се смета она физичко лице кое нема државјанство на РM, освен ако не е поинакуопределено со закон. Како странско правно лице, според овој закон, се смета она правно лице кое има регистрирано седиште надвород територијата на РM, освен ако не е поинаку определено со закон". 15 Објавен во „Службен весник на Република Македонија" бр. 74/2006 (пречистен текст); 139/06, 6/07 - исправка ,160/07,159/08 и 20/09.

или повеќе дена во период од 12 месеци.“Исто така, поимот „резидент“ се упот-

ребува на подрачјето на девизното рабо-тење. Така, Законот за девизното рабо-тење (член 2, ставови 2 и 3),16 пропишува:

„Резиденти се:1) трговски друштва, трговци поедин-

ци и други правни лица со седиште во РMи нивни претставништва во странство,освен нивни подружници во странство;

2) подружници на странски друштвазапишани во трговски регистар во РM;

3) филијали на странски банки;4) физички лица кои самостојно вр -

шат дејност како занимање со посто -јано место на живеење во РM и кои не сетретираат за трговци според Законотза трговските друштва;

5) физички лица со постојано местона живеење во Република Македонија;

6) физички лица кои привремено пре-стојуваат во Република Македонија врзоснова на важечка виза за престој, одно-сно работна виза во траење од најмалкушест месеци; и

7) дипломатски, конзуларни и другипретставништва на РM во странствокои се финансираат од буџетот на РM,како и вработените во тие претстав-ништва и членовите на нивните потес-ни семејства.

Нерезиденти се сите други лица кои несе дефинирани како резиденти.”

Во англиската терминологија намеѓународното приватно право, поимот„residence“ се употребува за да се озна-чи престојувалиштето на физичкителица. Под „престојувалиште“, пак, сеподразбира местото каде што едно лицефактички престојува.17 Оттука, под „ре -зи дент (resident)“ би се подразбиралоона физичко лице што престојува на те -риторијата на одредена држава.

Се чини дека екстензивното толкува-ње на поимот „резидент“ од ЗСДСП, восмисла на англиската правна термино-логија, не е соодветно, бидејќи би го оп -фатило секој странски државјанин кој

престојува, макар и краткотрајно, натериторијата на земјите членки на ЕУ ина ОЕЦД. Напротив, би требало да сеинсистира на определена навика, регу-ларност на престојот на лицето во опре-делена држава - т.н. animus residendi. Натој начин поимот „резидент“ од ЗСДСПби се доближил (или поистоветил) со„вообичаеното престојувалиште“ одМе ѓу на родното приватно право, кое гоподразбира местото во кое едно лицевообичаено подолготрајно престо ју -ва.18 Определувањето на должината навреметраење на престојот на едно лицево земјите членки на ЕУ и ОЕЦД би мо -жело да се изврши врз основа на крите-риумот пропишан во член 7 од Законотза персоналниот данок, односно да сеин сис тира на престој во период од нај -малку 183 дена во последните 12 месеци.

Значи, да резимираме, сметаме декасо поимот „странски физички лицарезиденти на држави членки на ЕУ ина ОЕЦД“ би требало да бидат опфате-ни оние лица кои ги исполнуваат след-ните два кумулативни услови:- да немаат државјанство на РM; и- да престојувале најмалку 183 дена вопе риод од претходните 12 месеци, илиимаат живеалиште на територијата нанекоја од државите членки на ЕУ и наОЕЦД.

Во поглед на првиот услов, нужно еда се потенцира дека со поимот „стран-ски физички лица резиденти на државичленки на ЕУ и на ОЕЦД“ од ЗСДСП сеопфатени сите лица кои немаат држав -јан ство на Република Македонија, одно-сно покрај државјаните на земјите член-ки на ЕУ и на ОЕЦД, и лицата без др жав -јанство (апатридите) и државјаните надруги држави кои не се членки на овиедве меѓународни организации.

Странците кои не исполнуваат еденод овие два кумулативно поставени ус -ло ви не можат да ползуваат националентретман во поглед на стекнувањето пра -во на сопственост врз стан, станбена



16 Објавен во „Службен весник на Република Македонија“ бр. 34/2001, 49/2001, 103/2001, 54/2002, 81/2008, 24/2011 и 135/2011.17 Taka, Fawcett J.J., Caruthers J.M, Cheshire, North and Fawcett Private International Law, Fourteenth edition, Oxford, 2008, s. 182 i slednite.18 Fawcett J.J., Caruthers J.M, Cheshire, op. cit., s. 185-186.



зграда и деловен простор на територи -јата на Република Македонија, согласночлен 244 став 1 од ЗСДСП. Тоа значи, например, дека државјаните на земјитечленки на ЕУ и на ОЕЦД, кои не пре-стојувале најмалку 183 дена во периодод претходните 12 месеци, или немаатживеалиште на територијата на некојаод овие држави, нема да можат да ужи-ваат национален третман во поглед настекнувањето право на сопственост врзстан, станбена зграда и деловен просторна територијата на Република Македо -нија. Истото се однесува и на државја -ните на земјите членки на ЕУ и на ОЕЦДкои имаат живеалиште во РепубликаМа ке до нија. Обратно, странците од тре -ти држави или апатридите, кои пре-стојувале најмалку 183 дена во периодод претходните 12 месеци, или имаат жи -веалиште во некоја од државите членкина ЕУ или ОЕЦД, се изедначени со до -машните државјани во однос на стекну-вањето право на сопственост врз стано-ви, станбени згради и деловен просторво Република Македонија.

Се чини дека напуштањето на крите-риумот на државјанството како основаза одредување на правниот статус настранските физички лица во поглед настекнувањето право на сопственост врзнедвижности во Република Македонијае неосновано. Поради тоа, би било најце-лисходно, de lege ferenda, да се предви-ди овој критериум како најсоодветен.

Второто прашање кое се поставува воврска со употребата на поимот „рези-дент“ во ЗСДСП од 2008, 2009 и 2010 го -ди на е неговото протегање на странски-те правни лица. Имено, во ЗСДСП од2008 година, на повеќе места19 употребене терминот странско правно лице „рези-дент“ на одредена држава (која е членкаили не е членка на Европската Унија ина ОЕЦД). Одредувањето на вистинско-

то значење на овој поим е можно прекупотпирање на цитираната одредба одчлен 2 став 2 точки 1 и 2 од Законот задевизното работење. Така, под правноли це резидент на земја членка на Ев -роп ската Унија и на ОЕЦД би требало дасе смета правно лице кое има се диш тево државите членки на Европ ска таУнија и на ОЕЦД.

Третото прашање кое се поставува воврска со одредбата од член 244 (но и начлен 245) од ЗСДСП од 2008 година екругот на „држави членки на Европска -та Унија и на ОЕЦД“. На прв поглед, сечини дека законодавецот имал намерада биде опфатена секоја држава која ечленка на барем една од овие две меѓу-народни асоцијации, односно дека при-вилегираниот (национален) третман сеоднесува и на државите членки на ЕУ ина државите членки на ОЕЦД20. Но, ана-лизата на употребените изрази во кои сеговори за „држави членки на Европска -та Унија и на ОЕЦД“ упатува на сосемпоинаков заклучок. Имено, законодаве-цот употребува кумулација, така штокако „држава членка на ЕвропскатаУнија и на ОЕЦД“ може да се подразбе-ре единствено онаа држава која е член -ка на двете меѓународни организацииистовремено. Или, поинаку кажано,национален третман во смисла на член244 став 1 од ЗСДСП ќе можат да ужива-ат единствено резидентите од 21 земјакои се истовремено членки и на ЕУ ина ОЕЦД.21 Во спротивно, доколку зако-нодавецот имал намера да ги инкорпо-рира сите држави кои се вклучени вокоја било од овие две меѓународни орга-низации, ќе беше употребен изразот„држави членки на ЕУ и/или на ОЕЦД“.

Би можеле да заклучиме дека:- Во поглед на правото на странските

физички и правни лица да стекнуваатсопственост врз стан, станбена зграда

19 Види: член 244 став 2 и член 245 од ЗСДСП. 20 Според состојбата од 29.09.2009 година, во ОЕЦД членуваат вкупно 30 држави, и тоа: Австралија, Австрија, Белгија, Канада, Чиле,Чешката Република, Данска, Естонија, Финска, Франција, Германија, Грција, Унгарија, Исланд, Ирска, Израел, Италија, Јапонија,Република Кореја, Луксембург, Мексико, Холандија, Нов Зеланд, Норвешка, Полска, Португалија, Словачка, Словенија, Шпанија,Шведска, Турција, Обединетото Кралство и САД - цитирано според веб-страницата: http://www.oecd.org.21 Тоа се: Австрија, Белгија, Чешката Република, Данска, Финска, Франција, Германија, Грција, Унгарија, Ирска, Италија, Луксембург,Холандија, Полска, Португалија, Словачка, Шпанија, Шведска Естонија, Словенија и Обединетото Кралство.

или деловен простор со правни делаinter vivos, во Република Македонија севрши дистинкција. Физичките и прав-ните лица кои се резиденти на држави-те членки на ЕУ или на ОЕЦД уживаатнационален третман. За разлика од нив,за лицата кои не се резиденти на држа-вите членки на ЕУ или на ОЕЦД, право-то на стекнување сопственост врз стан,станбена зграда или деловен простор воРепублика Македонија со правни делаinter vivos е релативно резервирано пра -во условено со постоење проверен, фак-тички и формален реципроцитет.

5.2.2. Стварни права на странците врзземјиште во Република Македонија

5.2.2.1. Стварни права на странците врз гра-дежно земјиште22

По измените на ЗСДСП од 2008 година,стекнувањето сопственост врз градежноземјиште со правни дела во Ре публикаМакедонија се трансформира од апсолут-но резервирано право за домашните суб -јекти (домашни државјани и правни лицасо припадност на Република Маке донија),во релативно резервирано право за стран -ските лица. Притоа и во поглед на оваправо Законот консеквентно ја задржуваподелбата меѓу странците – на оние коисе резиденти на ЕУ и на ОЕЦД и на стран-ци кои не се со таков статус.

Странските физички и правни лицарезиденти23 на држави членки на Европ -ската Унија и на ОЕЦД може да стекну-ваат сопственост и долготраен закуп врз

градежно земјиште во Република Маке -до нија, под исти услови како и домаш-ните правни и физички лица (ЗСДСП, чл.245, ст. 1 и 3).24

Странските физички и правни лицакои не се резиденти на држави членкина Европската Унија и на ОЕЦД може дастекнуваат сопственост и долготраензакуп врз градежно земјиште во Ре пу -бли ка Македонија, под услов на реци-процитет (ЗСДСП, чл. 245, ст. 2).

Можеме да заклучиме дека:- Правото на странските физички и

правни лица да стекнуваат сопственостврз градежно земјиште со правни делаinter vivos во Република Македонија ерелативно резервирано право. Стран ски -те физички и правни лица кои се рези-денти на државите членки на ЕУ или наОЕЦД уживаат национален третман. Заразлика од нив, за лицата кои не се рези-денти на државите членки на ЕУ или наОЕЦД, правото на стекнување сопстве-ност врз градежно земјиште со правнидела inter vivos во Република Ма кедонијае условено со постоење проверен, фак-тички и формален реципроцитет.

5.2.2.2. Стварни права на странците врзземјоделско земјиште

Стекнувањето сопственост врз земјо -дел ско земјиште со правни дела intervivos во Република Македонија претста-вува апсолутно резервирано право задомашните субјекти (домашни др жав ја -ни и правни лица со припадност на Ре -пу блика Македонија).



22 Според решенијата на ЗСДСП од 2001 година, странските физички и правни лица можеа да стекнуваат единствено долготраен закупна земјоделско или на градежно земјиште. Притоа, стекнувањето долгорочен закуп врз земјоделско земјиште од страна на странцибеше условено со постоење реципроцитет и со согласност од страна на министерот за правда, а по претходно прибавени мислења одминистерот надлежен за работите на земјоделството и министерот надлежен за работите на финансиите (ЗСДСП, чл. 246).Долгорочниот закуп врз градежното земјиште исто така беше условен со добивање согласност од министерот кој раководи со работи-те на правдата, а по претходно прибавено мислење од министерот надлежен за урбанизам и градежништво и од министерот за финан-сии (ЗСДП, чл. 245). Согласноста на министерот за правда која се бара за стекнувањето на правото на долготраен закуп имаше консти-тутивно дејство. Правното дело склучено без вака пропишаната согласност не произведуваше правно дејство (ЗСДП, чл. 249). 23 ЗСДСП и ниту кој било друг закон во Република Македонија не го дефинира поимот „резидент“ на земјите членки на ЕУ или на ОЕЦД.Овој пропуст би можел да претставува сериозна пречка во примената на Законот. Поради тоа, се наметнува потребата од измени сокои ќе се изврши вградување на дефиниција за терминот „резидент“ во законскиот текст, или пак, овој термин да се замени со терми-нологијата која се користи во постојното македонско законодавство (живеалиште, престојувалиште и сл.). 24 Според законските решенија од 2008 година, за да можат странските физички и правни лица резиденти на државите членки наЕвропската Унија и на ОЕЦД да стекнуваат сопственост врз градежно земјиште во Република Македонија, се бараше да биде испол-нет уште еден дополнителен услов: за да се добие согласност од министерот за правда, по претходно прибавено мислење од министе-рот за транспорт и врски и од министерот за финансии. Согласноста на министерот за правда која се бараше за стекнувањето на пра-вото на долготраен закуп имаше конститутивно дејство, односно правното дело склучено без вака пропишаната согласност не про-изведуваше правно дејство. Со измените од 2009 година, овој услов е укинат.

Странските физички и правни лицаможат да стекнуваат единствено дол-готраен закуп на земјоделско земјиште.Притоа, стекнувањето долготраен закупврз земјоделско земјиште од страна настранци е условено со постоење реци-процитет и со согласност од страна наминистерот за правда, а по претходноприбавени мислења од министерот над-лежен за работите на земјоделството,шумарството и водостопанството и одминистерот надлежен за работите нафинансиите (ЗСДСП, чл. 246). Соглас нос -та на министерот за правда која се бараза стекнувањето на правото на долгот-раен закуп има конститутивно дејство.25

Правното дело склучено без вака пропи-шаната согласност не произведува прав -но дејство (ЗСДСП, чл. 249).

Можеме да заклучиме дека правотона странците да стекнуваат долготраензакуп врз земјоделско земјиште во Ре -публика Македонија претставува рела-тивно резервирано право условено сопроверен, со фактички и со формаленреципроцитет и со претходна соглас-ност од министерот за правда, а по пре-тходно прибавено мислење од министе-рот надлежен за работите на земјодел-ството, шумарството и водостопанство-то и од министерот надлежен за работи-те на финансиите.

5.3. Стварни права врз недвижности настрански држави и меѓународни владиниорганизации

Странските држави, за потребите насвоите дипломатски и конзуларни пре-тставништва, Организацијата на Обеди -не тите нации и нејзините специјализира-ни агенции и Советот на Европа, во Р.Македонија можат да стекнуваат соп-ственост врз згради и станови, како и врзградежно земјиште за из градба на таквизгради, но само по претходно прибавенасогласност на министерот за надворешниработи (ЗСДСП, чл. 249).

6. ЗАКЛУЧОК

Лицата кои се државјани на држави-те членки на ЕУ и на ОЕЦД уживаат на -ци онален третман во Република Маке -до нија во поглед на правото на стекну-вање сопственост врз недвижности, ос -вен земјоделско земјиште, во Репу бликаМакедонија по пат на наследување. Зараз лика од нив, за лицата кои не се др -жав јани на државите членки на ЕУ и наОЕЦД, ова право е релативно резервира-но право условено со постоење на прове-рен, фактички и формален реципроци-тет. Правото на странските правни лицаза стекнување сопственост врз недвиж-ности, освен земјоделско зем јиш те, воРе публика Македонија со на следувањеврз основа на тестамент претставува ре -лативно резервирано право условено сопостоење проверен и фактички реци-процитет. По законските из мени од2008, 2009 и 2010 година, странците неможат со наследување да стекнуваатсоп ственост врз земјоделско земјиште.

Физичките лица кои се резиденти надр жа вите членки на ЕУ или на ОЕЦДужи ваат национален третман во погледна правото да стекнуваат сопственостврз стан, станбена зграда или деловенпростор на територијата на РепубликаМакедонија со правни дела меѓу живилица. За разлика од нив, за физичкителица кои не се резиденти на државитечленки на ЕУ или на ОЕЦД, како и застранските правни лица, ова право ерелативно резервирано право условеносо постоење проверен, фактички и фор-мален реципроцитет.

Како „странски физички лица рези-денти на држави членки на ЕУ и наОЕЦД“ би требало да бидат опфатенионие лица кои ги исполнуваат два куму-лативни услови: а) да немаат државјан-ство на Република Македонија; и б) даимаат вообичаено престојувалиште илиживеалиште на територијата на некојаод државите членки на ЕУ и на ОЕЦД. Запримената на ЗСДСП, како странско



25 Така и: Живковска, Родна: Право на сопственост врз недвижности и запишување во јавна книга, со посебен осврт на правото на соп-ственост на недвижности на странски лица, Деловно право бр. 3–4/2001, стр. 63.

правно лице „резидент“ на државитечленки на Европската Унија и на ОЕЦДби се третирало секое правно лице до -кол ку има седиште во некоја од овиеземји.

Напуштањето на критериумот на др -жав јанството како основа за одредува-ње на правниот статус на странскитефи зички лица во поглед на стекнување-то право на сопственост врз недвижно-сти во Република Македонија претста-вува погрешен чекор, затоа што создавамногу проблеми во практичната приме-на. De lege ferenda треба да се врати за -кон ското решение според кое критери -ум за одредување на правниот статус настранците е државјанството (за фи зич -ките лица), односно припадноста (за прав -ните лица).

Физичките и правните лица кои серезиденти на државите членки на ЕУ ина ОЕЦД уживаат национален третман

во поглед на стекнувњето право на соп-ственост и долготраен закуп врз гра-дежно земјиште со правни дела. За фи -зичките и правните лица кои не се рези-денти на државите членки на ЕУ или наОЕЦД, за стекнување со ова право се ба -ра постоење проверен, фактички и фор-мален реципроцитет.

Странските физички и правни лицаможат да стекнуваат единствено дол-готраен закуп на земјоделско земјиштена територијата на Република Маке до -нија. Притоа, стекнувањето долгорочензакуп врз земјоделско земјиште од стра-на на странци е условено со постоењереципроцитет и со согласност од странана министерот за правда, а по претход-но прибавени мислења од министеротнадлежен за работите на земјоделство-то, шумарството и водостопанството иминистерот надлежен за работите нафинансиите.





ИЗМЕНИТЕ И ДОПОЛНУВАЊАТА НА ЗАКОНОТ ЗА СПРЕЧУВАЊЕНА ПЕРЕЊЕ ПАРИ И ДРУГИ ПРИНОСИ ОД КАЗНИВО ДЕЛО И

ФИНАНСИРАЊЕ НА ТЕРОРИЗАМд-р Ивица Симоновски -

советник за следење сомнителни трансакции воУправата за спречување на перење пари и финансирање на тероризам

Во насока на зајакнување на систе-мот за спречување на перење пари и фи -нансирање на тероризам и во насока наусогласување на националното зако но -дав ство, пред сè со Законот за инспек-циски надзор, Управата за спречувањена перење пари и финансирање на теро-ризам (во натамошниот текст: Управа -та), во текот на 2011-тата година приста-пи кон измени и дополнувања на Зако -нот за спречување на перење пари идру ги приноси од казниво дело и фи -нансирање на тероризам („Службен вес-ник на РМ“ бр. 04/08 и 57/10). Изменитеи дополнувањата на Законот за спречу-вање на перење пари и други приноси одказниво дело и финансирање на терори-зам (во понатамошниот текст: Законот)се усво е ни од страна на Собранието наРе публи ка Македонија и истиот е обја -вен во „Службен весник на РМ“ бр.35/11.

Новите измени и дополнувања наЗаконот го прецизираат следното:

Се прецизира обврската на финан-сиските институции при вршење на без-готовинскиот трансфер преку меѓуна-родниот платен промет да обезбедатподатоци за налогодавачот. Исто така,се прецизира и обврската на финансис-ките институции при реализација набезготовинските трансфери во домаш-ниот платен промет;

Определување овластено лице кај ме -нувачници, казино и давателите на ус -луги на брз трансфер на пари уредно даго води нумерираниот регистар во кој сезаведуваат сите трансакции над опре -делен износ;

Управата добива можност да издаденалог за следење на деловниот однос наклиентот;

Намалување на бројот на задолжи-телните обуки од 3 на 2 на годишно нивокои субјектите треба да ги организираати спроведат;

Прецизирање на правото на Управатада врши инспекциски надзор над при-мената на мерките и дејствијата опреде-лени со овој закон врз субјектите.

Прецизирано е Управата за јавни при -ходи да врши надзор само врз приреду-вачите на игри на среќа во играчница(ка зино), правните и физичките лицакои ги вршат следните услуги: промет сонедвижности, ревизорски и сметковод-ствени услуги, давање совети од областана даноците или давање консултантскиуслуги, правните лица кои примаат возалог подвижни предмети и недвижно-сти и здруженија на граѓани и фондаци -и и друго.

