180

TOROS SEDiRi (Cedrus libani A. Richard) ODUNUNUN

BAZI FİZİKSEL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİ

ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR

STUDIES ON THE SOME PHYSICAL AND MECHANICAL

PROPERTIES OF CEDAR (Cedrus libani A. Richard) WOOD

Ekrem Y. DEMETÇİ

ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYlNLARI

Teknik Bülten Serisi No: 180

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ....................... .

ı. GİRİŞ .......................... .

2. MATERYAL VE METOD ..... .

2.1. Deneme Alanlarının Belirlenınesi ........... .

2.2. Deneme Alanlannın Tanıtımı . . . . . . ... .. . . ..

2.2.1. Bucak Araştırma Serisi .............. .

2.:!..2. Sirken Serisi .. . . .. ... .. . ... . ..

7

9

ı o

ı o ı o ı o ı o

2.2.3. Ak bel Serisi ,.. ... ... .. . .. . ... ... ı o 2.3. Deneme Ağaçlannın Seçimi . .. ... ... ... ... ... 11

2.3.1. Deneme Ağaçlarından Numunelerin Elde Edilmesi . . . . . . . . . . . . . . . ~·· . . . . . . . . . . . . 11

2.3.2. Deney Numunelerinin Hazırlanması ı4

3. BULGULAR VE TARTIŞMA ... ... ... ... ... ... . .. ıs

3.1. Özgül Ağırlık ve Hacim Yoğunluk Değerleri ... ... ... ıs

3.1.1. Özgül Ağırlık Değerleri ... ... ... ... ... ... ... ... ıs

3.1.2. Deneme Metodu ... . .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ıs

3.1.3. Tam Kuru Özgül Ağırlık ....................... .

3.1.3.1. Araştırma Sonuçları ................. .

3.1.3.2. Tam Kuru Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği ................................... .

ıs

ı6

16

3

3.1.3.3. Çeşitli Tam Kuru Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranları ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

3.1.4. Hava K:urusu Özgül Ağırlık ... ... ... ... ... ... ... 18

3.1.4.1. Hava Kurusu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20

3.1.5. Toros Sedirinin Tam Kuru ve Hava Kurusu Özgül Ağırlıklarının Diğer Bazı Türler İle Karşılaştırılması . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . .. 21

3.2. Hacim Yoğunluk Değeri........................ ... ... ... 22

3.2.1. Araştırma Materyali ve Metod... ... ... ... ... ... 22

3.2.2. Araştırma Sonuçları... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22

··· 3.2.3. ·Hacim Yoğunluk. Değeri Varyasyon Grafiği ...

3.2.4. Toros Sediri Odununda Bulunan Hacim Yo­ğunluk Değerinin Diğer Araştırıcılar Tarafın­dan Bulunan Bazı Ağaç Türleri İle Karşılaştı-

23

rılması .. . . . . . . . . .. . .. . .. . . . ... . . . . . . .. . . .. . . . .. . .. . 24

4. TOROS SEDİRİ (Cedrus lihani A. Rich.) ODUNUNUN MEKANİK ÖZELLİKLERİ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

4.1~ Liflere Dik Yönde Bas:ı.nç Direnci Araştınnalan ... ... 25

. . 4.2. Araştırma Sonuçlan . . . . .. .. . . . . .. . .. . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 26

4.2.1. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27

4.2.2. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basın Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi . . . 28

4.2.3. LiflereDiş Yönde (Teğet) Basınç Direnci Var-yasyon Grafiği .. . . . . . . . . • . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . 29

4.2.4. Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi . . . 30

4

5. EGİLME DİRENCİNE AİT ELASTİKİYET MODÜLÜ ... 32

5.1. Araştırma Materyali ve Metod .. . . .. ... .. . ... ... ... ... 32

5.1.1. Araştırma Sonuçlan ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34

5,1.2. Eğilme Direncine Ait Elastikiyet Modülü Var-yasyon Grafiği . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 34

5.1.3. Araştırma Konusu Toros Sediri Odununda Bulunan Eğilmede Elastildik Modülü Değeri­nin Bazı İbreli Ağaç Odunlarının Elastiklik Modülü Değerleriyle karşılaştırılması 35

6. LİFLERE PARALEL YÖNDE ÇEKME DİRENCİ ARAŞ-TIRMALARI .. . . . . . . . .. . . .. . . . . .. .. . ... ... ... ... ... ... ... ... 36

6.1. Araştırma Materyali ve Metod ... ... ... ... ... ... ... ... 36

6.1.1. Araştırma Sonuçları ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37

6.1.2. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Varyas-yon Grafiği . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

7. LİFLERE PARALEL YÖNDE MAKASLAMA DİRENCİ ARAŞTIRMALARI 39

7.1. Araştınna Materyali ve Metod ... ... ... ... ... ... ... ... 39

7. 1.1. Araştırma Sonuçları . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . ... 40

7.1.2. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Varyasyon Grafiği ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41

7.1.3. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi . .. 42

8. LİFLERE PARALEL VE DİK YÖNDE JANKA SERTLİK ARAŞTIRMALARI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44

8.1. Araştırma Materyali ve Metod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

8.1.1. Araştırma Sonuçları ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45

8.1.2. Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Varyas-yon Grafiği . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . . . . . . . .. . . .. .. . ... 45

5

8.1.3. Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi . . . . . . . . . 47

8.1.4. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri Var-yasyon Grafiği .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

8.1.5. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri İle Özgül Ağırlık İli ş kinin Analizi . . . . . . . . . . . . . . . 50

9. ÖZET ... 52

9.1. Toros Sedirinin Türkiye'deki Yayılışı ... ... ... ... ... 52

9.2. Toros Sedirinin Botanik Özellikleri ... ... ... ... ... ... 52

9.3. Kabuk ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53

9.4. Mikroskopik Özellikler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53

9.5. Tam Kuru Özgül Ağırlık... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53

9.6. Çeşitli Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranlan . .. ... ... ... . .. .. . ... ... . . . ... ... 53

9.7. Hava Kurusu Özzgül Ağırlık... ... ... ... ... ... ... ... ... 54

9.8. Hacim Yoğunluk Değeri... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54

9.9. Liflere Dik Yönde Basınç Direnci ... ... ... ... ... ... ... 54

9.10. Eğilmede Elastikiyet Modülü ........... .

9.11. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci .. .

55

55

9.12. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci... ... ... ... 55

9.13. Liflere Paralel ve Dik Yönde Janka Sertlik Değeri 55

9.14. Toros Sedirinin Kullamş Yerleri ... ... ... ... ... ... ... 55

10. SUMMARY ................................... . 55

11. KAYNAKÇA ................................... . 59

6

ÖN SÖZ

«Toros Sediri (Cedrus libani A. Richard) Odununun Bazı Fizik­sel ve Mekanik Özellikleri Üzerine Araştırmalar» adlı bu çalışma, daha önce konu ile ilgili olarak yapılmış bulunan araştırmalarda ele alınmayan özelliklerin incelenmesi amacıyla projelendirilmiştir.

Bu çalışmanın yürütülmesinde her türlü yardımlannı esirge­miyen Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ile Elmalı, Fi­nike ve Fethiye Orman İşletme Müdürlüğü elemaniarına teşekkür etmeyi bir borç bilir, araştırmanın uygulayıcılara yararlı olmasını dilerirn.

Mart, 1986 Ekrem Y. DEMETÇİ

7

1. GİRİŞ

Bu araştırmanın amacı, Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) odununun bazı fiziksel ve mekaniksel özelliklerini incelemektir.

Bugün, Dünyadaki en geniş yayılış alanının ve en iyi meşcere­lerinin ülkemizde olduğu Toros Sediri odunu uzun yıllardan beri değişik yerlerde kullanılmaktadır. Toros Sediri ile ilgili olarak bugüne kadar çeşitli inceleme ve araştırmalar yapılmıştır.

Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununun Anatomik Ya­pısı ve Özgül Ağırlığı, Erdin (1985); Toros Sedirinin (Cedrus libani A. Rich.) Çeşitli Yöntemlerle Emprenyesi, Erten (1984); Toros Se­diri (Cedrus libani A. Rich.) Odununun Kimyasal Bileşiklerinin Sap­tanması, Önal ve Ferah (1984); Doğal Yayılışı ve Ekolojik Şartları, Kantarcı (1982); Silvikültür Özellikleri, Saatcioğlu (1979); Kozalak ve Tohum Özellikleri, Odabaşı (1967); Ekolojik Önemi Hasılat ve Amenajman Esasları, Evcimen (1963); Palen Morfolojisi, Aytuğ (1963); Mayer ve Sevim'in Lübnan Sedirinin Lübnan'daki 5000 Yıl­lık Tahribatı, Anadolu'da Bugünkü Yayılış Sahası ve Bu Ağaç Tü­rünün Alplere Tekrar Götürülmesi Hakkındaki Düşünceler, adlı

Almanca aslından Türkye'ye çevirisi Çepel (1959); Tabii Yayılış ve Ekolojik Şartları, Sevim (1955); Teknolojik Özellikleri ve Kullan­ma Yerleri, Berkel (1951); Bozdağ Sedirieri Hakkında Bazı Tesbit ve Müşahadeler, Acatay (1951) tarafından incelenmiş ve araştırıl­mıştır.

Mersin yöresi Toros sedirinin bazı teknolojik özellikleri, Ber­kel (1951) tarafından araştırılmıştır. Ancak çalışmamız çleğişik ye­tişme muhiti olan Güney- Batı Anadolu yöresinin Elmalı, Pinike ve Fethiye İşletme Müdürlükleri bölgelerinde bulunan sedir orman­larından değişik yaş, boy, bakı ve rakımdan alınan örneler üzerin- · de yapılmıştır. Yine, çalışmamız daha önce yapılan araştırmada ek­sik kalan kısımları tamamlar mahiyettedir.

Kereste, tel direk, travers, mobiayacıhkta ve vb. yerlerde geniş bir kullanıma sahip olan sedir odununun teknolojik özelliklerinin bilinmesi ile bu odunun halen kullanılmakta olduğu yerlerde ve gelecekteki kullanım alanlarına uygunluk derecesini belirlemek

9

büyük oranda mümkün olabilecektir. Bu açıdan çalışmamızın fay­dalı olacağı inancındayım.

2. MATERYAL VE METOD

2.1. Deneme Alanlarının Belirlenmesi

Toros sedirinin teknolojik özelliklerini incelemek amacı ile ya­pılan bu çalışmada öncelikle deneme alanlarının seçimi ele alın­

mıştır. Berkel'in (1951) yapmış olduğu çalışma gözönünde tutula­rak ve Toros sedirinin yayılış alanı incelenerek, Sedirin yoğun ya­yılış gösterdiği ve büyümenin optimum olduğu doğal yetişme alan­larından Elmalı, Pinike ve Pethiye bölgelerinde örnek meşcereler ve deneme alanları seçilmiştir. Örnek meşcerelerin seçiminde ekst­rem yetişme muhiti şartlarından kaçınılmış ve aynı özelliklere sa­hip birden çok meşcereler numaralanarak sayılar tablosu yardımı ile örnek meşcereler belirlenmiştir. Yine, kalite özellikleri bakımın­dan arınanın optimal fertlerini bulundurmasına dikkat edilmiştir. Anılan özellikleri olan meşcere belirlendikten sonra Basit Rastlantı Örneklemesi metoduna göre deneme alanları seçilmiştir.

2.2. Deneme Alanlannın Tanıtımı

2.2.1. Bucak Araştırma Serisi

Birinci deneme alanı Elmalı İşletmesinin Bucak Araştırma Se­risi 9, 33, 34, 57, 61 ve 67 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Saf sedir sahası olan bölmeler III. bonitet, tek tabakalı ve 0.4- 0.7 kapalılık­ta olup, olgunluk çağındaki ağaçların boyları ortalama 15 - 24 m arasındadır.

2.2.2. Sirken Serisi

İkinci deneme alanı, Pinike İşletmesi Aykırı çay bölgesi, sirken serisi 37, 38, 39, 63, 83 ve 97 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Ardıç ve Meşe ile karışık durumda olan bölmeler II. bonitet, tek tabalealı ve 0.6-0.8 kapalılıkta olup, olgunluk çağındaki ağaçlarm boylan or­talama 14-30 m arasındadır.

2.2.3. Akbel Serisi

Üçüncü deneme alanı, Pethiye İşletmesi, Akbel serisi 2 ve 48 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Saf Sedir sahası olan bölmeler,

10

III. bonitet tek tabakalı ve 0.2-0.6 kapalılıkta olup, olgunluk ça­ğındaki ağaçların boyları ortalama 15-24 m arasındadır.