За поефикасно откривање на проце-сите на перење пари и финансирање нате роризам во услови на ефикасни леги-тимни активности, (не)финансискитеинституции треба ефикасно да ги спро-ведуваат стандардите за примена на на -че лото за „познавање на својот кли-ент“ (CDD – Customer Due Diligence).Ана ли зата на активностите на клиентотможе да генерира сомнителност и кри-минална акти, што службеникот требанавремено да ги воочи, анализира и дос -тави како информација до Финан сиско-разузнавачката единица. Секогаш когапостои повисок ризик од перење париили финансирање на тероризам, субјек-тите се должни да вршат засилена ана-лиза на клиентот како дополнување намерките определени во членовите 8, 9,10 и 11 од Законот, притоа идентифику-вајќи и потврдувајќи го идентитетот на

клиентот и крајниот сопственик. Во слу-чај кога субјектот не може да го утврдиидентитетот на крајниот сопственик,должен е да земе изјава од клиентот, апотврдувањето на клиентот ќе го из вр -ши врз основа на податоци од независ-ни и сигурни извори.

Следење на деловниот односВо насока на спроведување превен-

тивна политика, спречувањето на пере-њето пари и финансирање на тероризамтре ба да биде навремено, уште во ранатафаза, односно во моментите кога при -носите од казниво дело или паричнитесредства се внесуваат во финансискиотсистем. Во оваа фаза, (не)фи нан сискитеинституции треба да имаат механизамкако да ги препознаат сом нителнитетрансакции и навремено да ја одбијатнив ната понатамошна реализација. Пре -поз навањето на сомнителните транс-акции е многу деликатна работа. Би деј ќистанува збор за приватен сек тор, (не)фи -нансиските институции се когаш се ста-ваат пред свршен чин да реализираат илистопираат одредена тран с ак ција. Докол -ку ја стопираат тран сак ци јата, постоиможност да го изгубат клиентот, а со тоаи профитот, а доколку ја реализирааттран сакцијата, постои мож ност да бидатвклучени во процесот на перење пари илифинансирање на тероризам.

Со цел да не дојде до одлевање на фи -нансиските средства или приносите одказниво дело од финансискиот систем ина тој начин да се дистанцираат од нив-ниот извор, а во насока на водење ква-литетна и навремена финансиска ис -тра га, потребно е да се следи секој чекорна сторителите на криминални дела, којвклучува следење на секој обид или реа-лизација на трансакциите. Според нови-те измени и дополнувања на Законот, вочленот 35-а, Управата, секогаш кога пос -тојат основи или основани сомневања засторено кривично дело перење пари илифинансирање на тероризам, има мож-ност да достави до субјектот налог за сле -дење на деловниот однос на клиентот.

Со оваа можност се нуди навремено дос -тавување на потребните информациидо Управата за сите активности на кли-ентот во рамките на деловниот од нос.Сле де њето на деловниот однос мо же датрае најдолго до 3 месеци со можност запродолжување на уште еден месец вооправдани случаи. Следењето на делов-ниот однос најдолго може да трае шестмесеци.

Од практична гледна точка, следење-то на деловниот однос ги дава следнитепредности:

Следење на секоја активност на кли-ентите;

Навремено известување од страна насубјектите до Управата за секоја актив-ност преземена од клиентот;

Можност за навремено прекинувањена процесот на перење пари и финанси-рање на тероризам преку стопирање натрансакциите;

Навремено известување од страна наУправата до надлежните органи на про-гон за секоја активност на лицата кои сепредмет на анализа или се води истрага.

НадзорКако што кажавме на почетокот од

овој текст, главен акцент на измената идополнувањето на Законот за спречува-ње на перење пари и други приноси одказниво дело и финансирање на терори-зам („Службен весник на РМ“ бр. 04/08,57/10 и 35/11) се однесува на усогласува-ње со Законот за инспекциски надзор.

Според новите измени и дополнува-ње на Законот, Управата, заедно со орга-ните од член 46, став 1, како и со коми-сиите (Адвокатската и Нотарската) одчлен 47 од Законот, при вршењето нанадзорот над спроведувањето на мерки-те и дејствијата за спречување на пере-ње пари и финансирање на тероризам одстрана на субјектите, се должни меѓу-себно да се информираат за наодите одизвршениот надзор. Исто така, со нови-те измени и дополнувања се дава мож-ност за координација на активноститепомеѓу Управата и органите од член 46,



став 1 и комисиите од член 47 од овој за -кон, при спроведувањето на идните са -мо стојни или заеднички надзори надсубјектите определени со овој закон.

Надзорот кој го спроведува Управатаможе да трае најдолго 15 дена, а во опре-делени случаи кога има потреба, вре-менскиот рок се продолжува, но тоа несмее да биде повеќе од 30 дена.

Кога Управата самостојно спроведуванадзор над мерките и дејствијата заспре чување на перење пари и финанси-рање на тероризам врз субјектите, ис ти -от го вршат инспектори, вработени воУпра вата кои ги исполнуваат општитеус лови утврдени со Законот за држав-ните служ беници и условите утврденисо ак тот на систематизацијата на работ-ните места во Управата.

Согласно новите измени и дополну-вања на Законот, инспекторот има об -врска да ги извести одговорното и овла-стеното лице во субјектот над кој требада се изврши надзор, за почетокот на вр -шење на надзорот, законскиот основ,целта и обемот. Во случај кога се вршикон тролен или вонреден надзор, ин -спек торот нема обврска да ги информи-ра одговорното и овластеното лице насубјектот предмет на надзор.

При спроведувањето на надзорот одстрана на Управата, субјектите имаатдолж ност и обврска:

Да ги стави на увид сите општи и пое -динечни акти, папки, документи, доказии информации во обем според предме-тот на надзорот, како и обезбедување напотребните копии и документи, доколкуинспекторот дополнително ги побара одсубјектот или од одговорното и овласте-ното лице на субјектот;

Субјектот е должен со свој потпис ипе чат да ја потврди идентичноста накопиите со оригиналот од сите докумен-ти, папки, докази и информации коисуб јектот ги дава на инспекторот;

Доколку биде побарано, субјектот едолжен да ги обезбеди сите потребниуслови за непречена работа во деловни-те простории од страна на инспекторите,

како и лице што ќе присуствува за вре мена надзорот, а во насока на навременообез бедување на документацијата и ин -формациите за потребите на надзорот;

Да му овозможат непречен пристапна инспекторот во деловните простории;

Лицата одговорни во субјектот требада го потврдат својот идентитет, прило-жувајќи важечки документи за иденти-фикација;

Да дадат писмено или усно објаснува-ње на прашања во врска со делокруготна работата на субјектот.

Спроведување едукацијаПо спроведувањето на надзорот (ре -

до вен или вонреден), инспекторот из -гот вува записник во кој се констатираатнаодите од спроведениот надзор.

Доколку инспекторот констатира пре -кршоци во согласност со член 49 и член50 од Законот, должен е да го информи-ра субјектот, да му укаже за утврденитенеправилности, да му предложи постап-ка за порамнување и доколку субјектотја одбие предложената постапка запорамнување, инспекторот поднесувабарање за поведување прекршочна пос -тапка или друга соодветна постапка.

Во ситуација кога се утврдени прекр -шоци во согласност со член 50-а и член51 од Законот, во тој случај инспекторотсоставува записник во која се утврдувасторената неправилност од страна насубјектот и донесува решение со укажу-вање за отстранување на утврдената не -правилност во рок од 8 дена и истовре-мено доставува покана за едукација доодговорното лице или субјектот кај когосе утврдени неправилности од спрове-дениот надзор.

Во рок од 8 дена, Управата има об врс -ка да ја организира и спроведе едукаци -јата наменета за одговорното лице илисубјектот.

Едукацијата се смета за спроведенаво ситуација кога одговорното лице илисуб јектот нема да се јават на закажаниоттермин за спроведување на едукацијата.Исто така, едукацијата се смета за завр -





ше на и во ситуација кога лицето илисуб јектот над кој се спроведува едука-ција се јават на закажаниот термин заедукација и истата ја завршат, со што ќесе констатира дека лицето, односно суб -јектот е едуциран по однос на констати-раната неправилност.

По завршувањето на едукацијата, ин -спек торот врши контролен надзор во којутврдува дали одговорното лице илисуб јектот ги отстраниле неправилности-те кои биле претходно утврдени со над-зорот и за кои дополнително биле еду-цирани од страна на Управата. Доколкусе отстранети неправилностите, инспек-торот донесува заклучок со кој ја запирапостапката.

Во случај кога инспекторот констати-ра дека одговорното лице или субјектотне ги отстранил неправилностите утвр -де ни од надзорот, инспекторот изготву-ва записник во кој се констатираат пре-кршоците. По изготвувањето на заклу -чокот, инспекторот до одговорното лицеили субјектот предлага постапка за по -рам нување. Доколку одговорното лице

или субјектот не го прифатат порамну-вањето, инспекторот изготвува барањеза покренување на прекршочна постап-ка до надлежниот суд.

Совет за борба против перење парии финансирање на тероризамНационалната стратегија за борба про -

тив перење пари и финансирање те ро -ризам која што беше усвоена од странана Владата на Република Македонија запериодот 2009-2011 година, беше пред -видено формирање советодавно тело (вонатамошниот текст: Совет) со цел да сеунапреди меѓуинституционалната сора-ботка во рамките на системот за спречу-вање на перење пари и финансирање натероризам. Советот е одговорен да го ко -ординира спроведувањето на мерките иактивностите кои се утврдени со Нацио -нал ната стратегија за спречување на пе -рење пари и финансирање тероризам.Со новите измени и дополнување на За -ко нот, предвидено е претставници одНотарската комора на Република Ма -кедонија да бидат членови на Советот.



Врз основа на член 119 од Законот за нотаријатот („Сл.весник РМ“ бр. 55/07, 86/08,139/09 и 135/11) и член 34 од Статутот на Нотарската комора на Република Македо нија,Собранието на Нотарската комора на Република Македонија на седниците одржанина 29 септември 2007 год., 27 март 2010 год. и 22 април 2012 год., го донесе следниот

ПРАВИЛНИКЗА ДИСЦИПЛИНСКА ОДГОВОРНОСТ И ДИСЦИПЛИНСКА ПОСТАПКА НА НКРМ

1. ОПШТИ ОДРЕДБИЧлен 1Со Правилникот за дисциплинска од -

го ворност и дисциплинската постапка,по блиску се уредува: дисциплинската од - говорност, дисциплинските повреди,дис циплинските органи, санкции, заста-реност на гонење, привремено оддале чу -вање од службата, извршување дис ци -плински одлуки, како и други прашањаво врс ка со нотарското работење и дис-циплинската одговорност на членовитена Но тар ската комора на Р. Маке до нија(во натамошниот текст: Комора).

Член 2(1) Се смета дека нотарот не е одго во -

рен за дисциплинска повреда, сè додеканеговата одговорност не биде утврденасо конечна одлука.

(2) На нотарот не може да му бидеизре чена дисциплинска мерка за дис-циплинска повреда која пред да бидесторена, не била утврдена со Законот занотаријатот.

(3) Одговорноста за сторено кривичнодело, односно прекршок не ја исклучувадисциплинската одговорност на нотарот.

Член 3(1) Постапката пред дисциплинскиот

со вет е итна.(2) Во дисциплинската постапка

службен јазик е македонскиот јазик инеговото кирилско писмо.

(3) Претресот пред Дисциплинскиотсовет е јавен.

Член 4(1) Нотарот против кого се води пос -

тап ката има право на непосредно про-изнесување пред Дисциплинскиот со -вет.

(2) Нотарот има право да биде застапу-ван во дисциплинската постапка од лицекое тој ќе го овласти да го застапува.

2. ДИСЦИПЛИНСКА ОДГОВОРНОСТЧлен 5(1) За повреда на законот, Кодексот на

професионалната етика на нотарите и ак -тите на Комората нотарот одговара дис -циплински.

(2) Нотарот е дисциплински одгово-рен ако со своето однесување во врше-њето на службата, спротивно на Кодек -сот на професионалната етика на нота-рите ја нарушува честа и угледот нанотарската служба, ја доведува во пра-шање довербата на нотарската службаили ако ја повреди но тарската должностсо незаконито, не струч но, односно несо-весно постапување.

Член 6За сторена дисциплинска повреда се

изрекува дисциплинска мерка предвиде-на со Законот за нотаријатот и овој пра-вилник.

Член 7При изрекување на дисциплинските

мерки се земаат предвид тежината напо вре дата на службената должност,последиците од таа повреда, степенотна одговорност на нотарот, околноститепод кои е сторена повредата, поранеш-ното негово однесување и вршењето наработите, како и други олеснителни иотежителни околности.

3. ДИСЦИПЛИНСКИ ПОВРЕДИЧлен 8Дисциплински повреди се утврдени

со членовите 124, 125, 126 и 127 од За -конот за нотаријатот.

4. ДИСЦИПЛИНСКИ МЕРКИЧлен 9(1) За сторена дисциплинска повреда

спрема нотарот може да се изречатследниве дисциплински мерки:

1. писмена опомена;2. јавна опомена;3. парична казна;4. привремено одземање на правото на

вршење нотарска служба; и 5. трајно одземање на правото на

вршење нотарска служба.(2) Висина на паричната казна пре-

тставува плата на претседател на осно-вен суд со проширена надлежност (член31 од Законот за судовите).

Член 10Дисциплинска мерка писмена опоме-

на или парична казна во висина на еднаплата определена со член 9 став 2 од овојправилник ќе се изрече за:

1. непочитување на работното вре меистакнато во нотарската канцеларија;

2. неистакнување на фирмата и пато -ка зите, или нивно поставување спротив-но на актите на Комората;

3. неуредно чување на списите и по -да тоци;

4. неприсуствување на состаноцитево Комората и на други службени соста-ноци, на кои е должен да присуствуванотарот (семинари, советувања и друго);

5. непристоен однос со странките илипред странките;

6. однесување што го намалува угле-дот на нотарската служба и нотарот;

7. непристоен однос кон службени илидруги лица со кои нотарот презема деј -ство во вршењето на нотарската служба;

8. одбивање или несовесно исполну-вање на обврските определени со акти-те на Комората.

Член 11Дисциплинската мерка јавна опоме-

на или парична казна во висина од еднадо три плати определена со член 9 став 2од овој правилник ќе се изрече за:

1. ветување на нотарот лично или пре -ку посредник дека нотарската награда

ќе биде намалена;2. работење под дејство на алкохол

или наркотични средства;3. неуредно водење на книга; и4. непридржување кон законските од -

редби во однос на формата на нотарска-та исправа.

Член 12Дисциплинската мерка парична каз -

на во висина од три до шест плати напретседател на основен суд со прошире-на надлежност или привремено одзема-ње на правото на вршење на нотарскатаслужба во траење од една до пет годиниќе се изрече за:

1. неводење евиденција за наплатенанаграда, трошоци и такси согласно соЗаконот за нотаријатот и соодветнитеправилници;

2. наплата на поголема награда, или тро-шоци спротивно на Нотарската тарифа;

3. намалување на нотарската наградаспротивно на Нотарската тарифа;

4. вршење на службени дејностизабранети со закон;

5. застапување странки или составу-вање исправи во случаи во кои тоа му езабрането;

6. грубо повредување на должното по -чи тување спрема судовите и надзорнитеоргани, како и на органите на Комората;

7. непостапување по одлуки на судо-вите за привремено одземање нотарскиисправи и по одлуки на надзорните ор -гани за отстранување недостатоци воработењето;

8. составување приватни исправи;9. составување на нотарски исправи

или заверување на приватни исправи најазик, спротивно на одредбите на Зако -нот за нотаријатот или друг закон со које уредена употребата на јазикот;

10. купување предмети на јавна про-дажба или стекнување други права вотекот на друга постапка, која тој ја водикако нотар или повереник на судот иликако застапник на странка за себе илиза свои роднини (во права линија или дочетврти степен во странична линија);



11. преземање службени дејствија над-вор од службеното подрачје на нотарот;

12. непридржување кон законскитеод редби од кои зависи важноста на но -тарската исправа;

13. вршење за награда на некоја пос -тојана или приватна служба;

14. вршење занимање што не е во со -глас ност со угледот, честа и независно-ста на нотарот;

15. преземање обврски на гаранцијаили одговорности во работи кои се склу -чуваат со негово учество во својство нанотар;

16. застапување политичко уверува-ње во вршењето на нотарската служба;

17. непреземање или делумно презе-мање на пропишаните мерки за осигуру-вање безбедност на доверените предме-ти;

18. предизвикување материјална ште -та на странките;

19. постапување спротивно на член 8став 8 од Законот за нотаријатот;

20. употреба на факсимил на службе-на исправа или книги.

Член 13Дисциплинска мерка трајно одземање

на правото на вршење нотарска служ баќе се изрече за:

1. повреда на должност утврдена соЗакон за нотаријатот со што сериозно сезагрозува довербата во непристрасностна нотарот и во исправите кои ги соста-вува, особено ако преземе службенодејствие за работа која според закон не едозволена;

2. потврдување факти што не се слу -чи ле во присуство на нотарот;

3. потпишување на исправите за служ -бените дејствија на кои не присуствувалнотарот;

4. занимавање со трговија и посред-нички работи;

5. склучување договори во свое име задруги лица или во туѓо име за себе илиучество во правна работа во која презе-ма службени дејствија како нотар илиповереник на судот;

6. вложување пари што му се довере-ни на чување на нотарот на негово име,спротивно на одредбите на Законот занотаријатот;

7. вршење нотарски работи за времеза кое нотарот е привремено оддалеченод работата или на друг начин избегну-вање на мерката привремено одземањена правото на вршење служба;

8. непреземање на пропишаните мер -ки за спречување на перење пари и дру -ги приноси од казниви дела;

9. примање подароци или друг вид ко -рист или поставување на личниот фи -нансиски интерес во судир со положба-та и статусот на нотарот;

10. оддавање класифицирана инфор-мација со степен на тајност определенасогласно со закон;

11. одбивање да се дадат податоциили давање неточни податоци на др -жав ните органи, правните лица и награѓаните, доколку давањето на подато-ците е пропишано со закон;

12. незаконито располагање со мате-ријалните средства што му се доверени;

13. извршување кривично дело илипрекршок во вршењето на нотарскатаслужба, или друго кривично дело илипрекршок што го прави нотарот недо-стоен за вршење на нотарската службаили го нарушува угледот на нотарскатаслужба или на нотарот; и

14. оставање на празни рубрики вослуж бените книги на нотарот.

5. ДИСЦИПЛИНСКИ ОРГАНИ

Член 14Дисциплински органи на Комората се:Дисциплински совет, како првосте-

пен орган; иУправен одбор на Комората, како вто-

ростепен орган.

Член 15Дисциплинските органи од член 14 од

овој правилник се избираат и отповику-ваат од страна на Собранието наКомората, на начин и постапка опреде-лена со Статутот на Комората.



Член 16Дисциплинските органи се самостој -

ни и независни во донесувањето на од -луките и водењето на постапката, а засвојата работа одговараат пред Собра -нието на Комората.

Член 17Правата и должностите на дисцип-

линските органи и одговорноста за дис-циплинските повреди на нотарот се уре-дуваат со Законот за нотаријатот, Стату -тот на Комората и со овој правилник.

Член 18Членовите на дисциплинските орга-

ни не можат да бидат повикани на одго-ворност за одлуките што ги донесуваатво текот на дисциплинската постапка.

5.1. ДИСЦИПЛИНСКИ СОВЕТ

Член 19(1) Дисциплинскиот орган на Комора -

та е Дисциплинскиот совет составен одпет члена и нивни заменици со мандатод две години, без право на повторенизбор.

(2) Два члена и нивни заменици гиизбира Владата на Р. Македо нија напред лог на Комисијата за именување наВладата на Р. Македонија, еден судија инегов заменик по предлог на Судскиотсовет на Р. Македонија и два члена инивни заменици ги избира Собраниетона Нотарската комора на Р. Македонија.

Член 20(1) На првата конститутивна седница

на Дисциплинскиот совет се избирапретседател на Дисциплинскиот совет инеговиот заменик, како и секретар наДисциплин скиот совет.

(2) Доколку за претседател на Дис ци -плинскиот совет биде избран член одредот на надворешните членови, во та -ков случај за заменик се избира член одредот на нотарите и обратно.

(3) Заменик-претседателот ги имаистите права и должности како и пре-тседателот во случај кога го заменува.

Таквото право го имаат и заменицитена членовите на Дисциплинскиот совет.

Член 21Секретарот на Дисциплинскиот совет

се грижи за уредноста на дисциплински-те предмети, води евиденција на пред -метите кои се во работа, како и оние коисе правосилно завршени, учествува воработата на Дисциплинскиот совет соводење записник од претресот и за сове-тување членови на Дисциплин скиотсовет, врши и други дејствија по налог напретседателот на Дисциплин скиотсовет. Во договор со претседателот наДисциплинскиот совет, ги закажува пре-тресите и ги известува лицата што требада присуствуваат на претресот.

5.2. СТРУЧНА СЛУЖБА

Член 22Административните и други работи

за потреби на Управниот одбор, каковто ростепен дисциплински орган и Дис -циплинскиот совет ги врши Струч на таслужба на Комората.