2.3. Deneme Ağaçlannın Seçimi

2.2. Bölümünde tanıtılan deneme alanları içersindeki ağaçlar numaralanarak ve raslantı sayılar tablosundan faydalanılarak dene­me ağaçları seçilmiştir. Deneme ağaçların seçiminde, bakı, yaş, çap, meyil ve denizden yükseklik ve sıklık özellikleri gözönünde tutul­muştur. Yine nıtubetli, kurak veya daimi rüzgar etkisinde olan ekstrem yetişme muhitlerinden kaçınılmıştır. Aynı zamanda çok dallı budaklı, çok geniş tepeli ağaçlarla, diğer ağaçların arasına sı­kışmış ve tepe şekli bakımından zayıf ağaçlar seçilmemiştir. Seçilen deneme ağaçlarının normal tepe ve gövde yapısında, çürüksüz, sağ­lam, düzgün lifli olmalarına önem verilmiştir. Teknolojik araştır­ınalar için deneme ağacı sayısı genellikle 15-20 arasındadır. Araş­tırmamız için değişik yaş, çap ve boyda 18 deneme ağacı alınmıştır. Deneme ağaçlarının özellikleri Tablo l'de verilmiştir.

2.3.1. Deneme Ağaçlarından Numunelerin Elde Edilmesi

Yetişme muhiti ve gövde özellikleri Tablo l'de gösterilen 18 de­neme ağaçları kesilmeden önce, ağaç dibinde dip temizliği yapılmış, pusula ile kuzey yönü tesbit edilerek ağaç üzerine grif ile işaretlen­miştir. Bunun yanında, deneme ağacının bulunduğu yerde bakı,

arazinin meyli, kot ve toprak özellikleri tesbit edilmiştir. Deneme ağaçlannın kesiminden sonra dallar temizlenmiş ve grifle işaretle­nen kuzey yön çizgisi ağaç gövdesi boyunca uzatılmıştır. Herbir de­neme ağacı gövdesinde dipten 0.30 m yükseklikten başlamak üze­re her 2.00 metrede bir sürgün ortalarından 15 cm kalınlığında te­kerlekler alınmıştır. Bu tekerlekler üzerinde kuzey yönü ok ile işa­reti en dikten sonra enine kesit üzerine denem ağacı numarası ve gövdeden alındığı yükseklik yazılmıştır. Ayrıca, deneme ağaçlarının birbirinden yaklaşık olarak 3 ile 4 metre yükseklikler arasından 1 m uzunluğunda gövde kısımları alınmış, enine kesit yüzey üzerine kuzey yönü işaretlenmiş ve deneme ağacı numarası yazılmıştır. Aynı zamanda dip kütükleri üzerinde yıllık halkalar sayılıp, kesim yük­sekliğine kadar geçen 3 yıl eklenerek, ağaç yaşı tesbit edilmiştir. Üç ayrı yetişme muhitinden alınmış olan 18 deneme ağacına ait te­kerlekler ve gövde kısımları ambalajlanmış ve laboratuvara getiril­miştir.

ll

Tablo 1. Deneme Ağaçlannın Table 1. The General Properties

Deneme Ağaçlan - Sample Trees T.açBoyu 1.30 Çapı

Ağaç No. TamBoy Lenght of Di am eter İşletme ve Ormanın Adı Number Yaş Height Crown of 1.30 Name of Forest ofTree Age m m cm

El malı İşletmesi Sedir Araştırma Bölgesi 104 1S.6S 13.6S 27 Bucak Araştırma Serisi

2 101 18.20 1S.40 37 3 96 22.50 20.30 36 4 120 17.00 14.40 2S s 110 23.10 20.80 46 6 192 18.80 1S.80 4S

Pinike İşletmesi 7 llS 24.30 19.70 33 Aykırıçay Bölgesi 8 140 20.40 17.80 41 Sirken Serisi 9 92 12.70 10.30 2S

10 93 17.40 14.30 28 ll 139 19,6S 17.8S 34 12 127 30.00 26.00 47

Fethiye İşletmesi 13 101 22.90 18.90 28 Eşen Bölgesi Akbel Serisi

Fethiye İşletmesi 14 S9 19.64 12.64 41 Fethiye Bölgesi ıs S3 14.60 12.90 27 Arıdağ Serisi

Fethiye İşletmesi 16 60 16.40 13.40 33 Eşen Bölgesi 17 80 24.00 20.00 S4 Akbel Serisi

Fethiye İşletmesi 18 98 1S.40 13.40 32 Fethiye Bölgesi Arıdağ Serisi

12

Genel Özellikleri. of Sample Trees.

Yetişme Muhitinin Özellikleri- Descriptions of Site Denizden

Meyil Slope

'%

40

30 so 20 40 2S

5 3S 15 10 20 so

35

2S 2S

Bakı

Exposition

K-B

K K-B G

K-B K

G-D G-B G-D K-B K-D K

K

K-D K-D

Yükseklik Altitute

m

1660

1640 1640 1620 1S20 1640

1360 14SO 1320 1320 1260 1150

1340

1300 1300

Meşcere Kanşıını

Stand Structure

Saf

Saf Saf Saf Saf Saf

Saf S+Ar Saf Ar+M Saf Saf

Saf

Saf Saf

Kesim Taril:ıi Date of Cutting

22.7.1983

))

))

23.7.1983 ))

))

2S.7.1983 ))

, ))

26.7.1983 ,

29.7.1983

29.7.1983 ))

--------------------------------------------------40 30

ıs

G-B K-D

K

1280 1260

1270

30.7.1983 ,

30.7.1983

13

2.3.2. Deney Numunelerinin Hazırlanınası

Araştırma sahalarından laboratuvara getirilen deney numune­leri havadar bir yerde kurumaya bırakılmıştır. Sonra, ıs cm kalın­lığındaki tekerleklerden ve ı m uzunluğundaki gövde kısımlarından özden geçen Kuzey- Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 3 cm geniş­likte tahtalar biçilmiştir. Tekerleklerden elde edilenler tekrar 5 cm kalınlığında 3 ayrı parçaya ayrılmıştır. Bunlardan birincisi özgül ağırlık ve hacım yoğunluk değerleri, ikincisi liflere dik yönde basınç direnci ve üçüncüsü J anka sertlik denemeleri numunelerinin elde edilmesinde kullanılmıştır.

Özgül ağırlık, hacim yoğunluk ve liflere dik basınç direnci de­ğerlerinin tesbiti için, TS 2472 standardına göre, özden geçen Ku­zey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinden ve birbirini bir testere kalın­lığı aralıklarla takip etmek suretiyle sırasıyla 2 x 2 x 3 cm ve 3 x 3 x 3 cm boyutlarında numuneler hazırlanmıştır. Ağaç gövdesi içersinde numunelerin yerlerini belirtmek amacı ile Kuzey yönünde olanlar ı, 2, 3, 4 ...... Güney yönünde olanlar (1), (2), (3), (4) ..... ."Doğu yö-nünde olanlara, b, c, d ...... Batı yönünde olanlar (a), (b), (c), (d) ..... . s::ı.yı ve harfleri ile belirtilmiştir. Ayrıca her bir numune üzerine ait olduğu deneme ağacı ve tekerlek numarası ile sıra numarası yazıl­mıştır.

Tekerleğin Janka sertlik denemelerinde kullamlan üçüncü bö­lümü ise, özden geçen Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 3 cm genişliğinde ve 5 cm kalınlığında olduğu gibi bırakılmış, küçük numunelere ayrılmamıştır.

1 metrelik gövde kısımlarından özden geçen Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 2 cm genişlikte alınan tahtalardan 2 x 2 x 30 cm boyutlarında hazırlanan deneme numuneleri eğilmede elastiki­yet modülü değeri tesbiti için kullanılmıştır.

Aynı şekilde, özden geçen ve K:tızey- Güney ve Doğu - Batı yön­lerinde biçilen tahtalardan liflere paralel yönde çekme direnci araş­tırmaları için deney numuneleri hazırlanmıştır.

Aynı gövde kısımlarının arta kalan parçalarından liflere para­lel ve dik yönde makasiama direnci değeri tesbiti için deney nu­muneleri hazırlanmıştır.

Teknolojik araştırmalarda esas olan .% 12 rutubet derecesine,

14

hazırlanan deney numunelerinin gelebilmesi için iklim odasına ko­narak değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve % 12 rutu­bet miktarına gelmeleri sağlanmıştır.

3. BULGULAR VE TARTIŞMA

3.1. Özgül Ağırlık ve Hacım Yoğunluk Deneyleri

Lübnan Sediri odununda özgül ağırlık ve hacım ağırlık değer­leri Berkel (1951) ve Erelin (1985) tarafından geniş bir şekilde tes­bit edilmiştir. Bu nedenle çalışmamızda bu özelliklere; mikro dü­zeyde Elmalı, Pinike ve Fethiye bölgelerinde yetişen Lübnan sedir­lerinin özgül ağırlık ve hacim yoğunluk değerlerinin bilinmesinin faydalı olacağı düşüncesiyle kısaca değinilmiştir.

3.1.1. Özgül Ağırlık Değerleri

Özgül ağırlık ağaç malzemenin taşınması, odunun çeşitli alet ve makinalarla işlenmesi, her türlü teknolojik direnç ve dayanma gibi çeşitli özellikleriyle yakından ilgili bulunmaktadır.

3.1.2. Deneme Metodu

Toros sedirinde tam kuru %O ve hava kurusu % 12 rutubette­ki özgül ağırlık değerlerini bulmak için 18 eleneme ağacından ma­teryallerin elde edilmesinde de anlatıldığı gibi TS 2472 standardına göre 2 x 2 x 3 cm boyutunda örnekler alınmıştır. Bu örneklerin bu­daklı, reçineli, çürük ve çatlak olanlan ayrılıp denemeye alınma­mıştır.

3.1.3. Tam Kuru Özgül Ağırlık

Toros sedirinde tam kuru özgül ağırlık değerini bulmak için hazırlanan numuneler kurutma dolaplarında 103 + ıoc ısı derece­lerinde değişmez ağırlıklara gelinceye kadar kurutulmuştur. Kurut­ma dolaplarından alınan numuneler içinde fosfor pentoksit bulu­nan clesikatörlercle soğuyuncaya kadar bekletildikten sonra tam kuru ağırlıklan analitik terazi ile miligrama -kadar okunmak sure­tiyle tesbit edilmiş, aynı zamanda, boyutları mikromeireli koropas­la ölçülerek tam kuru ağırlık tam kuru hacme bölünmek suretiyle tesbit edilmiş, aynı zamanda, boyutları mikrometreli kompasla öl­çülerek tam kuru hacımları hesaplanmıştır. Bundan sonra, tam

15

kuru ağırlık tam kuru hacme bölünmek suretiyle tam kuru özgül ağırlıklar gr/cm3 cinsinden elde olunmuştur.

3.1.3.1. Araştırma Sonuçlan

Yukarıda açıklandığı gibi tam kuru özgül ağırlığın tesbitine ait araştırmalar Elmalı, Pinike ve Pethiye bölge ormanlarından alı­nan 18 adet deneme ağacından alınan örnekler ü:zerinde yapılmış ve buna ait aritmetik ortalama değer ve diğer matematik istatistik yönden incelemeler literatürde verilen esaslar dahilinde tesbit edil­miştir (10, 15, 17) (Tablo: 2).

Tablo 2. Toros Sediri (Cedrus Jıibani A. Rich.)'nin Tam Kuru Özgül Ağırlığına Ait İstatistik Değerler.

Table 2. Statistical Values About Air Dry Specific Gravity of Cedrus libani A. Rich.

Numune Sayısı N 540 Number of Sample

Aritmetik Ortalama X 474 Aritmetic Mean

Standard Ayrılış s+ 0.04546 Standard Deviation

Varyasyon Katsayısı N% 9.59 Coefficient of Variation

Değişim Genişliği ll 0.380- 0.658 Ran ge

3.1.3.2. Tam Kuru Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği

Elmalı, Pinike ve Fethiye ormanıarına ait Toros Sediderinde minimal ve maksirnal sınırlar arasında bulunan değişik ağırlıktaki odunun genel numune sayısı içinde hangi oranlarda dağıtıldığını

daha açık olarak gösterebilmek amacıyla bunların tam kuru özgül ağırlığı varyasyon eğrisi çizilmiştir.