6. ДИСЦИПЛИНСКА ПОСТАПКА

Член 23(1) Дисциплинска постапка се поведу-

ва по предлог на министерот за правда,претседателот на основниот суд на чи е -што подрачје е седиштето на нотарот ипретседателот на Комората.

(2) Предлогот за поведување дисцип-линска постапка содржи факти и доказиод кои се утврдува постоењето на дис ци -плинска повреда.

(3) По приемот на предлогот се обра-зува предмет кој се заведува под дату-мот на приемот во уписникот „ДП“, пришто добива соодветен број.

(4) Предлогот од став 1 на овој член вед -наш се доставува до нотарот на кој се одне-сува, кој во рок од осум дена од при емотдоставува одговор и докази кои се наведе-ни во предлогот, а се наоѓаат кај него.

(5) Предлогот од став 1 на овој член седос тавува до претседателот на Комората



кој веднаш го известува министерот заправда дека е поднесен предлог за пове-дување дисциплинска постапка противнотар, освен во случај кога подносителна предлогот е министерот за правда.

Член 24(1) Претседателот на Дисциплинскиот

совет определува член на советот кој восоработка со член на Стручниот совет наКомората го проучува и подготвува пред -метот за реферирање.

(2) Реферирањето по предметот го вр -ши едно од лицата од став 1 на овој член.

Член 25(1) Дисциплинскиот совет работи на

седница.(2) Седниците се одржуваат во форма

на претрес.(3) Претресот се одржува во службе-

ните простории на Комората.

Член 26(1) Претресот го закажува претседате-

лот на Дисциплинскиот совет, а во него-во отсуство, заменикот-претседател, накој се повикува нотарот и неговиот бра-нител доколку го има, сведоците, а попотреба и други лица.

(2) Поканата за претрес се доставуванајдоцна 5 дена пред денот на одржува-њето на претресот.

(3) Поканата за претресот содржи имеи презиме на лицето кое се повикува,вре мето и местото на одржување на пре -тре сот, причината за повикување и свој -ство во кое се повикува лицето во пос -тапката.

(4) Поканата за претресот до нотар илидруго лице се доставува преку пошта.

Член 27(1) Пред почетокот на претресот, пре-

тседателот на Дисциплинскиот советутврдува дали се присутни сите повика-ни лица и го проверува нивниот иденти-тет.

(2) Претресот може да се одржи во от -сутво на нотарот и неговиот бранителдоколку уредно биле повикани, а отсу-ствуваат од неоправдани причини.

Член 28(1) Кога се исполнети условите за одр-

жување на претресот, претседателот наДисциплинскиот совет го отвора истиот,му дава збор на известителот, а потоа нанотарот или неговиот бранител, сведо-ците и др. при што се грижи за правилноводење на дисциплинската постапка.

(2) Претседателот и членовите на Дис -циплинскиот совет може да поставува-ат прашања и да бараат објаснувања.

(3) По изјаснување на членот – извес -ти телот и нотарот, Дис ци плин ски от со -вет пристапува кон изведување на пред-ложените докази. Доказите се из ве ду -ваат со читање или со сослушување све-доци, а кога е потребно, се одредува ивеш тачење.

(4) Доколку одредени прашања воврска со дисциплинската постапка не серегулирани со Законот за нотаријатот иактите на Комората, соодветно се при-менуваат начелата на казненото правои правилата на кривичната постапка.

(5) Претресот, по правило, завршуваво истиот ден кога е и започнат.

(6) За дејствијата преземени на пре-тресот, секретарот на Дисциплинскиотсовет води записник кој содржи подато-ци за составот на Дисциплинскиот со -вет, подносителот на предлогот, време-то и местото на одржување на претре-сот, нотарот и неговиот бранител, до -кол ку има таков, законскиот основ надисци плинската повреда, битната содр -жина на исказот на нотарот, сведоцитеи изведените докази.

(7) Записникот го потпишуваат: пре-тседателот, нотарот против кого се водидисциплинската постапка, односно не -го виот бранител и записничарот.

(8) Доколку нотарот или неговиот бра-нител одбијат да го потпишат записникот,ќе се внесат причините за одбивањето.

Член 29(1) По одржување на претресот, Дис ци -

плинскиот совет донесува одлука.(2) За советувањето и гласањето се

составува посебен записник кој содржи:



состав на Дисциплинскиот совет, местои време на одржувањето на советување-то, текот на гласањето и одлука.

(3) Издвоените мислења, доколку гиима, се внесуваат во самиот записник, аго потпишуваат сите членови на Дис ци -плинскиот совет и записничарот.

(4) Записникот за советувањето и гла-сањето ќе се затвори во посебна обвив-ка, а може да го разгледа само Управ ни -от одбор на Комората кога одлучува поправен лек.

Член 30(1) Против одлуката на Дис ци плин -

скиот совет со која се изрекува дисцип-линска мерка, нотарот има право нажал ба до Управниот одбор на Коморатаво рок од осум дена од денот на приемотна одлуката.

(2) Жалбата се поднесува во два при-мероци.

Член 31(1) Седницата на Управниот одбор на

Комората кога одлучува во втор степене јавна.

(2) Управниот одбор на Комората когаодлучува како второстепен дисциплин-ски орган постапува според начелата наказненото право и правилата на кривич-ната постапка.

6. ОДЛУКИ НА ДИСЦИПЛИНСКИТЕ ОРГАНИ

Член 32(1) Дисциплинските органи од член 14

од овој правилник своите одлуки ги до -несуваат во форма на одлука или реше-ние.

(2) Одлуката за изрекување на дис-циплинска мерка содржи:

- вовед, во кој се наведува кој и кога јадонел одлуката, по повод чија одговор-ност и во врска со чиј предлог;

- изрека, во која се внесува видот наизречената дисциплинска мерка и крат-киот опис на повредата за која е одгово-рен нотарот;

- образложение, во кое се наведувакои факти и врз основа на кои докази се

утврдени, каква е оценката на изведени-те докази и кои околности се земенипредвид при изрекувањето на мерката и

- поука за заштита на правата.

Член 33Дисциплинскиот совет донесува:1. одлука со која нотарот се ослободу-

ва од одговорност дека сторил дисцип-линска повреда;

2. одлука со која нотарот се огласува завиновен за сторена дисциплинска по вре даи му се изрекува дисциплинска мер ка; и

3. решение за привремено оддалечу-вање од службата.

Член 34Управниот одбор ги донесува следни-

те одлуки: 1. ја укинува одлуката на Дисциплин -

скиот совет и предметот го враќа на пов -торно постапување и одлучување на пр -востепениот орган;

2. ја потврдува одлуката на Дисци -плин скиот совет; и

3. со решение, жалбата ја отфрла каконедозволена или ненавремена.

Член 35Против одлуката или решението на

Управниот одбор од член 34 од овој пра-вилник може да се поведе управен спорпред Управниот суд.

7. ЗАСТАРЕНОСТ

Член 36(1) Поведувањето на дисциплинската

постапка застарува во рок од две годиниод денот на сторувањето, или во рок одедна година од дознавањето за повреда-та при вршењето надзор.

(2) Ако дисциплинската повреда по -вле кува и кривична одговорност, дис-циплинската постапка за утврдување наодговорноста на нотарот застарува ворок од две години од денот на дознава-њето за повредата.

(3) Застареноста се прекинува со се -кое процесно дејствие што се преземазаради поведување и водење на дисцип-линската постапка.



(4) Застареноста на водењето наста-пува во секој случај кога ќе измине два-пати онолку време што според ставови-те 1 и 2 на овој член се бара за застаре-ност на поведувањето.

8. ПРИВРЕМЕНО ОДДАЛЕЧУВАЊЕ ОДСЛУЖБАТА

Член 37(1) По предлог на министерот за прав-

да, Управниот одбор или претседателотна Комората, со цел за заштита на дос -то инството на нотарската служба, а пооценката за неговата основаност, Дис -ци плинскиот совет донесува одлука сокоја на нотарот привремено му се забра-нува вршење на службата кога е поведе-на дисциплинска постапка.

(2) Привременото оддалечување одслужбата трае до конечното завршува-ње на дисциплинската постапка и можеда се отповика во текот на дисциплин-ската постапка ако престанале причи-ните за неговото изрекување.

(3) Предлогот од ставот (1) се поднесувазаедно со предлогот за поведување дис-циплинска постапка, или како по себ нообразложен предлог во текот на дис -циплинската постапка и тој без од лагањесе доставува до нотарот, кој има право дасе изјасни за него во рок од три дена.

(4) За привременото оддалечување,Дисциплинскиот совет одлучува со ре -ше ние, а за кое без одлагање се известу-ва претседател на Комората и тој го из -вестува министерот за правда.

(5) Против решението за привременооддалечување нотарот има право на жал -ба до Управниот одбор на Комората ворок од три дена од приемот на решението.Жалбата не го задржува извршувањетона решението.

(6) Против одлуката на Управниот од -бор со која се потврдува решението нота-рот има право да поведе управен спор.

9. ИЗВРШУВАЊЕ ДИСЦИПЛИНСКИ ОДЛУКИ

Член 38(1) Конечната одлука донесена во дис-

циплинска постапка ја извршува претсе -дателот на Комората.

(2) Дисциплинската мерка писменаопо мена содржи предупредување по -вре дата да не се повтори.

(3) Дисциплинската мерка јавна опо-мена се извршува со писмена опоменакоја се става да стои 30 дена на врататаод салата за состаноци во седиштето наКомората и содржи предупредувањеповредата да не се повтори.

(4) Конечната одлука за изречена па -рич на казна и за трошоците на постапка-та има сила на извршна исправа и предлогза нивното присилно извршување можеда поднесе претседателот на Ко мората.Сред ствата добиени со присилното извр -шување одат на сметката на Комората инаменски се користат само за стручно усо -вршување.

(5) Конечната одлука за изреченатамерка одземање на правото на вршење наслужбата се извршува со бришење на но -тарот од Именикот на Комората. Во Име -никот се запишува и конечната од лу ка сокоја е изречена друга дисциплинска мер -ка, како и привременото од да лечување одслужбата во текот на дис ци плинската пос -тапка.

(6) Конечната одлука за изрекување намерката привремено одземање на право-то за вршење на службата или на мерка-та трајно одземање на правото за врше-ње на службата, Нотарската комора ја об -јавува во „Сл. весник на РМ“.

Член 39(1) Дисциплинската мерка писмена опо -

мена се брише од Именикот по истекот наедна година од денот на извршувањето.

(2) Дисциплинската мерка јавна опо-мена се брише од Именикот во рок оддве години од денот на извршувањето.

(3) Сите други казни се бришат по ис -те кот на пет години од денот на извршу-вањето.



10. НАГРАДА И НАДОМЕСТОК НАТРОШОЦИТЕ НА ЧЛЕНОВИТЕ НАДИСЦИПЛИНСКИОТ СОВЕТ

Член 40(1) Награда на членовите на Дисци плин -

скиот совет се определува со одлука која јадонесува Управниот одбор на Ко мо рата.

(2) Надоместок на трошоците се опре-делува со Правилникот за висината и на -доместокот на патните трошоци кој годонесува Управниот одбор на Комо рата.

11. ПРЕОДНИ И ЗАВРШНИ ОДРЕДБИ

Член 41Дисциплинските постапки кои се во

тек, ќе се завршат според прописите коиважеле до денот на влегување во силана овој правилник.

Член 42Со денот на влегувањето во сила на

овој правилник, престанува да важи Пра -вилникот за дисциплинска одговорност и

дисциплинска постапка на Но тар скатакомора на Република Маке до нија од6.02.1999 год.

Член 43Дисциплинските постапки кои се во

тек, ќе се завршат според прописите коиважеле до денот на влегување во сила направилникот за изменување и дополну-вање на Правилникот за дисциплинскаодговорност и дисциплинска пос тап ка,до несен на седницата на Собра ни ето наНотарската комора на Република Маке -донија на ден 22.04.2012 год.

Член 44Овој правилник влегува во сила со де -

нот на неговото истакнување во службе-ните простории на Нотарската коморана Република Македонија, а ќе бидеобјавен во списанието „НОТАРИУС“.

Нотарска комора на Р. МакедонијаПретседател

Зорица Пулејкова с.р.





Член 1Со овој правилник се уредуваат усло-

вите, постапката, критериумите и виси-ната на паричните средства што Но тар -ската комора на Република Македонија(во натамошниот текст: Kомората) ги до -делува како донации - хуманитарна по -мош на физички и правни лица.

Член 2Донации како доброволна и безус лов -

на хуманитарна помош во пари (и дру гиуслуги) доделува Комората на фи зич кии правни лица (хуманитарни ор га ни за -ци,здруженија, НВО (невладини ор га -низации) и институции за грижа на лицасо посебни потреби и инвалидитет), врзоснова на следните КРИТЕРИ УМИ:

1) На лица со посебни потреби и инва-лидитет поединечно или на нивни орга-низации и институции;

2) На изнемоштени, стари и социјалнозагрозени лица, на кои им е потребна по -мош за елементарни услови на жи вот;

3) На лица на кои им е потребна по -себна здравствена заштита и лекувањекое тие не можат да си го дозволат од со -цијално-економски причини;

4) На институции и здруженија кои сегрижат за лица со посебни потреби и ин -ва лидитет;

5) На деца без родители, односно на ин -ституции и домови што се грижат за нив;

6) За заштита на животната срединаврз основа на конкретни проекти; и

7) За развој на културата, образование-то и науката, издавачки дејности и спор-тот врз основа на конкретни проекти.

Член 3Донациите се доделуваат по барање

на физичко или правно лице, како и попредлог на Управниот одбор или по ини-цијатива на група од најмалку три нотари.

Барањето, односно иницијативата тре -ба да содржи податоци и документи занамената, потребата и износот на сред-ствата на донацијата.

Член 4Донација со одлука доделува Управ -

ниот одбор на Комората, кој го разгледу-ва барањето, односно иницијативата иодлучува за висината на донацијата.

Член 5Средствата за доделување донации се

обезбедуваат во годишната пресметка наНотарската комора (од резервите на пре-сметката).

Донациите се доделуваат во висина до60.000,00 денари.

Член 6Одлуките за доделените донациите се

објавуваат во „Нотариус“.

Член 7Овој правилник влегува во сила со

објавувањето на огласната табла наКомората и се објавува во „Нотариус“ ина веб-страницата на Комората.

Управен одбор на Нотарска коморана Република Македонија

ПретседателЗорица Пулејкова

с.р.

Врз основа на член 104 од Законот за нотаријатот и член 28 став 1 алинеја 8 одСтатутот на Нотарската комора на Рeпублика Македонија, Управниот одбор на седни-цата одржана на ден 19.05.2012 година донесе

ПРАВИЛНИКЗА ДОНАЦИИ НА ФИЗИЧКИ И ПРАВНИ ЛИЦА



Член 1Со овој правилник поблиску се уреду-

ва начинот на постапување по претстав-ките и предлозите на граѓаните доставе-ни до Комората, во согласност со За ко нотза постапување по претставки и пред -лози, кои имаат карактер на пријава запокренување дисциплинска постапкапротив нотарот (во натамошниот текст:претставка).

Член 2(1) Доколку во претставката е даден

предлог за покренување дисциплинскапостапка против нотарот или тоа про-излегува од содржина на истата, се обра-зува предмет кој хронолошки се заведу-ва во Уписникот за водење претходнадисциплинска постапка против нотарот.

(2) Предметот од ставот 1 на овој членго задржува деловодниот број и датумотод деловниот протокол на Комората.

Член 3(1) Претставката од членот 2 став 1 од

овој правилник, Стручната служба наКо мората веднаш ја доставува до нота-рот на кој се однесува, кој во рок од осумдена од приемот до Комората дава одго-вор и докази кои се наведени во пријава-та, а се наоѓаат кај него.

(2) По приемот на писмениот одговори комплетирање на документацијата,Стручната служба предметот го доста-вува на обработка на член на Стручниотсовет на Комората.

Член 4(1) По проучувањето на списите на

пред метот, член на Стручниот совет пис -ме но го известува претседателот на Комо -рата за правната и фактичката состојбапо пред метот, како надлежен орган за по -кре нување дисциплинска постапка. Попо треба, на барање на претседателот, тоадо полнително може да го стори и усно.

(2) Претседателот на Комората, поисклучок, може, ако оцени дека е по треб -но, да побара Стручниот совет на Ко мо -рата да се произнесе по претставката запрашање кое се однесува на повреда наЗаконот, Кодексот на професионалнатаетика на нотарите и актите на Комората.

(3) Претседателот на Комората одлу -чу ва дали претставката ќе биде отфрле-на или ќе биде покрената дисциплинскапостапка согласно член 23 став 1 од Пра -вилникот за дисциплинска одговорности дисциплинска постапка.

Член 5(1) Доколку претседателот на Комората

оцени дека претставката укажува напостоење основано сомнение дека нота-рот сторил дисциплинска повреда, се из -гот вува писмен предлог кој содржи фак -ти и докази, од кои се утврдува пос то -ењето на дисциплинска повреда.

(2) Во случај од ставот 1 на овој член,понатамошниот тек на постапката се во -ди согласно со одредбите од Пра вил ни -кот за дисциплинска одговорност и дис-циплинска постапка на Комо рата.

Врз основа на член 120 став 1 од Законот за нотаријатот („Сл. весник на РМ“ бр. 55/07,86/08, 139/09 и 135/11) и член 34 од Статутот на Нотарската комора на РепубликаМакедонија, Управниот одбор на Нотарската комора на Република Македонија (вонатамошниот текст: Комора) на седницата одржана на 19.05. 2012 година, го донесеследниот

ПРАВИЛНИКЗА ПОСТАПУВАЊЕ ПО ПРЕТСТАВКИ СО КОИ СЕ БАРА

ПОВЕДУВАЊЕ ДИСЦИПЛИНСКА ПОСТАПКА ПРОТИВ НОТАР

(3) Доколку претседателот на Комо -рата оцени дека претставката не укажувана постоење основано сомнение деканотарот сторил дисциплинска повреда,во таков случај пријавата се отфрла, зашто писмено се известува подносителотна истата и нотарот.

Член 6(1) По завршувањето на постапката,

пред метот се разведува од Уписникот заво дење на претходна дисциплинска пос -тапка против нотарот, а потоа се ар хи вира.

Член 7(1) Административните и други рабо-

ти за потреби на водење претходна дис-

циплинска постапка против нотарот гиврши Стручната служба на Комората.

Член 8(1) Овој правилник влегува во сила со

денот на неговото истакнување во служ-бените простории на Нотарската комо-ра на Република Македонија, а ќе бидеобјавен на веб-страницата на Коморатаи во списанието „НОТАРИУС“.

Управен одбор на НКРМ

ПретседателЗорица Пулејкова с.р.





I. Цел на планотСо овој план се предвидува создавање

соодветен систем за технички и органи-зациски мерки што Нотарската коморана Република Македонија (во натамош-ниот текст: Комората) во својство на кон -тро лор ги применува за обезбедувањетајност и заштита на обработката на лич-ните податоци и за оценка на нивнатасоодветност со видот и обемот на работ-ните процеси што ги води Комората.

II. Обработка на лични податоциСогласно Законот за нотаријатот („Сл.

весник на РМ“ бр. 55/07; 86/08; 139/09 и135/11) и Правилникот за видот, содржи-ната, формата, начинот на водењето ичу вањето на актите, уписниците, книги-те и имениците на нотарот, начинот напримање и чување на нотарските испра-ви и предметите од вредност и нивно из -давање и преземање, како и преземањедруги формални дејствија („Сл. весникна РМ“ бр. 55/2010), Комората ги во дислед ниве збирки на лични податоци:- Именик на нотари (ИН);- Именик на нотари кои привремено ја

вршат службата (ИНПС);- Именик на помошник–нотари (ИПН);- Именик на заменик–нотари (ИЗН);- Именик на нотарски приправници (ИНП);- Именик на нотарски стручни соработ-

ници (ИНСС);- Книга на депонирани потписи (КДП);- Книга за поведени дисциплински пос -

тап ки против нотари (ДП);- Книга за поднесени претставки против

нотари;

- Уписник за заверка на уписници, кни гии именици (УЗУКИ);

- Деловодник;- Книга на вработени; - Евиденција на барања за изработка на

штембили и печати од нотарите;- Евиденција на остварен приход на но -

тарите;- Евиденција на почеток со работа и ра -

бот но време на нотарите;- Eвиденција на примени пријави по ос -

нов на распишан конкурс за именувањенотари;

- Евиденција на отсуства на нотарите;- Евиденција на извршен надзор над ра -

бо тењето на нотарите.Во Комората се обработуваат следни-

те категории на лични податоци:

1. Лични податоци на нотари кои сеза пишани во Именикот на нотарите:- име и презиме;- седиште и адреса на канцеларијата;- единствен матичен број на граѓанинот;- единствен даночен број на субјектот; - број од трансакциските сметки;- решение за именување;- повелба за поставување;- решение за престанок на службата;- изречени казни;- датум на започнување со работа;- уверение за положен нотарски испит.