Grafiğin çizimi için önce tam kuru özgür ağırlık değerleri 0,02 gr/cm3 aralıklarla teşkil edilen özgül ağırlık gruplarına dağıtılmış­tır. Bundan sonra her özgül ağırlık grubuna giren numunelerin sa­yısına göre bunların genel numune sayısı içindeki % iştirak oranla­n tesbit edilmiştir. Daha sonra, özgül ağırlık değerleri yatık bir ek-

16

sen üzerinde ve özgül ağırlık gruplarının genel numune sayısı içer­sindeki % iştirak oranları ise, dik bir eksen üzerinde gösterilmek suretiyle varyasyon eğrisi çizilmiştir (Şekil 1).

Bu grafikte görüldüğü gibi, araştırma konusu olan Toros sedi­rinde en fazla tekerrür eden tam kuru özgül ağırlık değeri % 18,1 iştirak oranı ile 0.460 gr/cm3 'tür. Aritmetik ortalama tam kuru öz­gül ağırlık değeri, en fazla tekerrür eden değerin sağına düşmek­tedir. Küçük özgül ağırlık değerlerinden en fazla tekerrür eden öz­gül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine kadar grafiğin gidişi diktir. En fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine kadar grafiğin gidişi diktir. En fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine doğru ise grafik önce oldukça dik sonraları tedrici bir alçalma ve daha yüksek de­ğerlere gidildikçe tedrici bir yükselme eğilimi göstermektedir.

Toros sedirinde tam kuru minimum' özgül ağırlık değeri 0.380 gr/cm3 ve maksimum özgül ağırlık değeri ise 0-650 gr/cm3 olarak bulunmuş olup, her iki değerin de iştirak oranı% O.l'dir.

20 "lo

16

12

i: ro

.:;;: E s ....

::::> .... .... "' -" "' ,_

4

0,35 0,40 0.45 0.50 0.55

Tam kuru ÖzgÜl ağırtık <r0

ı

Şekiii 1. Toros Sedirinde Tam Kurulu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği. Figure 1. The Variation of specific gravity (oven dry) in Cedrus libani A.

Rich. wood.

17

3.1.3.3. Toros Sedirlerinde Çeşitli Özgül Ağırlıkların Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranları

1 cm3 odun içersindeki tam kuru odun kitlesinin, diğer bir de­yişle hücre çeperinin gram cinsinden ifadesi olduğu bilinmektedir. Bu temel esasa göre farklı özgül ağırlıklarda hücre çeperi ve hava boşluğu hacim oranları da farklılık gösterecektir. Hücre çeperi öz­gül ağırlığı ortalama 1.50 gr/cm3 olarak alınmaktadır. Tam kuru özgül ağırlığın bu değere % oranı hücre çeperi hacim yüzdesini ver­mektedir.

Toros sedirinde minimum, ortalama ve maksimum tam kuru özgül ağırlıkların hücre çeperi ile hava boşluğu yüzdeleri Tablo 3'de gösterilmiştir.

Tablo 3. Toros Sedirinde (Cedrus libani A. Rich.) Minumınn, Ortalama ve Maksimum Tam Kuru Özgül Ağırlıkların Hücre Çeperl İle H~n:a Beşiuğu Oranlan.

Table 3. Volume of cell wall and volume of air spacies percentages of minimal, Average and Maximum air dry specific gravity on Cednıs libani A. Rich.

Trun Kuru Hücre Çeper.i Hava Boşluğu Özgül Ağırlık Hacmi Hacmi

Specific Gravity Vol>ume of Volume of Air (üven Dry) Cell Wall Spacies

grjcm3 % %

------Minumum 0.380 25.33 74.67 Minumum

Ortalama 0.474 31.60 68.40 Average

Maksimum 0.658 43.87 56.13 Maximum

3.1.4. Hava Kurusu Özgiil Ağırlık

Bir ağaç türünde '% 12 normal hava kurusu özgül ağırlığın bi­linmesi önemlidir. Çünkü odunun tam kuru rutubet hali sun'i bir durumdur. Çeşitli kullanış yerlerinde ağaç malzeme, hava kurusu rutubet halinde bulunur. Avusturya İgels'de 1951 yılında toplanan

18

Uluslararası Mekanik Odun Teknolojisi Konferansında alınan kara­ra göre ilmi araştırmalarda hava kurusu odun rutubeti% 12· olarak kabul edilmiştir. Bu bakımdan, araştırmamızın bu bölümünde, mü­hendislik hesaplarında kullamlan hava kurusu özgül ağırlığı, odu­nun rutubeti % 12 esas alınarak hesaplanmıştır.

Hava kurusu özgül ağırlığın araştırılması yine 18 adet deneme ağacından, daha önce açıklandığı şekilde dört coğrafi yönde alın­mış olan 2 x 2 x 3 cm boyutlarındaki numuneler üzerinde yapılmıştır.

Özgül ağırlık tayini için hazırlanan bu numuneler 20°C + 2 sı­caklık ve % 6S + S nisbi hava rutubette klima odasında uzun bir süre bekletilmiştir. Numunelerin bir kısmında kontroller yapılmak suretiyle değişmez ağırlığa dolayısıyla % 12 rutubete gelmeleri sağ­lanmiştir. Sonra, numunelerin ağırlık ve boyutları daha· önce açık­landığı şekilde tesbit edilmiştir. Ağırlıkların hacıma bölünme su­retiyle numunelerin hava kurusu özgül ağırlıkları hesaplanmıştır. Ayrıca her numune, kurutma fırınlarında tam kuru hale gelinceye kadar kurutulmuş ve;

Yaş ağırlık - Kuru ağırlık ----------------------x 100

Kuru ağırlık

formülünden faydalanmak suretiyle ihtiva ettikleri % rutubet mik­tarları bulunmuştur. Rutubet miktan % 10- lS arasında olan nu­muneler için Janka'ya ait;

pl=----

formülünden yararlanarak % 12'nin dışındaki rutubette olan numu­nelerin özgül ağırlıkları % 12'deki rutubete ait hava kurusu özgül ağırlığına çevrilmiştir. Formülde;

pı = Rutubet ile özgül ağırlık arasındaki ilgiyi gösteren sabit değeri,

r 2 = Numunenin bulunduğu mtubetteki özgül ağırlığı,

rı = Tam kuru özgül ağırlığı,

U2 = Numunenin %'de rutubet miktarını,

Uı = %O rutubeti ifade etmektedir.

19

p1 sabit değerini bulmak için 55 numunedeayrı ayrı yukardaki formüle göre p 1 değeri bulunduktan sonra bu değerler toplanarak numune sayısına bölünmüş ve araştırmamıza konu olan Toros se­diri yetişme muhiti için p 1 = 0,26 sabit değeri bulunmuştur.

Deneme materyalinden elde olunan 540 adet nurnuneye ait ha­va kurusu özgül ağırlık değerleri üzerinde, daha önce açıklanmış olan esaslara göre yapılan hesaplama sonucu aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyasyon katsyısı bulunmuştur. Elde olunn değerler Tablo 4'de gösterilmiştir.

Tablo 4. Toros Sediri (Cedrus libaııi A. Rich.)'nin Hava Kurusu Özgül Ağırlığına Ait İstatistiki Değerler.

Table 4. Statistics About Dry Specific Gravity of Cedrus libani A Rich.

N um un e Sayısı N 540 Number of Sample

Aritmetik Ortalama X 0.512 Aritmetic Mean

Standard Ayrılış s-+ 0.04834 Standard Deviation

Varyasyon Katsayısı V% 9.44 Coefficient of Variation

Değişim Genişliği R 0.415-0.710 Range

3.1.4.1. Hava Kunısu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği

Toros Sediri odununda minimum ve maksimum sınırlar ara­sında değişjk ağırlıktaki odunun hangi oranlarda dağıtıldığını ve iştirak ettiğini göstermek için hava kurusu özgül ağırlık varyasyon grafiği çizilmiştir. Bunun için 0.020 gr/cm3 aralıklarla hava kurusu özgül ağırlık sınıfları teşkil edilmiştir. Sonra her özgül ağırlık gru­buna giren numunelerin sayısına göre bunların genel numune sa­yısı içindeki % iştirak oranları tesbit edilmiştir. Daha sonra, özgül ağırlık· değerleri yatık bir eksen üzerinde ve çeşitli özgül ağırlık gruplarının genel numune sayısı içersindeki '% iştirak oranları ise dik bir eksen üzerinde gösterilmek suretiyle Şekil 2'deki varyasyon eğrisi çizilmiştir. Bu grafikte görüldüğü gibi, hava kurusu özgül ağırlık minumum sınır değeri 0,415 gr/cm3 , iştirak oranı% 0.1 ve maksimum sınır değeri 0.710 gr/cm3

, iştirak oranı% 0.1'dir. En çok

20

tekerrür eden hava kurusu özgül ağırlık değeri '% 17.8 iştirak oranı ile 0.490 gr/cm3 'tür. Aritmetik ortalama hava kurusu özgül ağırlık değeri en fazla tekerrür eden değerin sağına düşmektedir.

... 2 .:>:

E

::; .... ı.. ., ,. ~

Al 0/o

16

14

8

4

0.40 O,l..S 0.50 o ss 0,60 0,65 O 70 gr/crJ 0.75 Hava kuru ÖzgÜ! ağırlık (r12l

Şekil 2. Toros Sedirinde Hava Kurusu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği. Figure 2. The Variation of Specific Gravity (Air dry) in Cedrus libani A.

Rich. wood.

3.1.5. Toros Sedirinin Tam Kuru ve Hava Kurusu Özgül Ağır· lıklarının Diğer Bazı Ağaç Türleri ile Karşılaştırılması

TabloS'de Toros Sedirinin tam kuru ve hava kurusu özgül ağır­lığının diğer ibreli ağaçlada karşılaştırılması birarada verilmiştir.

Tablo 5. Bazı İlıreli Ağaçlarda Özgül Ağırlık Değerleri. Table 5. Specific Gravity Values of Some Conifers.

t\ğaç Türü Tree Species

Toros Sediri (Elmalı, Fenike ve Fethiye) Toros Sediri (Mersin) Toros Sediri (Elmalı, Kaş, Bucak, Kozan ve Feke)

(*) '% 15 rutı,.ıbet miktarında.

Özgül Ağırlık - Sıoccific Gravity Tam Kuru Hava Kurusu Ovendry Air Dry

(r0 ) (rd

0,380- 0,474- 0,658 0,380- 0,487- 0,620

0,372- 0,476- 0,690

0,415-0,512-0,710 0,416*- 0,523*- 0,656*

Berkel 0,517 Erdin

21

3.2. Hacım Yoğunluk Değeri

Hacım yoğunluk değeri taze haldeki odunun 1 m3 'lük som ha­cım içersinde bulunduğu tam kuru haldeki odun kitlesinin kg cin­sinden ağırlığını göstermekte olup kg/m3 olarak ifade edilir.

Hacim yoğunluk değeri hasılat bilgisi, kağıt ve selüloz endüst­risi ile lif levha endüstrisinde önemli bulunmaktadır. Hacim yo­ğunluk değerinin artmasıyla belirli bir hacim birimindeki odundan daha fazla miktarda kuru odun, yani lif ·kitlesi elde edilebilmek­tedir.

3.2.1. Araştırma Materyali ve Metod

Toros Sedirinde hacim yoğunluk değerini bulmak için 18 de­neme ağacından alınan tekerleklerin 5 cm kalınlığındaki birinci par­çalardan Kuzey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinden 2 x 2 x 3 cm bo­yutlarında hazırlanan numuneler üzerinde incelemeler yapılmıştır. Numuneler kurutma dolabında l03°C ·+ 2 sıcaklıkta ağırlıklan sa­bit hale gelinceye kadar kurutulmuş ve tam kuru ağırlıkları tespit edilmiştir. Sonra, yaş haldeki hacmi bulmak için aynı numuneler su içersine hatırılarak lif doygunluğu rutubet noktası olan % 28 ru­tubeti aşıncaya kadar su içersinde bırakılmıştır. Daha sonra, sudan çıkarılan numunelerin eni, boyu ve yüksekliği mikrometreli korn­pasla ölçülerek yaş hacimleri bulunmuştur. Bulunan tam kuru ağır­lıklar yaş hacimiere bölünerek her numunenin hacim yoğunluk de­

ğeri elde edilmiştir.

3.2.2. Araştırma Sonuçlan

Yapılan değerlendirmelere göre, Toros Sedirinde hacim ağırlık değeri minumum 0.366 gr/cm3 , ortalama 0.428 gr/cm3 ve maksi­

mum 0.580 gr/cm3 olarak bulunmuştur.

Bu konuda verilerin matematik, istatistik yönden incelenmesi sonucu elde edilen aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyas­

. yon katsayısı Tablo 6'da verilmiştir.

Tablo 6. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nhı Hacim Yoğunluk Değerine Ait İstatistiid Değerler.

Table 6. Statistics About Density Value in Volume of Cedrus libani A. Rich.

Numune Sayısı N 259 Number of Sample

Aritmetik Ortalama X 0,428 Aritmetic Mean

Standard Ayrılış s+ 0,03927 Standard Deviation

Varyasyon Katsayısı V% 9,1763 Coefficient of Variation

Değişim Genişliği R 0,366-0,580 Range

3.2.3. Hacim Yoğunluk Değeri Varyasyon Grafiği

Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) odununa ait hacim yo­ğunluk değerinin varyasyon grafiğini çizmek için 259 adet numu­neden faydalanılmıştır. Bu nurnundere ait hacim yoğunluk değer­leri 0,020 gr/cm3 'lük aralıklarla teşkil edilen hacim yoğunluk değe­ri gruplarına dağıtılmıştır. Bu grupların her birinin toplamından ortalama değerleri hesap edilmiş ve her grubun genel toplam değe­rine olan % iştirak oranı diğer bir deyişle, tekerrür miktarı bulu­narak Şekil 3'te gösterilen grafik elde edilmiştir. Bu grafik incelen­diğinde Toros Sediri Elmalı, Finike ve Fethiye yetişme muhitinde, hacim yoğunluk değerinin minumum sınırı 0.366 gr/ cm3 olup işti­

rak oranı'% 0.1 maksimum sınır değeri 0.580 gr/cm3 , iştirak oranı % O.l'dir. Genel ortalama hacim yoğunluk değeri 0,428 gr/cm3 ve iştirak oranı'% 18.9'dur. İştirak oranı en yüksek olan Hacim yoğun­luk değeri 0.410 gr/cm3 olup iştirak oranı '% 20.5'dir. Aritmetik or­talama hacim yoğunluk değeri, iştirak oranı en çok olan 0.410 gr/ cm3 değerinin sağında yer almaktadır. Küçük hacim yoğunluk de­ğerlerinden en çok tekerrür eden hacim yoğunluk değerine kadar grafiğin gidişi oldukça diktir. En çok tekerrür eden hacim yoğun­luk değerinden maksimum hacim yoğunluk değerine doğru ise grafik önce hızlı daha sonra yavaş bir azalma göstermektedir.

23

24 "Ir.

20

16

12

o 30 o 35 040 o 45 050

Hacım yoguntuk değeri

Şekil 3. Toros Sedirinde Hacım Yoğunluk Değeri.

o 55 gr/cm3 oso

Figure 3. The Variation of Density Value in Volume in Cedrus libani A. Rich. wood from Elmalı, Finike and Fethiye Regions.

3.2.4. Toros Sediri Odununda Bulunan Hacim Yoğunluk Değe­rinin Diğer Araştıncılar Tarafından Bulunan Diğer Bazı Ağaç Türlerinin Hacim Yoğunluk Değerleri İle Karşılaş­tı.rılması

Araştırmamıza konu olan Toros Sedirinde bulunan hacim yo­ğunluk değerinin çeşitli ibreli ağaç türleri hacim yoğunluk değer­leri ile karşılaştırılması açısından Tablo 7'de verilmiştir.

Tablo 7. Çeşitli İbreli Ağaçlarda Hacim Yoğunluk Değerleri. Table 7. Density Values in Volume of Various Conifers.

Ağaç Türlelii. Tree Species

Toros Sediri

Hacim Yoğunluk Değeri (R) gr 1 cın3 Density Value in Volume

Minimum Ortalama Maksimum Minimum Average Maximum

(Elmalı, Fenike ve Fethiye)

Toros Sediri (Mersin)

0.366

0.338*

0.580 Demetçi

0.614;, Berkel

Toros Sediri (Elmalı, Kaş, Bucak, Kazan ve Feke)

(*) ;% 15 rutubet miktarında.

0.310 0.433 0.651 Erdin

4. TOROS SEDİRİ (Cedrus lihani A. Rich.) ODUNUNUN MEKANİK ÖZELLİKLERİ

4.1. Liflere Dik Yönde Basınç Direnci Araştırmalan

Toros Sediri odununda liflere dik yönde basınç direncinin araş­tırılması için, daha önce araştırma materyalinin alınması kısmın­da açıklandığı gibi, Elmalı, Fenike ve Fethiye bölgesi ormanların­dan alınan 18 adet deneme ağaçları gövdelerinden belirli yükseklik­lerden elde edilen tekerleklerden Kuzey - Güney ve Doğu - Batı yön­lerinde olmak üzere TS 53 esaslarına uyularak 3 x 3 x 3 boyutlarında olan numuneler hazırlanmıştır. Bu şekilde numuneler her ağaçta gövdenin genellikle her tarafından düzenli bir şekilde alınmış bu­lunmaktadır.

Liflere dik yöndeki basınç direncinin araştırılmasında 179 adet numuneden faydalanılmıştır. Bu numunelerin 96 adeti liflere dik radyal yönde basınç direnci ve geri kalan 83 adedi ise liflere dik Teğet yönde basınç direnci değerlerinin tesbiti için kullanılmıştır. Hazırlanan bu numuneler klima odasında zooc + 2 sıcaklıkta ve % 65 + nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletil­miş ve hava kurusu % 12 rutubet oranına gelmeleri sağlanmıştır. Sonra bu numuneler kısım kısım desikatör içersinde alınarak ağır­lık ve boyutları belirlenmiştir. Numuneler bundan sonra universal test makinasında TS 53'e göre tesbit edilen basınç dakikada 10 kg/cm2 artırılmak suretiyle basınca tabi tutulmuş, numunelerin kı­rılması anındaki maksimum kuvvet tesbit edilmiş ve aşağıdaki for­müle göre, kırılma anındaki maksirimm basınç kesit yüzeyine bö­lünmek suretiyle basınç direnci bulunmuştur.

25

Pmax dB=---

F Bu formülde : dB Basınç direnci, Kp/cm2

Pmax: Numunenin kınldığı andaki en yüksek basınç F Numunenin enine kesit yüzeyi, cm2'dir. Basınç direnci numunenin deneme esnasında ihtiva ettiği su

miktarı oranıyla yakından ilgilidir. Bu nedenle, teste tabi tutulan bütün numuneler basınç direncinden sonra elektrik kurutma dala­bında 103 + 2°C sıcaklıkta sabit ağırlığa gelinceye kadar bekletil­miş ve kuru ağırlıkları hassas bir teraziele tesbit edilmiştir. Deneme sırasında rutubet oranı % 12 rutubetinin dışında olan numunelerin basınç direnci değerlerinin % 12 hava kurusu rutubet oramna çev­rilmesi ,odun rutubetinin % 1 artması halinde, bulunan basınç cli­xencinin ortalama %S azaldığı prensibine dayanarak yapılmıştır.

4.2. Araştınna Sonuçlan Toros Sediri odunu üzerinde yapılan araştırmalara ve matema­

tik- istatistik yönden yapılan incelemelere göre, liflere dik raclyal yönde ve liflere dik teğet yönde basınç direnci değerlerinin aritme­tik ortalama, standart ayrılış ve varyasyon katsayısı Tablo 8' de ve­rilmiştir.

Tablo 8. Toros Sediri (Cednıs libani A. Rich.)'ııin Liflere Dik Yönde Basınç Direncine Ait İstatistikıi Değerler.

Table 8. Statistics About Compressian Strength Perpendicular to Grain of Cedrus libani A. Rich.

Liflere Dik Yönde Basınç Djrenci Radyal Yönde Teğet Yönde

Radial Direction Tangensial Direction

Numune Sayısı N 96 83 Number of Sample

Aritmetik Ortalama X 126 94 Aritmctic Mean Standart Ayrılış s·.:;:- 26,79 12,99 Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V'% 21,26 13,82 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R 74-201 64-123 Range

26

16

12 -... "'

..X .E L

8 ·::ı .....

.... ... ,., .. ı-

4

70 !O 110 ı 30 150 170 190 kg/cm2 210 Basınc direnci lu•0 /o12)

Şekil 4. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği.

Figure 4. The Variation Graphic of Compressian Strenght Perpendicular to Grain (Radial) on Cedrus libani A. Rich.

4.2.1. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği

Elmalı, Fenike ve Fethiye ormaniarına ait Toros Sediderinde minumum ve maksimum basınç direnci değerleri arasında Çeşitli basınç direnci olan odunun, toplam numune sayısına hangi .oran­larda iştirak ettiğini ve bu iştirak oranlarının dağılışını göstermek üzere liflere radyal yönde dik basınç direnci varyasyon eğrisi çi­zilmiştir. Eğrinin çizimi için 10 kg/cm3'lik aralıklarla basınç diren­ci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin basınç dirençleri bu grup­lara dağıtılmıştır. Sonra, her gruptaki numuneler toplanmış ve ge-­nel numune sayısına oranlanmak suretiyle gruptaki numunelerin yüzde iştirak oranları buLunmuştur. Bundan sonra; yatık eksen üze­rinde hava kurusu basınç direnci dik eksen üzerinde iştirak oran­ları gösterilmiştir (Şekil 4). Grafik incelendiğinde, aritmetik orta­lama basınç direnci değeri olan 126 gr/cm2

, iştirak oranı en çok olan ve en çok tekerrür eden 125 kg/ cm2 değerlerinin hemen sağ

27

yanında yer almaktadır. % 16.6 iştirak oranı ile 115 kg/cm2 ve 125 kg/cm2 en çok tekerrür eden değerlerdir. Sınır değerleri olan minu­mum basınç direnci 74 kg/cm2'nin iştirak oranı;% 0.1 ve maksimum basınç direnci olan 201 kg/cm2 değerinin iştirak oranı ise aynı şe­kilde % O.l'dir.

4.2.2. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi

Liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci araştırmaları yapıl­mış bulunan numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Böylece, bu değerlerden faydalanılarak liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonunda liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir (Şe­kil 5). Bu doğruya ait regresyon denklemi Y~= 11.90 + 236.6666x olarak hesaplanmıştır.

ıso

kg/cmZ _

u c ~

160

140

"-ö 120

u. c ~ lll

ıoo-

0.40

Y= 11.90 +236.6566X r: O .9 8

0.45 0.50 0.55

OzgÜl agırlık <r12 l

0.60 kg /crrf 0.65

Şekil 5. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.

Figure 5. The Relation Between Specific Gravity (Air dry) and Com­pression Strenght Perpendicular to Grain (Radial) in Cedrus libani A. Rich.

28

Şekil S incelendiğinde, araştırma konusu olan Toros Sedirinde basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir deyişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin de yükseldiği görülmektedir.

Basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki bu ilişkiye ait kore­lasyon katsayısı r = 0.98 olarak hesaplanmıştır. Regresyan analizi­ne ait değerler Tablo 9' da verilmiştir.

Tablo 9. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununda Liflere Dik (Radyal) Yönde Basınç Direnci &le Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.

Table 9. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Compressian Strenght Perpendicular to Grain (Radial) on Cedrus Iibani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı N 96 Number of Samples

Regresyon Denklemi Regression Equation

y Y = 11.90 + 236.6666x

Regresyon Aynlış Hatası Standard Error

Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Variation

Sxy-+·

r

0.2809

0.98

4.2.3. Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği

Araştırmamıza konu olan Toros Sediderinde minumum ve maksimum liflere teğet yönde dik basınç direnci değerleri arasın­da, çeşitli liflere teğet yönde dik basınç direnci olan odunun, top­lam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiğini ve bu iştirak · oranlarının dağılışını göstermek üzere liflere teğet yönde dik basınç direnci varyasyon grafiği çizilmiştir. Grafiğin çizimi için 6 kg/cm2

lik aralıklarla basınç direnci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin basınç dirençleri bu gruplara dağıtılmıştır. Sonra, her gruptaki nu­muneler toplanmış ve genel numune sayısına oranlanmak suretiyle gruptaki numunelerin yüzde iştirak oranları bulunmuştur. Bundan sonra, yatık eksen üzerinde hava kurusu liflere teğet yönde basınç direnci dik eksen üzerinde ise iştirak oranları gösterilmiştir (Şekil 6). Grafik incelendiğinde aritmetik ortalama liflere teğet yönde dik

29

basınç direnci değeri olan 94 kg/cm2 % 20.5 iştirak oranı ile en çok tekerrür eden 93 kg/cm2 değerinin hemen sağ yanında yer almak­tadır. Sınır değerleri olan, minumum basınç direnci 64 kg/cm2 ve maksimum 123 kg/cm2 'nin iştirak oranları her ikisinin de% 1.2'dir.