2. Лични податоци на нотарите кои сезапишани во Именикот на нотарите коипривремено ја вршат службата:- име и презиме;- решение за поставување;

Согласно член 23 од Законот за заштита на личните податоци („Службен весник наРМ“ бр. 07/05; 103/08; 124/10 и 135/11), а во врска со член 10 став 2 алинеја 1 од Пра вил -никот за техничките и организациските мерки за обезбедување тајност и заштита наобработката на личните податоци („Службен весник на Република Македонија“ бр.38/09 и 158/10), Управниот одбор на Нотарската комора на Република Македонија наден 24.12.2011 година го донесе следниот

ПЛАНЗА СОЗДАВАЊЕ СИСТЕМ НА ТЕХНИЧКИ И ОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИ ЗА ТАЈНОСТ И

ЗАШТИТА НА ОБРАБОТКАТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ

- датум на престанок на службата;- записник за заверка на потпис и печат.

3. Лични податоци на помош ник–но -та рите:- име и презиме;- име и презиме на нотарот кај кој ја вр -

ши функцијата;- решение за именување; - датум на престанок на службата.

4.Лични податоци на заменик–нотарите:- име и презиме;- име и презиме на нотарот кај кој ја вр -

ши функцијата;- решение за именување; - датум на престанок на службата;- дипломи, уверенија за стекнато обра-

зование;- записник за заверка на потпис и печат.

5. Лични податоци на нотарските при-правници:- име и презиме;- име и презиме на нотарот кај кој е вра-

ботен;- единствен матичен број на граѓанинот;- датум на вработување и престанок на

работниот однос;- дипломи, уверенија за стекнато образо-

вание.

6. Лични податоци на нотарскитеструч ни соработници:- име и презиме;- име и презиме на нотарот кај кој е вработен;- единствен матичен број на граѓанинот;- датум на вработување и престанок на

работниот однос;- дипломи, уверенија за стекнато образо-

вание.

7. Заради спроведување конкретнипра ва и обврски на вработените од обла-ста на трудовото право:- име и презиме на вработените во Комо ра та;- адреса на живеалиштето или престоју -

ва лиштето;- единствен матичен број на вработените;- телефонски броеви на вработените;

- број од трансакциските сметки на вра-ботените во Комората;

- дипломи, уверенија за стекнато образо-вание.

8. Лични податоци на овластените ли -ца на државни органи, јавни прет при -јатија, банки, други јавни институции идруги органи и организации, кои годепонираат својот потпис во Комората:- име и презиме;- адреса на живеењето или престојува-

лиштето;- единствен матичен број на граѓанинот;- датум и место на раѓање;- број на лична карта;- број на актот со кој лицето е избрано

или именувано;- функција и занимање.

9. Лични податоци на нотари противкои е поведена дициплинска постапка:- име и презиме на нотарот;- одлука на дисциплинскиот совет;- изречена мерка.

10. Лични податоци на нотари и стран -ки кои поднеле претставка до Ко мо ра та;- име и презиме на подносител на прет -

став ката;- адреса на подносителот на претставката;- име и презиме на нотарот против кого е

поднесена претставката;- седиште на нотарот против кого е под-

несена претставката;- одлука по претставката.

11. Лични податоци на нотарите коиподнеле барање за изработка на штем-били и печати:- име и презиме;- седиште и адреса на канцеларијата;- број и датум на повелбата за поставува-

ње нотар.

12. Лични податоци кои произлегува-ат од Уписникот за заверка на уписници,книги и именици (УЗУКИ):- име и презиме на нотарот;- адреса и седиште на нотарот.



13. Лични податоци кои произлегува-ат од Деловодник:- име и презиме на нотар;- име и презиме на странки.

14. Лични податоци за остварениотприход на нотари:- име и презиме; - остварен приход.

15. Лични податоци за почеток соработа и работно време на нотарите:- име и презиме;- седиште и адреса на канцеларијата;- телефонски броj, факс и e-mail адреси;- датум на започнување со работата;- работно време на нотарска канцела-

рија.

16. Лични податоци на кандидатипријавени на распишан конкурс за име-нување нотари:- име и презиме;- датум и место на раѓање;- единствен матичен број на граѓанинот;- државјанство;- телефонски броj;- година на дипломирање;- дипломи, уверенија за стекнато образо-

вание;- движење во службата и последно вра-

ботување;- здравствена состојба;- уверение за неосудуваност;- уверение за деловна способност.

17. Лични податоци кои произлегува-ат од отсуства на нотарите:- име и презиме;- седиште и адреса на канцеларија;- временски период на траење на отсу-

ството.

18. Лични податоци кои произлегува-ат од извршен надзор над работењето нанотарите:- име и презиме;- седиште и адреса на канцеларија;- датум на вршење на надзор;- членови на Комисијата за вршење надзор;

- полиса за осигурување.

III. Нивоа на технички и организациски меркиНа сите документи во Комората за -

дол жително се применуваат технички иорганизациски мерки за обезбедувањетајност и заштита на обработката на лич -ните податоци класифицирани во тринивоа:

(1) основно ниво (Нотарската коморазадолжително обезбедува за сите личниподатоци, за документите кои содржатматичен број на граѓанинот и за доку-ментите кои содржат лични податоцишто се однесуваат на изречени казни,кри вични дела и за документите кои сепренесуваат преку телекомуникациска-та мрежа, а содржат посебни категориина лични податоци и матичен број награѓанинот);

(2) средно ниво (документи кои со др -жат матичен број на граѓанинот, личнипо датоци што се однесуваат на изречениказни, кривични дела и за документи коисе пренесуваат преку телекомуника цис -ката мрежа, а содржат посебни катего-рии на лични податоци и матичен бројна граѓанинот) и

(3) високо ниво (документи кои се пре -несуваат преку телекомуникацискатамре жа, а содржат посебни категории налични податоци и матичен број на гра ѓа -нинот).

IV. Документација за технички и организа-циски мерки

Системот за технички и организацис-ки мерки за обезбедување тајност и заш -тита на обработката на личните подато-ци во Комората се состои од следнитемеханизми:

1. Правилник за техничките и органи-зациските мерки за обезбедување тај ности заштита на обработката на личнитеподатоци, со кои се регулираат тех ничките иорганизациските мерки на корисницитена информатичкиот сис тем;

2. Правила за определување на об врс -ките и одговорностите на администрато-



рот на информацискиот систем и на овла-стените лица при користење на докумен-тите и информатичко-комуникацискатаопрема;

3. Правила за пријавување, реакција иса ни рање инциденти;

4. Правила за начинот на правењесигурносна копија, архивирање и чување,ка ко и за повторно враќање на зачувани-те лични податоци;

5. Правила за начинот на уништување надо кументите, како и за начинот на униш - тување, бришење и чистење на ме диумите.

Вработените и ангажираните лица воКомората се должни секој во рамките насвоите работни задачи да ги почитуваат иприменуваат овие интерни акти.

Офицерот за заштита на личните по -датоци во Комората врши редовна проце-на на потребата за изготвување и донесу-вање нови интерни акти или промена настарите од аспект на нивно усогласувањесо прописите за заштита на личнитеподатоци.

V. Периодични контролиОфицерот за заштита на личните по -

да тоци во Комората најмалку еднаш ме -сечно ги врши следните контроли и за тоаизготвува извештај:

• Контрола на техничките и организа-циските мерки за обезбедување тајност изаштита на обработката на личните пода-тоци;

• Контрола на евиденцијата за секојавторизиран/ неавторизиран пристап доинформацискиот систем;

• Контрола на доверливоста и сигурно-ста на лозинките и на другите форми наидентификација;

• Контрола на начинот за пристап навработените и ангажираните лица воКомората до интернет кои се однесуваатна симнување и снимање документи пре-земени од електронска пошта и другиизвори;

• Контрола на уништување документикои содржат лични податоци по истеку-вањето на рокот за чување, како и заначинот на уништување, бришење и

чистење на медиумите;• Контрола на начинот на управување

со медиумите кои се носители на личниподатоци;

• Контрола на примената на принци-пот „чисто биро“;

• Контрола на писмените овластувањаиздадени од страна на претседателот наКомората за вршење обработка на лични-те податоци и за пренесување медиуминадвор од работните простории на Комо -рата;

• Контрола на начинот на воспоставу-вање физичка сигурност на работнитепростории и опремата каде што се обра-ботуваат и чуваат личните податоци;

• Контрола на начинот на пристап доцелиот информациски систем преку пер-соналните компјутери;

• Контрола на начинот на правењесигурносна копија, архивирање и чување,како и за повторно враќање на зачувани-те лични податоци;

• Контрола на евиденцијата за физич-ки пристап до просторијата во која се сме-стени серверите;

• Контрола на постапката за потпишу-вање изјави за тајност и заштита на обра-ботката на личните податоци од странана вработените и ангажираните лица воКомората.

Овој План - интерен акт влегува восила со денот на неговото донесување.







I. Општи одредбиПРЕДМЕТ НА УРЕДУВАЊЕЧлен 1Со овој правилник се пропишуваат тех -

ничките и организациските мерки за обез -бедување тајност и заштита на об ра бот -ката на личните податоци што ги приме-нува Нотарската комора на Ре пу блика Ма -кедонија (во натамошниот текст: Ко мо -рата), ул. „Даме Груев" бр. 28/5 од Ско пје.

ПОИМНИКЧлен 2Одделни изрази употребени во овој

пра вилник го имаат следново значење:1. Авторизиран пристап е овластува-

ње доделено на овластеното лице заобработка на личните податоци, за кори-стење одредена информатичко-комуни-кациска опрема или за пристап до одре-дени работни простории на Нотарскатакомора на Република Македонија;

2. Администратор на информацис-киот систем е лице овластено за плани-рање и за применување технички и орга-низациски мерки, како и за контрола наобезбедувањето тајност и заштита на об -работката на личните податоци;

3. Документ е секој запис кој содржилични податоци и истиот може да бидево електронска или хартиена форма, дасе чува на медиум и во информатичко-комуникациската опрема која се кори-сти за обработка на податоците, да седоставува преку пошта или да се прене-сува преку електронско-комуникацискамрежа.

4. Идентификација е постапка заиден тификување на овластеното лицена ин формацискиот систем;

5. Информатичка инфраструктура ецелата информатичко-комуникацискаопрема на Нотарската комора на Ре пу -бли ка Македонија, во рамките на која сесобираат, обработуваат и чуваат лични-те податоци;

6. Информациски систем е систем сокој може да се обработуваат личните по -датоци со цел да бидат достапни и упо-требливи за секој којшто има право ипотреба да ги користи;

7. Инцидент е секоја аномалија којавли јае или може да влијае на тајноста изаштитата на личните податоци;

8. Контрола на пристап е операцијаза доделување пристап до личните пода-тоци или до информатичко-комуника-циската опрема со цел проверка на овла-стеното лице;

9. Овластено лице е лице вработеноили ангажирано во Нотарската комора наРепублика Македонија кое има авторизи-ран пристап до документите и до ин фор -матичко-комуникациската опрема;

10. Лозинка е доверлива информаци -ја составена од множество карактери коисе користат за проверка на овластенотолице;

11. Медиум е физички уред кој се ко -рис ти при обработка на личните подато-ци во информацискиот систем, на којподатоците можат да бидат снимени илиод кој истите можат да бидат повторновратени;

Согласно член 23 од Законот за заштита на личните податоци („Службен весник наРМ“ бр. 07/05; 103/08; 124/10 и 135/11), а во врска со член 10 став 2 алинеја 2 одПравилникот за техничките и организациските мерки за обезбедување тајност изаштита на обработката на личните податоци („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 38/09 и 158/10), Управниот одбор на Нотарската комора на РепубликаМакедонија на ден 24.12.2011 година го донесе следниот

ПРАВИЛНИКЗА ТЕХНИЧКИТЕ И ОРГАНИЗАЦИСКИТЕ МЕРКИ ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕТАЈНОСТ И ЗАШТИТА НА ОБРАБОТКАТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ



12. Офицер за заштита на личнитеподатоци е лице овластено од Нотар ска -та комора за самостојно и независно вр -шење на работите во смисла на член 26-аод Законот за заштита на личните пода-тоци;

13. Проверка е постапка за верифика-ција на идентитетот на овластеното ли -це на информацискиот систем;

14. Сигурносна копија е копија налич ните податоци содржани во електро-нските документи, кои се зачувани намедиум за да се овозможи нивно повтор-но враќање.

ОБРАБОТУВАЧ НА ЗБИРКАНА ЛИЧНИ ПОДАТОЦИЧлен 3Одредбите од овој правилник се

приме нуваат и при обработка на лични-те податоци од страна на обработувачотна збирка на лични податоци.

Одредбите за контрола на информа-цискиот систем и информатичката ин -фраструктура соодветно се применува-ат и при проверката на постапувањетона обработувачот при обработката налич ните податоци кој во смисла на член26 став 3 од Законот за заштита на лич-ните податоци има обврска да преземетехнички и организациски мерки за даобезбеди тајност и заштита на обработ-ката на личните податоци.

ОБРАБОТКА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИЧлен 4Одредбите од овој правилник се при-

менуваат за:- целосно и делумно автоматизирана

обработка на личните податоци; и- друга рачна обработка на личните

податоци што се дел од постојна збиркана лични податоци или се наменети дабидат дел од збирка на лични податоци.

НИВОА НА ТЕХНИЧКИ ИОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИЧлен 5(1) Комората применува технички и

орга ни зациски мерки, кои обезбедуваат

тај ност и заштита на обработката наличните податоци, соодветно на приро-дата на податоците кои се обработуваати ризикот при нивната обработка.

(2) Техничките и организацискитемер ки од ставот 1 на овој член се класи-фицираат во три нивоа:

- основно;- средно; и- високо.

ПРИМЕНА НА НИВОАЧлен 6(1) За сите документи задолжително

се применуваат технички и организа-циски мерки кои се класифицирани наосновно ниво.

(2) За документите кои содржат лич ниподатоци што се однесуваат на кривич-ни дела, изречени казни и други мер кизадолжително се применуваат технички -те и организациски мерки кои се класи-фицирани на основно и средно ниво.

(3) За документите кои содржат мати-чен број на граѓанинот задолжително сеприменуваат технички и организацискимерки кои се класифицирани на основ-но и средно ниво.

(4) За документите кои се пренесува-ат преку електронско-комуникацискамре жа, а содржат посебни категории налични податоци и/или матичен број награѓанинот, задолжително се примену-ваат технички и организациски меркикои се класифицирани на основно, сред-но и високо ниво.

(5) Со документацијата за технички иорганизациски мерки, Комората ќе обез -беди соодветен степен на заштита налич ните податоци, согласно нивоата коисе определени во овој член.

ПРАВИЛА ЗА ОБРАБОТКА НА ЛИЧНИТЕПОДАТОЦИ НАДВОР ОД РАБОТНИТЕПРОСТОРИИ НА НОТАРСКАТА КОМОРАНА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАЧлен 7Обработката на личните податоци над -

вор од работните простории на Ко мо ра -та се врши врз основа на обезбедено

писмено овластување од страна на Прет -се дателот на Комората и во согласностсо соодветното ниво на технички и орга-низациски мерки кои се применувале заобработка на податоците содржани водокументите.

ЕВИДЕНТИРАЊЕ И ЧУВАЊЕ НАДОКУМЕНТАЦИЈА ЗА СОФТВЕРСКИПРОГРАМИЧлен 8Комората ја евидентира и ја чува

целокупната документација за софтвер-ските програми за обработка на лични-те податоци и за сите негови промени.

ОДРЖУВАЊЕ НА ИНФОРМАЦИСКИОТСИСТЕМЧлен 9Физичките или правните лица кои

вр шат одржување на информацискиотсис тем на Комората ги применуваатпро писите за заштита на личните пода-тоци и донесената документација затехнички и организациски мерки.

Одредбите од ставот 1 на овој член сеприменуваат и ако физичките или прав-ните лица вршат обработка на личнитеподатоци во Комората.

II. ОСНОВНО НИВО НА ТЕХНИЧКИИ ОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИ

ДОКУМЕНТАЦИЈА ЗА ТЕХНИЧКИ ИОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИЧлен 10Комората задолжително донесува и

применува документација за техничкии организациски мерки за овластенителица кои имаат пристап до личнитеподатоци и до информацискиот систем.

Документацијата од ставот 1 на овојчлен особено содржи:

План за создавање систем на технич-ки и организациски мерки за обезбеду-вање тајност и заштита на обработкатана личните податоци;

Акт за техничките и организацискитемерки за обезбедување тајност и зашти-та на обработката на личните податоци;

Правила за определување на обврс -ки те и одговорностите на администра-торот на информацискиот систем и наовластените лица при користење надокументите и информатичко-комуни-кациската опрема;

Правила за пријавување, реакција иса нирање инциденти;

Правила за начинот на правење сигур -носна копија, архивирање и чување, ка -ко и за повторно враќање на зачуванителични податоци;

Правила за начинот на уништување надокументите, како и за начинот на униш -тување, бришење и чистење на медиу-мите.

Документацијата од ставот 2 на овојчлен, Комората ја менува и дополнуваведнаш кога ќе се направат промени воинформацискиот систем.

ТЕХНИЧКИ МЕРКИЧлен 11Комората обезбедува соодветни тех-

нички мерки за тајност и заштита наобработката на личните податоци, коисе чуваат во информацискиот систем -компјутерите на Комората, и тоа:

1. Креирање единствено корисничкоиме и лозинка од секое овластено лице наинформацискиот систем. Лозинката тре -ба да биде составена од најмалку осум ал -фа нумерички знаци (од кои ми ни мум ед -на голема буква) и специјални знаци;

2. Корисничко име и лозинка кои муовозможуваат пристап на овластенотоли це до информацискиот систем во це -ли на, на поединечни апликации и/илипоединечни збирки на лични податоципотребни за извршување на неговата ра -бота;

3. Автоматизирано одјавување од ин -фор мацискиот систем по изминувањеоп ре делен период на неактивност (неподолго од 15 минути) и за повторно ак -ти вирање на системот потребно е одно-во внесување на корисничкото име и ло -зинката;

4. Автоматизирано отфрлање од ин -фор мацискиот систем по три неуспеш-



ни обиди за најавување (внесување по -греш но корисничко име или лозинка) иавтоматизирано известување на овлас -те ното лице дека треба да побара ин -струк ција од администарторот на ин -фор мацискиот систем;

5. Промена на лозинките во утврденвременски период (не подолг од три ме -сеци);

6. Ограничен пристап за секое корис-ничко име и лозинка до одредени дело-ви од информацискиот систем;

7. Воспоставување ефективна и си -гур на антивирусна и антиспајвер заш -ти та на информацискиот систем, со пос -то јано набљудување и ажурирање зара-ди заштита од непознати и непланира-ни закани од нови вирус и спајвери;

8. Ефективна и сигурна антиспам заш -тита, која ќе се ажурира постојано зара-ди заштита од спамови;

9. Инсталирана хардверска/софтвер-ска заштита на мрежна бариера (фајер-вол) или рутер меѓу информацискиотсис тем и интернет или која било другафор ма на надворешна мрежа, како заш -титна мерка против недозволени илизлонамерни обиди за влез и пробивањена системот.

ОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИЧлен 12(1) Комората обезбедува соодветни

ор ганизациски мерки за тајност и заш -тита на обработката на личните подато-ции, и тоа:

1. Ограничен пристап или идентифи-кација за пристап до личните податоци;

2. Организациски правила за пристапна корисниците до интернет кои се од -несуваат на симнување и снимање доку-менти преземени од електронска поштаи други извори;

3. Уништување документи по истекотна рокот за нивно чување;

4. Мерки за физичка сигурност наработните простории и на информатич-ко-комуникациската опрема каде штосе собираат, обработуваат и чуваат лич-ните податоци;

5. Почитување на техничките упатствапри инсталирање и користење на ин фор -матичко-комуникациската опрема на ко -ја се обработуваат личните податоци;

(2) Комората или офицерот за заштитана личните податоци го известува адми-нистаторот на информацискиот системза вработувањето или ангажирањето насекое овластено лице со право на при-стап до информацискиот ситем за да мубиде доделено корисничко име и лозин-ка.

При какви било промени во работниотстатус или статусот на ангажирањето накорисникот што има влијание врз нивотона дозволениот пристап, на пример припрестанок на вработување или ангажи-рање, администраторот има обврска даги избрише корисничкото име и лозин-ката, односно истите да бидат заклучениза натамошен пристап.

ФИЗИЧКА СИГУРНОСТ НАИНФОРМАЦИСКИОТ СИСТЕМЧлен 13(1) Серверите на кои се инсталирани

софтверски програми за обработка налични податоци се физички лоцирани,хостирани и администрирани од странана Комората.

(2) Физички пристап до просторијатаво која се сместени серверите може даимаат само овластени лица од Комората.

(3) Доколку е потребен пристап надруго лице до просторијата и личнитеподатоци зачувани на серверите, тогаштоа лице се придружува и се надгледуваод овластено лице од Комората.

(4) Просторијата во која се сместенисерверите се заштитува од ризиците воопкружувањето преку примена на мер -ки и контроли со кои се намалува ризи-кот од потенцијални закани (кражба, по -жар, прашина, хемиски влијанија, пре-чки во снабдување со електрична енер-гија и електромагнетно зрачење).

(5) Комората може да ја даде оваафункција да ја врши под договор и обра-ботувач на лични податоци, кој истотака е должен да ги применува мерките



за физичка безбедност на просториитесо сервери и техничките и организацис-ки мерки за обезбедување тајност изаштита на обработката на личнитеподатоци.

(6) Комората води евиденција за секоевлегување во просториите со сервери соиме и презиме на лицата кои влегуваат,датумот, времето и причината на влегу-вањето.

ИНФОРМИРАЊЕ ЗА ЗАШТИТАТАНА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ Член 14(1) Лицата кои се вработуваат или се

ангажираат во Комората пред да отпоч-нат со работа, се запознаваат со пропи-сите за заштита на лични податоци и содонесената документацијата за технич-ки и орагнизациски мерки.

(2) За лицата кои се ангажираат заизвршување на работа во Комората водоговорот за нивното ангажирање се на -ведуваат обврските и одговорностите зазаштита на личните податоци.

(3) Комората пред непосредно започ-нување со работа на овластените лица,дополнително ги информира за непо-средните обврски и одоговорности зазаштита на личните податоци.

(4) Лицата кои се вработуваат или ан -гажираат во Комората пред да почнат соработа, своерачно потпишуваат изја ваза тајност и заштита на обработката наличните податоци, односно дека ќе гипочитуваат прописите за заштита налични податоци, дека ќе ги следат упат-ствата на Комората за обработка на лич-ните пдоатоци и ќе ги чуваат како до -верливи личните податоци, како и мер-ките за нивната заштита.

(5) Изјавата потпишана од вработени-те или ангажираните лица задолжител-но се чува во личното досие на вработе-ниот или ангажираниот.

(6) Комората задолжително вршикон тинуирано информирање на овла-стените лица за непосредните обврски иодговорности за заштита на личнитеподатоци.

ОБВРСКИ И ОДГОВОРНОСТИ НААДМИНИСТРАТОРОТ НАИНФОРМАЦИСКИОТ СИСТЕМЧлен 14-аАдминистраторот на информацис-

киот систем во Комората ги има следни-те обврски и одговорности:

• врши анализа и процена на ризици-те на информацискиот систем на Комо -рата;

• врши креирање, имплементација ираз вој на целокупниот процес на инфор-мативна сигурност;

• врши ревизија на инциденти повр -за ни со нарушувањата на безбедностана информацискиот систем во соглас-ност со Правилникот за пријавување, ре -акција и санирање инциденти во Ко -мора та;

• врши доделување корисничко име илозинка при вработување или ангажи-рање овластено лице со пристап до ин -формацискиот систем, како и бришењекорисничко име и лозинка на овластенолице не кое му престанало вработува-њето или ангажирањето по претходноовластување добиено од страна на пре-тседателот на Комората;

• го определува нивото на пристап додо кумените/информациите содржаниво информацискиот систем по претход-но овластување добиено од страна напрет седателот на Комората;

• изработува програма за ревизии вооднос на сигурноста на информацис-киот систем;

• се грижи за спроведување на прави-лата за начинот на правење сигурноснакопија, архивирање и чување, како и заповторно враќање на зачуваните личниподатоци согласно Правилникот заначинот на правење сигурносна копија,архивирање и чување, како и за повтор-но враќање на зачуваните лични пода-тоци на Комората;

• му помага на офицерот за заш титана личните податоци при вршењето нанеговите работни задачи согласно про-писите за заштита на личните подато-ци;



• му помага на офицерот за заш титана личните податоци за документа-цијата за техничките и организацискитемерки за обезбедување тајност и зашти-та на обработката на личните податоцина Комората;

• во координација со офицерот зазаш тита на личните податоци вршипериодична контрола на евиденцијатаза авторизиран пристап; и

• во координација со офицерот зазаштита на личните податоци се грижиза организација на обуки на вработени-те во однос на одржување на безбедно-ста на информацискиот систем.

Комората задолжително врши перио-дична контрола над работата на адми-нистраторот на информацискиот сис -тем и изработува извештај за извршена-та контрола, во кој ги внесува констати-раните неправилности и предложенитемерки за нивно отстранување.

ОБВРСКИ И ОДГОВОРНОСТИ НАОВЛАСТЕНИТЕ ЛИЦАЧлен 15(1) Обврските и одговорностите на се -

кое овластено лице кое има пристап доличните податоци и до информациски -от систем, Комората ги дефинира и ут -вр дува во Правилата за определувањена обврските и одговорностите на адми-нистраторот на информацискиот сис -тем и на овластените лица при користе-ње на документите и информатичко-ко -муникациската опрема.

(2) Комората задолжително ги инфор-мира овластените лица од ставот 1 наовој член со документацијата за технич-ки и организациски мерки кои се одне-суваат на извршувањето на нивнитеобврски и одговорности.

ЕВИДЕНТИРАЊЕ ИНЦИДЕНТИЧлен 16Во Правилата за пријавување, реак-

ција и санирање инциденти, Комората гоопределува начинот на евидентирање насекој инцидент, времето кога се по јавил,овластеното лице кое го пријавил, на кого

е пријавен и мерките кои се преземениза негово санирање.

ИДЕНТИФИКАЦИЈА И ПРОВЕРКАЧлен 17(1) Комората задолжително води еви-

денција за овластените лица кои имаатавторизиран пристап до документите иинформацискиот систем, како и воспо-ставува постапки за идентификација ипроверка на авторизираниот пристап.

(2) Кога проверката се врши врз осно-ва на корисничко име и лозинка, Комо -ра та секогаш ги применува правилатакои гарантираат за нивната доверливости интегритет при пријавување, доделу-вање и чување на истите.

(3) Лозинките автоматски се менува-ат по изминат временски период што неможе да биде подолг од три месеци ут -врден во Актот за техничките и органи-зациските мерки за обезбедување тај -ност и заштита на обработката на лич-ните податоци и се чуваат заштитени сосоодветни методи, така што нема дабидат разбирливи додека се валидни.

КОНТРОЛА НА ПРИСТАПОТЧлен 18(1) Овластените лица задолжително

имаат авторизиран пристап само долич ните податоци и информатичко-ко -муникациската опрема кои се неопход-ни за извршување на нивните работнизадачи.

(2) Комората воспоставува механиз-ми за да се оневозможи пристап на ов -лас тените лица до личните податоци иинформатичко-комуникациската опре-ма со права различни од тие за кои сеавторизирани.

(3) Во евиденцијата на овластенителица утврдена во член 17 став 1 на овојправилник се внесуваат и нивоата наавторизиран пристап за секое овласте-но лице.

(4) Администраторот на информацис-киот систем кој е овластен со Актот затехничките и организациските мерки заобезбедување тајност и заштита на обра-



ботката на личните податоци може да до -делува, менува или да го одзема автори-зираниот пристап до личните податоци иинформатичко-комуникациската опремасамо во согласност со критериумите коисе утврдени од страна на Комората.

УПРАВУВАЊЕ СО МЕДИУМИЧлен 19Со медиумите овозможена е иденти-

фикација и евидентирање на категории-те на лични податоци и истите се чуваатна локација до која пристап имаат самоовластените лица утврдени во Актот затехничките и организациските мерки заобезбедување тајност и заштита на об -ра ботката на личните податоци.

Пренесување на медиумите надвород работните простории се врши самопо претходно писмено овластување одстрана на претседателот на Комората.

УНИШТУВАЊЕ, БРИШЕЊЕ ИЛИЧИСТЕЊЕ НА МЕДИУМОТЧлен 20(1) По пренесувањето на личните по -

датоци од медиумот или по истекот наопределениот рок за чување, медиумотсе брише или се чисти од личните пода-тоци снимени на него.

(2) Уништувањето на медиумот се вр -ши со механичко разделување на негови-те составни делови, при што истиот пов -торно да не може да биде употреблив.

(3) Бришењето или чистењето на ме -диумот се врши на начин што ќе оневоз-можи понатамошно обновување на сни-мените лични податоци.

(4) За случај од ставот 2 на овој член, ко -мисиски се составува записник, кој ги со -држи сите податоци за целосна иденти-фикација на медиумот, како и за ка те го ри -ите на лични податоци снимени на ис ти от.

СИГУРНОСНИ КОПИИ И ПОВТОРНОВРАЌАЊЕ НА ЗАЧУВАНИТЕ ЛИЧНИПОДАТОЦИЧлен 21Комората е одговорна за проверка на

примената на Правилата за начинот на

правење на сигурносна копија, архиви-рање и чување, како и за повторнотовраќање на зачуваните лични податоци.

Во Правилата од ставот 1 на овој член,задолжително треба да се содржанипостапките за реконструирање на лич-ните податоци во состојба во која билепред да бидат изгубени или уништени.

Сигурносни копии задолжително сеправат секој работен ден и на крајот одработната седница, а по потреба и секојпоследен работен ден во месецот.

Сигурносните копии задолжително сеправат на начин со кој ќе се гарантирапос тојана можност за реконструирање наличните податоци во состојба во која би -ле пред да бидат изгубени или уништени.

Комората задолжително ја проверувафункционалноста на сигурносните ко пииза вршење реконструкција на личните по -датоци согласно ставот 4 на овој член.

НАЧИН НА ЧУВАЊЕ НАСИГУРНОСНИТЕ КОПИИЧлен 22Сигурносните копии се чуваат надвор

од просторијата во која се наоѓаат серве-рите и се физички и криптографски заш -титени, заради оневозможување на как -ва било модификација.

III. СРЕДНО НИВО НА ТЕХНИЧКИИ ОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИ

КОНТРОЛА НА ИНФОРМАЦИСКИОТСИСТЕМ И ИНФОРМАТИЧКАТАИНФРАСТРУКТУРАЧлен 23(1) Информацискиот систем и инфор-

матичката инфраструктура на Комора -та задолжително подлежат на внатреш-на и надворешна контрола со цел да сепровери дали постапките и упатстватасодржани во документацијата за тех-нички и организациски мерки се приме-нуваат и се во согласност со прописитеза заштита на личните податоци.

(2) Комората врши надворешна конт-рола на информацискиот систем и ин -фор матичката инфраструктура на секои



три години, а внатрешна контрола секо -ја година.

(3) Во извештајот од извршената конт-рола од ставот 1 на овој член задолжи-телно треба да има мислење за тоа вокол кава мера постапките и упатстватасодржани во документацијата за тех-нички и организациски мерки се приме-нуваат и се во согласност со прописитеза заштита на личните податоци, да сенаведени констатираните недостатоци,како и предложените неопходни корек-тивни или дополнителни мерки занивно отстранување.

(4) Во извештајот од ставот 3 на овој члентреба да се содржани и податоците и фак-тите врз основа на кои е изготвено мис -лењето и се предложени мерките за от стра -нување на констатираните недостатоци.

(5) Извештајот од ставот 3 на овој членсе анализира од страна на офицерот зазаштита на личните податоци, кој дос -тавува предлози до Комората за презе-мање на потребните корективни илидополнителни мерки за отстранувањена констатираните недостатоци.

(6) Извештајот од ставот 5 на овој члентре ба да ѝ биде достапен за увид на Ди -рекцијата за заштита на личните податоци.

ИДЕНТИФИКАЦИЈА И ПРОВЕРКА Член 24Комората воспостави механизми кои

овозможуваат јасна идентификација насекое овластено лице кое пристапило доинформацискиот систем и можност запроверка на авторизацијата за секоеовластено лице.

ЕВИДЕНТИРАЊЕ НА АВТОРИЗИРАНИОТПРИСТАП (ЛОГОВИ)Член 25 (1) Комората води евиденција за секој

авторизиран пристап која ги содржи осо-бено следните податоци: име и презимена овластеното лице, работна станица одкаде се пристапува до информацискиотсистем, датум и време на пристапување,лични податоци кон кои е прис тапено,видот на пристапот со операциите кои се

преземени при обработка на податоците,запис за авторизација за секое пристапу-вање, запис за секој неавторизиран при-стап и запис за автоматизирано отфрла-ње од информацискиот систем.

(2) Во евиденцијата од ставот 1 на овојчлен се внесуваат и податоци за иденти-фикување на информацискиот системод кој се врши надворешен обид за при-стап во оперативните функции или лич-ните податоци без потребното ниво наавторизација.

(3) Операциите кои овозможуваатевидентирање на податоците од ставо-вите 1 и 2 на овој член се контролираниод страна на офицерот за заштита наличните податоци и истите не може дасе деактивираат.

(4) Евиденцијата од ставот 1 на овојчлен се чува најмалку пет години.

(5) Офицерот за заштита на личнитеподатоци врши периодична проверка наподатоците од ставовите 1 и 2 на овојчлен, најмалку еднаш месечно и изгот-вува извештај за извршената проверка иза констатираните неправилности.

КОНТРОЛА НА ФИЗИЧКИ ПРИСТАП Член 26Во документацијата за технички и ор -

га низациски мерки, Комората определу-ва критериуми за овластените лица коиможат да имаат пристап до просториитекаде е сместен информацискиот систем.

ЕВИДЕНТИРАЊЕ ИНЦИДЕНТИЧлен 27Во Правилата за пријавување, реак-

ција и санирање инциденти, Коморатаги определува постапките кои се приме-нуваат за повторно враќање на личнитеподатоци и начинот на евидентирањена овластените лица кои ги извршилеоперациите за повторно враќање наличните податоци, категориите на лич-ните податоци кои се вратени и коибиле рачно внесени при враќањето.

(2) За повторно враќање на личнитепо датоци, Комората издава писменоовластување на овластените лица за да



ги извршат операциите за враќање наподатоците.

УПРАВУВАЊЕ СО МЕДИУМИЧлен 28(1) Комората воспоставува систем за еви -

дентирање на медиумите кои се примаатсо цел да овозможи директна или инди-ректна идентификација на видот на ме -ди умот кој е примен, датумот и времетона примање, испраќачот, бројот на медиу-мите кои се примени, видот на докумен-тот кој е снимен на медиумот, начинот наиспраќање на медиумот, име и презиме налицето овластено за прием на медиумот.

(2) Одредбите од ставот 1 на овој член сеприменуваат и за евидентирање на меди -у ми те кои се испраќаат од страна на Ко -мо рата.

(3) За пренесените медиуми надвор одра ботните простории на Комората, сепре земаат неопходни мерки за да се спре -чи неовластено обработување на личнитеподатоци снимени на нив.

ТЕСТИРАЊЕ НА ИНФОРМАЦИСКИОТСИСТЕМЧлен 29(1) Комората задолжително врши тес -

ти рање на информацискиот систем преднеговото имплементирање или по из вр -шените промени со цел да се проверидали системот обезбедува тајност и заш -тита на обработката на личните подато-ци согласно со документацијата за тех-нички и организациски мерки и пропи-сите за заштита на личните податоци.

(2) Тестирањето од став 1 на овој членсе врши преку обработка на документикои содржат имагинарни лични подато-ци од страна независно трето лице.

IV. ВИСОКО НИВО НА ТЕХНИЧКИИ ОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИ

СЕРТИФИКАЦИСКИ ПОСТАПКИЧлен 30Комората може да применува и други

технички мерки за тајноста и заштита наобработката на личните податоци, преку

примена на сертификациски постапки со -гласно прописите за податоците во елек -тронски облик и електронски потпис.

Член 30Медиумите можат да се пренесуваат

над вор од работните простории само аколичните податоци се криптирани или акосе заштитени со соодветни методи кои га -рантираат дека податоците нема да бидатчитливи, при што само администраторотна информацискиот систем може да гиде криптира или лице овластено од него.

ПРЕНЕСУВАЊЕ НАЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ ПРЕКУЕЛЕКТРОНСКО-КОМУНИКАЦИСКАМРЕЖАЧлен 32Личните податоци можат да се прене-

суваат преку електронско-комуникацис-ка мрежа само ако се криптирани илиако се посебно заштитени со соодветниметоди кои гарантираат дека податоци-те нема да бидат читливи при преносот.

V. ДРУГА РАЧНА ОБРАБОТКА НАЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ

1. ОСНОВНО НИВО НА ТЕХНИЧКИИ ОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИ

ПРИМЕНАЧлен 33(1) При друга рачна обработка на лич-

ните податоци што се дел од постојназбирка на лични податоци или се наме-нети да бидат дел на збирка на лични по -датоци, Комората задолжително приме-нува технички и организациски мерки коисе класифицирани на основно ниво.

(2) За документите кои содржат лич ниподатоци што се однесуваат на кривич-ни дела, изречени казни и други мер ки, асе обработуваат рачно задолжително сеприменуваат техничките и организацис-ки мерки кои се класифицирани на ос -нов но и средно ниво.

(3) За документите кои содржат мати-чен број на граѓанинот, а се обработуваат



рачно, задолжително се применуваат тех -нички и организациски мерки кои се кла-сифицирани на основно и средно ниво.

(4) Комората задолжително ја приме-нува документацијата за технички и ор -ганизациски мерки за овластени лицакои рачно вршат обработка на личнитеподатоци.

ПРИСТАП ДО ДОКУМЕНТИТЕЧлен 34(1) Пристапот до документите e ограни-

чен само за овластени лица на Комората.(2) За пристапувањето до документи-

те задолжително се воспоставуваатмеханизми за идентификација на овла-стените лица и за категориите на лични-те податоци до кои се пристапува.

(3) Доколку е потребен пристап на дру -го лице до документите, тогаш се вос пос -тавуваат соодветни процедури за таа целво документацијата за техничките иорганизациските мерки.

ПРАВИЛО „ЧИСТО БИРО“Член 35Комората, офицерот за заштита на лич -

ните податоци и овластените лица задол-жително го применува правилото „чистобиро“ при обработката на личните пода-тоци содржани во документите за нивназаштита за време на целиот процес наобработка од пристап на неовластенилица.

ЧУВАЊЕ ДОКУМЕНТИЧлен 36(1) Чувањето на документите се врши

на начин со што се применуваат соод -вет ни механизми за попречување на се -кое неовластено отворање.

(2) Само овластените лица од Комо ратаимаат пристап и можност за чување и от -ворање на документите, при што во овласту-вањето се определува обемот на пристап.

(3) Ако документите не се чуваат заш -титени на начин определен во ставови-те 1 и 2 на овој член, тогаш Комо рата гиприменува сите мерки за нивна заштитаза време на целиот процес на обработка

од пристап на неовластени лица.

УНИШТУВАЊЕ ДОКУМЕНТИЧлен 37(1) Уништувањето на документите се

врши со уред за ситнење (шредер), пришто истите повторно да не можат дабидат употребливи.

(2) Во случајот од ставот 1 на овој член,комисиски се составува записник кој гисодржи сите податоци за целосна иден-тификација на документот, како и закатегориите на личните податоци содр -жани во истиот.

(3) Процедурата за уништување на до -кументите кои содржат лични податоципо истекот на периодот за чување се вр -ши согласно Законот за архивска граѓа.

2. СРЕДНО НИВО НА ТЕХНИЧКИИ ОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИ

КОНТРОЛАЧлен 38Одредбите од членот 23 од овој пра-

вилник кои се однесуваат на контролана информацискиот систем и информа-тичката инфраструктура соодветно сеприменуваат и при друга рачна обработ-ка на личните податоци што се дел одпостојна збирка на лични податоци илисе наменети да бидат дел на збирка налични податоци.

НАЧИН НА ЧУВАЊЕ НА ДОКУМЕНТИТЕЧлен 39(1) Плакарите (орманите), картотеките

или другата опрема за чување докумен-ти задолжително се сместени во просто-рии заклучени со соодветни заштитниме ханизми. Просториите ќe бидат за -клу чени и за периодот кога документитене се обработуваат од овластените лица.

(2) Само овластените лица од Комо -рата имаат пристап до плакарите, кар-тотеките или другата опрема за чувањедокументи, при што во овластувањетосе определува обемот на пристап.

(3) Кога физичките карактеристикина просториите не дозволуваат примена



на мерките од ставот 1 и 2 на овој член,Комората ги применува сите мерки зада се спречи секој неовластен пристапдо документите.

3. ВИСОКО НИВО НА ТЕХНИЧКИ ИОРГАНИЗАЦИСКИ МЕРКИ

КОПИРАЊЕ ИЛИ УМНОЖУВАЊЕНА ДОКУМЕНТИТЕЧлен 40(1) Копирањето или умножувањето на

документите може да се врши единстве-но со контрола на овластени лица опре-делени со претходно писмено овластува-ње од страна на претседателот на Комо -рата.

(2) Уништувањето на копиите или ум -ножените документи се врши на начиншто ќе оневозможи понатамошно обно-вување на содржаните лични податоци.

(3) Документите од став 2 на овој членсе уништуваат со уред за ситнење (шре-дер) при што истите не можат да бидатупотребливи, за што комисиски се сос -та вува записник во кој задолжително се

наведуваат сите податоци за целоснаидентификација на документите што сеуништуваат, како и категориите налични податоци содржани во истите.

ПРЕНЕСУВАЊЕ ДОКУМЕНТИЧлен 41Во случај на физички пренос на доку-

ментите, Комората задолжително пре-зема мерки за нивна заштита од неовла-стен пристап или ракување со личнитеподатоци содржани во документите коисе пренесуваат.

VI. ПРЕОДНИ И ЗАВРШНИ ОДРЕДБИ

ВЛЕГУВАЊЕ ВО СИЛА Член 42Овој правилник стапува во сила со

денот на неговото донесување.