20 .,. 16

ı ;:: 11)

12 -..... .... E '-

:::> 8 '-'-....

..:.:: .... ı-

4-

60 70 90 100 110 kg/cm~ 120

Basınç direnci (u= 0 /o12l

Şekil 6. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği.

Figure 6. The Variation Graphic of Compressian Strenght Perpen­dicular toGrain (Tangensial) on Cedrus libani A. Rich.

4.2.4. Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi

Liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci araştırmaları yapılmış bulunan numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Böylece, bu değerlerden fay­dalamlarak liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ile hava kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyan analizi yapılmıştır. Analiz sonunda liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ile hava

30

kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir (Şekil 7). Bu doğruya ait regresyon denklemi

Y = 7.2761 + 169.50x olarak hesaplanmıştır.

120 2 kg/cm

HO

ıoo

u c ~ .... ·-a u. 90 s VI ., a:ı

8.0

0.40

Y ""7. 2761-t- 169,50 X r = 0.96

0.45 q .. 5o 0.55 0.60 kg/crJ 0,65 OzgÜl ağırlık (r12 ı

Şekil 7. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.

Figure 7. The Relation Between Specific Gravity (Air dry) and Com­pressian Perpendicular to Grain (Tangensial) Strenght on Cedrus libani A. Rich.

Şekil 7 incelendiğinde araştırma konusu olan Toros Sedirinde basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkinin doğrusal oldu­ğu, diğer bir deyişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin de arttığı görülmektedir.

Basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki bu ilişkiye ait kore­lasyon katsayısı r = 0.96 olarak hesaplanmış olup, % 99 düzeyinde güvenirlidir. Regresyon analizine ait diğer değerler Tablo lO'da görülmektedir.

31

Tablo 10. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.} Odununda Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül M;'1rlık Arasındaki İlişki.

Table 10. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Compressian Strength ParaUel to Grain (Tangensial) on Cednıs libani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı Number of Samples

Regresyon Denklemi Regression Equation

Regresyon Ayrılış Hatası Standard Error

Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Correlation

N

y

r

83

y = 7.2761 + 169.50x

0.2377

0.96**

("x) % 99 düzeyinde güvenidi 1 Significant at 0.01 level.

5. EGİLME DiRENCiNE AİT ELASTİKİYET MODÜLÜ

,5.1. Araştırma Materyali ve Metod

Elmalı, Pinike ve Fethiye bölgelerindeki ormanlardan alınan 18 deneme ağacının 3 - 4 m gövde yüksekliğinden alınan 1 m boy­daki gövde kısımlarından Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde olmak üzere 2 x 2 x 30 cm boyutlarında eğilme direncine ait elastiki­yet modülü numuneleri hazırlanmıştır. Deneyden önce numuneler klima odasında 20°C ·+ 2 -sıcaklık ve % 65 + S nisbi rutubette de­ğişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve % 12 hava kurusu rutubet miktarına gelmeleri sağlanmıştır. Sonra, numunelerin tam ortasının en kesit alanları, mikrometreli koropas yardımı ile eni ve yükseklikleri ölçülerek hesaplanmıştır. Bundan sonra her numune üzerinde artınlan her 20 kg'lık basınç basamaklarındaki eğilme miktarları, çıtanın kırılma anındaki en yüksek basınç ve eğilme miktarları tesbit edilmiştir. Numunelerin artırılan her 20 kg'daki eğilme miktarları ortalaması aınarak, eğilme miktarları opsis ek­seni üzerinde ve tatbik edilen basınçlar da ordinat ekseni üzerinde gösterilerek Toros Sedirinde ortalama eğilme grafiği çizilmiştir

(Şekil 8).

180

kg 160

140

120 100

lDO ""' ı

- ı -;:: so ı· -<0"1 t <t

60

40

20

2 3 5 mm 6 Eğit me

Şekil 8. Toros Sedirinde Eğilme Denemelerinde Numunelerin Ortalama Eğilme Eğrisi.

Figure 8. Average Static Bendirıg Strerıght (Air dry) of Samples at Static Bending Tests on Cedrus Iibani A. Rich.

Şekildeki eğri incelendiğinde, 100 kg basınçta 3.1 mm eğildiği zamana kadar eğilıne miktarları doğru orantılı gitmektedir. Bu nokta elastikiyet sınırıdır (P 1). Bundan sonra basınç arttıkça eğil­me devam etmekte fakat grafik eğri olarak ilerlemekte ve 150 kg'lık basınçta numune kırılmaktadır. Bu değerlerden faydalanmak su­retiyle eğilme direncine ait elastiklik modülü aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır :

P.V E ------- kgf/ cm'"

4.Y .b.h3

Bu formülde;

E := Elastiklik modülü kgf/cm:ı

L3 = Numunenin dayanma noktaları arasındaki açıklık (24 cm)

Y ı= Numunede elastiklik sınırındaki eğilme miktarı (mm)

33

b ve h = Numunenin sırasıyla radyal ve yıllık halkalara teğet yöndeki genişliklerini (cm) ifade etmektedir.

Elastikiyet modülü yukarıdaki formüle göre hesap edildikten sonra bunlardan % rutubet miktarı % 12'den farklı bulunan numu­nelerin elastiklik modüllerinin % 12 rutubet miktarına çevrilmesi, % 1 rutubet artmasına karşılık % 2 elastiklik modülü azalması esa­sına göre yapılmıştır.

5.1.1. Araştınna Sonuçlan

Toros Sediri odunu üzerinde yapılan araştırmalara ve mate­matik- istatistik yönden yapılan incelemelere göre, elastikiyet mo­dülü aritmetik ortalaması, ·standart ayrılışı ile birlikte, 73.260 + 14.066 kg/cm2 olarak tesbit edilmiştir. Hesaplanan istatistik değer­ler tablo ll' de verilmiştir.

Tablo 11. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin Eğilmede Elastikiyet Modülüne Ait İstltistiki Değerler.

Table 11. Statistics About Elasticity Module at Static Bending Strength (Air Dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı N 92 Number of Sample Aritmetik Ortalama X 73.260 Aritmetic Mean Standard Ayrılış s·:; 14.066 Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V% 19 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R 45.801- 108.864 Range

5.1.2. Eğilme Direncine Ait Elastikiyet Modülü Varyasyon Grafiği

Toros Sedirinde minumum ve maksimum eğilmeye ait elastik modülü değerleri arasında çeşitli elastiklik modülünü ihtiva eden odunun, toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek üzere % 12 rutubetteki elastiklik modülü varyasyon eğrisi çizilmiştir. Eğrinin çiziminde, 8.000 kg/cm2 'lik basınç kademelerinde elastiklik modülü değerleri bu aralıkiara dağıtılmıştır. Her bir aralığa giren numunelerin sayı-

34

ları ile genel numune sayısındaki iştirak oranları tesbit edilmiştir. Sonra, yatay eksen üzerinde % 12 rutubet miktarındaki elastiklik modülü ve dik eksen üzerinde ise, her bir elastiklik modülü aralı­ğındaki numunelerin iştirak oranları gÖsterilmek suretiyle varyas­yon eğrisi çizilmiştir (Şekil 9).

16

12

8

ss GS 7S ss 9S kg tcrr?- l)S

Elastiklik modÜlÜ

Şekil 9. Toros Sedirinde Eğilme Direncine Ait Elastiklik Modülü Var­yasyon Grafiği.

Figure 9. The Variation Graphic of E1asticity Modüle Belang to Static Bending Strength on Cedrus libani A. Rich. wood.

Şekil 9' da, en çok tekerrür eden elastiklik modülü değerinin % 27.17 iştirak oranı ile 65.000 kg/cm2 olduğu ve aritmetik ortala­ma elastiklik modülünün bunun sağında bulunduğu görülmektedir. Minumum ve maksimum elastiklik modülü değerlerinin iştirak

oranları her ikisi için % l'dir.

5.1.3. Araştırma Konusu Toros Sediri Odununda Bulunan Eğilnıe Elastiklik Modülü Değerinin Bazı İlıreli Ağaç Odunlarının Elastiklik Modülü Değerleriyle Karşılaştıni­ması

Araştırmaınızia tesbit edilen Toros Sediri odunu ve bazı ibreli

35

ağaç odunlarının eğilme elastiklik modülüne ait değerler Tablo 12 de verilmiştir.

Tablo 12. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Elastiklik Modülü Değerinlıı Bazı İbreli Ağaçlann Elastiklik Modülü Değerleriyle Karşılaştı­nlınası.

Table 12. Comparison of the Elasticity Modüle of Some Conifers Woods With the Elasticity Module of Cedms libani A. Rich. Wood.

Ağaç Türü Tree Species

Toros Sediri Cedrus libani A. Rich.

Sançaın

Pinus silvestris L.

Ponderosa Çamı Pinus penderosa Loros

Boylu Mazı Thuja plicata D. Don.

Sahil Sekayası Sequoia sempervirens

Elastik Modülü Elasticity Module

73.260

120.000

89.000

79.000

79.000

6. LiFLERE PARALEL YÖNDE ÇEKME DiRENCi ARAŞTIRMALARI

6.1. Araştırma Materyali ve Metod

Toros Sediderinde liflere paralel yöndeki çekme direncinin araştırılması için Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhitlerinden alınan 18 deneme ağacından faydalanılmıştır. Bu deneme ağaçların­dan alınan 1 m uzunluğundaki gövde kısımları diğer denemeler yanında bu amaç içinde kullanılmıştır. Türk Standartları TS 53 esaslarına uygun olarak 129 adet numune hazırlanmıştır. Elde olu­nan numunelerin % 12 hava kurusu rutubet miktarını ihtiva etme­leri için bunlar klima odasında 20°C + 2 sıcaklıkta ve % 65 + S nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiştir. Sonra, numunelerin orta kısımlarındaki ince yerlerinde kalınlık ve genişlik hassas bir kampasla ölçülerek en kesit alanları hesaplan-

36

mıştır. Daha sonra numuneler üniversal ağaç mukavemeti deneme makinasında, aksi yönde ve numune kopuncaya kadar dakikada 600 kg/cm2 kuvvetle çekilmek suretiyle denemeye tabi tutulmuştur. Liflere paralel yöndeki çekme direnci numunenin kopması anındaki maksimum kuvvetin numunenin daha önce ölçerek ve hesapla bul­duğumuz orta yerindeki en kesit alanama bölünmesi suretiyle bu-lunmuştur. ·

Pmax a//B =----

Burada;

a 1 !B : Liflere paralel yöndeki çekme direnci kg/ cm2 ,

Pmax: Numunenin kopması anındaki maksimum kuvvet,

Fo Numunenin orta ince yerindeki en kesit alanıdır.

Rutubet miktan % 12 hava kurusundan farklı olan numunele-rin liflere paralel yöndeki çekme dirençlerinin % 12 rutubet mik­tarına çevrilmesi % 1 rutubet artmasına karşı liflere paralel yönde­ki çekme direncinin % 3 azalması prensibine göre yapılmıştır.

Ayrıca, denemeden hemen sonra numunelerin kırılma yerine yakın uygun bir yerinden küçük numuneler alınarak numunelerin özgül ağırlığı ve deney sırasındaki rutubet miktarı bulunmuştur.

6.1.1. Araştırma Sonuçlan

Elmalı, Finike ve Fethiye ormanıarına ait 18 adet Toros Sedi­rinden alınan 129 adet numunede yapılan deney sonunda numune­lerin liflere paralel yöndeki çevre direnci aritmetik ortalaması, standart aynlışıyla birlikte 457 + 134.45 kg/cm2 olarak tesbit edil­miştir. İstatistiki esaslara göre hesaplanan sonuçlar Tablo 13'de verilmiştir.

Toros Sedirinde liflere paralel yönde çekme direncinin araştı­rılmasında kullanılan numunelerin denenınesinde maksimum kuv­vetle kopmada meydana gelen kınlma şekli ve kıymıklılık durumu, bu numunelerin ihtiva ettikleri özgül ağırlıklara göre oldukça bir farklılık göstermektedir. Genellikle kınlan numunelerde az derece­de uzun kıymıklı hakimdir. Özgül ağırlığın artmasıyla numunele-

37

rin gösterdiği direncin yüksek olduğu ve kıymıklık durumunun da arttığı görülmüştür .

Tablo 13. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin Liflere Paralel Yönde Çekme Direncine Ait İstatistik Değerler.