Член 1Со овој правилник се утврдуваат об -

врс ките и одговорностите на админи-страторот на информацискиот систем ина овластените лица при користење надокументите и информатичко-комуни-кациската опрема што Нотарската ко -мо ра на Република Македонија (во ната-мошниот текст: Комората) во свој ство наконтролор ги применува за обезбедува-ње тајност и заштита на обработката наличните податоци.

Член 2Администратор на информацискиот

сис тем во смисла на овој правилник е ли -це вработено во Комората кое има посеб-но овластување од страна на Комората.

Овластени лица во смисла на овој пра-вилник се лица вработени во Комората,надворешни соработници, како и другилица во Комората кои користат доку-менти кои содржат лични податоци иимаат пристап до информатичко-кому-никациската опрема на Комората.

Член 3Администраторот на информацис-

киот систем во Комората ги има следни-те обврски и одговорности:

• врши анализа и процена на ризицитена информацискиот систем на Комората;

• врши креирање, спроведување и раз -вој на целокупниот процес на информа-тивна сигурност;

• врши ревизија на инциденти по вр -зани со нарушувањата на безбедноста на

информацискиот систем во согласностсо Правилникот за пријавување, ре акцијаи санирање инциденти во Комо рата;

• врши доделување корисничко име илозинка при вработување или ангажи-рање овластено лице со пристап до ин -формацискиот систем, како и бришењекорисничко име и лозинка на овластенолице не кое му престанало вработува-њето или ангажирањето по претходноовлас тување добиено од страна на пре-тседателот на Комората;

• го определува нивото на пристап додокумените/информациите содржаниво информацискиот систем по претход-но овластување добиено од страна напретседателот на Комората;

• изработува програма за ревизии вооднос на сигурноста на информациски -от систем;

• се грижи за спроведување на прави-лата за начинот на правење сигурноснакопија, архивирање и чување, како и заповторно враќање на зачуваните личниподатоци согласно Правилникот за на -чи нот на правење сигурносна копија,архивирање и чување, како и за повтор-но враќање на зачуваните лични пода-тоци на Комората;

• му помага на офицерот за заш титана личните податоци при вршењето нанеговите работни задачи согласно про-писите за заштита на личните податоции документацијата за техничките иорганизациските мерки за обезбедува-ње тајност и заштита на обработката наличните податоци на Комората;


ПРАВИЛНИКЗА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА ОБВРСКИТЕ И ОДГОВОРНОСТИТЕ НА АДМИНИСТРАТОРОТ НА

ИНФОРМАЦИСКИОТ СИСТЕМ И НА ОВЛАСТЕНИТЕ ЛИЦА ПРИ КОРИСТЕЊЕ НАДОКУМЕНТИТЕ И ИНФОРМАТИЧКО-КОМУНИКАЦИСКАТА ОПРЕМА

• во координација со офицерот за заш -тита на личните податоци, врши перио-дична контрола на евиденцијата за ав -то ризиран пристап; и

• во координација со офицерот за заш -тита на личните податоци, се грижи заорганизација на обуки на вработенитево однос на одржување на безбедностана информацискиот систем.

Комората задолжително врши перио-дична контрола над работата на адми-нистраторот на информацискиот сис -тем и изработува извештај за извршена-та контрола, во кој ги внесува констати-раните неправилности и предложенитемерки за нивно отстранување.

Член 4Секое овластено лице, кое има при-

стап до личните податоци и до инфор-матичко-комуникациската опрема воКомората, ги има следните обврски иодговорности:

• е должно да се придржува и да гипочитува сите одредби утврдени со до -несените интерни акти од страна на Ко -мо рата, а во врска со заштита на обра-ботка на личните податоци;

• мора задолжително да се запознаесо начелата за заштита на личните по -датоци пред неговиот пристап до лич-ните податоци;

• врши обработка на личните податоци со -гласно со упатствата добиени од Ко мората;

• е должно да ги почитува и примену-ва сите технички и организациски мер -ки и мерки за физичка безбедност напрос ториите каде се наоѓа информацис-киот систем на Комората;

• е должно веднаш да пријави кај офи -церот за заштита на личните по датоцисекакво сознание, било ди рект но или ин -директно, до кое ќе дојде oвластеното ли -це, а постои индиција или ризик од нару-шување, или аномалија на системот затајност и заштита на обработката на лич-ните податоци во Комората, било да сеработи за надворешен или за внатрешенризик;

• не смее да ја прекршува преземена-

та обврска за доверливост, со која сеобврзува дека секој податок до кој ќедојде во текот на работењето во Комо -рата, а кој спаѓа во категоријата на ли -чен податок согласно прописите за заш -тита на личните податоци, ќе го чувакако доверлив и нема да го пренесува,оддава, ниту на друг начин ќе го ставина располагање на кое било друго лицеи во која било форма, надвор од систе-мот на пропишани и воспоставени тех-нички и организациски мерки споредкои во Kомората се врши обработкатана личните податоци;

• е должно да го евидентира во писме-на форма секој инцидент кој ќе го забе-лежи, од моментот кога е забележан, донеговата санација;

• е должно да ги чува и да не ги споде-лува со други лица доделеното корис-ничко име и лозинката;

• Овластеното лице со потпишувањена договорот за работа е должно да пот -пише и „Изјава за тајност и заштита наобработката на личните податоци“;

• при работа со документи кои со др -жат лични податоци, треба да внимаваистите да не ги направи непотребновидливи на трети лица;

• овластеното лице по престанокот наработното време и за време на паузи,одмори и отсуства документите кои со -држат лични податоци треба да ги чувана место на коешто нема да бидат непо-требно видливи.

Член 5Овластените лица задолжително се

информираат за техничките и организа-циските мерки кои се однесуваат наизвршувањето на нивните обврски иодговорности.

Член 6Комората задолжително води еви-

денција за овластените лица кои имаатавторизиран пристап до документите иинформацискиот систем, како и воспо-ставува постапки за идентификација ипроверка на авторизираниот пристап.



Кога проверката се врши врз основана корисничко име и лозинка, Коморатасекогаш ги применува правилата кои јагарантираат нивната доверливост иинтегритетот при пријавување, доделу-вање и чување на истите.

Лозинките автоматски се менуват поизминат период што не може да бидеподолг од три месеци утврден во Актотза техничките и организациските меркиза обезбедување тајност и заштита наобработката на личните податоци, какои да се чуваат заштитени со соодветниметоди, така што нема да бидат разбир-ливи додека се валидни.

За да се спречи злоупотреба на лич-ните податоци, Комората води евиден-ција за пристапот до личните податоции за времето и лицето кое пристапилодо тие податоци.

Член 7Овој правилник стапува во сила со








Член 1Со овој правилник се пропишува начи-

нот на пријавување, реакција и санирањеинциденти кои влијаат или можат давлијаат на тајноста и заштитата на лич-ните податоци кои се обработуваат воНо тар ската комора на Република Маке -до нија (во натамошниот текст: Комората)во својство на контролор и мерките коисе преземаат за санирање инциденти.

Член 2Комората изготвува т.н. процедура за

управување со инциденти. Во оваа проце-дура се пропишува начинот како да сереагира при појава на инцидент со кој сезагрозени личните податоци.

Комората назначува лице кое ќе бидеодговорно за известување, кое ќе ги до -кументира инцидентите и ќе решава замерките што треба да се преземат за дасе огра ничат ефектите или да се спречидруга таква појава или инцидент

Член 3Секое овластено лице е должно вед-

наш без одлагање да го пријави до офи-церот за заштита на личните податоцисекој инцидент што ќе настане во проце-сот на обработување на личните подато-ци (на пример кражба или оштетувањедокументи или пробив во компјутер-скиот систем).

Пријавувањето на инцидентот одстав 1 на овој член се врши во електро-нска форма, а доколку тоа не е возмож-но, пријавувањето се врши во писмена

форма, при што се наведуваат следнитеподатоци за инцидентот:

- време на настанување на инцидентот;- траење и престанок на инцидентот;- место во информацискиот систем

каде се појавил инцидентот;- податок или процена за обемот,

односно опсегот на инцидентот; - име и презиме на овластеното лице

кое го пријавило инцидентот;- име и презиме на овластените лица

до кои е доставена пријавата за инци-дентот;

- мерките кои се преземени во врскасо санирање на инцидентот

Член 4По приемот на пријавата за инци-

дент, офицерот за заштита на личнитеподатоци веднаш започнува да вршипроцена на причините за појавување наинцидентот, како и за тоа дали и коимерки треба да се преземат за негово са -нирање и за спречување на негово пов -торување во иднина.

Офицерот за заштита на личнитеподатоци и Комората се должни во нај -краток можен рок инцидентот да госанираат, доколку е можно, или да гопри јават на надлежни органи, освен водруги случаи каде постапката е опреде-лена со друг закон.

Доколку се работи за инцидент кој сеповторува, офицерот за заштита на лич -ните податоци е должен да преземе меркикои ќе гарантираат трајно отстранувањена ризикот од негово повторување.


ПРАВИЛНИКЗА ПРИЈАВУВАЊЕ, РЕАКЦИЈА И САНИРАЊЕ ИНЦИДЕНТИВО НОТАРСКАТА КОМОРА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Член 5Доколку како последица на инцидент

дојде до губење или бришење на дел илисите лични податоци содржани во ин фор -мацискиот систем, истите ќе бидат пов -торно внесени – вратени во информацис-киот систем, со користење сигурноснитекопии коишто се чуваат во Комора та.

Постапката од став 1 на овој член ќе сепримени и доколку бришењето или губе-њето на дел или сите лични податоци со -др жани во информацискиот систем енеопходно заради отстранување на по -следиците од инцидентот или за презе-мање мерки за спречување на неговопов торување во иднина

Член 6При повторното внесување – враќање

на личните податоци во системот, за -дол жително и во електронска форма се

врши евидентирање на корисницитекои ги извршиле операциите за повтор-но враќање на податоците, категориитена лични податоци кои биле вратени икои биле рачно внесени при враќањето.

Повторното враќање на личните по -да тоци во информацискиот систем севр ши од страна на корисниците врз ос -нова на претходно издадено писменоовластување од страна на претседате-лот на Нотарската комора на РМ.









Член 1Со овој правилник се пропишува на -

чинот на уништување на документите,како и начинот на уништување, брише-ње и чис тење на медуимите што се ко -рис тат за обработување на личните по -датоци од страна на Нотарската ко морана Репу бли ка Македонија (во натамош-ниот текст: Комората).

Член 2Документите коишто содржат лични

податоци по истекот на определениотрок за нивно чување се уништуваат со -глас но Законот за архивска граѓа, од ко -ми сија определена од страна на Држав -ниот архив на Република Македонија.

Документите од став 1 на овој член сеуништуваат со уред за ситнење (шредер)при што истите не можат да бидат упо-требливи, за што Комисијата составувазаписник од кој еден примерок доставувадо Комората.

Во записникот задолжително се наве-дуваат сите податоци за целосна иденти-фикација на докумените што се уништу-ваат, како и категориите на лични пода-тоци содржани во истите.

Одредбите од овој член се применува-ат и при уништувањето на копиите илиумножените документи.

Член 3Со медиумите се овозможува иденти-

фикација и евидентирање на категории-те на лични податоци и истите се чуваатна локација до која пристап имаат само

овластените корисници утврдени воПравилникот за техничките и организа-циските мерки за обезбедување тајности заштита на обработката на личнитеподатоци.

Пренесувањето на медиумите надвород работните простории се врши само сопрет ходно писмено овластување од стра -на на претседателот на Комората.

Комората е должна да внимава на си -гурноста на медиумите во текот на пре-носот при што се води сметка личнитеподатоци на преносливите медиуми дабидат заштитени со лозинка или да секриптираат за да се спречи неовластенпристап до нив.

Медиумите можат да се пренесуваатнад вор од работните простории само аколичните податоци се криптирани или акосе заштитени со соодветни ме то ди кои га -ран тираат дека податоците нема да бидатчитливи, при што може да ги дешифрирасамо администраторот на ин форма цис -киот систем или лице овластено од него.

Комората применува соодветни ме -то ди за криптирање што дозволуваатединствено овластен персонал како ин -форматичкиот администратор да ги де -криптира податоците до читлив облик.

Член 4По пренесувањето на личните пода-

тоци од медиумот или по истекот наопределениот рок за чување, медиумотсе уништува, се брише или пак се чистиод личните податоци коишто се сниме-ни на него.


ПРАВИЛНИКЗА НАЧИНОТ НА УНИШТУВАЊЕ НА ДОКУМЕНТИТЕ,

КАКО И ЗА НАЧИНОТ НА УНИШТУВАЊЕ,БРИШЕЊЕ И ЧИСТЕЊЕ НА МЕДИУМИТЕ

Уништувањето на медиумот се вршисо механичко разделување на неговитесоставни делови, при што истиот пов -тор но не може да биде употреблив.

Бришењето или чистењето на медиу-мот се врши на начин што оневозможу-ва понатамошно обновување на сниме-ните лични податоци.

За случаите од ставовите 1 и 2 на овојчлен се составува записник, кој ги со др -жи сите податоци за целосна идентифи-кација на медиумот, како и за катего-

риите на лични податоци снимени наистиот.









Член 1Со овој правилник се пропишува на -

чи нот на правење сигурносна копија, ар -хи вирање и чување, како и за повторновраќање на зачуваните лични податоципредмет на обработката во Нотарскатако мора на Република Македонија (во на -тамошниот текст: Комората).

Член 2Комората е одговорна за проверка на

при мената на правилата за начинот направење сигурносна копија, архивирањеи чување, како и за повторно враќање назачуваните лични податоци.

Во правилата задолжително се со др -жа ни постапките за реконструирање наличните податоци во состојба во која би -ле пред да бидат изгубени или уништени.

Комората пропишува процедура вокоја е опфатена зачестеноста на изработ-ката на сигурносните копии, местото ка -де што се чуваат, начинот на кој се изра-ботуваат и пренесуваат до местото на чу -вање и мерките и процедурите што требада се преземат во случај на губење на ори-гиналните податоци.

За подобра и целосна заштита, Комо -рата користи преносливи медиуми заеднократно снимање.

Сигурносни копии задолжително сеправат секој работен ден, на крајот одработната седмица и секој последен рабо-тен ден во месецот.

Член 3Сигурносните копии се чуваат на без-

бедно место во заклучен огноотпорен

ормар и во просторија која се наоѓа над-вор од објектот во кој е сместен инфор-мацискиот систем.

Сигурносните копии се физички икрип тографски заштитени, заради оне-возможување каква било модификација.

Сигурносните копии задолжителносе чуваат на друга оддалечена локацијаод местото каде е сместен информацис-киот систем и истата е обезбедена со со -одветни технички и организациски мер -ки согласно документацијата за технич-ки и организациски мерки.

Сигурносните копии задолжително сеправат на начин со кој ќе се гарантирапос тојана можност за реконструирање наличните податоци во состојба во која би -ле пред да бидат изгубени или уништени.

Комората задолжително ја проверувафункционалноста на сигурносните ко -пии за вршење реконструкција на лич-ните податоци

Член 4Комората врши редовно снимање на

сигурносна копија и архивирање на по да -тоците во системот, за да се спречи нивногубење или уништување. За таа цел секористи складиште (storage) во кое еднашдневно се креира резервна ко пија на лич-ните податоци кои се обработуваат воКомората во случај на пад на компјутер-скиот систем, или негово оштетување одкаква било причина, сите податоци оста-нуваат сочувани во складиштето.

Податоците во резервната копија сеен криптираат пред да се префрлат воскла диштето.


ПРАВИЛНИКЗА НАЧИНОТ НА ПРАВЕЊЕ СИГУРНОСНА КОПИЈА, АРХИВИРАЊЕ И ЧУВАЊЕ,

КАКО И ЗА ПОВТОРНО ВРАЌАЊЕ НА ЗАЧУВАНИТЕ ЛИЧНИ ПОДАТОЦИ

Секоја сигурносна копија подлежи напроверка за нејзината исправност предда се префрли на складиштето. Во слу-чај да има проблем со копијата, се правинова копија, која повторно подлежи наистата процедура на проверка.

Член 5Заради заштита од неовластен пристап,

складиштето во кој е сместена сигурнос-на копија на сите снимени податоци есмес тено во безбеден простор, заштитенсо брава, до кој има пристап само админи-страторот на информацискиот систем

Член 6Комората еднаш месечно прави до -

пол нителна сигурносна копија на пода-тоците од складиштето во друг склади-шен уред. Вака направената сигурноснакопија подлежи на физичка и крипто-графска заштита, со што се оневозмо-жува каква било модификација на со др -жината на истата. Пристап до лока-цијата каде се чува складишниот уредима администраторот на информацис-киот систем при што уредот се чува возатворенa просторија со безбедноснабра ва и кој е обезбеден од физички вли -јанија (пожар, поплава, прашина, елек-тромагнетно зрачење и сл.).

Член 7При повторно враќање на зачуваните

лични податоци, се врши евидентирање

на таквото враќање на податоците, какои се евидентира датумот на враќањетона податоците и категоријата на подато-ци што се враќа.

За враќањето на личните податоци сесоставува записник во кој се наведувалицето кое го врши враќањето, времетои категоријата на личните податоци.

Член 8Копирањето или умножувањето на

документите може да се врши единственосо контрола на овластени лица определе-ни со претходно писмено овластување одстрана на Комората.

Уништувањето на копиите или умно-жените документи се врши на начин штооневозможува понатамошно обновувањена содржаните лични податоци.

Во случај на физички пренос на доку-ментите, Комората задолжително презе-ма мерки за нивна заштита од неовластенпристап или ракување со личните подато-ци содржани во документите кои се прене-суваат.









1. Во текот на 2012 година Нотарската комора ќе изврши надзор над работењето на32 (триесет и два) нотари, со кој ќе бидат опфатени нотари од скопското, од битолско-то, од штипското и од гостиварското апелационо подрачје.

Надзорот ќе го опфати периодот од последните две години (2010 и 2011 година). Со овојнадзор главно ќе бидат опфатени нотарите именувани со последните два конкурси.

2. Списокот на нотари над чија работа во 2012 година ќе биде извршен надзор сеутврдува по азбучен ред како прилог на овој план и соодветно на секое апелационоподрачје, како и список на двочлените, односно трочлените комисии за вршење над-зор определени од Управниот одбор.

Комисиите ќе бидат определени и ќе работат согласно Правилникот за вршењенадзор над работењето и обврските на нотарите и критериумите за постапување привршењето надзор над работењето и обврските на нотарите во Република Македонија(објавени во „Нотариус“ бр. 2 од август 2002 година).

3. На крајот на 2012 година, Управниот одбор ќе подготви преглед информација зарезултатите од спроведениот надзор над работењето на определените нотари, зара-ди согледување на потребата од натамошно стручно оспособување на нотарите.

4. Составен дел од овој план се:- Список на нотарите над чија работа ќе се врши надзор во 2012 г.;- Список на 8 овластени лица за вршење надзор;- Список на двочлени, односно трочлени комисии за вршење надзор по апелацио-

ни подрачја.



Управниот одбор на Нотарската комора на РМ врз основа на член 104 став 1 точка ги член 113 став 2 од Законот за нотаријатот и член 28 од Статутот на НКРМ, на седни-цата одржана на ден 19.05.2012 година, донесе

ГОДИШЕН ПЛАННА НОТАРСКАТА КОМОРА НА РМ ЗА 2012 ГОДИНА

ЗА ВРШЕЊЕ НАДЗОР НАД РАБОТЕЊЕТО НА НОТАРИТЕ



1. AПЕЛАЦИЈА СКОПЈЕ

- Анита Адамческа

- Ана Брашнарска

- Ивана Катевеновски

- Лазар Козаровски

- Дрита Лимани

- Анастасија Петреска

- Анета Петровска-Алексова

- Јасмина Радончиќ

- Љубица Стевкова-Начевска

- Муамет Шеху

- Звонимир Јованов

- Маргарита Вангелова

- Мартин Божиновски

- Лорија Ваневска

- Благој Кичев

2. AПЕЛАЦИЈА БИТОЛА

- Маринчо Вејлановски

- Петар Сиљанов

- Никола Кузманоски

- Мирче Ристески

- Татјана Адамоска-Конеска

- Натали Ацеска

3. AПЕЛАЦИЈА ШТИП

- Светлана Китановска

- Јадранка Коцевска

- Лидија Рибарева

- Лидија Симонова - Трајчева

- Данка Василева

4. AПЕЛАЦИЈА ГОСТИВАР

- Тасим Саити

- Себеаедин Даути

- Букурије Алими

- Ахмет Халими

- Милаим Емурлаи

- Весна Масловариќ-Костовска

СПИСОК НА НОТАРИНАД КОЈ ЌЕ СЕ ИЗВРШИ НАДЗОР

НАД НИВНАТА РАБОТА ВО ТЕКОТ НА 2012 ГОДИНА



1. Во текот на 2012 година Комисијатаќе врши надзор над примената на од ред -бите од Законот за спречување на пе -рење пари и финансирање на тероризами Програмата за спречување на перењепари и финансирање на тероризам наНо тарската комора на следниот начин:

a) Комисијата ќе врши ад хок надзорпо сопствена иницијатива, врз основа напретставки на странки, на нотари и дру -ги службени лица, ако тие содржат ос но -вано укажување дека е извршена сомни-телна трансакција;

б) систематско вршење надзор одаспект на спречување на перење пари, аКомисијата ќе го врши на тој начин што2 (два) члена на оваа комисија во текотна 2012 година непосредно ќе извршатнадзорот над работењето на 70 нотари,и тоа 35 нотари ќе бидат опфатени вопрвото полугодие и 35 нотари во второ-то полугодие, како и надзор над работе-њето на нотарите кај кои при вршењенадзор се констатирани недостатоци изабелешки во делот на примената наодредбите од Законот за спречување наперење пари и финансирање на терори-зам. Исто така, при вршење на надзори-те главно ќе бидат опфатени нотаритеименувани од последните конкурси во2009 и во 2010 година.

Надзорот во 2012 година ќе се извршиспоред следната класификација нанотарите по градови:

- 10 нотари од подрачјето на Град Скопје;- 3 нотари од Велес;- 2 нотари од Гевгелија;- 4 нотари од Куманово;- 1 нотар од Кратово;- 2 нотари од Кавадарци; - 2 нотари од Крива Паланка;- 2 нотари од Неготино; - 4 нотари од Битола;- 1 нотар од Крушево;- 3 нотари од Охрид;- 3 нотари од Прилеп;- 2 нотари од Струга;- 2 нотари од Ресен; - 2 нотари од Берово;- 1 нотар од Виница; - 2 нотари од Делчево; - 2 нотари од Кочани; - 2 нотари од Радовиш;- 3 нотари од Струмица;- 2 нотари од Свети Николе; - 1 нотар од Пробиштип;- 2 нотари од Штип; - 3 нотари од Гостивар; - 2 нотари од Дебар; - 2 нотари од Кичево; и - 5 нотари од Тетово.

При вршење на надзорите главновниманието ќе биде насочено кон:

- извршување на должностите од член29 и член 29-а од Законот за спре чувањена перење пари и финансирање на те -роризам за доставување на собраните

Врз основа на член 47 од Законот за спречување на перење пари и други приноси одказнивo делo и финансирање тероризам („Службен весник на РМ“ бр. 4/2008; 57/2010и 35/2011) и член 147 од Законот за нотаријатoт („Сл. весник на РМ“, бр. 55/2007; 86/08;139/09 и 135/11), Комисијата на Нотарската комора на РМ за вршење надзор над приме-ната на одредбите од Законот за спречување на перење пари и финансирање терори-зам, на седницата одржана на ден 09.03.2012 година, донесе

ГОДИШЕН ПЛАНЗА 2012 ГОДИНА ЗА ВРШЕЊЕ НАДЗОР НАД ПРИМЕНАТА НА МЕРКИТЕ И

ДЕЈСТВИЈАТА ЗА СПРЕЧУВАЊЕ НА ПЕРЕЊЕ ПАРИ И ФИНАНСИРАЊЕ ТЕРОРИЗАМ ИПРОГРАМАТА ЗА СПРЕЧУВАЊЕ НА ПЕРЕЊЕ ПАРИ И ФИНАНСИРАЊЕ ТЕРОРИЗАМ

НА НОТАРСКАТА КОМОРА НА РМ

податоци од извршените трансакции доУправата за спречување на перење парии финансирање на тероризам, на крајотна денот во електронска форма;

- применување на индикаторите заанализа на ризикот и за препознавањена сомнителните трансакции; и

- изготвување и ажурирање програмаза примена на мерките и дејствијата заспречување на перење пари и финанси-рање на тероризам и доставување наистата на мислење и увид до Управатаза спречување на перење пари и финан-сирање тероризам.

Притоа, во записниците од изврше-ните надзори задолжително ќе се ут вр -ду ва наод и мислење во врска со обврс -ката на нотарите за спречување на пере-ње пари и во зависност од наодите, Kо -ми сијата ќе презема соодветни меркисо гласно законот и за истото ќе ја изве-сти Управата за спречување на перењепари и финансирање на тероризам.

2. Комисијата задолжително ќе из -врши контрола над работењето на нотарпо образложено барање на Управата заспречување на перење пари и ќе ја изве-сти за резултатите од извршената конт-рола. Досега Комисијата има извршенонадзор над работењето на нотари побарање на Министерство за правда наРМ и Управата за спречување на перењепари и финансирање на тероризам.

3. Комисијата редовно, а најмалку ед -наш годишно, ќе го извести Управ ни отодбор и Собранието на Комората за при-мената на Законот и Програмата наКомората од страна на нотарите, врз ос -нова на извршениот надзор и наодите воврска со спречувањето на перење пари.

4. Комисијата ќе го извести претседа-телот на Комората, Управниот одбор иДисциплинскиот совет доколку утврдидека постои основано сомнение за сто-рено кривично дело или прекршок наперење пари од страна на нотар илинeгов соработник.

5. Комисијата ја усогласува и коорди-нира својата работа со Управата заспречување на перење пари и финанси-рање на тероризам во врска со спрове-дувањето на мерките и дејствијата заспречување на перење пари и други каз-ниви дела.

НОТАРСКА КОМОРА НА РМКомисија за вршење надзор над при ме -

ната на Законот за спречување на пе ре њепари и други приноси од казниво дело

ПретседателВесна Стојчева с.р.





1. AПЕЛАЦИЈА СКОПЈЕ- Анита Адамческа - Скопје- Ванчо Андоновски - Скопје- Зоја Андреева- Трајковска - Скопје - Елизабета Арсовска - Скопје- Ана Брашнарска - Скопје - Кирил Бумбароски - Скопје - Невенка Зојчевска - Вучидолова -

Скопје - Драган Иванов - Скопје - Ивана Катевеновски - Скопје- Сашо Клисароски - Скопје- Лазар Козаровски - Скопје- Дрита Лимани - Скопје- Катерина Митревска - Скопје- Наташа Пејкова - Скопје - Анастасија Петреска - Скопје - Муамет Шеху - Скопје - Тања Аспорова - Велес - Звонимир Јованов - Велес- Маргарита Вангелова - Гевгелија - Мартин Божиновски - Куманово- Лорија Ваневска - Куманово- Зорица Узуновска - Куманово- Благој Кичев -Кавадарци- Блага Иванова - Кавадарци- Весна Митровска - Крива Паланка- Богданка Дејановска -

Крива Паланка- Зарија Апостолова - Неготино - Ванчо Тренев - Неготино

2. AПЕЛАЦИЈА БИТОЛА- Петар Сиљанов - Битола - Горан Димановски - Битола - Маринчо Велјановски - Битола - Василка Гоновска - Битола - Милан Христоски - Крушево - Никола Кузманоски - Охрид - Мирче Ристески - Охрид - Момана Иваноска - Охрид

- Татјана Адамоска - Конеска - Прилеп

- Натали Ацеска - Прилеп - Мексуд Максуд - Ресен - Николче Павловски - Ресен - Афрдита Билали - Струга - Вирѓинија Баута - Струга

3. AПЕЛАЦИЈА ШТИП-- Јован Ѓорѓовски - Берово - Татјана Миовска - Берово- Стојмир Николов - Виница - Богданка Димитровска - Делчево - Борис Муцунски - Делчево - Менче Златковска - Кочани - Светлана Китановска - Кочани - Јован Стојчев - Радовиш- Душко Черкезов - Радовиш- Соња Божинкочева - Струмица - Данка Василева -Струмица - Аница Маџункова - Струмица - Јадранка Коцевска - Свети Николе - Благој Насков - Свети Николе - Лидија Илиевска - Пробиштип - Лидија Рибарева - Штип- Лидија Симонова -Трајчева - Штип

4. AПЕЛАЦИЈА ГОСТИВАР- Весна Василеска - Гостивар - Себаедин Даути - Гостивар - Тасим Саити - Гостивар - Сами Летми - Дебар - Агрон Чутра - Дебар - Букурије Алими - Кичево - Иса Ајдини -Кичево - Ненад Трипуноски - Тетово - Весна Масловариќ - Костовска -

Тетово - Милаим Емурлаи - Тетово - Зоран Чукеловски - Тетово

СПИСОК НА НОТАРИНА КОИ ТРЕБА ДА СЕ ИЗВРШИ НАДЗОР НАД РАБОТЕЊЕТО ВО 2012 ГОДИНА

ВО ДЕЛОТ НА ПРИМЕНА НА ОДРЕДБИТЕ ОД ЗАКОНОТ ЗА СПРЕЧУВАЊЕ ПЕРЕЊЕ ПАРИИ ФИНАНСИРАЊЕ НА ТЕРОРИЗАМ



НОТАРИНА КОИ ИМ БЕА ДОДЕЛЕНИ ЗЛАТНИЦИ

ПО ПОВОД 10 ГОДИШНИНА ОД НОТАРСКО РАБОТЕЊЕ

1. Нотар Весна Дончева од Скопје

2. Нотар Роза Николова од Скопје

3. Нотар Снежана Видовска од Скопје

4. Нотар Љубица Ковчегарска од Скопје

5. Нотар Снежана Бубевска од Скопје

6. Нотар Стела Лазаревска од Скопје

7. Нотар Блага Иванова од Кавадарци

8. Нотар Соња Стојчева од Валандово

9. Нотар Ѓорѓи Николов од Гевгелија

10. Нотар Николче Павловски од Ресен

11. Нотар Станка Горичан од Охрид

12. Нотар Магдалена Ордева од Велес

13. Нотар Благој Насков од Свети Николе

14. Нотар Марија Хаџи - Петрушева од Велес

15. Нотар Луиза Христова од Битола



Член 1За членови на Дисциплински Совет на Нотарската Комора на Република

Македонија избрани се :1. Милушев Јанко – нотар од Струмица, од Апелационо подрачје Штип2. Лазаревиќ Светлана – нотар од Скопје, од Апелационо подрачје Скопје;

За заменици – членови на Дисциплинскиот Совет избрани се:

1. Коруноска Лила – нотар од Кичево, од Апелационо подрачје Гостивар;2. Маркоски Трајко – нотар од Прилеп, од Апелационо подрачје Битола.

Член 2Мандатот на избраните членови и заменици членови на Дисциплинскиот Совет на

Нотарската Комора на Република Македонија започнува со денот на конституирањена Дициплинскиот совет.

Член 3Членовите и замениците членови на Дисциплинскиот Совет на Нотарската

Комора на Република Македонија своите права и обврски ќе ги остваруваат восогласност со Уставот на РМ, законските прописи, подзаконските акти, Статутот наНотарската Комора и актите на Комората.

Член 4Одлуката влегува во сила веднаш со нејзиното донесување.

Изборна Комисија на НКРМ

ПретседателОлга Димовска с.р.

Врз основа на резултатите од спроведените Избори за членови и заменици членовина Дисциплински совет на Нотарската Комора на Република Македонија, Претседате -лот на Изборната комисија на ден 24.03.2012 година ја донесе следната

ОДЛУКА

ЗА ИЗБОР НА ЧЛЕНОВИ И ЗАМЕНИЦИ ЧЛЕНОВИ НА ДИСЦИПЛИНСКИ СОВЕТНА НОТАРСКА КОМОРА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА



1.Членарината се утврдувa во висина од 3% на бруто приходот на нотарот.

2. Начинот на плаќање и рокот за плаќање го определува Управниот одбор наКомората.

3.Одлуката стапува во сила со денот на донесувањето.



Согласнo член 103 став (1) точка г) од Законот за нотаријатот (Сл.Весник на РМбр.55/07, 86/08, 139/09 и 135/11) и член 23 став 1 точка ј) од Статутот на Нотарска комо-ра на Република Македонија, Собранието на Нотарската комора на РМ, на седницатаодржана на ден 22.04.2012 година, ја донесе следната

ОДЛУКА

ЗА ВИСИНА НА ЧЛЕНАРИНАТА И НАЧИНОТ НА НЕЈЗИНОТО ПЛАЌАЊЕ



Нотарот сторува дисциплинска поврда од член 126 став(1) точка 11) од Законот за нотаријатот – преземање на

службени дејствија надвор од службеното подрачје нанотарот, кога ќе изврши потврдување на договор за дар

со кој е опфатена недвижност која се наоѓа вонслужбеното подрачје на нотарот.

Против нотарот НН, по предлог на Но-тарската комора на Република Македо-нија, поведена е дисциплинска постапкаво текот на која, во фактичката состојбапо предметот, е утврдено дека на ден23.05.2008 год., под ОДУ бр. 632/08, имапотврдено договор за дар на недвиженимот за недвижности кои се наоѓаат натериторијата на град Скопје, меѓутоаедна четвртина, во површина од 62 м2, сенаоѓа на територијата на град Битола.При ваквата неспорна фактичка состојбапо предметот, со одлука на Дисциплин-скиот совет ДП бр. 5/2009 од 28.09.2009год., нотарот НН е огласен виновен за сто-рената дисциплинска повреда од член126 став (1) точка 11) од Законот за нота-ријатот – „преземање на службени деј -стви ја надвор од службеното подрачје нанотарот“, поради што е казнет со паричнаказна во висина на три плати на претсе-дател на основен суд со проширена над-лежност. Ова поради тоа што согласночлен 22 став (5) од Законот за нотаријатот,исправите за правните работи врз основана кои се врши пренос на право на соп-ственост, размена или физичка делба нанедвижност и засновање и реализацијана заложно право ги составува и по-тврдува, односно заверува нотарот на чиеподрачје се наоѓаат недвижностите, од-носно стварите.

Во понатамошниот тек на постапката,нотарот НН до Управниот одбор на Но-тарската комора има изјавено жалба која

со одлуката ДП бр. 5/2009 од 30.11.2009год. е oдбиена како неоснована, а прво-степената одлука е потврдена. Незадо-волен од ваквата одлука, нотарот НН со-гласно член 131 став (3) од Законот за но-таријатот и дадена правна поука, има по-кренато управен спор пред Управниотсуд со барање тужбата да биде уваженана начин што нападнатата одлука наУправниот одбор ќе биде поништетна.

Управниот суд со пресудата У. бр. 162/10од 19.12.2011 год. ја уважил тужбата на но-тарот НН на начин што ја поништил одлу-ката на Управниот одбор на Нотарскатакомора, ДП бр. 5/200 30.11.2009 год. Меѓудругото, Управниот суд во образложе-нието на пресудата со која предметот севраќа на повторно одлучување на прво-степениот дисциплински орган, дава ука-жување дека: „при повторното постапу-вање тужениот орган треба да ги имапредвид укажувањата на Судот дадениво пресудата во поглед на тоа какво слу -жбено дејствие извршил тужителот, дализаверка на нотарскиот акт или солемни-зација, како и да ја има предвид донесе-ната правосилна судска пресуда со којане е утврдена ништовност на договоротза дар, како и тоа дека не е настанаташтета со солемнизација на договорот“.

Постапувајќи согласно даденатаправна поука, Нотарската комора противпресудата на Управниот суд изјави жал -ба до Вишиот управен суд во која е ука-

жано на погрешна примена на материјал-ното право.

Вишиот управен суд со пресудата УЖбр. 681/2012 од12.04.2012 год. ја има ува-жено жалбата на Нотарската комора, об-жалената пресуда на Управниот суд, У.бр. 162/2012 од 19.12.2011 год., ја има пре-иначено на начин што тужбата на нота-рот НН, за поништување на одлуката наУправниот одбор на Нотарската комораДП. Бр. 5/2009 од 30.11.2009 год., ја одбикако неоснована.

Во образложението на наведенатапре суда Вишиот управен суд, меѓу дру-гото, наведува дека: „...Ова од причинашто од списите на предметот јасно про-излегува дека е заклучен, односно из-вршена солемнизација на договор за дар,за недвижен имот надвор од подрачјетоза кое што е именуван нотарот, со што е

постапено спротивно на член 22 став (2)од Законот за нотаријатот. Од другастрана, правосилната пресуда на Основ-ниот суд Скопје 2 - Скопје, П. Бр. 29208/09од 30.10.2009 год., со која е одбиено бара-њето за утврдување на ништовност надоговорот за дар, солемнизиран под ОДУбр. 632/08 од 23.05.2008 год., е ирелевант -на за конкретниов предмет, бидејќи воовој случај станува збор за дисциплин-ска повреда сторена од нотар кој постапу-вал спротивно на Законот за нотаријатот,а тужбата за ништовност на наведениотдоговор се однесува за постапка што сеповедува согласно со одредбите од Зако-нот за облигационите односи и не можеда биде во врска со конкретната правнаработа. На сите овие наводи основано сеукажува во жалбата на тужениот....“.

(Одлука на Дисциплинскиот совет наНКРМ, ДП. Бр.5/09 од 28.09.2009 год.).





1. ЖАКЛИНА АНДОНОВСКА- помошник нотар на Нотарот Ванчо Андоновски од Скопје;

2. ЕЛЕОНОРА АНДРЕЕВ- помошник нотар на Нотарот Славјанка Андреева од Велес;

3. СОЊА ВЕЛИЧКОВСКА- помошник нотар на нотарот Златко Николовски од Скопје;

4. СУЗАНА ВИДОВСКА- помошник нотар на нотарот Снежана Сарџовска од Скопје;

5. БЕТИ ЃЕОРЃИЕВА- помошник нотар на нотарот Зорица Пулејкова од Скопје;

6. ВЛАДИМИР ИВАНОВ- помошник нотар на нотарот Чедо Иванов од Кочани;

7. СЛОБОДАНКА ИВАНОВСКА- помошник нотар на нотарот Златко Николовски од Скопје;

8. ВЕСНА ЈАНЕВСКА- помошник нотар на нотарот Весна Дончева од Скопје;

9. ЈОВАНКА КОСТАДИНОВА- помошник нотар на нотарот Ристо Самарџиев од Кавадарци;

10. РУЖА КОСТОВСКА- помошник нотар на нотарот Кристина Костовска од Скопје;

11. ЗОРАН КРАЈЕВСКИ- помошник нотар на нотарот Нада Палиќ од Скопје;

12. ЦВЕТАНКА ЛУКИЌ - помошник нотар на нотарот Весна Стојчева од Скопје;

13. МИРЈАНА МИТРОВСКА- помошник нотар на нотарот Љубица Моловска од Скопје;

14. ЈАСНА МЛАДЕНОВСКА- помошник нотар на нотарот Томислав Младеновски од Куманово;

15. КОСАРА НАУМОВСКА- помошник нотар на нотарот Светлана Лазаревиќ од Скопје;

16. ЕЛЕНА НЕДЕЛКОВСКА- помошник нотар на нотарот Емилија Харалампиева од Скопје;

17. МАРИЈАНА АРГАКИЈЕВА-ОЛИВЕТИ- помошник нотар на нотарот Верица Симоновска - Синадинова од Скопје;

18. ЕЛЕОНОРА ПАПАЗОВА- помошник нотар на нотарот Ристо Папазов од Скопје;

19. КИРИЛ ПЕТРОВСКИ- помошник нотар на нотарот Анета Петровска-Алексова од Скопје;

20. ГАБРИЕЛА ДЕНКОВСКА - СПАСОВСКА- помошник нотар на нотарот Марјан Коцевски од Куманово;

21. ИВАНА ТАЛЕВСКА - ТРЕНДАФИЛОВА - помошник нотар на нотарот Насер Зибери од Скопје;

22. ВАЛЕНТИНА ЦВЕТАНОВСКА- помошник нотар на нотарот Елена Пенџерковски од Скопје;

ИМЕНИК НА ПОМОШНИЦИ - НОТАРИ

Нотарска Комора на Република Македонија1000 Скопје, ул. Даме Груев бр. 28/5

Тел.: +389 2 3115 816; +389 2 3214 448 • Тел./факс: +389 2 3239 150Секретар (лице за контакт): моб.: +389 75 438 431

e-mail: [email protected] • www.nkrm.org.mk



01 Анита Киро Крстевски 02/3225-365АДАМЧЕСКА Платник 11 3-г 070/740-461

[email protected]

02 Ванчо Кочо Рацин 7А/1-2 02/3136-178АНДОНОВСКИ 075/554-433

[email protected]

03 Зоја Стив Наумов 9/II-14A 02/3119-485АНДРЕЕВА- 070/333-253

ТРАЈКОВСКА [email protected]

04 Елизабета Божидар Аџија 3/5 02/2779-309АРСОВСКА 070/365-502

[email protected]

05 Живко Ленинова 14А 02/3229-272; 02/3225-279АЧКОСКИ 075/554-385

[email protected]

06 Матилда Партизански одреди 02/3246-641БАБИЌ 55/1-1 070/234-817

[email protected]

07 Ана Никола Вапцаров 02/3100-130БРАШНАРСКА 18-1/3 078/490-037; 072/248-916

[email protected]

08 Снежана Јане Сандански 02/2450-004БУБЕВСКА 24, локал 5 070/223-687

[email protected]

09 Кирил Теодосиј Гологанов 26а 02/6133-676БУМБАРОСКИ 075/549-394

[email protected]

10 Мери Ѓорче Петров 11 02/2039-717ВЕСОВА лок.7 070/227-557

[email protected]

11 Снежана Ѓуро Ѓаковиќ 72 02/3112-149ВИДОВСКА 070/268-552

[email protected]

12 Владимир Дрезденска 11 02/30-75-066ГОЛУБОВСКИ 071/715- 231

[email protected]