Table 13. Statistics About Tension Strength ParaHel to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı N 129 Number of Sample

Aritmetik Ortalama X 457 Aritmetic Mean

Standard Ayrılış s-+ 134,45 Standard Deviation

Varyasyon Katsayısı V% 29,42 Coefficient of Variation

Değişim Genişliği R 155-751 Ran ge

6.1.2. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Varyasyon Grafiği

Toros Sediderinde liflere paralel yönde çekme direncinin mini­mum ve maksimum değerler arasında ne şekilde değiştiğini gös­termek ve değişik çekme direnci değerlerinin toplam numune sayı­sına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek amacıyla varyasyon grafiği çizilmiştir. Eğrinin çizimi için 100 kg/cm2 ara ile liflere paralel yönde çekme direnci grupları teşkil edilmiş ve her gruba giren numune sayısındaki yüzde iştirak oranı tesbit olunmuştur. Sonra opsis ekseni üzerinde hava kurusu çekme direnci ve ordinat ekseni üzerinde de her bir çekme direnci basamağındaki numunelerin % iştirak oranları gösterilmek sure­tiyle grafik çizilmiştir (Şekil 10).

Grafik incelendiğinde Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme mu­hitlerine ait Toros Sediderinde en çok tekerrür eden liflere paralel yöndeki çekme direnci değeri 470 kg/cm2 olup iştirak oranı % 17.8 dir. Aritmetik ortalama çekme direnci olan 457 kg/cm2 en çok te­kerrür eden değerin hemen solunda bulunmaktadır.

155 kg/cm2 ile minimum çekme direnci değeri ve 751 kg/cm2

38

ile maksimum çekme direnci değerinin her ikisinde % 0.8 iştirak oranını ihtiva etmektedir.

... :::ı ... .... .,

20

16

~ 8 ı-

100 200 300 L.OO 'iOO 600 700kg/cm2 800 Lif!ere.par~lel yÖnde çekme direnci

Şekil 10. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Çekme Dirend Varyasyon Grafiği.

Figure 10. The Variation Graphic of Tension Strength Pallel to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.

7. LİFLERE PARALEL YÖNDE MAKASLAMA DİRENCİ ARAŞTIRMALARI

7.1. Araştırma Materyali ve Metod

Elmalı, Finike ve Fethiye ormanlanna ait Toros Sediderinde liflere paralel yöndeki makasiama direnci araştırmaları için her üç yetişme muhitinden alınan 18 deneme ağacının 1 metrelik gövde kı­sımlarından, Türk Standartları TS 53 esaslarına göre 80 adet nu­mune hazırlanmıştır.

Numuneler klima odasında 20°C + 2 ve % 65 nisbi rutubette: % 12 rutubet oranına gelinceye kadar bekletilmiş ve sonra makas­lama direnci deneyinde bunların kaymaya maruz kalacak olan kar-

39

şılıklı iki yüzünün uzunluk ve genişlikleri 1/20 mm hassasiyetle kampasla ölçülmüştür.

Denemeler universal ağaç deneme aletinde yapılmıştır. Numu­neler dakikada 60 kg/ cm2 artacak şekilde her iki kayma yüzeyine eşit olarak dağılan basınçla kayma meydana gelinceye kadar liflere paralel olarak itilmiştir. Kaymanın meydan geldiği mksimum kuv­vet tesbit edilmiştir.

Makasiama direnci, maksimum kuvvetin numunenin başlangıç­taki kayma alanına bölünmesiyle bulunmuştur :

Pma;{ Pmax aB

F 2.L.b

Formülde;

aB Makasiama direnci kg/ cm2

Pmax Tatbik edilen maksimum kuvvet kg,

L Kayma yüzeyinin uzunluğu cm,

b Kayma yüzeyinin genişliği cm'dir.

Deney sonunda numunelerden alınan küçük numuneler üzerin­de ihtiva ettikleri rutubet miktarları tesbit edilmiş olup, '% 12 hava kurusu rutubet miktarından farkeden 11umunelerde makasiama di­rencinin % 12 rutubetteki değerlere çevrilmesi, '% 1 rutubet artma­sına karşılık- makasiama direncinin '% 3 azalması esasına göre ya­pılmıştır.

7.1.1. Araştırma Sonuçları

Her üç yetişme muhitine ait 18 adet Toros Sedirinden alınan 80 adet numune üzerinde, daha önce açıklanan araştırma metodu­na uygun olarak yapılan deney sonunda bulunan liflere paralel yön­de makasiama direnci aritmetik ortalaması, standart ayrılışıyla bir­likte 74.95 + 9.45 kg/cm2 olarak tesbit edilmiştir. Liflere paralel yönde makasiama direncine ait minimum ve maksimum değerler sırasıyla, 52.2 kg/cm2 ve 100.0 kg/cm2 olarak bulunmuştur. Mate­matik istatistik esaslara göre hesaplanan değerler Tablo 14'de ve­rilmiştir.

40

Tablo 14. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odunmıda Liflere Paralel Yönde Makasiama Direncine Ait İstatistiki. Değerler.

Table 14. Statistics About Shear Strength ParaHel to Grain of Cedrus libani A. RiRch. Wod.

Numune Sayısı Number of Sample

Aritmetik Ortalama Aritmetic Mean

Standard Ayrılış Standard Deviation

Varyasyon Katsayısı Coefficient of Variation

Değişim Genişliği

Range

N

X

V%

R

Liflere Paralel Yönde Malmsıama Direnci

Shear Strength ParaUel to Grain

80

74.95

9.45

12.60

60,0-91,3

7.1.2. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Varyasyon Grafiği

Deneme konusu olan Toros Sediderinde mınımum ve maksi­mum liflere paralel yönde makamlama direnci diğerleri arasında çeşitli liflere paralel yönde makasiama direncini ihtiva eden odu­nun, toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiğini ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek için varyasyon grafiği çizil­miştir (Şekil ll). Eğrinin çizimi için 10 kg/cm2 ara ile makasiama di­renci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin liflere paralel yönde makasiama direnci değerleri bu gruplara dağıtılmıştır. Her bir gru­ba giren numunelerin sayıları ile genel numune sayısındaki iştirak oranları tesbit edilmiştir. Bundan sonra, apsis ekseni üzerinde lif­lere paralel yönde makasiama direnci ve ordinat akseni üzerinde de yüzde iştirak oranları belirtilmele .suretiyle varyasyon grafiği çizil­miştir.

Grafik incelendiğinde, Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhit­lerine ait Toros Sediderinde en çok tekerrür eden liflere paralel yönde makasiama direnci değerinin % 20.0 iştirak oranı ile 78.0

41

kg/ cm2 olduğu ve aritmetik ortalama liflere paralel yönde makas­lama direnci ,olan 74.95 kg/cm2 değerinin ise bu değerin solunda bulunduğu görülmüştür.

52.2 kg/cm2 ile minimum liflere paralel yönde makasiama di­renci değeri ve 100.0 kg/cm2 ile maksimum liflere paralel yönde makasiama direnci değerinin her ikisi de % 1.25 iştirak oranını ihti­va etmektedirler.

20 0 /o

16.

i:. 12

ro ... .X .E ._ 8

::J ı.... ı...

til .:.: ~

t.

SO 60 70 .. 80 90 ltJ;}Jcm2. 100 Liflere paralel yonde makas~ama dır~ncı

Şekil 11. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Varyasyon Grafiği.

Figure ll. The Variation Graphic of Shear Strength ParaHel to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.

7.1.3. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi

Bu amaç için, araştırmaya konu olan Toros Sedirinde 80 adet numunenin% 12 rutubette hava kurusu özgül ağırlıkları deneyden hemen sonra hesaplanmıştır.

42

Adı geçen ilişkinin araştırılmasında matematik istatistik esas­lara göre, regresyon denklemi Y = 17.7890 + 108.8777 x olarak bu­lunmuştur (Şekil 12).

Şekil 12 incelendiğinde adı geçen ilişkinin doğrusal olduğu, di­ğer bir deyişle özgül ağırlığının artmasıyla liflere paralel yönde makasiama direncinin de arttığı görülmektedir.

100 2

kg/cm

90

'ü 80 ~ -c

60

0,1.0

Y :17.7890 + 108.8777 X r·= 0.89

O.L.S O, SO O,SS

OzgÜl ağırlık {r12)

0,60 0,65 kg/aJ 0.70

Şekıil 12. Toros Sediderinde Linere Paralel Makasiama Dinend İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.

Figure 12. The Relation Between Shear Stragth ParaHel to Grain and Specific Granity (Air dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.

Liflere paralel makasiama direnci ile özgül ağırlık arasındaki

bu ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.89 olarak hesaplanmış olup, % 99 düzeyinde düvenirlidir. Regresyon analizine ait değerler Tab­lo 15'de verilmiştir.

43

Tablo 15. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununda Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci İle Özgül Ağırlık (Hava Kurusu) Ara­sındaki ilişki.

Table 15. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Shear Strength ParaHel to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı Number of Sample

Regresyon Denklemi Regression Equation

Regresyon Ayrılış Hatası Standard Error

Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Correlation

N 80

y Y = 17.7890 + 108.8777x

0.2359

r 0.89*•;,

(**) 0.01 düzeyinde güvenidi 1 Significant at 0.01 level.

8. LİFLERE PARALEL VE DİK YÖNDE JANKA SERTLİK ARAŞTIRMALARI

Sertlik, bir cismin içersine girmeye çalışan daha sert bir cisme karşı gösterilen karşı koymadır. Ağacın belirli amaçlar için teknik bakımdan kullanılışlığı ve işlenme özelliği ile ilgili bulunmaktadır.

8.1. Araştırma Materyali ve Metod

Sertlik araştırmaları, her üç yetişme muhitinden alınan 18 adet deneme ağacının belli yüksekliklerden kesilen tekerleklerden hazırla­nan numuneler üzeıinde yapılmıştır. Daha önce açıklandığı gibi, her ağaçta dipten 0.30 m yükseklikten başlamak üzere gövde bo­yunca her 2 m'de bir lS cm kalınlığında tekerlekler alınmıştır. Bu tekerleklerden S'er cm kalınlığında olmak üzere 3 ayrı tekerlek el­de edilmiş olup, birinci tekerlek özgül ağırlık ve hacım yoğunluk değeri, ikinci tekerlek basınç direnci ve üçüncü kısım ise J anka sertlik numuneleri için kullanılmıştır. Janka sertlik deneyleri için ayrılan tekerleklerden özden geçmek üzere Kuzey - Güney ve Doğu -Batı yönlerinde yanyana olmak üzere S ve 3 cm genişliklerinde şe­rit halinde uzun pirizmatik numuneler hazırlanmıştır. Enine kesit­te genişliği ve kalınlığı S cm olan numuneler liflere paralel J anka sertlik, enine kesitte genişliği 3 cm ve kalınlığı S cm olan numune­ler ise liflere dik Janka sertlik deneyleri için kullanılmıştır. Bu

44

numunelerin, bilyanın üzerine tatbik olunacağı yüzleri iyice rende­lenmiştir. Sonra numuneler klima odasında 20°C + 2 sıcaklık ve % 65 + 5 nisbi rutubette hava kurusu '% 12 rutubet oranına gelin­ceye kadar bekletilmiştir. Bunu takiben, liflere paralel ve dik yön­de Janka sertlik metoduna göre, numuneler üzerinde 2.5 cm ani­lıklada sertlik denemeleri tatbik edilmiştir. Bu metoda göre Uni­versal ağaç mukavemeti aletinde 800 kg/ cm2'lik kuvvet ve dakika­da 6 ının'lik değişmez bir hızla numuneler üzerinde 11.28 mm ça­pındaki janka topu numunelerinin üzerine 1/2'sine batırılıncaya kadar uygulanmıştır. Tam bu andaki kuvvet test aletinin kadranın­dan okunarak tesbit edilmiştir.

Yukarıda açıklanan esaslar çerçevesinde liflere paralel ve dik yönde janka sertlik araştırmaları için Elmalı, Finike ve Fethiye ormanlarıila ait Toros Sedirierinden alınan numuneler üzerinde sı­rasıyla 108 ve 112 adet çelik küre basıncı yapılmıştır.

Deney sonunda numunelerde J anka topu basıncının tatbik edil­diği noktalara yakın uygun kısımlardan küçük numuneler alınmış ve bu numuneler üzerinde gerekli ölçü ve tartılar yapılarak özgül ağırlıkları ve ihtiva ettikleri su miktarları tesbit edilmiştir. ;% 12 rutubet miktarından farklı olan numunelerde, rutubetin % 1 artma­sıyla liflere paralel yönde J anka sertlik değerinin '% 4 oranında ve liflere dik yönde Janka sertlik değerinin ise '% 2,5 oranında azalma­sı prensibine göre dirençler % 12 rutubet miktarına çevrilmiştir.