# ИМЕ И ПРЕЗИМЕ АДРЕСА ТЕЛ./ФАКС

1000 СКОПЈЕ ++389НОТАРИ СО СЛУЖБЕНО СЕДИШТЕ НА ПОДРАЧЈЕТО НА

ОСНОВНИТЕ СУДОВИ НА ГРАДОТ СКОПЈЕ




13 Олга 50 Дивизија 33, локал 2 02/3121-361ДИМОВСКА 070/266-258

[email protected]

14 Весна Даме Груев 28 02/3212101; 02/3212102ДОНЧЕВА 070/384-859

[email protected]

15 Насер Џон Кенеди 9А, локал 4 02/2617-206; 02/2627-629ЗИБЕРИ 070/244-402

[email protected]

16 Невенка Даме Груев бр.3-5/4 02/3115-008ЗОЈЧЕВСКА 075/271-751

ВУЧИДОЛОВА [email protected]

17 Драган Њуделхиска 6/1 А-2 02/30-73-777ИВАНОВ Карпош 070/400-019

[email protected]

18 Ирфан II Македонска бригада 58/1 02/2628-748ЈОНУЗОВСКИ стан 1 070/231-962

[email protected]

19 Милена Јане Сандански 78 02/2450-563; 02/2400-451КАРТАЛОВА 070/344-894

[email protected]

20 Ивана Александар Македонски бб 02/3171-571КАТЕВЕНОВСКИ 070/231-937

[email protected]

21 Сашо Маркс и Енгелс 1/5-1 02/3222- 355КЛИСАРОСКИ 070/353-757

[email protected]

22 Лазар 11 Октомври 115 А/1 02/3222-650КОЗАРОВСКИ 071/380-684

[email protected]

23 Љубица Железнички транспортен 02/2467-240КОВЧЕГАРСКА центар локал 716 070/370-918

[email protected]

24 Кристина Максим Горки 1-1/2 02/3117-215; 02/3225-073КОСТОВСКА 075/230-340

[email protected]

25 Светлана Иван Козаров 43/2 02/2779-059ЛАЗАРЕВИЌ 075/458-037

[email protected]

26 Стела ТЦ Скопјанка 02/2466-999; 02/2466-989ЛАЗАРЕВСКА Кузман Ј.Питу 19, лок.50, приземје 070/916-515

[email protected]


98 • НОТАРИУС БРОЈ 2098 • НОТАРИУС БРОЈ 19


27 Дрита Христијан Тодоровски 02/2624-653ЛИМАНИ Карпош 5 071/216-269

[email protected]

28 Емилија Народен фронт 13/1 02/3122-117МАНОЛЕВА 070/688-846

[email protected]

29 Снежана Палмиро Тољати 173 02/2527-611МАРКОВСКА Населба Ченто 075/472-121ДОЈЧИНОВА [email protected]

30 Петар Јане Сандански 02/2452-030; 02/2403-041МИТКОВ ТЦ. 13 Ноември лок.21/1 070/273-030

[email protected]

31 Катерина К. Ј.-Питу 26/1 02/2464-043МИТРЕВСКА мезанин лок 11 070/520-208

[email protected]

32 Љубица Франклин Рузвелт 44 А 02/3114-389; 02/3114-693МОЛОВСКА 070/390-704

[email protected]

33 Симона Народен фронт 19а 02/3226-208НИКОЛИЌ зграда 1, влез 001, приземје 070/305-747

[email protected]

34 Роза Мито Хаџивасилев Јасмин 36/1 02/3116-592; 02/ 3129-245НИКОЛОВА 075/238-848

[email protected]

35 Златко Љубљанска бб 02/3071-981; 02/3093-250НИКОЛОВСКИ 070/226-551

[email protected]

36 Нада Пролет 1/3-18 02/ 3114-900; 02/ 3114-911ПАЛИЌ 070/205-578

[email protected]

37 Ристо Васил Главинов 3/10 мезанин 02/ 3223-268ПАПАЗОВ 075/220-866

[email protected]

38 Весна Наум Охридски 2 02/3237-870ПАУНОВА 070/393-238

[email protected]

39. Наташа Иво Лола Рибар 70а 02/3090-200; 02/30-90-203ПЕЈКОВА 070/380-904

[email protected]

40 Елена ГТЦ 02/3119-499ПЕНЏЕРКОВСКИ Кеј 13 Ноември кула 2 1/6 070/367-107

[email protected]




41 Анастасија Васил Ѓоргов 29-1/000 02/3101-414ПЕТРЕСКА 072/211-311

[email protected]

42 Ана Маршал Тито 21-1/2 02/3061-905ПЕТРОВСКА 070/873-814; 078/380-052

[email protected]

43 Анета Плоштад Македонија 02/3114-008; 02/3165-018ПЕТРОВСКА Н. Вапцаров 3/1 078/307-922; 070/307-922АЛЕКСОВА [email protected]

44 Виолета 11 Октомври 36 02/3133-274ПЕТРОВСКА 070/243-861

СТЕФАНОВСКА [email protected]

45 Билјана Партизански одреди 43б 02/3245-444; 02/3245-441ПЕЦОВСКА лок.2 мезанин 02/3245-442

070/[email protected]

46 Оливера Вера Јоциќ1-Д/1-4 02/2776-917ПЕШИЌ 070/233-074

[email protected]

47 Слободан Васил Главинов 7Б 02/3118-078ПОПОВСКИ кат 1 070/239-839

[email protected]

48 Зорица Кузман Јосифовски-Питу15 02/2463-495ПУЛЕЈКОВА ТЦ Скопјанка, лок 6 070/399-513

[email protected]

49 Јасмина ДТЦ Мавровка 02/3223-015РАДОНЧИЌ Гоце Делчев 11 лок.045 070/978-681

ј[email protected]

50 Снежана Народен фронт 19 02/2784-321САРЏОВСКА кат 1 локал 21 070/233-225

[email protected]

51 Верица Рузвелтова 63-А 02/30-70-206СИМОНОВСКА- 070/231-118СИНАДИНОВА [email protected]

52 Лидија Дрезденска 15 лок.1 02/3078-727СМИЉАНОСКА [email protected]

53 Вера Пајко Маало 4/3 02/3214-232СТАНОЕВСКА 070/791-354

[email protected]

54 Љубица Илинден 65 02/3222-993; 02/3222-994СТЕФКОВА 070/268-676НАЧЕВСКА [email protected]




55 Боривој Трифун Хаџи Јанев 1 02/3172-700; 02/3175-060СТОЈКОСКИ 070/244-618

[email protected]

56 Роберт Ѓорче Петров 10 02/20-40-107; 02/ 20-50-750СТОЈКОВСКИ [email protected]

57 Весна Партизански одреди 64А 02/3069-359СТОЈЧЕВА влез 2, мезанин, стан 4 070/311-370

[email protected]

58 Eмилија Вељко Влаховиќ 31/3-2 02/3223-852; 02/3163-776ХАРАЛАМПИЕВА 070/275-908

[email protected]

59 Хакија Ниџе Планина 16 02/2763-551ЧОЛОВИЌ 070/316-555

[email protected]

60 Силвана Мито Хаџи Василев 02/3223-825; 02/3223-827ШАНДУЛОВСКА Јасмин 3/1-1-1 070/220-156; 02/3223-826

[email protected]

61 Муамет ДТЦ Мавровка 02/3228-749ШЕХУ Сутерен, Лок.61 070/241-664

[email protected]




7000 БИТОЛА ++389


2330 БЕРОВО ++389

01 Виолета Иван Милутиновиќ 21/1 047/228-880АНГЕЛОВСКА 070/269-061

[email protected]

02 Маринчо ДТЦ Шехерезада 047/236-255ВЕЛЈАНОВСКИ приземје, ламела Б, лок. 27 077/547-013

[email protected]

03 Василка Мечкин Камен 3 047/203-344; 047-203-345ГОНОВСКА 070/542-730

[email protected]

04 Билјана Иван Милутиновиќ 11 047/231-780ДАМЈАНОВСКА- 070/339-929

ЈАНЧЕВСКА [email protected]

05 Веселинка Јосиф Христовски 047/222-947; 047/222-615ДЕРЕБАНОВА- Зграда Грозд -5 ламела 070/312-324

КРСТЕВСКА [email protected]

06 Горан 1-ви Мај 173 047/228-250ДИМАНОВСКИ 070/837-906

[email protected]

07 м-р Веселинка Иван Милутиновиќ 13/1 047/226-080ЗДРАВКОВА 070/269-117

[email protected]

08 Вера Јорго Османо10/б 047/228-926КАРАМАНДИ 070/312-206

[email protected]

09 Петар Петар Петровиќ Његош135 047/232-040СИЉАНОВ 070/518-922

[email protected]

10 Луиза Комплекс Безистен 047/225-839ХРИСТОВА Локал 14 [email protected]

01. Јован ЃОРЃОВСКИ 23-ти Август 47 033/471-365078/272-253

[email protected]

02. Татјана Димитар Влахов 7 033/470-060МИОВСКА 070/542-288

[email protected]




1400 ВЕЛЕС ++389

01 Славјанка Борис Карпузов 2 043/230-598; 043/222-974; 043/212-599АНДРЕЕВА 043/212-598; 070/216-601

[email protected]

02 Тања Борис Карпузов 2 043/ 230-598АСПОРОВА 071/338-144

[email protected]

03 Звонимир Алексо Демниевски 3 043/234-027ЈОВАНОВ кат 1 070/265-027

[email protected]

04 Елена Маршал Тито бб. 043/239-378МАРТИНОВА 070/216-617

[email protected]

05 Магдалена Владимир Назор 2 043/222-154ОРДЕВА 070/375-154

[email protected]

06 Миодраг Гоце Делчев 4 043/223-023070/635-940

СТОЈАНОВСКИ [email protected]

07 Марија Маршал Тито 62 043/222-369; 043/225-211ХАЏИ-ПЕТРУШЕВА 075/573-163

[email protected]


2460 ВАЛАНДОВО ++389

01 Соња Маршал Тито бб 034/ 381-555СТОЈЧЕВА 071/207-407

[email protected]


2310 ВИНИЦА ++389

01 Стојмир Браќа Миладиновци 37 033/360-648НИКОЛОВ 071/211-133

[email protected]




1480 ГЕВГЕЛИЈА ++389

01 Маргарита Димитар Влахов 7 034/212-381ВАНГЕЛОВА 071/366-381

[email protected]

02 Ѓорѓи Маршал Тито 77-А 034/215-230НИКОЛОВ 070/320-570

[email protected]

03 Нада Скопска 6 034/211-250; 034/217-250ПРОЧКОВА 070/235 352

[email protected]


1230 ГОСТИВАР ++389

01 Весна Живко Брајкоски бб 042/271-481ВАСИЛЕСКА 070/462-298

[email protected]

02 Себаедин Браќа Ѓиноски бб 042/222-777ДАУТИ 070/309-200

[email protected]

03 Тасим Булевар Браќа Ѓиноски бб 042/273-233САИТИ 071/317-104

[email protected]

04 Зулфиќар Кеј Братство Единство 5А 042/217-661СЕЈФУЛАИ 070/271-313

[email protected]

05 Филип Браќа Ѓиноски73 042/216-475; 042/221-552ТРИФУНОВСКИ 042/217-787

070/[email protected]

06 Марин Никола Парапунов 8/1 042/217-300ЧЕДЕВСКИ 075/222-807

[email protected]




1250 ДЕБАР ++389

01 Сами 8-ми Септември бб 046/835-175ЛЕТМИ 070/444-585

[email protected]

03 Агрон Атанас Илиќ бб 046/833-949ЧУТРА 070/241-870

а[email protected]


2320 ДЕЛЧЕВО ++389

01 Богданка Македонија бб 033/413-130ДИМИТРОВСКА 071/675-088

[email protected]

02 Борис М.М.Брицо бб 033/413-245МУЦУНСКИ 070/213-120

[email protected]


6250 КИЧЕВО ++389

01 Букурије Булевар Ослободување 9/9 045/223-600АЛИМИ 075/877-083

[email protected]

02. Иса Кузман Јосифовски Питу бб 045/220-392АЈДИНИ 070/223-357

[email protected]

03 Лила Ослободување, 045/220-391КОРУНОСКА објект Стопанска Банка 075/529-194

[email protected]

04 Ахмет Ослободување 2 045/222-360ХАЛИМИ 071/585-789

[email protected]




2300 КОЧАНИ ++389

01 Менче 29-ти Ноември 25 033/271-995ЗЛАТКОВСКА 070/272-280

[email protected] Чедо Димитар Влахов 5 033/272-080; 033/279-520

ИВАНОВ 070/[email protected]

03 Светлана Маршал Тито 93 033/271-191КИТАНОВСКА 071/334-676

[email protected] Стоимен Никола Карев бб 033/276-080

ТРАЈЧЕВ 076/[email protected]


1300 КУМАНОВО ++389

01 Мартин Пелинска 3 031/613-560БОЖИНОВСКИ 070/334-895

[email protected]

02 Лорија Доне Божинов 9-2/14 031/421-663; 031/421-662ВАНЕВСКА [email protected]

03 Драган 11-ти Октомври 1А 031/414-673ГЕОРГИЕВ 075/366-04;

[email protected]

04 Севим 11-ти Октомври 1А 031/429-444ДЕСТАНИ 070/313-398

[email protected]

05 Мице Доне Божинов 11/3 031/415-505ИЛИЈЕВСКИ 070/334-075

[email protected]

06 Марјан 11-ти Октомври 4-1/1 031/416-349КОЦЕВСКИ 070/211-911

[email protected]

07 Јорданка Доне Божинов 18 031/415-110МИТЕВСКА 070/689-301

[email protected]

08 Томислав Ленинова бб 031/414-216МЛАДЕНОВСКИ 070/236-437

[email protected]

09 Зорица Доне Божинов 24 А/2 031/425-795УЗУНОВСКА 070/313-133

[email protected]




7520 КРУШЕВО ++389

01 Милан Илинденска бб 048/476-115ХРИСТОСКИ 070/819-745; 070/930-138

[email protected]


1360 КРАТОВО ++389

01 Миле Цветко Тонев 5 031/481-447АНДОНОВСКИ 070/778-041

[email protected]


1330 КРИВА ПАЛАНКА ++389

01 Богданка Св.Јоаким Осоговски 228 031/371-900ДЕЈАНОВСКА 070/313-995

[email protected]

02 Весна Маршал Тито 162-2 031/372-610МИТРОВСКА 071/226-493

[email protected]


1430 КАВАДАРЦИ ++389

01 Кирил 7-ми Септември 41 043/415-476ГРКОВ 071/250-360

[email protected]

02 Блага Илинденска 36 043/415-607ИВАНОВА 070/523-379

[email protected]

03 Благој Мито Хаџи Василев Јасмин 42 043/415-328КИЧЕВ 075/414-394

[email protected]

04 Ристо 4-ти Јули бб 043/414-782САМАРЏИЕВ 070/605-300

[email protected]

05 Нушка Илинденска 34/1 043/415-421СТОЈАНОСКА 070/324-353

[email protected]




1440 НЕГОТИНО ++389

01 Зарија Јане Сандански 3 043/371-770АПОСТОЛОВА 070/394-001

[email protected]

02 Ванчо Маршал Тито 148 043/371-010ТРЕНЕВ 075/466-433

[email protected]


6000 ОХРИД ++389

01 Станка Македонски Просветители 8 046/265-618ГОРИЧАН 075/777-415

[email protected]

02 Гордана Македонски Просветители 8/II 046/260-001; 046/230-008ДЕСКОСКА 070/261-229

[email protected]

03 Момана Македонски Просветители 8 046/263-705ИВАНОСКА [email protected]

04 Васил Македонски Просветители 5 046/260-104КУЗМАНОСКИ 070/212-475

[email protected]

05 Никола 7-ми Ноември 28/5 046/261-505КУЗМАНОСКИ 075/870-444

[email protected]

06 Мирче Булевар Туристичка 50/4-2 046/266-080РИСТЕСКИ ламела 2 лок.8 075/232-202

[email protected]

07 Тана Димитар Влахов 9 А 046/260-868ТОПАЛОСКА 070 232-562

[email protected]




7500 ПРИЛЕП ++389

01 Татјана Гоце Делчев 64/1 048/417- 733АДАМОСКА- 070/356-735

КОНЕСКА [email protected]

02 Натали Трајко Сандански 3 048/424-422АЦЕСКА 075/613-348

[email protected]

03 Боге Кузман Јосифоски 8 048/415-870ДАМЕСКИ 070/536-062

[email protected]

04 Марија Димо Наредникот бб 048/414-160ЃОРЃИОСКА 071/710-530

[email protected]

05 Трајко Сотка Ѓорѓиоски 4 048/413-967; 048/414-777МАРКОСКИ 070/532-302

[email protected]

06 Дано Гоце Делчев 048/416-061РОШКОСКИ зграда Македонија 075/541-206

приземје, лок.14 [email protected]

07 Елизабета Маршал Тито 12 048/418-188СТОЈАНОСКА 070/308-293

[email protected]


7310 РЕСЕН ++389

01 Мексуд Мите Богоевски бб 047/453-132МАКСУД 070/261-883

[email protected]

02 Николче Гоце Делчев 3 047/453-837ПАВЛОВСКИ 070/232-963

[email protected]


2420 РАДОВИШ ++389

01 Јован Ацо Караманов 4 032/631-221СТОЈЧЕВ 075/470-697; 078/300-954

02 Душко [email protected]ЧЕРКЕЗОВ [email protected]



6330 СТРУГА ++389

01 Вирѓинија Кеј 8-ми Ноември 046/780-700БАУТА зг.1/Б 1/5-13 070/212-963

[email protected]

02 Афрдита Братство Единство бб 046/781-556БИЛАЛИ 070/578-438

[email protected]

03 Сашо Маршал Тито 52 046/782-050ЃУРЧИНОСКИ 070/249-798

[email protected]


2400 СТРУМИЦА ++389

01 Соња Ленинова бб 034/346-500; 034/330-526БОЖИНКОЧЕВА 070/306-111

[email protected]

02 Данка Братство Единство 7 034/343-758ВАСИЛЕВА 072/261-783

[email protected]

03 Аница Ленинова 12 034/345-533МАЏУНКОВА 070/618-298

[email protected]

04 Јанко Ленинова 42 034/345-850МИЛУШЕВ 070/214-050

[email protected]

05 Верица Ленинова бб 034/347-700; 034/348-700ПАНОВА 070/253-434

СТЕВКОВА [email protected]

06 Данче Маршал Тито 2 034/320-400; 034/321-000ШЕРИМОВА 070/309-400

[email protected]


2220 СВЕТИ НИКОЛЕ ++389

01 Јадранка Маршал Тито бб 032/444-801КОЦЕВСКА 075/375-988

[email protected]

02 Благој Карпошева 24 032/440-953НАСКОВ 070/891-298

[email protected]





1200 ТЕТОВО ++389

01 Ирфан ЈНА 28 лок.5 044/333-451АСАНИ 070/389-489

[email protected]

02 Тодор ЈНА 61 044/332-077БОШКОВСКИ 070/329-127

[email protected]

03 Снежана ЈНА 10 044/331-848ЃОРЃЕСКА- 070/568-488ВИДОЕСКА [email protected]

04 Милаим Илинденска 79 044/331-520ЕМУРЛАИ [email protected]

05 Наџи Дервиш Цара 35 044/345-207; 044/345-208ЗЕЌИРИ 070/256-114

[email protected]

06 Ариф ЈНА 41/А 044/331-689ИБРАИМИ 071/717-799

[email protected]

07 Весна Благоја Тоска 214/1 044/351-999МАСЛОВАРИЌ- 071/772-123

КОСТОВСКА [email protected]

08 Енвер ЈНА 28 лок.1 044/333-208МУСТАФИ 070/224-045

[email protected]

09 Иво ЈНА 2 044/333-370СЕРАФИМОСКИ 070/263-663

[email protected]

10 м-р Ненад Дервиш Цара 2 044/336-014ТРИПУНОСКИ 070/321-885

[email protected]

11 Љиљана Илинденска бб 044/341-400ТРПОВСКА 070/240608

[email protected]

12 Зоран ЈНА 53 044/331-599ЧУКЕЛОВСКИ 070/814-401; 077/976-970

[email protected]




2000 ШТИП ++389

01 Лидија Ленинов Плоштад 2 032/482-567; 032/481-999ИЛИЕВСКА Пробиштип 070/264-167

[email protected]

02 Ленче Кеј Маршал Тито 35 Т/Ф: 032/385-341КАРАНФИЛОВСКА [email protected]

03 Соња Кузман Јосифовски 2 032/382-165КАТРАНЏИСКА- 075/433-266; 071/796-806

КИМОВА [email protected]

04 Искра Кузман Јосифовски Питу 2 032/609-477КИРОВСКА 075/368-962; 070/210-962

[email protected]

05 Лидија Ванчо Прке 119 032/380-807РИБАРЕВА 070/368-808; 075/368-808

[email protected]

06 Лидија Тошо Арсов 55 лок.5 032/391-070СИМОНОВА- 070/336-602

ТРАЈЧЕВА [email protected]

07 Мијалчо Страшо Пинџур 2 032/380-690; 032/380-630ЦОНЕВСКИ 070/264-310

[email protected]

2.20 Notarius br.20

Documents

Transcript of 2.20 Notarius br.20