8.1.1. Araştı.nna Sonuçlan

Araştırmalar sonunda bulunan liflere paralel ve dik yöndeki Janka sertlik değerine ait matematik istatistik değerlendirmede bu­lunan aritmetik ortalama, standard ayrılış ve varyasyon katsayısı Tablo 16'da gösterilmiştir.

8.1.2. Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Varyasyon Grafiği

Araştırma konusu olan Toros Sediderinde liflere paralel yön­de minimum ve maksimum J anka sertlik sınır değerleri arasında değişik sertlik derecelerinin dağılışını ve iştirak oranlarını tesbit etmek amacı ile J anka sertlik varyasyon grafiği çizilmiştir. Bunun için, 20 kg/cm2 'lik hava kurusu Janka sertlik grupları teşkil edile­rek denemede bulunan sertlik değerleri bu gruplara dağıtılmıştır. Sonra, her gruba giren numune sayısı toplanarak elde edilen top-

45

lamlar ayrı ayrı genel numune sayısına bölünmek suretiyle her gruptaki numune sayısının genel numune sayısındaki iştirak oranı tesbit edilmiştir. Bundan sonra, opsis ekseni üzerinde liflere _para~ lel yönde Janka sertlik değerleri, ordinat ekseni üzerinde iştirak oranları gösterilmek suretiyle grafik çizilmiştir.

Tablo 16. Toros Sediri (Cedrus Iibani A. Rich.) Odununda Liflere Paralel ve Dik Yönde Janka Sertlik Değerleri.

Table 16. Janka Hardness Values Parallel and Perpcndicul:ır to Grain of Cedrus Lihani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı Number of Sample

Aritmetik Ortalama Aritmetic Mean

Standard Ayrılış Standard Deviation

Varyasyon Katsayısı Coefficient of Variation

Değişim Genişliği

Ran ge

Liflere Paralel Yönde J anka Sertlik

kg/cmz J anka Hardness

ParaHel to Grain

N 108

X 387

s·+- 52.85

V% 13.66

R 297-537

Liflere Dik Yönde Jmum Sertlik

kg/cm2 J anka Hardness Perpendicular

to Grain

112

234

41.90

17.87

152-371

Grafik incelendiğinde, Toros Sedirinde en çok tekerrür eden liflere paralel yönde Janka sertlik değerinin :% 20.37 iştirak oranı

ile 350 kg/cm2 olduğu ve aritmetik ortalama Janka sertlik değeri olan 387 kg/cm2 'nin bunun sağında yer aldığı görülmüştür. Liflere paralel yönde J anka sertlik minimum ve maksimum değerleri sıra­sıyla, 297 kg/ cm2 ve 537 kg/ cm2 olup her ikisinin de iştirak oranı % 0.92'dir.

46

16

;: 12 ro

E ....

:::ı 8 .... -.... <U

.X <U .....

250· 300 350 l.OO l.SO SOO kg!cm2 550 Lif ler e p=ı.ralel yÖnde janka sertlik

Şekil 13. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Değeri Varyasyon Graliiği.

Figure 13. The Variation Graphic of Janka Hardress Value ParaHel to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.

8.1.3. Liflere Paralel Yönde .Janka Sertlik Değeri lie Özgül Ağırlık (Hava Kurusu) Arasındaki ilişkinin Analizi

Liflere paralel yönde J anka sertlik araştırmaları yapılmış bu­lunan ,numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Bu değerlerden faydalanılarak liflere paralel yönde J anka sertlik ile hava kurusu özgül ağırlık

arasındaki ilişkiye ait regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucu liflere paralel yönde J anka sertlik ile hava kurusu özgül ağırlık ara­sındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir. Bu doğ­ruya ait regresyon denklemi Y = 50.4144 + 865.3694x olarak hesap­

lanmıştır.

47

&00

kg/crrf

500-

t: t.OO ~ If)

nı .!<:

c nı .....,

300

O l.O

Y=50.L.1l.l.+ 865. 369l.X

r:: 0.78

o L.5 o 50 o 55

OzgÜ! ağırlık <r 12 ı

O 60gr!cm3 O 65

Şekil 14. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Değeri İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.

Figure 14. The Relation Between Janka Hardness Value ParaHel to Grain and Specific Gravity (Air dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.

Şekil 14 incelendiğinde araştırma konusu olan Toros Sedirie­rinde adı geçen ilişkinin doğrusal olduğu görülmektedir.

Liflere paralel yönde Janka Sertlik ile hava kurusu özgül ağır­lık arasındaki ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.78 olarak bu­lunmuştur. Regresyon analizine ait değerler Tablo 17' de verilmiştir.

8.1.4. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri Varyasyon Grafiği

Araştırma konusu Toros Sediderinde minimum ve maksimum liflere dik yönde J anka seertlik değerleri arasında değişik liflere dik yönde J anka sertlik değerini ihtiva eden odun un toplam numu­ne sayısına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranianna dağılışını göstermek üzere hava kurusu liflere dik yönde J anka

48

sertlik değeri varyasyon grafiği çizilmiştir. Bunun için 20 kg/ cm2

lik gruplarda liflere dik yönde Janka sertlik grupları teşkil edilmiş ve numunelerin liflere dik yönde J anka sertlik değerleri bu grup­lara dağıtılmıştır. Her bir gruba giren numunelerin sayıları ile top­lam numune sayısındaki iştirak oranları tesbit edilmiştir. Sonra, opsis ekseni üzerinde liflere dik yönde J anka sertlik değeri ve ordi­nat ekseni üzerinde her bir liflere dik yönde Janka sertlik grubun­daki numunelerin iştirak oranları gösterilmek suretiyle varyasyon eğrisi çizilmiştir.

Tablo 17. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odunundu Liflere Paralel Yönde Janica Sertlik İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişl"i.

Table 17. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Janka Hardness ParaHel to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı Number of Samples

Regresyon Denklemi Regression Equation

Regresyon Ayrılış Hatası Standard Error

Korrelasyon Katsayısı

Coefficient of Correlation

N : 21

y Y = -50.4144 + 865.3694x

Sxy+ : 0.3111

r 0.78**

(**) 0.01 düzeyinde güvenirli 1 Significant at 0.01 level.

Grafik incelendiğinde, her üç yetişme muhitine ait Toros Se­dirlerinde en çok tekerrür eden liflere dik yönde J anka sertlik de­ğerinin % 26.78 iştirak oranı ile 220 kg/ cm2 olduğu ve aritmetik ortalama liflere dik yönde J anka sertlik değeri olan 234 kg/ cm2'nin bunun sağında yer aldığı görülmüştür. Liflere dik yönde Janka sert­lik minimum ve maksimum değerleri sırasıyla, 152 kg/cm2 ve 371 kg/cm2 olup her ikisinin de iştirak oranları % 0.80'dir.

Grafik incelendiğinde, her üç yetişme muhitine ait Toros Se­dirlerinde en çok tekerrür eden liflere dik yönde J anka sertlik de­ğerinin % 26.78 iştirak oranı ile 220 kg/cm2 olduğu ve aritmetik or­talama liflere dik yönde Janka sertlik değeri olan 234 kg/cm2 'nin bunun sağında yer aldığı görülmüştür. Liflere dik yönde Janka sert-

49

lik minumum ve maksimum değerleri sırasıyla, 152 kg/cm2 ve 371 kg/cm2 olup her ikisinin de iştirak oranlan % 0.89'dur.

20

15

E

150 200 250 300 350 kg/an2 l.OO

Liflere dik yÖnde jank• sertlik

Şekil 15. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde Jaııka Sertlik Değeri Varyasyon Grafiği.

Figure 15. The Variation Graphic of Janka Hardness Value Per­pendicular to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.

8.1.5. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Direği İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki

Liflere dik yönde Janka sertlik araştırmaları yapılmış olan nu­munelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık de-

so

ğerleri de tesbit edilmiştir. Bu değerlerden faydalanılarak liflere dik yönde J anka sertlik ile hava kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucu adı geçen ilişkiyi gösteren regresyan doğrusu elde edilmiştir (Şekil. 16). Bu doğruya ait regresyon denklemi Y = 16.1489 + 432.400x olarak he­saplanmıştır.

3i_~ kg/cm

300

260

22"0

180

O.t.O

Y = ı 6,1 t.8 9 + t. 3 2 . t.O 07 X r • 0.77

O.t.5 0.50 0,55

Ozg'uı agırtık c r12l

0,60gr!cm3 0,65

Şekil 16. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri

Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki. Figure 16. The Re!ation Between Janka Hardness Value Perpendicular

to Grain and Specific Gravity (Air dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.

Şekil 16'daki grafik incelendiğinde, araştırma konusu olan To­ros Sedirelerinde adı geçen ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir de­yişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin arttığı görülmek­tedir.

Liflere dik yönde J anka sertlik ile hava kunısu özgül ağırlık

51

arasındaki ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.77 olarak bulun­muştur. Regresyon analizine ait değerler Tablo 18'de verilmiştir.

Tablo 18. Toros Sediri (Cedrus Libaııi A. Rich.) Odununda Liflere Dik Yönde Janka Sertlik İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındalci ilişki.

Table 18. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Janka Hardness Perpendicular to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.

Numune Sayısı N 23 Number of Samples

Regresyon Denklemi y y = 16.1489 + 432.4007X Regression Equation

Regresyon Ayrılış Hatası Sxy+ 0.2007 Standard Error

Koı-relasyon Katsayısı r 0.77** Coefficient of Correlation

(**) 0.01 düzeyinde güvenidi 1 Significant at 0.01 level.

9. ÖZET

Bu araştırmada Türkiye'nin asli ağaç türlerinden olan Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin, Elmalı, Pinike ve Fethiye yetiş­me muhitinde yetişenlerinin bazı fiziksel ve mekanik özellikleri araştırılmış ve bunlara ait değerler verilmiştir.

9.1. Toros Sedirinin Türkiye'deki Yayılışı

Toros Sediri halk arasında katran ağacı olarak da anılmakta olup, Güney Anadolu'da Batı, Orta ve Doğu Toroslar ve Antitoros­larda yayılmıştır. Bu doğal yayılış içersinde Batıda Köyceğiz'den Doğuda Amanoslar'a kadar uzanır. Genel orman alanındaki orman yaklaşık % 0.5 ibreli ağaçlar içersindeki oran ise% 1,2'dir.

9.2. Toros Sedirinin Botanik Özellikleri

Toros Sediri, dolgun gövdeli kalın dallı gençlikte pramidal dal­lanma ile sivri tepe meydana getiren bir ağaçtır. İğne yaprakların boyları 1.5-3.5 cm' dir. Renkleri genç yaşlarda çoğunlukla koyu ye­şil olup, ağaç yaşlandıkça açık yeşil yapraklar çoğalır. Kozalaklar genellikle fıçı biçiminde saplı, dik boyları 5.4- 13.5 cm, enleri3.8-

52

6.6 cm'dir. Tohumları reçineli olup 0.54 cm genişlikte ve 0.8-1.4 cm uzunluktadır.

9.3. Kabuk

Toros Sedirinin gençlikte düzgün ve kül rengi olan kabuğu, ağaç yaşı ilerledikçe kahulaşarak üzerinde boyuna çatlaklar mey­dana gelmekte ve pullu kabuk yapısı oluşmaktadır. Bu arada rengi koyulaşarak kızılkahverengi üzerinde kül rengi bir görünüm alır.

9.4. Mikroskopik Özellikler

Enine kesitte, diri odun sarımsı kırmızımsı kahverengi olup özodundan daha açık renklidir. Özodun ise kırmızı kahverengi ol­dukça geniş ve özodun sınırı belirlidir. Yıllık halkalarda kırmızımsı kahverengi yaz odunu görülebilir. Büyüteçle görülebilen öz ışınları oldukça· sıktır. Traumatik reçine kanalları yıllık halka sınırında ve yıllık halkalara paralel yönde uzanır.

Toros Sediri odunu hafif ve yumuşak olup kolay işlenir ve ya­rılır. Lifler düzgündür. Odun içersinde mevcut eteri yağlar dolayı­sıyla kendine has hoş aromatik bir kokusu vardır. Dayanıklı bir ağaç türüdür. Çalışması azdır.

9.5 Tam Kuru Özgül Ağırlık

Elmalı Finike ve Fethiye yetişme muhiti Toros Sedirierinden alınan numuneler üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Yapılan incele­melere göre, aritınetik ortalama tam kuru ağırlık değeri 0.474 gr/cm

dür.

9.6. Çeşitli Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranlan.

Minimum, ortalama ve maksimum tam kuru özgül ağırlıklarına göre her bir özgül ağırlık değerine tekabül eden hücre çeperi (odun kitlesi) ve hava boşluğu hacimleri Iab lo 19' da görüldüğü gibi bu­lunmuştur.

53

Tablo 19. Toros Sedirinde (Cedrus libani A. Rich.) Minimum, Ortalama ve Maksimum Tam Kuru Özgül Ağırlıklarnun Hücre ÇÇeperi İle Hava Boşluğu Oranlan.

Table 19. Volume of Cell Wall and Volume of Air Species Percentages of Minimal, Average and Maximum Air Dry Specific Gravity on Cedrus libani A. Rich.

Tam Kuru Özgül Ağırlık Specific Gravity

(Oven Dry) gr/cma

Hücre Çeperi Hacmi Volume of Cell W all

%

Hava Boşluğu Hacmi Volume of Air Species

%

----------------Minimum 0.380 25.33 74.67 Minumum

Ortalama 0.474 31.60 68.40 Average

Maksimum 0.658 43.87 56.13 Maximum

9.7. Hava Kurusu Özgül Ağırlık

Araştırmaımza konu olan Toros Sedirieri üzerinde yapılan araştırmalara göre aritmetik ortalama hava kurusu özzgül ağırlık 0.512 gr/cm3'dür. En çok tekerrür eden özgül ağırlık değeri;% 17.8 iştirak oranı ile 0.490 gr/cm3'tür.

9.8. Hacim Yoğunluk Değeri

Elmalı, Finike ve Fethiye ormanıarına ait Toros Sedirieri üze­rinde yapılan araştırmalara göre, aritmetik ortalama hacim yoğun­luk değeri 0.428 gr/cm3 olarak tesbit edilmiştir. En çok tekerrür eden hacim yoğunluk değeri '% 20.5 iştirak oranı ile 0.410 gr/cm3

tür.

9.9. Toros Sedirinde Basınç ~irenci

Araştınnamıza konu olan Toros Sediderinde liflere dik yönde aritmetik ortalama basınç direnci değeri; radyal yönde 126 kg/cmı ve teğet yönde 94 kg/cm2 olarak tesbit olunmuştur. En çok teker­rür eden liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci '% 16.6 iştirak oranı ile 115 kg/cm2 'dir. En çok tekerrür eden liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ise, % 20.5 iştirak oranı ile 93 kg/ cm2' dir.

54

9.10. Eğilmede Elastikiyet Modülü

Elmalı, Finike ve Fethiye Toros Sedirieri odunlarında aritme­tik ortalama elastikiyet modülü 73.260 kg/cm2 'dir. En çok teker­rür eden elastikiyet modülü:% 27.17 iştirak oranı ile 6S.OOO kg/cm2

olarak bulunmuştur.

9.11. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci

Yapılan araştırmalara göre, aritmetik ortalama liflere paralel yönde çekme direnci değeri 4S7 kg/cm2 'dir. En çok tekerrür eden liflere paralel yönde çekme direnei değeri '% 17.8 iştirak oranı ile 470 kg/cm2 'dir.

9.12. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci

İncelemeler sonunda bul·unan liflere paralel yönde makasiama direnci aritmetik, ortalama değeri 74.9S kg/cm2'dir. En çok teker­rür eden liflere paralel yönde makasiama direnci değeri % 20 işti­

rak oranı ile 78 kg/cm2 'dir.

9.13. Liflere Paralel ve Dik Yönde Janka Sertlik Değeri

Yapılan araştırmalara göre liflere paralel ve dik yönde J anka sertlik aritmetik ortalama değerleri sırasıyla, 387 kg/cm2 ve 234 kg/cm2 olarak tesbit edilmiştir. En çok tekerrür eden liflere para­lel ve dik yönde J anka sertlik değerleri sırasıyla 3SO kg/ cm2 ve 220 kg/ cm2 olup, bunların genel numune sayısındaki iştirak oranları sırasıyla,% 20.37 ve% 26.78'dir.

9.14. Toros Sedirinin Kullanış Yerleri

Toros Sediri mobilyacılıkta, kurşun kalem, doğrama, tel direği, inşaat ve gemi kerestesi, katran üretimi, yonga levha ve lif levha üretimi ile selüloz ve kağıt sanayii gibi alanlarda kullanılabilir.

SUMMARY

In this research, some physical and mecanical properties of Cedrus libani A. Rich. that is grown at Elmalı, Pinike and Fethiye sites and is one of the main species of Turkey were investigated and datas were given.

ss

Site of Cedrus libani A. Rich. in Turkey

Cedrus Iibani A. Rich is called Katran tree by the peoples. It has spread at west, middle and East of Toros and antitoros moun­tains at Southern Anatolia. It has expanded from Köyceğiz at west to ananos mountain at East within these natural spereeding. It takes place approximately 0,5% of general forest areas and 1,2% of conifers.

Some Botanical Properties

Cedrus libani A. Rich. has full stern, thick branches, pyramidal shape at beginning and tapering at top. Lenght of needles are bet­ween 1.5 - 3.5 cm Color of needles are mostly clark- green at the beginning, when it grows older, light- green color takes place. Cones are generally barrel shape with stalk and 5.4- 13.5 cm long ai:ıd 3.8-6.6 cm wide. Seeds are brownish color, resinous, 0.8- 1.4 cm long and 0.54 wide.

B ark

Bark that is smooth and aslı color at the beginning of Cedrus libani A. Rich. but when it gets older, barks becomes thicker and scaly and cracks lengthwise. Meanwhile, its color gets darker and becomes aslı color on reddishbrown.

Some Microscopic Properties

At cross section, sapwood is yellow reddish- brown and lighter color than heartwood. Heartwood is reddish- brown, relatively large and boundry of heartvvood is definite, Latewood can be seen as reddish - brown at annual rings. Rays which can be seen with magnifying glass are relatively dense. Traumatic resin canals can be seen at the anual ring boundry and lies parallel directian to the

annual rings.

Cedrus libani A. Rich. wood is light, soft and easy to process and cleavage. Fibers are smooth. It has its special fine aramatic smell by reason of ether o il in the wood. It is a kin d of strong tree species. Shrinking and swelling of its wood is little.

56

The Ovendry Specific Cravity

According to the research has made, aritmeticc mean of ovendry specific gravity value is 0.474 gr/cm3

•

Volume of Cell Wall and Air Spacies at Various Specific Gravities

Acording to the minimum ,average and maximum ovendry specific gravity, Volume of cell wall and air species belong to each of the specific gravity values are seen at Table 20.

Table 20. Volume of Cell Wall and Air Species of Minumum, Average and Maximum, Air Dry Specific Gravity in Cedrus libani A Rich. Wood.

Ovendry Specific Gravity

grjcm:ı

Voluıne of Cell Wall

%

Volume of Air. Spacies

%

----------------·--------·-------------------------------Minimum Average Maximum

0.380 0.474 0.658

Airdry Specific Gravity

25.33 31.60 43.87

74.67 68.40 56.13

Acording to researches m ade on Cedrus li b ani A. Rich. W ood that subject to our research, aritmetic mean of airdry specific gra­vity is 0.512 gr/cm3 • Most repeated specific gravity value is 0.490 gr/cm3

• Most repeated specific gravity value is 0.490 gr/cm3 with 17.8 .% participation value.

Density Values in Voluıne

Acording to researches made on Cedrus libani A. Rich. Wood su b jected to our re search, arithmetic m ean of density value in vo­lum e is determined as 0.428 gr/cm3 • Most repeated density value in volume with 20.5 % participation value is 0.410 gr/cm3 •

Compression Strength Perpendicular to Grain

Aritmetic mean value of compressian strength perpendicular to grain in Cedrus Iibani A. Rich. Wood subjected to our research,

57

at radial and tangentiol directian are determined as 126 kg/ cm2

and 94 kg/cm2 respectively.

Elasticity Module at Bending Strenght

Aritmetic mean value of elasticity module in Cedrus libani A. Rich. Wood from Elmalı, Pinike and Fethiye is determined as 73.260tkg/cm2

• Mostly repeated elasticity Module value with 27.12% participation value is determine as 65.000 kg/cm2•

Tension Strenght ParaUel to Grain

According to researches are made, aritmetic mean value of tension strenght paraHel to grain is 457 kg/cm2

• Mostly repeated tension strength paraUel to grain with 17.8% participation value is 470 kg/cm2

.

Shear Strength ParaHel to Grain

End of the investigation found, aritmetic mean value of shear strength paraUel to grain is 74.95 kg/cm2

• Mostly repeated shear strength paraHel to grain value with 20% participation value is 78 kg/cm2

•

Janka Hardness Values ParaUel and Perpendicular to Grain

According to the researches are made, arithmetic mean value of Janka hardness values paraUel and perpendicular to grain are determined as 387 kg/cm2 and 234 kg/cm2 respectively. Mostly re­peated Janka hardness values paraHel and perpendicular to grain are 350 kg/cm2 and 220 kg/cm2 respectively, and participation per­centages to these within the general sample numbers are 20.37 % and 26.78%.

Using Places of Cedrus libani A. Rich.

Cedrus libani A. Rich. Wood Can ve used such as wood furni­ture, pencil, poles, posts, shingles and shakes, number of constrac­tion and ships, tar production, particalboard an fiberboard produc-tion and celluloze and paper production.

58

KAYNAKÇA

1 - BERKEL, A. 1970. Ağaç Malzeme Teknoloji. Orman Fakültesi Yayın­lan No: 1448/147.

2 - BERKEL, A. 1951. Lübnan Sedirinin Teknik Vasıfları. Orman Fakül­tesi Dergisi.

3 - BOZKURT, A. Y. 1982. Ağaç Teknolojisi. İ. Ü. Orman Fakültesi Yayın­ları 2839 j296.

4 - BOZKURT, Y. 1980. Fiziksel ve Mekanik Ağaç Teknolojisi. Cilt I, İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 2481/259.

5 - BOZKURT, A. Y. 1971. Önemli Bazı Ağaç Türleri Odunlannın Tarım, Teknolojik Özellikleri ve Kullanış Yerleri. Orman Fakültesi Yayınları No: 1653/177.

6 - BOZKURT, Y. 1971. Toros Göknan (Akies cilicia Carr.) nın Teknolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar. İ. Ü. Orman Fakültesi YaYyını, Ya­yın No: 1701/181.

7 - ERDİN, N. 1985. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odunun Ana­tomik Yapısı ve Özgül Ağırlığı Üzerine Araştırmalar. İ. Ü. Orman Fa­kültesi Yayınları No: 3245/369.

8 - EVCİMEN, B. S. 1963. Türkiye Sedir Ormanlarının Ekonomik Önemi, Hasılat ve Amenajman Esasları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 355/16.

9 - EVCİMEN, B. S. 1961. Türkiye'nin Yaşlı Sedirleri. İ. Ü. Orman Fakül­tesi Dergisi A, Cilt XI, Sayı 1.

10- GÖKER, Y. 1977. Dursunbey ve Elekdağ Karaçamlarının Fiziksel, Me­kanik Özellikleri ve Kullanış Yerieri Hakkında Araştırmalar. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları No: 613/22.

ll - GÜRSU, İ. 1967. Karabük Mıntıkası Sapsız Meşelerinin Anatomik Ya­pısı ve Teknolojik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Ormancılık Araş­tırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 47.

12- HAYGREEN, J. G., BOWYER, J. L., 1982. Forest Products and Wood Ecience. The Lowa State University Press, Ames.

13 - KALIPSIZ, A. 1981. İstatistik Metodlar. İ. Ü. Orman Fakültesi Yayın­ları, Yayın No: 2837/294.

14 - SEVİM, M. 1955. Lübnan Sedirinin Türkiye'deki Tabii Yayılışı ve Eko­lojik Şartları. Orman Umum Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 143/24.

15 - SUN, 0., 1980. İstatistiksel Değerlendirme Yöntemleri ve Uygulama­lar. Ormancılık Araştırma Enstitüsü. Muhtelif Yayınlar No: 37.

59

16 - TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ, TS 52, TS 2470, TS 2471, TS 2472, TS 2473, TS 2474, TS 2475 ve. TS 2478.

17 - YURTSEVER, N. 1981. İstatistiksel Metodlar. Cilt 2, Ankara.

18 - YURTSEVER, N. 1974. İstatistik Metodlar III, Regresyon ve Korelas­yon Analizleri. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Ya­yınları, Yayın No: 53/38.

60